European Union

P R Z EWO D N I K P O T R A K TA C I E Z L I Z B O N Y

Unia Europejska

W P R O WA D Z E N I E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

U N I A N A M I A R Ę XX I W I E K U . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

G ŁÓ W N E P O S TA N O W I E N I A T R A K TAT U Z L I Z B O N Y . . . . . . . . . 4

W I Ę C E J O T R A K TA C I E . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10Droga do Lizbony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11Zmiany dotyczące instytucji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12Kilka pojęć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

SPIS TREŚCI

Niniejsza broszura wraz z innymi krótkimi wyjaśnieniami dotyczącymi UE jest dostępna na stronie internetowej: ec.europa.eu/publications

Komisja EuropejskaDyrekcja Generalna ds. Komunikacji SpołecznejPublikacjeB-1049 Bruksela

Tekst ukończono w lipcu 2009 r., zmiany wprowadzono w kwietniu 2010 r.

Prawa autorskie: okładka: Grupa © Getty Images, Uścisk ręki © Corbis, s. 1 iStockphoto, s. 2 iStockphoto (Joerg Reimann), s. 4 iStockphoto, s. 6 iStockphoto (Emrah Turudu), s. 7 Komisja Europejska/ECHO, s. 8 Komisja Europejska, s. 10 Reporters, s. 12 Parlament Europejski, s. 15 iStockphoto (Mikael Damkier).

Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 201016 str. — 21 × 29,7 cm

ISBN 978-92-79-15170-5doi: 10.2775/50708

© Unia Europejska, 2010Zezwala się na powielanie niniejszej broszury. Wykorzystywanie lub powielanie pojedynczych zdjęć wymaga bezpośredniej zgody posiadaczy praw autorskich.

Printed in Germany

WYDRUKOWANO NA PAPIERZE BIAŁYM BEZCHLOROWYM

1

Po dziesięcioleciach wojen, które pochłonęły miliony istnień ludzkich, powstanie Unii Europejskiej wyznaczyło początek nowej epoki, w której kraje europejskie pokojowo rozwiązują swoje problemy.

Państwa członkowskie UE korzystają dziś z jej licznych osiągnięć, takich jak wolny rynek ze wspólną walutą, ułatwiającą i usprawniającą handel, powstanie milionów miejsc pracy, wysoki poziom ochrony praw pracowniczych, swobodny przepływ osób i czystsze środowisko naturalne.

Ramy prawne zostały jednak skrojone dla znacznie mniejszej Unii, w czasach, gdy nie mu-siała ona borykać się z takimi globalnymi wyzwaniami, jak zmiana klimatu, ogólnoświa-towa recesja czy międzynarodowa przestępczość. Unia ma potencjał i wolę, by uporać się z tymi problemami, lecz może to osiągnąć tylko wtedy, gdy udoskonali swój sposób działania.

Taki jest właśnie cel Traktatu z Lizbony. Traktat wnosi do Unii więcej demokracji, popra-wia jej skuteczność i przejrzystość. Umożliwia obywatelom i parlamentom krajowym większy wpływ na to, co dzieje się na szczeblu europejskim, a także pozwala Europie na przemawianie na zewnątrz wyraźniejszym i silniejszym głosem, chroniąc przy tym inte-resy narodowe.

W Traktacie przewiduje się nową instytucję o nazwie inicjatywa obywatelska, czyli możliwość złożenia podpisanej przez milion osób petycji do Komisji Europejskiej, by ta wysunęła nowy projekt legislacyjny.

Wzrośnie rola krajowych parlamentów państw członkowskich: będą one kontrolować projekty aktów prawa UE pod kątem ewentualnego przekroczenia kompetencji Unii w sprawach, które powinny być rozstrzygnięte na poziomie krajowym lub lokalnym.

Szersze uprawnienia otrzyma Parlament Europejski, dzięki czemu wybierani przez obywateli posłowie będą mieli więcej do powiedzenia w większej liczbie kwestii.

Inaczej niż przewiduje to wcześ-niejszy traktat (z Nicei), na mocy Traktatu z Lizbony w skład Komisji nadal będzie wchodzić po jednym komisarzu z każdego państwa członkowskiego.

Celem niniejszej broszury jest przybliżenie obywatelom, co ozna-cza dla nich Traktat z Lizbony.

WPROWADZENIE

1

kompetencji Unii w sprawach, które powinny być rozstrzygnięte na poziomie krajowym lub lokalnym.

Szersze uprawnienia otrzyma Parlament

Traktatu z Lizbony w skład Komisji nadal będzie wchodzić po jednym komisarzu z każdego państwa

2

UNIA NA MIARĘ XXI WIEKU

Traktat z Lizbony został podpisany przez 27 państw członkowskich Unii Europejskiej w dniu 13 grudnia 2007 r.

Wszedł on w życie w dniu 1 grudnia 2009 r., po ratyfi kowaniu go przez wszystkie kraje UE zgodnie z ich procedurami.

Dlaczego potrzebujemy nowego traktatu?Od momentu powstania Unia bardzo się zmieniła. Liczba jej członków wzrosła czterokrotnie, a w ostatnim dziesięcioleciu niemal się podwoiła.

Szybko zmienia się także cały świat. Przed Europą stoją wielkie wyzwania XXI wieku, takie jak kryzys gospodarczy, zmiana klimatu, zrównoważony rozwój, bezpieczeństwo energetyczne i zwalczanie międzynarodowej przestępczości.

Wspólnie tworząc Traktat z Lizbony, państwa członkow-skie uznały, że obecne traktaty nie wyposażają Unii

Europejskiej w narzędzia niezbędne do stawienia czoła tym problemom i dostosowania się do zachodzących

zmian.

• Traktat z Lizbony zmienia i uaktualnia dotychczasowe traktaty unijne. • Dostosowuje je do liczby członków Unii, która wzrosła z 6 do obecnych

27, oraz do wielu innych zmian, jakie miały miejsce w ciągu ostatniego półwiecza. • Traktat z Lizbony usprawni metody działania Unii, umożliwiając jej skuteczne

i sprawne funkcjonowanie na miarę XXI wieku. • Dzięki Traktatowi Unia będzie mogła lepiej służyć swoim obywatelom, którzy za spra-

wą nowej inicjatywy obywatelskiej zyskają bezpośredni wpływ na sprawy europejskie. • Przez Kartę praw podstawowych Traktat chroni prawa obywateli. • Wzrośnie rola Parlamentu Europejskiego, a parlamenty krajowe otrzymają nowe

uprawnienia. • Usprawniony zostanie proces podejmowania decyzji na szczeblu europejskim. • Traktat ułatwi Unii przemawianie na świecie jednym głosem. • Wprowadzone zostaną nowe środki pozwalające na rozwiązanie palących

problemów wpływających na jakość życia obywateli, takich jak zmiana klimatu, międzynarodowa przestępczość czy kwestie energetyczne.

• Jednocześnie Traktat chroni prawa wszystkich państw członkowskich, w szcze-gólności w takich wrażliwych dziedzinach, jak podatki i obrona.

3

Cele i wartości UETraktat z Lizbony jasno określa cele i wartości Unii Europejskiej, do których należy pokój, demokracja, poszanowanie praw człowieka, sprawiedliwość, równość, prawo-rządność i zrównoważony rozwój.

Zgodnie z postanowieniami Traktatu Unia Europejska:

• zapewnia ludziom przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych;

• działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom ochrony środowiska naturalnego;

• zwalcza wyłączenie społeczne i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość i ochronę socjalną;

• wspiera spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną oraz solidarność między państwami członkowskimi;

• utrzymuje unię gospodarczo-walutową, której walutą jest euro;

• w stosunkach zewnętrznych umacnia i propaguje swoje war-tości, przyczynia się do pokoju, bezpieczeństwa, zrównowa-żonego rozwoju Ziemi, do solidarności i wzajemnego szacunku między narodami, do swobodnego i uczciwego handlu oraz do wyeliminowania ubóstwa;

• przyczynia się do ochrony praw człowieka, w szczególności praw dziecka, a także do ścisłego przestrzegania i rozwoju prawa międzynarodowego, w szczególności zasad Karty Narodów Zjednoczonych.

Są to główne cele Unii, których osiągnięcie będzie możliwe z pomocą narzędzi stworzonych przez Traktat z Lizbony.

4

GŁÓWNE POSTANOWIENIA

TRAKTATU Z LIZBONY Więcej demokracji i przejrzystości

Traktat zwiększa rolę obywateli w procesie podejmowania decyzji.

Dzięki nowej inicjatywie obywatelskiej milion osób (spośród 500 mln mieszkańców Unii Europejskiej) z kilku państw członkowskich może zwrócić się do Komisji Europej-skiej o przedstawienie nowych projektów legislacyjnych.

W ten sposób obywatele po raz pierwszy uzyskają bezpośredni wpływ na stanowienie prawa UE.

5

Posiedzenia Rady Ministrów, w których programie będzie debata i głosowanie nad projektami aktów prawnych, będą odtąd odbywać się publicznie, co poprawi przejrzystość sposobu podejmowania decyzji w UE.

W Traktacie zwiększono liczbę dziedzin, w których Parlament Europejski dzieli kompetencje decyzyjne z Radą Ministrów. Wybierani przez obywateli posłowie będą zatem mieli więcej do powiedzenia w procesie stanowienia prawa i w sprawie budżetu UE.

Na gruncie krajowym parlamenty państw członkowskich uzyskają większe możliwo-ści bezpośredniego udziału w podejmowaniu decyzji na szczeblu UE.

W ramach nowego systemu wczesnego ostrzegania parlamenty krajowe będą miały prawo do zgłaszania uwag w odniesieniu do projektów aktów prawnych i do sprawdzania, czy Unia nie przekroczyła swoich kompetencji, zajmując się sprawami, które mogą być najlepiej rozstrzygnięte na poziomie krajowym lub lokalnym.

Szybsze i sprawniejsze podejmowanie decyzjiTraktat z Lizbony usprawnia unijne procedury podejmowania decyzji.

Rada Ministrów będzie podejmować więcej decyzji kwalifi kowaną większością głosów zamiast jednomyślnie. Dzięki temu Unia będzie działać szybciej i sprawniej.

Od 2014 r. głosowanie kwalifi kowaną większością głosów będzie polegać na koniecz-ności uzyskania dla decyzji Rady Ministrów poparcia 55% państw członkowskich i nie mniej niż 65% ludności UE. System ten daje decyzjom podwójną legitymację.

Wszelkie propozycje objęcia głosowaniem większościowym kolejnych spraw będą podlegać ścisłym regułom. Zgodę na taką zmianę będą musiały wyrazić wszystkie państwa członkowskie, a parlamenty krajowe będą miały prawo weta.

W takich istotnych obszary polityki, jak podatki i obrona, decyzje nadal będą zapadać jednomyślnie.

Nowocześniejsze instytucje UEJednym z głównych celów Traktatu z Lizbony jest unowocześnienie instytucji zarządzających UE i nadanie im bardziej demokratycznego charakteru.

Powstało nowe stanowisko wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa i wiceprzewodniczącego Komisji, które będzie służyć popularyzacji działań UE za granicą oraz lepszej obronie jej interesów i wartości na arenie międzynarodowej. Jako pierwsza stanowisko to objęła w 2009 r. Catherine Ashton.

Rada Europejska obiera przewodniczącego Rady Europejskiej na kadencję nieprzekraczającą 5 lat, aby zapewnić ciągłość i konsekwentne prowadzenie swo-ich prac. Poprawi to widoczność i spójność działań UE. Pierwszym przewodniczącym Rady Europejskiej został Herman Van Rompuy.

6

Przewodniczący Komisji będzie wybierany przez Parlament Europejski na wniosek Rady Europejskiej. Obecnie mandat ten sprawuje, do 2014 r., dotychczasowy przewod-niczący Komisji – José Manuel Barroso.

Traktat z Lizbony podtrzymuje i aktualizuje wiele postanowień poprzednich trakta-tów UE w dziedzinie gospodarki. Obejmuje także szereg istotnych nowych dziedzin, wymienionych poniżej.

Polityka gospodarczaTraktat potwierdza zobowiązanie do osiągnięcia unii gospodarczo-walutowej, ze wspólną walutą – euro.

Obecnie euro jest walutą 16 państw członkowskich.

Unia gospodarczo-walutowa jest jednym z najważniejszych celów UE Ma ona podstawowe znaczenie dla przywrócenia dobrej koniunktury w Europie i tworzenia miejsc pracy. Unia i państwa członkowskie przeznaczyły łącznie 200 mld euro na pobudzenie europejskiej gospodarki w czasie obecnego kryzysu.

Traktat formalizuje pozycję Europejskiego Banku Centralnego, nadając mu status instytucji Unii Europejskiej.

Unia Europejska na świecieUnia Europejska zobowiązuje się do upowszechniania swoich wartości na świecie, przyczyniając się do:

• pokoju i bezpieczeństwa, • zrównoważonego rozwoju Ziemi, • solidarności i wzajemnego szacunku

między narodami, • wolnego i uczciwego handlu, • wyeliminowania ubóstwa, • ochrony praw człowieka, • poszanowania i udoskonalania pra-

wa międzynarodowego, w szcze-gólności zasad określonych w Karcie Narodów Zjednoczonych.

Unia Europejska jest pierwszą potęgą handlową świata i największym darczyńcą dla krajów rozwijających się.

• zrównoważonego rozwoju Ziemi, • solidarności i wzajemnego szacunku

• wolnego i uczciwego handlu,

• poszanowania i udoskonalania pra-wa międzynarodowego, w szcze-

w Karcie Narodów Zjednoczonych.

największym darczyńcą dla krajów

7

Powołanie wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa i wiceprzewodniczącego Komisji pozwoli na większą spójność działań zewnętrznych Unii i umożliwi jej przemawianie na arenie międzynarodowej jednym głosem. Osobę tę będzie wspomagać Europejska Służba Działań Zewnętrznych.

Bezpieczeństwo i obronaTraktat z Lizbony bardziej wyraźnie określa rolę Unii w obszarze wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Decyzje w sprawach obronności nadal będą wymagały jednomyślnej zgody 27 państw członkowskich UE.

Do tej pory UE podejmowała poza swoimi granicami misje mające na celu utrzymanie pokoju, zapobieganie konfl iktom i wzmocnienie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych.

Traktat rozszerza rolę Unii, umożliwiając jej prowadzenie działań rozbrojeniowych, udzielanie wojskowego doradztwa i wsparcia oraz pomocy w stabilizowaniu sytuacji po zakończeniu konfl iktu.

Państwom członkowskim, które będą chciały bliżej współpracować w dziedzinie obrony, stwarza się możliwość tzw. ściślejszej współpracy.

W Traktacie przewiduje się, że państwa członkowskie oddają do dyspozycji Unii swo-je zdolności cywilne i wojskowe na potrzeby realizacji wspólnej polityki zagranicznej i obrony. Sprecyzowana została także rola Europejskiej Agencji Obrony.

Traktat wprowadza tzw. klauzulę solidarności (o charakterze dobrowolnym) na wypadek, gdyby jedno z państw członkowskich stało się ofi arą ataku terrorystycznego, klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka.

Wymiar sprawiedliwości i walka z przestępczością

Traktat z Lizbony zawiera nowe istotne postanowienia umożliwiające UE skuteczniejszą walkę z przestępczością międzynarodową, nielegalną imigracją, przemytem ludzi, broni i narkotyków.

Uproszczenia wprowadzane w Traktacie z Lizbony poprawią przejrzystość działań Unii w tym obszarze, wzmocnią rolę Parlamentu Europejskiego i Trybunału Sprawiedliwości, a także przyspieszą proces podejmowania decyzji za sprawą częstszego głosowania większością kwalifi kowaną.

Nowe postanowienia powinny, między innymi, umożliwić Unii i państwom członkowskim bardziej skuteczną ochronę interesów fi nansowych Unii oraz zwalcza-nie przestępczości międzynarodowej.

zagranicznych i polityki bezpieczeństwa i wiceprzewodniczącego Komisji pozwoli na większą spójność działań zewnętrznych Unii i umożliwi jej przemawianie na arenie międzynarodowej jednym głosem. Osobę tę będzie wspomagać Europejska Służba Działań

8

W nowych przepisach podkreśla się poszanowanie dla zróżnicowania systemów i tradycji prawnych państw członkowskich. Przewidziano na przykład „hamulec bezpieczeństwa”, umożliwiający odstąpienie od udziału w nowym środku państwu członkowskiemu, które uzna ten środek za sprzeczny z podstawowymi zasadami swego wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych.

Irlandia i Wielka Brytania, ze względu na system prawa common law i pozostawanie poza systemem kontroli granic Schengen, będą mogły na zasadzie wyjątku korzystać ze specjalnego rozwiązania, pozwalającego im na podejmowanie indywidualnych decyzji o przystąpieniu do poszczególnych aktów prawa UE w tym obszarze.

Polityka społecznaTraktat z Lizbony stawia przed Unią ambitne cele socjalne. We wszystkich obszarach polityki i wszystkich swoich działaniach UE będzie dążyć do wysokiego poziomu zatrudnienia.

W Traktacie uznano zasadniczą rolę takich usług gospodarczych, jak transport publiczny, usługi telekomunikacyjne i pocztowe oraz dostawy gazu i prądu.

W tych obszarach UE ma ograniczoną rolę, większość decyzji dotyczących świadczenia i organizacji usług podejmują państwa członkowskie, uwzględniając krajo-we zapotrzebowanie.

Unia nie powinna podejmować żadnych działań, które umniej-szałyby rolę państw członkowskich w dziedzinie usług w interesie ogólnym, takich jak usługi zdrowotne i socjalne, policja i służby porządku publicznego oraz

szkoły publiczne.

Sprawy wynagrodzenia, prawa do zrzeszania się i do strajku pozostają w kompetencji państw członkowskich.

Nowe obszary współpracyTraktat zawiera istotne postanowienia w wielu nowych obszarach polityki, umożliwiając UE skuteczniejszą walkę z przestępczością międzynarodową,

nielegalną imigracją, przemytem kobiet i dzieci, broni i narkotyków.

Szczególnie aktualne we współczesnej rzeczywistości są dwa inne obszary.

Zmiana klimatu: Traktat nadaje priorytet propagowaniu przez UE zrównoważonego rozwoju w Europie, opierającego sie na wysokim poziomie ochrony środowiska i poprawie jego jakości.

ze specjalnego rozwiązania, pozwalającego im na podejmowanie indywidualnych decyzji o przystąpieniu do poszczególnych aktów

W tych obszarach UE ma ograniczoną rolę, większość decyzji dotyczących świadczenia i organizacji usług podejmują państwa członkowskie, uwzględniając krajo-

9

W Traktacie Unia zobowiązuje się do popierania na arenie międzynarodowej działań związanych z regionalnymi i globalnymi problemami środowiska, w szczególności ze zmianą klimatu.

Wzmocnienie roli UE w dziedzinie zmiany klimatu pozwoli Europie utrzymać wiodącą rolę w walce z globalnym ociepleniem.

Energia: W Traktacie z Lizbony zawarto nowe postanowienia zapewniające dobre funkcjonowanie rynku energii, w szczególności w zakresie dostaw energii, oraz

osiągnięcie efektywności energetycznej i oszczędności energii, a także rozwoju nowych i odnawialnych źródeł energii.

Zapewnienie bezpieczeństwa zaopatrzenia w energię jest poważnym wyzwaniem dla wszystkich państw członkowskich.

Traktat podkreśla zaangażowanie UE na rzecz jednolitej europejskiej polityki w sprawie zrównoważonej energii.

Traktat tworzy także nowe podstawy współpracy państw członkowskich w dziedzinie sportu, pomocy humanitarnej, obrony cywilnej, turystyki i badań

przestrzeni kosmicznej.

Prawa człowiekaW Traktacie z Lizbony uznano prawa, wolności i zasady określone

w Karcie praw podstawowych i nadano jej moc prawnie wiążącą.

Państwa członkowskie podpisały Kartę w 2000 r. Teraz stanie się ona prawnie wiążąca.

W konsekwencji Unia musi dbać o zgodność projektów aktów prawnych z prawa-mi człowieka określonymi w Karcie, a także przestrzegać ich przy stosowaniu pra-wa. Również państwa członkowskie są do tego zobowiązane w ramach wdrażania prawa UE.

Wśród praw przysługujących każdej osobie należy wymienić prawo do ochrony danych osobowych, prawo do azylu, równość wobec prawa i prawo do niedyskrymi-nacji, równość kobiet i mężczyzn, prawa dzieci i osób starszych, a także istotne prawa socjalne, takie jak ochrona przed bezzasadnym wypowiedzeniem oraz pra-wo do dostępu do zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej.

Ponadto Traktat umożliwi przystąpienie Unii do europejskiej konwencji praw czło-wieka. Konwencja i czuwający nad jej przestrzeganiem Europejski Trybunał Praw Człowieka są fi larami ochrony praw człowieka w Europie.

osiągnięcie efektywności energetycznej i oszczędności energii, a także rozwoju nowych i odnawialnych źródeł energii.

Zapewnienie bezpieczeństwa zaopatrzenia w energię jest poważnym wyzwaniem dla wszystkich państw członkowskich.

Traktat podkreśla zaangażowanie UE na rzecz jednolitej europejskiej polityki w sprawie zrównoważonej energii.

Traktat tworzy także nowe podstawy współpracy państw członkowskich w dziedzinie sportu, pomocy humanitarnej, obrony cywilnej, turystyki i badań

w Karcie praw podstawowych i nadano jej moc prawnie wiążącą.

Państwa członkowskie podpisały Kartę w 2000 r. Teraz stanie się ona prawnie wiążąca.

W konsekwencji Unia musi dbać o zgodność projektów aktów prawnych z prawa-mi człowieka określonymi w Karcie, a także przestrzegać ich przy stosowaniu pra-

Wzmocnienie roli UE w dziedzinie zmiany klimatu pozwoli Europie utrzymać wiodącą

W Traktacie z Lizbony zawarto nowe postanowienia zapewniające dobre funkcjonowanie rynku energii, w szczególności w zakresie dostaw energii, oraz

osiągnięcie efektywności energetycznej i oszczędności energii, a także rozwoju

10

1960

WIĘCEJ INFORMACJI

Traktat z Lizbony jest siłą rzeczy dosyć obszernym dokumentem – jego skonsolidowana wersja liczy ponad 300 stron, łącznie z załącznikami i protokołami. Przejmuje on wiele postanowień poprzednich traktatów unijnych, w zmienionej i zaktualizowanej formie.

Niniejszy przewodnik kładzie szczególny nacisk na to, co w Traktacie z Lizbony jest no-we. W dalszej części zamieszczono bardziej szczegółowe informacje o najważniej-szych zmianach.

Pełen tekst Traktatu z Lizbony, skonsolidowane wersje traktatów w wersji zmienionej Traktatem z Lizbony oraz więcej informacji na jego temat można znaleźć na stronie internetowej europa.eu/lisbon_treaty/full_text/index_pl.htm.

11

Droga do Lizbony

Traktat z Lizbony został uzgodniony po 6 latach debat państw człon-kowskich o reformach koniecznych wobec wyzwań XXI wieku.

1951: traktat paryski ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali

1957: traktaty rzymskie ustanawiające Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Euratom

1986: Jednolity akt europejski

1992: traktat z Maastricht

1997: traktat z Amsterdamu

2001: traktat z Nicei

29 października 2004 r.: Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy podpisany przez państwa członkowskie w Rzymie

maj–czerwiec 2005: Francja i Holandia odrzucają Traktat w drodze referendum

13 grudnia 2007 r.: podpisanie Traktatu z Lizbony przez 27 państw członkowskich

2007 – maj 2009: Traktat z Lizbony zostaje zatwierdzony przez parlamenty w 26 spośród 27 państw członkowskich

12 czerwca 2008 r.: w referendum w Irlandii nie udaje się uzyskać większości głosów za ratyfi kacją Traktatu

19 czerwca 2009 r.: Rada Europejska potwierdza, że w skład Komisji Europejskiej nadal będzie wchodzić po jednej osobie z każdego państwa członkowskiego. Głowy państw i rządów porozumiewają się co do praw-nie wiążących gwarancji w obszarach wskazanych przez władze Irlandii.

2 października 2009 r.: drugie referendum w Irlandii. Większość opowiada się za Traktatem

1 grudnia 2009 r.: Traktat wchodzi w życie

Droga do Lizbony

Traktat z Lizbony został uzgodniony po 6 latach debat państw człon-kowskich o reformach koniecznych wobec wyzwań XXI wieku.

1951: traktat paryski ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali

1957: traktaty rzymskie ustanawiające Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Euratom

1986: Jednolity akt europejski

1992: traktat z Maastricht

1997: traktat z Amsterdamu

2001: traktat z Nicei

29 października 2004 r.:Europy podpisany przez państwa członkowskie w Rzymie

maj–czerwiec 2005:w drodze referendum

13 grudnia 2007 r.:27 państw członkowskich

2007 – maj 2009: przez parlamenty w 26 spośród 27 państw członkowskich

12 czerwca 2008 r.:

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

12

Parlament EuropejskiParlament Europejski to insty-

tucja UE wybierana w wyborach bezpośrednich, reprezentująca oby-

wateli państw członkowskich.

Traktat z Lizbony poszerza zakres dzie-dzin, w których Parlament Europejski

dzieli kompetencje stanowienia prawa z Radą Ministrów, oraz wzmacnia uprawnienia budżetowe Parlamentu.

Ten sposób wspólnego stanowienia prawa przez Parlament i Radę Ministrów nazywano procedurą współdecyzji.

Stała się ona tzw. zwykłą procedurą ustawo-dawczą. Jej zastosowanie zostanie rozszerzone na nowe dziedziny polityki, takie jak obszar wol-ności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

Wzmocni to kompetencje prawodawcze Parla-mentu Europejskiego.

Traktat zwiększa także rolę Parlamentu Euro-pejskiego w procedurze zatwierdzania bud-

żetu UE.

Rada EuropejskaW skład Rady Europejskiej wchodzą obsadzani w drodze wyborów polityczni przedstawiciele państw członkowskich najwyższego szczebla – premierzy i prezydenci posiadający uprawnie-nia wykonawcze.

Rada Europejska określa kierunki polityki UE i ustala jej priorytety.

Traktat z Lizbony nadał Radzie Europejskiej pełen status instytucji UE i dookreślił jej rolę.

Powstało także nowe stanowisko przewodni-czącego Rady Europejskiej.

Przewodniczący Rady Europej-skiej jest wybierany przez człon-ków tego ciała na okres nieprzekra-czający 5 lat.

Będzie on przewodniczyć po-siedzeniom Rady Europejskiej, czu-wać nad ciągłością jej prac i repre-zentować UE na najwyższym szczeblu na arenie międzynarodowej.

Jest to zatem zmiana w stosunku do poprzedniego systemu, w którym

Instytucje i organy UEGłówne instytucje UE:

• Parlament Europejski• Rada Europejska• Rada Unii Europejskiej (Rada Ministrów)• Komisja Europejska• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej• Europejski Bank Centralny• Trybunał Obrachunkowy

Inne organy:

• Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny• Komitet Regionów• Europejski Bank Inwestycyjny

Zmiany dotyczące instytucji

Parlament Europejski to insty-tucja UE wybierana w wyborach

bezpośrednich, reprezentująca oby-wateli państw członkowskich.

Traktat z Lizbony poszerza zakres dzie-dzin, w których Parlament Europejski

dzieli kompetencje stanowienia prawa

Inne organy:

• Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny• Komitet Regionów• Europejski Bank Inwestycyjny

13

państwa członkowskie sprawujące 6-miesięczną prezydencję UE przewodniczyły również Radzie Europejskiej.

Za sprawą tego nowego stanowiska poprawi się widoczność i spójność działań UE.

RadaW skład Rady Unii Europejskiej, zwanej także Radą Ministrów, wchodzą ministrowie z rządów 27 państw członkowskich.

Jest to najważniejszy organ decyzyjny, koor-dynujący politykę gospodarczą UE i odgry-wający główną rolę w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa.

Dzieli on kompetencje prawodawcze i budże-towe z Parlamentem Europejskim.

Po wejściu w życie Traktatu z Lizbony Rada bę-dzie częściej głosować większością głosów, a licz-ba spraw, w których decyzje zapadają jednomyśl-nie, zmniejszy się.

Od 2014 r. wprowadzony zostanie system zwany „podwójną większością”. Decyzje Rady będą wymagały poparcia 55% państw członkowskich i nie mniej niż 65% ludności UE. System ten daje decyzjom podwójną legitymację.

Inną zmianą wprowadzoną przez Traktat jest ustanowienie wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa i wiceprzewodniczącego Komisji, który przewod-

niczy Radzie Ministrów Spraw Za-granicznych.

W innych dziedzinach, takich jak rolnictwo, fi nanse i energia,

posiedzeniom Rady nadal przewodni-czyć będzie mini-ster kraju sprawu-jącego rotacyjną, 6-miesięczną pre-zydencję UE.

Nada to unijnemu systemowi prezy-dencji większą spój-

ność i skutecz-ność.

Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa i wiceprzewodniczący KomisjiTraktat z Lizbony stworzył nowe stanowisko dla osoby odpowiedzialnej za wspólną politykę zagra-niczną i bezpieczeństwa i wspólną politykę obrony. Ustanowienie wysokiego przed-stawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, będącego jednocześnie wiceprzewodniczącym Komisji, to istotna nowość. Funkcja ta połączy dwa dotychczasowe stano-wiska: wysokiego przedstawiciela do spraw wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa i komisarza do spraw stosunków zewnętrznych.

Przedstawiciel, mianowany przez Radę Europejską, przewodniczy Radzie Mini-strów Spraw Zagranicznych, występując je-dnocześnie w roli wiceprzewodniczącego Komisji Europejskiej. W jego gestii leży składa-nie projektów nowych środków, prowadzenie polityki zagranicznej w imieniu Rady i przedsta-wianie stanowiska Unii w międzynarodowych gremiach.

Zmiany te mają ułatwić obronę interesów i wartości Unii na arenie międzynarodowej oraz umożliwić UE przemawianie jednym głosem.

Komisja EuropejskaZadaniem Komisji Europejskiej jest niezależne reprezentowanie interesów Unii jako całości.

Komisja odpowiada przed Parlamentem Euro-pejskim.

Jest to jedyna instytucja UE posiadająca ogólną inicjatywę prawodawczą.

Do Komisji należy także wdrażanie polityki UE, nadzorowanie realizacji budżetu, zarządzanie programami UE, reprezentowanie Unii w mię-dzynarodowych negocjacjach i czuwanie nad przestrzeganiem traktatów.

niczy Radzie Ministrów Spraw Za-granicznych.

W innych dziedzinach, takich jak rolnictwo, fi nanse i energia,

posiedzeniom Rady nadal przewodni-czyć będzie mini-ster kraju sprawu-jącego rotacyjną, 6-miesięczną pre-zydencję UE.

Nada to unijnemu systemowi prezy-dencji większą spój-

ność i skutecz-ność.

osoby odpowiedzialnej za wspólną politykę zagra-niczną i bezpieczeństwa i wspólną politykę

dnocześnie w roli wiceprzewodniczącego

14

Kto się czym zajmuje?Traktat z Lizbony jasno określa:• kompetencje UE,• kompetencje państw członkowskich,• kompetencje dzielone między Komisję a pań-

stwa członkowskie.

Granice kompetencji UE są w Traktacie wyty-czone w bardziej precyzyjny sposób niż do tej pory.

Podstawowa zasada obowiązująca w tym zakresie pozwala Unii na działanie tylko w ramach tych kompetencji, które zostały jej przyznane przez państwa członkowskie. UE musi respektować fakt, że inne kompeten-cje pozostają w gestii państw członkowskich.

• UE sprawuje wyłączną władzę w takich dzie-dzinach, jak zasady konkurencji, polityka monetarna w strefi e euro i wspólna polity-ka handlowa.

• Na państwach członkowskich spoczywa główna odpowiedzialność w takich obsza-rach, jak zdrowie, edukacja i przemysł.

• UE i państwa członkowskie dzielą kom-petencje w takich dziedzinach, jak rynek wewnętrzny, rolnictwo, transport i energia.

Inne postanowieniaTraktat deklaruje poszanowanie UE

dla równości państw członkowskich i ich tożsamości narodo-wej, w tym dla autonomii lokal-

nych i regionalnych. Unia zobowiązuje się

do ochrony różnorod-nych kultur i języ-

ków Europy.

Po raz pierwszy wprowadzono możliwość wystąpienia z Unii Europejskiej państwa członkowskiego, które wyrazi taką wolę, oraz określono sposób postępowania w takich przypadkach.

Nowe uprawnienia parlamentów krajowychParlamenty krajowe uzyskały po raz pierwszy bezpośredni wpływ na decyzje podejmowane na szczeblu europejskim.

Zgodnie z Traktatem z Lizbony wszystkie pro-jekty aktów prawa UE przesyłane są parlamen-tom krajowym.

Wprowadzony przez Traktat system wczes-nego ostrzegania umożliwi parlamentom krajowym wyrażenie w ciągu 8 tygodni sprze-ciwu wobec projektu, jeżeli dany parlament uzna, że tego rodzaju działanie nie powinno być podejmowane na poziomie UE.

Jeżeli projektowi przeciwna będzie wystarcza-jąca liczba parlamentów krajowych, będzie on mógł zostać zmieniony lub wycofany.

Ten system wczesnego ostrzegania nadaje parlamentom krajowym istotną rolę w czu-waniu nad tym, by UE nie przekraczała granic swoich kompetencji, zajmując się sprawami, które mogą być najlepiej rozstrzygnięte na poziomie krajowym lub lokalnym.

Inne postanowieniaTraktat deklaruje poszanowanie UE

dla równości państw członkowskichtożsamości narodo-wej, w tym dla autonomii lokal-

nych i regionalnych. Unia zobowiązuje się

do ochrony różnorod-nych kultur i języ-

ków Europy.

15

Kilka pojęćPodstawa prawnaTraktat z Lizbony zmienia Traktat o Unii Euro-pejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską. Jest to ostatni z szeregu traktatów aktualizujących i konsolidujących podstawy prawne UE.

Traktat z Lizbony nadał UE jedną osobowość prawną.

Wspólnota Europejska i Unia Europejska miały dotychczas różny status, a ich decyzje zapadały na odmiennych zasadach. Traktat z Lizbony położył kres temu dualizmowi, a Unia Europej-ska uzyskała własną osobowość prawną.

Zmiana ta poprawi zdolność UE do działania, w szczególności w zakresie polityki zagra-nicznej. Traktat z Lizbony pozwoli Unii działać bardziej skutecznie, spójnie i wiarygodnie w stosunkach z resztą świata.

Głosowanie kwali� kowaną większością głosów i podwójna większośćGłosowanie kwalifi kowaną większością gło-sów to sposób podejmowania wielu decyzji w Radzie Ministrów. Traktat rozszerza zastoso-wanie tego trybu głosowania na wiele nowych dziedzin oraz zmienia jego zasady. Od 2014 r. decyzje Rady będą wymagały poparcia 55% państw członkowskich i nie mniej niż 65% ludności UE. Zasada ta nosi nazwę „podwójnej większości”. Mniejszość blokującą będą mogły stworzyć co najmniej 4 kraje. System ten wyrównuje pozycję krajów o mniejszej liczbie ludności w stosunku do większych państw członkowskich.

Decyzje w niektórych dziedzinach nadal będą wymagały jednomyślnej zgody. Do obszarów tych należą podatki i obrona.

15

16

Ściślejsza współpracaZważywszy na znaczne zwiększenie liczby członków Unii Europejskiej, w Traktacie o Unii Europejskiej (w wersji zmienionej traktatem z Amsterdamu i Traktatem z Lizbony) określono zasady postępowania w sytuacji, gdy niektóre państwa członkowskie chcą bliżej współpra-cować w konkretnej dziedzinie. Rozwiązanie to zwane jest „ściślejszą współpracą”.

Polega ono na możliwości współdziałania grupy krajów bez konieczności udziału wszyst-kich 27 państw. Państwa, które nie są zainte-resowane, mogą nie przyłączać się do takiej inicjatywy, co nie pozbawia jednak innych krajów możliwości współpracy.

Zasady pomocniczości i proporcjonalnościDecyzje UE powinny zapadać jak najbliżej obywateli. Poza dziedzinami należącymi do jej wyłącznej kompetencji Unia podejmuje działanie tylko w przy-padku, gdy będzie ono bardziej skuteczne niż decyzje na pozio-mie krajowym, regionalnym lub lokalnym. Traktat z Lizbony pod-trzymuje tę regułę, zwaną zasadą pomocniczości.

Uzupełnia ją zasada proporcjonalno-ści, zgodnie z którą UE musi ograniczać swoje działania do tego, co niezbędne do osiągnięcia celów określonych w Traktacie z Lizbony.

Procedura współdecyzji („zwykła procedura ustawodawcza”)Mianem procedury współdecyzji określa się kompetencje Parlamentu Europejskiego do stanowienia prawa wspólnie i na równych zasadach z Radą Ministrów. Traktat z Lizbony nadaje procedurze współdecyzji powszechny charakter. Procedura, w ramach której Parla-ment Europejski podejmuje decyzje wspól-nie z Radą, stała się „zwykłą procedurą usta-wodawczą”.

Oznacza to, że proces podejmowania decyzji w Unii Europejskiej będzie oparty na podwójnej legitymacji ludności (reprezentowanej przez członków Parlamentu Europejskiego) i państw członkowskich (reprezentowanych przez mini-strów zebranych w Radzie).

Decyzje UE powinny zapadać jak najbliżej obywateli. Poza dziedzinami należącymi do jej wyłącznej kompetencji Unia

Uzupełnia ją zasada proporcjonalno-ści, zgodnie z którą UE musi ograniczać swoje działania do tego, co niezbędne do osiągnięcia celów określonych w Traktacie

PRZEZ INTERNET Informacje o Unii Europejskiej we wszystkich urzędowych językach Unii Europejskiej są dostępne w portalu Europa: europa.eu

OSOBIŚCIE Na obszarze całej Unii Europejskiej znajdują się setki lokalnych centrów informacyjnych UE. Adres najbliższego centrum informacyjnego można znaleźć na stronie internetowej: europedirect.europa.eu

TELEFONICZNIE LUB E-MAILEM Europe Direct to serwis udzielający odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej. Można się z nim skontaktować, dzwoniąc na bezpłatną infolinię: 00 800 6 7 8 9 10 11 (lub na płatną infolinię dla osób dzwoniących spoza UE: +32 22999696) lub wysyłając e-mail ze strony internetowej: europedirect.europa.eu

PUBLIKACJE NA TEMAT UE

Dostęp do publikacji na tematy unijne za jednym kliknięciem – na stronie księgarni UE: bookshop.europa.eu

Kontakt z UE

Informacje oraz broszury na temat Unii Europejskiej w języku polskim można także otrzymać w następujących miejscach:

Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w PolsceCentrum Jasna ul. Jasna 14/16a 00-041 Warszawatel.: +48 225568989 e-mail: comm-rep-poland@ec.europa.eu ec.europa.eu/polska

Biuro Informacyjne Parlamentu Europejskiego w PolsceCentrum Jasnaul. Jasna 14/16a 00-041 Warszawatel.: +48 225952470e-mail: epwarszawa@europarl.europa.euwww.europarl.pl

Centrum Informacji Europejskiej MSZul. Krucza 38/4200-512 Warszawatel.: +48 224555454e-mail: cie@msz.gov.plwww.cie.gov.pl

Przedstawicielstwa i biura Komisji i Parlamentu znajdują się we wszystkich państwach Unii Europejskiej. Delegatury Unii Europejskiej rozmieszczone są także w innych częściach świata.

NA

-30-10-300-PL-C

P R Z EWO D N I K P O T R A K TA C I E Z L I Z B O N Y

Po dziesięcioleciach wojen, które pochłonęły miliony istnień ludzkich, powstanie Unii Europejskiej wyznaczyło początek nowej epoki, w której kraje europejskie pokojowo rozwiązują swoje problemy.

Państwa członkowskie UE korzystają dziś z jej licznych osiągnięć. Ramy prawne zostały jednak skrojone dla znacznie mniejszej Unii, w czasach, gdy nie musiała ona borykać się z takimi globalnymi wyzwaniami, jak zmiana klimatu, ogólnoświatowa recesja czy międzynarodowa przestępczość. Unia ma potencjał i wolę, by uporać się z tymi problemami, lecz może to osiągnąć tylko wtedy, gdy udoskonali swój sposób działania.

Taki jest właśnie cel Traktatu z Lizbony. Traktat wnosi do Unii więcej demokracji, popra-wia jej skuteczność i przejrzy-stość. Umożliwia obywatelom i parlamentom krajowym większy wpływ na to, co dzieje się na szczeblu europejskim, a także pozwa-la Europie na przemawianie na zewnątrz wyraźniejszym i silniejszym głosem, chroniąc przy tym interesy narodowe.

Celem niniejszej broszury jest przybliżenie obywatelom, co oznacza dla nich Traktat z Lizbony.

jak zmiana klimatu, ogólnoświatowa recesja czy międzynarodowa przestępczość. Unia ma potencjał i wolę, by uporać się z tymi problemami, lecz może to osiągnąć tylko wtedy, gdy udoskonali swój

stość. Umożliwia obywatelom i parlamentom krajowym większy wpływ na to, co dzieje się na szczeblu europejskim, a także pozwa-

jak zmiana klimatu, ogólnoświatowa recesja

ISBN 978-92-79-15170-5

SPIS TRESCIWPROWADZENIEUNIA NA MIARE XXI WIEKUGŁÓWNE POSTANOWIENIA TRAKTATU Z LIZBONYWIECEJ INFORMACJIDroga do LizbonyZmiany dotyczace instytucjiKilka pojec