propaganda araci olarak sinema 1990 sonrasi amerikan filmlerinde propagandanin kullanimi zerine bir...

7/28/2019 Propaganda Araci Olarak Sinema 1990 Sonrasi Amerikan Filmlerinde Propagandanin Kullanimi Zerine Bir Alima Cin

1/111

i

T. C.

SELUK NVERSTESSOSYAL BLMLER ENSTTS

HALKLA LKLER VE TANITIM ANA BLM DALIHALKLA LKLER BLM DALI

Propaganda Arac Olarak Sinema: 1990 Sonras AmerikanFilmlerinde Propagandann Kullanm zerine Bir alma

YKSEK LSANS TEZ

DANIMANDO. DR. AHMET KALENDER

HAZIRLAYANYASEMN KESKN YILMAZ

KONYA 2007


2/111

ii

NDEKLERGR...............................................................................................................................1

BRNC BLMPROPAGANDA KAVRAMI VE TARHSEL SREC

1. Propaganda Tanm ve Kavram.................................................................................62. Propagandann Tarihsel Sreci........ ........... ......... ......... ........... ......... .......... .......... ..102.1. Propagandann Dou Sreci ...........................................................................102.2. Eski Yunan ve Roma Dnemi..........................................................................112.3. Ortaadaki Geliimi ve Napolyon Dnemi....................................................122.4. 1. ve 2. Dnya Sava Dnemi .........................................................................132.5. Souk Sava Dnemi .......................................................................................162.6. 1990 Sonras Dnem........................................................................................18

3. Propagandann zellikleri.......................................................................................204. Propagandann Teknikleri.......................................................................................225. Propaganda Trleri ................................................................................................23

5.1. ve D Propaganda ......................................................................................23

5.2. Genel, Snrl ve Ferdi Propaganda...................................................................245.3. Siyasi, Ekonomik, Kltrel, Askeri Propaganda...............................................255.4. Kiisel Propaganda ve Kitlesel Propaganda......................................................275.5. Politik Propaganda ve Sosyolojik Propaganda..................................................275.6. Karklk Propagandas ve Btnleme Propagandas......................................285.7. Dikey Propaganda ve Yatay Propaganda..........................................................285.8. Aklc Propaganda ve Duygusal Propaganda .......... ........... .......... ......... .......... ..295.9. Beyaz veya Ak Propaganda...........................................................................295.10. Gri veya Bulank Propaganda.........................................................................295.11. Kara veya Sinsi Propaganda...........................................................................295.12. Stratejik Propaganda ......................................................................................305.13. Taktik Propaganda ........................................................................................30

5.14. gal Propagandas .........................................................................................315.15. Kar Propaganda...........................................................................................31

6. Propagandann Kurallar .........................................................................................336.1. Yalnlk ve Tek Dman Kural: ......................................................................346.2. Bytme ve Bozma Kural...............................................................................346.3. Dzenleme Kural ............................................................................................356.4. Alama Kural.................................................................................................356.5. Birlik ve Bulama Kural .................................................................................35

7. Propaganda Aralar ...............................................................................................377.1. Gazete.............................................................................................................387.2. Radyo .............................................................................................................407.3. Televizyon ......................................................................................................447.4. Afi.................................................................................................................467.5. Resim .............................................................................................................487.6. Kitap...............................................................................................................487.7. Tiyatro ............................................................................................................507.8. nternet ...........................................................................................................507.9. Sinema.............................................................................................................51


3/111

iii

KNC BLMSNEMA VE PROPAGANDA

1. Sinema Kavram ve Tarihsel Geliimi.....................................................................532.2. Sinema ve Propaganda likisi .............................................................................57

2.2.1. Propaganda Sinemas ....................................................................................58

2.2.2. Sinemada Propagandann Kullanm rnekleri...............................................612.2.2.1. Sovyet Rusya Dnemi ............................................................................612.2.2.2. Hitler Almanyas Dnemi.......................................................................642.2.2.3. Amerika- Hollywood Dnemi ................................................................65

2.2.3. Amerikan Sinemasnda Propaganda Kullanm le lgili almalar...............70

NC BLM1990 SONRASI AMERKAN FLMLERNDE PROPAGANDA

1. Metodoloji..............................................................................................................732. Pearl Harbor ...........................................................................................................74

2.1. Filmin Yapm Bilgileri ve zeti.......................................................................74

2.2. Filmdeki Propaganda Unsurlar............ .......... ......... .......... ........... ........... ........752.2.1. Yalnlk ve Tek Dman Kural.................................................................752.2.2. Bytme ve Bozma Kural .......................................................................762.2.3. Dzenleme Kural ....................................................................................772.2.4. Alama Kural .........................................................................................772.2.5. Birlik ve Bulama Kural..........................................................................78

2.3. Filmde Kullanlan Propaganda Trleri ........ ........... ........... .......... ......... .......... ..793. Atalarmzn Bayraklar ..........................................................................................79

3.1. Filmin Yapm Bilgileri ve zeti.......................................................................793.2. Filmdeki Propaganda Unsurlar........................................................................81

3.2.1. Yalnlk ve Tek Dman Kural................................................................813.2.2. Bytme ve Bozma Kural ........................................................................81

3.2.3. Dzenleme Kural .....................................................................................813.2.4. Alama Kural ..........................................................................................823.2.5. Birlik ve Bulama Kural...........................................................................82

3.3. Filmde Kullanlan Propaganda Trleri ........ ........... ........... .......... ......... .......... ..834. eref ve Cesaret......................................................................................................84

4.1. Filmin Yapm Bilgileri ve zeti.......................................................................844.2. Filmdeki Propaganda Unsurlar............ .......... ......... .......... ........... ........... ........85

4.2.1. Yalnlk ve Tek Dman Kural................................................................854.2.2. Bytme ve Bozma Kural ........................................................................854.2.3. Dzenleme Kural .....................................................................................864.2.4. Alama Kural ..........................................................................................864.2.5. Birlik ve Bulama Kural...........................................................................87

4.3. Filmde Kullanlan Propaganda Trleri ........ ........... ........... .......... ......... .......... ..875. Kuatma .................................................................................................................88

5.1. Filmin Yapm Bilgileri ve zeti.......................................................................885.2. Filmdeki Propaganda Unsurlar............ .......... ......... .......... ........... ........... ........89

5.2.1. Yalnlk ve Tek Dman Kural................................................................895.2.2. Bytme ve Bozma Kural ........................................................................905.2.3. Dzenleme Kural .....................................................................................905.2.4. Alama Kural ..........................................................................................90


4/111

iv

5.2.5. Birlik ve Bulama Kural...........................................................................915.3. Filmde Kullanlan Propaganda Trleri ........ ........... ........... .......... ......... .......... ..91

6. Schindlerin Listesi.................................................................................................926.1. Filmin Yapm Bilgileri ve zeti.......................................................................926.2. Filmdeki Propaganda Unsurlar............ .......... ......... .......... ........... ........... ........93

6.2.1. Yalnlk ve Tek Dman Kural................................................................93

6.2.2. Bytme ve Bozma Kural ........................................................................936.2.3. Dzenleme Kural .....................................................................................946.2.4. Alama Kural ..........................................................................................946.2.5. Birlik ve Bulama Kural...........................................................................94

6.3. Filmde Kullanlan Propaganda Trleri ........ ........... ........... .......... ......... .......... ..94SONU..........................................................................................................................96KAYNAKA.................................................................................................................99EKLER ........................................................................................................................106

Ek-1 Film Listesi......................................................................................................106


5/111

1

GR

nsanln ortaya kmasyla birlikte varln hissettirmeye balayan propaganda

gnmzn en nemli siyasal ve kltrel aralarndan biri haline gelmitir. Temelde

yatan ekonomik karlar propagandann etkinliini ve sahasn geniletmitir. Gelien

teknolojiyle birlikte kitle iletiim aralarnn yaygnlamas da propagandann gnlk

hayattaki etkinliini son derece arttrmtr.

Hayatn her alannda artk propaganda bir ekilde kullanlmaktadr. Gizli ya da

ak btn insanlar bir takm propaganda faaliyetlerine maruz kalmakta ve temel hedef

olan kan oluturma abas hzla devam etmektedir. Gnlk hayat kolaylatrma adna

insanlarn hayatna sokulan her yeni gelime propaganda faaliyetlerin birer paras olarak

kullanlmaktadr. Son yllarda karmza kan ve zellikle snr ve zaman kavramn son

derece hzlandran internet bu tr aralara bir rnek olarak nmzde durmaktadr. Ortayakarlma amalar her ne kadar direkt olarak propagandayla ilikili olmasa da bir mddet

sonra insanlar tarafndan rabet gren btn dier aralar gibi bunlar da propagandann

silah haline gelmektedir.

Btn bu teknolojik gelimelerin yan sra sava sanayinin gelimesi ve bu

sanayinin harcanma alanlarnn yaratlmas konusunda da propaganda son derece etkin

kullanlmaktadr. zellikle gelimi lkelerdeki hzl silahlanma ve sava sanayine

harcanan yksek miktardaki paralar bir ekilde kullanm alan bulmak zorundadr.

Gnmzde propaganda bu alanda da son derece etkin bir ekilde kullanlmaya

balanmtr. Bugn gelimi lkelerin tamamna yaknnda aratrma-gelitirmeye ayrlan

paralarn byk blmnn silah sanayi alannda olmas, dnyaya hkim lkelerin

tercihlerini daha batan belli etmekte ve propaganda faaliyetlerinin silahlarn glgesi

altnda yapldnn da bir kant olmaktadr. zellikle kinci Krfez Sava ncesinde

yaplan propaganda almalar savan meruiyetini dnya kamuoyuna kabullendirme

amac gtm ve bu konuda zellikle Avrupa lkeleri zerinde son derece etkili olmutur.

nsanlar yanltma amacna dayal olan bu propagandann ne kadar yanltc olduu sava

sonras bizzat bu propaganday yrten insanlarn azndan itiraf edilmitir.

Kitlelerin dncelerini kontrol edebilme abas propaganda tekniklerinin her

trl alanda kendisini gstermesi ihtiyacn beraberinde getirmitir. Sava sahnesinde

kendisini gsteren propaganda zellikle kreselleme sreciyle birlikte bir baka alanda

varln hissettirmeye balamtr. Toplumlar iin en nemli yaam sebeplerinden biri


6/111

2

olan kltrel deerler de bu alanlarn banda gelmektedir. Toplumsal kanaat ve

tutumlarn en nemli belirleyici unsuru olan kltr bu adan bakldnda kart grl

toplum ve devletlerin hedefi haline gelmitir. Kltrel propaganda zellikle toplumlarn

idealleri erevesinde kendisini gstermektedir. dealler kitlelerin toplum olmasnda son

derece nemlidir. Bu adan bakldnda gdmlenmi bir propaganda doru tekniklererevesinde uygulanabilirse toplumlarn davranlar ve tutumlar istenildii ynde

ekillendirilebilir. Toplumun dikkatini belli bir noktaya odaklayabilmek ve bu dorultuda

hareket etmesini salayabilmek sava yoluyla bile elde edilemeyecek baarlar

kazandrabilir. Bu da propagandann kltrel boyutta ne derece nemli bir noktada

olduunun en nemli gstergelerinden birisidir. Bu propaganda tr aslnda bir adan en

az hissedilen propaganda trdr. nk kltrel propaganda ounlukla bir propaganda

arac olarak deil bir dostluk ilikisi olarak grlmektedir. Bu adan kullanm en kolay

olan propaganda tr de yine kltrel propagandadr. Gnmze artk gelimi lkeler venc dnya lkeleri arasnda yaanan ilikiler genellikle kltrel propagandaya

dayanmaktadr. nc dnya lkelerinin birou dardan gelime modelleri ve

teknoloji alarak, fakat ayn zamanda kendi kltrel zelliklerini koruyarak kalknma

fikrini savunmaktadr. Her ne kadar masum bir hedef olarak grlse de bunu baarabilmi

nc dnya lkesi yoktur. Bu durum da kltrel propagandann bu alanda ne kadar

baarl kullanldnn bir kantdr.

Askeri propaganda ve kltrel propagandann bir dier aya da siyasal

propagandadr. zellikle hedef lkelerin ynetim kademelerini ve karar organlarn hedef

alan propaganda tr olarak karmza kan bu propaganda genellikle st dzey ilikiler

erevesinde oluturulmaktadr. lkelerdeki iktidarn ele geirilmesi iin yaplan

faaliyetlerin banda propaganda gelir. lke ierisinde ynetildii rejime bal olarak

gelien propaganda eitleri mevcuttur. Demokratik rejimlerle ynetilen lkelerde

genellikle siyasal partilerin birbirleriyle olan yarlarnda kullanlan propaganda

faaliyetleri son yllarda zellikle gelimemi lkelerde iktidarn bir d g tarafndan

ynlendirilen g odaklar lehine yaplan propaganda faaliyetlerine ska rastlanmaktadr.

zellikle eski Sovyet blou lkelerinde ve baz Asya lkelerinde rastlanan bu tr olaylar

politik propagandann sadece lke ierisindeki gler tarafndan deil dardaki baz

gler tarafndan da kullanldn kantlamaktadr.

Btn bu propaganda faaliyetlerinin en temel amac, insanlarn ve kitlelerin

dncelerini propaganday kullanan taraf lehine ynlendirmektir. Bu faaliyetler


7/111


8/111

4

Ama: almann amac, propaganda olgusunun sinema alannda ne ynde

kullanldn ortaya koymak ve zellikle 1990 sonras Amerikan Sinemasnda ilenen

propaganda imgelerini belirlemektir.

nem: Bireylerin ve toplumlarn yaamlarnda maruz kaldklar propaganda

imgelerinin zellikle bir elence arac olarak grlen sinemada ne ynde kullanld ve

dnya sinemasna egemen olan Hollywood yapm filmlerde bu imgelerin ne ekilde

ortaya ktn belirlemek nemlidir.

Kapsam: Propaganda kavramna genel bir bak as salamas bakmndan

alanla ilgili literatr taranm; propaganda kavram gz nnde tutularak ortaya koyulan

propaganda tanmlar, tarihsel sreci, aralar, kurallar ve trleriyle almann birinci

blmnde ele alnmtr.

almann ikici blmnde sinema kavram ve propagandayla ilikisini ortayakoymak adna bu konuyla ilgili literatr taramas yaplmtr.

nc blmde ise, birinci blmde ele alnan propaganda kurallar ve

propaganda trleri erevesinde 1990 sonrasnda ekilen ve Trkiyede gsterime giren

Amerika Birleik Devletleri yapm 5 sava filmi incelenmitir.

Snrllklar: almada propaganda kavram tarihsel sre ierisinde ele alnm

kulland aralar ve zellikleri belirlenmeye allm ve propaganda kavramnn

sinemay ne ynde kulland anlatlmtr.

Dnya sinema sektrnde etkin olan Hollywood yapm filmlerde propaganda

imgelerinin ne ekilde verildii almada belirtilmeye allm ve bu dorultuda

zellikle kreselleme srecinin hz kazand 1990 sonrasnda ekilen ve Trkiyede

gsterime giren 5 sava tr film incelenmeye allmtr.

Yntem: almann uygulama blmnde ise Amerika Birleik Devletleri

yapm, 1990 yl sonrasnda ekilmi ve Trkiyede gsterime girmi 26 sava filmi

www.beyazperde.com ve www.sinematurk.com sitelerinden elde edilen bilgiler

dorultusunda tespit edilmitir (ek-1). Bu filmlerden 5 tanesi tesadf rneklem yoluyla

kura sonucu seilmitir. Filmler incelenmi ve propaganda elerine ne oranda yer

verildii belirtilmeye allmtr.

Evren ve rneklem: Bu aratrmann evreni 1990 sonrasnda Amerika Birleik

Devletleri yapm olarak ekilen sava filmlerdir. Ancak zaman, maliyet ve ulalabilirlik


9/111

5

gibi sebeplerden tr Trkiyede gsterime girmi 26 film arasndan tesadf rneklem

yoluyla kura ekilerek 5 tanesi seilmitir.


10/111

6

BRNC BLM

PROPAGANDA KAVRAMI VE TARHSEL SREC

1. Propaganda Tanm ve Kavram

Propaganda kavram insann var olduu her yerde karmza kan bir olgudur.

lkel insanlarla birlikte propaganda olgusu da kendine has zellikler gstererek varln

srdrm, insanln ilerlemesi ve yeni teknolojilerin gelimesiyle kendisini

gelitirmitir. Gnmzde propaganda artk insanolunun gnlk hayatnda her alana

nfuz etmitir. Kitleleri veya bireyleri etkilemek iin bavurulan propaganda, zelliklesiyasal alanda sistemli ve etkili bir biimde kullanlmaktadr. Bununla beraber insanlarn

kendi aralarndaki iletiim sreleri de baz propaganda unsurlarn bnyesinde

barndrabilir. Bu noktada denilebilir ki; propaganda insanlarn kendi aralarnda iletiime

getikleri dnemden itibaren kullanlmaya balamtr.

Kamuoyu kavramnn ortaya kmasyla birlikte propaganda da insan hayatndaki

etkinliini artrm ve zellikle dardan bir kaynak yoluyla insanlarn grlerini

etkileme yolu olarak kendisini gstermitir. Gnmzde zellikle kamuoyu oluturmaya

ynelik yaplan propaganda bireylere dardan etkide bulunarak fikir ve dncelerinde

etkili olmay amalamaktadr. Bu noktada kamuoyunu oluturabilmenin iki yolu

karmza kmaktadr; bunlardan birincisi yukarda bahsedilen ve dardan etki etme

yoluyla kamuoyu oluturmak, bir dieri de kamuoyunun her trl etkiden soyutlanarak

organik ekilde kendisinin oluturmasn salamaktr (zsoy, 1998:5). Modern

toplumlarda insanlarn dncelerine etki eden birok faktr olduu gz nne

alndnda, organik ekilde bir kamuoyu olumas son derece zor gzkmektedir. Bu

adan propaganda kavramnn gnlk hayatta birey ve toplum zerindeki etkisi

yadsnamaz.

Propaganda kavramna kelime anlam asndan bakldnda Latince

propagare kknden geldiini ve bu kelimenin anlamnn dikilecek fidan olarak

karlk bulduu grlmektedir. Mecaz bir anlam tayan bu kelimenin daha ok gelecek

kuaklar, soy anlamnda kullanld da bilinmektedir. Bu kkten treyen propagator


11/111

7

geniletici, yayc anlamnda kullanlmaktayken; propagatio yayma, datma, oaltma

anlamna gelmektedir (Kabaaa, 1995:483).

Propagandann mevcut birok tanm bulunmaktadr. Tanm asndan bu kadar

ok eitlilik gstermesi kavramn ilikide bulunduu disiplinlerin saysyla doru

orantldr. zellikle siyaset, iletiim, sosyoloji disiplinleriyle son derece yakn ilikide

bulunmas tanmlarn fazla olmasnn sebeplerindendir.

Temel olarak ele aldmzda propaganda tanm: Bir reti, dnce ya da

inanc bakalarna tantma, benimsetme ve yayma amacyla sz, yaz gibi yollarla

gerekletirilen alma (TDK Szlk 1998:549) olarak karmza kmaktadr.

Tanmdan da anlalaca gibi propagandann znde belli bir etkilenme sz konusudur.

Propaganday yapan ve propagandaya maruz kalan arasndaki bu etkileim almann

zellikleriyle belirlenmektedir. En temel noktada yaplan bu tanmlamann yan sra

propaganda kavram birok ekilde daha tanmlanabilmektedir.

Topluluklar etkileme arac olarak propaganda; onlarn duygu dnce davran

ve hareketlerini etki altnda tutabilmeyi amalamaktadr ve bu ynde yaynlanan bilgi,

belge, doktrinler propagandann temel aralar olarak karmza kmaktadr (Tarhan

2004:36). En temel anlamda bir topluluu veya bireyi etkileme amacyla yaplan

propaganda kendi ierisinde birok tre ayrlmakla beraber her birindeki ortak nokta ise

etkileimdir.

Propaganda iletiim biliminde bir etkileim sreci olarak karmza kmaktadr.

Toplumsal etkileimin bir sonucu olarak meydana gelen propaganda, bireylerin

evrelerinden aldklar mesajlar ve bu mesajlarn ynlendirilmesini ifade etmektedir.

Propaganda belirli bir erek gdlerek, bilinli bir biimde kiilerin tutum, davran ve

inanlarn deitirmeye ynelik davranlar olarak tanmlanabilecei gibi; iletiim

asndan bakldnda dinsel, dnsel, toplumsal ve siyasal alanlarda dnce

aktarmnda kullanlan ikna edici iletiim tr olarak da tanmlanabilir. Bir dier yandan

propaganda siyasal partilerin halkn beenisini kazanma ve bylece oy orann arttrma ya

da yalnzca seimi kazanma ereiyle yaptklar tantm, reklm, etkileme ve ynlendirme

etkinlikleridir (Gz 2002:286).

Bir dier tanmlamayla propaganda, rgtl inandrma etkinlii; eitli inandrc

ya da ikna edici aralarla fikirlerin ve deerlerin yaylmas (Mutlu 2004:239) olarak

gsterilebilir. zellikle kitle iletiim aralarnn propaganda srecindeki nemine vurgu


12/111

8

yapan bu tanmlama daha ok iletiim ve propaganda kavramlarnn birbirlerini etkileme

durumunu ortaya koymaktadr.

Sosyal bilimler asndan bakldnda ise propaganda herhangi bir dnceyi

halka yaymak ve alamak iin eitli aralardan yararlanlarak yaplan telkin olarak

tanmlanmaktadr (Hanerliolu 1986:324).

Propagandann en genel tanmlamas ise bir fikrin her eit vastadan istifade

etmek suretiyle hedef kitleye telkin edilmesidir (zsoy 1998:6). Bu tanmlamayla birlikte

propaganda srecinde her eit vastann kullanlabilecei belirtilmi ve bir fikrin belli bir

kesime telkin edilmesi vurgulanmtr. Propagandann daha ok siyasal alanlarda

etkinliinin ortaya karld bir baka tanmlama ise tek tarafl olarak belli bir siyasi

dncenin kabul ettirilmesi amacyla belli verilere dayandrlarak hedef kitleye

ynlendirilmesi (Aziz 2003:14) olarak ortaya konulabilir. Siyasi propagandann insanlar

etkilemeye ynelik olan amac dier tanmlardaki etkileim unsurunun bir yansmasdr.

Btn bu tanmlamalardan da anlalabilecei gibi propaganda kavram birok

alanda kullanlmakta ve her alanda kendine gre bir tanm bulmaktadr. Temel noktalara

bakldnda ise propaganda kavram ierisinde belli bal noktalar gze arpmaktadr.

Bunlarn en banda belli bir fikri kabul ettirme abas gelmektedir. Propagandann

temelinde, bu abann yan sra fikrin yaylmas noktasnda kullanlacak aralar ve

ulalmas hedeflenen kitle kendisini gstermektedir. Etkileim kavram ise

propagandann tanmlarndaki bir dier esas noktadr.

Propaganda kavramsal olarak, bireylerin ve gruplarn dnce ve tutumlarn

belirli aralar kullanarak propaganday yapan tarafn istekleri ve beklentileri

dorultusunda deitirme ve ynlendirme dorultusundaki bilinli davranlardr (zsoy

1998:5). Bu adan yaklaldnda propaganda belirli bir grubun ya da bireyin kendi

grlerini dier grup ya da kiilere kabul ettirme abasdr.

Daha geni bir yaklamla propaganda kavram; belli karlar olan

propagandacnn, bakalarnn dnce ve kanaatlerini etkilemek amacyla planl birekilde ve nceden tasarlayarak ikna amal faaliyetlerini kapsamaktadr (Bekta

2002:20). Bu faaliyet dorultusunda kavram ierisine ikna yntemleri ve kullanlan

aralarn nitelikleri dhil olmaktadr. zellikle kitle iletiim aralarnn propaganda

faaliyetleri noktasnda etkin bir biimde kullanld grlmektedir.


13/111

9

Kitle iletiim aralarnn kullanlmas balamnda propaganda kavramnn

ierisinde barndrd bir takm zelliklerin ortaya kmas kanlmazdr, zellikle bir

takm semboller, sz, hareket, jest, mzik ve dier bir takm aralar propagandann kitle

iletiim aralarndaki kullanmn ve etkisini artrmaktadr (Bak 2003:110)

Propaganda kavramnn kitlelere ulama hedefi tamas kitle iletiim aralaryla

olan ilikisinin nemini artrmaktadr. Yaps gerei geni kitlelere ok hzl bir ekilde

ulaabilen kitle iletiim aralar da gnmzde en etkin propaganda aralar haline

gelmilerdir (Chomsky 2002:18). Neredeyse dnya zerindeki btn insanlara ulaabilen

kitle iletiim aralar propagandann kendine has tekniklerini insanlara yanstarak etkili

olmaktadr.

Siyaset bilimi asndan ele alndnda ise propaganda kendine ok daha geni

kullanm alanlar bulabilmektedir. zellikle belli bir siyasi dncenin halk baznda

yaylabilmesi iin vazgeilmez bir neme sahip olan kavram, gnmz siyasetinde

belirleyici rol oynamaktadr. Propaganda yaparken kullanlan yntemler siyasal iletiimde

seim zamanlarnda kullanlan seim kampanyalarnn yntem ve teknii ile propaganda

olgu ve sreci karlatrlabilir. Her ikisinde de amalar ve kullandklar sylem

asndan, arada baz farklarn olmasna karlk, benzerlikler vardr (Aziz 2003:15).

Ancak baz otoriter ynetim biimlerinde siyasal iletiimin siyasal propagandaya

dnme durumu sz konusudur. Gnmz siyasetinde propaganda yoluyla kitleleri

etkilemek ve iktidara ulamak temel ama olarak durmaktadr.Bu balamda siyasal propaganda siyasi bir kurum tarafndan, hedeflenen kitlenin

kendine kar olan tutumunu etkilemek ve deitirmek iin uygulanan bir teknik

iermektedir. Temel hedef, iktidar ele geirmek ve ele geirilen iktidar mmkn

olduunca kendinde tutmaktr. Bu noktada siyasal sistemlere gre farkl propaganda

teknikleri gelitirilmektedir (Bekta 2002:221). Siyasal sistemin ne olduu propagandann

tekniklerini, younluunu, aktarm biimini ve kulland aralar da belirlemektedir.

Gerek ierik, gerek biim ve gerekse uygulama bakmndan eitli biimler alabilen

propagandann kukusuz ki en nemli zellii siyasal nitelik tamasndan

kaynaklanmaktadr.

Her trl siyasal yap, kurum, normlar, roller etkileimi ve yine her trl siyasal

kaynak ve deerlerin bir bileeni olan siyasal sistemler, kendi iletiim rnts iinde

saptadklar siyasalar planl olarak gerekletirirken, buna ek olarak da, meruiyet, dzen


14/111

10

ve devam salayabilmek iin propaganda kaynaklarna bavurmaktadrlar (Armaan

1999:421).

Tarihsel sre ierisinde birok farkl propaganda teknikleri kullanlm ve hepsi

de halk zerinde belli etkinlie sahip olmutur. Her ne kadar kullanlan teknikler zellikle

teknolojik gelimeler sonrasnda eitlilik gstermi olsa da temel ama her zaman ayn

kalmtr. Propaganda, artlar deitiremez, sadece bu artlar altndaki inanlar

deitirebilir; insanlar inanlarn deitirmeye zorlayamaz; fakat sadece, onlar byle

yapmaya ikna edebilir (Lerner 2000:270).

2. Propagandann Tarihsel Sreci

Propagandann tarihi insanlk tarihi kadar eski olduu iin uzun bir tarihsel

sreten sonra gnmzdeki anlam ve kullanmna kavumutur. Bu blmde

propagandann ilkalardaki kullanmndan itibaren dou ve geliim aamalar

incelenerek Eski Yunan ve Roma dneminde, Ortaa dnemi, Napolyon Dnemi, 1. ve

2. Dnya Savalar dnemi, Souk Sava Dnemi ve 1990 yl sonras tm dnyadaki

kullanm ele alnmaktadr.

2.1. Propagandann Dou Sreci

nsanlarn dncelerini belirlemek ve kendi dnceleri dorultusunda

bakalarnn grlerini ynlendirmek ihtiyac insanolunun var oluundan beri

sregelmitir. Propagandann tarihi yazl tarihten daha eskidir ve konumann

gelimesiyle birlikte balad kabul edilir (Atabek 2003:5). zellikle iktidar mcadelesi

verilen dnemlerde bu durum bir ihtiya halini alm, bu mcadele ierisinde bulunan

birey ya da gruplar propaganday etkin bir biimde kullanmaya almtr. Grup halinde

yaamaya balayan insanlar arasnda kendiliinden ortaya kan liderlik olgusu bireyler

aras mcadeleleri beraberinde getirmi ve bu yolda propagandann ilk rnekleri

verilmeye balanmtr.

Topluluk halinde yaamaya balanmasyla birlikte insanlar, kendi aralarnda i

blm yapmlardr. Liderlik sorunu da i blmnn bir sonucu olarak kendini

gstermeye balam ve grubu kimin idare edecei bir sorun olarak belirmitir. Etrafnda

en fazla yanda olan grup liderliini de eline geirmeye balam ve yanda bulmak iin


15/111

11

de ilk propaganda rnekleri sergilenmeye balanmtr (zsoy 1998:23). Her ne kadar bu

dnemde yaplan propaganda belli tekniklere dayanan ve sistematik bir zellik

gstermese de temel amalar bakmndan tarihteki ilk propaganda almalar olarak

gsterilebilir.

2.2. Eski Yunan ve Roma Dnemi

Eski Yunan medeniyetinde sistematik propaganda almalarnn ilk rneklerini

grebiliriz. zellikle Yunan site devletlerinde ve Roma medeniyetlerinde bu erevede

yaplan etkinlikler sz konusudur (Bekta 2000:145). Propaganda amal faaliyetler bu

medeniyetlerde kendisini etkin bir biimde gstermi ve iktidara ulama yolunda nemli

bir etkiye sahip olmutur. iir, felsefe ve tiyatro sanatlarnn ok yaygn olarak

uygulanmas Eski Yunanda dilin nemini de arttrm ve gnlk yaamn bir paras olansiyasi gelimeler de bu sanat dallarnn birer konusu olarak yerini almtr. Filozoflar ve

hitabeti gl insanlar bu tr gsterilerde halk zerinde etkilerini kullanarak

propagandann sistemli bir ekilde gelimesine nc olmulardr.

Eski Yunan ehirlerinde vatandalar zellikle pazar yerlerinde toplanrlar, devlet

ilerini ve siyasal gelimeleri aralarnda tartrlard. Bu toplanma yerlerinde hitab gl

kiiler topluluklar etkilemek ve onlar kendi tarafna ekebilmek amacyla onlara

seslenirler ve bir anlamda propaganda yaparlard. Eski Yunanda propaganda szl

ifadeler ve topluluklara hitap etme yoluyla gereklemekteydi (zsoy 1998:23). Hitabet

sanatn etkili kullanan siyasetiler Yunan medeniyetinde halk etkilemek iin birbirleriyle

yarm ve bu konuda baarl olanlar siyasi hayatlarnda da nemli noktalara gelmitir.

Bu devirde Yunan dili en nemli propaganda arac haline gelmi ve sofist denilen gezici

retmenler hitabeti halk etkileme arac olarak kullanma tekniklerinin en iyi

uygulayclar olmutur (Bekta 2002:67).

Eski Romada ise propaganda daha sistemli ve planl bir ekilde uygulanmtr.

En ok arenalarda insanlar coturmak ve belirli bir taraf desteklemelerini salamakamacyla kullanlan propaganda halk zerinde ok etkili olmutur. iero gibi hatiplerin

siyasi hayattaki etkisi bu dnemde ileri dereceye ulamt. Neron bu amala 5000 kiiden

oluan bir tekilat kurmu ve Hristiyanlarn katledilmesi iin halktan etkili destek

salanmas amacyla bu tekilat kullanmtr. Bunun yan sra Eski Yunan medeniyetinin

Roma medeniyetini etkilemesiyle halka hitap etmek de kullanlan dier bir propaganda


16/111

12

tekniiydi. Ayrca Roma mparatorluunda tekilatlanm ve merkeziletirilmi bir haber

alma sistemi ve zellikle ticari amal reklam ve ilan sistemi de mevcuttu (zsoy

1998:24).

zellikle Romada eyaletleri birbirine balayan yollarn etkin bir biimde

kullanlmas haberlerin aktarlmas iin son derece nemli bir rol oynamtr. Ayrca

Roma mparatorluu kendi varln ve gcn srdrebilmek iin propaganda

tekniklerini kullanarak kendisine bir imaj yaratm ve bu imaj zellikle barbar kavimler

arasnda son derece etkili olmutur. Savatan dnen askerler iin dzenlenen karlama

trenleri, byk ehirlerin imarnda kullanlan heykeller ve devasa su kanallar da birer

propaganda teknii olarak Romann eriilmezliini simgelemitir.

Sezarn madeni para basarak imparatorluun byk bir blmne datmas ilk

kitlesel propaganda arac olarak kabul edilebilir (Bekta 2002:71). Sezarn uygulad

propaganda teknikleri kendisinden sonra gelen imparatorlar tarafndan da uygulanm ve

imparatorluklarn bamszlk sembol haline gelmitir.

Msrdaki Piramitler, Romann Lejyonlarnda dzen ve gsterililik, Kuzey

Amerikadaki kabilelerin totemlerle ssl aatan stunlar, bu topluluklardaki

liderliklerin gl grnmelerini pekitirmek, topluluk yelerinin aidiyet duygusunu

glendirmek iin kullanlm propaganda dzenekleriydi (nceolu 1985 :63).

2.3. Ortaadaki Geliimi ve Napolyon Dnemi

lerleyen dnemlerde propagandann etkin kullanm Ortaada Kilise

tarafndan sergilenmi ve insanlar dini konularda ynlendirilmeye balanmtr. 1622

ylnda Papa XV. Gregory, Protestan Reform Hareketinin etkilerine kar mcadele

edebilmek ve Kilise kurumunun saygnln arttrmak iin Sacra Congregatio de

Propaganda Fide (nanc Yayma Cemaati)ni kurdu. Roma Katolik Kilisesinin resmi bir

organ olan bu kurulu Katolik kilisesinin inancn yaymakla grevlendirildi (Atabek

2003:6). Propaganda amal bir rgtn kilise tarafndan kurulmas da propagandayaolumsuz bir anlam yklemesine neden olmutur. Hristiyan lkelerdeki etkinliinin yan

sra Ortaada yenidnya olarak adlandrlan Amerika ktas halklar zerinde de belli

ynlendirilmeler propaganda yoluyla yaplm ve bu abalar son derece etkili olmutur.


17/111

13

Napolyon da nderleri sevdirten, byk adamlar tanrlatran yollarn

bilincindeydi ve bir hkmetin her eyden nce kamuoyunun onayn salamaya

almas gerektiini anladn yle ifade etmekteydi: Hakl olan anlamak iin, iyi

olan yapmak yetmez, bir de ynetilenlerin buna inanmalar gerekir. G, kamuoyuna

dayanr. Hkmet dediimiz ey nedir? Kamuoyunu kendinden yana ekememise, hibirey. (Bekta 2000:148-149). Napolyon propaganda tekniklerini ok etkili ve sistematik

bir biimde kullanm ve ilk olarak gazeteyi propaganda arac olarak grmtr. Bu

amala Moniteur Universel adl gazetesi vastasyla askeri ve siyasi amalarla propaganda

yapmaya balamtr. Napolyon kazand zaferleri ve siyasi grlerini bu vastayla halka

duyurmu ve son derece etkili olmutur (zsoy 1998:49). stila ettii lkelerde de

propaganday yaygn olarak kullanan Napolyon, talyada ve Osmanl topraklarnda

toplumu lehine evirmitir.

19. yy. bana dek propaganda, bir propagandac tarafndan edilgen kiiler

zerinde uygulanrken, 1789 Fansz Devrimi ile birlikte bu etkileyen/etkilenen ilikisinde

ortaya kan deime sonucunda, propaganda propagandacnn amac ile etkilenmek

istenen kiinin gereksinimi arasndaki akmann bir sonucu olmaya balamtr

(nceolu 1985:65). Propaganda daha sonraki dnemlerde uluslarn zgrlk savalar ve

bamszlk mcadelelerinde byk rol oynamtr. 19. yy balarnda Yunan, Srp ve

Bulgar ayaklanmalar ve Faizm, Nazizm ve Bolevik htilalinin her biri kapsaml birer

propaganda rn sonucu ortaya kmtr (zsoy 1998:51). Sistematik biimde

propaganda yntemleri ise zellikle 19. yzyl ortalarnda kendisini gsteren iki temel

olayla birlikte genilemitir. Bir yandan gerek yap, gerekse de anlay bakmndan

uluslarn ortaya kmas, dier bir yandan da nfus ve konut alanndaki devrim bu srete

etkin olmutur. Nfusun kentlerde younlamasyla birlikte yaanan nce sanayi devrimi

sonra nfus younlamas ve beraberinde getirdii teknolojik devrimler hem propaganda

tekniklerini etkin hale getirmi hem de halk kitlelerini propagandaya daha ak klmtr.

Bu srete etkili olan gelimeler ise basl yaynn yaylmas, mikrofonla beraber szn

yaylmas ve grntnn yaylmas olarak sralanabilir (Domenach 2003:20-23).

2.4. 1. ve 2. Dnya Sava Dnemi

20. yzyla gelindiinde propaganda etkinliinin ok daha byk kitleler

zerinde kullanlabilecei almalar balatlmt. Bu dnemde propaganda zerine


18/111

14

kavramsal almalar younlamtr. Farkl bilim dallar propagandaya farkl bak

alaryla yaklam ve bilimsel aratrmalar propaganda kavramnn daha geni bir bak

asyla ele alnmasna olanak vermitir (Bekta, 2002:17). Bunun yan sra Sanayi

Devriminin getirdii koullarda propagandann zellikle kullanl teknii zerinde

olduka etkili sonular dourmu ve kitlesel propaganda daha hzl ve kolay bir ekildeuygulanabilmitir.

Goebbels henz propaganda tarihindeki yerini almadan nce komnistler

propagandann nemini kavramt. Propaganda doktrininin olumasnda asl etkiyi yapan

Lenin olmutur. Lenin 1902deki Ne Yapmal adl kitabnda bunun devrimci deerini

anlatmt. Stalin, 1910 ylna kadar youn bir ekilde propaganda brosunu

ynetmekteydi. 1917 Ekim Devrimi baarsndan sonra enformasyonu ve iletiim

aralarn da kontrol altna alan Ajitasyon ve Propaganda Departman kurulmutu

(Akarcal 2003:202). Lenin propaganday baarl bir ekilde kullanarak bir devrim

gerekletirmi ve bunun sonucunda da Sovyetler Birliini kurmutur.

Biraz da bu gelimelerin bir sonucu olarak tarihsel sre ierisinde gelien

Dnya Savalar da propagandann etkinliini bir kademe daha artrm ve artk zellikle

siyasal sistemler ierisinde propaganda vazgeilmez bir unsur olarak yerini

salamlatrmtr. Birinci Dnya Savanda propaganda teknikleri zellikle basl

brorler araclyla Almanya, Amerika Birleik Devletleri, ngiltere ve Fransa gibi

lkeler tarafndan kullanlm ancak o dnemki teknolojinin snrllklar propagandannetkisini de bir nebze snrlandrmtr (zsoy 1998:5560). Fakat propagandann bu tr

snrlamalara ramen savan kaderi asndan ne derece nemli olduu lkeler tarafndan

kavranmtr.

Propagandann etki ve nemini en belirgin biimde ortaya koyan ilk rnek

Birinci Dnya Sava olmutur. Savan balarnda hibir lkenin belli merkezden

ynetilen bir propaganda tekilat yokken sava srecinde elde edilen tecrbelerle birlikte

karlalan zorunluluklar sonucunda btn lkeler bir ekilde propaganda tekilatlarn

kurmaya balamlardr. Propaganda bir ara olarak ilk defa bu savala birlikte

kullanlmaya balanmtr (zsoy 1998:98).

Dier bir bak asyla Birinci Dnya Sava propagandann gcn

kantlamtr, iki dnya sava aras dnemde yaanan bar yllarnda ise propaganda bir


19/111

15

hkmetme yntemi olarak kullanlmaya balanm ve kinci Dnya Savana doru

propaganda stratejileri radyonun uluslararaslamasna yn vermitir (Mattelart 2005:51).

kinci Dnya Savayla birlikte teknolojik gelimeler de belli bir noktaya ulat

iin propaganda teknikleri de deimi ve artk doru ve yanl bilgiler vermek zere

radyo vericileri araclyla hem kendi toplumlarna hem de dman lkelerdeki

topluluklara ulalmtr.

Bu dnemde propaganda zellikle mttefik kazanmak, sava srasnda

tarafszln ilan eden lkelerle ilikileri canl ve iyi tutmak bu lkelerin gznde dman

lkelerin itibarn zedelemek ve onu zayf drmek amacyla kullanlmtr. Sava

srecinde propaganda silahl kuvvetlerle beraber lkelerin sava kazanmalarnda olduka

etkili olmu ve baz durumlarda onlardan daha nemli roller oynamtr (Bekta

2000:148). ngilizler, BBC yaynlar yoluyla Alman halkna ulamaya alm ve

zellikle savan sonlarna doru son derece etkili olmutur.

Buna karlk tarihte propagandaya esas damgasn vuran kii kukusuz Adolf

Hitlerdir. Hitler ve onun Propaganda Bakan Joseph Goebbels sayesinde propaganda,

kendine zg yasalar olan bir sanat haline gelmitir. Almanlar kendi halklarnn moralini

yksek tutabilmek iin yaynlar yapm ve bu konuyla ilgili grevlendirmeleri en st

dzeyde tutmulardr. Goebbels ve Hitlerin dzenli konumalar bu noktada son derece

etkin olmutur (Akarcal 2003:98). Hitler Almanyasnda propaganda dier sava

silahlaryla e deerde grlm ve zerinde son derece nemle durulmutur. Hitler,ideolojisini anlatmak ve kamuoyu tarafndan kabul grebilmek iin etkin bir yntem

kullanm, bakanlk dzeyinde propaganda faaliyetleri yrtmtr. Goebbels bu konuda

ok sistematik bir biimde, propaganda iin zel eitilmi elemanlardan kurulu bir ekiple

alm ve ou kez yz yze ve arlkl olarak da radyoyu kullanarak propaganda

faaliyetlerini yrtmtr (Kuruolu 2006:21).

Almanlar kendi halklarna ynelik propagandann yan sra dier lkelere ynelik

propaganday da etkin bir biimde kullandlar. Eer bir lkeye saldr olacaksa, etkili

kiiler kime rvet verilebileceini aratrdlar ve Alman ajanlar bunlar baaryla

uyguladlar. Alman gizli servisi kilit politikaclarn olas eilimlerini, i adamlarnn,

askeri liderlerin ve dierlerinin alkanlklarn, garip davranlarn, tm ahlakszlklarn,

kt alkanlklarn tespit ederek bunlar Almanyaya faydas olabilecek ekilde analiz


20/111

16

ettiler (Akarcal 2003:89). Sava sonras propaganda faaliyetleri hz kesmeden devam

etmi ve bu faaliyetler dnya sisteminin yeni oluumunda da etkisini hissettirmitir.

Bu noktada kitle iletiim aralarnn ortaya kmas propagandann kullanlmas

balamnda son derece etkili olmutur. Gazetenin yannda toplumlarn dncelerini

etkileyen aralar olarak ortaya kan radyo ve televizyon, fikir ve kanaat etkileme

srecine son derece etkin bir ekilde girmitir. Bu ilerlemeler sonucunda artk milyonlarca

insann dikkati belirli bir konu zerinde younlatrlabilmekte ve savunulan gr

kendisine bir anda milyonlarca taraftar bulabilmektedir. Bu gelimeler propagandann

faaliyet alannda ve etkinliinde inanlmaz bir art sergilemitir (Bekta 2000:144).

Temel olarak u sylenebilir ki, devlet tarafndan yaplan propaganda sistemli bir ekilde

uygulanr ve kararllk salanrsa halk zerinde ok byk etkiler yaratabilir. Hitler rnei

bu durumu gzler nne sermektedir (Chomsky 2002:2).

2.5. Souk Sava Dnemi

Her ne kadar Naziler propaganday etkili bir biimde kullanm olsa da

propagandann ne kadar nemli bir ara olduunu ok daha nce 1902de Lenin anlamt.

Yaynlad Ne Yapmal isimli kitabnda Lenin devrim asndan propagandann ne

kadar nemli bir ara olduunu ayrntlaryla anlatmt (Akarcal 2003:202).

Sovyet Rusyann Avrupann dousundaki lkeleri egemenlii altna almas

srecinde de kendini hissettiren propaganda faaliyetleri demir perde lkelerinin

ynetimleri asndan hayati bir noktada yer edinmi, buna karn Demokratik lkeler

olarak nitelendirilen kart gruptaki lkelerin de kar propaganda faaliyetleri hz

kazanmtr. Bu srecin sonucunda demir perde lkeleri bir bir dalma srecine girmi,

en sonunda Sovyet Rusyann da dalmasyla birlikte dnya yeni bir dzenle kar

karya kalmtr. Bu noktada propaganda faaliyetlerinin etkisi de son derece nemli bir

konumdadr. Kreselleme rzgryla birlikte artk propaganda faaliyetleri toplumsal

kltr yaylmn kendine hedef edinmi, bu dorultuda da en byk yardm kitle iletiimaralarndan almtr.

Birinci ve kinci Dnya Savalar sonrasnda uzun yllar devam eden Souk

Sava dneminde propaganda daha ok kart lkelerin bireylerine uygulanan ve olumsuz

anlamlar tayan bir teknik halini almtr (Berkes 1942:62-64).


21/111

17

Sovyetler Birlii propaganda yaparken baz temel teknikler zerinde

younlamlardr. Bunlar srasyla sinema, miting, afi, radyo olarak sralanabilir.

zellikle belgesel filmler ve Sovyet anlayn ieren elerle ssl tantm filmleriyle

cahil olarak grlen halk bilinlendirilmeye allmtr. (Akarcal 2003:216). Ayrca

Stalin dneminde ok youn ve sert propaganda teknikleri kullanlm ve halkn Sovyetsisteminin bir dilisi olduu zerinde durulmutur.

ki kutuplu dnya dzeninde Sovyet propagandasna kar Amerika Birleik

Devletleri de kar propaganda sistemini gelitirmi ve mcadele ierisinde kendisine yer

bulmutur. zellikle Hollywood filmlerini kullanarak halk zerinde etkinlik kurmaya

alan Amerika Birleik Devletleri, bu noktada Sovyetlere oranla daha byk ve kresel

kitlelere ulam ve insanlar etkilemeyi baarmtr. Bu dnemde teknoloji, etkin bir

propaganda yardmcs olarak grlmtr.

Bu dnemde yaanan iki nemli sava, deiik propaganda stratejilerinin

uygulanmasna sahne olmutur. lki 1950-1953 yllar arasnda gerekleen Kore

Savadr. Kuzey Kore ve Gney Kore arasndaki sava, Amerika ve mttefiklerinin,

daha sonra da in Halk Cumhuriyetinin mdahalesiyle uluslar aras bir boyut

kazanmtr. ncekilerden farkl olarak, bu propaganda sava dnya kamuoyu arenasnda

gerekleiyordu ve izleyici kitlesini komnizm ve kapitalizm arasnda kesin ideolojik

izgilerle ayrlm iki kamp oluturuyordu (Bekta 2002:174). ABD nderliindeki Bat

lkeleri ve Sovyetler Birlii liderliindeki Komnist Blok arasnda o dnemde younpropaganda sava yaanyordu. Bu nedenle, basnn Kore Savana yaklam da bu

durumdan etkilendi. Sava sresince her gelime hatta esir dei tokular bile taraflar iin

birer propaganda konusu olarak kullanlmtr (Bekta 2002:174). Bunun yannda bu

sava sonrasnda literatre propaganda ile eanlaml kullanlacak yeni bir szck

girmitir: Beyin Ykama. Bask ve iddet uygulanarak dman dost haline dntrme

olarak gnmzde bilinen bu yntem, Kore Savanda en ar ekliyle uygulanmtr. O

dnemde herkes, Kore Savalar srasnda Komnistlerin eline denlerin, gerekten

birtakm olaanst ve tyler rpertici gizli metotlara hedef olduuna inanmayabalamt. Beyin ykama kelimesiyle kastedilen aslnda, inliler tarafndan yzyllardan

beri kullanlan sistemli, tutarl ve psikolojik metotlardan akllca yararlanlan bir metottu.

Bu metotlardan ayrca arlk Rusyas siyasi polisi de yaralanmaktayd (Brown

2000:226). Bir dier Souk Sava dnemi sava ise Vietnam Savadr. Bu sava, 1955-

1975 yllar arasnda Kuzey ve Gney Vietnam ve mttefikleri arasnda yaanmtr.


22/111

18

Gerek Sovyetler Birlii gerekse in Halk Cumhuriyeti, Kuzey ve Gney Vietnam

arasndaki atmay birbiri aleyhine propaganda yapmak ve kendi ulusal karlarn

savunmak iin kullandlar (Bekta 2002:178). Vietnam Sava, medyann, zellikle de

televizyonun sava zamannda kamuoyunu oluturma ve etkileme ulusal konsenss

salama gcn gstermitir. Souk Sava ideolojisinin de etkisiyle nceleri VietnamSavan destekleyen Amerikan Basn, savan seyrini deitiren Tet saldrsndan sonra

yava yava tavr deitirerek, sava kart bir politika izlemitir (Mutlu 2003:192).

Bunun yannda basn ve kamuoyu arasnda bilgilenme konusunda tam bir gven bunalm

yaanmtr.

Vietnam Savanda Amerika Birleik Devletleri kendi halkna ynelik

propaganday teknolojik desteklerle sunmu ve belli lde baarl olmutur. Ancak

savan kanlmaz sonucunu deitirememitir. Vietnam Sava basnn destei

alnmadan, bir sava kazanmann zorluunu hatta imknszln daha iyi kantlamtr. Bu

nedenle Amerika Birleik Devletleri ynetimi, gelecekte Amerikann katlaca

savalarda basn cepheden uzak tutmak ve enformasyon akn snrlandrmak yoluna

gittiler. Bunun en ilgin rnei Krfez Savanda yaand (Mutlu 2003:193). lerleyen

dnemlerde dnya souk sava dnemini bitirmi ve 1990l yllarla birlikte yeni

propaganda teknikleri kendisini gstermeye balamtr.

2.6. 1990 Sonras Dnem

Gnmzde artk son derece yaygn olarak kullanlan kitle iletiim aralar

propaganda faaliyetlerinin en nemli arac haline gelmitir. Medya organlarnn

kurumsallamasyla birlikte ideolojilerin, dncelerin, kanaatlerin yaylmas propaganda

ve kitle iletiim aralar sayesinde inanlmaz bir ivme yakalamtr (Chomsky 2002:19).

Btn bu gelimeler nda propaganda, 20. yzylda dnya sistemlerinin

belirleyici unsuru olmutur denilebilir. zellikle 20. yzyln ilk yarsndan itibaren

olduka nem kazanmaya balam ve dnya sistemlerinde meydana gelen deiikliklerdebarol oynamtr. 1917 devrimi, faizmin ykselii, Lenin ve Bolevizmin yerlemesi

ve nihayetinde yine btn bu rejimlerin knde merkez noktada propaganda

yatmaktadr (Bekta 2000:148). Gnmzde etkisini hissettiren yeni emperyalizm anlay

ve kreselleme rzgrlar da bu adan bakldnda yine bir propaganda faaliyetine

ihtiya duymakta ve propaganday kullanmaktadr. nsanlarn kanaat ve dncelerini


23/111

19

etkileme ihtiyac tarih boyunca propagandann varln canl tutmu ve tutmaktadr.

Dnya savalar sonrasnda propaganda kullanm asndan nemli atmalar dnya

zerinde yaanmtr. Son dnemde yaanan iki Krfez Savanda da propaganda egemen

g olan Amerika Birleik Devletleri tarafndan kullanlmtr. nsanlar bu savata ilk defa

evlerinde koltuklarna oturmu olarak bir sava canl yaynda izlemilerdir.

Irakn 1990 tarihinde Kuveyt snrn geerek bu lkenin bakenti ve petrol

kuyularn igale balamasyla ilk Krfez Sava km oldu. O dnemdeki Amerika

Birleik Devletleri Bakan George Bush, Kuveyte yardm amacyla Amerikan

birliklerini blgeye gndermitir. Bu savata Amerikan propagandasnn stnde durduu

temel kavramlar, katlmc demokrasi ve serbest Pazar ekonomisidir. Sz konusu

propaganda, bu nedenle srekli olarak Irak ynetiminin vatandalarna ve igal ettii

lkelerdeki bireylere temel siyasal haklar tanmamasnn zerinde durmutur. (Bekta

2002:183). Amerikan propagandasnn aslnda arkasnda Vietnam Sava sonrasnda

zihinlerde oluan gvensizlik duygusu yatmaktayd.

Krfez Sava ayn zamanda bir enformasyon sava haline gelmitir.

Kamuoyunu etkilemek ve ynlendirmek iin bu savata yeni teknolojiler kullanlmtr.

Birinci ve kinci dnya savalarnda kullanlan propaganda teknikleri daha da

gelitirilerek Krfez savanda uyguland. Krfez sava srasnda kamuoyuna gerek gibi

sunulan pek ok haber ve enformasyonun propaganda olduu yllar sonra anlald (Mutlu

2003:357-358). Sava televizyonlarda canl yaynda tm gn btn dnyaya nakledilmi,ancak canl yaynda haber yerine haberimsi baz eylere mahkm olunmutur. Canl

yaynda sava gerekten izlememiz imknszd, bunun nedeni de sava halinin

kendisiydi. Her zaman sava hali sansr de beraberinde getirir. Bir baka deyile, gerek

her zaman savataki ilk kurbandr. Krfez Sava srasnda da zgr haberleme

beklemenin hayal olduu aktr. Savaan taraflarn her ikisi de sansr uygulamaktayd,

en iyi ihtimalle snrlandrlm, genellikle de ynlendirilmi bir haber akna tank

olacamz besbelliydi (Uur 1991:237). Krfez Sava srasnda Amerikan medyas,

Bush ynetimini desteklemekle kalmad, sava rtkanl da yapt. Basn, savangerekli olup olmadn sorgulamam, savan olas maliyetinden bahsetmemiti.

Amerikan basn, Krfez Savanda Pentagon tarafndan uygulanan kstlamalar ve ksmi

sansre sessiz kalmtr (Mutlu 2003:369). Hollywood Amerikan Kara Kuvvetlerinin

tehlikeli gllne Kral (1999) filmiyle karlk vermi bunu daha sonra Vur

Emri filmi izlemitir (Valantin 2006:134).


24/111

20

Hollywoodda yaplan sinema filmleri de Krfez Savandan etkilenmi ve

yaananlar birok filme konu olmutur, 2000 yl yapm Vur Emri filmi yaananlarn

olas sonularn irdeler, ayrca Kral filmi de savaan askerlerin ruh halini

yanstmas asndan son derece nemlidir. Krfez savana cerrahi sava gzyle

bakan ortak duygular, Amerika Birleik Devletlerinin durum ne olursa olsun btndmanlarn temizleyebildiini ve askeri olarak yenilmezlii dncesiyle sonulanr,

bylece mesele gcn kullanmnn dzenlenmesi ve artk yenilmeyen orduya zg askeri

etik devrimi haline gelir (Valantin 2006:134).

Tm bunlarn yan sra gnmzde propaganda insanlarn siyasi yaam

denetlemelerine ve bir bakma ellerinde tutmalarna da yardmc olabilmektedir.

Demokratik toplumlarda halkn gelimelerden haberdar edilmesi ve farkl grlerin

halkoyuna sunulmas sonrasnda da halktan gelen tepkilere gre ynlendirilmesi

propagandann aslnda bireyler iin ne kadar nemli bir ara olduunu ortaya

koymaktadr.

3. Propagandann zellikleri

Etkili bir propaganda yapabilmek iin propagandacnn bir takm zellikleri

yerine getirebilmesi gerekir; bunlar u ekilde sralanabilir (Tarhan 2004:55):

lk olarak propaganda dikkat ekici olmaldr. Hedef kitlenin yaplan

propagandadan istenilen ekilde etkilenebilmesi ve amalanan sonuca ulalabilmesi iin

kitlenin ilgisi iyi tespit edilmeli ve buna gre bir propaganda tarz belirlenmelidir. Dikkat

ekici bir propaganda yapabilmek iin propagandann sade ve ksa olmas nemlidir, uzun

ve anlalmaz cmlelerle kurulan bir propagandann anlalmas zorlar ve hedef kitlenin

dikkati tam olarak toplanamaz. Ayrca hedef kitlenin sosyal dzeyi ve inanlar da bu

noktada gz nnde bulundurulmaldr. Bu adan propaganda yapan kiinin hedefini ve

amacn tam olarak belirlemesi gerekir (zsoy 1998:95).

Etkili propagandann bir dier zellii ise beden dilinin etkili kullanlmasdr.Azdan yaplan propaganda her zaman iin daha etkilidir. Kitle iletiim aralarnn

avantajlaryla birlikte ses tonunun ve beden dilinin uygun kullanlmas propagandacnn

inandrc ve etkili olmasn salar. Hedef kitle karsndaki duruu ve hitabet ekli


25/111

21

propagandann amacna ulamas yolunda son derece nemli bir zelliktir. Propagandac

grevi gerei karsndakine nazik ve etkileyici bir dil kullanmaldr (Tan 2002:77)

lgi uyandrc nitelikte olmas propagandann bir dier zelliidir. nsanlar

ilgilerini eken konulara daha ok eilim gsterirler. Propagandac ncelikle hedef

kitlesinin ilgi duyduu konular ok iyi belirlemeli ve stratejisini bu noktada

oluturmaldr. Doru tespitler propaganda faaliyetinin baarsn olumlu ynde

etkileyecektir. Alglanmas iin propaganda kitlenin ilgi ve dikkatini eken bir nitelikte

olmaldr aksi takdirde baarl olabilmesi son derece zordur (Akarcal 2003:66).

Propagandann dier bir zellii istek uyandrc nitelikte olmas gerekliliidir.

Zor ikna edilebilecek hedef kitlelere ncelikle onlarn neye istekli olduklar tespit edilerek

yaklalmaldr. stek uyandrc propaganda zellikle reklmclk alannda sklkla

kullanlmaktadr. Bilgiler ve grsel eler bir arada kullanlarak kitlenin zerinde

propagandas yaplan konuya ynelik bir istek uyandrlr ve kitlenin bu ynde harekete

gemesi salanr (Bekta 2002:119).

Propaganda teknii uygulanrken gz ard edilmemesi gereken bir dier zellik

ise halkn gznde evrensel deerlerin kabul edildiini vurgulamak olacaktr. zellikle

konuma, yazma, toplant, gsteri, din ve vicdan zgrlklerine vurgu yapmak hedef kitle

zerinde inandrc ve ikna edici bir etki brakacaktr (Tarhan 2004:56). Propagandann

etkili olmasnda bakalaryla iliki kurarken toplumsal gereksinmelere ve grup normlarna

uygun amalarn belirlenmesi son derece nemlidir. Mesajlar grup normlarna vekardaki kiinin inanlarna gre dzenlenmelidir (Healy 1998:16).

Etkin bir propaganda uygulamasnn nasl olmas gerektii konusunda birok

snflandrma mevcuttur. Temelde ise etkin bir propaganda hizmet ettii siyasann lehinde

davran deiiklii yaratabildii lde etkin saylr. Bu anlaya gre etkin bir

propaganda iin (aktaran Oskay 2000:270):

1.Propaganda dikkati salam olmaldr.2.Kitlelerin gveni salanm olmaldr.3.Kitlelerin eilimleri gz nnde tutulmal ve propagandann

yaratmak istedii deiiklikler, kitlelerin iinde bulunduu anda besledii

umut ve bekleyiler karsnda bile ho grnen alternatifler olarak sunulmu

olmaldr


26/111

22

4.Kitlelerin iinde bulunduu ortam, bekleyi yapsndaki deimeningerektirecei eylem ynnde harekete gemeye elverili olmaldr.

Propagandacnn bu aamalar kullanrken dikkat etmesi gereken bir dier nemli

nokta ise yapt iin propaganda olduunu hissettirmemektir. Propagandann en

baarls, verilmek istenen mesajn propaganda olduu izlenimini oluturmadan

yaplabilenidir (zsoy 2002:187).

4. Propagandann Teknikleri

Propaganda kavramnn 1. Dnya Sava sonras nemi anlalnca kavrama olan

ilgi de bym ve iki dnya sava arasndaki dnemde eitli propaganda teknikleri

gelitirilmitir. Amerika Birleik Devletleri, 1. Dnya Sava srasnda son derece etkin

olarak kulland propaganda tekniklerinin kendisine kar kullanlabileceinden endie

duymu ve buna kar nlemler almak istemitir. Bu amala, 1937 ylnda Columbia

niversitesi profesrlerinden Clyde R. Miller tarafndan Propaganda Analizi Enstits

kuruldu (Bekta 2002:148). Daha ok Almanyada Nazi propagandas ve Amerikaya

ynelik olas etkileri zerine younlaan enstitde zellikle sava yllarnda rencilerin

propaganday tanyp reddedebilmeleri iin, eitim amal genel ilkeler saptanarak birok

inceleme yaplmtr. Bu enstitnn en nl yayn, Alfred McClung Lee ve Elizabeth

Briant Lee tarafndan derlenen The Fine Art Of Propaganda (Propagandann Gzel

Sanat) isimli eserdir. Bu eserde propaganda teknikleri zerine yeni yaklamlar ele

alnm ve yedi teknik zerinde durulmutur. Bunlar (Bekta 2002:149);

- Ad takma (name calling): Genel olarak sevilmeyen bir etiketin kullanm.

rnein ad takmann iki gncel ifadesi terrist ve terrizm dir.

- Gsterili genelleme (glittering generality): Genel olarak iyi kabul edilen bir

deyimi kullanma. Bu tr genelleme kullanm o kadar yaygndr ki, bu nedenle glkle

farkna varlr. Gsterili genelleme siyasette de kolaylkla kullanlabilir. rnein, bir

yasa tasarsn alma hakk yasas olarak nitelemek bunu kanun haline getirtmeninetkin yolu olabilir.

- Transfer: Genel olarak sayg duyulan sembolleri kullanma. Transfer arm

sreciyle iler. Yani arm yoluyla hayranlk duyurmay amalar. Transfer bazen iki

insann yalnzca birlikte grnmesiyle de meydana gelebilir. nemli bir kii ile ektirilen


27/111

23

bir resim, film ya da video band araclyla byk kitlelere kolayca ulalr ve etkinlik

salanr.

- Tanklk (testimonial): Saygn kiilerin desteini kullanma. Tanklk

reklmclk ve politik kampanyalarda en ok kullanlr. nl saygn kiinin destei

propagandaya etkinlik salar.

- Halktan biri ( plain folks): zleyicilerle ayn gruptan olan bir bireyin ortalama

bir kii olduunu vurgulamak. zellikle siyasette sk sk propagandas yaplan kiilerin de

aslnda halktan biri olduunu ve birok eyi ortalama insanlarla paylatklar yaklam

kullanlr. Seim dnemlerinde ok sk rastlanlan bir uygulamadr.

- Kat derme (card stacking): Tamamen inandrc bir tezi ortaya kartmak iin

en yararl olacak olgu ve fikirleri semek. Bir anlamda kt derme, bir dnce, program,

kii ya da bir rnn en iyisi ya da en kts olduunu ortaya koymak amacylagereklerin ya da yalanlarn, mantkl veya mantksz ifadelerin seimi ve kullanmn

kapsar.

- Herkes yapyor (band vagon): Evrensel destek temasnn vurgulanmas. Bir eyi

herkesin yaptnn ifade edilmesidir. Propagandac, herkesin kabul ettii bir eyi

kalabal izlemek iin hedefin de kabul etmesi gerektiini vurgular.

Enstit 1941 Ekimi sonlarnda Amerika Birleik Devletlerinin ksa sre

ierisinde savaa girecei belli olunca faaliyetine son verdi ve bir daha yeniden

canlandrlamad.

5. Propaganda Trleri

Propaganda trleri, propagandann faaliyet gsterdii alanlara gre deiiklik

gstermektedir. Genel anlamda bakldnda belli bal tasnifler yaplabilir. Bunun iin

propaganda eitli tasniflere ayrlarak deerlendirilmelidir. Buna gre ncelikle siyasi

propagandann faaliyet gsterdii alan bakmndan bir tasnif mmkndr:

5.1. ve D Propaganda

Sahas bakmndan propaganda, i ve d olarak ikiye ayrlmaktadr. D

propaganda, genellikle devletin etkin olduu bir propaganda trdr. Devletin belli bir


28/111

24

duruu ve politikas vardr. ktidara gelen parti hangi siyasi grte olursa olsun devlet

politikasndaki temel noktalar sabit kalr. Bu noktada d propaganda faaliyetleri devletin

politik duruuna gre ve belirli bir stratejiye gre ekillenir. D propaganda daha ar

bal ve resmidir (zsoy 1998:16). Siyasal alan ierisinde deerlendirilen bu tr

propaganda genellikle siyasi, kltrel ve ekonomik alanlarda yaplmaktadr.

Bu tr propagandada belli bir ama vardr ve bu ama ulusal karlar

dorultusunda ekillenmitir. Hedef genellikle iliki ierisinde bulunulan dier lkelerdir

(Bekta 2000:160).

propaganda ise daha ok lke iindeki iktidar mcadelesi alannda kendisini

gstermektedir. Demokratik lkelerde iktidara sahip olan partiler seim dneminde iyi i

propaganda yapan partilerdir. Kendi programlarn halka ne kadar iyi anlatabilirlerse

seimlerdeki anslar o derece artmaktadr (zsoy 2000:16). ktidara geldikten sonra da i

propaganda faaliyetleri devam etmektedir. Hkmetin icraatlar ve yapaca almalar

halka anlatlr ve bu noktada destein srdrlmesi amalanmaktadr. propaganda da en

fazla kullanlan ara basndr. Basn araclyla daha geni halk kitlelerine ulalmakta ve

icraatlar daha rahat anlatlmaktadr.

5.2. Genel, Snrl ve Ferdi Propaganda

Kapsam bakmndan propaganda genel propaganda, snrl propaganda ve ferdi

propaganda olmak zere e ayrlr. Genel propaganda, geni halk kitlelerine etki etmek

amacyla yaplan propaganda trdr. Snrl propaganda ise bir lkedeki belli bir blgeyi

hedef alan propaganda trdr. Snrl bir blgedeki honutsuzluu gidermek amacyla

yaplmaktadr. Ferdi propaganda ise daha nceden belirlenen kiilere yaplr. Genellikle

d alanda yaplan bir propaganda trdr. Genellikle diplomatlar tarafndan lke karlar

dorultusunda yaplan bir faaliyettir (zsoy 2000:19).

Btn bu propaganda trlerinde temel ama lke karlarn gzetmek ve belirli

bir ama dorultusunda kar tarafta daha nceden hedeflenen birey, grup ya datoplumlarn grlerini deitirmektir.


29/111

25

5.3. Siyasi, Ekonomik, Kltrel, Askeri Propaganda

Konusu bakmndan propaganda trleri ise siyasi propaganda, ekonomik

propaganda, kltrel propaganda ve askeri propaganda olarak tasniflendirilir. Siyasi

propaganda devletlerin rgtlenmeye balamasyla birlikte kendisini gsteren bir

faaliyettir. lk devletin kuruluundan bu yana siyasi propaganda faaliyetleri devlet

yaplanmas ierisinde kendisini gstermitir. Genellikle belli bir devlet anlay sz

konusudur ve propaganda faaliyeti bu gr yaymak dorultusunda almaktadr. Siyasi

rejimlerin sahip olduu ideolojilerini yayma amac da siyasal ideoloji propaganda

kavramnn domasna yol amtr. nsan ruhundaki btn unsurlar istismar eden,

hareket halindeki siyasetin ifadesi olan istilac ve inan deitirici bir arzu ile alan bu

propaganda ideolojik bir renk tamaktadr. htilallerde ve savalarda ideolojik

propagandann ne kadar nem kazandnn rneklerini tarihte grmekteyiz. 1789 Byk

Fransz Devrimiyle balayan ideolojik propaganda sava Birinci ve kinci Dnya

Savalarnda ve bu savalardan nce de bol bol kullanlmtr (Daver 1993:281)

Siyasi propaganda trleri ikinci dnya sava ncesi ve srasnda yaanan Hitler

tr propaganda ve Rusyada yaanan 1917 devrimi ncesi ve devamnda uygulanan

Lenin tr propaganda olarak temel iki noktada toparlanabilir. zellikle kinci Dnya

Sava srasnda yaanan Hitler tr propaganda Alman halk zerinde son derece etkili

olmu ve sonular tm dnyay etkilemitir (Domenach 2003:40). Goebbels ve Hitlerin

propaganda almalar propaganday kendine zg yasalar olan bir sanat halinegetirmitir. Sava srasnda Nazi Almanyasnda zellikle radyo etkin bir propaganda

arac olarak kullanlmtr. Sava ile ilgili kararlarn ve Nazi Ordusu lehine olan

gelimelerin duyurulmas halkn moralini yksek tuttuundan Hitler tarafndan youn

olarak kullanlmtr. Ayrca Hitler bizzat radyo araclyla halka ska seslenmitir

(Bekta 2003:44).

Buna gre Hitler tarz propagandada ncelikle propagandac olaylar ve kamuoyu

hakknda bilgi sahibi olmaldr. Propaganda, sadece tek bir merkez tarafndan planlanmal

ve uygulanmaldr; dier yandan propaganda, dmann politikasn ve eylemini

etkilemelidir. Hitler tr propagandada btn bunlarn yan sra kampanyann tam olarak

uygulanabilmesi iin snflandrlm ve kitlenin dikkatini ekecek nitelikteki operasyonel

enformasyon el altnda bulunmaldr. Ayrca bu tr propagandada lider ok nemli bir rol


30/111

26

oynamaktadr ve prestij sahibi liderler propagandann iini kolaylatrmaktadr (Akarcal

2003:60-70).

Lenin tr propaganda ise 1917 devrimiyle birlikte kendisini gstermi ve iki

temel terimde varln bulmutur. Bunlardan biri anlama bir dieri ise paroladr.

Anlamada egemen snflarn karlarn korumak amacyla halka sunduklar

enformasyonun yanltc olduunu ve bu anlamda halk yanl bilgilendirdiklerini kitlelere

bildirmek esastr. Parolada ise daha ok propagandann sava ve kurucu nitelii n plana

kmaktadr. inde bulunulan durumun amac ak ve iirsel bir dille halka aktarlmakta

ve yaplan mcadelenin ne iin yapld propaganday yapan kiinin verecei mesajlar

erevesinde oluturulmaktadr (Domenach 2003:31).

Her ne kadar son yzyl ierisinde ortaya km olmasa da Napolyon tarz

propaganda da kendi dneminde son derece etkili olmu ve kitleleri etkilemeyi baarm

bir propaganda trdr. zellikle basn yoluyla propaganda kullanm ilk olarak

Napolyon tarafndan uygulanmtr. Hatta bu adan bakldnda sistematik olarak

propagandann ilk Napolyon tarafndan uyguland sylenebilir. Bunun yan sra bir

takm sembol ve objelerin propaganda amacyla kullanlmas da Napolyon tarz

propaganda trnde mevcuttur. Napolyonun kulland bir dier propaganda yntemi ise

halkoyuydu. Buna gre halk sonular nceden belirlenmi bir konuda oy vermeye

arlmakta ve sonular Napolyonun halk karsnda daha nce savunduu grler

dorultusunda kmaktadr. Bunun sonucunda halk gznde lidere olan gven ve saygartmaktadr (Bekta 2002:91).

Ekonomik propaganda ise ticari alanda faaliyet gsteren irket veya gruplarn

yapt reklmlardan daha farkldr. Genellikle milletleraras ilikilerde bir lkenin genel

menfaati gz nne alnarak yaplan ve o lkenin ekonomik politikasn yanstan

propaganda trdr.

Kltrel propaganda gnmzde yaanan siyasi gelimelerin de bir sonucu

olarak en fazla kullanlan propaganda trdr. Temelde bir lkenin kendi ilke ve

inanlarn dier milletler zerinde yayma abasna dayanr. Son yllarda yaanan

kreselleme sreciyle birlikte devletlerin stratejilerinde son derece nemli bir yer

edinmi olan kltrel propaganda aslnda kresellemenin de bir sonucudur (Tomlinson

1999:146).


31/111

27

Kitle iletiim aralarnn yaygnlamas ve snr kavramnn gnmzde nemini

yitirmeye balamasyla zellikle egemen milletler kendi kltrlerini dier lkeler zerinde

egemen klmaya almakta ve bunun bir sonucu olarak da kltrel propaganda

faaliyetlerine hz vermektedirler. Gelimi lkelerin dier lkelerde yrtt bir takm

propaganda faaliyetleri bu kapsamda deerlendirilmelidir (zsoy 2000:20).

Konusu bakmndan propaganda trlerinden bir dieri de askeri propagandadr.

Bu propaganda trnde hem i hem de d sahaya ynelik stratejiler mevcuttur. Sava

dnemlerinde kullanld gibi bar dnemlerinde de mevcut durumun korunmas

yolunda kullanlmaktadr (Tarhan 2004:36). Silahl kuvvetlerin zellikle dnya

savalarnda yetersiz kald noktalarda propaganda teknikleri kullanlm ve elde edilen

baarlar bu tekniklerin sava sonras dnemlerde de kullanlmasn salamtr.

Askeri propaganda en temel anlamyla devletlerin silahl kuvvetleri desteklemek

ve caydrc gcn d tehditlere kar kullanmak balamnda yapt propagandadr

(zsoy 1998:20).

Bunun yannda bir baka snflandrmada ise propaganda eitleri yledir (Tan

2002:79-80):

5.4. Kiisel Propaganda ve Kitlesel Propaganda

Propaganda iki trl yaplabilir, birinde yz yze iletiime geilerek tek tekbireyler hedef alnr ve propaganda yaplr. Dier tr propaganda da ise kitlelere hitap

edilir ve hedef olarak geni bir halk yn alnr. Bu tr propagandada kitle iletiim

aralar sklkla kullanlmaktadr.

5.5. Politik Propaganda ve Sosyolojik Propaganda

Politik propaganda, belirli bir ynetim, siyasi parti veya bir kurum tarafndan,

hedef kitlenin dncelerini kendi istedii ynde ekillendirmek amacyla yaplanpropaganda trdr. Hedefler ak ve seik bir biimde ortaya konmu olmakla birlikte,

belirli bir alana snrlanmtr. Sosyolojik propagandada ise daha kapsaml ve belirsiz bir

alma yrtlr. Bu tr propagandada toplumsal ereve kullanlarak, belirli bir yaam

felsefesi ve bu yolla ilgili dnce tarz hedef kitleye benimsetilmeye allr. Sosyolojik

propaganda eitli biimlerde ortaya kabilir. rnein bir toplumda retilen rnlerin


32/111

28

reklm, sosyolojik propagandann bir blmn oluturabilir. Toplumlar bu yolla bir

ulusal saygnlk salamakta, Amerika Birleik Devletleri rneinde olduu gibi bir yaam

biimi ve felsefesi dsatmndan bile sz edilebilmektedir. Ayn dorultuda sinema da

ou kez bir sosyolojik propaganda arac nitelii tar. Her Amerikal ynetmen,

filmlerini isteyerek veya istemeyerek Amerikan yaam biimi ile erevelendirmektedir.Bu filmlerden ok sayda rnek grdkten sonra, alglanan yaam biimi ve rtl olarak

belirtilen yaam felsefesi benimsenmeye, yknmeye balanacaktr (Tolan 1982:468).

nsanlarn sosyolojik propaganda araclyla nce yaam tarz deitirilerek yeni tarz

somutlatrlr ve ardndan zamanla bu yolla kiinin dnceleri ve inanlar da istenilen

deiime urar. Etkisi olduka yava gelien sosyolojik propaganda, bir bunalm annda

kitleleri hzla eyleme srkleme gcne sahip deildir (Tolan 1982:469). Dnceleri

dorudan etkileme olanana sahip olmad iin ancak zamanla hedefine ulaabilen bir

propaganda trdr.

5.6. Karklk Propagandas ve Btnleme Propagandas

Karklk propagandas daha ok ykc ve kartlk nitelii tayan propaganda

trdr. Genellikle kitleleri bakaldrmaya kkrtan bir faaliyettir, ancak bu propaganda

sadece ynetimi devirmek amal grmek yanl olur. Genellikle ufak tefek

provokasyonlar yaratarak halkn gznde kahramanla oynamak da bu tr

propagandalardan beklenen amalar arasna girebilir. Btnleme propagandas isetoplumun belli bir refah ve kltr seviyesine ulamasyla kullanlabilir. Bu tr

propagandann baar ans toplumun refah seviyesiyle doru orantldr.

5.7. Dikey Propaganda ve Yatay Propaganda

Dikey propaganda geni bir rgtn banda yer alan, ynettii kitleden daha

stn olduu varsaylan bir siyasal propaganda trdr. Genellikle kitle iletiim ara ve

teknikleri kullanlr. Etkisi ksa srede ve kolay kaybolur. Yatay propagandada ise grupierisindeki btn bireylerin eit seviyede ve ayni dzeyde ele alnmas temel amatr. Bu

tr propaganda trnde lider yoktur. Temel hedef grubu oluturan btn bireylerin

zerinde eitici bir etki brakmasdr. Bu zellii ile daha ok retici ve eitsel bir nitelik

tamaktadr.


33/111

29

5.8. Aklc Propaganda ve Duygusal Propaganda

Gnmzde yaplan propagandalarn birou aklc propaganda tekniiyle

yaplr. Hedef kitleye daha aklc, mantkl ve kesin veriler sunularak etki artrlmaya

allr. Uzun dnemde etkinlik ancak aklc propaganda yoluyla salanr. Duygusal

propagandada ise daha ok cokulu duygular n plandadr ve zellikle dnya savalar

dneminde ska kullanlan bir propaganda trdr.

Propaganda trlerinin snflandrmasnda bir dier nemli etken de

propagandann geldii kaynan trdr. Kaynaklar asndan propaganda ise eitte

incelenebilir (zsoy 1998:20):

5.9. Beyaz veya Ak Propaganda

Bu tr propagandalarda kaynak ak ve resmidir. Bilgilerin geldii kaynak

tamamen aktr ve gizlilikten saknmaktadr. Bunun en byk sebebi ise hedef kitlenin bu

tr propagandaya olan gvenlerinin olduka yksek olmasdr. Hedef kitle bilginin geldii

kaynak noktasnda tereddde derse inandrclk zayflayacaktr dolaysyla

propaganday yapan taraf kaynan kimliini ak bir ekilde vermeyi tercih eder.

5.10. Gri veya Bulank Propaganda

Bilgiler hedef kitleye aktarlrken yanl ve doru bilgiler i ie verilir. Genellikle

rivayet ve ayialara dayanr. Kaynak gizlenir ve bilginin kaynann dost mu yoksa

dman m olduu tam olarak bilinmez. Hadiseler genellikle arptlr ve abartlarak

verilir. Bu tr propaganda da verilen bilgilerin ilgi ekici ve zihinleri kurcalayacak trde

olmasna zen gsterilir.

5.11. Kara veya Sinsi Propaganda

Bu tr propagandada kaynak tamamen gizlidir ve asl kaynak yerine hedef kitleyi

yanltc sahte kaynak kullanlr. Haber baka bir kaynaktan kyormu gibi gsterilir.

Asl ama kaynan gizlenmesi ve baka bir kaynaktan kyormu hissini hedef zerinde


34/111

30

uyandrmaktr. Gerei arptmak, ortal kartrmak ve inanlar sarsmak amacyla

yaplr. Her trl gayri meru aralar vastasyla ve dman zerinde uygulanr.

Propaganda trlerinin snflandrlmasnda kullan bakmndan propaganda

trleri de ele alnabilir (Tarhan 2004:49). Buna gre:

5.12. Stratejik Propaganda

Genellikle uzun vadede etkisini gsteren ve ktalararas kullanlan bir

propaganda trdr. Propagandaya ok erken balanr ve bu sre ierisinde younluk

azaltlmadan propaganda faaliyetlerine devam edilir. Halk kitlelerinin inanmak istedii

konular zerinde younlamak bu propagandann temel tekniidir. Hedefledii amalar,

dost glerin moralini yksek tutmak, tarafsz milletlerin desteini elde etmek, dman

milletlerin moralini bozmak ve manen onlar ykmak, rk, din, sosyal ve politik

atmalar krklemek eklinde sralanabilir.

Stratejik propagandada kullanlan tekniklerin banda i ve d basn gelmektedir.

zellikle yanltc bilgiler basn yoluyla halka sunulmakta ve bu ynde tutum

sergilemeleri beklenmektedir.

5.13. Taktik Propaganda

Stratejik propagandann kk bir tekraryla birlikte temelde onun tamamlaycs

olarak uygulanr. Sonular stratejik propagandaya oranla daha ksa vadede alnr.

Dmann eksikleri, gemi yenilgileri ve morallerini bozabilecek unsurlar kullanlr.

Genellikle mcadeleye gnlsz katlan rk ve aznlklar hedef alnr. Ortaya

kan bir eksiklik yaplan almalarla abartlarak ok daha yaygnlatrlarak kullanlr.

Bu tr propagandann hedefleri arasnda hedef toplumun moralini bozmak, liderlere

gveni azaltmak, gerektiinde kar tarafn kendilerine snmalarn salamak

gsterilebilir. Sava bandolar, mzikler bu propagandann kulland temel aralararasnda yer almaktadr.


35/111

31

5.14. gal Propagandas

dari propaganda veya destekleyici propaganda olarak da tanmlanabilir. Yeniden

organizasyon ve ele geirilen yerlerde kabullenmeyi salamak amacyla kullanlr.

gal edilen blgelerdeki kar propaganday etkisiz hale getirmek ve mevcut

glere kar oluabilecek kin ve nefreti engellemek amacyla kullanlr. Bu tr

propagandann hedefleri arasnda eitim ve elence birimleriyle ibadethaneler bulunur.

Kltrel propaganda ska kullanlr. Kullanlan aralar arasnda ise kitle iletiim aralar,

hoparlr, beyannameler, afiler, hediyeler ve pankartlar mevcuttur.

5.15. Kar Propaganda

Dman tarafndan yaplan propagandann yalan ve ynlendirici olduunu

kantlamak amacyla kullanlan propaganda trdr. Kar tarafn kullanabilecei konular

nceden belirlenmeli ve halk nezdinde bu konular dier glerden nce ilenmelidir. Bu

dorultuda kullanlabilecek bir dier teknik de dman propagandasn tamamen

reddetmektir. Bu ynde bir teknik kullanlabilecei gibi yaplan propaganday

nemsemez, bir tavr taknlarak etkinliini azaltma yoluna gidilebilir. Bu dorultuda

halkn dikkati farkl bir yne ekilerek yaplacak propaganda etkisizletirilmeye allr.

Bu tr propagandann hedefleri arasnda askerler, siviller ve dman igali

altndaki dost gruplar, emir komuta zinciri ierisinde bulunan gruplar gsterilebilir.

Dier taraftan, zellikle siyasette, her propagandann bir kar-propagandas

bulunur. Kendi grlerini yaymak isteyenler, bir yandan da kardakilerin grlerini

rtmeye alrlar (Bekta 2002:209).

Ayrca J.M. Domenach da kar propagandann kendine zg ve ikinci derecede

kurallarla nitelenebileceini belirtmitir. Bunlar;

- Kartn zleklerini Bulmak

Dman propagandasnn kurucu eleri tek tek ayrlr. Kartn izleklerinin

birbirinden ayrlp nem srasna gre snflandrlmas rtlmesini kolaylatrr.

Kendilerini etkili klan sz ve simgelerden syrldklar zaman, genellikle yoksul, hatta


36/111

32

kimi zaman da elikin olan mantksal zlerine indirgenmi olurlar. Bylelikle teker teker

rtlebilir, hatta birbirlerine kar karlabilirler.

- Zayf Noktalara Saldrmak

Her trl stratejinin temel kural budur. Bir kartlar koalisyonu karsnda,

saldr en zayf, en ekingen olana yneltilir, propaganda da ilkin onun zerinde

younlatrlacaktr. Kartn zayf noktasn bulup kullanmak her trl kar

propagandann temel kuraldr. Sava propagandas bu yntemi dzenli olarak

kullanmtr.

- Gl Durumda Olan Dman Propagandasna Hibir Zaman Kardan

Saldrmamak

Bir gr ykmak iin onunla savamak, dikine saldrmak yerine bu gr

kendisinden yola kmak, bir ortak alan bulmak gerekir. ada propagandalarn

karlat baarszlklarn yzde doksan bu kurala uymamaktan ileri gelmektedir. Bu

kurala uyulmad takdirde propagandaya fazla inanm kiilerin kanlar daha da

salamlar, bu da ak kaplar zorlamaya yarar. e karta hak tanmakla baladktan

sonra, onu yava yava kendi sonularna kart sonulara gtren bu yntem, genel

toplantlardaki itirazclar ve kap kap dolama uzmanlarnca ok kullanlr.

- Kart Saldrmak, Kk Drmek

Bu kuralda kiisel kant, aklsak kanttan ok daha byk bir etki salar. i

kiilie dkme eski bir silahtr. zel yaam, politik tutumdaki deiiklikler, kukulu

ilikiler de bunun allm gereleridir. Bir savn savunucusunu kk drmekle bu

sav tartmak abasndan kurtuluruz. Etki ok daha byk olur ve bu saldrya maruz

braklan kii ya da parti gzden dmekle kalmaz, dncelerini, aklamalar,davranlarn dorulamalar da gerekir.


37/111

33

- Kartn Propagandasn Olaylarla elikin Duruma Drmek:

Bir tek noktada bile olsa, kart kantlamay yalanlayan bir fotoraf ya da bir

tank ortaya karlabiliyorsa, bu kantlama tmyle deerden der. Tartma gtrmez

bir kant salamak ou zaman gtr ama ne olursa olsun, olaylar yoluyla, elden

geldiince kesin ve kuru bir dille hazrlanm yalanlamalardan daha gl kar

propaganda silah yoktur.

- Kart Gln Drmek

Hem maddi, hem de ruhsal nedenler bakmndan, stnl karta kaptrmamak

ve kendi yararna bir birlik izlenimi yaratmak asndan kartn en deerli yanndan

vurulmasna allr: Simgelerinin birincisine, yani tad ada saldrlr. Adlandrma

olgusu eski alardan beri sregelen bysel deerini srdrmekte olduu iin son derece

nem tamaktadr. rnein Gaullecler komnistlere blcler adn vermiler, onlar

da kendilerine gogolar(alklar) szcyle karlk vermilerdir.

Btn bu propaganda trlerinin eitliliine ramen hepsinin temelinde halkn

veya kitlenin tutum ve davranlarnn ynlendirilmesi yatmaktadr. D gler tarafndan

yaplan propaganda faaliyetleri farkl bir toplumun gr ve tutumlarn propaganday

yapan tarafn karlar dorultusunda ynlendirme almas olarak grlebilirken, lke

ierisinde kendi halkna ynelik yaplan i propaganda faaliyetleri ise toplumun tutum ve

davranlarn belli bir i g lehinde ynlendirme almas olarak grlebilir. Bunlarn

yan sra yaplan kar propaganda faaliyetleri de yine bir propaganda faaliyetini etkisiz

klma amacna hizmet ederken halk kendi istedii ynde ynlendirmeyi hedef edinmitir.

Sonu olarak propaganda faaliyetleri ne ekilde olursa olsun belli bir kesimin istekleri

dorultusunda kitle veya toplumun ynlendirilmesini ama edinmitir (Domenach

2003:80-82).

6. Propagandann Kurallar

Etkili bir propagandann belli bal kurallar vardr. J. M. Domenacha gre

propagandann be temel kural vardr. Bunlar yalnlk ve tek dman kural, bytme ve

bozma kural, dzenleme kural, alama kural ve birlik ve bulama kural olarak

sralanmaktadr.


38/111

34

6.1. Yalnlk ve Tek Dman Kural:

Propaganda, btn alanlarda, her eyden nce yalnl salamaya alr.

retisini, kantlamasn elden geldiince ak bir biimde belirlenecek birka noktaya

ayrmak ister. Propagandann ABC sini oluturan, hala yaamasyla da ilkelerinin

canlln ortaya koyan nsan ve Yurtta Haklar Bildirisi hayranlk verici bir aklkla

yazlmtr. Ksa ve uyumlu tmcelerden kuruludur, bunun sonucu olarak kolayca aklda

tutulabilir. Zamanla daha byk bir yalnlatrmaya doru ilerlenildi. Elden geldiince

ksa ve oturmu olmalar gereken parola ile slogan propagandada n plana kt. Parola

eriilmek istenen erei zetlerken, slogan ise dorudan doruya politik tutkulara,

cokunlua ve kine seslenir. Toprak ve Bar bir paroladr; Tek Kltr, Tek Devlet,

Tek Lider ise bir slogandr. Daha sonra simgeler bu srece katlmtr. Bu simgeler bir

reti ya da bir ynetim biimini zetlemektedir. Yazsal simge, grntsel simge, plastik

simge ve mziksel simge olmak zere kendi iinde ayrlmaktadr.

Yazsal simgede vurgulanmak istenen olgunun ba harfleri byk harfle

yazlmaktadr. Grntsel simgede ise bayrak, flama, hayvan ya da nesne biimlerinde

eitli amblem ve iaretler kullanlmaktadr. Plastik simgede ise beden hareketleri ve

selamlama ekilleri n plana kmaktadr. Mziksel simgede de ulusal marlar ve cokulu

mzikler tercih edilmektedir. Bylelikle insanlar tarih boyunca retilerini aklda

tutulabilecek, arpc birka kalba, birka simgeye sdrmaya altlar.

Kartn bireyselletirilmesi de byk yararlar salar. nsanlar karanlk glerden

ok gzle grlr kiilerle kar karya gelmekten holanr. Hele bunlar gerek

dmanlarnn u parti ya da u ulus eklinde deil de bu parti ya da bu ulusun nderi

olduuna inandrlrlarsa propaganda ok daha etkili olur. Bu noktada tek dman kural

propagandann nemli kurallarndan biri olarak kendini gstermektedir (Domenach

2003:55-60).

6.2. Bytme ve Bozma Kural

Bytme kuralnda iletilmek istenen her trl mesajn bytlmesi, abartlmas

ve iirilmesi sz konusudur. Propagandada iletilecek mesajlar bu kurala gre mesaja

maruz kalacak kiilerin en alt seviyedeki dnme yeteneine sahip olan bireyine gre


39/111

35

ekillendirilmelidir. Bylece hedef kitlenin mesaj alglamas propagandacnn istedii

dorultuda gerekleecektir. Bozma kural ise, mesajn ieriinin ve anlamnn bozularak

propagandacnn istedii ekilde yeniden dzenlenmesini ifade etmektedir (Domenach

2003:60-61).

6.3. Dzenleme Kural

Deiik biimlerde dzenlenmi ve yinelenen bir mesaj propaganda

kampanyasnn stn niteliklerinden birisidir. Bir mesaj hedef kitleye uygun olarak

dzenlendii ve yinelendii lde baarl

propaganda araci olarak sinema 1990 sonrasi amerikan filmlerinde propagandanin kullanimi zerine bir...

Documents