PRZEMYSŁ TURYSTYCZNY I PRZYRODA MORSKA NA PÓŁWYSPIE HELSKIM

Wstępna ocena wpływu turystyki i przemysłu rekreacyjnego na wartości naturalne przybrzeżnego ekosystemu morskiego na przykładzie Półwyspu Helskiego

Autorzy:

Jan Marcin Węsławski, Lech Kotwicki, Katarzyna Grzelak, Joanna Piwowarczyk

Instytut Oceanologii PAN, Sopot 81-712, ul. Powstańców Warszawy 55

e-mail: weslaw@iopan.gda.pl

Iwona Sagan, Klaudia Nowicka, Iwona Marzejon

Katedra Geografii Ekonomicznej UG, Bażyńskiego 4B, Gdańsk 80-952

e-mail: geoid@univ.gda.pl

Redakcja:

Anna Marzec WWF Polska

Fotografie (okładka, strony 3-5 i 53):

WWF Polska / D. Bógdał

Layout:

Agencja Wydawnicza EkoPress Andrzej Poskrobko

e-mail: pracownia@list.pl tel. 601 311 838

ISBN: 978-83-60757-48-2

© WWF Polska 2011

Autorzy dziękują studentom oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego: Mikołajowi Mazurkiewi-

czowi, Katarzynie Dragańskiej, Sarze Foit, Magdalenie Giczewskiej, Natalii Szymańskiej oraz

praktykantom ze Szkoły Inżynierii Środowiska w Gdańsku: Piotrowi Janiga i Dawidowi Orlikow-

skiemu, którzy pomogli w weryfikacji zdjęć lotniczych i pomiarach w terenie.

WWF składa podziękowania dyrekcji Nadmorskiego Parku Krajobrazowego oraz Regionalnej

Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gdańsku za udzielenie informacji oraz udostępnienie doku-

mentacji fotograficznej. WWF dziękuje również Profesorowi Krzysztofowi Skórze oraz Dyrekto-

rowi Nadmorskiego Parku Krajobrazowego – Jarosławowi Jaszewskiemu za konsultację

merytoryczną tekstu.

PRZEMYSŁ TURYSTYCZNY I PRZYRODA MORSKA NA PÓŁWYSPIE HELSKIMWstępna ocena wpływu turystyki i przemysłu rekreacyjnego na wartości naturalne przybrzeżnego ekosystemu morskiego na przykładzie Półwyspu Helskiego

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m

1. Wprowadzenie strona 6

2. Morskie wartości przyrodnicze Półwyspu Helskiego 8

3. Formy ochrony przyrody na Półwyspie Helskim 16

A. Nadmorski Park Krajobrazowy 16

B. Rezerwaty 21

C. Obszary NATURA 2000 22

4. Ocena stanu ruchu turystycznego na Półwyspie Helskim 28

A. Baza noclegowa na Półwyspie Helskim 28

B. Turystyka wędkarska na Półwyspie Helskim 31

5. Ocena zagrożeń wartości przyrodniczych przez ruch turystyczny 32

6. Strefowość, określenie pojemności środowiska (carrying capacity) 46

7. Podsumowanie 52

8. Wybrana literatura przedmiotu 54

9. Aneks-zdjęcia 58

Raport „Przemysł turystyczny i przyroda morska na Półwyspie Helskim”

jest poświęcony ocenie wpływu turystyki na wybrzeże Bałtyku na przykładzie obszaru, który obecnie

podlega silnej antropopresji. Półwysep Helski to jedno z najcenniejszych przyrodniczo miejsc w Polsce,

które w wyniku niekontrolowanego wzrostu ruchu turystycznego, a co za tym idzie rozwoju infrastruk-

tury, podlega systematycznej degradacji.

Turystyka i ochrona przyrody nie muszą i nie powinny się wykluczać, należy jednak zachować

równowagę i na obszarach objętych ochroną przestrzegać ograniczeń prawnych wynikających z po-

trzeby zachowania środowiska w niezmienionym stanie. W raporcie opisano różne formy turystyki oraz

ich wpływ na przyrodę, w tym problem niekontrolowanego rozwoju bazy noclegowej oraz infrastruk-

tury napędzanej rosnącym ruchem turystycznym. Jest to niewątpliwie największe zagrożenie dla przy-

rody Półwyspu, w wyniku którego dochodzi do nieodwracalnego niszczenia siedlisk (szuwarów, pod-

mokłych słonych łąk, wąskich plaż z kidziną).

Głównym problemem wskazanym w raporcie jest nadsypywanie piasku i rozbudowa kempingów

od strony Zatoki Puckiej wbrew obowiązującym zakazom. Zmiany linii brzegowej kempingów, czyli

nielegalne dosypanie terenu kosztem wód zatoki, przy jednoczesnym niszczeniu fragmentu siedliska,

dotyczy większości pól kempingowych na odcinku Władysławowo–Chałupy. Sztuczne nadsypywanie

brzegu zaczęło się pod koniec lat 90. i było uzasadniane koniecznością odbudowy brzegu zabieranego

przez wody zatoki. Urząd Morski odpowiedzialny za nadzór nad pracami nie weryfikował tych informa-

cji. Ten nielegalny proceder nadsypywania terenu przy kempingach odbywa się na obszarach Natura

2000, co więcej bez kontroli i koniecznych zezwoleń. W efekcie na terenie kempingu Ekolaguna ważne

i cenne trzcinowiska zostały w całości zniszczone, a w ich miejscu sztucznie usypano plażę. Podobna

sytuacja ma miejsce na innych kempingach, np. na Solarze w latach 2004-2009 usypano aż do 40 m plaży.

Problem kempingów poruszony w raporcie nie jest nowy. Minister Środowiska Andrzej Kraszewski

już w  zeszłym roku podczas spotkania ministrów państw basenu Morza Bałtyckiego zapowiedział,

że  Polska będzie lepiej chronić wybrzeże, a problem kempingów na Półwyspie Helskim zostanie

rozwiązany. Od tej deklaracji minął już rok i nic się w tej sprawie nie zmieniło, a proceder trwa.

W konsekwencji wszystkie kempingi od lat użytkują teren znacznie większy od terenu formalnie prze-

kazanego pod użytkowanie kempingowe w planie miejscowym. Ma tu miejsce bezumowne korzystanie

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m

z gruntów skarbu państwa, za co Kodeks Cywilny przewiduje możli-

wość dochodzenia odszkodowania naliczanego kilka lat wstecz.

Urząd Morski wydał wyłącznie nakaz usunięcie do dnia 1 maja 2010 roku

płotów, wiat i innych obiektów związanych z prowadzoną działalnością kempingową

z terenu poza działkami przeznaczonymi na kemping w miejscowym planie zagospodarowa-

nia. Prawie żaden z właścicieli i dzierżawców kempingów do nakazu się nie zastosował !

Inne zagrożenie dla przyrody, z przytoczonych przez autorów raportu, to propagowanie maso-

wej turystyki na mieliznie Ryf Mew. Ta piaszczysta łacha jest jedynym izolowanym w naturalny

sposób od ludzi i infrastruktury obszarem Zatoki Gdańskiej. Ma ona olbrzymie znaczenie dla za-

pewnienia miejsca odpoczynku dla ptaków w czasie wiosennych i jesiennych migracji oraz dla fok.

Od kilku lat obserwowane jest tu niepokojące zjawisko. Przez Ryf Mew przechodzą sięgające 100

osób tzw. Marsze Śledzia. Ich organizatorzy promują w ten sposób wchodzenie na łachę, która

podlega ochronie prawnej jako część siedliska o kodzie 1160 (duże płytkie zatoki). W efekcie może

to doprowadzić do zniszczenia ważnej ostoi przyrody, których jest dramatycznie mało u polskich

wybrzeży Bałtyku.

Niniejsze opracowanie opisuje szereg problemów, od rosnącej antropopresji wobec wrażliwego

środowiska naturalnego, przez złe zarządzanie przestrzenią, aż do nieskuteczności systemu ochro-

ny przyrody w jednym z najcenniejszych przyrodniczo miejsc Polski. Sytuacja, która ma miejsce na

Półwyspie ilustruje problem całego wybrzeża. Podobne przykłady z nadmorskich gmin pokazują,

że w planowaniu przestrzennym panuje wciąż duży chaos oraz brakuje jasnych reguł i zasad.

Raport dowodzi, że wykorzystanie takich miejsc, jak Półwysep dla turystyki powinno odbywać

się w sposób przyjazny dla ludzi i przyrody. Od dobrej kondycji środowiska w rejonie Półwyspu

Helskiego zależy zainteresowanie turystów tym obszarem w przyszłości. Zniszczone i sztuczne

brzegi przestaną przyciągać urlopowiczów. Kluczowe jest także dokonanie odpowiednich zmian

w  obecnie obowiązującym prawie, tak, aby skutecznie chronić przyrodę zarówno wybrzeża jak

i morską.

WWF Polska

1 rozdział

Ochronaprzyrodyzostaławznacznymstopniuzaprojektowanadlapotrzebtury­stykiirekreacji,aleniekontrolowanyrozwójprzemysłuturystycznegomożezagrozićwłasnemuistnieniu–gdyż„wzasadzienieistniejeturystykadoobszarówprzyrodni­czozdegradowanych”(Skóra,2004).DaneSzwedzkiejAgencjiOchronyŚrodowiskawykazują,żenajwiększymzagrożeniemdlaturystykinadmorskiejnaBałtykujeststanśrodowiskaprzyrodniczego(SEPA2008).Dlategonależydążyćdoosiągnięciarówno­wagi pomiędzy szybko rosnącymi wymaganiami sektora turystyki a ochroną środo­wiska. Niniejszydokumentniejestszczegółowymopracowaniemproblematyki,alesyn­tezą dostępnych informacji. Nie obejmuje wszystkich zagrożeń dla środowiska wy­brzeża, lecz tylko te, które mogą łączyć się z rozwojem przemysłu turystycznego.Niezamierzamyprzedstawićturystykijakosektoragospodarki,któregokażdedziała­nie niszczy „Przyrodę”. Chcemy jedynie zwrócić uwagę na istniejące zagrożeniaiwskazaćmożliwościpozytywnychrozwiązań.Naszeopracowaniekoncentrujesięnaprzybrzeżnejstrefiemorskiejokreślonejtujakoobszar200modbrzegudoliniiwyso­kiejwodysztormowej.NiezajmujemysięwobectegoproblemamiprzyrodywgłębiPółwyspu–lasów,torfowiskczymigrującychptakówlądowych,któremająinnewyma­ganiaśrodowiskoweniżprzyrodamorskaipotrzebująinnychformochrony. Odwołując się do doświadczeń w zagospodarowaniu turystycznym innych tegotyputerenów,wopracowaniuzawarliśmypropozycjedotyczącekluczowychdlaochro­nyśrodowiskakierunkówdziałań.

wprowadzenie

strona 7

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m

I. Zdjęcia Półwyspu Helskiego z motolotni wykonane na zlecenie IO PAN przez KacpraKowalskiegowdniach27­28lipca2009r.–dostępnenastronieIOPANwww.iopan.gda.pl.

II. Zdjęcia Półwyspu Helskiego wykonane dla WWF Polska w 2010 r. w ramach projektu:„Wsparcie restytucji i ochrony ssaków bałtyckich w Polsce”współfinansowanegoprzezUnięEuropejskąześrodkówEuropejskiegoFunduszuRozwojuRegionalnegowramachProgramuOperacyjnegoInfrastrukturaiŚrodowisko.PartneramiprojektusąStacjaMorskaInstytutuOceanografii Uniwersytetu Gdańskiego i Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego.ZdjęciaudostępnionenastronieIOPANwww.iopan.gda.plnamocyporozumieniapomię­dzyWWFPolskaaIOPAN.

III. DokumentacjafotograficznakempingówudostępnionaprzezNadmorskiParkKrajobrazowy(NPK)iRegionalnąDyrekcjęOchronyŚrodowiska(RDOŚ)wGdańsku.

IV. Daneowystępowaniugatunkówfaunyifloryzebranewczasieprojektu„Habitatmapping”ufundowanego przez Norweski Mechanizm Finansowy w latach 2007­2009, dostępne nastronieIOPANwww.iopan.gda.pl.

V. DaneostanieplażPółwyspuiichfaunieorazsocjoekonomicznebadaniaankietoweprzepro­wadzonewczasierealizacjiprojektówCOSA,LITUS,ECOSUPPORTiAMBER–dostępnenastronieIOPANwww.iopan.gda.pl.

VI. MateriałystatystyczneBankuDanychLokalnychGUS.

Materiał i metody – źródła informacji

2 rozdział

Najważniejszewspółczesnedeklaracjedotycząceochronyśrodowiskapodkreślająkoniecznośćkomplekso­wej, ekosystemowej ochrony przyrody. Dawne podejście (tzw. sektorowe), koncentrujące się na oddzielnychzjawiskach(np.najakościwody,staniepopulacjichronionegogatunku,etc.)uważasięobecniezaniewystarcza­jące,ponieważnieuwzględniaonosilnychpowiązańpomiędzyzjawiskamiigatunkami(NorseiCrowder2005,McLeodiLeslie2009). Tymniemniej,zdefiniowanieobiektówizjawisk,którechcemychronić,jestkonieczneizwykleokreślasięjejakoWaloryzowaneSkładoweEkosystemu(ValuedEcosystemComponents–VEC).Wyliczenie,jakieVECmamywbadanymterenie,pozwalanałatwiejsząidentyfikacjęzagrożeń,któresączęstospecyficznedlakon­kretnegochronionegoczyuznanegozawartościowyobiektu.DokategoriiVECzaliczamywięcprzedewszyst­kimchronioneprawemgatunki,siedliskalubpomnikiprzyrody,alerównieżgatunkiielementyprzyrodynieoży­wionej,któresąniezbędnedlaprzetrwaniaformchronionych(Tabela1).

WW

F Po

lska

/ ©

D. B

ógda

ł

Morskie wartości przyrodnicze Półwyspu Helskiego

Rys. 1. Niekontrolowany i ekspansywny rozwój turystyki jest jednym z głównych zagrożeń dla przyrody Półwyspu Helskiego.

strona 9

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i mmorskie wartości przyrodnicze Półwyspu Helskiego

VEC Polska nazwa Status ochrony

Znaczenie dla rejonu

Zagrożenie w badanym rejonie

Phragmites australisiSchonoplectus lacustris

trzcina pospolitaioczeret jeziorny

lokalnie chronione jako siedlisko

siedlisko dla narybku i dorosłych ryb

fizyczne niszczenie,zamulenie/zapiaszczenie

Zostera marina trawa morska prawnie chroniona w Polsce

stabilizuje dno, zapewnia siedlisko dla ryb i bezkrę­gowców, magazynuje węgiel organiczny, napowietrza osad

fizyczne niszczenie,zamulenie/zapiaszczenie

Characeae ramienice (glony) gatunki prawnie chronione w Polsce

zapewnia siedlisko dla ryb i bezkręgowców

fizyczne niszczenie, eutrofizacjazamulenie/zapiaszczenie

Talitrus saltator i inne Talitridae

zmieraczek plażowy (skorupiak)

T. saltator prawnie chroniony

„czyściciel plaży”, pokarm dla ptaków i drobnych zwierząt

fizyczne niszczenie, wydeptywanie, eutrofizacja

Pomatoschistus minutus, Pomatoschistus microps,Gobius niger, Coryphopterus flavescens

babka mała, babka piaskowa, babka czarna babka czarnoplamka, (ryby)

prawnie chronione w Polsce

pokarm ptaków i drobnych zwierząt

eutrofizacja, niszczenie siedlisk, presja drapieżników

Nerophis ophidion i Syngnathus typhle wężynka i iglicznia prawnie chronione

w Polsceunikalne gatunki związane z siedliskiem trawy morskiej

eutrofizacja, fizyczne niszczenie siedliska

Tadorna tadorna ohar (duża kaczka) prawnie chroniona w Polsce ptaki lęgowe

fizyczne niszczenie siedlisk, obecność człowieka, psów i kotów w okresie lęgowym

Charadridae siewkowe (ptaki) gatunki prawnie chronione w Polsce

ptaki migrujące, nielicznie lęgowe

fizyczne niszczenie siedlisk, obecność człowieka, psów i kotów w okresie lęgowym i migracyjnym

Melanitta fusca, M. nigra, Clangula hyemalis,

uhla, czernica, lodówka i inne, kaczki morskie

gatunki prawnie chronione w Polsce

ptaki migrującefizyczne niszczenie siedlisk, obecność człowieka, migracyjnym, sieci rybackie

Halichoerus grypus foka szaraprawnie chroniona w Polsce

ssaki okazjonalnie odwiedzające rejon, regularnie notowane

obecność człowieka, hałas, sieci rybackie

Phocoena phocoena morświn prawnie chroniony w Polsce

ssaki okazjonalnie odwiedzające rejon

sieci rybackie (stawne sieci skrzelowe)

Tabela 1. Morskie wartości przyrodnicze Półwyspu Helskiego (VEC – valued ecosystem components) – gatunki roślin i zwierząt ważne w strefie plaży i wód kąpieliskowych.

2 rozdział

Rys. 2. Najważniejsze wartości przyrody morskiej Helu – trzcinowiska, łąki Zostera, łąki Chara, plaże z kidziną (dane według „Atlas siedlisk“ 2009).

RoślinystanowiąważnyelementmorskiejprzyrodyPółwyspuHelskiego.NajważniejszegatunkiprzedstawiaRys.2.Szczególnieistotnesąprzybrzeżneszuwary,odktórychzależyprzetrwaniebardzowielugatunkówryb– szczególnie stadiówmłodocianych.Szuwaryzajmująokoło4,4kmdługościwybrzeżapółwyspu,aletylko0,05km2powierzchni(stanwgzdjęćz2009r.).InneważnegatunkiroślintotrawamorskaZostera marina,chronionyprawemgatunek,któryodgrywawielkąrolęwstabilizowaniupiaskumorskiego,dostar­czaniutlenuwgłąbosaduitworzeniasiedliskadlalicznychgatunkówfauny.WieloletnieglonyzrodzajuChara(ramienice)spełniająpodobnąrolęjakZostera (trawamorska),aleichwystępowaniejestograniczonedowewnętrznejczęściZatoki.Nietylkowymienione,alewszystkieroślinynaczyniowewystępującewZatoce,tworząunikalnesiedliskopłyt­kiejzatokimorskiej,gdzieświatłodocieradodna,umożliwiającroślinomżycie.

strona 11

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i mmorskie wartości przyrodnicze Półwyspu Helskiego

Skorupiaki z rodzinyTalitridae należą do wyjąt­kowychgatunkówmorskichprzysto­sowanych do życia w prawie suchej strefieplaży. W Polsce występują cztery gatunki, na Pół­wyspie Helskim trzy, z których jeden (Talitrus saltator –zmieraczek plażowy) jest objęty ochroną gatunkową (Tabela 1).Ichwystępowanieograniczonejestwyłączniedostrefyoprysku,pomiędzylinią niskiej i wysokiej wody sztormowej. Zmieraczek plażowy występuje naotwartych, piaszczystych plażach od strony pełnego morza, dwa inne gatunki woląbardziej urozmaicone siedliska – piasek z kidziną, wąskie plaże od strony Zatoki. Wyjątkoworzadkim gatunkiem jest zmieraczek zatokowy (Talorchestia deshayesii) notowany w Polsce tylko nadwóchstanowiskach(Rys.3,daneL.Kotwickiiin.,wprzygotowaniu).

Rys. 3. Występowanie Talitridae na plażach półwyspu (dane L. Kotwicki i in. 2000-2007, niepublikowane).

Ryby ZatokiPuckiej licząponad40gatunków,spośródktórychsześćjestprawniechronionychiwystępujewstrefiekąpieliskowejPółwyspuHelskiego(Tabela1).Nadniepiaszczystymmożnaspotkaćczterymałegatun­kibabkowatych(Gobiidae)awśródroślinnaczyniowychdwagatunkiigliczniokształtnych(Syngnathidae).Daneoichwystępowaniusąfragmentaryczne,ponieważwystępująwstrefiezbytpłytkiejdlapołowówkomercyjnych.NapłyciznachZatokiPuckiejwystępujądosyćliczniebabkamałaibabkapiaskowa.Wrejonachzroślinnościąpodwodną można spotkać babkę czarnoplamkę, natomiast babka czarna notowana jest rzadko (informacjez Morskiego Instytutu Rybackiego i Instytutu Oceanografii UG). Znaczenie przyrodnicze tych małych ryb

2 rozdział

poleganaichwyjątkowejroliwsiecitroficznej–zjadająonepokarmzbytmałydladużychgatun­ków,asamesąichpokarmem.Obszarichwystępowaniazaznaczonyjesttylkoorientacyjnie,brakjest

bowiemdostępnychdanychowielkościichpopulacjiorazwystępowaniu(Rys.4).DwachronionegatunkirybLiparis liparis(dennik)orazSpinachia spinachia (pocierniec)byłynotowanewstrefieprzybrzeżnejPółwyspuHelskiego.Wzatocetrwająintensywnepracezarybienioweszczupakiem,sandaczem,sieją,pstrągiemtęczo­wymipłocią,któremajądoprowadzićdoodtworzeniadawnejstrukturyichtiofaunytegoobszaru.Wszystkiewymienionegatunkirybsąbezpośredniozwiązanezwystępowaniemroślin,głównieszuwarówipodwodnychłąk.

Rys. 4. Występowanie chronionych gatunków ryb (Gobiidae i Syngnathidae) w strefie brzegowej (kompilacja danych Morskiego Instytut Rybackiego, Instytutu Oceanografii UG i obserwacji własnych 2008-2010).

Ptaki korzystającezestrefyprzybrzeżnejPółwyspumożnapodzielićnagatunkilęgowe(nielicznesiewkowce,wróblowate,pojedynczeohary)oraznagatunkimigrująceizimujące.Tedwieostatniekategoriesąszczególnieważnedlaochronyprzyrody,ponieważZatokaPuckaijejpłyciznystanowibardzoważnemiejscezimowanialicznychgatunkówkaczek,łysek,łabędziikormoranów(Meissner2001;MarczewskiiManikowski2010)iwśródmorskichobszarówPolski jestnajważniejszymobokZatokiPomorskiejrejonemdlaochronyptakówzimują­cych.Najważniejszewczasiemigracjiwiosennych i jesiennych sąmałeptaki siewkowate (biegusy,brodźce,sieweczkiisiewnice),ponieważichwędrówkisąwyjątkowodługieiniewielejestmiejsc,gdziemogąznaleźćdlasiebiemiejscedlaodpoczynkuiżerowania(Rys.5).

strona 13

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i mmorskie wartości przyrodnicze Półwyspu Helskiego

Rys. 5. Ptaki na Ryfie Mew. Płoszenie nie szkodzi gatunkom miejscowym (mewy), ale odpoczywające w czasie migracji wiosennych i jesiennych siewkowe są bardzo wrażliwe.

Ssaki morskiesąbardzorzadkimigośćmiwrejonieprzybrzeżnymPółwyspu.WEuropiewystępowaniemor­świnówjestograniczonedostrefyprzybrzeżnejwódchłodnychiumiarkowanych.WPolscemorświny(główniemartwe osobniki zaplątane w sieci) najczęściej odnotowywane są w rejonie Zatok Gdańskiej i Puckiej orazZatokiPomorskiej,copokrywasięznajwiększymzagęszczeniemsiecirybackich(http://www.morswin.pl).Fokaszara,któramusicojakiśczasodpoczywaćnalądzie,bywawidywanaokazjonalnienaplażachotwartegomorzaiwodludnychpartiachpółwysputakichjakMieliznaDługa,HelskiCypel,czyRyfMewiRewskiSzpyrk(Rys.6).

Pozaposzczególnymigatunkami,dowaloryzowanychskładowychekosystemunależyzaliczyćsiedliskawy­mienionewzałącznikunr1RozporządzeniaMin.Środ.zdnia13kwietnia2010(Dz.U.Nr77poz.510)orazwzałączniku1doDyrektywySiedliskowej:

© S

tacj

a IO

UG

w H

elu

2 rozdział

Rys. 6. Występowanie ptaków i ssaków morskich w strefie Półwyspu – ptaki zimujące, potencjalne miejsca odpoczynku foki szarej dane wg „Atlasu siedlisk” 2009.

• mielizny Ryfu Mew–siedliskonr1140;jegolokalneznaczeniepoleganazapewnieniumiejscaodpoczynkudlaptakówwczasiemigracjiwiosennych i jesiennychorazdla fok,gdy tezapuszczą sięw rejonZatokiPuckiej. Jest to jedyny izolowanywnaturalny sposóbod ludzi i infrastrukturyobszarZatokiGdańskiej,dawniej używany jako poligon lotniczy. Największym zagrożeniem jest propagowanie tego obszaru jakoatrakcjidlamasowejturystyki(„MarszŚledzia”).MieliznyRyfuMewpodlegająochronieprawnejjakoczęśćsiedliskaokodzie1160(dużepłytkiezatoki).Aktualnedaneorazargumentynaukoweprzemawiajązauzna­niemRyfuMewwłaśniejakosiedliska1140iwedługwiedzyautorówtakabyłateżkonkluzjaSeminariumBiogeograficznegodlaMorzaBałtyckiego,któreodbyłosięwSopociewlistopadzie2009r.Niektóreśrodo­wiska,azwłaszczaadministracjamorska,podnosząjednakargumenty,żesiedlisko1140jestdefiniowanejakomulisteipiaszczystepłyciznyodsłanianepodczasodpływu,coniepozwalazaliczyćRyfuMewdotejkategorii.StanowiskotakieniedokońcaznajdujejednakodzwierciedleniewpraktycekrajówościennychnaprzykładwNiemczech,gdziedotejgrupysiedliskzaliczasiętakżeanalogiekologiczne.

• Duża Płytka Zatoka –siedliskonr1160;(obejmujeobszarZatokiPuckiej)jedynetakiesiedliskowPolsce,płytka,piaszczystazatokaocharakterzemorskim.JesttoobszaronajbogatszejfauniemorskiejwPolsce,ważnydlawylęguipodchowaniaryb.Największezagrożeniastwarzaeutrofizacja(powodującazarastanieglonaminitkowatymi)orazfizycznenaruszaniedna(pracehydrotechniczneczyszybkiełodziemotorowe).

• łąki trawy morskiej–siedlisko1120;wdokumentachUEsiedliskotoodnosisiędo łąktrawymorskiejPosidonia,któregofunkcjonalnymodpowiednikiemwZatocePuckiejjestsiedliskoutworzoneprzezgęsto

strona 15

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i mmorskie wartości przyrodnicze Półwyspu Helskiego

porośnięte trawąZostera marina dnopiaszczyste.Roślinatamadużeznaczeniedlautrzymaniawielugatun­ków ryb i bezkręgowców. Powierzchnia łąkZosteranaZatocePuckiejzostałaocenionaw2009r.na3,2km2.Głównezagrożeniatoeutrofizacja,fizycznenaru­szeniedna,zamulenieorazzasypaniepiaskiem.

• kidzina na brzegu morskim–siedliskonr1210;halofilneinitrofilnezbio­rowiskaroślinjednorocznychrosnącenawałachplażowychutworzonychzmate­riałuorganicznego,ważnetakżezewzględunadostarczeniewilgociimateriiorganicznejorga­nizmomżyjącymnaplaży,zarównozwierzętom(liczneowady,pajęczakiiskorupiaki),jakiinnymroślinom.Głównezagrożenietozniszczenieźródłakidzinyorazfizyczneusuwaniejejzplaży.Najczęściejkidzinawystępujenaobrzeżachszuwarów,tam,gdzietestykająsięzplażą,wujściachrzek(Reda,Piaśnica)oraznanaturalnychplażach.

DodatkowokrajobrazyPółwyspu,stanowiądobroprzyrodnicze,którepodlegaochroniejakoelementParkuKrajobrazowego.DoszczególniewartościowychmorskichkrajobrazówPółwyspunależyzaliczyćplażeotwarte­go wybrzeża, zespół przyrodniczo­krajobrazowy „Cypel Helski” na krańcu Półwyspu w miejscowości Hel(UchwałanrXXVI/155/08RadyMiastaHeluzdn.29października2008r.),łąkinadmorskiewmiejscachniezniszczonychprzezinfrastrukturę.Łącznapowierzchniaplażpiaszczystychnapółwyspiewynosizaledwie2,24km2mimoblisko59kmichłącznejdługościzobustron(Rys.7).

Rys. 7. Mapa typów brzegów Półwyspu i długości (w km) poszczególnych typów wybrzeży (z obu stron półwyspu) wg zdjęć K. Kowalskiego z lotni 2009 oraz lotniczych WWF z 2010 r.; opracowanie własne (projekt ECOSUPPORT).

3rozdział

Formy ochrony przyrody na Półwyspie Helskim

A Nadmorski Park Krajobrazowy

Najistotniejsząformąochronyprzyrody,biorącpoduwagęwielkośćzajmowanegoobsza­ru, na terenie powiatu puckiego jest z pewnością Nadmorski Park Krajobrazowy (NPK).Utworzonyzostałw1978 r. i jest jednymznajstarszychparkówkrajobrazowychwPolsce.ObejmujeonswymzasięgiemwodyZatokiPuckiejWewnętrznej–rozciągającejsięodbrze­guwkierunkuRyfuMew–podmorskiegopasapłyciznpołożonegonaliniiKuźnica–RewaorazczęśćZatokiPuckiejZewnętrznej(Rys.8).WobrębieląduograniczasięondowąskiegopasawybrzeżaBałtykurozciągającegosięodBiałogórynazachodziedoHelunawschodzieorazodWładysławowanapołudnieażdoMechelinek.PowierzchniaNPKwynosi18804ha,zczego7452haprzypadanaobszar lądowy,natomiast11352haobejmujewodyZatokiPuckiej.PowierzchniaotaczającejParkotulinyto17540ha(oficjalna strona NPK,2011).

Rys. 8. Objęcie Półwyspu różnymi formami ochrony przyrody: PLB – obszar Natura 2000 – Dyrektywa Ptasia, PLH – obszar Natura 2000 – Dyrektywa siedliskowa.

strona 17

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m formy ochrony przyrody na Półwyspie Helskim

W myśl usta­wodawstwapolskiego„parkkrajobrazowy obejmuje obszarchroniony ze względu na wartości przy­rodnicze, historyczne i kulturowe oraz walorykrajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tychwartościwwarunkachzrównoważonegorozwoju”(art.16Ustawyo ochronie przyrody). Oznacza to tym samym, że na obszarze parkukrajobrazowegoobowiązujetzw.trójochrona,czyliochrona:• występującychnajegoobszarzeelementówprzyrodywpostacicennychgatun­

kówroślin,zwierzątigrzybów;• krajobrazunaturalnego;• krajobrazukulturowego.

Od1lipca2010r.NadmorskiParkKrajobrazowyjestczęściąPomorskiegoZespołuParkówKrajobrazowychzsiedzibądyrekcjiwSłupsku.PomorskiZespółParkówKrajobrazowychpowstałnamocyuchwałysejmikuwoj.Pomorskiegowwynikupołączenia7,czyliwszystkichparkówkrajobrazowychwtymwojewództwie.Ustanowie­nie, na danym obszarze, parku krajobrazowego niesie za sobą potrzebę wprowadzenia pewnych ograniczeńzwiązanychzużytkowaniemterenuatakżezaleceń,którepozwoliłybynajaknajbardziejracjonalnyrozwójgo­spodarczyregionuprzyjaknajmniejszychszkodachdlaśrodowiskanaturalnego.Odnosisiętoprzedewszystkimdokwestiizwiązanychzewszelkimizmianamidotyczącymibezpośredniejingerencjiwkrajobrazdanegoobsza­ru.NaterenieparkukrajobrazowegowmyślUstawy o ochronie przyrodyniemaścisłegoobowiązkuwprowadza­niakonkretnychzakazów,któreuniemożliwiałbygospodarczeużytkowanietychterenów.Treśćzakazówobowią­zującychwdanymparkukrajobrazowymustalanajestwdrodzeuchwałysejmikuwojewództwa.Wpraktyceoznaczato,żenaobszarzeparkukrajobrazowegomożnazaniechaćwprowadzaniawłaściwiejakichkolwiekza­kazów tak, że ustanawianie tego typu formy ochrony przyrody zupełnie mija się z celem. Z zasady jednakograniczasięwparkachrozwójzabudowyihamujeteprzedsięwzięcia,któremogąwznaczącysposóboddzia­ływaćnastanśrodowiska.Jednakiwtymwypadkuniemajednoznaczniesprecyzowanychwytycznych.Nate­renieparkówkrajobrazowychdozwolonajestzarównogospodarka leśna jak idziałaniazwiązanezrozwojemruchuturystycznego.Należyjednakżezwrócićuwagęnafakt,iżintensywnyrozwójinfrastrukturyturystycznejmożeniekorzystniewpływaćnastanśrodowiskanatymobszarze.Istotnąkwestiąjestwobectegopodejmowa­niedziałań,którewznaczącysposóbwpłynąnaregulacjęorazsposóborganizacjiruchuturystycznegonaobsza­rzechronionym.WprzypadkuNPKodnosisiętoprzedewszystkimdoobszaruPółwyspuHelskiego,cozostałozamieszczonewuchwaledotyczącejpowołaniaParku(art.5Uchwały Nr IX/49/78 Wojewódzkiej Rady Narodowej

w Gdańsku z dnia 5 stycznia 1978 r. w sprawie utworzenia Nadmorskiego Parku Krajobrazowego) (oficjalna strona NPK,2011).

SzczegółoweprzepisydotyczącepodejmowaniadziałalnościgospodarczejnaterenieNadmorskiegoParkuKrajobrazowegozawierająszeregograniczeń.Zdniem16czerwca2011r.weszławżycieUchwałanr142/VII/11zdnia27kwietnia2011r.SejmikuWojewództwaPomorskiegowsprawieNadmorskiegoParkuKrajobrazowego(Dz.Urz.Woj.Pom.Nr66poz.1457),którapodtrzymujewszystkiedotychczasowezakazy.Spośródtychdoty­czących użytkowania terenów NPK należy przede wszystkim wymienić zakaz wykonywania prac ziemnych,któremogłybytrwalezniekształcićrzeźbęterenu.Odnosisiętoprzedewszystkimdokwestiizwiązanychzpra­camiprowadzonymwobrębiebrzegumorskiego.Przepisynieograniczająwżadnymwypadkudziałańzwiąza­

3rozdział

nychzochronąprzeciwsztormową,ajedyniezakazujązmianwmiejscach,gdzieniejesttobezwzględniekonieczne.PrzykłademdziałańprowadzonychwbrewzakazomobowiązującymnaterenieNPKjestusypywanieziemiwobrębiepólnamiotowychikempingów.Działaniateprowadzą do zasypywania przybrzeżnych zbiorowisk szuwarów i obszarów podmokłych.Tymsamymsąonerównieżniezgodnezinnymiprzepisami,któredotycząlikwidowania,za­sypywaniaiprzekształcaniazbiornikówwodnych,starorzeczyorazobszarówwodno­błotnych,atakżelikwidowaniainiszczeniazadrzewieńśródpolnych,przydrożnychinadwodnych.

Rys. 10. Przykład łamania przepisów przez dzierżawiących tereny kempingów.©

Reg

iona

lna

Dyr

ekcj

a O

chro

ny Ś

rodo

wis

ka w

Gda

ńsku

WW

F Po

lska

/ ©

D. B

ógda

ł

Rys. 9. Nielegalne usypywanie plaży na kempingu Polaris, luty 2007 r.

strona 19

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m formy ochrony przyrody na Półwyspie Helskim

Niezwykle ważnąkwestiąjesttakżeogranicze­nie zabudowy w pasie o szerokości100 m od brzegu morskiego, 200 m odbrzeguklifowego,atakżewobrębiepasatechnicz­nego(oficjalna strona NPK,2011).Strefanadmorska,sta­nowiącaobszarwzajemnegooddziaływanialąduimorza,jesttere­nem,naktórymnależywsposóbwyjątkoworozważnywprowadzaćwszel­kieelementyzabudowy.Jesttakżeobszaremobjętymszczególnymiprzepisamiprawnymi.Ustawa z dnia 21 marca 1991r. o obszarach morskich RP i administracji morskiejustanowiłanaterenachnadmorskichpasnadbrzeżnyzpodziałemnapastechnicznyiochronny(art.36i37Ustawy).ZgodnieztreściąUstawywszelkiedziałaniazwiązanezużytkowaniemstrefy nadmorskiej w obrębie pasa nadbrzeżnego wymagają sporządzenia planu zagospodarowania prze­strzennegoorazzatwierdzeniaprzezUrządMorski.ObecnawielkośćpasatechnicznegozostałaustanowionanamocyRozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 kwietnia 2003 r.iwynosiwzależnościodtypuwybrzeżaod10do100metrówwgłąblądu.Ograniczeniazwiązanezzabudowąbrzegumorskiegomajądwaważneuzasadnie­nia.Niekontrolowanazabudowamożepopierwszepowodowaćnieodwracalnądewastacjęwalorówkrajobrazo­wychtakjaknaprzykładzabudowarówninynadzatokowejwobrębiePółwyspuHelskiegoniszczykompleksywydmoweorazniewielkie,izolowanetorfowiskanadmorskie.Podrugiewpływananasilenieniektórychproce­sów brzegowych. Dobrym przykładem może być fakt gwałtownego cofania się wiosną 2007 r. korony klifuwJastrzębiejGórzewpobliżuPromenadyŚwiatowida.PrzyczynątegozjawiskawdużejmierzebyłabudowaumocnieńnawysokościPolicyjnegoOśrodkaWypoczynkowego,któryznajdujesięnieconazachódodniszczo­negoodcinkaklifu.Drugąważnąprzyczynąnakładanychograniczeńsąkwestiebezpieczeństwa.Intensywneprocesyzachodzącewobrębiebrzegumorskiegoniszczączęstozabudowę,powodującnietylkostratyfinansowe[1],

alejednocześniezagrożeniedlażycialudności.Dobrąilustra­cją tego twierdzenia jest zabudowa Półwyspu Helskiegowodległości,którapowodujeczęstezalewaniefundamentówbudynkówprzezwodęmorskąwwynikucofkiiprzesiąkaniajejdo nadmiernie eksploatowanych warstw wodonośnych(Kistowski,2004).Inwestorzyiwydającyzezwolenianabudo­węnieuwzględniającyklicznychzmianpoziomumorzaorazwódgruntowych.Przepisyprawnezakazująrównieżorganizo­waniarajdówmotorowychisamochodowychnaterenieNPK.Zarządzenie nr 3 Dyrektora Urzędu Morskiego wprowadza

zakazwjeżdżaniapojazdamisilnikowyminaobszarwydminiszczeniatamtejszejroślinności,czegoprzykłademsąmodnewostatnimczasiejazdyquadami.PrzepisydotycząceNadmorskiegoParkuKrajobrazowegowprowa­dzają ograniczenia także w sposobie korzystania z akwenu Zatoki Puckiej. Na obszarze zbiornika objętegoochroną w ramach Parku Krajobrazowego zakazuje się używania łodzi motorowych i jednostek pływającychwyposażonychwsilnikspalinowy.WyjątekstanowiątorywodneprowadzącedoportówwPuckuiKuźnicy,gdziemożliwejestużytkowanietegotypupojazdów. Odstępstwodozakazuobowiązujeteżdla„statkówjednostekratowniczych,jednostekorganizacyjnychwłaścicielawódluburządzeńwodnychzlokalizowanychnawodach,inspektorówżeglugiśródlądowej,PaństwowejiSpołecznejStrażyRybackiej,prowadzeniaracjonalnejgospodar­kirybackiejorazwykonywaniazadańzzakresuochronyprzyrodyprzezSłużbęParkuKrajobrazowego” (oficjalnastronaNPK,2011).

[1]Wobszarzepasatechnicznegowwydzie­lonymodcinkuokoło200metrówodbrzeguwystępuje całkowity zakaz zabudowy.Wzwiązkuz tymewentualne stratyponie­sionewwynikunegatywnegooddziaływaniamorza nie podlegają zwrotowi z tytułu od­szkodowańaniniesąobjęteubezpieczeniem.

3rozdział

Rys. 11. Półwysep Helski.

WW

F Po

lska

/ ©

D. B

ógda

ł

W1994r.NadmorskiParkKrajobrazowy,jakojedenzpierwszychwPolsce,zostałzgłoszonydosiecibałtyckichobszarówchronionych(Baltic Sea Protected Areas,wskrócieBSPA).Obszarytepowoły­

wane sąnamocyKonwencjiHelsińskiejpodpisanejwmarcu1974 r.Polska,wrazzewszystkimipaństwaminadbałtyckimi,podpisałanowąwersjędokumentuw1992r.,awczerwcu1999r.ratyfikowałagowaktualnejdodziśformie,obowiązującejod17stycznia2000r.OrganemwykonawczympowołanymnamocyKonwencjijestKomisjaHelsińska(HELCOM).GłównymjejzadaniemjestochronaśrodowiskaprzyrodniczegoMorzaBałtyc­kiego,zeszczególnymuwzględnieniemgatunkówfloryifaunywrazzichsiedliskami.Istotnąkwestiąjesttakżeochronamechanizmów,które regulują funkcjonowanieekosystemumorskiego(Konwencja Helsińska,2011).Obszary chronionewłączonedo sieciHELCOMBSPA stanowią reprezentatywne fragmentywybrzeżawrazzprzylegającymdonichpasemwód.Spośródinnychobszarówwyróżniajeprzedewszystkimbogactwowystępu­jącychekosystemów,siedliskorazgatunków.Opróczwalorówprzyrodniczychochronąobjętesąrównieżwalorykulturoweczyliterenyoznaczeniuarcheologicznym,wrakistatkówczykrajobrazymorskie.MorskieobszarychronionesąistotnymelementemochronyMorzaBałtyckiego.Obszarytezewzględunaswojewaloryprzyrod­nicze, są jednocześnie terenami intensywnego rozwoju gospodarczego, w tym przede wszystkim turystyki.OdpowiedniezarządzanietymiregionamipozwolinietylkonazachowaniebogactwaprzyrodniczegoBałtyku,głównieochronęłowiskorazsiedliskposzczególnychgatunków,alemożebyćtakżekorzystnezekonomicznegopunktuwidzenia.Turystyka stanowi spore zagrożeniedla gatunków roślinoraz zwierzątmorskichobszarówchronionychwramachsieciHELCOMBSPA,alejednocześnienatychterenachzpowodzeniemmogąrozwijaćsięformyaktywnościturystycznej,któresązgodnezzasadamizrównoważonegorozwoju(Planowanie i zarzą-dzanie obszarami chronionymi Morza Bałtyckiego: wytyczne i narzędzia,2011).Pomimo,iżobszarBSPAzostałpowołany formalnie przez Ministerstwo Środowiska, 31 XII 2009 jako BSPA ID84 w granicach PLB220005(ZatokaPucka),statustenniejestrespektowany.Takiejformyochronyprzyrodynieprzewidujebowiemartykuł6ustawyzdnia16kwietnia2004r.oochronieprzyrody(Dz.U.z2009r.,nr151,poz.1220).

strona 21

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m formy ochrony przyrody na Półwyspie Helskim

Niejest to jedynaluka prawna związanaz ochroną przyrody na obszarachmorskich. Nie istnieją przepisy umożli­wiające tworzenie rezerwatów przyrody naobszarachmorskichwódwewnętrznychorazmorzatery­torialnego.WodyZatokiPuckiejformalniewłączonesąwobszarNPK,prawnienatomiastpodlegająadministracjimorskiejorazprzepi­som obowiązującym na morzu. Dyrektor NPK nie dysponuje wobec tegoinstrumentami prawnymi, które umożliwiałyby ochronę przyrody na obszarachmorskichwłączonychwobszarparku.ObszarchronionyNatura2000jestzarządzanyformalnieprzezUrządMorski(rejonymorskie)orazRegionalnąDyrekcjęOchronyŚrodowiska(obszarylądowe). DlazachowaniawalorówprzyrodniczychikrajobrazowychnajcenniejszychobszarównaterenieNPKijegootulinyzastosowanonastępująceformyochronyprzyrody:rezerwaty,użytkiekologiczne,stanowiskodo­kumentacyjneprzyrodynieożywionej,obszaryNatura2000(2obszaryochronyptakówi6obszarówochronysiedlisk),pomnikiprzyrody,NadmorskiObszarChronionegoKrajobrazuorazzespołyprzyrodniczo­krajobrazo­we(„CypelHelski”).

B Rezerwaty

ObszarNPKstanowitakżeswoistąotulinędlakilkurezer­watów–obszarówowyjątkowych,wręczunikalnychwalorachprzyrodniczych,alewprzeciwieństwiedoparkównarodowychz reguły zajmujących niewielkie powierzchnie[2]. RezerwatypowołujeRegionalnyDyrektorOchronyŚrodowiska (Art. 13pkt.3Ustawa o Ochronie Przyrody).Stanowiąone,obokparkównarodowych,najbardziejścisłąformęochronyprzyrodyobowiązującąnatereniePolski.Powoływanesąwceluochronyizachowaniawstanieniezmienionymobszarówlubteżwceluprzywróceniaśrodowiskadostanujaknajbardziejprzypominającegopierwotny.Chro­niątakżegatunkiroślinizwierzątzamieszkująceichobszar,wrazzzajmowanymiprzezniesiedliskami.Naichtereniezakazujesięcałkowiciewprowadzaniazabudowyiprowadzeniawszelkiegorodzajudziałalnościgospo­darczej,pozaterenamispecjalniedotegowyznaczonymi(art.15ust.1Ustawy o ochronie przyrody).Oznaczatotymsamymzakazjakiejkolwiekaktywnościturystycznejpozaszlakamiiścieżkamiedukacyjnymipoprowadzo­nyminaterenierezerwatu.Odzakazówmożnaodstąpićnp.wprzypadkunagłychzagrożeń,prowadzeniaakcjiratunkowychczydziałańzwiązanychzbezpieczeństwempaństwa(art.15ust.2Ustawy o ochronie przyrody).WobrębieNadmorskiegoParkuKrajobrazowego,naobszarzePółwyspuHelskiego,znajdująsiędwarezerwaty:• „SłoneŁąki”;• „HelskieWydmy”. Rezerwat „SłoneŁąki”ustanowionyzostałw1999 roku i zajmujepowierzchnię27,76ha.Położony jestunasadyPółwyspu,nadbrzegiemZatokiPuckiej,naobszarzegminyWładysławowo(Rys.7).Obejmujeon

[2]Wdefinicjiparkunarodowegoprzedsta­wionej w Ustawie o Ochronie Przyrodyz16.04.2004r.(art.8.)jakominimalnąwiel­kośćparkupodajesię1000ha.Wprzypadkurezerwatubrakjestwytycznychcodowielko­ści, dlatego też rezerwaty ustanawia się za­zwyczajnaobszarachwyjątkowocennych,naktórych,zuwaginaniewielkąpowierzchnię,niemożnabypowołaćparkunarodowego.

3rozdział

wykształconenapodłożutorfowymobszaryłąkorazterenyzalewowe.Specyficznewaloryśrodowi­skaprzyrodniczegodoprowadziłydopowstaniana tymterenie skupiskakilkunastugatunków roślin

słonolubnych(tzw.halofitów),rzadkichwskalicałegokraju.Poza tym teren jest obszarem lęgowym licznych ga-tunków ptaków zamieszkujących zbiorowiska halofilne, a także miejscem postojów ptactwa w czasie corocznych migracji. ZewzględunawyjątkowąwrażliwośćroślinwystępującychnaobszarzeRezerwatu,zachowaniewjegoob­rębieodpowiednichparametrówśrodowiskanaturalnegojestniezwykleistotne.Jednakżezewzględunajegopołożeniewbezpośrednimsąsiedztwieterenówmiejskichiobszarówwykorzystywanychturystycznie,„SłoneŁąki”narażonesąnalicznezagrożenia.Wśródnichnależywymienić:• odprowadzaniezanieczyszczeńdowódZatokiPuckiejlubkanałówprzecinającychobszarRezerwatu;• zadeptywanieroślinprzezturystówimiejscowąludność;• zaprzestaniewypasaniazwierząt,któredoprowadziłobydorozwojuszuwarówiroślinłąkowychwypierają­

cychztegoterenugatunkisłonolubne;• podwyższeniepoziomuwody,któredoprowadziłobydozabagnieniategoterenuirozwojuroślinnościszu­

warowej.

DrugimzrezerwatówpołożonychnaobszarzePółwyspuHelskiegosą„HelskieWydmy”(Rys.7).Jesttorezerwatflorystyczny,którypowstałwceluochronycennychgatunkówroślinwydmowych.Rezerwatmatakżechronićcharakterystycznedlakrajobrazuwydmowegozbiorowiskatraw,wrzosóworazdrzew,aprzedewszyst­kimznaczneskupiskarzadkichporostówigrzybównaporostowych.„HelskieWydmy”tonajmłodszyspośródwszystkichrezerwatówpołożonychnaobszarzeNPK.Zostałustanowionyw2006r.Jegopowierzchniawynosi108,48ha.PołożonyjestnaobszarzeleśnictwaJastarnia.ZajmujetakżeczęściowofragmentpasatechnicznegobędącegowzarządzieUrzęduMorskiegozsiedzibąwGdyni.Wzwiązkuztym,iż„HelskieWydmy”znajdująsięwbezpośrednimsąsiedztwieterenówrekreacyjnych,narażonesąnalicznezagrożenia.Wynikająoneprzedewszystkimzbrakuorganizacjiruchuturystycznego,acozatymidziezadeptywaniaterenurezerwatuprzeztu­rystów(oficjalna strona NPK,2011).

C Obszary Natura 2000

NajnowsząformąochronyprzyrodywPolscesąobszaryEuropejskiejSieciEkologicznejNatura 2000.Utworzonyw1992r.systemochronyzacząłobowiązywaćwPolscepoprzystąpieniudostrukturUniiEu­ropejskiej.GłównymzadaniemsieciNatura2000jestochronazarównorzadkich,zagrożonychwyginię­ciemekosystemóworazgatunków,aletakżetychsiedliskigatunkówroślinorazzwierząt,któreuważasięzatypowedlacałegokontynentu,wramachwydzielonychnajegoobszarzedziewięciuobszarówbioge­ograficznych.Natura2000chroniprzedewszystkimgatunkiptakówiichsiedliska(tzw.obszaryptasie),które uważa się za cenne i rzadkie w całej Europie, a także cenne w skali europejskiej gatunki roślinizwierzątorazsiedliskaprzyrodnicze(tzw.obszarysiedliskowe),którychzachowaniewniezmienionymstaniejestdlazwierzątnajważniejszymwarunkiemprzetrwania. ObszaryNatura2000 tworzonesąprzedewszystkimwoparciuokryterianaukowe,niezależnieodwzględówekonomicznychbądźspołecznych.WspólnadlawszystkichkrajówUEformaochronyprzyrody

strona 23

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m formy ochrony przyrody na Półwyspie Helskim

pozwalatakżenastwo­rzeniesprawniefunkcjonu­jącej, spójnej sieci obszarów chro­nionych. Jest to o tyle istotne, gdyż ichzadaniem jest ochrona terenów cennych przy­rodniczodlacałejUnii,niezaś jedyniedlaposzczegól­nychkrajówczłonkowskich.WramachNatury2000wyróżniasiędwatypyochronyprzyrody:• obszaryspecjalnejochronyptaków–OSOP(PLB)powoływanenamocy

DyrektywyParlamentuEuropejskiegoiRady2009/147/WEzdnia30listopada2009r.wsprawieochronydzikiegoptactwa(tzw.dyrektywaptasia);

• specjalneobszaryochronysiedlisk–SOOS(PLH),którychzasadyicelefunkcjonowaniaokreślaDyrektywaRady92/43/EWGzdnia21maja1992r.wsprawieochronysiedliskprzyrodniczychorazdzikiejfaunyiflory(tzw.dyrektywasiedliskowa)(Europejska sieć ekologiczna Natura 2000,2011).

DlaochronyPółwyspuHelskiegoiwódZatokiPuckiejwyznaczonoobatypyobszarówNatura2000.„Zato­kaPuckaiPółwysepHelski”obejmujecałyobszarPółwyspuHelskiego,przybrzeżnefragmentyKępySwarzew­skiej,sąsiadująceznimiobszaryPradolinyPłutnicyjakiprzylegającedonichwodyZatokiPuckiejWewnętrz­nej.Zajmujeobszar26750,53ha.Zkolei„ZatokaPucka”toobszaropowierzchni62430,43ha.JegozasięgczęściowopokrywasięzzasięgiemOSOP, jednak sięgadalejwkierunkuzewnętrznychwódZatokiPuckiej,obejmującwłaściwiecałąpowierzchniętegoakwenu(StandardowyformularzdanychdlaobszaruNatura2000–ZatokaPucka).JakmożnałatwozauważyćterenytepokrywająsięczęściowozterenamizajmowanymiprzezNPK(Rys.8).Wynikatozfaktu,iż„Natura2000możeobejmowaćczęśćlubcałośćobszarówiobiektówobję­tychformamiochronyprzyrody[…]”(art.25ust.2Ustawy o ochronie przyrody). „ZatokaPuckaiPółwysepHelski”chronikilkanaścietypównaturalnychsiedlisk,zczegoponadpołowęjegoobszaruzajmująwodypłytkiejZatoki.PozostałeterenyNatury2000toprzedewszystkimwydmynadmorskiepozbawioneroślinnościalbozroślinnościąinicjalnąlubteżporośnięteboramiilasamimieszanymi.WażnymsiedliskiemjesttakżeujścierzekiPłutnicyorazsąsiadująceznimistanowiskakidzinyisolniskanadmorskie.ProcentowyudziałtypówsiedliskwogólnejpowierzchniOSOPprzedstawiatabela2.

Tabela 2. Typy siedlisk wyznaczone na terenie „Zatoka Pucka i Półwysep Helski.

Lp. Nazwa siedliska Pokrycie terenu [%]

1. Duże, płytkie zatoki 55,002. Lasy mieszane i bory na wydmach nadmorskich 4,003. Nadmorskie wydmy szare 0,804. Nadmorskie wydmy białe (Elymo- Almophiletum) 0,805. Solniska nadmorskie (Glauco – Puccinietalia) 0,206. Ujścia rzek (estuaria) 0,157. Kidzina na brzegu morskim 0,108. Klify na wybrzeżu Bałtyku 0,109. Inicjalne stadia nadmorskich wydm białych 0,1010. Kwaśne buczyny (Luzulo – Fagenion) 0,1011. Grąd subatlantycki (Stellario – Carpinietum) 0,1012. Nadmorskie wydmy z zaroślami rokitnika 0,00

Źródło:opracowanienapodstawie:Standardowy Formularz Danych Natura 2000 – Zatoka Pucka i Półwysep Helski,2011(projektECOSUPPORT).

3rozdział

Specjalnyobszarochronysiedlisk„ZatokaPuckaiPółwysepHelski”(PLH220032)przedewszyst­kimchroniwystępującenadanymtereniesiedliskacennychroślinizwierzątm.in.siedliskassaków

objętychochronąfokiszarej(Halichoerusgrypus),czymorświna(Phocoenaphocoena). Natomiastobszarspecjalnejochronyptaków„ZatokaPucka”(PLB220005)chroniprzedewszystkimokre­ślonegatunkiptakówlęgowych,migrującychczyzimujących,występującychnadanymterenie. Natura2000,podobniejakparkkrajobrazowy,nienarzucażadnychrestrykcyjnychograniczeńzwiązanychzgospodarczymużytkowaniemterenu.Wprzypadku,gdyterenyNatury2000pokrywająsięzobszaremparkunarodowego,krajobrazowegobądźrezerwatu,najejobszarzeobowiązujązasadypostępowaniacharakterystycz­nedladanejformyochrony.Jeżelijednakzajmujeonarejonynieobjętewcześniejochroną,obowiązywaćbędąnaniejdziałaniazwiązanezochronączynną,mieszczącesięwgranicachzasadypolitykizrównoważonegoroz­woju,którajesttakżegłównymwyznacznikiemfunkcjonowaniaparkówkrajobrazowych. Opróczzasadpowoływania,podstawowąróżnicamiędzyparkiemkrajobrazowymaNaturą2000jestzakresochrony.Wparkustosujesięwspomnianąwcześniejzasadętrójochrony,wprzypadkuobszarówochronyptaków(PLB)isiedlisk(PLH)szczególnąuwagęzwracasięnaochronęgatunkówptakówisiedlisk,uwzględniającprzytympotrzebęzachowaniaokreślonychtypówkrajobrazujakiniekiedyodtworzenieniektórychjegoelementów(GromadzkiM.,GromadzkaJ.,SikoraA.,WielochM.,2008). PodstawąfunkcjonowaniaobszarówNatura2000jestgwarancjazachowaniaokreślonychwarunkówżyciazwierząt i roślinorazniepogarszaniestanusiedlisk.KażdezpaństwczłonkowskichUEzobowiązane jestdoprowadzeniastałegomonitoringuśrodowiskanatychobszarach.Raznapięćlatsporządzanesąszczegółowekontroleiraporty.Jeżeliwykażąone,żestansiedliskuległznacznemupogorszeniu,nakrajczłonkowskimogązostaćnałożonewysokiekaryfinansowe.

Rys. 12. Foka szara, tu w Ujściu Wisły. Specjalny obszar ochrony siedlisk „Zatoka Pucka i Półwysep Helski” (PLH 220032) chroni m.in. siedliska występowania tego chronionego gatunku ssaków.

WW

F Po

lska

/ ©

D. B

ógda

ł

strona 25

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m formy ochrony przyrody na Półwyspie Helskim

Jak już wspomnia­noNatura2000niewyklu­cza prowadzenia przedsięwzięćo charakterze gospodarczym, jednakmożejewznacznysposóbhamować.Odnosisiętoprzedewszystkimdodziałańmogącychwistotnyspo­sóbzagrozićbytowaniuptakówbądź innychcennychgatunkówzwierząt,jakrównieżgatunkomroślinorazzniszczyćichnaturalneśro­dowiskożycia.Niektóreprzedsięwzięciawymagająszczególnegouzasadnieniaiwykazania, żenie istnieją żadnealternatywneopcjedlaprzeprowadzeniadanejinwestycji.Jeżelirzeczywiścieinnewyjścieztakiejsytuacjisięnieznajdzie,częstozezwalasięnainwestycję,jednakzzastrzeżeniem,żeinwestorzobowiązanyjestdozrekompensowaniawinnysposób swoich działań. Jeśli przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko okaże się błędna(np.uwzględniwpływinwestycjitylkonaniektóregatunkibądźsiedliskachronione)lubrekompensataniebę­dziewystarczającalubnienastąpiwodpowiednimczasie,inwestormożezostaćobciążonysporąkarąpieniężną(Sieć Natura 2000,2011). WzwiązkuzutworzeniemnaterenieZatokiPuckiejiterenachdoniejprzyległychobszarówNatura2000,atakżewłączeniuNadmorskiegoParkuKrajobrazowegodosieciHELCOMBSPA,powstałowielekoncepcjimającychnaceluochronę tych terenówprzeddegradacją.WznacznejmierzedotycząonewódZatoki,naktórychproponujesięograniczeniewykorzystaniawódakwenuwcelachrekreacyjnychidlauprawianiasportówmotorowodnych,jednakzwracasięuwagęnapotrzebępromowaniaturystykikwalifikowanejwpostaciżeglar­stwabądźkajakarstwaorazrozbudowypotrzebnejinfrastrukturyturystycznejwmiejscachdotegoprzeznaczo­nych(Poradnik ochrony siedlisk i gatunków,2008).Naobszarachlądowychzaleceniaochronnedotycząm.in.zakazu:• sztucznejstabilizacjiwydmnaniektórychobszarach;• zadrzewianiawydmbiałych,szarychlubporośniętychmurawą;• wprowadzanianaobszarywydmowegatunkówobcych;• zmianstosunkówwodnychwzagłębieniachmiędzywydmowychinaobszarachtorfowiskowych;• usuwanianaturalnejroślinnościporastającejbrzegmorski;• nadmiernegoużytkowanianawozówsztucznychidoprowadzaniaichdowódZatoki;• użytkowanianiektórych,niewielkichfragmentówlasówiprzebudowydrzewostanu;• ruchu turystycznego i rekreacji w obszarach występowania cennych siedlisk roślinnych i zwierzęcych

(Makomaska–Juchiewicz,Perzanowska,2008). ObszarPółwyspuHelskiegoorazZatokiPuckiejobjętyjestszeregiemformochronyprzyrodyróżniącychsięodsiebiestatusemprawnym,atymsamymprzepisamiregulującymiichfunkcjonowanie.Utworzenietakichformochronyprzyrody,jakchociażbyparkkrajobrazowy,nakładanamieszkańcówterenów,któreonobejmuje,różnegorodzajuograniczenia.Ideatrójochronystosowanawparkachdotyczywdużejmierzewstrzymywaniawieluprzedsięwzięćmającychnaceluwywołaniezmianwkrajobrazienaturalnym.UtworzenieNadmorskiegoParkuKrajobrazowegowiązałosięprzedewszystkimzochronąróżnorodnościprzyrodniczejtegoobszaruprze­jawiającejsięnietylkowbogactwiegatunkówiichsiedlisk,aletakżewistnieniunastosunkowoniewielkimobszarzeróżnych,częstobardzoodmiennychtypówkrajobrazu.OgraniczeniawywołaneutworzeniemNPKniestanowiłyjednakwystarczającegozabezpieczeniadlaochronyjegoobszarów.Wciągu30latistnieniaParkunajegotereniedokonanotak licznychprzekształceń,żetrudnomówićonaturalnymcharakterzetegoobszaru.Rozbudowa infrastruktury turystycznej spowodowała szybki rozwój gospodarczy regionu, ale jednocześnie

3rozdział

doprowadziładoznaczących,aniekiedynawetnieodwracalnychzmianwśrodowiskuprzyrodniczym.Gdybyrozwójtenopartybyłozasadyzrównoważonegorozwoju,doktórychodnosisięideaparkukrajo­

brazowego,zmianytezpewnościązaszłybywolniejiniebyłybyażtakdestrukcyjnedlaśrodowiska.

Rys. 13. Sztucznie dosypana plaża na Kempingu Solar, kwiecień 2009 r. ©

Sta

cja

Mor

ska

UG

Upatrywanie znaczących zagrożeń dla rozwoju cywilizacyjnego w istnieniu takich form ochronyprzyrodyjakparkkrajobrazowyczyobszaryNatura2000jestsporymbłędem.Mówiącoochroniezapo­minasiębardzoczęstoofakcie,iżterenynadmorskieobjętesąwielomaograniczeniamiztytułuwieluprzepisówiustaw.Kwestiezabudowywstrefiebrzegowejregulowanesąm.in.przezUstawę z dnia 28 marca 2003 r. o ustanowieniu wieloletniego „Programu ochrony brzegów morskich”,aproblemydotycząceużytkowanialasówwstrefienadmorskiejporuszonezostaływUstawie o lasach iw Zasadach Hodowli Lasu wprowadzonychtąustawą.Oznaczatotymsamym,iżnawetjeślinanadmorskichterenachpo­wiatupuckiegonieistniałbyparkkrajobrazowy,obszarytemimowszystkonadalpozostawałybyobjęteróżnegorodzajurestrykcjami,częstobardziejsurowyminiżtenałożoneprzezUstawę o ochronie przyro-dy.Tymbardziejniemożnamówić,iżutworzenieobszaruNatura2000znaczącoograniczadziałalnośćgospodarcząnatychterenach,ponieważzaleceniadotyczącenowejformyochronyprzyrodywdużejmierzepokrywająsięztyminormami,jakiezostaływprowadzonewrazzutworzeniemNPK.Łamanieprzepisówzwiązanychzwprowadzaniemnaprzymorskichterenachrekreacyjnychtzw.„dzikiejzabudo­wy”jestwięckwestiąniepodporządkowaniasiębardzowieluprzepisom.

strona 27

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m formy ochrony przyrody na Półwyspie Helskim

Proponowane ograniczenia w użytkowaniu obszarów nad­morskich mogą być postrzegane bardzo niekorzystnie przezmieszkańcówgminleżącychnaterenieNPK.Jednaknależyprzytymnadmienić,iżniedotycząonecałejstrefynadmorskiej,alejedynie niewielkich fragmentów brzegu morskiego. Ponadtowwieluprzypadkachzaleceniateopróczzakazówzawierajątak­żepropozycjetakiegoużytkowaniaterenów,bybyłoonojaknaj­mniejniekorzystnedlaśrodowiskanaturalnego.Zastosowaniesiędotychpropozycji,jakchociażbypropagowanieturystykiaktyw­nej,którawdzisiejszychczasachcieszysięcorazwiększympowo­dzeniem,mogłobyodbićsiękorzystnienarozwojuturystykinaobszarzepowiatupuckiego.

WW

F Po

lska

/ ©

D. B

ógda

ł

Rys. 14. Rozwój infrastruktury turystycznej na Półwyspie Helskim.

4rozdział

Ocena stanu ruchu turystycznego na Półwyspie Helskim

A Baza noclegowa na Półwyspie Helskim

Bazanoclegowajestjednymzpodstawowychelementówzagospodarowaniaturystyczne­go.Wjejskładwchodząwszelkieobiektyiurządzeniaumożliwiająceturyścienoclegpozajegomiejscem zamieszkania. W. Kurek (2007) proponuje następujący ogólny podział obiektówbazynoclegowej:• obiektyhotelarskie,czyliobiektyzbudowanelubzaadaptowanewceluświadczeniausług

noclegowych,costanowipodstawęichdziałalności;• obozowiskaturystyczne,czyliwydzieloneterenyprzystosowanedoustawieniaprzenośne­

golubruchomegosprzętunoclegowego;• kwateryiinneobiektyprywatne,świadcząceusługinoclegowe;• drugiedomyiobiektyużytkowanewsystemietimesharingu.

Od1996rokuGłównyUrządStatystycznystosujebardziejszczegółowąklasyfikacjębazynoclegowej, której stworzenie miało związek z obowiązkiem składania przez poszczególnepodmiotyrocznychsprawozdaństatystycznych.Klasyfikacjataobejmuje17rodzajówobiek­tów:hotel,motel,pensjonat,domwycieczkowy,schronisko,schroniskomłodzieżowe,ośrodekwczasowy,ośrodekkolonijny,ośrodekszkoleniowo­wypoczynkowy,dompracytwórczej,domekturystyczny,kemping,polebiwakowe,ośrodekwypoczynkusobotnio­niedzielnegoiświątecz­nego,kwateraagroturystyczna,zakładuzdrowiskowyorazobiektyniesklasyfikowane. Półwysep Helski, będący administracyjną częścią powiatu puckiego podzielony jest na3 gminy miejskie: Władysławowo, Jastarnię oraz Hel. Administracyjnymi częściami miastaJastarniasąKuźnicaiJurata,natomiastWładysławowoposiada12jednostekpomocniczych,doktórychzaliczasiędzielnice: Cetniewo,Hallerowo,Śródmieście,Szotland,Żwirowa;osie-dla: Chałupy,JastrzębiaGóra,Rozewie oraz sołectwa: Chłapowo,Karwia,Ostrowo. Łącznie w powiecie puckim znajduje się 160 obiektów turystycznego zakwaterowaniazbiorowego(danezroku2009),zczegonaPółwyspieHelskimzlokalizowanychjest125znich,costanowiok.80%ogółu(Tabela3).WgminieJastarniaznajdująsię24obiektyturystycznegozakwaterowaniazbiorowego,wgminieHel4,awgminieWładysławowo97,costanowiodpo­wiednio15%,3%oraz61%ogółutegotypuobiektównapółwyspie.Zdecydowanąwiększośćobiektówstanowiąośrodkiwczasoweorazpensjonaty.DużagrupaobiektówzakwalifikowanazostałaprzezGUSjakoobiektyniesklasyfikowane,czylitakiektórewczasieniepełnegowyko­rzystaniazgodniezichprzeznaczeniem,wcałościlubwczęści,pełniąfunkcjęobiektunocle­gowegodlaturystów.Należądonichm.in.internaty,domystudenckie,hotelerobotniczeitp.Odroku1999dotegotypuobiektówzaliczasięwszystkieobiekty,którenieodpowiadająwa­runkom przewidzianym dla hoteli, moteli, pensjonatów, domów wycieczkowych, schronisk,kempingów,pólbiwakowychidomkówturystycznych.

strona 29

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i mocena stanu ruchu turystycznego na Półwyspie Helskim

Tabela 3. Turystyczne obiekty zakwaterowania zbiorowego w powiecie puckim oraz na Półwyspie Helskim (w podziale administracyjnym) w latach 2000 oraz 2009; pola zacieniowane sugerują niekompletność danych GUS.

Rodzaj obiektuPowiat Pucki

Półwysep Helski

gmina Władysławowo gmina Jastarnia gmina Hel

2000 2009 2000 2009 2000 2009 2000 2009

Hotele 9 17 2 8 5 6 1 0

Motele 0 1 0 1 ­ ­ ­ ­

Pensjonaty 21 11 14 9 3 0

Inne obiekty hotelowe ­ 11 ­ 4 0 0 ­ 2

Schroniska młodzieżowe 3 0 1 0 ­ ­ ­ ­

Szkolne schroniska młodzieżowe 0 2 ­ 0 ­ ­ ­ ­

Ośrodki wczasowe 46 55 27 35 12 12 1 1

Ośrodki kolonijne 10 7 10 6 0 0 ­ ­

Ośrodki szkoleniowo­wypoczynkowe 9 (2001) 8 ­ 5 0 3 ­ ­

Zespoły domków turystycznych 7 11 3 3 1 0 0 1

Kempingi 4 4 2 4 1 0 ­ ­

Pola biwakowe 6 5 4 3 0 0 ­ ­

Kwatery agroturystyczne 4 ­ ­ ­ ­ ­ ­ ­

Pozostałe obiekty niesklasyfikowane 20 28 11 19 3 3 ­ ­

OGÓŁEM 160 80 97 28 24 2 4

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawiedanychGUS.

WedługdanychpozyskanychzGUSwokresielat2000­2009notuje się spadek liczby obiektów turystycznego zakwaterowaniazbiorowegowgminieJastarnia(28obiektóww2000rokuoraz24obiektyw2009),natomiastwgminachWładysławowoiHelliczbatawzrasta,weWła­dysławowie o 17 obiektów (80 w 2000 roku oraz 97 w 2009), a w gminie Hel o 2(2obiektyw2000rokuoraz4w2009).DanychGUSniepotwierdzająjednakżewłasneobserwacje,m.in.kempingMaszoperiawJastarni.

W2009rokuwpowieciepuckimudzielonołącznieniemal994tys.noclegów.Noclegiudzielonewobiek­tachzlokalizowanychnatereniePółwyspuHelskiegostanowiąniemal90%znich,wtymzdecydowanieprzodu­jegminaWładysławowo,gdzieudzielonoponad540tys.noclegów(54%).WgminieJastarniabyłotook.330tys.(33%),awgminieHel–20600(2%)(Rys.15).

4rozdział

Rys. 15. Noclegi udzielone w obiektach turystycznego zakwaterowania zbiorowego zlokalizowanych na terenie powiatu puckiego w roku 2009.

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawiedanychGUS.

WskaźnikamiobrazującymipoziomwykorzystaniaturystycznegoobiektównatereniegminPółwyspuHel­skiegosąwskaźnikidotycząceilościmiejscnoclegowychna1000ludnościorazliczbakorzystającychznoclegówna1000ludności(Tabela4).

Tabela 4. Miejsca noclegowe oraz korzystający z noclegów w powiecie puckim w 2009 r.

Powiat pucki

Półwysep Helski

gmina Władysławowo

gmina Jastarnia

gmina Hel

Ilość miejsc noclegowych na 1000 ludności 181,53 535,73 855,85 110,48

Liczba korzystających z noclegów na 1000 ludności 2768,58 7963,17 16405,16 1039,88

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawiedanychGUS.

Wpowieciepuckimprzypada181,5miejscanoclegowegona1000mieszkańców(danezarok2009).Wgmi­nachWładysławowoiJastarnialiczbatajestznaczniewyższa,odpowiednio535,7oraz855,9.JedyniewgminieHelilośćmiejscnoclegowychprzypadającychnatysiącmieszkańcówjestniższaniżśredniadlapowiatuiwyno­si110,5. Wroku2009wpowieciepuckimwskaźnikdotyczącyilościosóbkorzystającychznoclegówna1000miesz­kańcówwyniósłniemal2,8tys.Analogiczniedowskaźnikaanalizowanegopowyżej,wgminachWładysławowoiJastarniawskaźnikilościosóbkorzystającychznoclegówna1000mieszkańcówbyłwyższyniżdlapowiatu,odpowiednio:7,9tys.oraz16,4tys.NatomiastwgminieHelwynosiłon1,0tys.

strona 31

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i mocena stanu ruchu turystycznego na Półwyspie Helskim

B

Wędkarstwozaliczane jestdo formturystykinadmorskiej, któraobejmujewszelkieprzejawyaktywnościpodejmowaneprzezturystówwpasiewybrzeżawzasięgudo10kmodbrzeguwstronęlądu(strefaprzybrzeżna,pasnadmorskiiwybrzeże). NatereniePółwyspuHelskiegodziała8firmoferującychturystycznerejsywędkarskienapokładzie12jed­nostekpływającychoróżnychgabarytach.Największaznich–STOLEMmożezabraćjednorazowo16osób.Średniołodzietezabierająjednorazowo10wędkarzy,ałącznailośćmiejscnałodziachwynosiokoło120(Tabe­la5).CzęśćjednostekpływającychwyposażonajestwGPS,echosondy,radiotelefonyorazradary.

Tabela 5. Łodzie tworzące flotę dla turystycznych rejsów wędkarskich w 2010 r.

Port Nazwa łodzi Ilość miejsc

Władysławowo Gdy­14 12

STOLEM 16

Wła­65 10

Neptun 10

NEREIDA 10

Wła­38 10

Jastarnia Barbara 8

Lukas 8

Hel Kacper 12

Mira 10

Zahir B 10

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawiedanychzportaluWrotaPomorza.

Turystyka wędkarska na Półwyspie Helskim

Firmy oferujące turystyczne rejsywędkarskiezlokalizowanesąweWłady­sławowie,JastarniiHelu,skądichłodziewypływająwmorze–głównieporuszającsiępowodachZatokiPuckiej,aletakżenaotwartymmorzu.Niektórejednostkiwyruszająna łowiskaoddaloneod lądunaweto20km,łowiącnagłębokości50­­70metrów.Ofertaobejmujerejsyoróż­nymczasietrwania,odkilkugodzinnych(średnio 6­8 godzin) do wypraw dwu­dniowych z zakwaterowaniem i wyży­wieniem.Ofertawiększościrejsówobej­muje takżemożliwośćnurkowania,wy­pożyczenia sprzętu wędkarskiego lubsprzętu do nurkowania oraz pomocdoświadczonych wędkarzy. Firmy orga­nizujące tego typu rejsy wykorzystująłodzietakżedoorganizowaniatypowychrejsówkrajoznawczychpozatoce.

5rozdział

Ocena zagrożeń wartości przyrodniczych przez ruch turystyczny

Rys. 16. Infrastruktura turystyczna – pomosty, parkingi, kąpieliska, dane wg zdjęć z powierza WWF i zdjęć z lotni K. Kowalskiego (projekt ECOSUPPORT).

Rys. 17. Liczba ludzi na plaży, średnia liczba osób na 100 m na danym odcinku – dane wg zdjęć z powietrza WWF z lipca 2010 i zdjęć z lotni K. Kowalskiego (2009) (projekt ECOSUPPORT).

strona 33

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i mocena zagrożeń wartości przyrodniczych przez ruch turystyczny

Niekorzystnezmianymorskichwartościprzyrodniczychwymienionychwrozdziale2(np.zmniejszenieobszaruwystępo­wania,fizyczneniszczeniesiedlisk)sąpowodowaneprzezróżneczyn­niki,zktórychtylkoniektóremożnapowiązaćzrozwojemruchuturystyczne­go.Do takichczynnikówmożnazaliczyćwszelkiepracezwiązanez rozbudowąbazynoclegowejorazinfrastruktury.Teciężkie,technicznedziałania,zawszezmieniająśrodo­wisko,negatywniewpływającnawielkośćobszaru,którymożebyćzajmowanyprzeznaturalnezbio­rowiskaprzyrodnicze. OdsetekobszarówtrwalezmienionychnaPółwyspiewstrefiebrzegowej(200modliniiwodywstronęlądui200mwstronęmorza)sięga15%,amiejscaminawet50%–naodcinkachowysokiejkoncentracjikempingów,np.okoliceChałup,wysokiejkoncentracjiludzinaplaży,czysamychzejśćnaplażę(Rys.16,17,18). Szczególnymważnymrodzajeminfrastrukturysązejścianaplażę(Rys.18)–ponieważtoprzeznieodbywasię rozprowadzanie turystówwzdłużwybrzeża.Zarównodawniejszeobserwacje(Rys.19) jak inoweanalizyzdjęć wykazują, że ludzie mają tendencję do gromadzenia się w bezpośredniej bliskości zejścia na plażę,awmiejscach,gdzieodstępymiędzyzejściamisąduże,plażesąniemalbezludne,nawetwszczyciesezonu(obszarmiędzyJuratąiHelemodstronypełnegomorza),coobrazujeRys.20. Inne niż ruch turystyczny i infrastruktura turystyczna czynniki zagrażające przyrodzie półwyspu nie sąobiektemtegoopracowania.Dlaporządkunależy jednakwspomnieć,że są tozanieczyszczeniapochodzącezopadówatmosferycznych,zmorzaiteprodukowanelokalnie,oraztechnicznemetodyochronybrzeguprzederozją,któretrwaleniszcząnaturalneobszaryplaży.

Rys. 18. Zejścia na plażę – dane wg zdjęć z powietrza WWF (2010) i zdjęć z lotni K. Kowalskiego (2009) (projekt ECOSUPPORT).

5rozdział

Rys. 19. Typowe rozmieszczenie ludzi na plażach – w zależności od dostępności zejść na plażę (dane z półwyspu helskiego, 2000, projekt LITUS).

Rys. 20. Jurata: (po lewej) zatłoczona plaża od strony otwartego wybrzeża, przy zejściu z usługami, (po prawej) kilometr dalej w kierunku Jastarni pusta plaża, wymagająca długiego spaceru.

strona 35

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i mocena zagrożeń wartości przyrodniczych przez ruch turystyczny

Rys. 20. Jurata: (po lewej) zatłoczona plaża od strony otwartego wybrzeża, przy zejściu z usługami, (po prawej) kilometr dalej w kierunku Jastarni pusta plaża, wymagająca długiego spaceru.

WW

F Po

lska

© /

D. B

ógda

ł lip

iec

2010

MasowyruchturystycznynaPółwyspiepowodujeszeregzjawisk,które trzeba rozpatrzyć w kontekście za­grożeńdlaśrodowiska:

1. Odpady–każdyczłowiekprodukujeodpady,którychusuwa­niemusibyćzorganizowane,anadmiernaichilośćstajesięszybkoobcią­żeniemdlalokalnychsłużbsanitarnychiujęćwodno­kanalizacyjnych.Szcze­gólniewokresieletnimdochodzidowprowadzeniaściekówbytowychzindywidual­nychdomostwbezpośredniodorzekwpływającychdoZatokiPuckiej(najbardziejzanieczysz­czonesąBłądzikowskiPotokiGizdepka).Wefekcieznacznaczęśćprzetworzonychodpadów(lokalneoczyszczalnienaPółwyspie)itaktrafiadowódprzybrzeżnychprzyczyniającsiędoichniekorzystnejeutrofizacji.Śmieci(papiery,odpadkijedzenia,plastik,szkło),choćbardzouciążliwedlasamychtury­stów,mająniewielkiwpływnaorganizmyplażoweiprzybrzeżne.Półwysep(wewnętrznaczęść)należałdośredniozaśmieconychwskalinaszegowybrzeża(danezlat1990­1995T.Jóźwiak,IOUG). Istotnym zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego Zatoki Puckiej jest nadmierna produkcjaściekówkomunalnychwokresiewzmożonegoruchuturystycznego.Jakpokazaływcześniejszedoświad­czeniajesttoproblembardzopoważny.Zaniedbaniawtejsferzedoprowadziłydotego,iżnapoczątkulat90­tychubiegłegostulecia terenyPółwyspuHelskiego iZatokiPuckiejzostałyuznanezaobszarzagrożenia ekologicznego (Jędrzejczyk, 1995). Postępująca w bardzo szybkim tempie eutrofizacjaZatokidoprowadziładowyginięciawielugatunkówfloryorazfaunymorskiejiekspansjiobcychgatun­kówryb(główniebabkibyczej)orazciernikowatych.Miałototakżeswojekonsekwencjeekonomiczne,nietylkodlagospodarkirybackiej.

5rozdział

ZanieczyszczeniewódZatokispowodowałozmniejszeniesięatrakcyjnościtejczęścipowiatupuc­kiego przy jednoczesnym większym zainteresowaniu obszarami sąsiadującymi z otwartym morzem.

Podjętewówczasdziałaniaochronne,m.in.budowaoczyszczalniorazzrzutyoczyszczonychściekówwkierunkuotwartegomorza,doprowadziłydopoprawystanuśrodowiskanaturalnegoZatoki.Wostatnichlatachnotowa­nyjestponownywzrostzainteresowaniaturystówobszaramileżącymibezpośrednionadZatokąPucką,czegoprzejawemjestchociażbypowstanieprzystaniwindsurfingowychwKuźnicyczyChałupach. ZwiększającesięzainteresowanieterenamipołożonyminadwodamiZatokimożejednakdoprowadzićdoponownegopogorszeniastanujejśrodowiska.Dlategoistotnąkwestiąjeststałemonitorowaniewywozunieczy­stościztegoterenuorazbudowasiecikanalizacyjnej,którazagwarantujebezpieczneodprowadzanieściekówkomunalnych.Jakpokazujądanez2009r.większośćmieszkańcówgminpołożonychnadZatokąPuckąposiadadostępdokanalizacjikomunalnej.

Rys. 21. Korzystający z kanalizacji w gminach powiatu puckiego w 2009 r.

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Bank Danych Lokalnych,2011.

Największyodsetekosóbkorzystającychz instalacjinotuje sięwgminach leżącychna tereniePółwyspuHelskiegoorazweWładysławowieiPucku(Rys.21).Wynikatoprzedewszystkimzfaktu,iżsystematycznąkanalizacjętychterenówrozpoczęto jużwlatach90­tychXXw.(Początki i rozwój wodociągów i kanalizacji,2011).Natomiastgminywiejskiepowiatupuckiegoprzyłączanesądosiecikanalizacyjnejwłaściwiedopieroodkilkulat,aleprocestenpostępujewbardzoszybkimtempie.SzczególniejesttozauważalnewprzypadkugminyPuck,gdziewlatach2005­2009długośćczynnejsiecikanalizacyjnejwzrosłaponaddwukrotnie.Jesttozjawiskokorzystne,zwłaszcza,żejesttoobszarsystematycznegorozwojufunkcjiturystycznej,oczymświadczyzwięk­szającasięliczbaturystówkorzystającychzobiektówzbiorowegozakwaterowania.W2005r.liczbatawyniosła4626,natomiastw2009–8610(Bank Danych Lokalnych,2011).

strona 37

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i mocena zagrożeń wartości przyrodniczych przez ruch turystyczny

Systematycznyrozwój sieci kanalizacyjnejjestzjawiskiembardzokorzystnymz punktu widzenia ochrony środowiska,gdyż gwarantuje odprowadzanie ścieków dooczyszczalni,chroniąctymsamymwodyZatokiPuckiejprzedzanieczyszczeniem ipostępującąeutrofizacją.Dostępdokanalizacjipodnositakżejakośćświadczonychusługturystycznych,jakrównieżzwiększaatrakcyjność inwestycyjną terenów.Należy jednakpamię­tać, iżmimoodpowiedniej infrastruktury,byćmożeczęśćzanieczyszczeńnadalodprowadzanajestdowódZatoki.Dlategoteżważnąkwestiąjestnadzorowaniewywozunie­czystościzkempingów,pólnamiotowychiprzystaniwindsurfingowych,zwłaszczajeślinatychob­szarachkorzystasięzprzenośnychurządzeńsanitarnych.

Tabela 6. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej [km] w gminach powiatu puckiego w latach 2005–2009.

Jednostka terytorialna 2005 2006 2007 2008 2009

Powiat pucki 418,0 455,6 469,5 489,1 556,0

Gminy miejskie:

Hel 1,3 1,3 1,3 1,3 1,3

Jastarnia 45,3 45,5 45,6 45,6 45,6

Puck 28,2 32,6 34,1 34,1 34,1

Władysławowo 106,1 106,6 106,8 107,1 113,6

Gminy wiejskie:

Kosakowo 57,6 60,0 62,9 66,6 80,0

Krokowa 102,9 110,2 116,6 116,7 125,1

Puck 76,6 99,4 102,2 117,7 156,3

Źródło:opracowaniewłasnenapodstawie:Bank Danych Lokalnych,2011.

2. Wydeptywanie –dużailośćludziprzechodzącychprzezjakiśobszarmabardzomały efektnegatywnydla ekosystemuplaży (awznacznymstopniunawetpozytywnyprzezrozdrabnianiecząstekmateriiorganicznej)Rys.22. Do wyjątkowo wrażliwych na nadmierną liczbę ludzi na plaży należą zmieraczki(Talitridae), które wycofują się z miejsc, gdzie liczba osób przekracza zagęszczenie10osóbna100m2plaży(Rys.23). Ponieważzmieraczki sąaktywnenocą, szczególnienarażone sąwmiejscach,gdziedużailośćludziprzychodziwieczoremnaplażę–np.przybarachplażowychczydyskote­kach(Rys.24).

5rozdział

Rys. 22. Wydeptywanie, jako proces rozdrabniania materii organicznej i szybszego wprowadzania jej do obiegu biologicznego. Rozkład wielkości cząstek trawy morskiej na plaży przed i po 50 krokach na powierzchni testowej (projekt LITUS).

Rys. 23. Schemat zależności występowania Talitrus saltator od zejść na plażę. Kolonie zmieraczka zagęszczają się w odległości co najmniej 200 m od zejścia, jeżeli zejść jest zbyt dużo, zmieraczki opuszczają zbyt zatłoczony teren. A) naturalna plaża bez zejść, B) plaża z odsuniętymi od siebie zejściami, c) plaża z zejściami zbyt blisko położonymi (Projekt LITUS).

strona 39

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i mocena zagrożeń wartości przyrodniczych przez ruch turystyczny

Rys. 24. Dobowa obecność na plaży, wg zdjęć z lotni Kacpra Kowalskiego, Władysławowo, lipiec 2009. Na osi pionowej liczba ludzi na 100m2 plaży, na osi poziomej godziny dnia, opracowanie własne (projekt ECOSUPPORT).

Wydeptywanie jest zawsze fatalnedla roślinności wydmowej, szuwarów iwszelkichkruchych,wolnorosnącychorganizmów.Jakdotądniejestjednakproblememdlaroślinmorskich,bonigdzieludzieniechodząażtakintensywniepodnie,bynisz­czyćtrawymorskieczyinneroślinynaczyniowe.Możnasięspodziewać,żewydeptywaniebędziewistotnysposóbszkodzićroślinnościmorskiejwrejo­nachpłyciznzlokalizowanychbezpośrednioprzykempingachpółwyspu.

3. Pojazdy mechaniczne –wstrefiebrzegowejwPolsce,zagrożeniezichstronyjestminimalne,międzyinnymizpowoduprzepisówzakazującychjeżdżeniapoplażysamochodami,ibrakutradycji„OffRoadVehicles”niszczącejplażeiwydmywwielukrajach(McLachlan2004).SporadyczniepojawiająsięnaplażachPółwyspuprywatnequadyipojazdysłużbParkulubUrzęduMorskiego.Niestwarzatojakdotądzagrożeniadlaprzyrodymorskiej(prawdopodobnieistniejejednakproblemnielegalnychquadównaHelskichWydmach,pozastrefąbrzegową).NatomiastwielkimproblememjestprzewożeniepiaskuzplażotwartegomorzanakempingiodstronyZatoki–częstapraktykawostatnichlatachprzedotwarciemsezonu(Rys.25).Mechaniczne,masoweusuwaniepiaskuzplażypowodujezaburzenienaturalnejstrukturybrzegu,szybsząerozjęwydmibrzeguifi­zyczneniszczeniechronionychsiedlisk.Niewątpliwienadmierny(wstosunkudodostępnejpowierzchni)ruchsamochodówosobowychnaHelu,jestraczejproblememdlaludziniżdlaPrzyrody.WąskipaspłaskiegoPółwy­spuiczęstesilnewiatryniepozwalająnagromadzeniesięspaliniistotnezatruwanieśrodowiska.Nagminnenielegalneparkowanienazielonympasiewzdłużdrogi216oraztypowewsezonieletnimwielogodzinnekorki,toproblemdlaturystówimieszkańców.NieznanajestskalamyciasamochodównaPółwyspie–jeżeliodbywasiętopozaskanalizowanymsystememprofesjonalnychmyjni,szkodliwesubstancjewrazzwodąprzefiltrująsięprzezpiaszczystygruntdowodymorskiej.

5rozdział

Rys. 25. Wydobywanie piasku z zagrożonego erozją brzegu na otwartym wybrzeżu i przenoszenie go na chronione podmokłe łąki i szuwary od strony Zatoki, w celu nielegalnego poszerzania kempingów.

© S

tacj

a M

orsk

a U

G w

Hel

u

4. Budowa infrastruktury turystycznej jestwtejchwilinajwiększymzagroże­niemdlaprzyrodyPółwyspu.Najistotniejszejestfizyczneniszczeniesiedlisk,przedewszystkimszuwarów,podmokłychsłonychłąkiwąskichplażzkidzinąprzeznasypywa­niepiaskuirozbudowywanieobszarówkempingów.PodobnyefektwywołująwszelkiepracemelioracyjneihydrotechnicznewpasieplażodstronyZatoki.Zniszczenieszu­warówpociągazasobąwielostopniowezmianywprzybrzeżnymekosystemie–odznik­nięciamiejscdowylęguiwychowuryb,przezuruchomienieerozji.Pewnezespołyro­ślinizwierzątmogąwystępowaćiodtwarzaćsiętylkowówczas,jeżelizajmująodpo­wiedniodużyobszar–niedasięutrzymaćizolowanychmałychkęptrzcinyiichfunkcjibioinżynieryjnej.Znacznaczęśćniszczeniatrzcinowiskinaturalnegobrzegumorskiegoodbywałasięwjawnienielegalnysposób–jaknakempingu„Ekolaguna”,gdziejużpowprowadzeniueuropejskiegosystemuochronysiedliskNatura2000przezkolejnelatakempingniszczyłtrzcinowiskaisłonełąki,rozszerzającswójobszarpozalegalniewy­znaczonegranice(Rys.26).Obecnienaobszarzekempingu„Ekolaguna”niemajużtrzcinowisk,którezostałyzastąpionepasemsztucznieusypanejplaży.Tensamproce­deruprawiająinnekempingi(m.in.Kaper,Polaris,Solar).NaSolarzeod2004do2009rokudosypanookoło30­40metrówbrzegu(Rys.27).Natereniedosypanym,doktóre­go właściciel nie ma tytułu prawnego, znajduje się większość przyczep z terenukempingu(ok.100przyczeptj.3rzędy)(Tabela7).

strona 41

Rys

. 26.

Zdj

ęcia

lotn

icze

prz

edst

awia

jące

prz

ekro

czen

ie g

rani

c ke

mpi

ngu

Ekol

agun

a

prze

z do

sypy

wan

ie p

laży

i ty

m s

amym

cał

kow

ite

znis

zcze

nie

trzc

inow

isk.

© N

adm

orsk

i Par

k Kr

ajob

razo

wy

5rozdział

Rys

. 27.

Zdj

ęcia

lotn

icze

prz

edst

awia

jące

prz

ekro

czen

ie g

rani

c ke

mpi

ngu

Sola

r

prze

z do

sypy

wan

ie p

laży

i ty

m s

amym

cał

kow

ite

znis

zcze

nie

trzc

inow

isk.

© N

adm

orsk

i Par

k Kr

ajob

razo

wy

strona 43

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i mocena zagrożeń wartości przyrodniczych przez ruch turystyczny

Tabela 7. Dane o antropopresji na strefę brzegową Półwyspu Helskiego (analiza zdjęć Kacpra Kowalskiego z lipca 2009 roku i WWF) – obiekty w strefie do 200 m od linii wody (opracowanie własne, projekt ECOSUPPORT).

Rodzaj użytkowania brzegu Długość / liczba Procent wybrzeża

opaski betonowe i kamienne 10 km 15

wejścia na plaże 40 km / 137 wejść 62

łodzie motorowe 135

łodzie rybackie (nie wszystkie używane do celów rybackich) 98

samochody 3374

przyczepy + domki kempingowe na kempingach 1870

sezonowe obiekty na plaży 105

namioty na kempingach 617

deski surfingowe 904

5. Turystyka motorowodna–łodziemotoroweodużejmocysilnika(powyżej10HP),poru­szającesięzprędkościamipowyżej10węzłównadpłytkimporośniętymobszarempowodująwy­mywanieroślinnościpodwodnej,naruszenieosadu,ahałasjestzakłóceniemdlawszystkichzwie­rząt.WewnętrznaczęśćZatokijestobjętaograniczeniemwruchułodzimotorowychijakdotądniejesttozjawiskoistotneilościowo,choćwyraźneśladytorówpodejściowych–wyrwanezdnarośliny,widaćprzykażdejprzystaninaPółwyspie(Rys.28).

6. Turystyka żeglarska, surfing, windsurfing, skimsurfing i kitesurfing–ogrom­naliczbadeskarzykorzystającychlatemzpłyciznwewnętrznejZatokiniejestbezpośrednimza­grożeniemdlamorskiejprzyrody.Gdybytenmasowysportwystępowałrównieżwokresiemigracjiwiosennejijesiennejptakówmorskichnależałobygorozpatrywaćjakkażdąnadmiernąobecnośćczłowiekawmiejscach,któreniepowinnybyćzatłoczone.Pośrednioszybkirozwójtegosektoraturystykipowodujenadmiernąrozbudowękempingów(patrzpunkt4).Większejachtymogąza­wijać tylkodoHelu ido Jastarni (w latach1999­2001 liczbawizyt jachtówobcychbandernieprzekraczała125naHelu).RegularnerejsyodmajadowrześniaodbyważeglugapasażerskadoHelu,iokresowodoJastarni,pościślewyznaczonychtrasach.

5rozdział

Rys. 28. Ślady wypłukiwania roślin z dna (podłużne, jasne linie) przez łodzie motorowe.

Rys. 29. Hałas ruchu motorowodnego jest zakłóceniem dla wszystkich zwierząt.

WW

F Po

lska

© /

D. B

ógda

ł, lip

iec

2010

WW

F Po

lska

© /

D. B

ógda

ł

strona 45

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i mocena zagrożeń wartości przyrodniczych przez ruch turystyczny

7. Turystyka podwodna, snorkling,nurkowanieswo­bodne – Zatoka, szczególnie okolice Helu i miejsca znanezobecnościwraków lubbogatej roślinności sąstosunkowopopularnewśród nurkujących turystów. Jest ich jednak wciąż niewielu i ani oni, aniobsługująceichłodzieniestanowiąproblemudlaprzyrodyPółwyspu.PonieważpolowaniapodwodnesąwPolscezakazane,niewydajesiężebypodwodnekłusownictwowtejchwilibyłorealnymzagrożeniem(Tabela8).Szczególnymprzypadkieminfrastrukturyturystycznejsąwrakiprzygotowanedlanurkowania–jedenzostałzatopionyniedawnonaZatoce,gdybytakieinicja­tywymiałysiępowtarzać(np.zatopieniedekoracjifilmowychdofilmu„QuoVadis”podfalochronemHelu)należyjerozpatrzyćwkategoriachzaśmiecaniadnaizakłócaniajegonaturalnegostanu.

Tabela 8. Podsumowanie zagrożeń dla przyrody ze strony turystyki dla przyrody morskiej Półwyspu, opracowanie własne, projekt ECOSUPPORT.

Rodzaj aktywności Zagrożone wartości Mechanizm zagrożenia Stopień zagrożenia przyrody na Półwyspie Helskim

odpady jakość wody, eutrofizacja, zanieczyszczenia chemiczne nieznany

wydeptywanieroślinność wydmowa, szuwary, kolonie zmieraczków

fizyczne niszczenie siedlisk znaczny, w pobliżu zejść na plaże, strefa brzegowa kempingów

pojazdy mechaniczne roślinność wydmowa, kolonie zmieraczków fizyczne niszczenie siedlisk nieznaczny,w strefie morskiej

infrastruktura turystyczna szuwary, plaże z kidziną fizyczne niszczenie siedlisk bardzo znaczny, szczególnie

w rejonie Chałup i Kużnicy

sport motorowodny roślinność podwodna, ptaki i ssaki

fizyczne niszczenie siedlisk, płoszenie średnie zagrożenie do znacznego

sport żeglarski ptaki i ssaki płoszenie przy nadmiernym zagęszczeniu obecnie nieznaczny

sport podwodny ptaki i ssaki płoszenie przy nadmiernym zagęszczeniu obecnie nieznaczny

6rozdział

Strefowość, określenie pojemności środowiska (carrying capacity)

ObszarPółwyspuHelskiegojestjednymznajintensywniejwykorzysty­wanychturystycznieobszarówwkraju.Problememwjegozagospodaro­waniu,uwzględniającympojemnośćśrodowiska,atymsamymmożliwośćjegoochrony jest fakt,żenaPółwyspierealizowanesąniemalwszystkieformyturystyki:turystykapobytowawypoczynkowa,turystykakrótkookre­sowaweekendowa,turystykakwalifikowanazwiązanazesportamiwodny­miczyteżturystykazdrowotna.Wkażdejztychformuczestniczyniecoinnapodwzględemspołeczno­demograficznymgrupaturystów.Stądteżniezwykletrudnojestokreślićsylwetkę„typowego”turystyodwiedzające­goHel,atymsamymjednoznacznieustalić jegopreferencje.Wkonse­kwencji tego, znalezienie optymalnej formuły zagospodarowania tury­stycznegoPółwyspu,uwzględniającejpojemnośćśrodowiskowąipozwala­jącejchronićprzyrodęjestniezwykletrudne.Nieoznaczatojednak,żenienależydążyćdozminimalizowaniadegradującychprzybrzeżnyekosystemmorskiskutkówintensywnegoruchuturystycznego. WynikibadańankietowychprowadzonychwśródmieszkańcówTrój­miastaiturystówodwiedzającychplaże(IOPAN,daneniepublikowane)wskazująnawysokistopieńzainteresowaniaiwrażliwościodwiedzającychstanemsanitarnymwódiplaży.Bezpieczeństwoiestetykabyłystawianezdecydowanie na pierwszym miejscu wśród potrzeb ankietowanych(Tabela 9). Podobne wyniki uzyskuje się w badaniach prowadzonychw innych krajach bałtyckich, gdzie świadomość zagrożenia środowiskamorskiegojestwysoka(SEPA2008). Odpowiedzi na pytania dotyczące oczekiwań turystów wobec infra­struktury wykazują nacisk na higienę, zapewnienie toalet, pryszniców,usuwania śmieci, dogodnego dojazdu i parkingów oraz niedrogiej bazygastronomiczno­noclegowej.Wprawdziewdeklaracjachwiększościosóbpojawiasięoczekiwanieobcowaniaz„nieskażonąprzyrodą,imożliwośćodpoczynkuzdalaodtłumu”tobezpośrednieobserwacjerozmieszczenialudzi na plaży nie potwierdzają, że turyści są gotowi podjąć wysiłek,byzrealizowaćtedeklaracje.Ogromnawiększośćnieoddalasiębardziejniż 200 m od zejścia na plażę i w praktyce maksymalne zagęszczenianotowanenaplażachPółwysputo30osóbna100m2(Rys.24).Przyzało­żeniumaksymalnegozagęszczenianałącznejpowierzchniplażPółwyspumogłobyodpoczywaćnarazokoło670tysięcyludzi,realnezagęszczeniejestznacznieniższeiprawdopodobnaliczbaludziwletnidzieńnaplażachPółwyspusięga67tysięcy.

strona 47

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m

strefowość, określenie pojemności środowiska

Tabela 9. Wyniki ankiety o oczekiwaniach turystów – ankiety projektu LITUS z 2003 r., 700 osób, mieszkancy Trójmiasta i turyści w Gdyni.

Kolorem czerwonym zaznaczono najczęściej udzielane odpowiedzi.

PYTANIE wersja odpowiedzi dziecko kobieta mężczyzna

ile razy odwiedza Pan/i plaże w ciągu roku<3 razy 9 10 74­30 razy 51 30 45>30 razy 45 53 52

co jest najważniejsze na plażybrak śmieci 88 86 85brak glonów 30 42 34dobry dojazd 9 15 22dobre dojscie 12 10 21gastronomia 10 10 19piwo 3 6 21prysznic 12 12 15przeźroczysta woda 42 59 61rozrywki 36 16 16mało ludzi 31 39 38ratownik 53 39 42

co przeszkadza na plażyhałas radioodb. 36 54 58hałas dzieci 19 15 19kłopotliwe dojście 6 9 8brak parkingu 8 10 15śmieci 92 82 81glony 30 34 21tłok 32 24 22psy 16 41 42gracze w piłkę 1 2 3

cel wizyty na plażyznajomi 26 21 33opalanie się 51 61 54rodzinny wypoczynek 31 29 29rozrywki 19 12 14spacer dla zdrowia 58 74 62kąpiel 81 59 70czytanie 4 5 4

idealna plażaromantyczna 19 36 30rozrywkowa 12 12 11sportowa 35 25 35leniwa 21 12 15edukacyjna 13 13 9

obawy na plażybakterie w wodzie 62 72 70bakt. w piasku 28 41 42bakt. w powietrzu 10 6 3małe skorupiaki 18 4 8trujące subst. 42 36 36oparzenia 28 22 28ptaki 4 2 5szkło 30 94 90

6rozdział

Świadomośćunikalnościśrodowiskamorskiegojestwśródodwiedzającychbar­dzo niska. Większość osób deklaruje niechęć do obecności trawy morskiej lub traw

wydmowych–preferującczystypiasekbezzwierzątiroślin–praktycznietraktującmorzeipla­żejakswegorodzajubasennaświeżympowietrzu(Rys.30).

Wyobraź sobie, że masz wpływ na sposób zagospodarowania polskiego wybrzeża.

Które z ilustracji odpowiadają Twoim oczekiwaniom? W każdej grupie zaznacz krzyżykiem jeden z trzech obrazków

Rys. 30. Obrazkowa ankieta przeprowadzona w Trójmieście w latach 2007-2009, dla projektu MARBEF I ECOSUPPORT.

strona 49

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m

strefowość, określenie pojemności środowiska

Ilościowoniewielkagrupa turystów preferujewysokistandardusługizdecydowa­nie unika nadmiernego zagęszczenia.To klienci niewielu luksusowych pensjonatówwJuracie,JastarniiwHelu,dlaktórychbarierycenoweniesąnajważniejsze.Potencjalniedużajestgrupa„ekoturystów”korzystającychześcieżkirowerowejHel–Władysławowo,aleichilośćzależna jest od transportu (tanie tramwaje wodne przewożące rowery).BardzodużagrupaturystówprzyjeżdżanaPółwysepdlakilkupodstawowychatrak­cji–fokariumStacjiMorskiejUG(blisko0,5mlnosóbrocznie),zabytkówmilitarnychHelu(liczbanieznana),lokalnychproduktów(świeżeryby). Niemniejnajliczniejszagrupatowieletysięcyturystówprzyjeżdżającywsezonieletnimnakrótkikilkulubjednodniowywypoczynek,połączonyzplażowaniem,uprawianiemsportówwodnychorazrozrywką.Stądteżznacznyudziałmłodzieżywtejgrupie.Tagrupaturystówstwarzarealnezagrożenieumasowieniemruchuturystycznegoiobniżeniemjegojakościgenerującmasowypopytnaniedrogienoclegiigastronomiezapewnia­neprzezwielkiekempingi.Dlategotyputurystyotaczającaprzyrodaniemażadnegoznaczenia,czystośćśro­dowiskajestdrugorzędna,liczysięniskacenausługiimasowarozrywka.Przykłademtejtendencjijestdegrada­cjaŁebyiWładysławowa–gdzieturystykatypumasowegozdominowałaobszariwyparłabardziejwymagającąklientelę.

Rys. 31. Wyniki ankiet na temat opłat za wjazd na Hel – mieszkańcy Gdyni, 100 ankiet.

Interpretacjazebranegomateriałuankietowegodotyczącegopreferencjiipotencjalnychzachowańturysty­cznych musi uwzględniać ich ograniczoną wiarygodność. Badanie ankietowe zawsze obarczone jest błędemwynikającymztendencjiudzielaniaprzezankietowanego„oczekiwanych”,czyteż„poprawnych”odpowiedzi.Ankietowanybardziejlubmniejświadomiebudujeswój„pozytywny”wizerunek,udzielającodpowiedzi,którew jegoodczuciu są„prawidłowe” i „właściwe”.Niekoniecznie są jednakonewpełni zgodnez faktycznymipreferencjamiirzeczywistymzachowaniemwpraktyce.Tendencjataszczególniesilniedeformujewynikibadańankietowychdotyczącyproblemówocharakterzeogólnospołecznymdojakichbezwątpienianależyochrona

6rozdział

jakościśrodowiskanaturalnego.Budującwbadaniuankietowymwizerunekczłowiekaświadomegoi wyedukowanego udzielamy odpowiedzi często poprawiających nasze rzeczywiste skłonności i styl

postępowania.Stądznacznerozbieżnościwfaktycznychzachowaniachludzinaplażyadeklaracjachichprefe­rencji.Mimokreowaniawizerunkuturystyceniącegociszę ispokójnaturalnegootoczenia,wprzytłaczającejwiększościtłoczymysięwpobliżuwyjśćnaplażedominimumograniczającwydatekwłasnejenergiinadalszezapuszczeniesięwgłąbplaży,jednocześnierealizując,częstoniedeklarowanąajednakbardzosilnieodczuwa­ną,potrzebęwspólnotowegowypoczynku.Deklarujemywwiększościaktywnywypoczynekjakocelwizytynaplażypodczasgdywpraktycewiększośćleniwiewypoczywaopalającsię. Należyzatemoczekiwać,żeuzyskanewbadaniu,mającymnaceluoszacowanieskłonnościpotencjalnychturystówdoponoszeniaopłatnarzeczpoprawyjakościśrodowiskawyniki(Rys.31)sugerująjedynieprzybliżonyobrazfaktycznychzachowań.Około70%ankietowanychskłonnychuiścićnajniższązproponowanychopłatzawjazdnaHel,modyfikującjedynieczęstotliwośćjegoodwiedzania,wpraktycemożebyćznacznieniższąliczbą.Ztegowzględupełnaocenazachowańturystów,mającychwpływnafunkcjonowanieekosystemuprzybrzeżne­gomusiuwzględniaćzarównobezpośredniebadanieankietoweturystówjakiprowadzenieobserwacjiimoni­toringuwterenie.

Rys. 32. Ryf mew, ważna ostoja wędrujących ptaków i miejsce odwiedzane przez foki szare.

WW

F Po

lska

/ ©

D. B

ógda

ł

ObserwującrozwójruchuturystycznegonaPółwyspieHelskim,możnastwierdzić,żestrefowość(zoning)jestoptymalnymwyjściempozwalającymnazróżnicowanieofertyipogodzenieróżnychoczekiwań.Niewątpli­wiewydzieleniestrefintensywnejturystykimasowej,turystykikwalifikowanejiekoturystykipozwolinakontro­lęintensywnościisposobówużytkowaniaokreślonychobszarów.KoncentracjaturystykimasowejwobszarachdobrzezagospodarowanychdojejpotrzebmakluczoweznaczeniedlaochronywalorówprzyrodniczychPółwy­spu. Najbardziej predestynowane do zapewnienia warunków dla masowej turystyki przy minimalizacji stratśrodowiskowychjestWładysławowo,posiadającenajbardziejchłonnezapleczelądowe.Obecnypoziomzago­spodarowaniairuchuturystycznegonaPółwyspie,mierzonybezwzględnąilościąudzielonychnoclegóworaz

strona 51

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m

strefowość, określenie pojemności środowiska

liczbąobiektówzakwa­terowaniawykazujewłaści­wykierunekkoncentracjimasowejturystykiweWładysławowie.Biorącpoduwagęistniejącewarunkinaturalnejakiwykształ­cone już tradycje zachowań turystycznych Jastarniawydajesiębyćnajlepiejpredestynowanadorozwojuwodnejtury­stykikwalifikowanej.Byłabytozatemstrefaśredniejintensywnościużyt­kowaniaturystycznego.Hel,zewzględunanajniższystopieńprzekształceniaśrodowiska w wyniku działalności przemysłu turystycznego ma szansę pozostaćstrefąonajniższympoziomieintensywnościużytkowaniaturystycznego.Istniejącezagospoda­rowanie, tradycje kulturowe Helu stwarzają doskonałe warunki do rozwoju turystyki poznawczej,wtymekoturystyki,turystykiedukacyjnej(StacjaMorskaUG)ibardzoprężnierozwijającejsięwspółcze­śnieturystykikulinarnejopartejnatradycjachrybackich. Wkażdejzzaproponowanychmakro­strefwinnazostaćwprowadzonamikro­strefowośćwynikającazpunk­towychformzagospodarowaniaprzestrzeniturystycznejkoncentrującychaktywnośćturystyczną. WłaściwestrefowanieitymsamympożądanekontrolowanieturystycznegoużytkowaniaterenuPółwyspumożliwejestjedynieprzyodpowiednichnakładachfinansowychwwysokiejjakościinfrastrukturę,zapewniającąobsługęturystównaakceptowanympoziomie.Szczególniemasowaturystykawymagazagospodarowaniaza­pewniającegosprawnąobsługęklientów.Tylkotakieurządzenieterenuzapewnikoncentracjęnanimturystówiograniczyniekontrolowane,ekstensywneużytkowanieprzeznichrozległychterenów. Osobnymproblememjestkontrola,araczejbrakkontroliinwestorówiorganizatorówruchuturystycznegonaPółwyspie.Dużowiększeszkodywśrodowiskuniżsamituryścikorzystającyzterenuwyrządzająinwestorzy(wła­ściciele,dzierżawcyterenu)przygotowującyiprzekształcającyterenwceluturystycznegowykorzystania(np.pod­noszenie rzędnej naturalnie niskiego zalewowego brzegu, tworzenie plaż). Rozwijający się w niekontrolowanysposóbprzemysłturystycznypodcinagałąź,naktórejsiedzi.KoniecznyjestkompleksowyplanrozwojuturystykiirekreacjinaPółwyspieHelskim.Kluczowąrolęwtymwzględziemajądoodegraniawładzelokalneposzczegól­nychgmin.Mimoistnieniaplanówzagospodarowaniepasanadmorskiegoprzestrzeganiezapisówtychplanówbudziwielezastrzeżeń.Rabunkowagospodarkaturystyczna,niestetydziśpowszechnanatereniePółwyspuHel­skiego,jestdziałalnościąprzynoszącąkrótkoterminowyzysk.Towinteresiewładzlokalnychwinnoleżećzapewnie­niedługotrwałegorozwojuzrównoważonego,którywwypadkuPółwyspuHelskiegoniejestjedyniepustymsloga­nem,akoniecznością.Ponadkadencyjnapolitykawładzlokalnychmafundamentalneznaczeniewtymzakresie. WplanachrozwojuturystykitrzebawpierwszejkolejnościzadbaćointeresstałychmieszkańcówPółwyspu.Koniecznedlategoterenuzrównoważonezagospodarowanieiużytkowaniejestmożliwedoosiągnięciagłów­nie,jeśliniejedynie,woparciuostałychmieszkańców.Ichprzywiązanieiidentyfikacjazmiejscemgwarantujątrwałyrozwój.Zatempolitykawładzlokalnychwinnauwzględniaćuprzywilejowaniemieszkańcówwdecyzjachinwestycyjnychigospodarczychwstosunkudoinwestorówzpozaobszaru.Niestetywieleniekorzystnychzja­wiskjestgenerowanychprzedewszystkimprzezmałychiśrednichprzedsiębiorcówspozaregionu,nastawionychnamaksimumzyskuprzyminimuminwestycjiwkrótkimsezonieletnim.Przyczyniasiętodorabunkowejeks­ploatacjiturystycznejPółwyspu. Szacunkowa wartość przemysłu turystycznego na Półwyspie, zakładając 70 dni trwania sezonu, średnio10­dniowypobytijegocenęokoło1000złotychwynosiod100do600mlnzłotychrocznie.GdybymieszkańcyPółwyspu(około15tysięcy)mieliutrzymywaćsiętylkozturystyki,przyzałożeniużenaosobęwrodziniemie­sięczniepotrzeba1000zł,dochództurystykipowinienprzynieść180mlnzłotychrocznie.

7rozdział

Funkcjerekreacyjne i turystycznePółwyspuHelskiegomogąbyćzachowanewzgodziezinteresemstałychmieszkańcówizasadamiochronyśrodowiskamor­skiego. Największezagrożeniadlaprzyrodymorskiejniosąniekontrolowaneinwesty­cjeniszczącefizycznieśrodowiskobrzeguiwydm,orazdziałaniatechnicznej(tzw.twardej) regulacji brzegów.NadmorskiParkKrajobrazowy,RegionalnaDyrekcjaOchronyŚrodowiskawGdańskuorazStacjaMorskaUGwHelumająbogatądo­kumentację jawnychprzekroczeńprawabudowlanego iniszczeniachronionychwartościprzyrody–szczególnieprzezkempingi.Potrzebnejestzachowanieostat­nichnaturalnychplażodstronyotwartegomorzaiZatoki(Rys.33)przezunikanietworzeniawichrejonieudogodnień(parkingi,punktyusługowe,zorganizowanezejścia), a z kolei koncentrowanie atrakcji turystycznych i udogodnień w miej­scachjużzmienionychizabudowanych.DobrymprzykłademtakiegorozwiązaniajestfokariumwHelu,którepro­przyrodniczozrewitalizowałozdegradowanąprze­strzeńmiasta,koncentrujeogromnąliczbęodwiedzających,zapewniającimsto­sownedomiejscawypoczynkuformyinformacjiiedukacji.

Podsumowanie

Rys. 33. Miejsca na Półwyspie (fioletowe strzałki), które szczególnie należy chronić przed zabudową i zatłoczeniem, ze względu na istniejące tam naturalne fragmenty brzegu (projekt ECOSUPPORT).

strona 53

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m

p o d s u m o w a n i e

Nadmierne zagęszczenie ludzi i samochodówna Półwyspie jest raczej problemem dla samych tury­stówaniedlaprzyrodymorskiejiprawdopodobniestanowina­turalnąbarierędalszegorozwojuilościowegoturystykiwtymmiejscu.RozwiązaniemmożebyćwprowadzenieumiarkowanejsezonowejopłatyzawjazdnaPółwysepdla„jednodniowych” turystówsamochodowychz jednocze­snymzwolnieniemzopłatymiejscowychorazosób,któremająwykupionemiejscanoclegowe.DużeparkingiweWładysławowie,częstekursyszynobusuiwypożyczalnierowerówzmożliwościąoddawaniaichwkilkupunktachPółwyspuniewątpliwiepodniosąjakośćwypoczynku. ZarównouwarunkowaniaśrodowiskowePółwyspuHelskiegojaki intensywnośćorazróżnorodnośćruchuturystycznegowymagająwprowadzeniawzagospodarowaniuzasadystrefowaniaformturystycznegoużytkowa­nia.Istniejąceobecniezainwestowanieorazsamorzutnieukształtowanezwyczajoweużytkowanieturystyczneterenustanowiądobrypunktwyjściadostrefowejsegregacjiintensywnościicharakteruturystycznegowykorzy­staniaterenu.Podaneprzezautorówpropozycjemogąposłużyćjakopunktwyjściadodalszychszczegółowychbadańwtymkierunku.

8rozdział

AgardyT.2010.Oceanzoning–makingmarinemanagementmoreeffective.Earthscan,219pp.

ArmitageD.,PlummerR.(eds)2010.AdaptivecapacityandEnvironmentalGovernance.Springer.307pp.

AtlassiedliskdnaPolskichObszarówMorskich2009.Gic­GruszaG.,UrbańskiJ.,WarzochaJ.,Kryla­StraszewskaL.,Węsław­skiJ.M.(red.).IOPAN,Sopot.

BalticSurvey–astudyintheBalticSeacountriesofpublicattitudesanduseofthesea.2010.SEPAReport6382,30pp.

BerendtM.,BiernatA.,BłaszkowskaE.,GerstmanowaE.,GromadzkiM.,JakubowskaB.,JanczewskaA.,Kruk­DowgiałłoL.,LenartowiczZA.,MachnikowskaM.,MedowskiT.,MokwaT.,NarwojszA.,NogaczewskiM.,SkóraK.E.,Wolska­PyśM.,ZalewskiW.2000.Zasadyochronyparku.[w:]MateriałydomonografiiprzyrodniczejRegionuGdańskiego,T.III.Nad­morskiParkKrajobrazowy.E.Gerstmannowa(red.),121­209.

BiodiversityoftheBalticSea.2009.BalticSeaEnvironmentalProceedingsnr116B,HELCOM,188pp.

BoormanL.A.,PullerR.M.1977.StudiesontheimpactofpathsonthedunevegetationatWinterton,Norfolk,England.Biol.Conserv.12,203­216.

BowlesJ.M.,MaunM.A.1982.AstudyoftheeffectsoftramplingonthevegetationofLakeHuronsanddunesatPiveryProvincialPark.Biol.Conserv.24,273­283.

BowmanD.Manor­SamsonovN.,GolikA.1998.DynamicsoflitterpollutiononIsraeliMediterraneanbeaches:abudgetary,litterfluxapproach.JournalofCoastalRes.,14,418­432.

BraunO.L.,LohmannM.,MaksimovicO.,MeyerM.,MerkovicA.,MesserschmidtE.,RiedelA.,TurnerM.1999.Potentialimpactofclimatechangeeffectsonpreferencesfortourismdestinations.Apsychologicalpilotstudy.Climateresearch11,247­254.

BrodheadJ.M.,GodfreyD.J.1977.Off­roadvehicleimpactinCapeCodNationalSeashore;disruptionandrecoveryofdunevegetation.Int.J.Biometeor.21,299­306.

BrosnanD.M.,CrumrineL.L.1994.Effectsofhumantramplingonmarinerockyshorecommunities.J.Exp.Mar.Biol.Ecol.177,79­97.

BrownA.C.,McLachlanA.1990.Ecologyofsandyshores.Elsevier,Amsterdam,328pp.

ChandrasekaraW.U.,FridC.L.J.1997.Effectsofhumantramplingontidalflatinfauna.Aquaticconservation­MarineandFreshwaterEcosystems7,299­311Conserv.,71,223­230.

ClarkJ.R.1983.Coastalecosystemmanagement.R.E.KriegerPubl.Co.,Malabar,Florida,928pp.

DahlE.1952.Someaspectsoftheecologyandzonationofthefaunaofsandybeaches,Oikos4,1­27.

DeRuyckM.C.,SoaresA.G.,McLachlanA.1997.Socialcarryingasamanagementtoolforsandybeaches.JournalofCoast­alRes.13,822­830.

DeRuyckM.C.,SoaresA.G.,FrssafA.M.1997.Humanrecreationalpatternsonbeacheswithdifferentlevelsofdevelop­ment.Trans.royalSocietyofSouthAfrica52,257­276.

DronkersJ.,deVriesI.1999.Integratedcoastalmanagement:thechallengeoftransdisciplinarity.JournalofCoastalConser­vation5,97­102.

FrankenbergD.,PomeroyL.R.,BahrL.,RichardsonJ.1971.Coastalecologyandrecreationaldevelopment.InTheGeorgiacoast:issuesandoptionsforrecreation(ed.C.D.Clement),II,1­49.TheConservationFoundation,Washington,D.C.

GaworeckiW.W.2003.Turystyka.PWE,Warszawa.

GheskiereT.2005.NematodeassemblagesfromEuropeanSandybeaches–diversity,zonationpatternsandtouristimpacts.pHDthesis,UniversityofGhent,142pp.

GodfreyP.J.&GodfreyM.M.1980.Ecologicaleffectsofoff­roadvehiclesonCapeCod.Oceanus23,56­66.

GodfreyP.J.,LeathermanS.P.,BuckleyP.A.1978.Impactofoff­roadvehiclesoncoastalecosystems.InCoastalzone78,581­600.AmericanSocietyofCivilEngineers,NewYork.Gold,S.1980.Recreationplanninganddesign.McGraw­Hill,NewYork,322pp.

GoldsmithF.B.,MuntonR.J.C.,WarrenA.1970.Theimpactofrecreationontheecologyandamenityofsemi­naturalareas:methodsinvestigationusedontheislesofScilly.Biol.J.Linn.Soc.2,287­306.

GormsenE.1997.Theimpactoftourismoncoastalareas.GEOJournal42,39­54.

Literatura

strona 55

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m

wybrana literatura przedmiotuGreenC.,Penning­RowsellE.1999.Inherentconflictsatthecoast.Jour­nalofCoastalCons.5,153­162.

HeathR.1987.Impactoftramplingandrecreationalactivitiesonthelittoralactivezone–aliteraturereview.Univ.ofPortElizabeth,InstituteforCoastalResearch,Rep.No.15,40pp.

HosierP.E.,KochharM.,ThayerV.1981.Off­roadvehicleandpedestriantrackeffectsonthesea­ap­proachofhatchlingLoggerheadTurtles.Environ.Conserv.8:158­161.

Hylgaard T., Liddle M.J. 1981. The effect of human trampling on a sand dune ecosystem dominated by Empetmmnigmm.J.AppliedEcol.18,559­569.

JakubczakA.2003.Znaczenieplażywprzestrzenizurbanizowanej,naprzykładzieSopotu.PracamgrwKatedrzeGeografiiEkonomicznejUG,82pp.

JaramilloE.,ContrerasH.,QuijonP.1996.Macroinfaunaandhumandisturbanceinasandybeachofsouth­centralChile.RevistaChilienadeHistoriaNatural69,655­663.

JędrzejczykI.1995.Ekologiczneuwarunkowaniaifunkcjeturystyki,Wyd.Śląsk,Katowice.

JoordensJ.1999.Coastalmanagementresearch:Apersonalreflectionontheconferenceoutcome.JournalofCoastalCon­servation5,181­186.

JóźwiakZ.1996.LitteringofthePolishBalticcoastline.Phdthesis,UniversityofGdańsk,inPolish.

Kistwoski M. 2004. Wybrane aspekty zarządzania ochroną przyrody w parkach krajobrazowych. Uniwersytet Gdański,Gdańsk.

KlineJ.D.,SwallowS.K.1998.ThedemandforlocalaccesstocoastalrecreationinsouthernNewEngland.CoastalManage­ment26,177­190.

KrebsC.T.,BumsK.A.1977.LongtermeffectsofanoilspillonpopulationsofthesaltmarshcrabUcapugnax.Science197,484­487.

Kruk­DowgiałłoL.(red.).2000.PrzyrodniczawaloryzacjamorskichczęściobszarówchronionychHELCOMBSPAwojewódz­twapomorskiego.Crangon7,CBMPAN,Gdynia185pp.

LeathermanS.P.1997.Beachrating:Amethodologicalapproach.JournalofCoastalResearch13,253­258.

LiddleM.J.,Greig­SmithP.1975.Asurveyoftracksandpathsinasandduneecosystem.I.Soils.J.AppliedEcol.12,909­930.

LiddleM.J.,MooreK.G.1974.Themicroclimateofsanddunetracks:therelativecontributionofvegetationremovalandsoilcompression.J.AppliedEcol.12,1057­1068.

LiddleM.J.1975.Aselectivereviewoftheecologicaleffectsofhumantramplingonnaturalecosystems.Biol.Conserv.7,17­36.

LuckenbachR.A.BuryR.B.1983.Effectsofoff­roadvehiclesonthebiotaoftheAlgodonesdunes,ImperialCounty,Florida.J.Applied.Ecol.20,265­286.

MarczewskiA.,ManikowskiM.2010.Ptasieostoje.CartaBlancaOTOP,Warszawa,432pp.

McDonneIIM.J.1981.TramplingeffectsoncoastaldunevegetationintheParkerRiverNationalWildlifeRefuge,Massachu­setts,U.S.A.Biol.Conserv.21,289­301.

McLeodK.,HeatherL.2009.Ecosystem­basedmanagementfortheoceans.IslandPRess,368pp.

MorganR.1999.PreferencesandprioritiesofrecreationalbeachusersinWalesU.JournalofCoastalRes.15,653­667.

MudgettC.C.,RudenR.,AustinC.C.1998.AbeachassociatedoutbreakofEscherichiacoliO157:H7.JournalofEnviron­mentalHealth60,7­13.

NeumanM.1999.Anewapproachtoplanningandgoverning:theJerseyshoreexperience.OceanandCoastalManagement42,815­834.

NoortwijkvanJ.M.,PeerbolteE.B.2000.Optimalsandnourishmentdecisions.JournalofWaterwayPortCoastalandOceanEngineering126,30­38.

NordstromK.F.,LampeR.,VandemarkL.M.2000.Re­establishingnaturallyfunctioningdunesondevelopedcoasts.Envi­ronmentalManagement25,37­51.

8rozdział

NorseE.A.,CrowderL.B.2005.MarineConservationBiology.IslandPress,470pp.

PhillipR.,PondK.,ReesG.1997.ResearchandproblemsoflitterandmedicalwastesontheUKcoastline.BritishJournalofClinicalPract.51,164­168.

PigramJ.1983.Outdoorrecreationandresourcemanagement.StMartin’sPress,NewYork.

PompeJ.J.,RinehartJ.R.1999.Establishingfeesforbeachprotection:Payingforapublicgood.CoastalManagement27,57­67.

PoulsonT.L.,McClungC.1999.AnthropogeniceffectsonearlydunesuccessionatMiller,Indiana.NaturalAreasJournal19,177­179.

RanwellD.S.,BoarR.1986.Coastdunemanagementguide.NERC,InstituteofTerrestrialEcology.

RedListofmarineandscoastalbiotopesandbiotopercomplexesoftheBalticSea,BeltSeaandKattegat.1998BalticSeaEnvironmentalProceedingsnr75,HELCOM,115pp.

Skóra K.E. 1993. Przyczyny zmiany składu i ilości zasobów ichtiofauny Zatoki Puckiej. [w:] Ekologia rejonów lądowych,przybrzeżnychimorskichBałtyku–ochronaikształtowanie.MateriałykonferencyjneSopot11­12grudnia1992.Część1–Środowiskomorskie.M.Pliński(red.),Gdańsk,115­128.

SkóraK.E.1993.RybyZatokiPuckiej–przyczynydegradacjiorazmetodyrekultywacjizasobów.W:ProblemyekologiczneZiemiPuckiej–staniśrodkizaradcze.M.Pliński(red.),Gdańsk,Krokowa,59­69.

SkóraK.E.1997.RybyNadmorskiegoParkuKrajobrazowego.[w:]A.Janta(red.)NadmorskiParkKrajobrazowy.WydawnictwoNadmorskiegoParkuKrajobrazowego.Władysławowo,76­83.

SkóraK.E.2005.PrzeszłośćiprzyszłośćprzyrodyrejonuPółwyspuHelskiego.[w:]HelmorskarezydencjaRzeczypospolitej.M.Augustyn(red.),MAK,Wrocław:61­88.

SkóraK.E.2006.PrzyczynyiprzykładydegradacjiróżnorodnościbiologicznejstrefybrzegowejwrejonieZatokiPuckiej.[w:]Brzegmorski–zrównoważony.ZintegrowaneZarządzanieObszaramiPrzybrzeżnymiwPolsce–stanobecnyiperspek­tywyczęść2.UniwersytetSzczecińskiInstytutNaukoMorzu.Monografia,Szczecin,216­236.

SkóraK.E.2008.DlaczegoochronaprzyrodyBałtykujestnieskuteczna?[w:]W.Florek(red.),SłowińskiParkNarodowy.40latochronyunikatowejprzyrodyikultury.Smołdzino.

SkóraK.E.,KuklikI.1997.SsakimorskieNadmorskiegoParkuKrajobrazowego.[w:]A.Janta(red.),NadmorskiParkKrajo­brazowy.WydawnictwoNadmorskiegoParkuKrajobrazowego.Władysławowo,101­107.

SkóraK.E.2004.Półwysephelski–próbadiagnozyklęskiekologicznejorazreceptanarzeczrozwojuzrównoważonego.Mate­riałyzkonferencji„StanizagrożeniePółwyspuHelskiego”GTN,KBMPAN,IOUG,Gdańsk16­15września2004.

TourismandrecreationindustriesintheBalticseaarea.2008SEPAreport5878,32pp.

VanderMerweD.1988.Theeffectsofoff­roadvehicles(ORV’s)oncoastalecosystems–areview.InstituteforCoastalRe­search,UniversityofPortElizabeth,SouthAfrica,64pp.

WagarJ.A.1974.Recreationalcarryingcapacityreconsidered.J.Forestry72,224­278.

WatsonJ.J.,KerleyG.I.H.,McLachlanA.1996.AHumanactivityandpotentialimpactsondunebreedingbirdsintheAlex­andriaCoastalDunefield.Landscape–UrbanPlanning34,315­322.

WeslawskiJ.M.,Urban­MalingaB.,KotwickiL.,OpalińskiK.,SzymelfenigM.,DutkowskiM.2000.Sandycoastlines–arethereconflictsbetweenrecreationandnaturalvalues?Oceanologicalstudies,29(2):5­18.

WeslawskiJ.M.,KupiduraT.,ZabickiM.2000a.Sandhopper,Talitrussaltator(Montagu,1808)(Amphipoda,Gammaridea),atthePolishBalticcoast.Seasonalandspatialdistributionpatterns.Crustaceana,73,961­969.

WeslawskiJ.M.,plus20współautorów.2006.BasisforvaluationofthePolishExclusiveEconomicZoneoftheBalticSea:Rationaleandquestfortools.Oceanologia48,145­167.

WeslawskiJ.M.,StanekA.,SiewertA.,BeerN.2000b.Thesandhopper(Talitrussaltator,Montagu1808)onthePolishBalticcoast.Isitavictimofincreasedtourism?OceanologicalStudies29,77­87.

WeslawskiJ.M.,SzymelfenigM.,UrbanskiJ.(red.).2005.Plaża,przewodnikużytkownika.Wyd.IOPAN,CESSS,Sopot,112pp.

strona 57

p r z e m y s ł t u r y s t y c z n y i p r z y r o d a m o r s k a n a p ó ł w y s p i e h e l s k i m

wybrana literatura przedmiotuWeslawskiJ.M.,UrbanskiJ.,Kryla­StraszewskaL.,AndrulewiczE.,Lin­kowskiT.,KuzebskiE.,MeissnerW.,OtrembaZ.,PiwowarczykJ.2010.ThedifferentusesofseaspaceinPolishMarineAreas:isconflictinevitable?OCEANOLOGIA,52(3),2010.513­530.

WynbergR.P.,BranchG.M.1997.Tramplingassociatedwithbait collection for sandprawnsCalianassakraussiStebbing:effectsonthebiotaofanintertidalsandflat.EnvironmentalCon­servation24,139­1.

Spis cytowanych stron internetowych

AutoryzowanastronaNadmorskiegoParkuKrajobrazowego,http://www.npk.org.pl/

EuropejskasiećekologicznaNatura2000,http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/pl/aktualnosci.php

GromadzkiM.,GromadzkaJ.,SikoraA.,WielochM.,Zakresochronyptakówizasadygospodarowa­nianaobszarachproponowanychdoobjęciaochroną,jakoobszaryspecjalnejochrony,powoływa­newramachsystemuNatura2000wPolsce,2008­04­05.http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/

pl/dokumenty/zakres.pdf

KonwencjaHelsińska,2011­04­08.http://www.gios.gov.pl/artykuly/321/Konwencja-Helsinska

Makomaska­Juchiewicz,Perzanowska,2008­03­11.Ogólnezaleceniadlaochronytypówsiedliskorazgatunkówzwierząt(pozaptakami)iroślinwymienionychwzałącznikachIiIIDyrektywySiedli­skowej,przewidywanenaterenachSpecjalnychObszarówOchronysieciNatura2000wPolsce,http://natura2000.mos.gov.pl/natura2000/pl/dokumenty/zalecenia.pdf

PlanowanieizarządzanieobszaramichronionymiMorzaBałtyckiego:wytyczneinarzędzia.2011­04­08.http://www.gios.gov.pl/zalaczniki/artykuly/helcomBSPAG.doc

Poradnikochronysiedliskigatunków,2011­04­11.http://natura2000.gdos.gov.pl/ natura2000/pl/porad-

nik/Tom_1_Siedliska_Morskie/1210_Kidzina_na_brzegu_morskim.pdf

SiećNatura2000.2011­04­08.http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/ndr/Documents/ siec_natura_2000.

pdf

Standardowy formularzdanychdlaobszaruNatura2000–ZatokaPucka, 2008­04­11. http://natu-

ra2000.gdos.gov.pl/natura2000/dane/pdf/pl/PLB220005.pdf

StandardowyformularzdanychdlaobszaruNatura2000–ZatokaPuckaiPółwysepHelski,2011­04­11.http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/dane/pdf/pl/PLH220032.pdf

Ustawazdnia21marca1991r.oobszarachmorskichRPiadministracjimorskiej.2011­04­12.http://

isap.sejm.gov.pl/Download?id=WDU19910320131&type=3

Ustawazdnia16kwietnia2004r.oochronieprzyrody.2011­04­11.http://isap.sejm.gov.pl/Download?i-

d=WDU2004092 0880&type=3

BankDanychLoklanych,GUS,http://www.stat.gov.pl/bdl

WrotaPomorza www.wrotapomorza.pl

BankDanychLokalnych,2011­04­15.http://www.stat.gov.pl/bdl/app/strona.html?p_name=indeks

Początkiirozwójwodociągówikanalizacji.2011­04­15.http://www.ekowik.com.pl/f_historia.php

9rozdział

fot.

Kac

per K

owal

ski

fot.

Kac

per K

owal

ski

Fragment rezerwatu „Słone łąki“ i trzcinowiska w rejonie Władysławowa

Kempingi (Małe morze, Kacper, Chałupy 3)

strona 59

aneks

fot.

Kac

per K

owal

ski

fot.

Kac

per K

owal

ski

Trzcinowiska pomiędzy kempingami

Kempingi (Chałupy 6, Albatros, Ekolaguna Polaris, Solar) w rejonie Chałup

9rozdział

fot.

Kac

per K

owal

ski

fot.

Kac

per K

owal

ski

Przeciwpowodziowe umocnienia brzegu w Chałupach

Opaska kamienna i fragment naturalnego brzegu

strona 61

aneks

fot.

Kac

per K

owal

ski

fot.

Kac

per K

owal

ski

Naturalny brzeg Zatoki Puckiej

Opaska kamienna pomiędzy Chałupami a Kuźnicą

9rozdział

fot.

Kac

per K

owal

ski

fot.

Kac

per K

owal

ski

Opaska kamienna przed Kuźnicą

Przystań rybacka w Kuźnicy

strona 63

aneks

fot.

Kac

per K

owal

ski

fot.

Kac

per K

owal

ski

Opaska kamienna w rejonie os. Kuźnica-Syberia

Opaska kamienna w rejonie kempingu Maszoperia

9rozdział

fot.

Kac

per K

owal

ski

fot.

Kac

per K

owal

ski

Naturalny brzeg Zatoki Puckiej

Naturalny brzeg Zatoki Puckiej na zachód od Jastarni

strona 65

aneks

fot.

Kac

per K

owal

ski

fot.

Kac

per K

owal

ski

jastarnia – wydeptywane siedlisko wydm szarych

Trzcinowiska pomiędzy Jastarnią a Juratą

9rozdział

fot.

Kac

per K

owal

ski

fot.

WW

F Po

lska

/ D

. Bóg

dał

Jurata molo

Las, piaszczysta plaża i wydmy szarew rejonie Cypla Helskiego

strona 67

aneks

fot.

WW

F Po

lska

/ D

. Bóg

dał

fot.

WW

F Po

lska

/ D

. Bóg

dał

Piaszczysta plaża i wydmy szare

Rezerwat „Wydmy Helskie“ (na pierwszym planie)

9rozdział

fot.

WW

F Po

lska

/ D

. Bóg

dał

fot.

WW

F Po

lska

/ D

. Bóg

dał

Piaszczysta plaża po refulacji

Ostrogi i piaszczysta plaża po refulacji

strona 69

aneks

Chronimy przyrodę z ludźmi i dla ludzi

Wydrukow

ano na papierze ekologicznym

WWF Polska

ul. Wiśniowa 3802-520 Warszawatel.: 022 849 84 69faks: 022 646 36 72

WWF jest jedną z największych na świecie organizacji zajmujących się ochroną przyrody. Od 50 lat działamy na rzecz powstrzymania degradacji środowiska naturalnego i stworzenia przyszłości, w której ludzie będą żyli w harmonii z przyrodą. W Polsce już od 10 lat zabiegamy o ocalenie najcenniejszych rzek i lasów, staramy się przeciwdziałać zmianom klimatu, chronimy Morze Bałtyckie. Prowadzimy projekt ochrony największych drapieżników – wilka, rysia i niedźwiedzia, oraz ssaków bałtyckich – foki i morświna. Walczymy z nielegalnym handlem ginącymi gatunkami. Staramy się o to, aby rozwój gospodarczy Polski odbywał się z poszanowaniem przyrody i potrzeb ludzi.

Realizacja naszej misji nie byłaby możliwa, gdyby nie wsparcie jakie otrzymujemy ze strony polskiego społeczeństwa.

Ty też możesz nam pomóc wpłacając darowiznę na konto: 78 1030 1999 7111 0002 6600 7168

Dowiedz się więcej: wwf.pl