1

RBA Magazine #4

Չարլզ Պոն ցի։ Ֆի նան սա կան բուր գի կն քա հայ րը …ես ցույց տվե ցի լա վա գույն շոունՍամ­վել­Զա­քա­րյան,­«ԳանԱլեն­Ֆայնեշլ»­փոխնախագահ

Այ­սօր­յու­րա­քան­չյուր­խար­դա­խու­թյուն,­որ­կա­ռուց­ված­է­նա­խորդ­ներդ­րող­նե­րին­ա­պա­գա­ներդ­րող­նե­րի­ներդ­րում­նե­րից­վճա­րե­լու­սկզ­բուն­քի­վրա,­ան­վա­նում­են­«­Պոն­ցի­ի­սխե­մա։»­

Ա­ռա­ջին­ֆի­նան­սա­կան­բուր­գը­դա­մի­ջազ­գային­փոս­տային­կտ­րոն­նե­րի­հետ­էր,­ե­րբ­ար­բիտ­րա­ժային­գոր­ծարք­ներ­կա­տա­րե­լու­մի­ջո­ցով­Չարլզ­Պոն­ցին իր­հա­ճա­խորդ­նե­րին­խոս­տա­նում­էր­50­տո­կոս­շա­հույթ­45­օ­րում,­կամ­էլ­100­տո­կոս­շա­հույթ`­90­օ­րում։

Կյան քը մինչև Ա մե րի կան

Ա­մե­րի­կայի­պատ­մու­թյան­ա­մե­նա­մեծ­խա­բե­բա­նե­րից­մե­կը՝­Չարլզ Պոն ցին ծն­վել­է­1882թ­–ի­մար­տի­3­–ին­Ի­տա­լի­այի­Լու­գո­քա­ղա­քում։­

Հ­ռո­մի­Լա–­Սա­պի­են­ցա­Հա­մալ­սա­րան­ըն­դուն­վե­լուց­ա­ռաջ­նա­կարճ­ժա­մա­նակ­աշ­խա­տել­է­փոս­տային­գրա­սե­նյա­կում։­Չարլ­զը­հա­մալ­սա­րա­նը­հա­մա­րում­էր­«­չորս­տա­րի­ար­ձա­կուրդ»,­և­իր­հա­մալ­սա­րա­նա­կան­տա­րի­նե­ը­հիմ­նա­կա­նում­ան­ցկաց­րեց­սր­ճա­րան­նե­րում,­բա­րե­րում­և­օ­պե­րա­նե­րում։

Ա մե րի կա յում

1903թ­–ի­նոյեմ­բե­րի­15­–ին­Պոն­ցին­ժա­մա­նեց­Բոս­թոն՝­գր­պա­նում­ու­նե­նա­լով­մի­այն­2.5­դո­լար.­կյան­քի­ըն­թաց­քում­կու­տա­կած­գու­մա­րի­մնա­ցած­մա­սը­տա­նուլ­տա­լով­ճա­նա­պար­հոր­դու­թյան­ըն­թաց­քում։­«Ես­ե­կա­այս­եր­կիր­2.5­դո­լար­կան­խի­կով­և­1­մի­լի­ոն­դո­լա­րի­հույ­սով,­և­այս­հույ­սը­եր­բեք­ի­նձ­չի­լքել,»­–­ա­սել­է­նա։­

­Նա­ա­րագ­սո­վո­րեց­ան­գլե­րեն­և­մո­տա­կա­մի­քա­նի­տա­րին­վատ­նեց­ա­րևմ­տյան­ա­փին`­զբաղ­վե­լով­տար­

2

RBA Magazine #4

բեր­պա­տա­հա­կան­գոր­ծե­րով։­Օ­րի­նակ,­աշ­խա­տեց­ռես­տո­րա­նում­որ­պես­ա­ման­լվա­ցող,­որ­տեղ­նա­քնում­էր­հա­տա­կին։­Նա­կա­րո­ղա­ցավ­հաս­նել­մա­տու­ցո­ղի­պաշ­տո­նի,­սա­կայն­հե­ռաց­վեց­հա­ճա­խորդ­նե­րին­խա­բե­լու­և­գո­ղու­թյուն­ա­նե­լու­պատ­ճա­ռով։

1907թ­–ին­Պոն­ցին­տե­ղա­փոխ­վեց­Մոն­րե­ալ­և­դար­ձավ­գան­ձա­պա­հի­օգ­նա­կան­նո­րա­բաց­Banco­Zarossi­բան­կում,­ո­րը­հիմ­նադ­րել­էր­Լո­ւի­ջի­«­Լյո­ւիս»­Զա­ռոս­սին՝­ի­տա­լա­ցի­ներ­գաղ­թած­նե­րի­հոս­քը­սպա­սար­կե­լու­նպա­տա­կով։­Զա­րոս­սին­բան­կային­ա­վանդ­նե­րին­վճա­րում­էր­6%­ե­կա­մուտ,­այ­սինքն­եր­կու­ան­գամ­ա­վել,­քան­ըն­թա­ցիկ­դրույ­քա­չա­փերն­է­ին,­և­ար­դյուն­քում­բան­կը­ա­րա­գո­րեն­ա­ճում­է­ր։­Սա­կայն­Պոն­ցին­հայտ­նա­բե­րեց,­որ­բան­կը­գտն­վում­է­ծանր­ֆի­նան­սա­կան­դրու­թյան­մեջ,­կաս­կա­ծե­լի­հի­պո­թե­քային­վար­կե­րի­պատ­ճա­ռով­և,­որ­Զա­ռոս­սին­ա­պա­հո­վում­էր­տո­կոս­նե­րի­վճա­րու­մը­ոչ­թե­ներդ­րում­նե­րից­ստաց­ված­շա­հույ­թից,­այլ­օգ­տա­գոր­ծե­լով­նոր­բան­կային­հա­շիվ­նե­րին­դր­ված­գու­մար­նե­րը։­Ի­վեր­ջո­բան­կը­սնան­կա­ցավ­և­Զա­ռոս­սին­փա­խավ­Մեք­սի­կա՝­իր­հետ­տա­նե­լով­բան­կի­գու­մար­նե­րի­մեծ­մա­սը։

­Պոն­ցին­մնաց­Մոն­րե­ա­լում­և­մի­առ­ժա­մա­նակ­ապ­րեց­Զա­ռոս­սի­ի­տա­նը՝­նրա­լք­ված­ըն­տա­նի­քին­օգ­նե­լու­հա­մար։­Այդ­ըն­թաց­քում­նա­մշա­կում­էր­Մի­ա­ցյալ­Նա­հանգ­ներ­վե­րա­դառ­նա­լու­և­ա­մեն­ի­նչ­նո­րից­սկ­սե­լու­իր­ծրագ­րե­րը։­Քա­նի­որ­Պոն­ցին­ան­գամ­դրամ­չու­ներ­գր­պա­նում,­դրանք­ի­րա­կա­նաց­նե­լը­շատ­բարդ­խն­դիր­է­ր։­Ի­վեր­ջո­նա­գնաց­Զա­ռոս­սի­ի­նախ­կին­հա­ճա­խորդ­նե­րից­մե­կի­գրա­սե­նյակ­և,­տես­նե­լով­այն­ա­մայի,­ի­նքն­իր­ա­նու­նով­դուրս­գրեց­423.58­դո­լա­րի­վճա­րա­գիր՝­կեղ­ծե­լով­ըն­կե­րու­թյան­տնօ­րե­նի­ստո­րագ­րու­թյու­նը։­Կեղծ­ված­վճա­րագ­րի­օգ­տա­գոր­ծու­մից­ան­մի­ջա­պես­հե­տո­ոս­տի­կա­նու­թյու­նը­են­թար­կեց­նրան­պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան:­Բռ­նե­լու­պա­հին­Պոն­ցին­բարձ­րաց­րեց­ձեռ­քե­րը­և­ա­սաց,­«Ես­մե­ղա­վոր­եմ»­և­ե­րեք­տա­րի­ան­ցկաց­րեց­բան­տում,­ու­ղար­կե­լով­մո­րը­նա­մակ,­որ­տեղ­հաըտ­նում­էր,­որ­աշ­խա­տում­է­որ­պես­բան­տի­հս­կի­չի­«­հա­տուկ­օգ­նա­կան»։ 1911թ­–ին­բան­տից­ա­զատ­վե­լուց­հե­տո­նա­ո­րո­շեց­վե­րա­դառ­նալ­Մի­ա­ցյալ­Նա­հանգ­ներ,­բայց­ներգ­րավ­վեց­ի­տա­լա­ցի­ներ­գաղ­թաց­նե­րի­ա­պօ­րի­նի­սահ­մա­նա­հատ­ման­գոր­ծարք­նե­րի­մեջ։­Նա­բռն­վեց­և­ծախ­սեց­ևս­եր­կու­տա­րի­Ատ­լան­տայի­բան­տում։­

Պոն ցի ի սխե ման­Ֆի­նան­սա­կան­բուրգ­կա­ռու­ցե­լու­գա­ղա­պա­րը­ա­ռա­ջին­ան­գամ­ծա­գեց,­ե­րբ­Պոն­ցին­դուրս­ե­կավ­բան­տից:­Նա­ստա­ցավ­մի­նա­մակ­Իս­պա­նի­ա­յում­գտն­վող­ըն­կե­րու­թյու­նից։­Ծրա­րի­մեջ­նա­գտավ­­Մի­ջազ­գային­փոս­տային­կտ­րոն­(ՄՓԿ),­ո­րը­նա­ե­րբ­ևի­ցե­չէր­տե­սել։­Նա­հե­տաքրքր­վում­է­այդ­հա­մա­կար­գով­և­գտ­նում­նրա­թույլ­կող­մը,­ո­րը­տե­սա­կա­նո­րեն­հնա­րա­վո­րու­թյուն­էր­տա­լիս­գու­մար­վաս­տա­կել։­

­Փոս­տային­կտ­րո­նի­նպա­տակն­էր­այլ­ե­րկ­րում­գտն­վող­մար­դուն­հնա­րա­վո­րու­թյուն­տալ­նա­մակ­ու­ղար­կել­հա­մա­պա­տաս­խան­եր­կիր,­չկա­տա­րե­լով­փոս­տային­ծախ­սեր­պա­տաս­խա­նի­հա­մար։­ՄՓԿ–­նե­րի­ար­ժե­քը­ո­րոշ­վում­էր­գն­ման­եր­կում­առ­կա­փոս­տային­ծախ­սե­րին­հա­վա­սար,­բայց­դրանք­կա­րող­է­ին­փո­խա­նակ­վել­ նա­մա­կա­նի­շե­րի­այն­ ե­րկ­րում,­ որ­տեղ­օգ­տա­գործ­վում­ է­ին­այդ­ե­րկ­րի­փոս­տային­ծախ­սե­րը­ծած­կե­լու­հա­մար։­Ե­թե­այս­ծախ­սե­րի­ար­ժե­քը­տար­բեր­վում­էր,­ա­պա­գո­յու­թյուն­ու­ներ­պո­տեն­ցի­ալ­շա­հույ­թի­հնա­րա­վո­րու­թյուն։­Ա­ռա­ջին­հա­մաշ­խար­հային­պա­տե­րազ­մից­հե­տո­գնա­ճը­է­ա­պես­ի­ջեց­րել­էր­փոս­տային­ծախ­սե­րի­ար­ժե­քը­ Ի­տա­լի­ա­յում`­ ար­տա­հայտ­ված­ Ա­ՄՆ­ դո­լա­րով։­ Հետ­ևա­պես,­ կա­րե­լի­ էր­ Ի­տա­լի­ա­յում­է­ժան­գնել­ՄՓԿ–­ներ­և­փո­խա­նա­կել­դրանք­Ա­ՄՆ­–ում­ա­վե­լի­բարձր­ար­ժեք­ու­նե­ցող­նա­մա­կա­նի­շե­րի։

­Գոր­ծըն­թա­ցը­հետ­ևյալն­է­ր՝­գու­մա­րը­ու­ղարկ­վում­է­ար­տեր­կիր,­գոր­ծա­կալ­նե­րը­գնում­են­ՄՓԿ–­ներ,­ու­ղար­կում­են­այդ­ՄՓԿ–­նե­րը­Ա­ՄՆ,­այս­տեղ­այդ­ՄՓԿ–­նե­րը­փո­խա­նակ­վում­են­ա­վե­լի­բարձր­ար­ժեք­ու­նե­ցող­նա­մա­կա­նի­շե­րի,­նա­մա­կա­նի­շե­րը­վա­ճառ­վում­ե­ն։­Պոն­ցին­հայ­տա­րա­րում­էր,­որ­այս­գոր­ծարք­նե­րի­մա­քուր­շա­հույ­թը­կլի­նի­ա­վե­լի­քան­400%:­Սա­ար­բիտ­րա­ժի­տե­սակ­էր,­այ­սինքն­ակ­տի­վի­գնում­ցածր­գնով­մի­շու­կա­յում­և­դրա­ան­մի­ջա­պես­վա­ճառք­այլ­շու­կա­յում,­ա­վե­լի­բարձր­գնով,­ին­չը­լի­ո­վին­օ­րի­նա­կան­գոր­ծարք­է­։

­Տես­նե­լով­այս­հնա­րա­վո­րու­թյու­նը­Պոն­ցին­սկ­սեց­կյան­քի­կո­չել­իր­սխե­ման։­Նա­պարտ­քով­գու­մար­վերց­րեց­և­ու­ղար­կեց­այն­Ի­տա­լի­ա­յում­բնակ­վող­իր­բա­րե­կամ­նե­րին,­որ­պես­զի­նրանք­գնեն­փոս­տային­կտ­րոն­ներ­և­ու­ղար­կեն­դրանք­ի­րեն։­Շու­տով­Պոն­ցին­հիմ­նեց­իր­սե­փա­կան­ըն­կե­րու­թյու­նը՝­«Security­Exchange­

3

RBA Magazine #4

Company,»­ո­րի­նպա­տակն­էր­խթա­նել­իր­սխե­ման։­Լու­րե­րը­տա­րած­վում­է­ին,­և­ներդ­րում­նե­րի­հոս­քը­ա­ճում­էր­բարձր­տեպ­մե­րով։­Պոն­ցին­գոր­ծի­էր­վերց­րել­գոր­ծա­կալ­ներ­և­տա­լիս­էր­նրանց­մեծ­վար­ձատ­րու­թյուն­բե­րած­յու­րա­քան­չյուր­դո­լա­րի­հա­մար։­1920թ­–ի­փետր­վա­րի­դրու­թյամբ­Պոն­ցին­«որ­սա­ցել»­էր­5000­Ա­ՄՆ­դո­լար,­ին­չը­հա­մար­ժեք­է­54000­Ա­ՄՆ­դո­լա­րի­2008թ­–ին։ Մար­տին­նա­ու­ներ­30000­Ա­ՄՆ­դո­լար­(328000­Ա­ՄՆ­դո­լար­2008թ­–ի­ցու­ցա­նիշ­նե­րով)։­Խե­լա­գա­րու­թյու­նը­ա­ճում­էր,­և­Պոն­ցին­վար­ձեց­նոր­գոր­ծա­կալ­նե­րի,­ո­րոնք­պետք­է­գու­մար­հա­վա­քե­ին­ամ­բողջ­Նոր­Ա­նգ­լի­այից­և­Նյու­Ջեր­սի­ից։­Այդ­ժա­մա­նակ­ներդ­րող­նե­րը­ստա­նում­է­ին­տպա­վո­րիչ­շա­հույթ­և­քա­ջա­լե­րում­է­ին­մյուս­նե­րին­ներդ­նել­գոր­ծի­մեջ։

1920թ­–ի­մար­տին­նա­վաս­տա­կել­էր­420000­Ա­ՄՆ­դո­լար­(4,59­մի­լի­ոն­Ա­ՄՆ­դո­լար­2008թ­–ի­դրու­թյամբ)։­Հու­լի­սին­նա­ու­ներ­մի­լի­ոն­ներ։­Մար­դիկ­գրավ­է­ին­դնում­ի­րենց­տնե­րը­և­ներդ­նում­ի­րենց­կյան­քի­խնայո­ղու­թյուն­նե­րը։­Շա­տե­րը­չէ­ին­ստա­նում­ի­րենց­շա­հույ­թը,­սա­կայն­շա­րու­նա­կում­է­ին­ներդ­նել։

Չ­նա­յած,­որ­ար­տա­քի­նից­գոր­ծե­րը­ըն­թա­նում­է­ին­հի­ա­նա­լի,­պար­զա­գույն­ֆի­նան­սա­կան­վեր­լու­ծու­թյու­նը­ցույց­կտար,­որ­ըն­կե­րու­թյու­նը­մեծ­կո­րուստ­ներ­է­կրում։­Մինչ­դեռ­գու­մար­նե­րը­շա­րու­նա­կում­է­ին­հո­սել,­ներ­կա­ներդ­րող­նե­րը­ստա­նում­է­ին­ի­րենց­ե­կա­մու­տը­նոր­ստաց­ված­գու­մար­նե­րից։­Փաս­տո­րեն,­նոր­գու­մար­նե­րը­Պոն­ցի­ի­մի­ակ­մի­ջոցն­է­ին­այդ­ներդ­րող­նե­րին­վճա­րե­լու­հա­մար,­քա­նի­որ­նա­չէր­ցան­կա­նում­շա­հույթ­վաս­տա­կել­օ­րի­նա­կան­ճա­նա­պարհ­նե­րով։

­Պոն­ցին­շքեղ­էր­ապ­րում.­նա­մեծ­ա­ռանձ­նա­տուն­էր­գնել­Լեք­սինգ­տո­նում՝­Մա­սա­չու­սե­ցում­օ­դա­փո­խու­թյամբ­և­տա­քաց­վող­լո­ղա­վա­զա­նով:

­Պոն­ցի­ի­ա­ռանձ­նա­տու­նը­գո­յու­թյուն­ու­նի­մինչ­այժմ,­կա­ռուց­ված­1923,­13­սե­նյակ­և­7­նն­ջա­րան:­

4

RBA Magazine #4

Կաս կա ծանք

­Պոն­ցի­ի­այդ­պի­սի­ա­րագ­ա­ճը­բնա­կա­նա­բար­կաս­կած­ներ­էր­ա­ռա­ջաց­նում։­Սա­կայն,­ե­րբ­մի­բոս­թոն­ցի­ֆի­նան­սիստ­են­թադ­րեց,­որ­Պոն­ցին­չէր­կա­րող­կարճ­ժա­մա­նա­կում­վաս­տա­կել­այդ­քան­մեծ­գու­մար­ներ­օ­րի­նա­կան­կեր­պով,­Պոն­ցին­դի­մեց­դա­տա­րան­զր­պար­տան­քի­հա­մար­և­շա­հեց­500000­Ա­ՄՆ­դո­լար­պատ­ճա­ռած­վնա­սի­հա­մար։

Չ­նա­յած­դրան­կային­նաև­գոր­ծի­փլուզ­ման­այլ­նշան­ներ։­Բոս­թոն­ցի­մի­կա­հույ­քա­վա­ճառ,­Ջո­զեֆ­Դե­նի­ել­սը,­ո­րը­Պոն­ցի­ին­կա­հույք­էր­տվել,­ե­րբ­նա­չէր­կա­րո­ղա­ցել­վճա­րել­դրա­հա­մար,­դի­մել­էր­Պոն­ցի­ի­դեմ­դա­տա­րան։­Դա­տա­կան­գոր­ծը­ար­դյունք­չտ­վեց,­սա­կայն­մարդ­կանց­սկ­սե­ցին­հարց­նել,­թե­ի­նչ­պես­է­Պոն­ցին­կա­րո­ղա­ցել­այս­քան­կարճ­ժա­մա­նա­կում­դառ­նալ­մի­լի­ո­նա­տեր՝­ի­սկզ­բա­նե­լի­նե­լով­աղ­քատ։­Մար­դիկ­մաս­սա­յա­բար­սկ­սե­ցին­պա­հան­ջել­ի­րենց­գու­մար­նե­րը­ըն­կե­րու­թյու­նից։­Պոն­ցին­վճա­րեց­այդ­ներդ­րող­նե­րին­և­մարդ­կանց­հոս­քը­կանգ­ա­ռավ։ Չ­նա­յած­այս­կար­ճատև­դա­դա­րին,­Boston­Post­–ի­տե­րը,­Ռի­չարդ­Գրո­զի­ե­րը,­և­թեր­թի­բա­ժին­նե­րից­մե­կի­խմ­բա­գի­րը,­Է­դի­Դա­նը,­դեռ­կաս­կած­նե­րի­մեջ­է­ին­և­հանձ­նա­րա­րե­ցին­հե­տաքն­նիչ­լրագ­րող­նե­րին­ստու­գել­Պոն­ցի­ին։­Նա­նաև­քն­նու­թյան­էր­ա­ռն­ված­Մա­սա­չու­սե­ցի­իշ­խա­նու­թյուն­նե­րի­կող­մից­և­Post­–ի­հոդ­վա­ծի­տպագր­ման­օ­րը­Պոն­ցին­հան­դի­պել­էր­պե­տա­կան­ծա­ռայող­նե­րի­հետ։­Նրան­հա­ջող­վեց­հա­մո­զել­պաշ­տո­նյա­նե­րին­չանց­կաց­նել­ստու­գում­ներ­իր­հաշ­վա­պա­հու­թյու­նում՝­ա­ռա­ջար­կե­լով­դա­դա­րեց­նել­գու­մար­նե­րի­հա­վա­քագ­րու­մը­հե­տաքն­նու­թյան­ըն­թաց­քում։­Պոն­ցի­ի­ա­ռա­ջար­կը­ժա­մա­նա­կա­վո­րա­պես­հանգս­տաց­րեց­պե­տա­կան­ծա­ռայող­նե­րի­կաս­կած­նե­րը։­

Այդ­ժա­մա­նակ­Պոն­ցին­աշ­խա­տում­էր­օ­րե­կան­250000­Ա­ՄՆ­դո­լար։­

Ս խե մայի փլու զու մը

­Հու­լի­սի­26­–ին­Post­–ը­սկ­սեց­տպագ­րել­հոդ­ված­նե­րի­շարք,­ո­րոնք­ծանր­հար­ցեր­է­ին­ա­ռաջ­բե­րում­Պոն­ցի­ի­փո­ղի­­մե­քե­նայի­ա­ռն­չու­թյամբ։­Պոն­ցի­ի­սխե­ման­ու­սում­նա­սի­րե­լու­նպա­տա­կով­Post­–ը­կապն­վեց­Կլե­ռենս­Բա­ռո­նի­հետ՝­ֆի­նան­սա­կան­վեր­լու­ծա­բա­նի,­ո­րը­հրա­պա­րա­կում­էր­ֆի­նան­սա­կան­թերթ։­Բա­ռո­նը­նկա­տեց,­որ­չնա­յած­Պոն­ցին­ա­ռա­ջար­կում­էր­ֆան­տաս­տիկ­ե­կա­մուտ­ներ,­ին­քը­Պոն­ցին­եր­բեք­չէր­ներդ­նում­սե­փա­կան­ըն­կե­րու­թյան­մեջ։­

Այ­նու­հետև­Բա­ռո­նը­նկա­տեց,­որ­Պոն­ցի­ի­ըն­կե­րու­թյան­ու­նե­ցած­ներդ­րում­նե­րը­ա­պա­հո­վե­լու­հա­մար­պա­հանջ­վում­էր­160­մի­լի­ոն­փոս­տային­կտ­րոն,­այ­նինչ­շր­ջա­նա­ռու­թյան­մեջ­գտն­վում­էր­մի­այն­27000։­Մի­ա­ցյալ­Նա­հանգ­նե­րի­Փոս­տային­Ծա­ռա­յու­թյու­նը­հաս­տա­տեց,­որ­փոս­տային­կտ­րոն­ներ­ե­րբ­ևէ­մեծ­քա­նա­կով­չեն­ներ­մուծ­վել­կամ­ար­տա­հան­վել։­Յու­րա­քան­չյուր­ՄՓԿ­–ի­առ­քից­և­վա­ճառ­քից­գո­յա­ցած­հա­մա­խառն­շա­հու­թա­բե­րու­թյու­նը­տո­կոս­նե­րով­հս­կա­յա­կան­էր,­սա­կայն,­հաշ­վի­առ­նե­լով­դրանց­չա­փա­զանց­ցածր­գի­նը­և­այն,­որ­դրանք­վա­ճառ­վում­են­ա­ռան­ձին­–ա­ռան­ձին,­դրանց­գն­ման­և­մար­ման­հա­մար­պա­հանջ­վող­վե­րա­դիր­ծախ­սե­րը­գե­րա­զան­ցում­է­ին­հա­մա­խառն­շա­հույ­թը։

­Պոն­ցի­ի­ըն­կե­րու­թյան­շուրջ­սկս­վեց­պա­նի­կա։­Ե­րեք­օ­րում­Պոն­ցին­վճա­րեց­կա­տա­ղած­ամ­բո­խին­2­մի­լի­ոն­Ա­ՄՆ­դո­լար­և­ու­րա­խու­թյամբ­ա­սաց­նրանց,­որ­ան­հանգս­տա­նա­լու­պատ­ճառ­ներ­չկան։­Շա­տե­րը­փո­խե­ցին­ի­րենց­մտադ­րու­թյու­նը­և­թո­ղե­ցին­գու­մար­նե­րը­Պոն­ցի­ի­մոտ։­

Այդ­ժա­մա­նակ­Պոն­ցին­վար­ձեց­գո­վազ­դային­գոր­ծա­կա­լի,­Ո­ւի­լյամ­Մակ­Մաս­տեր­սին։­Սա­կայն­Պոն­ցի­ի­ան­դա­դար­խո­սակ­ցու­թյուն­նե­րը­փոս­տային­կտ­րոն­նե­րի­և­ըն­թա­ցիկ­հե­տաքն­նու­թյան­մա­սին­շատ­շուտ­ստի­պե­ցին­Մակ­Մաս­տեր­սին­չվս­տա­հել­ի­րեն։­Հե­տա­գա­յում­նա­նկա­րագ­րեց­Պոն­ցի­ին,­որ­պես­«­ֆի­նան­սա­կան­հի­մա­րի,»­ո­րը­հա­վա­նա­բար­չգի­տի­ան­գամ­գու­մա­րել։

­Պոն­ցի­ի­պատ­մու­թյան­վեր­ջա­բա­նը­սկս­վեց­հու­լի­սի­վեր­ջում,­ե­րբ­Մակ­Մաս­տեր­սը­հայտ­նա­բե­րեց­մի­քա­նի­փաս­տա­թուղթ,­ո­րոնք­ցույց­է­ին­տա­լիս,­որ­Պոն­ցին­պար­զա­պես­հարս­տաց­նում­է­մե­կին­մյուս­նե­րի­հաշ­վին։­Այս­տե­ղե­կու­թյուն­նե­րը­ձեռ­քին­նա­գնաց­իր­նախ­կին­գոր­ծա­տու՝­Post­–ի­մոտ։­Թեր­թը­ա­ռա­ջար­կեց­նրան­5000­Ա­ՄՆ­դո­լար­իր­պատ­մու­թյան­հա­մար։­1920թ­–ի­օ­գոս­տո­սի­2­–ին­Մակ­Մաս­տեր­սը­գրեց­Post­–ի­

5

RBA Magazine #4

հա­մար­մի­հոդ­ված,­ո­րը­խո­սում­էր­Պոն­ցի­ի­ան­հույս­սնան­կու­թյան­մա­սին։­Հոդ­վածն­ա­սում­էր,­որ­մինչ­դեռ­Պոն­ցին­հայ­տա­րա­րում­էր,­որ­ու­նի­7­մի­լի­ոն­Ա­ՄՆ­դո­լա­րի­ա­րագ­ի­րաց­վե­լի­մի­ջոց­ներ,­ի­րա­կա­նում­նա­ու­նի­ա­ռն­վազն­2­մի­լի­ոն­Ա­ՄՆ­դո­լա­րի­պարտք։­Հաշ­վի­առ­նե­լով­տո­կոս­նե­րը,­գրում­էր­Մակ­Մաս­տեր­սը,­Պոն­ցին­հա­վա­քել­էր­4.5­մի­լի­ո­նի­պարտք։­Այս­պատ­մու­թյու­նը­մեծ­ի­րա­րան­ցում­ա­ռա­ջաց­րեց,­և­Պոն­ցին­մեկ­օ­րում­մա­րեց­պարտ­քե­րը։­Այ­նու­հետև­նա­ա­րա­գաց­րեց­իր­ծրագ­րե­րը`­կապ­ված­խո­շոր­կոնգ­լո­մե­րատ­կա­ռու­ցե­լու­հետ,­ո­րը­կներգ­րավ­վեր­բան­կային­և­ներ­մուծ­ման­–ար­տա­հան­ման­գոր­ծարք­նե­րի­մեջ։­

Սա­կայն,­փոր­ձան­քը­ե­կավ­ան­սպա­սե­լի­ճա­նա­պար­հով։­Պոն­ցի­ի­բան­կային­գոր­ծու­նե­ու­թյան­սկզբ­նա­կան­հե­տաքն­նու­թյու­նը­որ­ևէ­ա­նօ­րի­նա­կան­բան­չէր­հայտ­նա­բե­րել,­սա­կայն­Մա­սա­չու­սե­ցի­բան­կի­ղե­կա­վա­րը՝­Ջո­զեֆ­Ա­լե­նը,­վա­խե­նում­էր,­որ­գու­մար­նե­րի­մաս­սա­յա­կան­հան­ման­դեպ­քում­Պոն­ցի­ի­պա­շար­նե­րը­կս­պառ­վեն։­Այդ­դեպ­քում­Բոս­թո­նի­ամ­բողջ­բան­կային­հա­մա­կար­գը­կքայ­քայ­վեր։­Ե­րբ­Ա­լե­նը­հայտ­նա­բե­րեց,­որ­Պոն­ցի­ի­կա­ռա­վար­ման­տակ­գտն­վող­հա­շիվ­նե­րը­ստա­ցել­են­ա­վե­լի­քան­250000­Ա­ՄՆ­դո­լա­րի­վարկ,­նա­հանձ­նա­րա­րեց­բան­կային­եր­կու­քն­նիչ­նե­րի­ու­շադ­րու­թյամբ­հետ­ևել­Պոն­ցի­ի­հա­շիվ­նե­րին։­Օ­գոս­տո­սի­9­–ին­նրանք­հայտ­նե­ցին,­որ­Պոն­ցի­ի­հիմ­նա­կան­հա­շի­վը­գրե­թե­գե­րա­զանց­վել­ է։­Այդ­ժա­մա­նակ­Ա­լե­նը­հանձ­նա­րա­րեց­Hanover­Trust­ըն­կե­րու­թյա­նը­այլևս­չվ­ճա­րել­որ­ևէ­վճա­րա­գիր­Պոն­ցի­ի­հիմ­նա­կան­հաշ­վից։­Նա­նաև­կազ­մա­կեր­պեց,­որ­Պոն­ցի­ի­ո­րոշ­փոքր­ներդ­րող­ներ­գրան­ցեն­ի­րենց­հար­կադ­րա­կան­ան­վճա­րու­նա­կու­թյու­նը։­Սա­ստի­պեց­նա­հան­գի­Գլ­խա­վոր­դա­տա­խազ­Ո­ւես­տոն­Ա­լե­նին­հայ­տա­րա­րել,­որ­Պոն­ցի­ի­լայ­նա­ծա­վալ­գոր­ծարք­նե­րը­փոս­տային­կտ­րոն­նե­րի­հետ­որ­ևէ­լուրջ­կերպ­հիմ­նա­վոր­ված­չեն։­Այ­նու­հետև­պաշ­տո­նյա­նե­րը­հրա­վի­րե­ցին­Պոն­ցի­ի­տր­ված­մուր­հակ­նե­րի­ի­րա­վա­տե­րե­րին­Մա­սա­չու­սե­ցի­Կա­ռա­վա­րու­թյուն,­որ­պես­զի­նրանք­գրան­ցեն­ի­րենց­ա­նուն­նե­րը­և­հաս­ցե­նե­րը­հե­տաքն­նու­թյան­նպա­տակ­նե­րով։­Այդ­նույն­օ­րը­Պոն­ցին­ստա­ցավ­Փրայ­դի­աու­դի­տի­նախ­նա­կան­զե­կույ­ցը,­ը­ստ­ո­րի­նա­ու­ներ­ա­ռն­վազն­7­մի­լի­ո­նի­պարտք։­

Օ­գոս­տո­սի­11­–ին­Պոն­ցի­ի­մոտ­ա­մեն­ի­նչ­փլուզ­վում­է­ր։­Նախ,­Post­–ը­ա­ռա­ջին­է­ջին­հրա­տա­րա­կեց­հոդ­ված­նրա­13­տա­րի­ա­ռաջ­Մոն­րե­ա­լում­ծա­վա­լած­գոր­ծու­նե­ու­թյան­մա­սին,­նե­րա­ռյալ­բան­տար­կու­մը­կեղծ­ված­փաս­տաթղ­թի­հա­մար­և­Զա­ռոս­սի­ի­սկան­դա­լային­բան­կի­պատ­մու­թյուն­նե­րի­մեջ­իր­դե­րի­մա­սին։­Կե­սօ­րին­Բան­կի­ղե­կա­վար­Ա­լե­նը­կա­լան­քի­տակ­վերց­րեց­Hanover­Trust­ը՝­գտ­նե­լով­նրա­հաշ­վա­պա­հա­կան­գր­քե­րում­բազ­մա­թիվ­ա­նօ­րի­նա­կա­նու­թյուն­ներ։­

Ի­մա­նա­լով,­որ­նա­կա­րող­է­ձեր­բա­կալ­վել­ցան­կա­ցած­օր,­օ­գոս­տո­սի­12­–ին­Պոն­ցին­հանձն­վեց­դաշ­նային­իշ­խա­նու­թյուն­նե­րին­և­մե­ղադր­վեց­փոս­տային­խար­դա­խու­թյան­մեջ։­Նա­մարդ­կանց­նա­մակ­ներ­էր­ու­ղար­կում,­ա­սե­լով,­թե­նրանց­մուր­հակ­նե­րի­մար­ման­ժամ­կե­տը­ե­կել­է։­Նա­ա­զատ­վեց­25000­Ա­ՄՆ­դո­լար­գրա­վի­դի­մաց,­սա­կայն­ե­րբ­Post­–ը­հրա­պա­րա­կեց­Պոն­ցի­ի­աու­դի­տի­ար­դյունք­նե­րը,­ե­րաշ­խա­վո­րը­ետ­վերց­րեց­գրա­վը՝­վա­խե­նա­լով,­որ­Պոն­ցին­կդի­մի­փա­խուս­տի։

­Նո­րու­թյուն­նե­րը­բա­ցի­Hanover­Trust­ից,­հար­վա­ծե­ցին­ևս­հինգ­բան­կի։­Նրա­ներդ­րող­նե­րը­պար­զա­պես­ջախ­ջախ­ված­է­ին.­ստա­նա­լով­30­ցենտ­մի­դո­լա­րի­դի­մաց։­Post­–ը­1921թ­–ին­շա­հեց­Պու­լի­ցե­րի­Մր­ցա­նա­կը­Պոն­ցի­ի­խար­դա­խու­թյու­նը­ի­հայտ­բե­րե­լու­հա­մար։

Բան տը և հե տա գա կյան քը

Այս­պի­սով­Պոն­ցին­մե­ղադր­վեց­փոս­տային­խար­դա­խու­թյան­86­կե­տե­րով։­1920թ­–ի­նոյեմ­բե­րի­1­–ին­նա­ի­րեն­ճա­նա­չեց­մե­ղա­վոր`­փոս­տային­խար­դա­խու­թյան­մի­այն­մեկ­կե­տով,­դա­տա­վոր­Կլե­րենս­Հեյ­լի­ի­ա­ռջև,­ո­րը­վճի­ռը­կա­յաց­նե­լուց­ա­ռաջ­ա­սեց,­«Այս­մար­դը­մի­սխե­մա­էր­հո­րի­նել,­ո­րի­մի­ջո­ցով­խա­բում­էր­տղա­մարդ­կանց­և­կա­նանց,­և­նա­պետք­է­ստա­նա­խո­շոր­պա­տիժ։»­Պոն­ցին­դա­տա­պարտ­վեց­հինգ­տար­վա­դաշ­նային­բան­տար­կու­թյան։

­Նա­ա­զատ­ար­ձակ­վեց­ե­րեք­ու­կես­տա­րի­հե­տո­և­գրե­թե­ան­մի­ջա­պես­մե­ղադր­վեց­Մա­սա­չու­սեց­նա­հան­գի­օ­րեն­քի­գո­ղու­թյան­22­կե­տե­րով։­Այս­մե­ղադ­րանք­նե­րը­ապ­շեց­րե­ցին­Պոն­ցի­ին։­Նա­մտա­ծում­էր,­թե­ճա­նա­չե­լով­իր­մեղ­քը­դաշ­նային­մե­ղադ­րանք­նե­րով,­նա­այլևս­չի­մե­ղադր­վի­նա­հան­գի­կող­մից։­Պոն­ցի­ի­գոր­ծը­հա­սավ­մինչև­Գլ­խա­վոր­Դա­տա­րան։­1921թ­–ին­Գլ­խա­վոր­Դա­տա­րա­նը­ո­րո­շում­կա­յաց­րեց,­որ­մեղ­քի­ճա­նա­չու­մը­դաշ­նային­մե­ղադ­րանք­նե­րով­որ­ևէ­կապ­չու­նի­նա­հան­գի­մե­ղադ­րանք­նե­րի­հետ­և,­որ­Պոն­ցին­չի­

6

RBA Magazine #4

են­թարկ­վում­կրկ­նա­կի­պա­տաս­խա­նատ­վու­թյան,­քա­նի­որ­Մա­սա­չու­սե­ցը­մե­ղադ­րում­է­նրան­գո­ղու­թյան­մեջ,­մինչ­դեռ­դաշ­նային­կա­ռա­վա­րու­թյու­նը­մե­ղադ­րում­էր­նրան­փոս­տային­խար­դա­խու­թյան­մեջ­(ան­գամ­ե­թե­այս­մե­ղադ­րանք­նե­րը­վե­րա­բե­րում­է­ին­նույն­հան­ցա­գոր­ծու­թյա­նը)։

1922թ­–ի­հոկ­տեմ­բե­րին­նա­դատ­վեց­գո­ղու­թյան­ա­ռա­ջին­տաս­կե­տե­րով։­Քա­նի­որ­նա­սնանկ­էր,­Պոն­ցին­հան­դես­էր­գա­լիս­որ­պես­սե­փա­կան­փաս­տա­բան։­Պոն­ցին­կի­րա­ռեց­հա­մո­զե­լու­իր­բո­լոր­հմ­տու­թյուն­նե­րը­և­ա­տե­նա­կալ­նե­րը­ճա­նա­չե­ցին­ի­րեն­ան­մեղ,­մե­ղադ­րան­քի­բո­լոր­կե­տե­րով։­Ե­րկ­րորդ­ան­գամ­նա­դատ­վեց­ևս­հինգ­կե­տով,­սա­կայն­այս­ան­գամ­ա­տե­նա­կալ­նե­րը­չե­կան­մի­աս­նա­կան­ո­րոշ­ման։­Եր­րորդ­ան­գամ­նա­ճա­նաչ­վեց­մե­ղա­վոր­և­դա­տա­պարտ­վեց­լրա­ցու­ցիչ­յո­թից­ի­նը­տար­վա­բան­տար­կու­թյան։­

Երբ­լու­րեր­տա­րած­վե­ցին,­որ­Պոն­ցին­ե­րբ­ևի­ցե­ձեռք­չի­բե­րել­ա­մե­րի­կյան­քա­ղա­քա­ցի­ու­թյուն­(չ­նա­յած,­որ­ապ­րել­էր­այն­տեղ­1903թ­–ից­գրե­թե­միշտ),­դաշ­նային­իշ­խա­նու­թյուն­նե­րը­1922թ­–ին­փոր­ձեր­ձեռ­նար­կե­ցին­վտա­րել­նրան­որ­պես­ան­ցան­կա­լի­օ­տա­րերկ­րա­ցու։

­Պոն­ցին­ա­զատ­վեց­գրա­վի­դի­մաց,­քա­նի­որ­նա­բո­ղո­քար­կել­էր­դա­տա­րա­նի­ո­րո­շու­մը։­Նա­մեկ­նեց­Սպ­րինգ­ֆիլդ,­Ֆլո­րի­դա­և­բա­ցեց­այն­տեղ­Charpon­Land­Syndicate­ըն­կե­րու­թյու­նը,­ո­րը­1925թ­–ի­սեպ­տեմ­բե­րին­ա­ռա­ջար­կում­էր­ներդ­րող­նե­րին­հո­ղի­չն­չին­տա­րածք­ներ,­մի­մա­սը­ջրի­տակ,­և­խոս­տա­նում­էր­200­տո­կոս­ե­կա­մուտ­60­օ­րում։­Ի­րա­կա­նում­դա­հեր­թա­կան­խա­բե­ու­թյուն­էր,­ո­րը­վա­ճա­ռում­էր­Կո­լում­բի­այի­շր­ջա­նում­գտն­վող­ճահ­ճոտ­տա­րածք­ներ։

Նոյեմ բեր 1925

­Պոն­ցին­դատ­վեց­Դու­վա­լի­շր­ջա­նի­ա­տե­նա­կալ­նե­րի­կող­մից­1926թ­–ի­փետր­վա­րին­և­մե­ղադր­վեց­Ֆլո­րի­դայի­ար­ժեթղ­թե­րի­մա­սին­օ­րենսդ­րու­թյու­նը­խախ­տե­լու­հա­մար։­Նա­ճա­նաչ­վեց­մե­ղա­վոր­և­դա­տա­պարտ­վեց­մեկ­տար­վա­բան­տար­կու­թյան­Ֆլո­րի­դա­­նա­հան­գի­բան­տում։­Նա­բո­ղո­քար­կեց­վճի­ռը­և­ա­զատ­վեց­1500­Ա­ՄՆ­դո­լար­ար­ժո­ղու­թյամբ­պար­տա­տոմ­սի­դի­մաց։­Պոն­ցին­մեկ­նեց­Տամ­պա,­որ­տեղ­սափ­րեց­գլու­խը,­բե­խեր­ա­ճեց­րեց­և­փոր­ձեց­փախ­չել­ե­րկ­րից,­Ի­տա­լի­ա­ու­ղե­վոր­վող­ա­ռևտ­րային­նա­վի­նա­վա­պե­տի­կեր­պա­րան­քով։­Սա­կայն­նրան­բռ­նե­ցին­Նոր­Օռ­լե­ա­նում­և­ետ­ու­ղար­կե­ցին­Մա­սա­չու­սեց­կրե­լու­իր­պա­տի­ժը։­Պոն­ցին­բան­տում­նս­տեց­ևս­յոթ­տա­րի։­

Այդ­ժա­մա­նակ,­պե­տա­կան­հե­տաքն­նիչ­նե­րը­փոր­ձում­է­ին­հաս­կա­նալ­Պոն­ցի­ի­խճճ­ված­հա­շիվ­նե­րը­պար­զե­լու­հա­մար,­թե­ի­նչ­քան­գու­մար­է­նա­վերց­րել­և­ո­ւր­է­այն­գնա­ցել։­Նրանք­եր­բեք­էլ­չպար­զե­ցին­այս­հար­ցե­րը­և­մի­այն­կա­րո­ղա­ցան­եզ­րա­կաց­նել,­որ­իր­ձեռ­քե­րով­ան­ցել­են­մի­լի­ոն­ներ։

7

RBA Magazine #4

­Պոն­ցին­բան­տից­դուրս­ե­կավ­1934թ­–ին։­Ա­զատ­վե­լուն­պես­նա­ստա­ցավ­մի­փաս­տա­թուղթ­ի­րեն­ան­մի­ջա­պես­ Ի­տա­լի­ա­ վտա­րե­լու­ հրա­մա­նով։­ Նա­ նե­րում­խնդ­րեց­ նա­հան­գա­պե­տից,­ սա­կայն­ հու­լի­սի­ 13­–ին­ստա­ցավ­մեր­ժում։­Պոն­ցի­ին­ալյևս­չէ­ին­վս­տա­հում,­և­բան­տից­դուրս­գա­լուց­նա­բախ­վեց­կա­տա­ղած­ամ­բո­խին։­Մեկ­նե­լուց­ա­ռաջ­նա­ա­սաց­լրագ­րող­նե­րին,­«Ես­փոր­ձանք­է­ի­փնտ­րում­և­ես­գտա­այն»։

ԱՄՆ-ից վտա րե լուց 1934թվ

Ի­տա­լի­ա­յում­Պոն­ցին­մե­կը­մյու­սի­հետ­ևից­տար­բեր­սխե­մա­ներ­էր­գոր­ծա­ծում,­սա­կայն­մեծ­բան­դուրս­չէր­գա­լիս։­Բե­նի­տո­Մու­սո­լի­նին­նրան­աշ­խա­տանք­տվեց­կա­ռա­վա­րու­թյան­ֆի­նան­սա­կան­բաժ­նում։­Սա­կայն­նա­այն­քան­վատ­էր­կա­ռա­վա­րում­գոր­ծե­րը,­որ­ստիպ­ված­էր­փախ­չել­Հա­րա­վային­Ա­մե­րի­կա։­Ի­հար­կե­մինչև­փախ­չե­լը­նա­հասց­րեց­վերց­նել­ան­հայտ­գու­մար­Ի­տա­լի­այի­գան­ձա­րա­նից։­

Ի­վեր­ջո­նա­աշ­խա­տանք­գտավ­Բրա­զի­լի­ա­յում,­որ­պես­Ala­Littoria­ի­տա­լա­կան­ա­վի­աու­ղի­նե­րի­գոր­ծա­կալ։­Սա­կայն­Ե­րկ­րորդ­հա­մաշ­խար­հային­պա­տե­րազ­մի­ժա­մա­նակ­Բրա­զի­լի­ան­մի­ա­ցավ­Ան­տան­տային­և­ա­վի­աու­ղի­նե­րի­գոր­ծու­նե­ու­թյու­նը­ե­րկ­րում­դա­դա­րեց­վեց։

8

RBA Magazine #4

Մա հը

­Կյան­քի­վեր­ջին­տա­րի­նե­րը­Պոն­ցին­ան­ցկաց­րեց­աղ­քա­տու­թյան­մեջ՝­ժա­մա­նակ­առ­ժա­մա­նակ­աշ­խա­տե­լով­որ­պես­թարգ­մա­նիչ։­Նրա­ա­ռող­ջու­թյու­նը­վատ­վի­ճա­կում­էր.­1941թ­–ին­նա­տա­րել­էր­սր­տի­նո­պա,­ո­րը­լր­ջո­րեն­թու­լաց­րել­էր­ի­րեն։­Տե­սո­ղու­թյու­նը­նույն­պես­լավ­չէր։­1948թ­–ին­նա­գրե­թե­կույր­էր,­ի­սկ­ու­ղե­ղի­ար­նա­հո­սու­թյու­նը­պա­րա­լի­զաց­րել­էր­աջ­ոտ­քը­և­ձեռ­քը։­Նա­մա­հա­ցել­է­1949թ­–ի­հուն­վա­րի­18­–ին,­Ռի­ո­դե­Ժա­նեյ­րոյի­բա­րե­գոր­ծա­կան­հի­վան­դա­նո­ցում։

­Բա­րե­գոր­ծա­կան­ հի­վան­դա­նո­ցում­ Պոն­ցին­ տվեց­ իր­ վեր­ջին­ հար­ցազ­րույ­ցը­ ա­մե­րի­կա­ցի­ լրագ­րո­ղին։­«Ա­ռանց­նա­խա­պես­ծրագր­ված­չար­դի­տա­վո­րու­թյան­նրանց­ես­ցույց­տվե­ցի­լա­վա­գույն­շոուն,­ո­րը­նրանք­տե­սել­է­ին­պի­լիգ­րիմ­նե­րից­հե­տո:»­Տա­րի­ներ­շա­րու­նակ­իր­ան­մե­ղու­թյու­նը­ա­պա­ցու­ցե­լուց­հե­տո,­նա­նաև­ճա­նա­չեց­իր­մաս­նակ­ցու­թյու­նը­խա­բե­ու­թյան­մեջ։

Կյան քի վեր ջին տա րի նե րին հի վան դա նո ցում