put ekumenske misli - reinhard frieling

8/13/2019 Put ekumenske misli - Reinhard FRIELING

1/30


2/30

BIBLIOTHECA FLACIANA

SVEZAK X

Reinhard Frieling

Put ekumenske misli. Uvod u ekumenologiju

RECENZENTIdr. Davorin Peterlindr. Zrinka Nikoli Jakus

UREDNIKdr. Lidija Matoevi


3/30

Reinhard FRIELING

PUT EKUMENSKE MISLI

Uvod u ekumenologiju

PREVELAdr. Marina Miladinov

Teoloki fakultetMatija Vlai Ilirik

ZAGREB, veljaa 2009.


4/30

NASLOV IZVORNIKADer Weg des kumenischen Gedankens. Eine kumenekunde, von Reinhard Frieling.Gttingen, Vandenhoeck & Ruprecht, 1992.

NAKLADNIKTeoloki fakultet Matija Vlai Ilirik,Radieva 34, Zagreb

ZA NAKLADNIKAdr. Lidija Matoevi

PRIJEVODMarina Miladinov

TEOLOKA REDAKCIJALidija Matoevi

TEOLOKO-JEZINA LEKTURARuben Kneevi

PRIJELOM I GRAFIKA PRIPREMATeofil Dereta

OPREMA KORICAMario Anii i Jele Dominis, _ured

TISAK I UVEZGrafiki zavod Hrvatske,Radnika cesta 210, Zagreb

Vandenhoeck & Ruprecht, Gttingen, 1992. za hrvatski prijevod Teoloki fakultet Matija Vlai Ilirik,Radieva 34, Zagreb, 2009.

Sva prava pridrana. Ni jedan dio ove knjige ne smije se bez odobrenja nakladnikareproducirati ili prenositi u bilo kojem obliku, ni na koji nain, elektroniki ili mehaniki,ukljuujui fotokopiranje, snimanje ili pohranjivanje u bazu podataka.

Izdanje ove knjige pripomogli su novanom potporom:Ministarstvo kulture Republike HrvatskeGoethe-Institut Inter Nationes

/The translation of this work was supported by a grant from the Goethe-Institut that is funded by the Ministry of Foreign Affairs./

CIP zapis dostupan u raunalnom kataloguNacionalne i sveuiline knjinice u Zagrebu pod brojem 692222


5/30

SADRAJ

PREDGOVOR HRVATSKOM IZDANJU (L. Matoevi) .........................................PREDGOVOR NJEMAKOM IZDANJU ..................................................................

UVOD .............................................................................................................................Ekumenska misao od 1. do 19. stoljea .....................................................................

PRVI DIO .......................................................................................................................Ekumenski pokret u 19. i 20. stoljeu ........................................................................

I. Ekumena kao pokret i institucija ............................................................................

1. U kontekstu novovjekovne internacionalizacije ............................................Sekularni svijet .................................................................................................Crkve u sekularnom svijetu ............................................................................Konfesionalni savezi ........................................................................................

2. Poetak interkonfesionalizacije ........................................................................

Pretee pokreta ................................................................................................Poeci pokreta (1910.-1920.) .........................................................................

3. Razdoblje svjetskih crkvenih konferencija (1920.-1948.) ............................Pozivi na jedinstvo ...........................................................................................Izmeu optimizma i kriza ...............................................................................Misijske konferencije .......................................................................................Svjetske crkvene konferencije za praktino kranstvo ..............................Svjetske crkvene konferencije za vjeru i ustroj Crkve .................................Na putu prema Svjetskom vijeu crkava .......................................................

4. Svjetsko vijee crkava (RK, 1948.-1991.) .....................................................Identitet RK-a ................................................................................................Nain rada RK-a ............................................................................................Teita generalnih skuptina: Amsterdam 1948., Evanston 1954., NewDelhi 1961., Uppsala 1968., Nairobi 1975., Vancouver 1983., Canberra 1991.

5. Ekumenska mrea .............................................................................................Globalne crkvene zajednice ............................................................................Regionalni crkveni savezi ................................................................................Globalne ekumenske organizacije (biblijska drutva, Evaneoska

alijansa i dr.) .....................................................................................................

1113

1616

3131

32

3232343638

384144454649505560

626466

68868787

89

V


6/30

Transkonfesionalni pokreti .............................................................................Nove konfesije? .................................................................................................

6. Ekumena u Njemakoj .......................................................................................

II. Konfesije i ekumena .................................................................................................

1. Rimokatolika crkva i ekumenski pokret ........................................................Rim kao ekumena: Prvi vatikanski koncil (1870.) .......................................Ekumenizam povratka: od Leona XIII. do Pija XII. ...................................Nagovjetaji katolikog ekumenizma (1930.-1960.) ...................................Katolika naela ekumenizma (Drugi vatikanski koncil) ............................Praktino ostvarenje ekumenizma (1965.-1992.) ........................................

2. Pravoslavne crkve i ekumenski pokret .............................................................Sestrinske crkve ............................................................................................Enciklike o pitanju jedinstva (1902. i 1920.) ................................................Lausanne 1927. ................................................................................................Moskva i Amsterdam 1948. ............................................................................New Delhi 1961. ...............................................................................................Svepravoslavne konferencije ...........................................................................Lima 1982. .........................................................................................................Bilateralni dijalozi .............................................................................................

3. Anglikanske crkve i ekumenski pokret ............................................................Organska unija ..................................................................................................Tolerancija i svetost ..........................................................................................Bilateralni dijalozi .............................................................................................

4. Starokatolika crkva i ekumenski pokret .........................................................5. Luteranske crkve i ekumenski pokret ..............................................................

Propovijedanje istog evanelja ..................................................................Ekumeninost luteranstva ...........................................................................Svjetski luteranski savez i ekumena ...............................................................

6. Reformirane crkve i ekumenski pokret ............................................................7. Baptistike crkve i ekumenski pokret ..............................................................8. Metodistike crkve i ekumenski pokret ...........................................................9. Ostale evaneoske slobodne crkve i ekumenski pokret ................................

10. Unionistike crkve i ekumenski pokret ............................................................11. Neovisne crkve i ekumenski pokret ..................................................................

96101101

106

106106107110115118

124124125126127128129129131

133134135135136137137138140

141143144146148151

VI SADRAJ


7/30

SADRAJ VII

DRUGI DIO ....................................................................................................................Ekumenski pokret i ekumenska teologija ..................................................................

I. Liturgijski pokret i ekumenska duhovnost .............................................................

1. Prvi poeci u 19. stoljeu(Evaneoska alijansa; APUC; omladinski, studentski i misijski pokret) .....

2. Molitve za jedinstvo(Pokret za vjeru i ustroj Crkve; rimokatolika Molitvena osmina;noviji razvoj) .......................................................................................................

3. Prepreke ekumenskoj duhovnosti(pobonost i nauk; na primjer: tovanje svetaca i molitve svecima) ............

4. Razvoj od Drugoga vatikanskog koncila(sveeniki ekumenizam; konfesionalno mjeoviti brakovi) ........................

II. Biblijski pokret i tumaenje Biblije .........................................................................

1. Preduvjeti .............................................................................................................2. irenje Biblije .......................................................................................................3. Potpuna pouzdanost i vrhovni autoritet: doprinos Evaneoske alijanse4. U skladu sa Svetim pismom: razvoji unutar Svjetskoga vijea crkava ......5. Sveto pismo, predaja i crkveno uiteljstvo: doprinos Rimokatolike crkve6. Novo itanje: kontekstualna tumaenja Biblije (teologije osloboenja,

materijalizam, feminizam, psihoanaliza).........................................................

III. Doktrinarni pokret i doktrinarni konsenzus .......................................................

A. Zajedniki vjerovati i ispovijedati ...........................................................................1. Unaprijed dano jedinstvo u Kristu (Lausanne 1927., Edinburgh 1937.)2. Krist i njegova Crkva (Lund 1952.) ...................................................................3. Hijerarhija istina (Drugi vatikanski koncil) .................................................

4. Zajednika izjava o nadi .....................................................................................5. Zajedniki ispovijedati jednu vjeru ...............................................................6. Daljnji dijalozi ......................................................................................................

B. Euharistijsko zajednitvo .........................................................................................1. Zatvorena i otvorena priest .............................................................................2. Nauk o euharistiji (od Lausanne 1927. do Lime 1982.) .................................3. Bilateralni dijalozi (Leuenberka konkordija; katoliko-pravoslavni dijalog; katoliko-anglikanski dijalog; katoliko-luteranski dijalog) ............

4. Dogovori o euharistijskom zajednitvu u EKD-u ...........................................

153153

154

154

156

160

162

166

166167169170174

178

183

183184185187

187188189

190191192

196

201


8/30

C. Sluba u Crkvi .....................................................................................................1. Multilateralni dijalog RK-a (od Lausanne 1927. do Lime 1982.) ..............2. Bilateralni dijalozi ...............................................................................................

3. Papinska sluba ...................................................................................................4. Ordinacija ena ...................................................................................................

D. Koncepcije o jedinstvu .............................................................................................1. Ponovno ujedinjenje: organska unija ili federacija? (Lausanne 1927.) ........2. Confederation, Intercommunion, Corporate Unity (Edinburgh 1937.) ..............3. Svi na jednome mjestu (New Delhi 1961.) ...................................................4. Koncilijarno zajednitvo (Uppsala 1968.) ....................................................5. Pomirena razliitost (Svjetski luteranski savez u Dar-es-Salamu 1977.)

6. Zajednitvo s papom ..........................................................................................7. Jedinstvo Crkve kao koinonia (Canberra 1991.) ..........................................8. Ekumena konsenzusa i ekumena u suprotnostima ................................

IV. Misijski pokret i misijske teologije .........................................................................

1. Od zapadne misije do svjetske misije (od Edinburgha 1910. do SanAntonija 1989.) ...................................................................................................

2. Evangelizacija i humanizacija ............................................................................Metoda povijesti spasenja ............................................................................Metoda povijesti obeanja ...........................................................................Evangelikalno-ekumenistiki spor ..........................................................

3. Misija i dijalog .....................................................................................................Katoliki razvoj .................................................................................................Evangeliki razvoj .............................................................................................Dijaloki program RK-a ................................................................................

V. Socijalni pokreti i socijalna etika .............................................................................

1. Crkve i socijalno pitanje .....................................................................................2. Rasprave o etici Kraljevstva Bojeg (Edinburgh 1910.; Stockholm 1925. i Jeruzalem 1928.) ..............................................................................................3. Katoliki staleki drutveni poredak (enciklike iz 1891. i 1931.) .................4. Srednji aksiomi (Oxford 1937.) .........................................................................5. Odgovorno drutvo (Amsterdam 1948.; Evanstone 1954.) ..........................6. Pravedno, participacijsko i odrivo drutvo ....................................................

Crkva i drutvo: teologija revolucije (eneva 1966.) ................................Crkva i drutvo: budunost ovjeanstva u znanstveno-tehnolokom

svijetu .................................................................................................................

202202207

211212

214215215216217218

219219220

222

222225225227230231232234235

239

239

241243244246249250

251

VIII SADRAJ


9/30

SADRAJ IX

Svjetska misija i evangelizacija: spasenje, drutvena pravednost isvjetska zajednica .............................................................................................Vjera i ustroj Crkve: jedinstvo Crkve i jedinstvo ovjeanstva .................

7. Katoliki socijalni nauk: civilizacija ljubavi ......................................................8. SODEPAX: zajedniki odbor RK-a i Rima za drutvo, razvoj i mir ............9. Koncilijarni proces za pravednost, mir i ouvanje stvorenja .........................

VI. Mirovni pokret i etika mira ....................................................................................

1. Mirovne slube i pravedni rat ........................................................................2. Rat je nespojiv s Kristovim nazorom (Stockholm 1925.) ...........................3. Problemi meunarodnog poretka (Oxford 1937.) .........................................

4. Rata po Bojoj volji ne smije biti (Amsterdam 1948.) ................................5. Izmeu nuklearnog pacifizma i revolucionarnog nasilja (eneva 1966.) ....6. Zloini protiv ovjeanstva (Vancouver 1983.) ...........................................7. Koncilijarni proces za pravednost, mir i ouvanje stvorenja (Dresden,

Stuttgart, Basel, Seoul 1988.-90.) .....................................................................8. Paralelni razvoj u rimokatolianstvu ................................................................

VII. Drutveno-kulturni pokreti i kontekstualne teologije ......................................

1. Povijesni razvoj ....................................................................................................Pravoslavni razvoj .............................................................................................Katoliki razvoj .................................................................................................Evangeliki razvoj .............................................................................................

2. Kontekstualne teologije ..................................................................................Latinoamerike teologije (teologije osloboenja; teologija pukereligioznosti) .....................................................................................................Azijske teologije (Indija; Japan; Kina; Koreja; Filipini) ................................Afrike teologije (muntu i kranska vjera; zajedniko sudjelovanje;

konfesionalni naglasci; drutveno-politika teologija) ................................Ekumenski savez teologa Treega svijeta (EATWOT) .................................3. Partikularnost i univerzalnost: to dri kranstvo na okupu? ....................

Rezultati i izgledi ...........................................................................................................

LITERATURA .................................................................................................................

252252253256257

260

260262264

265266269

270271

275

275275276278279

279283

284286288

292

298


10/30


11/30

11

PREDGOVOR HRVATSKOM IZDANJU

Krajem 2008. u ediciji Teolokoga fakulteta Matija Vlai Ilirik ugledaoje svjetlo dana i trei svezak Ekumenske povijesti Crkve. Time je hrvatskojjavnosti postao u cjelini pristupaan pregled crkvene povijesti prepoznatljiv pojedinstvenome metodolokom pristupu. Rije je o priruniku koji je nastao kaorezultat suradnje grupe autora iz razliitih kranskih konfesija.

Dakako da je nain pisanja povijesti Crkve pri kojemu prikaz odreenihdijelova crkvene prolosti nadzire partner iz druge konfesije te pritom dajekritike zamjedbe tekstu svojih kolega ujedno, u odreenom smislu, i ekumenski

pothvat. Utoliko i objavljivanje studije Reinharda Frielinga, Put ekumenske misli,predstavlja logino nadovezivanje na projekt izdavanja trosveane ekumenskepovijesti Crkve. Ne zaobilazei povijesni prikaz razilaenja unutar kranstva,kao ni prikaz ekumenskih nastojanja unutar kranske Crkve koji su bili prisutniod ranih stoljea njezina postojanja, studija R. Frielinga poglavito se usredotoujena prouavanje ekumenskih nastojanja od kraja devetnaestog stoljea doosamdesetih godina dvadesetog stoljea. Ova studija pritom nudi daleko vieod prikaza razvoja ekumenizma na razini meukonfesionalnih doktrinarnihdiskusija i doktrinarnih dokumenata, nastojei ekumenska nastojanja promatrati

kroz iroku prizmu stremljenja unutar kranstva: socijalnih, mirovnih temisijskih pokreta, omladinskih pokreta, pokreta duhovne obnove, biblijskih iliturgijskih pokreta

Frielingova studija, nadalje, na izuzetno trezven nain razmatra ekumenskanastojanja u kranstvu pri emu su, koliko je to mogue unutar jednogatakvog djela, obuhvaene sve kranske konfesije i denominacije u kontekstuirih drutvenih, politikih, ekumenskih te kulturnih dogaanja devetnaestoga idvadesetog stoljea.

Osim s rezultatima ekumenskih nastojanja ovaj Frielingov rad itatelja

upoznaje i s problemima i konkretnim ogranienjima pred kojima stoji ekumenskipokret, a koji predstavljaju poput npr. do danas neprevladanoga pitanjarazliitih koncepcija o jedinstvu koje su prisutne u kranskim konfesijama znaajan problem u meukranskom dijalogu.

Vjerujemo da e ova interdisciplinarna studija koja predoava mnogostru-kost ekumenskog nastojanja diljem svjetskog kranstva te pokazuje interesza interakciju svijeta i Crkve kao bitnog imbenika na ekumenskom putu bitiznaajan doprinos i ekumenizmu u Hrvatskoj.


12/30

12 PREDGOVOR HRVATSKOM IZDANJU

Stoga je s radou predajemo hrvatskoj javnosti uvjereni da e biti od koristine samo kao udbenik na teolokim fakultetima, ve da e pobuditi interes za

ekumenizam kako kod intelektualaca, tako i u irem krugu vjernika.

Lidija Matoevi

U Zagrebu, povodom Svjetske molitvene osmine za jedinstvo krana,sijenja 2009.


13/30

13

PREDGOVOR NJEMAKOM IZDANJU

to je ekumenizam?

U osnovi se tog termina nalazi grka rije oikein = stanovati. Njezin particippasiva, oikumene, upotrebljavao se ve u 5. stoljeu prije Krista za naseljenisvijet; prema tome, isprva je imao svjetovno znaenje. U novozavjetnomrazdoblju dijelom je oznaavao samo Rimsko Carstvo (Lk 2: Da se provedepopis svega svijeta ekumene). U slubenoj crkvenoj govornoj uporabi ta je rijedospjela u vezu sa sinodama (koncilima), pri emu je prvi koncil u Niceji 325. podtime podrazumijevao Crkvu itavoga Rimskog Carstva, a njegovi ekumenski

zakljuci pretendirali su na sveopu crkvenu valjanost. Kada se raspalo BizantskoCarstvo, termin je izgubio svoje politiko znaenje i zadrao samo crkveni smisao.Ekumena je sada bila sveopa Crkva. U 6. stoljeu carigradski je patrijarhatuzeo naziv ekumenski kao oznaku za primat asti uz onaj rimskoga pape.Starocrkvena vjeroispovijedanja nazivala su se i ekumenskim simbolima.

U 19. stoljeu prvi put susreemo rije ekumensko u krugovima Evaneoskealijanse i CVJM-a, kao oznaku za usmjerenje koje eli prevladati tradicionalnegranice nacija, konfesija, klasa i slino. Na poticaj Nathana Sderbloma(nadbiskupa Uppsale) uvrijeio se u 20. stoljeu naziv ekumenski pokret za

nastojanja crkava oko ujedinjenja.Imenicu ekumenizam uveo je Yves Congar 1937. godine. Njegova knjigaChrtiens dsunis (Razjedinjeni krani) imala je podnaslov Principes duncumnisme catholique. Na Drugom vatikanskom koncilu taj se pojam potvrdiounato otporu njemakih sudionika koji su u uvoenju bilo kojeg -izma vidjeliomalovaavanje i trend prema statinosti umjesto dinaminog razvoja. Dekreto ekumenizmu definirao je pod br. 4: Pod ekumenskim pokretom shvaaju sedjelatnosti i pothvati koji se u skladu s razliitim potrebama Crkve i okolnostimavremena pokreu i usmjeruju prema promicanju jedinstva kran.1

U toj katolikoj definiciji ekumensko je poneto usko usmjereno na unutarnjecrkveno jedinstvo. Svjetsko ili Ekumensko vijee crkava (RK) ipak je uvijekisticalo da kransko jedinstvo nema samo po sebi crkvenu svrhu, nego sluisvjedoanstvu i sluenju svijetu. Ono je 1951. godine pojasnilo da se izrazekumensko ispravno upotrebljava onda kada se odnosi na cjelokupni radsveope Crkve u navijetanju evanelja itavome svijetu (izjava iz Toronta).

***

1 Cjeloviti navodi iz dokumenata Drugoga vatikanskog koncila ovdje i dalje preuzeti iz:Drugi vatikanski

koncil, Dokumenti, VII izdanje, Popravljeno i dopunjeno, Zagreb, Kranska sadanjost, 2008. Nap. ur.


14/30

14 PREDGOVOR NJEMAKOM IZDANJU

U ovom uvodu u ekumenologiju eljeli smo prikazati put ekumenske misli u19. i 20. stoljeu. Povukli smo najvanije povijesne smjernice i omoguili pristupulomcima iz vanijih tekstova. Budui da ni strunjaci jo uvijek nemaju potpunipregled nad obiljem ekumenskih dogaaja i tekstova, morali smo od poetkaodustati od pretenzije na potpunost. Za sadrajne i formalne kriterije izbora bilasu mjerodavna sljedea promiljanja:

1. U vidokrugu smo imali itavo svjetsko kranstvo i zato procesi naglobalnoj razini imaju prednost u vie pogleda u odnosu na veoma znaajnuekumenu u Njemakoj. Izbor tekstova stavlja u prvi plan rezultate velikihsvjetskih crkvenih konferencija i doktrinarnih proglasa Rimokatolike crkve; ipakse ukazuje i na crkveni i teoloki pluralizam koji nadilazi te slubene tekstove.

2. Ekumensku misao svakako treba shvatiti kao djelovanje Duha Svetoga;duhovni korijeni i teoloki impulsi ne mogu se previdjeti. Ali istodobno se tamisao razvila i u kontekstu ope politike, drutvene i kulturne povijesti. Stoga unjezinu prikazu vanu ulogu igra i interakcija svijeta i Crkve, svjetovnih pokretai ekumenskog pokreta.

Prvi dio sadri pregled povijesti ekumenskog pokreta. Pretee Svjetskogavijea crkava i njegova povijest isprva stoje u prvom planu, a nakon toga prikazujese daljnja ekumenska mrea i doprinos pojedinih konfesija. Ekumenska misaoivi u dijalektici pokreta i institucije.

Drugi dio opisuje u sedam poglavlja teoloki razvoj ekumenske misli. Pritome upasti u oi da su mnoge stvari o kojima se danas gorljivo raspravlja vetemeljno promiljene u neko ranije doba. Struktura tih dvaju dijelova trebaolakati sagledavanje povijesnih i sustavnih procesa u kontekstu. injenica daje tu i tamo dolo do ponavljanja ili da e se itatelj morati zadovoljiti unakrsnimreferencijama, nije se mogla izbjei.

3. to se tie ekumenskih studijskih dokumenata, javlja se problem povijesneklasifikacije: ak ni tekstovi koje su izradila slubeno postavljena povjerenstvane jame da su reprezentativni za dotine crkve. Recepciju ekumenskih

dokumenata esto su ometali razni imbenici. Konsenzus ekumeniara esto jenailazio na odluan otpor drugih. Oni koji su sudjelovali u dijalogu uglavnom su uiscrpljujuim debatama i objanjavanjima proli kroz proces uenja koji nedostajenjihovim konfesionalnim sudrugovima bez ekumenskih iskustava. Stoga mnogiekumeniari ive u nekom svijetu za sebe i tee uzdizanju svojih iskustavai svoje ekumenske teologije u normu koju bi crkvena vodstva naposljetkutrebala i slubeno potvrditi. Na njihovoj su strani i lanovi crkvene zajednice,kojima se meukonfesionalni sporovi ve odavno ine neshvatljivim teolokimnatezanjima. S druge strane, u svim crkvama i to esto upravo u njihovoj

aktivnoj jezgri ivi dobar dio krana koji se boje ekumenskih dodira i smatraju


15/30

PREDGOVOR NJEMAKOM IZDANJU 15

da ekumena ugroava njihov crkveni identitet. Stoga, uza sav napredak uekumeni, nije na vidiku nikakvo kranstvo bez konfesija, barem ne u doglednovrijeme to jedni doivljavaju kao krizu i slijepu ulicu, dok su drugi ravnoduniprema konfesionalnom problemu u institucijama tako dugo dok su krani injihove crkve spremni i sposobni u to je mogue veem zajednitvu svjedoiti isluiti svijetu. Ni te dvije tendencije nisu novost, nego su stare koliko i ekumenskipokret.

Dobro je, pa ak i neophodno imati ekumenske vizije i razvijati utopije, inaese u ekumenskom pokretu nita nee pokretati. Ali je takoer dobro i neophodnotrezveno sagledavati realnosti u rascijepljenom kranstvu koje se polako ujedi-njava i zatim, s obzirom na svjetovne izazove i probleme ovjeanstva, poduzimati

angairane i konkretne korake za poboljanje ekumenskog zajednitva.

Reinhard Frieling


16/30

16

UVOD

Ekumenska misao od 1. do 19. stoljea

Crkva ima svoje korijene u izraelskom narodu, starozavjetnom Bojem narodu.Njezina su osnova Isusov dolazak i njegov navjetaj o Bojem kraljevstvu.Apostoli su shvaali Crkvu kao novi Boji narod, zasnovan Bojom objavom uIsusu Kristu i utemeljen u djelovanju Duha Svetoga pri navijetanju evaneljaIsusa Krista i slavljenju sakramenata krtenja i euharistije.

S tim povijesnim podrijetlom istodobno su normativno postavljenikonstitutivni elementi Crkve: Boja rije i sakramenti. Sve drugo to pripadaCrkvi jest konzekutivno i pridrueno je konstitutivnom kako bi mu sluilo:ustroj Crkve te forme i formulacije njezina svjedoanstva u svijetu.

Svijest Pracrkve o jedinstvu

Govori li se na taj nain o normativnosti podrijetla i razlikuje li se izmeukonstitutivnih i konzekutivnih elemenata Crkve to ve upuuje na konfesionalniproblem. Jer dok protestanti spoznaju tu razliku u izvornome novozavjetnom

svjedoanstvu, katolici i pravoslavci ubrajaju i strukturalna pitanja, osobitohijerarhijsku podjelu slubi, u konstitutivne elemente Crkve, koje je neopozivouspostavio Bog, odnosno Isus Krist. Oni za to u Novom zavjetu vide baremnaznake, koje su se dalje razvijale pod vodstvom Duha Svetoga, dok protestantigovore o ranom katolianstvu, koje je donijelo neto novo. Tu se susreemo smetodolokim problemom koji do danas odreuje ekumenski pokret: razliiteegzegeze Novoga zavjeta obiljeavaju konfesionalnu sliku povijesti i crkava, kao iobrnuto: dananji konfesionalni identitet odreuje tumaenje Svetoga pisma.

Jedinstvo Crkve opisuje se u Novom zavjetu kao zajednitvo: koinonia,

dok se imenica jedinstvo ondje uope ne pojavljuje. To je zajednitvo DuhaSvetoga, koje se pokazuje u ispovijedanju Isusa kao Krista. A s vjerovanjem uIsusa Krista neposredno je povezan i poziv na meusobnu slogu i ljubav.

Svijest o jedinstvu izraena je u razliitim formulacijama vjeroispovijedanja, odkratke formule Isus jeKyrios (= Gospodin; Rim 10,9; 1 Kor 12,3) do duih krsnihvjerovanja, na primjer u predoblicima naega takozvanog Apostolskog vjerovanja.Kransko zajednitvo unutar mjesnih zajednica vjernika iskazivalo se i uzajednikom bogosluju, ukljuujui sakramente krtenjai euharistije. Meusobnozajednitvo mjesnih vjernikih zajednica izraavalo se pak u uzajamnom

priznavanjuvjeroispovijedanja, krtenja i euharistije. Zbirka novozavjetnih spisa,


17/30

UVOD 17

kao kanon, postala je u 2. stoljeu odreenom pravnom normom za zajednitvokrana. U tim je spisima zabiljeeno apostolsko prasvjedoanstvo i Crkvavjeruje da je ondje neopozivo sadrano evanelje, Boja rije. Kao i svaka ljudskazajednica, i Pracrkva je od poetka imala predstavnike koji su joj sluili na osobitnain: slubenike, koji su bili nadleni za navijetanje Boje rijei, podjeljivanjesakramenata, vodstvo zajednice i akonat. Do danas se konfesije spore oko togamoe li se iz mnogostrukosti struktura tih slubi izvesti neka bitna razlikaizmeu slubenikai drugih pripadnika Bojeg naroda (= laika).

Za sveope jedinstvo Pracrkve vano je da je prvi veliki sukob bio rijeen natakozvanom koncilu: crkva, apostoli i starjeine (Dj 15,6), koji su kao stupoviuivali velik ugled (Gal 2,9), sastali su se u Jeruzalemu, u apostolskom izvorituCrkve, i donijeli zakljuke u Duhu Svetom (Dj 15,28: Zakljuismo Duh Sveti i

mi). Takvo koncilijarno zajednitvo postalo je vanom strukturom u kranstvu,budui da su se otada zajednika pitanja rjeavala na raznim geografskimrazinama putem sinoda (grki) ili koncila (latinski), pri emu su se tijekomstoljea razvile znatne razlike s obzirom na njihov oblik i autoritet.

Raskoli u Staroj Crkvi

Napetosti i raskoli postojali su u kranstvu od samoga poetka. Pritom

razlikujemo izmeu shizme i hereze. Shizma je raskol unutar Crkve zbograzlika u pogledu crkvene stege i crkvenoga reda. Hereza(krivovjerje) jest zabludau pitanjima vjere, koja dovodi do iskljuenja iz crkvene zajednice. (Pojam herezaizvorno je bio vrijednosno neutralan i dolazi od grke rijei hairesis = izbor.Njemaka rije Ketzer vjerojatno je potekla iz naziva za heretike katare u13. stoljeu.)

Nakon odvajanja krivovjeraca koji se spominju u Novom zavjetu, osobitognostika, dolazilo je od 2. stoljea nadalje, izmeu zapadnog i istonog kranstva,do takvih neslaganja u pogledu odreivanja datuma Uskrsa da je crkvenozajednitvo privremeno ukinuto. Raskid izmeu Rima (Viktor I.) i maloazijskih

crkava uspio se ipak izgladiti zahvaljujui viestrukim pokuajima posredovanja.Daljnji je raskol kranstvo doivjelo kada su u 2. stoljeu montanisti, u 3. sto-

ljeu novacijanci, a u 4. i 5. stoljeu melitijanciidonatistiizgradili zasebne crkve. Tepokrete karakterizirao je prije svega etiki rigorizam, jer oni su osuivali mlakupokorniku stegu u Crkvi. eljeli su Crkvu istih, ispovjedatelja i muenika, tou velikoj kranskoj Crkvi, koja je postupno jaala, vie nije bilo zajameno. Teskupine shizmatika nestale su tijekom povijesti.

Od velikoga su znaaja bili i sporovi oko kristolokih i trinitarnih pitanja u 4.i 5. stoljeu.Arijeje nauavao podreenost Sina Bojega, Isusa Krista, Bogu Ocu

i govorio je samo o slinosti izmeu Oca i Sina. Ekumenski koncil u Niceji 325.


18/30

18 UVOD

formulirao je, meutim, u svome vjerovanju da je Sin Bog od Boga, svjetlo odsvjetla ... iste biti s Ocem. Arijevci su osueni kao heretici, ali su se odrali sve dokraja 5. stoljea te su, izmeu ostaloga, odigrali ulogu u germanskoj misiji.

Crkveni raskol koji do danas ima odjeka donijeli su nestorijancii monofizitiu5. stoljeu, kada je koncil u Kalcedonu 451., suprot njima, dogmatizirao nauko dvjema Kristovim naravima (boanskoj i ljudskoj), koje se nepomijeano inepodijeljeno spajaju u hipostazu. Nestorijanci i monofiziti odrali su se dodanas kao predkalcedonske ili staroistone pravoslavne crkve (na primjerKopti). Oni pripadaju Svjetskom vijeu crkava, a 1990. godine dolo je nakonpetnaest stoljea do zajednikih kristolokih iskaza bizantsko-pravoslavnihi predkalcedonskih crkava, koji bi trebali dovesti do potpunoga uzajamnogpriznavanja.

Konstantinovski obrat: Crkva i drava

Svijest o jedinstvu kranstva dobila je od 4. stoljea sasvim novu dimenziju,kada je kranstvo postalo dravnom religijom Rimskoga Carstva. Postojale su,dodue, kranske crkve i izvan Carstva, na primjer u Perziji, Gruziji, Armeniji iEtiopiji, ali ekumenski koncili dravne crkve prisvajali su univerzalnu valjanostu definiranju vjere. Rimsko-bizantska dravna crkva stekla je vrhunsku vanost

kada je car Konstantin upregnuo Crkvu u svoju carsku politiku. Budui da jetrebao jednodunu Crkvu, sazvao je Prvi ekumenski koncil 325. godine u Niceji.Zatim je oko 326. objavio prvi kranski zakon protiv heretika, koji itav nizkranskih skupina proglaava sektama, uslijed ega im se oduzimaju mjestaokupljanja i predaju u ruke katolikoj Crkvi. Crkveno jedinstvo na taj je nainnametnuto dravnim sredstvima trajni i tragini element ekumenske misli uiduim stoljeima!

Na univerzalnom putu Crkve dolo je do znaajnoga razlikovanja izmeunjezine unutarnjosti i izvanjskosti. Za ono izvanjsko trebao je biti nadlean

car: za strukturu, organizaciju, red i zatitu Crkve. Ono unutarnje, dakle nauk,bogotovlje i slino, Crkva je trebala regulirati sama putem svojih predstavnika.Kada je 380. godine car Teodozije proglasio kranstvo dravnom religijom,

pitanje jedinstva Crkve bilo je pravno utvreno za idua stoljea, jer heretici,prema carskom zakonu, nisu imali pravo na postojanje.

1. Car Teodozije, 380.: Svi narodi nad kojima blago i umjereno vladamotrebaju, jer to je naa volja, ustrajati u religiji koju je boanski apostol Petarpredao Rimljanima [tu slijedi vjeroispovijedanje u Trojedinoga Boga].

Samo oni koji slijede taj zakon mogu se nazivati katolikim kranima, jer


19/30

UVOD 19

tako mi nalaemo; ostali, koje smatramo ludima i be-zumnima, neka nasebi nose kletvu heretikoga nauka. Takoer se njihova mjesta okupljanjane smiju nazivati crkvama. Naposljetku neka ih snae boanska kazna,

ali i naa kaznena pravda, koja je na nas prenesena boanskim sudom.(Iz: Codex Theodosianus XVI., 1, 2.)

Jedinstvo drave i Crkve dobilo je svoj izraz na ekumenskim koncilima. Bili suto dravni koncili koje su sazivali isprva rimski, a kasnije istonorimski carevi; onisu bili najvia instanca kranskog pravovjerja (ortodoksije i katolianstva).Osobito prva etiri ekumenska koncila (Niceja 325., Carigrad 381., Efez 431. iKalcedon 451.) imaju do danas obvezujui karakter u veini crkava, bilo zbogautoriteta tih koncila kao takvih (kako smatraju Pravoslavna i Rimokatolika

crkva), bilo zbog njihove formulacije vjere u Boga, Krista i Duha Svetoga, kao uTrojedinoga Boga, u skladu sa Svetim pismom.U vrijeme prvih etiriju ekumenskih koncila izgraena je i patrijarhatska

strukturakao naelo uobliavanja kranskog jedinstva; ona se pak oslanjala nasustav metropolija i biskupski crkveni ustroj. Kanon 28 kalcedonskog koncilapodijelio je dravnu crkvu na pet patrijarhata: Rim i Carigrad s odreenomprednou u odnosu na Aleksandriju, Antiohiju i Jeruzalem. Pritom je znaaj tihgradova u Carstvu oito bio golem. Rim je za pape Leona I. ipak poeo pretendiratina dogmatsko prvenstvo, budui da je Petar navodno bio rimski biskup te supape nasljednici tog voe u apostolskom kolegiju. Istoni patrijarhati, meutim,nikada nisu priznali tu rimsku ideju te su u Rimokatolikoj crkvi uvijek vidjelisamo latinski ili zapadni patrijarhat.

S obzirom na Pracrkvu i progone krana u prvim trima stoljeima nastalo je,dakle, neto novo u dravnoj crkvi: iz Bojega naroda nastao je kranski narodCarstva. Crkva je sudjelovala u vlasti, to je postalo oito u liturgijskom odijevanjunjezinih dunosnika.

Istono-zapadni raskol i pokuaji ujedinjenja

Kako su se od 5. stoljea istoni i zapadni Rim sve vie razdvajali, tako su seotuivali i zapadni i istoni krani. Uzajamno priznanje pet patrijarhata kaosestrinskih crkava, koje je preivjelo mnoge napetosti i suparnike situacije,posljednji se put izrazilo kao sveopa zajednica na Sedmom ekumenskom konciluu Niceji, 787. godine. U 9. stoljeu napetosti su se zaotrile u vie pogleda, izmeuostaloga zbog nadlenosti u bugarskoj i slavenskoj misiji, kao i dogmatski, zbogzapadnoga dodatka izraza filioque u vjeroispovijedanje (Duh Sveti proizlazi odOca i od Sina), te liturgijski, zbog primjene kvasnoga ili beskvasnog kruha.


20/30

20 UVOD

Proglaenja izopenja 1054. godine

Godine 1054. uzajamna proglaenja izopenja konano su zapeatila lom. Upravnom smislu to se izopenje danas smatra dvojbenim, budui da je rimskikardinal Humbert u buli izopenja koju je sveano poloio na oltar sv. Sofijenaveo samo patrijarha i njegove pomonike, a patrijarhovo protuizopenjepogodilo je samo autore bule izopenja. Prema tome, pravoslavne crkve kaotakve i Rimokatolika crkva kao takva, sa svim njihovim lanovima, nisu uopebile navedene. Ali stvarna posljedica bila je kraj crkvenog zajednitva izmeuistonih patrijarhata i rimskog patrijarhata. U istonom pravoslavlju opstao je unaelu model patrijarhata s autonomnim sestrinskim crkvama kao ekumenskasvijest o jedinstvu, dok su u Rimu pretenzije na prvenstvo toliko ojaale da se

Rimokatolika crkva poela smatrati jedinom i sveopom Kristovom Crkvom, odkoje su se istone crkve navodno odcijepile.Stapanje politikih i crkvenih interesa dovelo je u razdoblju koje je uslijedilo do

toga da su bizantski carevi morali ozbiljno prihvatiti politiku realnost papinstvai ak su zatraili papinsku pomo za obranu od islamskih prijetnji. injenica daje potreban zajedniki neprijatelj kako bi se razdvojena kranska braa privelazajednikom djelovanju otada je postala bitnim sastavnim dijelom ekumenskihtenji za ujedinjenjem.

Pad Carigrada 1204. godine

Kriarski ratovi mogli su biti ekumenski poticaj za nove kontakte, ali su zavrilikatastrofom, izmeu ostaloga i u odnosima izmeu pravoslavlja i katolianstva.Godine 1204. zapadni su kriari u etvrtom kriarskom ratu osvojili Carigrad uzstrahovito ubijanje, pljakanje i silovanja. Kada je ondje uspostavljeno LatinskoCarstvo, papa je postavio i latinskog patrijarha s ciljem da preoblikuje grkucrkvu prema rimokatolikim mjerilima. Bizantski patrijarh bio je prisiljen otiiu progonstvo.

Ta latinizacija Carigrada, koja je potrajala do 1261., izazvala je u pravoslavljuok koji je do danas ostao duboko usaen i koji gui u zametku svaku pravoslavnutenju za ujedinjenjem s Rimom. Rimokatoliki ekumeniari danas istiu aljenjezbog takvoga razvoja situacije.

Unija u Lyonu (1274.)

Pokuaje zbliavanja ekumenskog patrijarhata i Rima poduzimao je vie

bizantski car nego predstavnici Crkve i teologije. Zbog politikih prijetnji islama,


21/30

UVOD 21

car Mihajlo Paleolog dobio je pristanak patrijarha za pregovore o uniji. Oni suzavrili tako to je car (odnosno njegov opunomoenik) na koncilu u Lyonu 1274.pristao uz vjeroispovijest koju mu je predoio papa. Ta vjeroispovijest praktikije znaila priznanje gotovo svih rimokatolikih zahtjeva i nije naila ni na kakavodjek u pravoslavnim crkvama. Kada se Rim jo politiki postavio na stranuhegemonistikih planova Karla Anuvinskog, glavnog neprijatelja bizantskeneovisnosti, unija zakljuena u Lyonu konano je propala. Vjeroispovijest koja jenazvana po Mihajlu Paleologu ipak je vana za tadanje shvaanje ekumene i zarimokatoliko shvaanje jedinstva, a postala je i uzorom za kasnija unionistikanastojanja na koncilu u Firenci (usp. Neuner-Ross, 929). Priznanje posebnogprvenstva istonih patrijarhatskih crkava trebalo je umiriti pravoslavce, alioni se nisu nikada sloili s time da njihova prava odreuje neka rimokatolika

majinska crkva. Tako su unija u Lyonu i credo istonoga cara bili rezultat politikepopustljivosti i rimokatolikog shvaanja ujedinjenja, a ne ekumenska unija.

Unija u Firenci (1439.)

U 15. stoljeu preduvjeti i rezultati unionistikih nastojanja na koncilu u Firenci1439. nisu bili bitno drugaiji od onih u Lyonu 1274. Bizantu je trebala politikapomo protiv prijetnje islamskih progona. Ovaj put, meutim, kljuna figura nije

bio car sam, nego je uz njega stajao dojmljiv broj od 200 pravoslavnih sudionikana koncilu koji su se ondje sastali s vie od 300 rimokatolikih biskupa. Rezultatje utvren u dogmatskoj odluci koja je izrazila uzajamno razumijevanje razliitihliturgijskih tradicija, kao i pravoslavnu toleranciju zapadne filioque formule iprije svega papinskog primata. Odmah su, meutim, prosvjedovali biskup Efeza imetropolit Moskve, a u pravoslavnim je istonim crkvama unija naila na golemotpor te nikada nije prihvaena. Sudionicima na koncilu predbaeno je da su sedali nagovoriti na izdaju pravoslavlja uslijed papinskoga pritiska i podmiivanja.U katolikoj se teologiji koncil u Firenzi ocjenjuje, meutim, kao pravi ekumenskikoncil te se sve do danas na nj gleda kao na primjerno crkveno ujedinjenje bez

stapanja i apsorpcije (usp. Zajedniko rimokatoliko/evangeliko-luteranskopovjerenstvo: Einheit vor uns, Paderborn/Frankfurt 1985., 22: Katolikacrkva ne identificira se vie kroz svoju latintinu). Ta katoliko-ekumenskainterpretacija zanemaruje, meutim, iskaze o papinskom primatu, ne samo uzakljucima iz Firence, nego osobito u dogmi Prvoga vatikanskog koncila 1870.,koja nauava da je sveopa papinska sluba konstitutivna za jedinstvo Crkve. UFirenci je reeno:

2.Odreujemo da sveta Apostolska Stolica i rimski biskup imaju prvenstvo nad

itavim svijetom; nadalje, da je rimski biskup nasljednik sv. Petra, apostolskoga


22/30

22 UVOD

voe, i pravi Kristov namjesnik, poglavar sveope Crkve te otac i uitelj svihkrana; da mu je u sv. Petru od Gospodina naega Isusa Krista dana potpunavlast da bude pastir itave Crkve, njome vlada i upravlja, kao to to sadre

izvjea o pregovorima s opih crkvenih skupova i svete pravne norme.(Neuner-Ross, 434)

Crkve u uniji s Rimom

Za pravoslavne istone crkve nastojanja oko ujedinjenja s Rimom vie nisu,nakon koncila u Firenci, dolazila u obzir. Drugaije se, meutim, oblikovalarimokatolika ekumenska politika. Na osnovi firentinske doktrinarne odluke

Rim je pokuao potaknuti unionistike pokrete unutar istonih crkava. Od 1622.rimska Kongregacija za irenje vjere bila je nadlena i za istona crkvena podrujate je ondje postavila, kao i na misijskim podrujima, sveenike i redovnike usvrhu katolizacije. Ako je podruje bilo dovoljno veliko, uspostavljena je i zasebnahijerarhija, koja se shvaala kao pravovaljana istona crkva i koja je, unatovlastitom istonom obredu, priznavala rimokatolike dogme i papinski primat.Na taj je nain dolo izmeu 16. i 18. stoljea na tlu pravoslavnih patrijarhatado nastanka paralelnih i suparnikih patrijarhata. Pravoslavcima je to do danasnepodnoljivo, dok je Rim tada slavio unije kao ponovno sjedinjenje s rimskommajkom Crkvom te se jo i danas poziva na slobodu vjeroispovijesti i savjesti.Zanemarujui prosvjede svih drugih crkava, Katolika crkva esto se postavljakao ekumenski model za crkveno jedinstvo.

Jedinstvo postignuto uklanjanjem heretika

Imperijalno shvaanje Crkve, koje je od konstantinovskog obrata odreivalodravnu crkvu, intenziviralo je ideju o jedinstvu do te mjere da za kranskuegzistenciju izvan te crkve vie nije bilo mjesta. Netolerancija koja je zapoela

za cara Teodozija 380. godine dosegla je vrhunac u razvijenom srednjem vijeku,kada je papa Grgur 1231. uspostavio Svetu inkviziciju za progon heretika, acar Friedrich II. proglasio je 1232. svoj ozloglaeni zakon o hereticima, koji ihje stavljao na istu razinu s politikim pobunjenicima, nalaui njihov progon iunitenje. Jedinstvo Crkve trebalo je dakle ouvati uz pomo procesa protivheretika, koje je provodila crkvena inkvizicija. Istodobno je dravna instancabrinula za jedinstvo Crkve i drave, kao i za pogubljenja. Kakva ekumena!

Povod za progone heretika bila je pojava katara i valdenza u 12. stoljeu. Zatimsu u progonima stradale i mnoge takozvane vjetice, a 1415. i Jan Hus, koji je na

koncilu u Konstanzu osuen i spaljen na lomai.


23/30

UVOD 23

3.Car Friedrich II.: Ukaz o hereticima (1232.) Vrenje vlasti, koje nam je Nebopovjerilo, kao i uzviena carska ast, koju nam je dodijelio Bog, zahtijevaju daprimijenimo tjelesni ma, koji je u naim rukama za razliku od sveenikih, protivneprijatelja vjere i istrjebljenja kvarne hereze, kako bismo taj zmijski rod, tsinove bezvjerstva koji preziru Boga i Crkvu te na neki nain nagrizaju majinskokrilo, progonili uz pravednu kaznu. Mi neemo trpjeti da ti tetni ljudi dalje ive.(Kirchen- und Theologiegeschichte in Quellen, sv. II, 132)

Osnova za takvo miljenje i djelovanje bila je teologija koja je na Crkvu injezin autoritet jednostrano prenijela pogrjeno shvaenu kristologiju vladavine.Jedinstvo Crkve i drave bilo je prije svega naslijee staroga poganskog nainamiljenja u Rimskom Carstvu, iz kojega je sad nastao Corpus Christianum,

dok sjeanje na starozavjetne teokratske modele vjerojatno nije imalo tolikogaznaaja.

Te apsolutistike ideje bile su presudne za idua stoljea, kako u mnogimprisilnim pokrtavanjima, tako jo i danas u misaonom blagu reformacijskihcrkava. Slobodu vjeroispovijesti i savjesti donijeli su tek pripadnici slobodnihcrkava s anglosaskog podruja i humanistiki prosvjetitelji iz kontinentalneEurope.

Reformacija i ekumena

Reformacija i crkvena nastojanja oko ujedinjenja u 16. stoljeu dogodili su se ukontekstu tradicionalnog odnosa izmeu Crkve i drave. Ondje gdje bi reformnanastojanja dospjela pod sumnju hereze, primjenjivali su se srednjovjekovni zakoniprotiv heretika, a car i knezovi bili su odgovorni za zatitu Crkve i obvezni nasvoj nain pokuati ouvati jedinstvo Crkve i drave. Pri nastanku konfesija u 16.stoljeu izvorite i kljune toke svakako su bila teoloka pitanja vjeroispovijedanja.Jednako je, meutim, bila vana i povezanost crkvenog djelovanja i politikog

udruivanja. Jer djelujui subjekti esto su bile politike instance, koje su slijedilei vlastite interese moi. Ta povezanost vjeroispovijedanja i saveznitva, koja jesvoje arite imala u Njemakoj, istodobno je sprjeavala aktivnije prenoenjereformacije na romanske zemlje.

Nakon otvaranja crkvenog procesa protiv Martina Luthera kao heretika(sasluanje pod vodstvom kardinala Cajetana u Augsburgu 1518.) Lutherse morao opravdati pred carem i dravom na carskom saboru u Wormsu1520. Iduih su godina carski sabori ponovno bili mjesto na kojemu su staleipokuavali ouvati jedinstvo: u Speyeru 1529. sa zakljucima i slubenom

Protestacijom, u Augsburgu 1530. s Augsburkim vjeroispovijedanjem i


24/30

24 UVOD

protuspisom Confutatio pa sve do Augsburkoga carskog sabora 1555., koji jekonano oduzeo nadlenost starim zakonima protiv heretika, priznao razliitevjerske stranke i svakom zemaljskom gospodaru priznao pravo da odreujekonfesiju svojih podanika i izgoni inovjernike: Cuius regio eius religio. (Tkovlada, odreuje religiju svojih podanika.) Slino se postupilo i u onim zemljamakoje nisu pripadale Svetom Rimskom Carstvu njemake nacije.

Za ekumenski pokret vano je prije specifinih pitanja obratiti pozornostna razlike u ekumenskoj slici povijesti koja do danas prevladava u katolikoj ievangelikoj literaturi. Katolika se crkva, s obzirom na svoj identitet, predstavljakao Crkva od koje su se drugi odcijepili; samu sebe smatra Crkvom, a drugezasebnim konfesijama (ovaj termin poeo se, meutim, koristiti tek u 19.stoljeu!). Evangelike su pak crkve uvjerene da u 16. stoljeu nisu nastale

nikakve nove crkve, nego da se Crkva reformirala prema mjerilu svoga izvorita,to jest da se utemeljenje evangelike crkve nalazi u prakranstvu. Inovacijamai odcjepljenjima reformatori su prije smatrali dodatke i iskrivljavanja usrednjovjekovnoj Crkvi. Zbog svoje dogmatske fiksacije na Rim i papinstvoupravo su takozvani stari vjernici u reformacijskom razdoblju bili odmetniciod kranstva. Jedinstvo prave Kristove Crkve otkriva se iskljuivo u istompropovijedanju evanelja, a ne u povijesnom kontinuitetu mone rimskeinstitucije. Slikovni prikazi konfesionalnih genealogija jasno pokazuju tepovijesne predodbe (v. str. 25).

Reformacija i istone crkve

Do slubenih dodira s pravoslavnim istonim crkvama nije dolo. Tek su urazdoblju od 1574. do 1581. evangeliki profesori teologije iz Tbingena vodiliprepisku s ekumenskim patrijarhom, koja je, meutim, prekinuta kada seevangelika strana nije dovoljno jasno pokazala suglasnom sa starocrkvenimustrojem Crkve.

Pokuaji ujedinjenja unutar reformacije

Reformacijski pokret nije bio jedinstven u teolokom i geografskom pogledu,tako da se pod zatitom zemaljskih gospodara i u slobodnim carskim gradovimapostupno razvilo vie reformacijskih crkava, i to etiri glavna usmjerenja:luterani, reformirani (u Velikoj Britaniji poznati kao prezbiterijanci ikongregacionalisti), anglikanci te anabaptistiki pokret i spiritualistike skupinekao lijevo krilo reformacije. Pokreti za unutarnje evangeliko ujedinjenje imali

su samo djelominog uspjeha. Valja istaknuti sljedea nastojanja:


25/30

UVOD 25

Razliiti prikazi podrijetla kranstva

Pravoslavne

crkve

Rimokatolika

crkva

Reformacijske

crkve

Rimokatolika

crkva

Pravoslavne

crkve

Reformacijske

crkve

1054.

1517.

1054.

1517.

1529. vjerski razgovor u Marburgu izmeu Luthera i Zwinglija: znatnopribliavanje, ali bez sporazuma o nainu Kristove prisutnosti ueuharistiji.

1536. Wittenberka konkordija (Melanchton i Bucer o euharistiji)1540. eka braa i Kalvin

1535.-1552. Cranmer u Engleskoj nastoji postii koncil nerimokatolikihcrkava1570. konsenzus u Sadomiru u Poljskoj (kalvinisti, luterani, eka braa)1578.-1631. francuski hugenoti potiu ujedinjenje svih nerimokatolikih

krana1817. Staropruska unija izmeu luterana i reformiranih (unija koju je

kralj odredio za jedinstvenu crkvenu upravu uglavnom luteran- skih ili reformiranih zajednica)1817. i dalje vjeroispovijedna unija izmeu luterana i reformiranih u Badenu

i Nassauu


26/30


27/30

UVOD 27

Ta nastojanja oko ujedinjenja nisu, dodue, probudila openiti osjeaj omeusobnoj pripadnosti reformacijskih crkava, budui da je i meu njimadolazilo do estokih sukoba. Takozvana zemaljska crkvena uprava olakavalaje konfesionalna i provincijalistika odvajanja i zasebne razvoje, u kojima bai nije bilo ekumensko-univerzalne svijesti. U Velikoj Britaniji odvojile su se odanglikanske dravne crkve skupine nonkonformista ili dissenters, iz kojih suse, izmeu ostaloga, razvile i slobodne crkve.

Emigracijom u Ameriku anglosaski protestantizam dodatno se rascijepio namnotvo samostalnih denominacija, kod kojih su se ekumenske ideje javile teku sklopu modernoga ekumenskog pokreta u 19. i 20. stoljeu.

Evangeliko-katoliki razgovori o uniji

Nastojanja oko ujedinjenja s Rimokatolikom crkvom nisu izostala niti nakoncarskoga sabora u Augsburgu 1530., ali su uglavnom bila ograniena na radnekolicine teologa i openito su imala neto vei znaaj samo kada su se dogaalau vezi s carem i zemaljskim knezovima ili pod njihovom vrhovnom vladavinom.

Vjerski razgovor u Regensburgu, 1541.

Melanchton i Bucer, s jedne strane, te Eck i Gropper, s druge, pokuali su napoticaj cara Karla V. i s papinskim legatom Contarinijem postii dogmatskuravnoteu. Sloili su se oko unionistike formule o opravdanju koja se, meutim,u kontroverzno-teolokom smislu mogla itati na razliite naine; stoga su istuodbacili i Luther i rimska kurija. Nije dolo do ujedinjenja po pitanju nezabludivostikoncila, transsupstancijacije (euharistijske pretvorbe) i papinskoga primata.Nakon mjesec dana pregovori su proglaeni neuspjehom.

Taj je razgovor pokazao da kompromisne formulacije u nauku o opravdanju

nisu same po sebi dostatne za konsenzus u nauku ako se istodobno dogaajopravdanja kao Boji sud i milost nad ljudima ne bude odnosio i na Crkvu i nanjezine slubenike, budui da su oni istodobno pravednici i grjenici, kao i svakidrugi kranin.

Augsburki interim, 1548.

Nakon vojne pobjede u Schmalkaldskom ratu car Karlo V. elio je do zajedni-

kog koncila ponovno uspostaviti vjersko jedinstvo u Carstvu barem nekim


28/30

28 UVOD

privremenim rjeenjem, odnosno interimom. Na namjetenom carskomsaboru izraen je u suradnji s Johannesom Agricolom, kao jedinim evangelikimteologom, tekst s 26 lanaka koji je, meutim, protestantima nudio samoneke ustupke. Interim se nije uspio gotovo nigdje potvrditi. Pokuaj da seiz dravnoga interesa postigne ekumensko ujedinjenje bez supstancijalnogsudjelovanja crkava pokazao se od poetka beznadnim.

Vjerski mir u Augsburgu, 1555.

Na carskom saboru u Augsburgu 1555. vie se nije radilo o jedinstvu vjeroispovijestii o uniji, nego o dravno-pravnom priznanju Rimokatolike crkve i pristaa

Augsburkog vjeroispovijedanja iz 1530. Iz te pravne zatite ostali su iskljuenive ranije okrutno progonjeni anabaptisti, kao i svi pristae zrike i enevskereformacije. Prema tome, tu nije moglo biti govora o ekumenskoj toleranciji. Alitu su ipak, prvi put nakon cara Teodozija (380.), priznate dvije vjerske strankeunutar jedinstva Crkve i drave.

Rimokatoliki koncil u Tridentu (1545.-1563.) proglasio se u meuvremenureformnim koncilom, koji se bavio opravdanim interesima reformacije, ali je usvim kontroverzno-teoloki presudnim pitanjima potvrdio rimokatoliki nauki osudio reformacijske nauke i njihove pristae: anathema sit, neka bude

iskljuen.Konfesionalni apsolutizam obiljeio je idue stoljee s protureformacijom

i meukonfesionalnim ratovima u kontinentalnoj Europi i Velikoj Britaniji.Konfesija i nacionalna kultura poele su se stapati i stoga opa duhovna klimanije bila pogodna za ekumenska razmatranja o ujedinjenju.

Vjerski razgovor u Thornu, 1645.

Prvi znaajni pokuaj unije dogodio se u Poljskoj, gdje je kralj Vladislav IV., suoensa estokim konfesionalnim sukobima izmeu katolika, luterana i reformiranih,pozvao 1645. na vjerski razgovor u Thorn. Svaka je strana trebala iznijeti svojnauk, miroljubivo i bez uvreda, kako bi se zatim zajedniki potraila ravnotea.Meutim, na 36 sjednica nije se dospjelo dalje od poetne faze razgovora.Reformirani su prikazali svoj nauk kao katoliki, izjavivi kako je Rimokatolikacrkva izopaila temeljni nauk o vjeri. Ta izjava izazvala je estoke rimokatolikeprosvjede, tako da je zbog beskompromisnosti obiju strana razgovor prekinutnakon tri mjeseca.


29/30

UVOD 29

Teoloko-ekumenske linije

Iako je od 16. stoljea jedva bilo unionistikih razgovora meu crkvama, kodmnogih se krana unato preteno konfesionalistikoj epohi ouvala tenjaza mirom ili ak jedinstvom (usporedi prije svega nastojanja oko ponovnogujedinjenja Spinole, Molanusa, Leibniza i Bossueta [1683.-1701.]). Mnogateoloka strujanja i sveopi intelektualno-povijesni razvoj prelazili su granicepojedinih konfesija i nacija.

Humanizamje donio ekumenskoj misli tri teoloka usmjerenja: (1) Erazmo iGeorg Calixt (1586.-1656.) isticali su ranokransko naelo tradicije: jedinstvokroz consensus quinquesaecularis, priznanje prvih pet stoljea; (2) evangeliko--biblicistiki humanizam usredotoio se na temeljne lanke vjere koji su nuni zaspasenje i na toj je osnovi trebalo ostvariti toleranciju i unije; (3) socinijanizmu jebilo dovoljno jednostavno etiko evanelje kao osnova za ujedinjenje.

Prosvjetiteljstvo je sa svojim kritikim racionalizmom i liberalizmomrelativiziralo apsolutni konfesionalizam. Ipak su se stvarne kranske ideje oslobodi savjesti i vjeroispovijesti potvrdile tek nakon to su ih isprva sustavnozastupale samo evaneoske slobodne crkve. Ideja o toleranciji zahvatila je iprosvijeene vladarske kue. Friedrich Veliki izjavio je kako svatko treba dostiiblaenstvo na svoj nain.

Ali dok su evangelike crkve, openito gledano, zauzele pozitivno stajalite

prema novovjekovnoj povijesti sloboda i prosvijeenosti, Rimokatolika se crkvadrala prilino rezervirano, istiui negativne strane liberalne autonomije uma igledajui u prosvjetiteljstvu prvenstveno propadanje vjerske supstance i crkvenogautoriteta.

Pijetizam je unato svojim regionalno raznolikim obiljejima bio (i ostao)od 17. stoljea neto poput duhovnog ekumenskog pokreta u protestantizmu.Kranski ivot s osobnim doivljajem nanovoroenja vaio je za osnovuzajednitva Boje djece (brae po vjeri, koja su nanovoroena, za razliku odbrae po crkvi, koja su izvanjski krtena). Na pijetistikoj osnovi razvile su se

mnoge meunarodne veze. Zinzendorf (1700.-1760.) je u kriu Isusa Krista vidiotoku sjedinjenja za sve krane. Postojee konfesije opisao je kao trope (trop= figura, zamjena stvarnog izraza slikovnim), ime ih je istodobno priznao irelativizirao. Iz te se ideje razvila u ekumensko-ekleziolokom smislu takozvanateorija ogranaka: konfesije su ogranci na stablu kranstva.

Crkveni pokuaji ujedinjenja uvijek su se, kao i crkveni raskoli, otkrivali kaoskup teolokih, kulturnih i politikih pitanja i odnosa. Put ekumenske mislisvakako je bio doista uzak. Poetkom 19. stoljea kranstvo je jo uvijek bilokonfesionalno razbijeno i podijeljeno na brojne nacionalne crkve koje nisu

njegovale nikakvo meusobno zajednitvo. U teolokom je smislu posvuda


30/30

30 UVOD

vladala polemika s tek poneto irenizma, kao i mnogo samopotvrivanja uzmalo tolerancije. Rimokatolika svjetska crkva vodila je uglavnom zaseban ivot.Ponekad je stupala u dodir s pravoslavnim istonim crkvama, ukoliko su politikeokolnosti bile povoljne, ali tu nikada nije bilo prave tenje za ujedinjenjem.Protestantizam je ivio provincijalistiki i tek je kroz misijski pokret iskusioprve osnove globalne svijesti. Tek je s plimom sveopega internacionalizmakranstvo postupno steklo ekumenske obzore. Konfesije su sada traile viezajednitva, budui da se poveavao pritisak izvana, od okoline koja se sve viesekularizirala. Je li, meutim, openito iskustvo o tome da nita ne povezujetako snano kao zajedniko neprijateljstvo prema neemu dovoljna osnova zakransko jedinstvo? Ili ekumenska ideja ima neku drugu podlogu, a ekumenskiput neki drugi cilj?

put ekumenske misli - reinhard frieling

Documents