protected areas in iran

1

دانشگاه تهران

دانشكده منابع طبيعي

گروه شيالت و محيط زيست

1388- 89نيمسال اول

مناطق حفاظت شده ايران

افشين دانه كار

2

تاريخچه حفاظت و شكل گيري پارك هاي ملي و مناطق حفاظت شده در جهان و •ايران

طبقه بندي پارك ها و مناطق حفاظت شده )معيارهاي گزينش و اهداف مديريت(•ضرورت طبقه بندي پارك هاي ملي و مناطق حفاظت شده براي حفظ تنوع •

زيستيتقسيم اهداف مديريت مناطق حفاظت شده براي دستيابي به اهداف حفاظت•شبكه مناطق حفاظت شده كشور•مناطق رسمي : تعاربف، معيارهاي گزينش، اهداف مديريت•مناطق پشتوانه : شكار ممنوع•راه هاي توسعه و تكوين شبكه مناطق حفاظت شده با توجه به استراتژي جهاني •

حفاظتكاستي هاي شبكه مناطق حفاظت شده•ذخيره گاه هاي زيستكره : معيارهاي انتخاب و اهداف مديريت•شبكه تاالب هاي حفاظت شده ملي و جهاني•IBA و EBAمناطق •شناخت محدوده هاي امن : معيارهاي انتخاب و اهداف مديريت•حفاظت در ذخيره گاه هاي جنگلي•تفرج در پارك هاي جنگلي : اهداف مشترك با مناطق حفاظت شده•عوامل تحت كننده مناطق تحت حفاظت•راهنماي اتحاديه جهاني حفاظت در مقابله با عوامل تهديد•توصيه هاي كنگره جهاني پارك ها•استراتژي اتحاديه جهاني•كنوانسيون هاي حفاظت از طبيعت و منابع زنده•

س ر ف

ص

ل د ر

س

3

برنامه كالس

بارم بندي

نمره، فصل اول كتاب مناطق 4ميان ترم : 1.حفاظت شده ايران، در جلسه نهم

نمره، معرفي يكي از مناطق 3كار كالسي : 2.تحت حفاظت به صورت ارائه شفاهي با

Power Point)بدون گزارش مكتوب(

نمره13 پايان ترم : 3.

4

سابقه

بحران هاي محيط زيستي پيش روي انسان•

كاهش منابع : كم شدن منابع طبيعي؛ افت •كيفيت منابع

آثار سؤ استفاده نابخردانه بشر بر سرزمين : •تغيير كاربري؛ آالينده ها؛ گونه هاي بيگانه و

دستكاري شده

ناماليمات روابط انساني : گسترش جنگ ها، •ماشيني شدن؛ بي عدالتي و فقر

چرا مناطق تحت حفاظت؟

5

مهمترين عوامل نابودي گونه ها

بهره برداي غير عقاليي و غير تخريب زيستگاه ها• )تبديل اقتصادي محيط هاي طبيعي

اراضيف تغيير كاربري از طبيعي به اقتصادي(

توسعه شهرها

بهره برداري از معادن

برداشت بيرويه از منابع زنده•

آلودگي هاي محيط زيست•

ورود گونه هاي بيگانه به محيط•

- 3- حفاظت؛ 2- پيشگيري)ارزيابي توان(؛ 1راهكارهاي نجات : بهسازي

6

ضرورت انتخاب مناطق حفاظت شده

حفظ و حراست از تنوع زيستگاه ها و جمعيت هاي • حيات وحش

بهره برداري چند منظوره و هماهنگ•

كنترل و نظارت پيوسته•

مقابله آگاهانه با روند تخريب طبيعت

براي حفظ گونه ها در زيستگاه هاي طبيعي باقيمانده

مناطق حفاظت شده بيان كننده با ارزش ترين •نمونه هاي برگزيده از تنوع زيستگاه ها و حيات

وحش در شرايط طبيعي هر كشور هستند

7

تاريخچه در جهان

( با هدف Yellowstone- نخستين پارك ملي جهان)1872•حفظ زيبايي هاي طبيعت براي بهره وري معنوي در

امريكا شكل گرفت.

i تصويب - 1916• قوانين پارك هاي ملي در امريكا رسماشد.

- در امريكا سازمان خدمات پارك ها تشكيل شد.1917•

- كنوانسيون حفظ گياهان و جانوران در لندن 1933•تشكيل شد.

- كنوانسيون حفظ طبيعت و حيات وحش نيمكره 1940•شمالي در واشنگتن برگزار شد.

•1948 -IUCN تشكيل و احداث پارك هاي ملي و مناطق حفاظت شده در كشورهاي عضو ترغيب شد.

•1961 -WWF يا صندوق حمايت از حيات وحش تشكيل شد.

8

تاريخچه در جهان

- مفهوم ذخيره گاه زيستكره براي رفع كاستي 1968•هاي حفاظت در برنامه انسان و كره مسكون مطرح

شد.

- برنامه انسان و كره مسكون شكل گرفت1970•

- كنوانسيون تاالب هاي بين المللي و پرندگان 1971•مهاجر آبزي منعقد شد.

يا منع تجارت گونه هاي در CITES- كنوانسيون 1973•خطر انقراض شكل گرفت.

57- نخستين گروه از ذخيره گاه هاي زيستكره)1976•منطقه( انتخاب شد.

- نخستين معيارهاي انتخاب و طبقه بندي مناطق 1980• تهيه شد.IUCNتحت حفاظت بر اساس اهداف

براي تبادل اطالعات ملزم به IUCN- كشورهاي عضو تطبيق مناطق خود با معيارهاي فوق شدند

9

رويكردهاي حفاظت از طبيعت در كشورهاي مختلف

كشور هاي توسعه يافته و وام دهنده•

-اين كشورها خاستگاه اصلي شكل گيري مناطق حفاظت (تكامل مضمون حفاظتشده هستند )

حفاظت با نگاه يكپارچه، دائمي، با پشتوانه برنامه و طرح -مديريت

حمايت همگاني جامعه )پشتوانه مردمي(-

نگاه فرابخشي به موضوع محيط زيست-

سازمان هاي زيست محيطي با رشد علمي و فناوري -همراه است

سازمان مرتبط با محيط زيست از دولت و مردم قدرت -راده سياسي دولت ها و كافي براي مديريت مي گيرد )ا

(نگرش آنها در فايده مندي سازمان هاي زيست محيطي

يك قاعده كلي : توجه به مسائل زيست محيطي نشانه اي از تكامل اجتماعي و فرهنگي است

10


كشورهاي در حال توسعه و مقروض•

برخي ويژگي ها :

بدهي هاي زياد، معيشت مردم وابسته به طبيعت، اقتصاد دولت وابسته به منابع طبيعي)تجديد و غير تجديد(، ناهنجاري هاي دروني)ستيزه هاي قومي(،

درگيري هاي مرزي، بي ثباتي سياسي، اغلب مشغول بازسازي بنيان هاي اقتصادي، اجتماعي،

فرهنگي و سياسي؛ ضعف نهادهاي دموكراتيك

حفاظت از محيط زيست

به آزادي بيان و جريان آزاد و بدون سانسور اطالعات بستگي دارد

11


كشورهاي در حال توسعه و مقروض•

نوع حفاظت گسيخته، غيرمداوم، مقطعي، بدون برنامه،-

ماحصل تالش فردي يا گروه هاي محدود-

سازمان هاي زيست محيطي اگر وجود داشته باشد -همراه با كاستي هاي علمي و فني

دولت هاي سازمان مرتبط با محيط زيست را ازقدرت -مديريتي كافي بهره مند نميكنند

سازمان هاي زيست محيطي از ضعف تشكيالتي و موضع -يك قاعده كلي : نابساماني محيط زيست طبيعي كشورها با بنيان انفعالي برخوردارند

هاي اقتصادي آنها مرتبط است

12

تاريخچه در ايرانكانون شكار ايران شكل گرفت. (- 1335)1956•

نخستين قانون حفاظت از حيات وحش به تصويب رسيد.

(- آئين نامه قانون شكار؛ طرح مفهوم 1342)1963•پارك هاي حيات وحش و زيستگاه هاي حفاظت شده)

(مناطق حفاظت شده

(- كانون شكار ايران به سازمان شكارباني 1346)1967• پارك 2(- 1346 )1967و نظارت بر صيد تغيير يافت.

رودخانه حفاظت 5 منطقه حفاظت شده، 15وحش، شده

(- سازمان حفاظت محيط زيست شكل 1350)1971•گرفت. موضوع پيشگيري و ممانعت از آلودگي و تخريب

محيط زيست به وظايف آن افزوده شد.

منطقه 37 پارك حيات وحش و 8(- 1351)1972•حفاظت شده ايجاد شده بود.

13

(- عنوان پارك حيات وحش به پارك 1352)1973 •ملي تبديل شد و طبقات پناهگاه حيات وحش و آثار

طبيعي ملي نيز به آن پيوست. تاالب ايران در فهرست تاالب هاي 18- 1973 •

رامسر وارد شد.

(- قانون حفاظت و بهسازي محيط 1353 )1974• 7 منطقه به وسعت 54زيست به تصويب رسيد.

ميليون هكتار

(- آئين نامه جلوگيري از آلودگي هوا1354)1975•

ذخيره گاه زيستكره از مناطق تحت حفاظت 9- 1975•انتخاب شد.

- آئين نامه قانون ح و ب، مشتمل بر تعاريف 1975•مناطق چهارگانه

- سازمان حفاظت محيط زيست با تعيين گونه 1975•هاي جانوري در خطر تهديد شماري از گونه ها را

حمايت شده اعالم كرد.

- مناطق شكار ممنوع براي حمايت حيات وحش 1975•اعالم شد.

14

65(- شمار مناطق تحت حفاظت به 1355)1976•منطقه رسيد.

(- ذخيره گاه هاي زيستكره ايران به 1356)1977 •تائيد مآب رسيد.

(- بسياري از مناطق 1357-1360)1981تا 1978 •كشور دستخوش تخريب و تنزل شد.

قانون اساسي50(- اصل 1358)1979 •

(- اعمال ناحيه بندي مديريتي بر مناطق، 1361)1982•تعيين منطقه امن

(- با افزودن مناطق جديد 1361-1369)1990تا 1982•شبكه مناطق تحت حفاظت ترميم و تعداد مناطق به

رسيد.72

(- آئين نامه جلوگيري از آلودگي آب1363)1992•

(- نخستين طرح جامع پارك هاي ملي 1364)1985•كشور براي پارك ملي خجير و سرخه حصار تهيه شد.

15

(- نخستين طرح جامع پارك هاي ملي 1364)1985•كشور براي پارك ملي خجير و سرخه حصار تهيه شد.

(- قانون اول برنامه توسعه : مشاركت 1368)1989•منابع آلوده كننده در حفظ محيط زيست،

24 اثر طبيعي ملي، 4 پارك ملي، 7(- 1372)1993• منطقه42پناهگاه،

، 81(- قانون برنامه دوم توسعه: تبصره 1373)1994•83 و 82

ماده12(- قانون برنامه سوم توسعه: 1379)2000•

33 اثر طبيعي ملي، 16 پارك ملي، 19(- 1383)2004• منطقه90پناهگاه،

(- قانون برنامه چهارم : يك بخش از هفت 1384)2005• ماده20بخش برنامه، حدود

تاريخچه در ايران

17

پارك ملي صفات ويژهاندازهاي با هاي معرف و چشم هايي از اكوسيستم نمونه•

اهميت در سطح ملي هاي ممتاز ازاشكال بوم شناختي يا اكولوژيك. نمونه•هاي برجسته از واحدهاي جغرافيايي يا زمين شناسي. نمونه•

هدفها در شرايط طبيعي براي حفظ و نگهداري دائم سيستم•

هاي غيرمصرفي يا غيرفيزيكي. استفادهمديريت

مديريت در پارك هاي ملي رها كردن منطقه به حال خود •هاي طبيعي و نيست بلكه تمام اقداماتي كه براي حفظ ارزش

تماميت و يكپارچگي منطقه الزم است بايد انجام گيرد.هاي اي از حاشيه و پيرامون پارك كه ارزش هر نوع استفاده•

الشعاع قرار دهد ممنوع است و از كليه طبيعي آنرا تحتگر در مديريت ابزارها و فنون براي جلوگيري از عوامل تخريب

شود. همچنين برنامه مديريت بايد گيري مي پارك ملي بهرههاي تفرجگاهي از پارك را خنثي كند. ر باشد اثر استفادهدقا

18

اندازه پارك•اندازه پارك ملي بايد تا آن حد وسيع باشد كه يكپارچگي •

i حداقل اكوسيستم پايداري و تنوع زيستي آنرا تضمين كند. معموال هكتار است.1000اندازه پارك ملي در كشور

نوع استفاده•هاي مصرفي از پارك ملي به كلي ممنوع است، مگر استفاده•

هاي تفرجگاهي تنها تا اينكه ضرورت مديريت ايجاب كند. استفاده% سطح پارك مجاز است و توسعه فيزيكي در پارك ملي بيش 5

هاي ملي در كشور از اين ميزان ممنوع است. استفاده از پاركبندي و تجهيز مناسب زونتنها بر مبناي ظرفيت آنها بر اساس

گيرد. همچنين استفاده از اين مناطق حتي تفرجگاهي صورت ميهاي آموزشي نقشي به عنوان تفرجگاه بدون در نظر گرفتن جنبه

كند. در حفاظت از منطقه ايفاء نمي هاي ملي ايران پارك•

هاي ملي گلستان، كوير مركزي، درياچه اروميه، بمو، خ|جير، پارك، توران، بختگان، بوجاق، ناي بند، خجير، تندوره، سرخه حصار

خبر، ساريگل، سالوك، الر، ...

پارك ملي

19

وضعيت اجمالي پارك هاي ملي ايران محاسن : پشتوانه حفاظتي قانوني، وسعت خوب•وضعيت: به نسبه مطلوب؛ داراي توان حمايت از منابع •

زيستيپار ك هاي در معرض آسيب : كوير، سرخه حصار، خجير، •

بمو، اروميه

پارك ملي

20

تيراندازي، شكار و صيد •تعليف دام، •قطع درخت، •بوته كني، زغالگيري،•هرگونه استفاده مصرفي از منابع پارك•معرفي گونه غيربومي•حصاركشي )گاه به اجبار(•بهره برداري از معادن•عبور لوله نفت و گاز•عبور راه آهن•عبور اتوبان•

ممنوعيت ها در پارك ملي

21

ايجاد آبشخور )هماهنگ با محيط( •تأسيس واحدهاي صنعتي در جوار پارك•احداث مراكز جمعيتي در جوار پارك•جاده كشي و احداث تريل•ساخت ساختمان•تسهيالت و امكانات مديريتي•تسهيالت گردشگري•

محدوديت ها در پارك ملي

22

تعديل جمعيت حيات وحش •آتش سوزي عمدي و كنترل شده•حذف علف هاي هرز و كانون هاي آلودگي بيولوژيك•چراي كنترل شده•اصالح جنگلها•از بين بردن گونه هاي مهاجم زيادشونده•كنترل برخي گونه ها به نفع گونه هاي ديگر•كنترل نفوذ آلودگي ها به پارك•

اقدامات حمايتي و مديريتي در پارك ملي

23

صفات ويژهاين پديده هاي طبيعي ميراث غيرقابل جانشين و •

ارزشمند كشور محسوب مي شوند.هاي گياهي يا جانوري هاي نادري از گونه پديده•i غيرقابل جانشين هستند و پديده• هاي فيزيكي كه اصوال

صفت بارز آنها استثنايي بودن آنهاست. زيبايي شناسي، زمين علمي،مناطقي با ارزش•

شناسي و يا تاريخ طبيعي پديده هايي هستند كه امكان خلق آنها حتي بوسيله •

طبيعت نيز ديگر ممكن نيستهدف

ويژه سيماي حراست از ارزش هاي علمي وحفظ و •هاي غيرمصرفي طبيعي براي استفادهآنها در شرايط

مانند مطالعه، بازديد محدود و تفسير.

اثر طبيعي ملي

24

نوع مديريتاين دسته از مناطق حساس ترين مناطق تحت خفاظت •

كشور هستند.حفظ و نگهداري شرايط طبيعي آثار طبيعي و ملي از •

هاي انساني الزم و ضروري است و هرگونه فعاليتاقدامي در اين زمينه غيرقابل توجيه است.

دخالت انساني در اين مناطق بايستي توأم با تمهيداتي •هاي بارز اين مناطق را بر هم نزند زيرا باشد كه ويژگي

سازند. ها اساس و ماهيت منطقه را مي اين ويژگيهاي انساني دارد بنابراين مديريتي كه نياز به دخالت•

بايستي با احتياط فراوان انجام شود.استفاده از آنها بدون مطالعه دقيق و تضمين بقأ در دراز •

مدت ممنوع است.


25

پديده هايي كه اين آثار در ميان آنها هستند:


پديده هاي ژئومرفولژيك چشم گير

تپه هاي شني باشكوههرگونه آثار ديدني از اثرات

فرسايش زمينآخرين بازمانده هاي جوامع

گياهياجتماعات جنگلي در معرض

خطر نابوديتك درختان كهنسال

دره هاي عميقگل فشان ها

چشمه ها و چشم اندازهاي حاصل از آنها

تنگ هاي استثنايينواحي معرف رابطه موزون

انسان و طبيعتو هرگونه پديده شگفت انگيز طبيعي كه ارزش تفسيري و

آموزشي دارد

آبشارهاغارها

گونه هاي گياهي منحصر بفردريختارهاي زمين شناسي

خاصمناطق با ارزش ديرين

شناسيمناطق باارزش زمين شناسي

مناطق با ارزش مردم شناسي با چشم اندازهاي طبيعي

مناطق تاريخي و باستاني با چشم اندازهاي طبيعي

پديده هاي زنده و غير زنده بي همتا

مناطق بازمانده يا رليكميكرو كليماهاي استثنايي

چشم اندازهاي زيبا

26

اندازههيچ گونه وسعت حداقلي را نمي توان در نظر گرفت. ولي •

بايد سطحي باشد كه تماميت و يكپارچگي ارزش هاي موجود را تضمين نمايد.

انواع استفادههايي كه ارزش تفسيري دارند براي بازديدكنندگان استفاده•

i از نوع آموزشگر و يا پژوهشگر. محدود و معموالآثار طبيعي ملي ايران

سوسن چهلچراغ، منطقه دهلران )به خاطر غار خفاش و •، ير(، سروهاي هرزويل، منطقه خشكه دارانقهاي چشمه

سوسن سفيد، الله واژگون، غار سهوالن، قوري قلعه، چشمه گل فشان، علم كوه، غار يخكان، قله دماوند، قله تفتان، كوه

سبالن، سرو سيرچ، ابركوه، اثر خرسينشايان ذكر است كه گروهي از صاحبنظران تمام •

گاههاي جنگلي كشور را هم رديف اين مناطق )آثار ذخيرهكنند. قلمداد مي طبيعي ملي(


27

وضعيت اجمالي آثار طبيعي ملي ايران از حفاظت مطلوبي برخوردار نيستند و تنها حراست مي شوند.•از نظر تعداد با ساير مناطق در تعادل نيستند. •بنظر مي رسد شبكه مناطق آن نيازمند اصالح كمي اساسي •

است.از نظر وسعت با ساير مناطق متعادل نيستند.•به علت وسعت كم خود، بالقوه آسيب پذير هستند.•سازمان هاي متولي، مختلف است)سازمان جنگلها، ميراث •

فرهنگي، شهرداري(.اين مناطق به دليل تنوع زيادي كه دارند تحت مديريت واحدي •

قرار ندارند.در حال حاضر اين طبقه از مناطق با وجود ارزش هاي غير قابل •

جانسين خود از اعتبار چنداني برخوردار نيستند و جايگاه واقعي خود را از نظر حفاظت پيدا نكرده اند.


28

پناهگاه حيات وحش

صفات ويژه

تراكم قابل توجهي از تراكم قابل توجهي از زيستگاههايي هستند كه داراي •i حيات وحشحيات وحش براي حفظ و حمايت از آن براي حفظ و حمايت از آن هستند و معموال

كه در سطح ملي اهميت دسته از گونه هاي جانوريدسته از گونه هاي جانوريدارند احداث و مديريت مي شوند. اين مناطق از نظر i مشابه با مناطق حفاظت حفاظتي و مديريت تقريباشده اند ولي ويژگي اصلي و بارز آنها تراكم برخي

گونه هاي جانوري است.

29

پناهگاه حيات وحش هدف

حفظ وحراست و بهبود كمي و كيفي زيستگاه به •منظور بهره برداريهاي مجاز و منطبق با اصول

مديريت.مديريت

نوع مديريت در اين مناطق مبتني بر اقدام هايي •است كه بتواند زيستگاه را بازسازي و شرايط را براي جمع شدن آنها مهيا كند. تمام اقدام هايي كه بتواند كيفيت زيستگاه را ارتقاء دهد و بر افزايش

جمعيت جانوري مؤثر باشد چنانچه تعارضي با ويگيهاي طبيعي منطقه نداشته باشد مجاز است.

30


اندازه منطقه

اندازه منطقه به آن ميزان است كه قادر باشد حداقل •نيازهاي زيستگاهي جانوران را تأمين كند.

i در سطح خشكي اراضي بسته اي را شامل مي شود • معموالو در محدوده هاي آبي مي توان گفت تمام سيستم هاي تاالبي

وسعت 5/1را مي توان در رديف اين مناطق قلمداد كرد. محسوب مي شود و نممنطقه اپناهگاه حيات وحش

يا ممنوعيت هاي بيشتري در مديريت اين هامحدوديت بخش اعمال مي شود بطور مثال تعليف دام يا صيد آبزيان

ايجاد مراكز مسكوني يا واحدهاي صنعتي در اين مناطق ممنوع است.

31


نوع استفاده

استفاده از گونه هاي جانوري در صورتيكه از نظر مديريت •بالمانع باشد و جمعيت گونه هاي جانوري به اندازه كافي بهبود

يافته باشد تنها از طريق صدور پروانه صيد و شكار امكان پذير است.

از ديگر استفاده هاي اين مناطق مي توان به استفاده هاي •تفرجي و پژوهشي طبق برنامه مديريت و ناحيه بندي منطقه

اشاره كرد. در پناهگاه حيات وحش استفاده و بهره وري از نظر زماني و مكاني تحت نظارت و ارزيابي قرار دارد.

32


وضعيت اجمالي پناهگاه هاي حيات وحش ايراناغلب به علت توسعه فعاليت هاي انساني، وضعيت •

مطلوبي ندارند.اغلب از توان الزم براي حمايت از حيات وحش به جز •

در منطقه امن برخوردار نيستند

هاي حيات وحش كشور بعضي از پناهگاه •عبارتند از:

�و�ندويل، جزيره خاركو و پناهگاه حيات وحش لخارك، جزيره شيدور، شادگان، دشت ناز، دز و

، توران، بختگان، سلكه، ئشت ناز، كرخه، ميانكالهموته، قميشلو، فريدون كنار، خوش ييالق،

نايبندان، بروئيه، بيستون، انگوران، دودانگه، مهروئيه، مياندشت، ...

33

مناطق حفاظت شده

صفات ويژهمناطقي هستند با وسعت و تنوع اكوسيستمي قابل توجه •

تحت براي حفظ و نگهداري تنوع گياهي و جانوريبراي حفظ و نگهداري تنوع گياهي و جانوريi در برگيرنده مديريت قرار مي گيرد و معموال

اكوسيستم هاي دست خورده اند.هدف

فراهم آوري شرايطي براي احياء و بازسازي •اكوسيستم ها و ترميم جمعيت هاي جانوري و بهبود شرايط

زيستگاهي.

34


مديريتاستفاده هاي انساني در اين مناطق تحت مديرتي •

مبتني بر ناحيه بندي قرار داردهسته هاي طبيعي اين مناطق بعنوان مناطق امن و •

زون حفاظتي مصون از فعاليت هاي انساني قرار مي گيرند ولي در ديگر نواحي فعاليت هاي كنترل

شده بالمانع است. سطح منطقه به يك پنجمدر اين مناطق نيز •

انتخاب مي شود.منطقه امنعنوان

35


اندازه i هيچ معياري براي اندازه اين مناطق وجود • معموال

i اين مناطق اراضي بسيار وسيعي را ندارد ولي غالبادر بر مي گيرند و از آنجا كه استفاده هاي انساني متناسب با ظرفيت منطقه مجاز است و عوامل

محدود كننده كمتر است لذا مساحت اين مناطق از هيچ عامل محدود كننده اي برخوردار نيست.

36


استفادهقابليت هاي طبيعي مختلف اين مناطق مطابق بر برنامه •

ناحيه بندي و تعيين ظرفيت مي تواند استفاده هاي مصرفي و غيرمصرفي داشته باشد. اما مديريت بايد توجه به اصل

سازگاري فعاليت با طبيعت توجه داشته باشد.بهره برداري از مرتع، تعليف دام، استفاده هاي تفرجي، •

آموزشي، پژوهشي از جمله استفاده هاي اين دسته از مناطق است.

از بين مناطق حفاظت شده كشور مي توان به نمونه هاي زير از بين مناطق حفاظت شده كشور مي توان به نمونه هاي زير اشاره كرد:اشاره كرد:

نايبند، اشترانكوه، گنو و حرا، دز و كرخه، بهرام گور، ارژن نايبند، اشترانكوه، گنو و حرا، دز و كرخه، بهرام گور، ارژن •در فارس، ارسباران.در فارس، ارسباران.

37


وضعيت اجمالي مناطق حفاظت شده ايران از نظر تعداد و وسعت بيشترين مناطق تحت •

حفاظت هستند.روند تخريب در اين مناطق رو به رشد است و اغلب •

تحت تأثير فعاليت هاي موثر انساني قرار دارند.

38

تجاوز و تخريب محيط زيست•قطع درخت، •بوته كني، زغالگيري،•هر اقدامي كه به تغيير اكوسيستم و از بين رفتن •

رستني ها منجر شود.معرفي گونه غيربومي•حصاركشي )گاه به اجبار(•تعليف دام در منطقه امن•

ممنوعيت ها در مناطق و پناهگاه

39

تعليف دام )با مميزي و كنترل( •شكار و صيد )پروانه ويژه(•استفاده از معادن )مطابق موافقتنامه(•جاده سازي•كانال كشي•كان كني•احداث ساختمان و توسعه فيزيكي•

محدوديت ها در مناطق و پناهگاه

40

منطقه امن

محدوده هاي امن نوعي زون بندي اوليه مناطق به شمار 1362مي روند. اين مناطق به طور اضطراري از سال

i براي جلوگيري از انهدام زيستگاه ها در برابر فعاليت صرفاهاي گسترده انساني پيشنهاد شد.

هدف:

حفظ حداقل سيماي طبيعي و جمعيت هاي حيات وحش

ويژگي:

يك پنجم مناطق حفاظت شده و پناهگاه حيات وحش•

طبيعي ترين بخش اين مناطق•

مناطق دست خورده اي كه به سهولت قابليت بازگشت به •شرايط طبيعي را دارند.

مناطقي كه حيات وحش مي توانند در امنيت نسبي فعاليت •هاي زيستي خود را به انجام رسانند. كانون هاي جذب و ترميم

جمعيت هاي حيات وحش.

41

منطقه امن

از جمله اقدامات آتي براي مناطق امن گسترش آنها در مناطق حفاظت شده به دو سوم وسعت منطقه است تا

شود.IUCN 6مناطق حفاظت شده همپايه با طبقه

ضوابط گزينش:

مناطقي كه جمعيت حيات وحش به دليل فعاليت هاي انساني •قادر به قادر به آسيب ديده و زيستگاه آنها در خطر تهديد قرار دارد اما

است.دستيابي شرايط مطلوبدستيابي شرايط مطلوب

تأمين منابع و نيازهاي زيستي حيات وحشتأمين منابع و نيازهاي زيستي حيات وحش مناطقي كه از نظر •حائز اهميت است و با برخي اقدامات مي توان آنها را براي

زيست حيات وحش برگشت پذير نمود.

را مسيرهاي مهاجرتمسيرهاي مهاجرت وحوش و منابع آبيمنابع آبي اين محدوده ها بايد •بپوشاند.

هاي مشخص و مطمئن باشد.مرزمرز بايد داراي •

زيستگاه هاي مهمترين حيات وحش دشت زي و كوه معرفمعرف •زي در يك منطقه واحد باشد.

و حافظ يگانگيحافظ يگانگي معرف عمده ترين زيستگاه هاي منطقه و •ارتباط زيستگاه ها باشد.

در سطحي باشد كه بتواند ضمن حفظ تماميت وسعتوسعت از نظر •و يكپارچگي اكولوژيك، نيازهاي حيات وحش اصلي را تأمين

نمايد.

42

اين مناطق اغلب براي حمايت يك يا چند گونه از حيات وحش انتخاب مي شوند و مكمل مناطق

چهارگانه براي حفاظت از گونه ها محسوب مي شوند.

اين مناطق حتي مي توانند پس از يك دوره معين به فهرست مناطق رسمي راه يابند.

مناطق شكار ممنوع

43

مناطق شكار ممنوع مناطقي با ويژگي هاي زير است:

حيات وحش قابل توجهحيات وحش قابل توجهمناطق آزادي كه بالقوه داراي •شكار غير شكار غير ، و فقدان امنيتفقدان امنيتهستند و در اثر عواملي مثل

قادر به ترميم حيات وحش خود نيستند.مجازمجازمناطقي كه چنانچه تحت نظارت و ممنوعيت شكار قرار •

مواجه شوند.تجمع وحوشتجمع وحوشگيرند، مي توانند با حيات وحش ساير مسير عمده مهاجرتمسير عمده مهاجرتمناطقي كه •

مناطق تحت حفاظت هستند.مناطقي كه داراي آن دسته از گونه هاي حيات وحش •

هستند كه در مناطق چهارگانه به ميزان كافي تحت پوشش قرار نگرفته اند.

حائز اهميت گونه هاي حمايت شدهگونه هاي حمايت شدهمناطقي كه براي برخي •هستند و ديگر زيستگاه هاي آنها اغلب از دست رفته است.

زيستگاه هاي آبي كه داراي جمعيت قابل توجهي از • هستندپرندگان مهاجر آبزيپرندگان مهاجر آبزي

مناطق شكار ممنوع

44

اندوختگاه زيست سپهرBiosphere Reserve –ذخيره گاه زيستكره

ذخيره گاه زيستكرهذخيره گاه زيستكره•منطقه تحت حفاظتي از محيط هاي زيست خشكي با ساحلي معرف كه به دليل زير از حيث جهاني

حائز اهميت است:ارزش هاي آن براي حفاظتفراهم آوردن اطالعاتمهارت و ارزش هاي انساني حمايت از توسعه خردمندانه

45

Biosphere –ذخيره گاه زيستكره Reserve

انگيزه اصليانگيزه اصلي• حل تعارض بين انسان و طبيعت رفع نارسايي شيوه رايج حفاظت در طبقاتIUCN

اهداف اصلياهداف اصلي• حفاطت از اكوسيستم ها و منابع ژنتيكي فراهم آوردن مناطقي براي پژوهش هاي اكولوژيك و

پايشفراهم آوردن تسهيالتي براي آموزش و پرورشترويج بهره برداري پايدار از اكوسيستم هاي طبيعيالگويي براي مديريت هماهنگ و يكپارچه طبيعت

47

ذخيره گاه زيستكره

Biosphere Reserve

اقليم مبناي گزينشحياتي نئاركتيك

اقليم حياتي نئو تروپيكال

اقليم حياتي

پالئاركتيك


آفروتروپيكال


هندومااليا

اقليم حياتي استراليا

اقليم حياتي آنتاركتيك

48

ذخيره گاه زيستكره

Biosphere Reserve اقاليم حياتياقاليم حياتي :گسترش اجتماعات حياتي بر روي زمينبراي امكانات زيستي

ويژگي هاي توپوگرافي وعوامل آب و هوايي صاحبنظران جغرافياي طبيعي و جغرافياي زيستي بر تسلط شرايط

آب و هوايي در نظم مكاني اكوسيستم هاي كالن متفق القول هستند و اين آرايش را تحت اثر اقاليم حياتي عنوان مي نمايند.

( Udvardy,1982)مطابق طبقه بندي اودوارديهشتگانه اقاليم حياتي است

بيوم هابيوم هاگروهي از اكوسيستم هاي مرتبط به هم كه در ظاهر و ساختار

دروني به سبب تأثيرپذيري از اقليم، شرايط خاكي و ارتفاعي مشابه با هم مشابهت دارند.

پرووانس جغرافياي زيستيپرووانس جغرافياي زيستيبخش هايي از بيوم ها كه بواسطه ويژگي هاي انحصاري، استثنايي

بودن، سيماي محلي و مجموعه گياهي و جانوري قابل تفكيك هستند.

51

ساختار يك ذخيره گاه زيستكره

53

ساختار يك ذخيره گاه زيستكره ساحلي

54

ساختار يك ذخيره گاه زيستكره خوشه اي

55

تداخل مرز فعاليت ها در يك ذخيره گاه زيستكره

57

ذخيره گاه هاي زيستكره ايران

درجه حفاظتي مساحت )هكتار(

نام منطقه ناحيه جغرافياي

زيستي

بيوم رديف

منطقه حفاظت شده

59784 ارژن 1


80654 ارسباران 2

پارك ملي 570437 اروميه 3

پارك ملي 87134 گلستان 4


63317 ميانكاله 5


86581 حرا 6


44271 گنو 7


303330 توران 8

پارك ملي 442212 كوير 9

كويرها و اراضي نيمه

كويري زمستان

سرد

سيستم هاي

مختلط كوهستاني و

اراضي مرتفع با

ناحيه بندي پيچيده

زمين هاي مرتفع

فقازي ـ ايراني

بيابان هاي آناتولي ـ

ايراني

بيابان هاي ايراني

58

Ramsar Site

EBAمناطق

IBAمناطق

ويژه زيستي مناطق

59

فهرست تاالب هاي بين المللي ايران

تاريخ تصويب

استان وسعت)هكتار(

نام تاالب رديف

1975 گلستان 1.400 تاالب هاي آالگل، آلماگل و آجي گل

1

2001 گلستان 17.700 گميشان 2

2003 مازندران 5.427 فريدون كنار و ازباران 3

1975 مازندران 100.000 شبه جزيره ميانكاله و خليج گرگان

4

1975 گيالن 1.230 اميركاليه 5

1975 گيالن 15.000 انزلي 6

1975 گيالن 500 كوالب بندر كياشهرو دهانه سفيد رود

7

1975 آذر شرقي

120 درياچه قوري گل 8

1975 آذر غربي 1.200 درياچه گپي 9

1975 آذر غربي 483.000 درياچه اروميه 10

1975 آذر غربي 2.500 شورگل، يادگارلو و دورق سنگي

11

60

فهرست تاالب هاي بين المللي ايران

تاريخ تصويب

استان وسعت نام تاالب رديف

1975 اصفهان

43.000

تاالب گاو خوني و تاالب هاي زاينده رود

12

1975 فارس 6.200 درياچه پريشان و دشت ارژن 13

1975 فارس 108.000

درياچه نيريز و مارش هاي هريجان

14

1975 س و ب

10.000

هامون پوزك 15

1975 س و ب

50.000

هامون صابري و هامون هيرمند

16

1999 س و ب

75.000

خليج گواتر و هور باهو 17

1975 هرمزگان

15.000

دلتاي رود گز و رود حيوي 18

1975 هرمزگان

45.000

دلتاي رود شور، شيرين و ميناب

19

1975 هرمزگان

100.000

ترعه خوران 20

1999 هرمزگان

870 جزيره شيدور 21

1975 خوزستان

400.000

مارش هاي شادگان و خور موسي

22

61

IBA: Important Bird Areaمناطق

اين مناطق معرف مهمترين كانون هاي پرندگان در •خطر تهديد جهاني هستند.

هدف : توجه بيشتر به حفظ تنوع زيستي و رفع •كاستي هاي حفاظت از گونه هاي در خطر تهديد

جهاني.

معيار هاي انتخاب•معيار هاي مكاني–معيارهاي پرندگان–

62

مناطق IBA معيار هاي گزينش مكاني•

بصورت منطقه حفاظت شده بالقوه يا بالفعل باشد.–كليه نياز هاي پرندگان را براورده سازد–

در انتخاب محل از نظر وسعت حداقل و حداكثري وجود .ندارد

معيارهاي فوق براي انتخاب نواحي كه به علت موقعيت جغرافيايي يا شرايط فيزيكي به صورت باريكه يا

( هستند قابل استفاده نيست.bottleneckگلوگاه)

63

مناطق IBA معيار هاي پرندگان

: مناطقي كه گونه هاي در خطر تهديد جهاني را حمايت 1طبقه مي كنند.

: مناطقي كه به هنگام توليد مثل، مهاجرت و زمستان 2طبقه گذراني محل تجمع شمار قابل مالحظه اي از پرندكان هستند.

: مناطقي كه در تمام يا بخش عمده اي از گستره خود در 3طبقه خطر تهديد اند يا جمعيت رو به كاهش دارند.

: مناطقي كه داراي گونه هايي هستند كه بطور كلي در 4طبقهسطح جهان از گستره انتشار محدودي برخوردارند اما جمعيت

قابل توجهي در محل دارند.: مناطقي كه معرف زيستگاه هاي كمياب، در خطر تهديد و 5طبقه

منحصر بفردند.: مناطقي كه به علت ارزش هاي خود براي آموزش، 6طبقه

پژوهش و توريسم براي حفاظت پرندگان حائز اهميت هستند.

64

در ايرانIBAمناطق

براي ايران انتخاب شده است كه شمار IBA منطقه 105زيادي از آنها تحت حفاظت قرار ندارند، مانند بسياري از

تاالب هاي حفاظت نشده، زيستگاه هاي نسل آوري پرندگان دريايي و مناطق ساحلي ـ دريايي

چالش ها:تخريب زيستگاه، فقدان پشتوانه قانوني براي حفاظت

راهكار: انتخاب اين مناطق براي گسترش شبكه مناطق تحت

حفاظت

65

IBAپراكندگي مناطق در ايران

66

در ايرانIBAبرخي از مناطق

-اشترانكوه- لرستان11-تاالب چغاخور- چهار 12

محال- تاالب گاوخوني- 13

اصفهان- درياچه كافتر- 14

فارس- كوه تفتان- سيستان 15

و..-كوه دنا- كهكيلويه16- كوه گنو- هرمزگان17- جزيره هرمز- 18

هرمزگان- خليج چابهار- 19

بلوچستان- رودخانه سرباز- 20

بلوچستان

- ارسباران- آذر شرقي1- دشت مغان- آذر 2

شرقي- درياچه اروميه- آذر 3

غربي- سواحل درياي خزر4- لونويل- گيالن5- تاالب انزلي- گيالن6- منطقه كوير- تهران7- پارك گلستان- گلستان8- درياچه زريوار- 9

كردستان- تاالب هشيالن- 10

كرمانشاه

67

در IBAپرندگان در خطر جهاني مناطق ايران

- عقاب دريايي دم 10سفيد

- درناي سيبري11- زنگوله بال12- هوبره13- ميش مرغ14- دليجه كوچك15- يلوه حنايي16- خروس كولي 17

دشتي- گيالنشاه خالدار18

- پليكان سفيد1- پليكان پا خاكستري2- باكالن كوچك3- عروس غاز4- غاز پيشاني سفيد 5

كوچك- اردك سر سفيد6- اردك مرمري7- كوركور حنايي8- عقاب دريايي پاالس9

68

EBA: Endemic Bird Areaمناطق گونه هاي اندميك گونه هاي محدود شده اي هستند كه گسترش •

آنها به زيستگاه هاي ويژه اي در قلمرو مرزهاي يك كشور ختم مي شود

اغلب مناطق غني از گونه هاي محدود شده مناطق حياتي خوانده مي •شوند

مناطق بوم زادي پرندگان يكي از كانون هاي مهم تنوع زيستي •محسوب مي شود و از نظر حفاظت اولويت دارند.

جدا افتادگي اكولوژيك يكي از عوامل گونه زايي يا اشتقاق تاكسون ها •است

جزاير، كوهستان هاي محصور بين بيابان ها و مناطقي بياباني محصور •ميان كوهستان ها از اين دسته اند.

انتخاب شده است كه هريك حداقل EBA منطقه 218در سطح جهان • گونه با دامنه انتشار محدود است.2دربرگيرنده

69

EBA: Endemic Bird Areaمناطق

منطقه است:EBA، 2سهم ايران از مناطق •ارسباران در شمال غرب كشور) ادامه حوزه قفقاز در ايران(–گستره تاالبي خوزستان در جنوب غرب كشور)ادامه منطقه –

مزوپوتاميا در ايران( خوزستان بسياري از گونه هاي در خطر تهديد، EBAمنطقه •

آسيب پذير و كمياب از كلني هاي نسل آور و زمستان گذران را نيز شامل IBAرا در خود جاي داده و شماري از گونه هاي

مي شود لذا اهميت دو چنداني براي حفاظت دارد. هر دو منطقه ايران از نظر حفاظت در سطح مطلوبي قرار •

ندارند.

70

مناطق ويژه زيستي يا مناطق بحراني در ارزيابي زيست •محيطي طرح هاي توسعه مورد توجه قرار گرفته اند

شامل مناطقي است كه در ارزيابي توان اكولوژيك •سرزمين جز حفاظت كاربري ديگري را در بر نمي گيرد و در صورت اختصاص به كاربري ديگري جز حفاظت بحران

زا هستند.شامل انواع زير است:•

مناطقي كه بنا به ماهيت فيزيكي خود مناسب حفاظت اند1.

مناطقي كه بنا به ماهيت بيولوژيك خود مناسب حفاظت اند2.

مناطقي كه بنا به ماهيت علمي، آموزشي و فرهنگي خود 3.مناسب حفاظت اند.

ويژه مناطقزيستي

71

ويژه مناطقمناطق ويژه زيستي با ماهيت فيزيكي :مناطق ويژه زيستي با ماهيت فيزيكي :زيستي

%65شيب هاي بيش از •مناطق حساس به فرسايش، لغزش، رانش، سيالب، خشكي •

شديد و آلودگيزيستگاه هاي بسيار فرسايش يافته•زيستگاه هايي با خاك هيدرومورف و آسيب پذير اغلب در •

معرض غرقابمناطقي كه بر روي گسل ها قرار دارند و احتمال لرزه خيزي •

باال دارندمناطقي كه در صورت بهره برداري و به هم خوردن تركيب •

طبيعي باعث خسارت جاني و مالي مي شوندمناطق باز كانون هاي تمركز انساني كه با استقرار كاربري ها •

بي تعادل و خسارت بار مي شوند.

72


مناطق ويژه زيستي با ماهيت بيولوژيك :مناطق ويژه زيستي با ماهيت بيولوژيك :مناطق حفاظت شده چهارگانه•مناطق تحت حفاظت پشتوانه)شكار ممنوع، ذخيره گاه جنگلي(• ،IBAمناطق مورد توجه سازمان هاي بين المللي)رامسر سايت، •

EBA ميراث طبيعي جهان، ذخيره گاه زيستكره، مناطق ،حساس(

73


مناطق ويژه زيستي با ماهيت علمي، آموزشي و فرهنگي :مناطق ويژه زيستي با ماهيت علمي، آموزشي و فرهنگي :مناطق با ارزش باستاني- تاريخي در سطح جهان• تاريخي در سطح ملي–مناطق با ارزش باستاني •مناطق با ارزش تفسيري و آموزشي•مناطق با ارزش مردم شناسي•مناطقي كه بازگو كننده دستاوردهاي موزون رابطه انسان و •

طبيعت اند

74

از مناطق تحت IUCNطبقه بندي حفاظت

- استراتژي جهاني حفاظت از طبيعت1980

هاي حيات بخش هاي حيات بخش - حفظ فرايندهاي اكولوژيك و نگهداري سيستم- حفظ فرايندهاي اكولوژيك و نگهداري سيستم11

- حفظ تنوع ژنتيكي جانوري و گياهي- حفظ تنوع ژنتيكي جانوري و گياهي22

هاها ها و اكوسيستمها و اكوسيستم برداري پايدار از گونهبرداري پايدار از گونه - تضمين بهره- تضمين بهره33

هاي زير بايد براي حفظ تنوع ژنتيكي اقداممدنظر قرار گيرد:

ها - جلوگيري از انقراض گونه1هاي در خطر انقراض - حفظ همه گونه2هاي مولد يا ها )اكوسيستم - حفظ اكوسيستم3

نمونه(- انتخاب مناسب مناطق حفاظت شده براي 4

منابع زنده

راهكارهاي اين اقدام عبارتند از:ها و برداري بر پايه ظرفيت اكوسيستم - بهره1

ها توليد گونهبرداري با توجه به نوع - تعيين ضوابط بهره2

اكوسيستمهاي - اعمال محدوديت و بهبود روش3

برداري بهرهها - ارزيابي توانهاي اكوسيستم4- تأمين منابع جانشين شونده به منظور 5

برداري كاهش بهرهها - ترميم و احيا منابع و اكوسيستم6

سابقه : طبقه8- 1973• طبقه10- 1978• طبقه6- 1992•

75

طبقه بندي طبقه بندي 19781978

ذخيره گاه علمي- - 1ذخيره گاه طبيعت

محدود شده- پارك هاي ملي/ 2

پارك ايالتي- آيادمان طبيعي/ اثر 3

طبيعي- ذخيره گاه حفاظت 4

طبيعت/ ذخيره گاه طبيعت تحت مديريت/

پناهگاه حيات وحش- چشم اندازهاي 5

حمايت شده- منابع ذخيره 6- منطقه حياتي 7

طبيعي/ ذخيره گاه انسان شناسي

- مناطق تحت 8مديريت استفاده چند

جانبه/ منابع تحت مديريت

- ذخيره گاه 9زيستكره

- ميراث طبيعي 10جهاني

طبقه بندي طبقه بندي 19731973

ذخيره گاه علمي- - 1ذخيره گاه طبيعت

محدود شده- پارك هاي ملي2- آثار طبيعي ملي- 3

آثار برجسته ملي- ذخيره گاه طبيعت 4

مديريت يافته- پناهگاه حيات وحش

- چشم اندازهاي 5حفاظت شده

- منابع ذخيره گاهي6- منطقه حياتي 7

ذخيره گاه –طبيعي انسان شناسي

- مناطق تحت 8مديريت استفاده چند

منابع تحت –جانبه مديريت

19921992طبقه بندي طبقه بندي ذخيره گاه طبيعت - 1

محدود شده / مناطق بكر و مهار نشده

گاه – ذخيرهIaطبقه طبيعت محدود شده

– مناطق بكر و Ibطبقه مهار نشده

- پارك هاي ملي2آثار يا يادمانهاي - 3

طبيعي مناطق تحت مديريت - 4

براي حفاظت زيستگاهها ها و گونه

اندازهاي چشم- 5دريايي و زميني حفاظت

شده مناطق حفاظت شده - 6

براي مديريت منابع

76


Ia: ذخيره گاه طبيعت محدود شده

مناطقي كه براي مطالعه علمي تحت حفاظت قرار مي مناطقي كه براي مطالعه علمي تحت حفاظت قرار مي گيرند.گيرند.

گستره اي از خشكي يا دريا كه از گستره اي از خشكي يا دريا كه از تعريف:تعريف:

اكوسيستم ها يا گونه هاي استثنايياكوسيستم ها يا گونه هاي استثنايي

سيماهاي زمين شناسي استثنايي برخوردارندسيماهاي زمين شناسي استثنايي برخوردارند

تا حد ممكن بزرگ تا يگانگي اكوسيستم تا حد ممكن بزرگ تا يگانگي اكوسيستم معيار انتخاب:معيار انتخاب:برقرار باشدبرقرار باشد

حفاظت در شرايط دست نخوردگي، حفظ تنوع حفاظت در شرايط دست نخوردگي، حفظ تنوع اهداف:اهداف: كاهش اختالل از طريق كاهش اختالل از طريق زيستي و فرايندهاي اكولوژيك،زيستي و فرايندهاي اكولوژيك،طرح ريزي و انجام پژوهشطرح ريزي و انجام پژوهش

ـ ذخيره گاه طبيعت محدود ـ ذخيره گاه طبيعت محدود 11طبقه طبقه شده/مناطق بكر مهار نشدهشده/مناطق بكر مهار نشده

Wilderness areaWilderness area//Strict Nature ReserveStrict Nature Reserve

77


ـ ذخيره گاه طبيعت محدود شده/مناطق بكر مهار ـ ذخيره گاه طبيعت محدود شده/مناطق بكر مهار 11طبقه طبقه نشدهنشده

Wilderness areaWilderness area//Strict Nature ReserveStrict Nature Reserve

Ib: مناطق بكر مهار نشده

مناطقي كه براي حفاظت طبيعت وحشي مديريت مي مناطقي كه براي حفاظت طبيعت وحشي مديريت مي شوند.شوند.

مناطق بزرگ كم دست خورده)خشكي يا دريا( مناطق بزرگ كم دست خورده)خشكي يا دريا( تعريف:تعريف:كه ويژگي طبيعي خود را حفظ كرده اند. كه ويژگي طبيعي خود را حفظ كرده اند.

عاري از فعاليت انساني، با مديريت خود عاري از فعاليت انساني، با مديريت خود معيار انتخاب:معيار انتخاب:كنترل باشد، از نظر وسعت موجوديت خود را حفظ كنترل باشد، از نظر وسعت موجوديت خود را حفظ

كندكند

فراهم آوردن شرايط الزم براي تداوم پايدار زندگي فراهم آوردن شرايط الزم براي تداوم پايدار زندگي اهداف:اهداف:بومي، امكان بازديد و استفاده معنوي مردمبومي، امكان بازديد و استفاده معنوي مردم

78


National ParksNational Parks ـ پارك هاي ملي ـ پارك هاي ملي22طبقه طبقه

مناطقي كه براي حفاظت اكوسيستم ها و تفرج مديريت مناطقي كه براي حفاظت اكوسيستم ها و تفرج مديريت مي شوند.مي شوند.

مناطقي از خشكي و دريا براي استفاده هاي زير مناطقي از خشكي و دريا براي استفاده هاي زير تعريف:تعريف: : :

حفظ و يكپارچگي اكوسيستم ها براي نسل بعدحفظ و يكپارچگي اكوسيستم ها براي نسل بعدحذف فعاليت و كاربري هاي زيان آور براي موجوديت منطقهحذف فعاليت و كاربري هاي زيان آور براي موجوديت منطقه

امكان استفاده معنوي، آموزشي، علمي، تفريحي سازگارامكان استفاده معنوي، آموزشي، علمي، تفريحي سازگار

داراي نمونه معرف و وسعت زياد داراي نمونه معرف و وسعت زيادمعيار انتخاب:معيار انتخاب:

حفظ مناطق ممتاز و نمونه هاي معرف، مديريت حفظ مناطق ممتاز و نمونه هاي معرف، مديريت اهداف:اهداف:بازديدكنندگان، حذف بهره برداري، توجه به نيازهاي بازديدكنندگان، حذف بهره برداري، توجه به نيازهاي

معيشتي و اثرات آنمعيشتي و اثرات آن

79


Natural MonumentNatural Monument ـ اثر طبيعي ـ اثر طبيعي33طبقه طبقه

مناطقي كه براي حفاظت سيماهاي طبيعي ويژه مديريت مناطقي كه براي حفاظت سيماهاي طبيعي ويژه مديريت مي شوند.مي شوند.

منطقه اي كه داراي يك يا چند سيماي طبيعي يا منطقه اي كه داراي يك يا چند سيماي طبيعي يا تعريف:تعريف:طبيعي- فرهنگي است. داراي ارزش زبياشناسي و طبيعي- فرهنگي است. داراي ارزش زبياشناسي و

فرهنگيفرهنگي

سيماهاي طبيعي، سيماهاي فرهنگي، به سيماهاي طبيعي، سيماهاي فرهنگي، به معيار انتخاب:معيار انتخاب:كفايت بزرگكفايت بزرگ

تضمين بقأ سيماهاي طبيعي، امكان استفاده عمومي تضمين بقأ سيماهاي طبيعي، امكان استفاده عمومي اهداف:اهداف:پايدار، آموزش و پژوهش، جلوگيري از مداخله تخريب گر پايدار، آموزش و پژوهش، جلوگيري از مداخله تخريب گر

انساني، مشاركت جوامع انسانيانساني، مشاركت جوامع انساني

80


ـ مناطق تحت مديريت براي حفاظت زيستگاه و گونه ها ـ مناطق تحت مديريت براي حفاظت زيستگاه و گونه ها44طبقه طبقه Species Management AreaSpecies Management Area HabitatHabitat / /

مناطقي كه از طريق دخالت هاي مسؤالنه حفاظت و مناطقي كه از طريق دخالت هاي مسؤالنه حفاظت و مديريت مي شوند.مديريت مي شوند.

منطقه اي از خشكي و دريا براي حفظ زيستگاه منطقه اي از خشكي و دريا براي حفظ زيستگاه تعريف:تعريف:و تأمين نياز گونه ها به دخالت انساني نيازمند است.و تأمين نياز گونه ها به دخالت انساني نيازمند است.

مناطقي كه براي حفاظت از طبيعت و گونه مناطقي كه براي حفاظت از طبيعت و گونه معيار انتخاب:معيار انتخاب:ها نقش دارند، مناطقي كه شرايط فون و فلور بومي و ها نقش دارند، مناطقي كه شرايط فون و فلور بومي و مهاجر را ارتقأ مي دهند، مناطقي كه براي تأمين اهداف مهاجر را ارتقأ مي دهند، مناطقي كه براي تأمين اهداف

مديريت به مداخله انسان نياز دارد.مديريت به مداخله انسان نياز دارد.

حفظ و نگهداري شرايط زيستگاهي، نسهيل پژوهش حفظ و نگهداري شرايط زيستگاهي، نسهيل پژوهش اهداف:اهداف:و پايش، جلوگيري از استفاده هاي زيان بار، مشاركت و پايش، جلوگيري از استفاده هاي زيان بار، مشاركت

جوامع محلي، آموزش و تفرججوامع محلي، آموزش و تفرج

81


ـ چشم اندازهاي خشكي و دريايي حفاظت شده ـ چشم اندازهاي خشكي و دريايي حفاظت شده55طبقه طبقه Protected Landscape and SeascapeProtected Landscape and Seascape

i براي حفاظت چشم انداز و تفرج i براي حفاظت چشم انداز و تفرج مناطقي كه عمدتا مناطقي كه عمدتامديريت مي شوند.مديريت مي شوند.

منطقه اي از خشكي و دريا كه روابط متقابل منطقه اي از خشكي و دريا كه روابط متقابل تعريف:تعريف:جوامع انساني با طبيعت در طول زمان به ويژگي جوامع انساني با طبيعت در طول زمان به ويژگي

هاي ممتازي منجر شده استهاي ممتازي منجر شده است

چشم انداز با كيفيت، تنوع زيستي باال، چشم انداز با كيفيت، تنوع زيستي باال، معيار انتخاب:معيار انتخاب:كاربري هاي سنتي هماهنگ و منحصر به فردكاربري هاي سنتي هماهنگ و منحصر به فرد

حفظ رابطه موزون طبيعت و فرهنگ انساني، حفظ رابطه موزون طبيعت و فرهنگ انساني، اهداف:اهداف:حمايت از معيشت سازگاز با طبيعت، نگهداري تنوع حمايت از معيشت سازگاز با طبيعت، نگهداري تنوع

چشم اندازها، مديريت و حذف فعاليت هاي ناسازگار، چشم اندازها، مديريت و حذف فعاليت هاي ناسازگار، ترغيب فعاليت آموزشي و علمي، مشاركت مردمترغيب فعاليت آموزشي و علمي، مشاركت مردم

82


ـ مناطق حفاظت شده براي مديريت منابع ـ مناطق حفاظت شده براي مديريت منابع66طبقه طبقه Managed Resource Protected AreaManaged Resource Protected Area

مناطقي كه براي استفاده پايدار از اكوسيستم هاي طبيعي مناطقي كه براي استفاده پايدار از اكوسيستم هاي طبيعي مديريت مي شوند.مديريت مي شوند.

مناطقي از سيستم هاي تغيير نيافته كه براي مناطقي از سيستم هاي تغيير نيافته كه براي تعريف:تعريف:نگهداري بلند مدت تنوع زيستي توليد پايدار طبيعي نگهداري بلند مدت تنوع زيستي توليد پايدار طبيعي

مراقبت مي شوند.مراقبت مي شوند.

دست كم دو سوم منطقه شرايط طبيعي دست كم دو سوم منطقه شرايط طبيعي معيار انتخاب:معيار انتخاب:داشته باشد، وسعت قابل قبولداشته باشد، وسعت قابل قبول

حفظ و نگهداري تنوع زيستي، ترغيب مديريت حفظ و نگهداري تنوع زيستي، ترغيب مديريت اهداف:اهداف:مطلوب براي توليد پايدار، حفظ منابع طبيعي پايهمطلوب براي توليد پايدار، حفظ منابع طبيعي پايه

83

IUCNرابطه ميان اهداف مديريت و طبقه بندي

6 5 4 3 2 Ib Ia طبقاتاهداف مديريت/

3 2 2 2 2 3 1 پژوهش

2 -- 3 3 2 1 2 حفظ دست نخوردگي

1 2 1 1 1 2 12 حفظ تنوع گونه اي و ژنتيكي

1 2 1 -- 1 1 -- حفظ خدمات زيست محيطي

3 1 3 1 2 -- -- حفظ سيماي طبيعي و فرهنگي

3 1 3 1 1 2 -- تفرج و توريسم

3 2 2 2 2 -- -- آموزش

1 2 2 -- 3 3 -- استفاده پايدار از منابع و اكوسيستم ها

2 1 -- -- -- -- -- حفظ ويژگي هاي سنتي و فرهنگي

= هدف 3= هدف ثانويه 2= هدف اوليه 1فرعي

84

In-situIn-situحفاظت دروني حفاظت دروني )حفاظت در زيستگاه هاي طبيعي تحت مديريت()حفاظت در زيستگاه هاي طبيعي تحت مديريت(

اين نوع حفاظت بيانگر حفاظت تنوع زيستي در زيستگاه هاي طبيعي تحت مديريت است.

مانند حفاظت در پارك هاي ملي، مناطق امن و هسته طبيعي ذخيره گاه زيستكره

85

Inter-situInter-situحفاظت در زيستگاه هاي طبيعي آزاد حفاظت در زيستگاه هاي طبيعي آزاد

اين نوع حفاظت بيانگر حفاظت گونه ها در خارج از مرزهاي مناطق تحت مديريت است.

مانند حفاظت در شيب هاي تند، صخره ها و اراضي غير قابل دسترس

86

Ex-situEx-situحفاظت بيروني حفاظت بيروني

اين نوع حفاظت بيانگر حفاظت گونه ها در خارج از زيستگاه هاي طبيعي است. داراي دو شكل است

Living Exsituحفاظت گونه ها به صورت زنده 1.حفاظت در باغ گياهشناسي، باغ وحش و اكواريوم•

Suspended Exsituحفاظت زيست مندان بصورت تعليق 2.حفاظت با اتكا به امكانات خاص براي حفظ بانك هاي ژن، •

بذر، رويان، جنين و گاه در شرايط خاص)انجماد(

87

قابل توجه دانشجويان

مطالب ارائه شده در اين مجموعه دربرگيرنده سرفصل هاي اصلي درس است

و دانشجويان موظف هستند با يادداشت برداري از بحث ها و مطالب ارائه شده در

.كالس اين مجموعه را تكميل نمايند

بديهي است مطالب ارائه شده در اين مجموعه به همراه موضوعات مطرح شده

در كالس مالك عمل ارزيابي تحصيلي و .امتحان خواهد بود

protected areas in iran

Environment