punim diplome - edukimi.uni-gjk.org...ii dËshmi unë suzana panduri, në rolin e lektores, dëshmoj...

UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”

FAKULTETI I EDUKIMIT - GJAKOVËS

PROGRAMI: PARASHKOLLOR

NDIKIMI I TEKNOLOGJISË TE FËMIJËT E MOSHËS

PARASHKOLLORE

Mentore: Punoi:

Prof. Ass. Dr. Edita Haxhijaha Medina Krasniqi-Gashi

Gjakovë, Qershor 2020

PUNIM DIPLOME

i

Ky punim u mbrojt më ____/____/________ para komisionit vlerësues në përbërje

1. _______________________________ Udhëheqës kryesor

2. _______________________________ Kryetar

3. _______________________________ Anëtar

Nënshkrimet e anëtarëve të Komisionit Vlerësues

1. _________________________________

2. _________________________________

3. _________________________________

ii

DËSHMI

Unë Suzana Panduri, në rolin e lektores, dëshmoj që e kam lektoruar punimin e diplomës me titull

“Ndikimi i teknologjisë te fëmijët e moshës parashkollore”, të punuar nga Medina Krasniqi-Gashi,

studente e Fakultetit të Edukimit – Programi Parashkollor në Universitetin e Gjakovës “Femi

Agani” nën udhëheqjen shkencor të Prof. Ass. Dr. Edita Haxhijaha. Deklaroj që punimi, nga ana

gjuhësore dhe teknike, është kontrolluar nga unë me seriozitet dhe me profesionalizëm.

Nënshkrimi i lektores: Data:

______________ 16.07.2020

iii

FALËNDERIM

Falënderimet e mia të para shkojnë për familjarët, të cilët më përkrahën gjatë gjithë kësaj periudhe

katërvjeçare të studimeve.

Një falënderim i veçantë shkon për udhëheqësen time të këtij punimi, profesoreshën e nderuar,

prof. Ass. Dr. Edita Haxhijaha, e cila më ndihmoi jashtë mase me këshillat dhe sugjerimet e

vazhdueshme, e mbi të gjitha me mbështetjen morale dhe qetësinë e transmetuar tek unë gjatë

gjithë kësaj kohe. Ishte privilegj për mua të punoj me të dhe të arrij deri në realizimin e këtij

punimi, aq domethënës për mua.

Gjithashtu, do të doja të falënderoja të gjithë kolegët e mi të studimeve, të Departamentit

Parashkollor, prej të cilëve kam mësuar shumë. Është nder të punosh dhe të mësosh nga kolegët e

këtij departamenti. Falënderoj edhe gjithë stafin e pedagogëve të Universitetit të Gjakovës “Fehmi

Agani”, të cilët me mësimet dhe këshillat e tyre kontribuan, që unë të arrij deri në këtë ditë.

iv

PËRMBAJTJA E LËNDËS

1. ABSTRAKTI ........................................................................................................................... 1

1. ABSTRACT ............................................................................................................................ 2

2. HYRJE ..................................................................................................................................... 3

2.1 Nevoja për këtë punim ..................................................................................................... 4

2.2 Përparësitë dhe kufizimet ................................................................................................. 5

2.3 Struktura e punimit ........................................................................................................... 5

3. QËLLIMI I PUNIMIT ............................................................................................................. 7

3.1 Objektivat e hulumtimit ................................................................................................... 7

4. METODOLOGJIA E HULUMTIMIT .................................................................................... 8

4.1 Pyetjet kërkimore ............................................................................................................. 8

4.2 Hipotezat e hulumtimit ..................................................................................................... 8

4.3 Popullata dhe mostra ........................................................................................................ 8

4.4 Instrumentet e hulumtimit ................................................................................................ 8

4.5 Metodat e hulumtimit ....................................................................................................... 9

4.6 Grumbullimi i të dhënave të hulumtimit .......................................................................... 9

4.7 Etika e hulumtimit ............................................................................................................ 9

5. SHTJELLIMI I TEMËS ........................................................................................................ 11

5.1 Përceptimet mbi përdorimin e teknologjisë në edukimin parashkollor.......................... 11

5.2 Teknologjia dhe zhvillimi kognitiv e emocional................................................................. 11

5.3 Teknologjia dhe shkathtësitë sociale ................................................................................... 13

5.4 Disa prej aspekteve negative të përdorimit të teknologjisë ............................................ 14

5.4.1 Rritja e shpejtë e trurit .................................................................................................. 14

5.4.2 Dëmtimi gjuhësor ......................................................................................................... 14

5.4.3 Zhvillimi i vonuar ......................................................................................................... 14

5.4.4 Agresioni ...................................................................................................................... 15

5.4.5 Shëndeti më i dobët fizik .............................................................................................. 15

5.4.6 Dëmtimi i syve.............................................................................................................. 16

5.4.7 Mungesa e fokusit ......................................................................................................... 16

5.4.8 Niveli më i dobët i vetëbesimit ..................................................................................... 17

5.4.9 Mbipesha ...................................................................................................................... 18

v

5.4.10 Afektimi i raportit prind-fëmijë .................................................................................. 18

5.4.11 Varësia ........................................................................................................................ 18

5.5 Problemet me aplikacionet për fëmijë ............................................................................ 19

5.5.1 Siguria e fëmijëve varet prej algoritmeve ............................................................... 19

5.5.2 Përmbajtjet rekomanduese janë të limituara ........................................................... 20

5.5.3 Mungesa e kontrollit prindëror ............................................................................... 20

5.5.4 Lista e aplikacioneve potencialisht të dëmshme për fëmijët .................................. 21

5.6 Disa prej aspekteve pozitive të përdorimit të teknologjisë ............................................ 23

5.6.1 Përmirësimi i aftësive gjuhësore ............................................................................. 23

5.6.2 Kreativiteti dhe shprehja e imagjinatës ................................................................... 24

5.6.3 Vëmendje më e rritur vizuale .................................................................................. 25

5.6.4 Zhvillimi i aftësive hapësinore ................................................................................ 25

5.6.5 Zhvillimi i shkathtësive dhe talenteve .................................................................... 26

6. ANALIZA DHE INTERPRETIMI I REZULTATEVE TË HULUMTIMIT ....................... 27

6.1 Të dhënat demografike të respodentëve .............................................................................. 27

6.2 Përgjigjet nga pyetësorët me prindër ................................................................................... 28

7. DISKUTIMI .......................................................................................................................... 37

8. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME ............................................................................. 38

8.1 PËRFUNDIME ................................................................................................................... 38

8.2 REKOMANDIME .............................................................................................................. 39

8a. Rezyme ................................................................................................................................ 40

8b. Summary ............................................................................................................................. 40

9. REFERENCAT ..................................................................................................................... 41

CV E SHKURTËR E KANDIDATES ......................................................................................... 42

SHTOJCA ..................................................................................................................................... 44

Shtojca 1. Pyetësori me prindërit .............................................................................................. 44

Shtojca 2. Grafikonet e rezultateve të pyetësorit....................................................................... 46

LISTA E FIGURAVE

Fig 1. Teknologjia e ndikon zhvillimin kognitiv e emocional të fëmijëve .................................... 11

Fig 2. . Teknologjia si simulatore e ndërveprimeve sociale te fëmijët .......................................... 12

vi

Fig 3. Manifestimi i agresionit te fëmijët si pasojë e ekspozimit të zgjatur ndaj teknologjisë.

....................................................................................................................................................... 14

Fig 4. Mungesa e fokusit si pasojë e ekspozimit të fëmijëve ndaj teknologjisë ............................ 16

Fig 5. Teknologjia mund të afektojë raportin prind-fëmijë dhe të ndikojë në gjendjen emocionale

të tyre ............................................................................................................................................ 18

Fig 6. Logo e aplikacionit TikTok ................................................................................................. 20

Fig 7. Logo e aplikacionit YouTube .............................................................................................. 21

Fig 8. Logo e aplikacionit Tellonym ............................................................................................. 22

Fig 9. Gjuha jo e përshtatshme që përdoret në materialet për fëmijë në

YouTube........................................................................................................................................ 22

Fig 10. Teknologjia mund të ndihmojë fëmijët të zhvillojnë aftësitë gjuhësore

....................................................................................................................................................... 23

Fig 11. Teknologjia ndihmon në të shprehurit e imagjinatës dhe kreativitetit nga fëmijët

....................................................................................................................................................... 24

Fig 12. Teknologjia ndihmon në rritjen e vëmendjes vizuale të fëmijës ....................................... 25

Fig 13. Teknologjia u ndihmon fëmijëve të zhvillojnë talente ...................................................... 26

LISTA E DIAGRAMEVE

Grafiku 1. Numri i respodentëve të gjinisë mashkullore dhe femërore ......................................... 27

Grafiku 2. Numri i respodentëve nga qyteti dhe fshati .................................................................. 27

Grafiku 3. Klasifikimi sipas moshës ............................................................................................. 28

Grafiku 4. Rezultatet nga gjinia e fëmijëve ................................................................................... 28

Grafiku 5. Rezultati nga pyetja 1.................................................................................................... 29

Grafiku 6. Rezultati nga pyetja 2 ................................................................................................... 30



Grafiku 9. Rezultati nga pyetja 5.................................................................................................... 32

Grafiku 10. Rezultati nga pyetja 6.................................................................................................. 33

Grafiku 11. Rezultati nga pyetja 7 ................................................................................................. 34

vii



Grafiku 14. Rezultati nga pyetja 10 ............................................................................................... 36

Grafiku 15. Rezultati nga pyetja 11................................................................................................ 36

1

1. ABSTRAKTI

Teknologjia sot konsiderohet si burimi më i rëndësishëm dhe kryesor në botë, me miliarda

përdorues. Këtij shpërthimi të madh në përdorim nuk i kanë shpëtuar as moshat e vogla sikurse

janë ato parashkollore, për të cilat teknologjia është shndërruar në mjetin primar të argëtimit.

Përkundër të mirave që sjell teknologjia ajo gjithashtu sjell edhe shumë efekte anësore të cilat

mund të ndikojnë negativisht në zhvillimin normal psikofizik të grupmoshës parashkollore.

Në këtë punim do të analizojmë, në aspektin teorik, disa prej ndikimeve pozitive dhe negative të

teknologjisë. Boshtit teorik do t’ia mbështesim edhe atë praktik, ku përmes hulumtimit në terren

do të marrim mendimet e prindërve rreth ndikimit të teknologjisë te fëmijët e tyre.

Duke kombinuar këto dy segmente do të mund të përfundojmë dhe japim rekomandime për

prindërit për mënyrat më të mira të përdorimit të teknologjisë nga ana e fëmijëve të tyre.

Fjalët kyçe: teknologjia, ndikimi, fëmijët parashkollorë, prindërit

2

1. ABSTRACT

Technology today is considered the most important and leading resource in the world, with billions

of users. Even small ages such as preschoolers, for whom technology has become the primary

means of entertainment, have not escaped this huge explosion in use.

Despite the benefits that technology brings it also brings many side effects which can negatively

affect the normal psychophysical development of the preschool age group.

In this paper we will analyze, in theoretical terms, some of the positive and negative impacts of

technology. We will also support the theoretical axis with the practical one, where through field

research we will get the opinions of parents about the impact of technology on their children.

By combining these two segments we will be able to conclude and give recommendations to

parents on the best ways to use technology by their children.

Keywords: technology, impact, preschool children, parents

3

2. HYRJE

Shfrytëzimi i teknologjisë në klasat parashkollore, në mbarë botën, është në rritje e sipër. Një

numër i madh i edukatorëve përdorin teknologjinë për të mbështetur zhvillimin e fëmijëve të

moshës parashkollore, më lehtë.

Teknologjia luan rol të rëndësishëm në zhvillimin kognitiv dhe të mësuarit e fëmijëve të kësaj

grupmoshe. Përmes përdorimit të teknologjisë, mësuesit kanë më shumë qasje në metoda kreative

dhe novatore të cilat ua mundësojnë atyre të krijojnë një ambient më pozitiv, interaktiv dhe të

ngrohtë për fëmijët parashkollorë.

Nga shumë hulumtime që janë bërë deri sot, konfirmohet që edukatorët dhe mësuesit përdorin

pajisjet teknike si tabletat apo laptopët për të rritur përfshirjen e fëmijëve në mësimet që

aranzhohen në klasë. Përmes teknologjisë, mund të krijohet dhe dizajnohet një hapësirë unike për

secilin fëmijë. Kjo mundësohet prej faktit që pajisjet teknologjike ofrojnë më shumë resurse për

t’u shfrytëzuar.

Shfrytëzimi individual i teknologjisë është në rritje gjithashtu te të gjitha grupmoshat, përfshirë

edhe fëmijët parashkollorë. Hulumtimet tregojnë se këta fëmijë familjarizohen me teknologjinë

përpara se të takohen me librat (Brody, 2015, fq. 34). Për shkak të këtij ekspozimi në rritje të

fëmijëve, ndaj teknologjisë, janë shtuar edhe hulumtimet të cilat gjurmojnë mbi efektet e këtij

përdorimi. Lidhja ndërmjet përdorimit dhe shëndetit mendor dhe në përgjithësi rezultati që ky

përdorim ka në zhvillimin psiko-kognitiv të fëmijëve, janë më të shpeshta në hulumtimet që

gjurmojnë efektet e përdorimit.

Koha që fëmijët kalojnë në pajisje të ndryshme elektronike, nëse nuk monitorohet me kujdes,

mund të jetë e dëmshme për shumë aspekte të zhvillimit të tyre. Për këtë arsye, pavarësisht se

teknologjia ka lehtësuar të mësuarit, ka sjellë edhe një mori pikëpyetjesh për edukatorët dhe

prindërit për atë se si mund t’i shërbejë më së miri nevojave të fëmijëve dhe procesit të mësimit.

Shumë autorë, pohojnë, se në fakt, disa prej problemeve që vijnë nga përdorimi i teknologjisë janë

të paevitueshme dhe se shfrytëzimi i teknologjisë bëhet gjithmonë duke mbajtur në mend një lloj

“kompromisi” që bëhet, duke tentuar që përparësitë e shfrytëzimit t’i mbivendosen problemeve

dhe të metave.

4

Detyra e një shkolle moderne është përgatitja e nxënësve për jetën brenda asaj që tash konsiderohet

si “shoqëri e informacionit”. Mësuesit përpiqen që të kultivojnë te nxënësit e tyre aftësinë për të

kërkuar dhe organizuar informacionin e marrë nga burime të ndryshme dhe t’i mësojnë nxënësit si

ta shfrytëzojnë atë informacion në forma kreative dhe produktive. Trasimi i kësaj rruge duhet të

jetë i qëndrueshëm me fillesa të hershme. E thënë ndryshe, kjo përbën një projekt sfidues që duhet

të fillojë qysh në klasat parashkollore.

Edukimi, si çdo sferë tjetër e jetës, kalon nëpër një proces evoluimi, me ndryshime të dukshme në

kushtet dhe mënyrat se si zhvillohet dhe organizohet. Përdorimi i teknologjisë, në shumë vende të

zhvilluara të botës, qëndron në harmoni me objektivat nacionale për konceptin e edukimit dhe

rezultateve të tij. P.sh. Agjensioni Kombëtar për Edukim në Suedi, thekson se “edukimi duhet t’i

përshtatet rrethanave dhe nevojave të secilit nxënës dhe se duhet të promovojë marrjen e njohurive

të nxënësve mbështetur në prapavijën e nxënësve, përvojat e tyre të mëhershme, gjuhën dhe dijen

e përgjithshme” (Skolverket, 2013, fq. 43).

Argumentohet se fëmijët kanë kuriozitet të shtuar për të mësuar për botën që i rrethon. Prandaj

edhe interesi për teknologjinë duhet të shihet nën prizmin e këtij interesi të përgjithshëm. Pra,

interesi për teknologjinë, nuk është më ndryshe se interesi p.sh. për të mësuar për të ngasur

bicikletën apo për të mësuar mbathjen e këpucëve.

Para një dekade, sociologu Mark Prensky kishte shkruar për gjeneratën që ai e kishte cilësuar si

“digital natives”, që ishte gjenerata e parë e fëmijëve të rritur me konsola, video lojëra dhe

kompjuterë. Në atë kohë, shqetësimet nga prania e kësaj teknologjie nuk ishin aq të mëdha sa janë

sot, kur besohet se ekspozimi afatgjatë i fëmijëve ndaj teknologjisë mund të ketë pasoja negative

adverse në ta (Vadonovich, Ning-Shen, & Sundraram, 2015, fq. 45).

2.1 Nevoja për këtë punim

Për shkak të hovit të madh që ka marrë teknologjia si dhe për shkak se konsiderohet si ‘mediumi

më i madh i hapur në botë’ ku deponohen me miliona faqe informacioni, aplikacione të ndryshme

etj. në baza ditore, janë ngritur edhe shqetësime për impaktin që kjo mund të ketë te njerëzit e

posaqërisht te fëmijët e grupmoshës parashkollore të cilët janë shumë të ndjeshëm. Duke marrë

parasysh edhe nivelin e lartë të penetrimit të Internetit në Kosovë (me mbi 70% të popullsisë me

5

qasje aktive në rrjet) atëherë është parë e nevojshme të bëhet ky hulumtim që gjurmon për efektet,

negative por edhe ato pozitive të teknologjisë te fëmijët parashkollorë.

Nga ajo që kam mundur të hulumtoj, nuk ka shumë studime analitike apo empirike në Kosovë që

gjurmojnë mbi ndikimin e teknologjisë te kjo grupmoshë. Duke qenë kështu, ky punim përbën një

kontribut modest në këtë lëmi që po zgjon kurreshtjen e autorëve e hulumtuesve në mbarë botën.

2.2 Përparësitë dhe kufizimet

Gjatë punimit të kësaj teme të diplomës janë hasur disa kufizime të cilat lidhen kryesisht me

mungesën e literaturës dhe punimeve studimore mbi ndikimin e teknologjisë te fëmijët

parashkollorë. Për këtë qëllim, më është dashur të mbështetem te literatura e huaj e cila e trajton

këtë fenomen.

Një kufizim i dytë lidhet me faktin se teknologjia përbën një fushë studimi shumë të gjerë. Autorë

të ndryshëm kanë dhënë teori të ndryshme mbi ndikimin e teknologjisë. Shumë prej këtyre teorive

janë krijuar për t’u përshtatur me një kulturë apo mjedis të caktuar. P.sh. ajo që mund të jetë e

vërtetë për një vend në perëndim mund të mos valide për një vend tjetër në lindje. Duke pasur këtë

variacion të teorive, mund të jetë e vështirë të krijohen argumente të mbështetura përgjithësuese.

Përparësi e punimit është se ai përbën, në një formë, risi, sepse i takon një fushe që është gjurmuar

pak nga autorë në Kosovë. Duke u qenë i tillë, mund t’u shërbejë prindërve dhe edukatorëve për

t’u informuar më shumë mbi ndikimin që ka teknologjia te fëmijët dhe nxënësit e tyre,

respektivisht.

2.3 Struktura e punimit

Ky punim është i përbërë prej këtyre kapitujve me këtë përmbajtje:

Hyrja – përbën një prezantim me temën dhe problemin që hulumtohet së bashku me nevojën për

një studim të tillë dhe përparësitë e të metat e punimit.

Qëllimi i hulumtimit – këtu paraqiten argumentet kryesore se pse ky punim është zhvilluar dhe

cilat janë objektivat që synohen të arrihen përmes këtij punimi.

Metodologjia e hulumtimit – këtu paraqiten hapat që janë ndjekur gjatë realizimit të hulumtimit së

bashku me hipotezat, pyetjet kërkimore, instrumentet, metodat dhe etikën e hulumtimit.

6

Shtjellimi i temës – këtu paraqitet e tërë teoria që lidhet me objektin e studimit me citime nga autorë

të ndryshëm që kanë shkruar për këtë fushë.

Analiza dhe interpretimi i rezultateve të hulumtimit – Këtu paraqiten rezultatet prej hulumtimit në

terren të realizuar me respodentët prindër nga Komuna e Pejës. Këto rezultatet paraqiten grafikisht

dhe komentohen.

Diskutimi – këtu jepen në mënyrë të përmbledhur pikat kyçe të temës së bashku me komentet për

rezultatet nga hulumtimi.

Përfundime dhe rekomandime – këtu jepen pikat kryesore që kanë mundur të derivohen nga analiza

teorike dhe hulumtimi në terren së bashku me rekomandimet për prindërit.

Rezymeja – këtu jepen pikat kryesore përmbyllëse të temës.

7

3. QËLLIMI I PUNIMIT

Zhvillimi i hovshëm i teknologjisë ka ndikuar që përdorues të saj të jenë të gjitha grupmoshat,

përfshirë këtu edhe fëmijët parashkollorë. Për shkak se teknologjia është medium i madh dhe i

hapur, në të janë të ekspozuara shumë materiale të cilat jo gjithmonë janë të duhura për moshën e

fëmijëve në fjalë.

Mbi ndikimin e teknologjisë te grupmoshat parashkollore nuk ka shumë punime dhe hulumtime

në Kosovë. Për shkak të rëndësisë gjithmonë e në rritje të teknologjisë, është parë e arsyeshme të

punohet kjo temë e cila gjurmon mbi aspektet kryesore të përdorimit të teknologjisë te kjo

grupmoshë.

Punimi është menduar të jetë i ndarë në dy pjesë: atë të analizës teorike dhe hulumtimit në terren

si komplementare e pjesës së parë. Përmes këtij hulumtimi, do të mund të evidentohen mendimet

dhe qëndrimet e prindërve mbi efektet që ata i konsiderojnë si pozitive dhe negative të teknologjisë

dhe si teknologjia në përgjithësi ndikon në qëndrimet dhe sjelljet e fëmijëve të tyre.

Hulumtimi është sasior dhe instrumenti i përdorur është pyetësori. Të dhënat e derivuara nga

pyetësori do të mund të përdoren për t’iu përgjigjur pyetjeve hulumtuese dhe për të provuar

hipotezat që janë shtruar në kuadrin e punimit.

3.1 Objektivat e hulumtimit

Qëllimi i hulumtimit në këtë punim diplome ishte të gjurmohet për qëndrimet e prindërve të

fëmijëve parashkollorë mbi efektin e përdorimit të teknologjisë te kjo grupmoshë. Pra, qëllimi

ishte te merren mendimet e prindërve mbi efektet e përdorimit të teknologjisë nga ana e fëmijëve

të tyre, duke përfshirë këtu anët pozitive dhe ato negative.

Hulumtimi u realizua në periudhën Qershor-Korrik 2020 dhe në të u përfshinë gjashtëdhjetë e pesë

prindër respodentë të cilit kishin një fëmijë të grupmoshës 5-6 vjeçare.

8

4. METODOLOGJIA E HULUMTIMIT

4.1 Pyetjet kërkimore

Pyetjet kërkimore që ngrisim në kuadër të këtij punimi janë:

1. Si ndikon ekspozimi i tepërm ndaj teknologjisë në zhvillimin psikofizik të fëmijëve?

2. Sa janë të përshtatshme përmbajtjet e aplikacioneve të ndryshme si TikTok për fëmijët

parashkollorë?

3. Si ndikon monitorimi i aktiviteteve të fëmijëve parashkollorë nga ana e prindërve në

sigurinë dhe mirëqenien e tyre gjatë përdorimit të teknologjisë?

4. Cilat janë anët pozitive dhe negative të përdorimit të teknologjisë nga ana e fëmijëve

parashkollorë?

4.2 Hipotezat e hulumtimit

Në këtë punim ngrisim katër hipoteza:

H1. Ekspozimi i tepërm ndaj teknologjisë e pengon zhvillimin normal psikofizik të fëmijëve

parashkollorë.

H2. Përdorimi i teknologjisë ndihmon në shprehjen e kreativitetit dhe imagjinatës nga ana e

fëmijëve parashkollorë.

H3. Monitorimi i aktivitetit të fëmijëve nga ana e prindërve e rritë sigurinë dhe mirëqenien e

fëmijëve parashkollorë gjatë përdorimit të teknologjisë.

H4. Përmbajtja në aplikacione të ndryshme si TikTok mund të jetë e dëmshme për fëmijët.

4.3 Popullata dhe mostra

Popullatë e këtij punimi të diplomës janë prindërit nga Komuna e Pejës të cilët kanë të paktën një

fëmijë, ndërsa mostër janë prindërit të cilët kanë një fëmijë të moshës 5-6 vjeçare. Kriter ka qenë

përzgjedhja e fëmijëve të kësaj grupmoshe të cilët jetojnë me të dy prindërit.

4.4 Instrumentet e hulumtimit

Instrumenti i përdorur për qëllim të nxjerrjes së të dhënave primare ishte pyetësori e realizuar me

gjashtëdhjetë e pesë prindër respodentë të cilët kishin së paku një fëmijë të moshës 5 – 6 vjeçare.

Të dhënat e derivuara nga hulumtimi do të na ndihmojnë për t’iu përgjigjur pyetjeve kërkimore

9

dhe për të provuar hipotezat e punimit. Pyetësori ishte dizajnuar me pyetje të hapura dhe të

mbyllura.

4.5 Metodat e hulumtimit

Metoda e përdorur për qëllimet e hulumtimit është metoda kuantitative (sasiore). Për shpërndarjen

e pyetësorëve është përdorur forma e kontaktit të drejtpërdrejtë (përmes emailit apo numrit të

telefonit) dhe ajo përmes grupeve në rrjetin social Facebook. Përmes metodës sasiore kemi mundur

të përfshijmë një numër më të madh të respodentëve ashtu që të dhënat e nxjerra të ishin më

relevante për nevojat e studimit.

4.6 Grumbullimi i të dhënave të hulumtimit

Mostra u përzgjodh përmes shpërndarjes së rastësishme ku përmes Google Forms janë ftuar të

gjithë prindërit të cilët plotësojnë kriteret e hulumtimit (të kenë të paktën një fëmijë të moshës 5-

6 vjeçare) që në mënyrë vullnetare të marrin pjesë në plotësimin e pyetësorit.

Hulumtimi është realizuar brenda një muaji. Dërgimi i Google Forms është bërë nëpërmjet rrjeteve

sociale, përkatësisht kjo formë së bashku me kërkesën për pjesëmarrje si dhe detajet dhe qëllimet

e hulumtimit janë publikuar në grupe të ndryshme në rrjetin social Facebook. Gjithashtu, nga

Drejtoria Komunale e Pejës janë siguruar emailat e prindërve të fëmijëve të kësaj grupmoshe dhe

janë kontaktuar një pjesë e tyre. Prindërve të cilët kanë shprehur gatishmëri për të marrë pjesë në

hulumtim u janë dërguar pyetësorët për t’i plotësuar. Koha në dispozicion për të plotësuar

pyetësorin ishte dhjetë ditë.

Numri total i pyetësorëve të plotësuar nga ana e prindërve respodentë ishte 85 prej të cilëve 65

kanë qenë të vlefshëm (pyetësorët me pyetje të paplotësuara apo të plotësuara gabim janë

konsideruar të pavlefshëm). Të gjithë prindërit e kontaktuar ishin nga Komuna e Pejës.

4.7 Etika e hulumtimit

Ky hulumtim bazohet në këto parime etike:

1. Sinqeriteti – Pyetjet e pyetësorëve janë realizuar nga unë në koordinim me mentoren e temës,

dmth. pyetjet janë burimore dhe të përshtatura me nevojat e hulumtimit.

10

2. Objektiviteti – përgjigjet nga pyetësorët e prindërve respodentë nuk janë ndryshuar. Ato janë

përmbledhur (prezantohen në kapitullin vijues) dhe si të tilla reflektojnë qëndrime subjektive të

respodentëve.

3. Prona intelektuale – të dhënat e mbledhura në hulumtim janë burimore. Të dhënat e tjera, të

cilat kanë qenë të nevojshme për nevojat e hulumtimit janë përdorur citimet dhe referencat

gjegjëse.

4. Konfidencialiteti – identiteti i respodentëve (emri dhe mbiemri) është mbajtur në anonimitet.

Në punim prezantohen mosha dhe gjinia e respodentëve.

11

5. SHTJELLIMI I TEMËS

5.1 Përceptimet mbi përdorimin e teknologjisë në edukimin parashkollor

Në qasjen tradicionale të mësimdhënies, ka një shkëputje ndërmjet asaj që mësohet në shkollë dhe

asaj që ndodh në botën reale. Për të mbajtur ritmin e zhvillimeve nga bota reale, integrimi i

teknologjisë është i domosdoshëm. Kualiteti i edukimit që fëmijët marrin në mosha të hershme,

argumentohet se ndikon dukshëm në zhvillimin personal në kontekst të aftësive dhe shkathtësive.

Sot, fëmijët ekspozohen ndaj teknologjisë në mosha shumë të hershme në ambientet familjare.

Nga ky ekspozim, shumë shpejt ata fillojnë ta shohin përdorimin e pajisjeve të ndryshme

elektronike si mjet bazë për argëtim dhe mësim. Mbi bazën e kësaj, integrimi i teknologjisë në

edukimin e tyre formal në shkollë, është proces krejt i natyrshëm.

Teknologjia ka marrë përmasa të mëdha zhvillimi vitet e fundit. Çdo ditë, shohim se si aplikacione

dhe programe të ndryshme adaptohen për grupmoshat parashkollore. Këto aplikacione dhe

programe janë të disponueshme në pajisje të ndryshme si tabletë, iPad, kompjutera, telefona të

mençur etj. Përmes këtyre aplikacioneve, fëmijët kanë në dorë në fakt materiale, nëpërmjet të

cilave mund të zhvillojnë aftësitë kognitive, sociale, emocionale, të komunikimit etj.

Instituti Albert Shanker (2009) thekson se ofrimi i praktikave të larmishme për zhvillim, te fëmijët

e grupmoshës parashkollore, inkurajon vetëbesimin, pavarësimin, formimin e identitetit dhe

forcimin e karakterit individual. Praktikat e tilla për zhvillim, do të thonë se edukatorët zhvendosin

fokusin e tyre nga strategjitë tradicionale të të mësuarit drejt ofrimit të përvojave të cilat janë në

harmoni me nevojat dhe aftësitë e fëmijëve dhe mbi të gjitha drejt përvojave të cilat fëmijët i duan

dhe në të cilat angazhohen me vullnet dhe dëshirë (Epstein, 2017, fq. 23).

5.2 Teknologjia dhe zhvillimi kognitiv e emocional

Të rinjtë sot janë më të “lidhur” se kurrë. Në shtetet ku penetrimi i Internetit është i shkallës së

lartë, grupmoshat e reja dukshëm i prijnë listës për përdorim të Internetit. Hulumtimet tregojnë se

pjesa më e madhe këtë shfrytëzim e lidhin me preferenca dhe jo nevoja. Këto preferenca përfshijnë,

ndër të tjera, video-lojërat, komunikimin me tekst apo video, rrjetet sociale etj. Sipas Qendrës për

Hulumtime të Pavarura Peë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, fëmijët e moshës 5-11 vjeçare

12

shpenzojnë mesatarisht 3-5 orë në ditë duke konsumuar përmbajtje online (Mascheroni & Cuman,

2014).

Koha që fëmijët kalojnë duke shfrytëzuar teknologjinë është shumë e rëndësishme për shkak se

kjo moshë ka nivelin më të lartë të ‘plasticitetit’ të trurit dhe zhvillim shumë të varur nga përvojat

me të cilat takohen. Truri ynë ndryshon shpejt në varësi të përvojave dhe truri i fëmijëve

konsiderohet i ‘plasticitetit të lartë’ (Mascheroni & Cuman, 2014, fq. 34). Shfrytëzimi i

teknologjisë, në literaturë, asociohet me ndryshime të cilat mund të jenë të përkohshme p.sh.

ndryshimet në sjellje apo gjendje emocionale apo edhe më afatgjate.

Fig 1. Teknologjia e ndikon zhvillimin kognitiv e emocional të fëmijëve

Ka shumë hulumtime të cilat në mënyrë empirike kanë gjetur lidhjen ndërmjet përdorimit të

teknologjisë dhe gjendjes jo të mirë mendore, sociale dhe emocionale të fëmijëve. Ekspozimi me

orë të zgjatura ndaj teknologjisë, prodhon efekte negative dhe thuhet se dëmton aftësitë kognitive

të fëmijëve ashtu si edhe krijon probleme fizike, të sjelljes, të koncentrimit apo vëmendjes ashtu

si edhe probleme psikologjike (Rosen, 2014, fq. 22).

Ashtu si thamë, truri është plastik dhe si i tillë ndryshon përgjatë përvojave tona. Kjo është

veçanërisht prominente në vitet e hershme të zhvillimit. Disa pjesë të trurit janë më plastike se të

tjerat si p.sh. hipocampusi, që është i implikuar në procesin e të mësuarit dhe memories. Në tri

vitet e para të jetës, truri i fëmijës mund të jetë në gjendje të krijojë mbi 1 milion lidhje brenda një

sekondi, të cilat janë të domosdoshme për zhvillimin e funksioneve të ndryshme si dëgjimi, gjuha

13

dhe njohja (kognicioni) (CDCh, 2009). Këto lidhje krijojnë bazën për funksionet e tjera më të larta

që formësohen gjatë adoleshencës.

5.3 Teknologjia dhe shkathtësitë sociale

Pavarësisht se në fillim, edukatorët, prindërit dhe komuniteti shprehnin shqetësimet e tyre për

faktin se përdorimi i teknologjisë mund të dobësonte aftësitë për socializim të fëmijëve,

hulumtimet kanë treguar se teknologjia, në fakt, mund ta rrisë sasinë e komunikimit dhe të ofrojë

ndërveprim pozitiv mes fëmijëve (Clements, 1994, fq. 21). P.sh. hulumtimi i kryer prej autorëve

Muller dhe Perlmutter (2015) vë në dukje se kompjuterët ofrojnë një hapësirë unike që mund të

inkurarojë fëmijët të cilët zakonisht nuk ndëveprojnë me të tjerët, që ta bëjnë një gjë të tillë. Sipas

autorëve, për shumë fëmijë, kompjuteri mund jetë katalizator për shpërndarje dhe shkëmbim të

informacionit, zhvillim gjuhësor, marrje të vendimeve etj.

Fig 2. Teknologjia si simulatore e ndërveprimeve sociale te fëmijët

14

5.4 Disa prej aspekteve negative të përdorimit të teknologjisë

Akademia Amerikane e Pediatrisë dhe Shoqëria e Pediatrisë Kanadeze përmes një publikimi,

argumenton se fëmijët e moshës 3-5 vjeç mund të përdorin vetëm 1 orë në ditë pajisje

elektronike, e ndërsa ata nga 6-18, vetëm 2 orë në ditë. Nëse ky limit kalohet, duke u përdorur

4 ose 5 herë më shumë se norma, pasojat mund të jenë shumë të dëmshme për të gjithë fëmijët.

5.4.1 Rritja e shpejtë e trurit

Ndër pasojat më të rënda që teknologjia ju shkakton të vegjëlve, është rritja e shpejtë e trurit.

Që prej lindjes e deri në moshën 2 –vjeçare, truri i foshnjës rritet 3-fish në madhësi dhe vazhdon

deri në 21 vjeç, por në procese më të ngadalta. Stimulimi i trurit në zhvillim nëpërmjet

ekspozimit të tepërt të teknologjisë, ka treguar se është i lidhur me kohen e reagimeve,

problemet me përqendrimin, dëmtimit në të mësuar si dhe rritjen e impulsivitetit.

5.4.2 Dëmtimi gjuhësor

Dëmtimi gjuhësor, është problemi me të cilën prindërit por dhe mjekët përballen më së shumti.

Shumica e fëmijëve, kalojnë një pjesë të mirë të ditës së tyre, duke parë video, në gjuhë të

ndryshme duke ndikuar në aftësinë e tyre për të folur. Mirëpo ashtu, sikurse ka fëmijë që kanë

aftësinë që t’i përvetësojnë të dyja gjuhët njëkohësisht dhe në mënyrë korrekte, ka edhe fëmijë

të cilët ‘’bllokohen’’ dhe e gjejnë të vështirë të mësojnë apo flasin qoftë dhe një gjuhë të vetme.

Kjo simptomë ndryshe quhet si çrregullimi bilingual, dhe mund të evitohet lehtësisht duke e

minimizuar kohën që fëmijët tuaj shpenzojnë përpara teknologjisë si dhe duke folur sa më

shumë me ta.

5.4.3 Zhvillimi i vonuar

Një tjetër problematikë e kohës së ‘teknologjisë’ është dhe zhvillimi i vonuar i fëmijëve. 1 nga

3 fëmijë që përdorin teknologjinë në Amerikë dhe Kanada, kanë hyrë në shkollë me vonesë

zhvillimore, duke ndikuar kështu në aftësitë e të mësuarit. Mirëpo, përveçse zhvillimit të vonuar

qëndrimi për orë të tëra para pajisjeve elektronike bën që fëmijët tuaj të jenë të prirur për t’u

bërë obezë, që gjë çon edhe në rrezik të lartë ndaj diabetit.

15

5.4.4 Agresioni

Agresioni është vetia e cila karakterizon fëmijët e dekadës që lamë pas. Është gati e pamundur

që një fëmijë të kontrollohet për gjithçka sheh në kompjuterin e tij. Dhe pikërisht, kjo është

arsyeja se përse videot me përmbajtje dhune shkaktojnë agresion tek fëmijët por dhe probleme

mendore.

Fig 3. Manifestimi i agresionit te fëmijët si pasojë e ekspozimit të zgjatur ndaj teknologjisë

5.4.5 Shëndeti më i dobët fizik

Si pasojë e ekspozimit të zgjatur ndaj teknologjisë, shumë fëmijë mund të mos gëzojnë benefitin

e të shpenzuarit kohë jashtë. Te këta fëmijë, teknologjia shihet si burim i vetëm i argëtimit. Koha

që fëmijët shpenzojnë jashtë, duke u marrë me aktivitete të ndryshme, ka një ndikim shumë pozitiv

në zhvillimin e tyre fizik dhe psikik. Pikë së pari, i ekspozon ndaj diellit që është burimi i kryesor

i vitaminës D. Kjo u ndihmon që të jenë me imunë ndaj luftimit të infeksioneve apo gripërave

virale duke ndikuar gjithashtu që të ruajnë shëndetin e lëkurës së tyre.

Lojërat e ndryshme jashtë dhe shëtitja në natyrë, stimulojnë kreativitetin dhe imagjinatën e

fëmijëve. Për më tepër, ekspozimi i vazhdueshëm në diell, mund të ndikojë në prodhimin e

melatoninës e cila e rregullon ciklin e gjumit, duke bërë që këta fëmijë të bëjnë gjum të qetë dhe

në përgjithësi të shkojnë në krevat në orë më të hershme.

16

Të gjitha këto benefite, të cilat nuk gëzohen nga ekspozimi i zgjatur ndaj teknologjisë, ndikojnë

negativisht në shëndetin fizik të fëmijëve. Për shkak se shëndeti është primar, prindërit duhet të

përpiqen që të reduktojnë kohën që fëmijët e tyre kalojnë duke përdorur teknologjinë. Kjo detyrë

mund të duket e vështirë, marrë parasysh faktin se fëmijët mund të ‘detyrojnë’ prindërit t’ua lejojnë

përdorimin nëpërmjet formash të ndryshme, si: qarja me dënesë, refuzimi për të ngrënë ushqim

etj. Gjithsesi, përballë këtij ‘invazioni’ të mundshëm, prindërit duhet të qëndrojnë këmbëngulës

deri sa fëmijët të kuptojnë që kufizimi i shërben të mirës së tyre të përgjithshme.

5.4.6 Dëmtimi i syve

Është e vërtetuar shkencëtarisht se pajisjet teknologjise emetojnë rreze të kaltërta (blue) të cilat

mund të dëmtojnë seriozisht sytë, sidomos ato të fëmijëve të cilat janë të ndjeshme dhe delikate.

Ky ekspozim, mund të shkaktojë edhe kokëdhimbje, tendosje dhe irritim të syve etj. Nga ky

emetim, shqetësohet edhe gjumi, duke bërë që të reduktohet prodhimi i melatoninës e cila ndikon

që fëmijët të humbin gjumin dhe të qëndrojnë zgjuar deri në orë të vona. Pra, si rezultat i reduktimit

të melatoninës, fëmijët e kanë të vështirë të përgatiten për gjumin e natës, duke bërë që ritmi i tyre

i vendosjes dhe zgjimit nga gjumi, të çrregullohet.

5.4.7 Mungesa e fokusit

Teknologjia ka pasur ndikim të theksuar në mënyrën se si fëmijët ndjehen dhe mendojnë. Meqë

teknologjia ofron një mori stimujsh dhe shpesh kërkon që fëmijët të kenë vëmendjen në shumë

gjëra njëkohësisht, fëmijët që luajnë shumë video-lojëra ose shpenzojnë kohën e tyre ‘online’ kanë

aftësi më të dobëta të fokusit në krahasim me fëmijët të cilët e përdorin teknologjinë minimalisht.

Kjo mund të ndikojë edhe në mënyrën si fëmijët procesojnë informacionin. Kur ata ekspozohen

vazhdueshëm ndaj teknologjisë, tentojnë të kapërcejnë nëpër gjëra në mënyrë superficiale duke

bërë që të mos zhvillojnë sa duhet aftësitë për të menduar në mënyrë kritike ose të jenë kreativë

gjatë të mësuarit të koncepteve të reja.

17

5.4.8 Niveli më i dobët i vetëbesimit

Teknologjia ndryshon mënyrën si fëmijët socializohen dhe ndërveprojnë me të tjerët, që mund të

ketë ndikim shumë të madh në mirëqenien e tyre mendore dhe emocionale. Është tashmë e

vetëkuptueshme që ekspozimi i lartë ndaj teknologjisë, si te të rriturit ashtu edhe të fëmijët, mund

të ulë vetëbesimin e tyre dhe mund të krijojë gjendje jo të këndshme emocionale. Teknologjia

simulon ndërveprimet sociale, por asnjëherë nuk i zëvendëson ndërveprimet e vërteta. Pra,

ndërveprimet përmbajtjesore zhvillohen vetëm gjatë kontaktit të drejtpërdrejtë të fëmijëve mes

vete dhe me të tjerët.

Është shumë e rëndësishme që fëmijët të zhvillojnë kontakte të drejtpërdrejta me të tjerët, ta

përjetojnë ‘të gjallë’ momentin e një loje, të argëtimit, të të mësuarit etj. Në këtë mënyrë, fëmijët

do ta kenë më të qartë se çfarë mund të bëjnë e çfarë jo. Teknologjia mund të interferojë edhe në

krijimin e lidhjeve të forta dhe të qëndrueshme me prindërit, vëllezërit dhe motrat si dhe shokët.

Këto lidhje i ofrojnë siguri dhe lumturi fëmijëve, prandaj edhe konsiderohen si integrale në

ndërtimin e vetëbesimit të tyre.

Shumë aplikacione që janë në shfrytëzim prej fëmijëve, u mësojnë atyre të masin prej së jashtmi

vlerat personale që posedojnë. P.sh. aplikacionet me “fëmijët e famshëm (celebrities)”

pozicionojnë fëmijët si ‘yje’ të cilët veprojnë para kamerave dhe luten për pëlqime. Ekspozimi i

zgjatur ndaj këtyre videove, mund të ndikojë që fëmijët të vlerësojnë veten nga ajo sa pëlqime

marrin. Kjo dukshëm e cënon vetëbesimin e tyre.

Fig 4. Mungesa e fokusit si pasojë e ekspozimit të fëmijëve ndaj teknologjisë

18

5.4.9 Mbipesha

Mungesa e aktiviteteve fizike si rezultat i qëndrimit të gjatë në pajisjet e ndryshme elektronike,

ndikon që fëmijët të fitojnë në peshë. Shumicën e aktiviteteve online si video-lojërat, fëmijët e

shoqërojnë duke ngrënë ushqime të cilat përpos që janë kalorike janë edhe të dëmshme për

shëndetin. Këto mund të jenë çipsat apo ëmbëlsirat e ndryshme. Kjo sjellje mund të kalojë në

shprehi dhe fëmijët shumë shpejt mund të rrezikojnë të kalojnë në shkalla më ekstreme të

mbipeshës si obeziteti. Mungesa e një balanci ndërmjet përdorimit (cilësor dhe sasior) të

teknologjisë e pengon zhvillimin normal fizik të fëmijëve.

5.4.10 Afektimi i raportit prind-fëmijë

Pajisjet teknologjike përdoren nga njerëz të ndryshëm për qëllime të ndryshme. Një pjesë e madhe

i përdorin për argëtim, të tjerë për të lexuar, mësuar etj. Gjatë përdorimit krijohen edhe shumë

shprehi, si shikimi nëse kemi marrë ndonjë mesazh apo njoftim në rrjetet sociale që përdorim.

Duke i ekzekutuar këto shprehi në praninë e fëmijëve, mund të ketë pasoja negative. Sipas një

studimi të kryer nga Instituti i Shëndetësisë në Michigan , shfrytëzimi i teknologjisë nga ana e

prindërve gjatë kohës sa janë me fëmijët e tyre, mund të shkaktojë tension të brendshëm, konflikte

dhe raporte negative me fëmijët. “Fëmijët shohin, fëmijët bëjnë” thuhet në studim. Kjo do të thotë

se fëmijët mësojnë nga bisedat që prindërit e tyre zhvillojnë me të tjerë dhe në përgjithësi janë

mjaftueshëm të aftë për të lexuar dhe nxjerrë kuptim edhe prej shprehjeve të fytyrës së prindërve.

Mosmenaxhimi i kohës gjatë shfrytëzimit të teknologjisë dhe kujdesi që shprehi të caktuara të

përdorimit të mos i paraqesin para fëmijëve është një hap tjetër shumë i rëndësishëm i mos lënit

që teknologjia të ketë raport ndikim te fëmijët dhe te raporti i prindërve me ta. Nuk duhet harruar

që fëmijët janë edhe imitues shumë të suksesshëm dhe me gjasë do të përpiqen që shumë prej

veprimeve të prindërve dhe kujdestarëve më të mëdhenj t’i inkorporojnë në veprimet e tyre. Kjo

është diçka që duhet pasur kujdes që të shmanget.

5.4.11 Varësia

Ndër shqetësimet kryesore që lidhen me përdorimin e teknologjisë në mesin e publikut të

përgjithshëm është potenciali i një forme të teknologjisë për të shkaktuar varësi te fëmijët.

Hulumtimet e ndryshme pohojnë se ekspozimi me orë të zgjatura ndaj teknologjisë, mund të

shkaktojë varësi dhe shkëputje të fëmijës nga realiteti social të cilit i përket. Shoqata Mjekësore

Amerikane e konsideron varësinë ndaj teknologjisë dhe Internetit si çrregullim psikiatrik me

19

potencialin që të shndërrohet në patologji – kjo do të thotë se, qëndrimi me orë të zgjatura duke

përdorur teknologjinë, implikon reduktim të aftësive individuale për të funksionuar në mënyrë

normale në shoqëri (Bavelier, 2010, fq. 79).

5.5 Problemet me aplikacionet për fëmijë

Shumica e aplikacioneve të famshme për fëmijë, nuk marrin në konsideratë shumë aspekte që

lidhen me mirëqenien e fëmijëve. Shumica prej tyre, nuk ofrojnë kontroll prindëror. Për më tepër,

këto aplikacione ‘bombardojnë’ fëmijët me reklama të cilat janë të dëmshme dhe shpesh edhe jo

të përshtatshme për moshën e fëmijëve, me komercializëm, dhe përmbajtje të tjera të cilësisë së

dobët dhe jo të duhur.

Aplikacionet për fëmijë, nuk garantojnë që fëmijët gjatë qëndrimit në to, janë të sigurt.

Qëllimi i këtyre aplikacioneve, në shumë raste, nuk ka karakter edukativ, ashtu si duhet të jetë. Më

poshtë i kemi renditur disa prej problemeve që evidentohen në literaturë në lidhje me këto

aplikacione.

5.5.1 Siguria e fëmijëve varet prej algoritmeve

Kur instalohet një aplikacion për fëmijë, prindërit presin që fëmijët të jenë të sigurt gjatë përdorimit

të tij. Fatkeqësisht, shumë prej aplikacioneve të tilla nuk marrin seriozisht sigurinë e fëmijëve.

Shumë prej aplikacioneve të njohura përdorin algoritmet për të skanuar dhe pastaj filtruar

përmbajtjet e frikshme apo të papërshtatshme. Megjithatë, algoritmet, nuk funksionojnë

Fig 5. Teknologjia mund të afektojë raportin prind-fëmijë dhe të ndikojë në gjendjen

emocionale të tyre

20

gjithmonë. Një gjë e tillë është provuar edhe vitin e kaluar, kur qindra video të frikshme kishin

‘thyer’ filtrat e Youtube dhe ishin shfaqur në ekranet e fëmijëve. Pavarësisht se Youtube ka bërë

ndryshime në politikat e postimit, videot e papërshtatshme po vazhdojnë akoma të jenë të shfaqen.

Kjo ndodh sepse bëhet filtrimi automatik dhe jo manual. Kjo filtrim automatik nuk mund të jetë

gjithmonë efikas dhe njerëzit dashakeq shpesh gjejnë forma të ndryshme e të shumta për ta

‘korruptuar’.

Mënyra më e mirë e ofrimit të sigurisë maksimale për fëmijët, do të ishte kontrolli manual i

përmbajtjeve që ofrohen. Me numrin e madh të aplikacioneve që postohen çdo ditë, një gjë e tillë

për shumë kompani që ofrojnë shërbime është shumë e kushtueshme dhe si rrjedhojë përpiqen ta

shmangin. Duke u ndodhur në këtë situatë, është kruciale që prindërit të kontrollojnë me kujdes

përmbajtjet ndaj të cilave ekspozohen fëmijët dhe të mos i besojnë ‘palëve të treta’.

Pavarësisht kësaj, ka edhe shumë aplikacione të tjera, të cilat në ofrojnë siguri optimale për fëmijët

duke i kushtuar rëndësi të posaçme filtrimit të përmbajtjeve të cilat i disponojnë.

5.5.2 Përmbajtjet rekomanduese janë të limituara

Gjatë shikimit të një video apo përmbajtje tjetër digjitale, fëmijëve shpesh u rekomandohen

përmbajtje të tjera, të cilat në të shumtën e rasteve lidhen me atë që janë duke e shikuar në atë

moment. Gjithsesi, në shumë raste, rekomandimet e tilla janë shumë të komercializuara. Për t’i

ofruar diçka më substanciale fëmijëve për të shikuar, duhet të kërkohet manualisht materiali. Për

fëmijët është e rëndësishme që të eksplorojnë video dhe materiale që kanë laramani përmbajtjesh.

Përmes algoritmeve rekomanduese, ata përpos që mund të marrin përmbajtje komercializuese,

marrin edhe përmbajtje të njëjta, të lidhura mes vete. Kjo i dekurajon fëmijët për të eksploruar

tema të reja, duke i kufizuar ata në atë së çfarë dhe si shohin.

5.5.3 Mungesa e kontrollit prindëror

Shumë prej aplikacioneve dhe përmbajtjeve digjitale që janë të disponueshme për fëmijët, ofrojnë

pak e në raste edhe aspak kontroll prindëror. Kontrolli do të thotë se prindërit kanë mundësi të

dirigjojnë atë se çfarë fëmijët e tyre mund të shohin dhe kur mund ta shohin atë. P.sh versioni i

fundit i Youtube Kids, deri vonë nuk ka ofruar mundësinë e bllokimit të videove apo kanaleve të

21

caktuara. Në versionin e fundit, kjo është e mundur por fillimisht duhet të krijohet llogaria

përkatëse në Youtube përmes gmail.

Për shkak se në shumë aplikacione, prindërit kanë kontroll të limituar, edhe siguria e fëmijëve në

to varion dukshëm. Nga mungesa e këtij kontrolli, prindërit nuk mund të krijojnë apo kurojnë

‘playlists’ për fëmijët e tyre. Ka shumë aplikacione, në të cilat, nëse nuk dëshirohet që një

përmbajtje t’i shfaqet fëmijët në të ardhmen, atëherë duhet të fshihet komplet historiku i shikimit.

Pavarësisht se prindërit mund t’i bëjnë bllok një videojeje, sërish fëmijët do të shërbehen me

rekomandime të së njëjtës përmbajtje, në të ardhmen.

Fshirja apo bllokimi i videove në mënyrë manuale është një proces shumë i mundimshëm dhe me

kosto në kohë. Për shkak se nga reklamimet, kompanitë që ofrojnë shërbime gjenerojnë të ardhura,

fokusi pra është te këto të fundit dhe jo te edukimi i fëmijëve. Kontrolli prindëror i munguar,

shpesh edhe prej vetë prindërve si rezultat i shumë faktorëve, e bën edhe më kritik sigurinë dhe

mirëqenien e fëmijëve gjatë ekspozimit ndaj teknologjisë.

5.5.4 Lista e aplikacioneve potencialisht të dëmshme për fëmijët

Sikurse thamë, për shumë arsye, kompanitë e ndryshme të cilat ofrojnë

përmbajtje për të rritur dhe fëmijë, jo gjithmonë kanë fokusin që të tilla

përmbajtje t’i filtrojnë ashtu që të kenë karakter sa më të lartë edukativ. Në

vijim kemi krijuar një listë të aplikacioneve të cilat mund të jenë

potencialisht të dëmshme për përdorim prej fëmijëve. Aplikacionet e tilla

janë bërë të njohura sidomos në këtë vit, me një shtim të dukshëm të numrit

të përdoruesve.

TikTok – është aplikacion për krijim dhe shpërndarje të videoeve të

shkurtra. Shfrytëzuesit mund të krijojnë video me muzikë prej 3-60

sekonda. Qëllimi i aplikacionit është të inkurajojë përdoruesit të shprehen në mënyrë kreative

brenda një video të shkurtër. Këtyre videove mund t’u shtohen edhe efekte speciale. Minimumi i

moshës së lejuar për përdorim të aplikacionit është 13, por nuk ka ndonjë mënyrë për të verifikuar

moshën, prandaj secili mund të shkarkojë aplikacionin. Në mbarë botën, prindërit kanë filluar të

shprehin shqetësimet e tyre për gjuhën joadekuate që përdoret në videot që shpërndahen në këtë

Fig 6. Logo e

aplikacionit

TikTok

22

rrjet social. Kjo gjuhë është gjithsesi e papërshtatshme për fëmijët. Gjithashtu, të gjitha llogaritë

janë publike kështu që secili mund të kontaktojë dhe të shohë profilin e secilit.

YouTube – është rrjeti kryesor social në të cilin ruhen dhe shpërndahen

videot e ndryshme. Këtu mundësohet kontrolli i privatësisë. Shërben

gjithashtu si resurs i mirë për qëllime të edukimit dhe argëtimit. Për një

kohë të gjatë, ky rrjet ka qenë pjesë e kritikave për përmbajtjen jo të

përshtatshme dhe të dëmshme për të gjitha moshat e sidomos për fëmijët.

Në vitin 2018, ishte raportuar për një problem të njohur si ‘pedophilia

problem’ ku me mijëra video të fëmijëve të zhveshur kishin qarkulluar.

Këta fëmijë ishin paraqitur duke ekspozuar organet gjenitale dhe kishin

marrë me miliona shikime. Këto video shpejt ishin bërë cak i pedofilëve. Është dashur të kalonte

kohë relativisht e gjatë që videot e tilla të largoheshin dhe profilet e personave që kishin postuar,

të fshiheshin.

Ndër vite, në YouTube janë postuar materiale, sidomos filma vizatimorë, të cilat artikulojnë me

gjuhë banale jo të përshtatshme për fëmijët. Në të shumtën e rasteve kjo gjuhë nuk censurohet dhe

fëmijët e dëgjojnë, memorizojnë dhe pastaj edhe përsëritin shprehje të caktuara banale në

komunikimet e tyre.

Fig 8. Gjuha jo e përshtatshme që përdoret në materialet për fëmijë në YouTube

Fig 7. Logo e

aplikacionit YouTube

23

Tellonym – është një aplikacion anonim për komunikim që e cilëson

veten si “vendi më i sinqertë në Internet”. Për fëmijët që dinë të

lexojnë, mund të jetë problematik, meqë në të ka përmbajtje shumë

të dëmshme si tekstuale ashtu edhe vizive. I tërë komunikimi

ndërmjet personave këtu është publik dhe i disponueshëm për t’u parë

e lexuar prej të tjerëve. Për shkak të mënyrës se si është konceptuar

nuk ka fare censurë dhe filtër të komunikimit dhe informacionit. Për

shkak se të sasisë së madhe të komunikimit dhe informacionit që

bëhet i disponueshëm, prindërit mund ta kenë të pamundur të

kontrollojnë qasjen e fëmijëve të tyre në to.

Ka edhe një mori të aplikacioneve të ngjashme, që përdoren prej fëmijëve, por që nuk ofrojnë

përmbajtje të përshtatshme për ta. Kjo përbën një shqetësim të madh dhe njëherit ngre pyetje mbi

atë se sa është e udhës të shfrytëzohen të mirat e teknologjisë, kur nga ana tjetër ka kaq shumë anë

negative sa duket sikur prevalojnë mbi ato pozitivet?

5.6 Disa prej aspekteve pozitive të përdorimit të teknologjisë

Përpos aspekteve negative të cilat u diskutuan më sipër, teknologjia ka edhe aspektet e saj pozitive,

të cilat po i diskutojmë në këtë pjesë.

5.6.1 Përmirësimi i aftësive gjuhësore

Ekzistojnë shumë aplikacione prej të cilave fëmijët mund të mësojnë shkronjat dhe fjalë të

ndryshme qoftë në gjuhën shqipe ashtu edhe në gjuhë të tjera, si gjuha angleze. Përmes këtyre

aplikacioneve fëmijët dëgjojnë të shqiptuara fjalë apo fjali por edhe përmbajtjet dhe kuptimet e

këtyre fjalëve dhe fjalive. Kjo u ndihmon fëmijëve të memorizojnë dhe të kuptojnë më lehtë fjalët

duke bërë që aftësitë e tyre gjuhësore të zhvillohen dhe kultivohen qysh në moshë të hershme.

Gjatë përvojës së tyre, fëmijët takohen me një shpeshtësi të madhe të fjalëve të cilat i dëgjojnë

qoftë prej prindërve qoftë prej ambienteve në të cilat ata ekspozohen. Marrja e kuptimit për

përdorimin e drejtë të këtyre fjalëve bën që ata të jenë më fleksibilë dhe më efektivë në zhvillimin

e aftësive gjuhësore. Këto aplikacione janë të disponueshme gjithmonë kështu që fëmijëve mund

t’u përsëriten këto përmbajtje ashtu që të mund të mësojnë më lehtë.

Fig 9. Logo e aplikacionit

Tellonym

24

5.6.2 Kreativiteti dhe shprehja e imagjinatës

Fëmijët kanë shumë imagjinatë. Kjo mund të jetë aq e madhe sa është vështirë të përmbahet. Në

të kaluarën, e vetmja gjë që fëmijët kishin në dispozicion për të nxjerrë jashtë këto ide ishin

markerët më ngjyra dhe ndonjë copë letre. Tani, ata kanë në dispozicion kompjuterë, tabletë dhe

shumë më tepër për t’i ndihmuar për t’i shprehur këto ide. Vizatimet e ndryshme tani ata mund t’i

kthejnë në animacione 3D dhe ky kreativitet mund të jetë prototip i ndonjë biznesi të madh.

Aftësitë e mësuara nga ndërveprimi me teknologjinë të gjitha janë të atilla që zhvillojnë te fëmijët

një formë kreative të të shprehurit.

Fig 10. Teknologjia mund të ndihmojë fëmijët të zhvillojnë aftësitë gjuhësore

Fig 11. Teknologjia ndihmon në të shprehurit e imagjinatës dhe kreativitetit nga fëmijët

25

Përmes zhvillimit të aftësive gjuhësore, ata aftësohen edhe për të absorbuar ide të cilat u ndihmojnë

në relacion me të tjerët. Kur teknologjia përdoret në mënyrën e duhur, teknologjia mund të përdoret

në bashkëpunim me të tjerët. P.sh. në shumë shkolla të Shteteve të Bashkuara, fëmijëve u jepet

mundësia të shkruajnë dhe zgjidhin probleme të ndryshme së bashku dhe me ndihmën e

teknologjisë. Zgjidhja e problemeve është një vegël shumë e rëndësishme sociale që mund të

mbahet përgjatë tërë jetës. Fëmijët inkurajohen të përdorin vegla të ndryshme teknologjike për të

krijuar dhe ndarë me të tjerë.

5.6.3 Vëmendje më e rritur vizuale

Lojërat dhe aplikacionet e ndryshme për mësim, i pajisin fëmijët me aftësitë që t’u kushtojnë më

shumë rëndësi detajeve me qëllim që të kompletojnë këto aktivitete. Fëmijët janë shumë të

koncentruar në lojën që luajnë. Kjo ndodh sepse ata preokupohen shumë për rezultatin e lëvizjes

së radhës. P.sh në lojërat ‘Role Playing’ fëmijët shfrytëzojnë karaktere të ndryshme. Për të luajtur,

fëmija duhet të lëvizë karakterin përreth derisa është duke planifikuar lëvizjen e radhës. Këto

aktivitete të njëkohësishme i trajnojnë fëmijët që t’i kushtojnë rëndësi secilit detaj në ekran në

mënyrë që të mund të arrijnë objektivat e lojës.

Fig 12. Teknologjia ndihmon në rritjen e vëmendjes vizuale të fëmijës

5.6.4 Zhvillimi i aftësive hapësinore

Lojërat dhe përmbajtja edukative, u lejon fëmijëve që të zhvillojnë aftësi dinamike hapësinore

përmes ndërveprimet me ekranin. Përmes teknologjisë, ata mund të mësojnë sa e madhe është p.sh.

një ndërtesë në krahasim me një mace. Këto njohuri janë shumë të rëndësishme për të kuptuar

botën rreth tyre.

26

Teknologjia gjithashtu i zgjeron horizontet e fëmijëve sepse i ekspozon ndaj gjërave të cilat nuk

mund t’i shohin çdo ditë. P.sh. mund të shohin dhe njoftohen me shumë kafshë të cilat në

përditshmëri do të ishte e pamundur t’i shihnin. Pra, përmes teknologjisë, fëmijët kanë qasje në

prezantime multimediale të tipeve të ndryshme të kafshëve ose edhe mund të shohin vende të

ndryshme të botës. Në këtë mënyrë, fëmijët fillojnë të kuptojnë se jeta është përtej vetëm mureve

të shtëpisë apo klasës.

5.6.5 Zhvillimi i shkathtësive dhe talenteve

Media ndërvepruese (interaktive) mund të përdoret për të eksploruar talentin e fëmijëve. Kur

fëmijët ekspozohen ndaj muzikës apo ushtrimeve në të shkruar, prindërit mund të zbulojnë

interesat dhe talentet e fëmijëve të tyre. Teknologjia ofron mundësi për t’i prezantuar fëmijëve

shumë aktivitete në të cilat ata mund të përfshihen. P.sh. ata mund të kuptojnë se si duket

gjimnastika, vozitja e një makine, përdorimi i një instrumenti etj.

Fëmijët janë imitues shumë të mirë, kështu që ata munden shumë lehtë të mësojnë tekste të

këngëve dhe madje edhe të zhvillojnë aftësi këndimi duke dëgjuar e parë materiale të ndryshme të

cilat janë të disponueshme në Internet.

Fig 13. Teknologjia u ndihmon fëmijëve të zhvillojnë talente

27

6. ANALIZA DHE INTERPRETIMI I REZULTATEVE TË HULUMTIMIT

6.1 Të dhënat demografike të respodentëve

Nga grafiku 1, shohim se nga numri total i respodentëve, 25 i takojnë gjinisë mashkullore dhe 35

asaj femërore. Kjo tregon për një shpërndarje gati të balancuar ndërmjet dy gjinive.

Grafiku 1. Numri i respodentëve të gjinisë mashkullore dhe femërore

Nga grafiku 2, shohim se 42 respodentë janë prej qytetit ndërsa 18 prej fshatit.

Grafiku 2. Numri i respodentëve nga qyteti dhe fshati

0 5 10 15 20 25 30 35

Mashkull

Femër

Shpërndarja e respodentëve sipas gjinisë

0 10 20 30 40 50

Qytet

Fshat

Shpërndarja e respodentëve sipas vendbanimit

28

Nga grafiku 3, numri më i madh i respodentëve i takon moshës 36-50 (29), për t’u vijuar me

grupmoshën 25-35 (16), >50 (9) dhe <25 (6).

Grafiku 3. Klasifikimi sipas moshës

6.2 Përgjigjet nga pyetësorët me prindër

Nga grafiku 4, shihet se 32 prej prindërve kanë fëmijë të gjinisë femër dhe 28 prej prindërve kanë

fëmijë të gjinisë mashkull.

Grafiku 4. Rezultatet nga gjinia e fëmijëve

0 5 10 15 20 25 30

<25

25-35

36-50

>50

Shpërndarja e respodentëve sipas moshës

26 27 28 29 30 31 32

Mashkull

Femër

Gjinia e fëmijës

29

Në grafikun 5, është paraqitur rezultati nga pyetja se cilat pajisje teknologjike përdoren prej

fëmijëve të prindërve respodentë. Prej këtyre pajisjeve, numri më i madh i fëmijëve përdorin

telefonat e mençur (26), pastaj tabletët (15), Sony Playstation (12), Laptop (5) dhe Xbox (2). Asnjë

prej respodentëve nuk është deklaruar për përdorim të ndonjë pajisje shtesë teknologjike nga ana

e fëmijëve të tyre.

Grafiku 5. Rezultati nga pyetja 1

Në grafikun 6, është paraqitur koha që fëmijët shpenzojnë duke përdorur pajisjet teknologjike të

sipërpërmendura. Sikurse shihet nga rezultati, përdorimi më i madh i takon rangut (11-19) me

gjithsej 23 fëmijë, pasuar nga rangu (më shumë se 20 orë) me 19 fëmijë dhe rangu (1-10) me 18

fëmijë. Kjo tregon se fëmijët, shpenzojnë mesatarisht 3 orë në ditë duke përdorur pajisjet

teknologjike. Duke marrë në konsideratë efektet negative të teknologjisë të cilat u diskutuan në

kapitullin e dytë, ekspozimi i fëmijëve në këto numra ndaj teknologjisë, natyrisht se paraqet

pengesë në zhvillimin psiko-kognitiv.

0 5 10 15 20 25 30

Laptop

Tablet

Telefon i mençur

Sony Playstation

XBOX

Tjetër

Cilat pajisje teknologjike i përdor fëmija tuaj?

30


Në grafikun 7 janë paraqitur rezultatet nga pyetja se cilën teknologji e kanë të disponueshme

fëmijët në dhomën e tyre. Nga këto opsione, vërehet se numri më i madh i fëmijëve (39) kanë

Internet në dhomat e tyre, për t’u pasuar me televizionin/DVD (23), muzikat e ndryshme (21),

lojërat konsolë (11) dhe 4 prej fëmijëve nuk kanë asnjë prej teknologjive në fjalë të akomoduar në

dhomat e tyre.


0 5 10 15 20 25

1-10 orë

11-19 orë

>=20 orë

Sa kohë shpenzon fëmija në pajisjet teknologjike?

0 10 20 30 40

Televizioni/DVD

Lojërat konsolë

Interneti

Muzikë (CD player, iPod)

Asnjëra

Cilën teknologji e posedon fëmija në dhomën e vet?

31

Në grafikun 8 janë paraqitur përgjigjet e respodentëve në pyetjen se a kufizojnë kohën e përdorimit

të pajisjeve teknologjike të fëmijëve të tyre. Nga rezultatet, shohim se nga numri i përgjithshëm i

respodentëve, 33 nuk e kufizojnë kohën e qëndrimit ndërsa 27 të tjerë e bëjnë një gjë të tillë. Siç

kemi theksuar në kapitullin e rishikimit të literaturës, vendosja e një limiti kohor për përdorim të

teknologjisë, ndihmon fëmijët për t’u koncentruar në aktivitete të tjera të cilat ndihmojnë

zhvillimin e tyre psikik, fizik, emocional etj. Ky limitim natyrisht se është edhe në dobi të

shëndetit, për të cilin kemi folur gjithashtu në kapitullin e dytë.


Në grafikun 9 janë paraqitur rezultatet në pyetjen se a e monitorojnë prindërit aktivitetin e fëmijëve

të tyre gjatë përdorimit të teknologjisë. Nga këto rezultate, vërehet se pjesa më e madhe e prindërve

(43) nuk e praktikojnë një gjë të tillë, për dallim nga pjesa tjetër (17) të cilët e praktikojnë. Sërish,

monitorimi i vazhdueshëm i aktivitetit të fëmijëve, është pjesë e asaj që në kapitullin e dytë e kemi

konsideruar si “shëndeti/imuniteti online”, ku fëmijët janë vazhdueshëm të mbrojtur nga

përmbajtje potencialisht të dëmshme për ta. Marrë parasysh angazhimin e prindërve dhe kohën e

kufizuar të cilën ata detyrimisht obligohen ta dedikojnë për fëmijët e tyre, një praktikë e tillë,

pamundësohet. Shpeshherë, mund të jetë edhe vetë neglizhenca e prindërve dhe njohuria e pakët

e teknologjisë ajo e cila i pengon ata për të kryer mbikëqyrjen e aktivitetit të fëmijëve të tyre gjatë

ekspozimit ndaj teknologjisë. Në të gjitha rastet, është e dëshirueshme që prindërit të jenë më të

0 5 10 15 20 25 30 35

Po

Jo

A e kufizoni kohën e qëndrimit të fëmijës në pajisjet teknologjike?

32

vëmendshëm dhe të monitorojnë në mënyrë sistematike aktivitetin e fëmijëve të tyre asisoj që të

minimizojnë efektet e mundshme negative të këtij ekspozimi.


Në grafikun 10 janë paraqitur rezultatet nga pyetja se cili është orari i gjumit për fëmijët e prindërve

respodentë. Sikurse vërehet, ka një shpërndarje të numrave, me prevalencë të opsionit ‘rreth orës

24’ (17), për t’u pasuar me opsionin ‘rreth orës 23’ me 15, ‘rreth orës 22’ me 11 përgjigje, ‘rreth

orës 21’ me 7 përgjigje, ‘pas orës 24’ me 8 përgjigje dhe ‘rreth orës 20’ me 2 përgjigje. Nga kjo

shpërndarje, vërehet se fëmijët ikin në gjumë në orare të vonshme, gjë që nuk është e duhur.

Ekspozimi ndaj teknologjisë në orë më të vona, është edhe më i dëmshëm se ai gjatë ditës.

Efektet e këtij ekspozimi nga aspekti shkencor i kemi analizuar dhe diskutuar në kapitullin e dytë,

por këto efekte praktikisht më së miri vërehen nga prindërit, të cilët mund të evidentojnë ndryshime

në ritmin e jetës së fëmijës nga ekspozimi ndaj teknologjisë. Një gjë të tillë e kemi reflektuar në

pyetjen e mëposhtme, rezultatet e së cilës janë paraqitur në grafikun 11.

0 10 20 30 40 50

Po

Jo

A e mbikëqyrni fëmijën tuaj gjatë përdorimit të teknologjisë?

33


Në grafikun 11, janë paraqitur rezultatet në pyetjen se a ndikon ekspozimi ndaj teknologjisë në

orarin e gjumit të fëmijëve të prindërve respodentë. Nga këto rezultate, vërehet se pjesa më e

madhe e prindërve (39) mendojnë se ky ekspozim e afekton gjumin e fëmijëve të tyre ndërsa 21 të

tjerë nuk e mendojnë një gjë të tillë. Në arsyetimin e pozicionit të tyre, pjesa më e madhe e

prindërve kanë shënuar se si rezultat i përdorimit të teknologjisë në orare të vona, fëmijët e tyre

refuzojnë të ikin në gjumë duke e konsideruar atë si shmangie apo ikje nga argëtimi dhe kënaqësia

që u ofron përdorimi dhe ekspozimi ndaj teknologjisë.

Kjo natyrisht është shqetësuese sepse interferimi i teknologjisë në sasinë dhe cilësinë e gjumit të

fëmijës e pengon dukshëm zhvillimin e trurit, memories, sistemet imunitare, vëmendjen etj. Për

shkak të sasisë së madhe të rrezeve të kaltra të cilat emetohen nga pajisjet teknologjike, ato mund

të ndikojnë drejtpërdrejt edhe te shëndeti i syve të fëmijëve, ashtu sikurse kemi theksuar në

kapitullin e rishikimit të literaturës. Këtu, është e domosdoshme që prindërit të kontrollojnë oraret

e gjumit të fëmijëve të tyre si dhe të instalojnë filtera të cilat deri në një masë e reduktojnë

depërtimin e rrezeve të kaltra te sytë e fëmijëve. Largimi i dhunshëm i fëmijëve nga pajisjet e tyre

nuk është zgjidhje, prandaj edhe prindërit duhet të kërkojnë alternativa të cilat nuk nuk e

shqetësojnë fëmijën por në të njëjtën kohë e ruajnë shëndetin dhe mirëqënien e tyre.

0 5 10 15 20

Rreth orës 20

Rreth orës 21

Rreth orës 22

Rreth orës 23

Rreth orës 24

Pas orës 24

Cili është orari i gjumit për fëmijën tuaj gjatë ditëve të shkollës?

34


Në grafikun 12 janë paraqitur rezultatet në pyetjen se a kanë vërejtur ndryshime në sjelljet e

fëmijëve të tyre, prindërit respodentë. 35 prej respodentëve janë përgjigjur pozitivisht në pyetje

ndërsa 25 të tjerë janë përgjigjur negativisht. Në arsyetimet e prindërve respodentë, pjesa më e

madhe e tyre kishin vërejtur që fëmijët e tyre ishin bërë më agresivë dhe jotolerantë. Shqetësimi i

pjesës më të madhe të prindërve ishte koha që fëmijët e tyre kalojnë në përdorim të teknologjisë e

cila ndikon që ata të refuzojnë të dalin me prindërit e tyre për shëtitje apo për të marrë ajr të pastër.

Kjo bën që ata të izolohen në botën e tyre duke reduktuar kështu socializimin e cila nga ana tjetër

e dëmton shumë zhvillimin psikik, emocional, gjuhësor etj. Pra, fakti që fëmijët e tyre më nuk

impresionohen nga lodrat, shëtitjet apo lojërat me fëmijët e tjerë në lagje, ashtu siç tradicionalisht

janë rritur fëmijët, përbën shqetësim për prindërit. Ky refuzim nga ana e fëmijëve, ka ardhur duke

u intensifikuar sa më shumë që ata janë ekspozuar ndaj teknologjive të reja, sidomos ndaj

telefonave të mençur. Pavarësisht se të vegjël në moshë, fëmijët manovrojnë shkëlqyeshëm me

telefonat e tillë dhe selektojnë përmbajtje sipas preferencave të tyre.

0 10 20 30 40

Po

Jo

A mendoni se ekspozimi ndaj teknologjisë e afekton orarin e gjumit të fëmijës suaj? Pse?

35


Nga rezultatet në grafikun 13, vërehet se 33 prej prindërve janë përgjigjur pozitivisht ndërsa 27 të

tjerë janë përgjigjur negativisht. Edhe kjo mund të përbëjë problem nëse personazhet e tilla janë të

infiltruar në aksione të cilat nuk janë të përshtatshme për fëmijët. Për shkak të paaftësisë për të

bërë dallimin, fëmijët do të imitojnë si sjelljet pozitive ashtu edhe ato negative.


0 5 10 15 20 25 30 35

Po

Jo

A keni vërejtur ndryshime në sjelljet e fëmijës gjatë përdorimit të

teknologjisë? Arsyeto.

0 5 10 15 20 25 30 35

Po

Jo

A përpiqet fëmija juaj të imitojë sjellje të karaktereve apo

personazheve nga video-lojërat?

36

Në grafikun 14 janë paraqitur rezultatet nga pyetja se a ndihmon teknologjia në rritjen e

kreativitetit të fëmijëve respodentë. Nga rezultatet shihet se 33 respodentë janë përgjigjur

pozitivisht dhe 27 negativisht.


Në grafikun 15, janë paraqitur rezultatet në pyetjen se cila prej opsioneve të ofruara, sipas

prindërve, paraqesin ndikim pozitiv të teknologjisë te fëmijët e tyre. Opsioni i zgjedhur më së

shumti është rritja e kreativitetit dhe imagjinatës me 33 respodentë, pasuar nga zhvillimi gjuhësor

me 19 respodentë, zhvillimi i aftësive sociale me 14, zhvillimi kognitiv me 13, pavarësia dhe

fuqimi personal me 9, menaxhimi më i mirë i kohës me 8. 18 respodentë nuk kanë menduar se

asnjë prej opsioneve të ofruara nuk paraqet ndikim pozitiv të teknologjisë te fëmijët.


0 5 10 15 20 25 30 35

Po

Jo

A ndihmon teknologjia në rritjen e kreativitetit dhe imagjinatës së

fëmijës suaj?

0 5 10 15 20 25 30 35

Rritja e kreativitetit dhe imagjinatës

Zhvillimi kognitiv

Zhvillimi gjuhësor

Zhvillimi i aftësive sociale

Menaxhimi më i mirë i kohës

Pavarësia dhe fuqizimi personal

Asnjëra

Cila nga të mëposhtmet mendoni se paraqit ndikim pozitiv të teknologjisë te

fëmija juaj?

37

7. DISKUTIMI

Ne kemi punim diplome jemi munduar të paraqesim disa prej aspekteve kryesore që lidhen me

ndikimin e teknologjisë te fëmijët parashkollorë. Nga analiza e rezultateve të pyetësorëve të

realizuar me prindër të fëmijëve parashkollorë nga Komuna e Pejës vërehet se këto ndikime te

fëmijët janë të dukshme dhe se disa janë pozitive e disa të tjera, negative. Nga ndikimet më të

dukshme negative janë ndryshimet në sjellje të fëmijëve si agresiviteti më i shtuar, refuzimi për të

dalë në ambiente të hapura siç janë shetitjet me prindërit, prishja e ritmit të gjumit duke bërë që

fëmijët të qëndrojnë deri në orë të vona pranë telefonave apo pajisjeve tjera teknologjike etj.

Koha që fëmijët e prindërve respodentë kalojnë të ekspozuar ndaj teknologjisë është e lartë (mbi

3 orë në ditë). Duke qenë së prindërit janë të zënë me punë dhe me angazhimet e tyre ditore janë

të shumta, kufizimi i kohës së qëndrimit në pajisje teknologjike apo mbikëqyrja e aktivitetit të

fëmijëve online, bëhet e vështirë apo edhe e pamundur. Në rrethana të tilla, vihet në rrezik edhe

siguria e fëmijës, sepse ashtu sikurse kemi theksuar, ka shumë aplikacione me përmbajtje që mund

të dëmtojnë psikikisht dhe emocionalisht fëmijët.

Krahas efekteve negative, përmes analizës teorike dhe përgjigjeve të prindërve respodentë, kemi

identifikuar edhe efektet pozitive të përdorimit të teknologjisë te fëmijët parashkollorë. Rezultatet

nga këto dy segmente e komplementojnë njëra-tjetrën që do të thotë se përfundimet janë të njëjta

mbi atë se teknologjia e ndihmon formësimin dhe zhvillimin e kreativitetit dhe imagjinatës së

fëmijëve, ndihmon në zhvillimin e shkathtësive dhe talenteve, ndihmon në zhvillimin gjuhësor, në

zhvillimin e aftësive spaciale apo hapësinore etj.

38

8. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

8.1 PËRFUNDIME

Jetojmë në kohën të cilën autori Mark Prensky e cilëson si epokë të “digital natives” që përdoret

si term përshkrues për fëmijët e rritur me praninë e teknologjisë, ndryshe prej gjeneratave të

kaluara të cilat tek në vitet më të vonshme të jetës së tyre, kanë përjetuar zhvillimin e hovshëm të

teknologjisë. Në këtë punim janë shtjelluar disa prej aspekteve kryesore të ndikimit të teknologjisë

te fëmijët e moshave parashkollore. Sikurse çdo fushë që ka përparësitë dhe të metat, edhe

teknologjia ka sjellur shumë përparësi dhe njëkohësisht edhe shumë anë negative të cilat

evidentohen vazhdueshëm qoftë prej hulumtuesve ashtu edhe prej atyre që shohin praktikisht

rezultatet e këtij përdorimi, sikurse janë prindërit apo edukatorët.

Hulumtime të shumta mbështesin me evidencë empirike faktin se teknologjia krijon varësi te

fëmijët duke shkaktuar që ata të kalojnë orë të tëra duke e shfrytëzuar atë. Kjo natyrisht se ka efekt

të menjëhershëm negativ sepse i shkëputë fëmijët nga realiteti social dhe i izolon ata brenda një

bote shumë më të vogël se ajo reale. Sikurse kemi përmendur, truri i fëmijëve të kësaj moshe bën

pjesë në kategorinë e asaj që njihet si “plasticitet i lartë” prandaj edhe koha që fëmijët kalojnë

duke shfrytëzuar teknologjinë është shumë e rëndësishme. Shfrytëzimi i teknologjisë nga ana e

fëmijëve, për shkak të këtij plasticiteti, mund të sjellë te ta ndryshime të rëndësishme afatshkurtra

por edhe afatgjate. Për këtë arsye, është e rëndësishme që të minimizohen sa më shumë efektet

negative, qofshin ato afatshkurtra dhe afatgjate.

Në kapitullin e dytë janë përmendur në mënyrë të përmbledhur disa prej efekteve negative të

përdorimit të teknologjisë nga ana e fëmijëve parashkollorë si: varësia, dëmtimi i syve, zhvillimi i

vonuar, dëmtimi gjuhësor. Ngjashëm janë evidentuar efektet pozitive të këtij përdorimi si:

zhvillimi i kreativitetit dhe imagjinatës, zhvillimi i shkathtësive dhe talenteve, vëmendja më e rritur

vizuale etj. Në këtë pjesë janë përmendur edhe disa prej efekteve anësore shtesë të përdorimit të

teknologjisë si siguria apo mirëqenia e përgjithshme e fëmijëve duke qenë se ata janë të ekspozuar

ndaj përmbajtjeve të cilat jo gjithherë janë të përshtatshme për ta. Si shembuj kemi marrë

aplikacionet si TikTok apo Youtube të cilat konsiderohen si shqetësuese për përmbajtjet që

transmetojnë.

39

8.2 REKOMANDIME

Për prindërit do të rekomandoja:

1. Të kufizojnë kohën e qëndrimit të fëmijëve të tyre në pajisjet teknologjike.

2. Të monitorojnë me aq sa kanë mundësi aktivitetin e fëmijëve të tyre gjatë përdorimit të

teknologjisë.

3. Të inkurajojnë fëmijët e tyre të kalojnë kohë në ambiente të hapura, p.sh. në natyrë, sepse

kjo e ndihmon zhvillimin fizik por ndihmon edhe në socializimin e fëmijëve.

4. Të vendosin një limit deri kur fëmijët mund të rrinë zgjuar duke përdorur teknologjinë

sepse në këtë mënyrë përmirësohet ritmi i gjumit të fëmijëve që është i domosdoshëm për

zhvillimin e tyre normal psikofizik.

5. Të zgjedhin me kujdes përmbajtjet ndaj të cilave fëmijët e tyre mund të ekspozohen.

Përmbajtjet e dëmshme dhe eksplicite të largohen ashtu që fëmijët të mos mund t’u qasen

atyre.

6. Në rast se vërehen ndryshime në sjelljet e fëmijëve gjatë ekspozimit ndaj teknologjisë, të

ndërmerren veprimet e nevojshme: konsulta me psikologun, reduktimi i kohës së qëndrimit

në pajisjet teknologjike etj.

7. Prindërit të jenë të kujdesshëm kur, si dhe sa e përdorin vetë teknologjinë sepse fëmijët

janë imitues të shkëlqyeshëm.

40

8a. Rezyme

Krahas aspektit teorik, në këtë punim është zhvilluar edhe hulumtimi me prindër të fëmijëve 5-6

vjeç. Qëllimi ishte që të merren mendimet e këtyre prindërve për ndikimin e teknologjisë te fëmijët

e tyre. Nga analiza e rezultateve të pyetësorit është vërejtur se fëmijët shpenzojnë kohë mjaft të

lartë në përdorimin e teknologjisë dhe ky ekspozim afekton shumë aspekte të jetës së fëmijës si

çrregullimi i gjumit, ndryshimet në sjellje (agresiviteti), mossocializimi (refuzimi për të zhvilluar

lojëra apo shëtitje në ambiente të hapura) etj. Në këtë pyetësor prindërit kanë përmendur edhe

ndikimet pozitive të përdorimit të teknologjisë si zhvillimi i kreativitetit dhe imagjinatës.

Nga analiza teorike dhe e rezultateve të pyetësorëve mund të konkludohet se të gjitha hipotezat

qëndrojnë. Pra, si boshti teorik ashtu edhe ai praktik, janë komplementarë dhe të gjeturat e këtyre

dy segmenteve e mbështesin njëra-tjetrën.

Si përfundim, ky punim diplome paraqet një kontribut modest në aspektin e shqyrtimit të efektit

të teknologjisë te grupmoshat parashkollore. Natyrisht se ky kontribut nuk e shtjerron spektrin apo

gamën e këtij ndikimi dhe se ka vend për hulumtime dhe studime në këtë fushë, në të ardhmen.

8b. Summary

In addition to the theoretical aspect, in this paper we also conducted a research with parents of

children aged 5-6 years. The goal was to get these parents' opinions on the impact of technology

on their children. The analysis of the results of the questionnaire showed that children spend quite

a lot of time in the use of technology and this exposure affects many aspects of the child's life such

as sleep disorders, behavioral changes (aggressiveness), non-socialization (refusal to play games

or walk outdoors) etc. In this questionnaire, parents also mentioned the positive effects of using

technology such as the development of creativity and imagination.

From the theoretical analysis and the results of the questionnaires it can be concluded that all the

hypotheses stand. Thus, both the theoretical and the practical axis are complementary and the

findings of these two segments support each other.

In conclusion, this thesis presents a modest contribution in terms of examining the effect of

technology on preschool age groups. Of course, this contribution does not exhaust the spectrum or

range of this impact and that there is room for research and studies in this field in the future.

41

9. REFERENCAT

Brody, J. (2015). Screen Addiction Is Taking a Toll on Children. Gjetur në The New York

Times: https://well.blogs.nytimes.com/2015/07/06/screen-addiction-is-taking-a-toll-on-

children/?_r=0

Skolverket, K. (2013). Gjetur në https://www.

kolverket.se/publikationsserier/styrdokument/2011/curriculum-for-the-compulsory-school-

preschool-class-and-the-recreation-centre-2011?id=2687

Vadonovich, S., Ning-Shen, K., & Sundraram, D. (2015). Social competence of digital

natives:.

Epstein, A. ( 2017). Learning and Cognition in Education. Elsevier.

Mascheroni N., & Cuman, C. (2014). Does It Compute? The Relationship Betëeen

Educational Technology and Student Achievement in Mathematics. ETS Policy Information

Center.

Rosen, T. (2014). The impact of ICT in schools – a landscape review. Becta.

Clements, M. (1994). Key Data on Learning and Innovation through ICT at School in Europe

2011. Education, Audiovisual and Culture Executive Agency.

Perlmutter, J. (2015). Recognizing the potential of ICT in early childhood education.

UNESCO Institute for Information Technologies in Education.

Bavelier, L. (2010). Driving forces for ict in learning.

Vegëzat:

10. https://search.proquest.com/openview/ff74861887a70ac45c528b44456806e5/1?pq-

origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y. Parë më 09.07.2020.

11. https://coolmomtech.com/2019/02/ëhat-parents-need-to-know-about-youtube-pedophile-

problem/. Parë më 07.07.2020.

12. https://screen.guide/advice/5-negative-impacts-of-technology-in-children. Parë më

03.07.2020.

https://search.proquest.com/openview/ff74861887a70ac45c528b44456806e5/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y

https://search.proquest.com/openview/ff74861887a70ac45c528b44456806e5/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y

https://coolmomtech.com/2019/02/ëhat-parents-need-to-know-about-youtube-pedophile-problem/

https://coolmomtech.com/2019/02/ëhat-parents-need-to-know-about-youtube-pedophile-problem/

https://screen.guide/advice/5-negative-impacts-of-technology-in-children

42

CV E SHKURTËR E KANDIDATES

Emri & Mbiemri Medina Krasniqi - Gashi

Ditëlindja 07.08.1993

Gjinia Femër

Nr. Tel 049 – 864 - 342

Adresa Rr. “Shaban Basha” - Pejë

E-mail [email protected]

Shkolla e Mesme e Lartë Shkolla e mesme e mjekësisë “ Ramiz Sadiku” Pejë

Universiteti “Fehmi Agani”, Fakulteti i Edukimit

Programi Parashkollor

Statusi E rregullt

Nr.ID 160102092

mailto:[email protected]

SHTOJCA

Shtojca 1. Pyetësori me prindërit

Ky pyetësor është krijuar për nevojat e temës time të diplomës “Ndikimi i teknologjisë te fëmijët

parashkollorë” pranë Fakultetit të Edukimit të Universitetit të Gjakovës “Fehmi Agani”. Të dhënat

janë konfidenciale dhe të përdoren vetëm për nevoja të studimit!

Gjinia juaj: M F

Vendbanimi: Fshat Qytet

Mosha : >50 36-50 25-35 <25

Gjinia e fëmijës suaj: M F

Pyetjet: (Për secilën pyetje rrumbullakos një apo më shumë opsione)

1. Cilat pajisje teknologjike i përdor fëmija juaj?

Xbox Sony

Playstation

Telefon i

mençur

Tablet Laptop Tjetër

2. Sa kohë shpenzon fëmija në pajisjet teknologjike?

>=20 orë 11 – 19 orë 1 – 10 orë

3. Cilën teknologji e posedon fëmija në dhomën e vet?

Muzikë (CD

Player, iPod)

Interneti Lojërat konsolë Asnjëra Televizioni

/DVD

4. A e kufizoni kohën e qëndrimit të fëmijës në pajisjet teknologjike?

Po Jo

5. A e mbikëqyrni fëmijën tuaj gjatë përdorimit të teknologjisë?

Po Jo

6. Cili është orari i gjumit të fëmijës suaj gjatë ditëve të shkollës?

Rreth orës 24 Rreth orës 23 Rreth orës 22 Rreth orës 21 Rreth orës 20 Pas orës 24

7. A mendoni se ekspozimi ndaj teknologjisë e afekton orarin e gjumit të fëmijës suaj? Pse?

8. A keni vërejtur ndryshime në sjelljet e fëmijës gjatë përdorimit të teknologjisë? Pse?

9. A përpiqet fëmija juaj të imitojë sjellje të karaktereve apo personazheve nga video-

lojërat?

Po Jo

10. A ndihmon teknologjia në rritjen e kreativitetit të fëmijës suaj?

Po Jo

11. Cila nga të mëposhtmet mendoni se paraqet ndikim pozitiv të teknologjisë te fëmija juaj?

Pavarësia dhe

fuqizimi

personal

Menaxhimi

më i mirë i

kohës

Zhvillimi i

aftësive

sociale

Zhvillimi

gjuhësor

Zhvillimi

kognitiv

Rritja e

kreativitetit

dhe

imagjinatës

Shtojca 2. Grafikonet e rezultateve të pyetësorit

0 20 40 60

Qytet

Fshat

Shpërndarja e respodentëve sipas

vendbanimit

0 10 20 30 40

Mashkull

Femër

Shpërndarja e respodentëve sipas gjinisë

0 10 20 30

<25

25-35

36-50

>50

Shpërndarja e respodentëve sipas

moshës

26 28 30 32

Mashkull

Femër

Gjinia e fëmijës

0 10 20 30

Laptop

Tablet

Telefon i mençur

Sony Playstation

XBOX

Tjetër

Cilat pajisje teknologjike i përdor

fëmija tuaj?

0 10 20 30

1-10 orë

11-19 orë

>=20 orë

Sa kohë shpenzon fëmija në pajisjet

teknologjike?

0 10 20 30 40

Televizioni/DVD

Lojërat konsolë

Interneti

Muzikë (CD player,…

Asnjëra

Cilën teknologji e posedon fëmija në

dhomën e vet?

0 10 20 30 40

Po

Jo

A e kufizoni kohën e qëndrimit të fëmijës

në pajisjet teknologjike?

0 20 40 60

Po

Jo

A e mbikëqyrni fëmijën tuaj gjatë

përdorimit të teknologjisë?

0 5 10 15 20

Rreth orës 20

Rreth orës 21

Rreth orës 22

Rreth orës 23

Rreth orës 24

Pas orës 24

Cili është orari i gjumit për fëmijën tuaj

gjatë ditëve të shkollës?

0 10 20 30 40

Po

Jo

A mendoni se ekspozimi ndaj

teknologjisë e afekton orarin e gjumit të

fëmijës suaj? Pse?

0 10 20 30 40

Po

Jo



0 10 20 30 40

Po

Jo



0 20 40

Po

Jo

A ndihmon teknologjia në rritjen

e kreativitetit dhe imagjinatës së fëmijës suaj?

0 5 10 15 20 25 30 35

Rritja e kreativitetit dhe…

Zhvillimi kognitiv

Zhvillimi gjuhësor

Zhvillimi i aftësive sociale

Menaxhimi më i mirë i kohës

Pavarësia dhe fuqizimi personal

Asnjëra

Cila nga të mëposhtmet mendoni se paraqit ndikim pozitiv të teknologjisë te fëmija juaj?

punim diplome - edukimi.uni-gjk.org...ii dËshmi unë suzana panduri, në rolin e lektores, dëshmoj...

Documents