programa za ribarstvo 2013-2024

ПРОГРАМАЗА УНАПРЕДУВАЊЕ НА РИБАРСТВОТО И

АКВАКУЛТУРАТА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ЗАПЕРИОД ОД 12 ГОДИНИ

Скопје 2011

ПРОГРАМА ЗА УНАПРЕДУВАЊЕ НА РИБАРСТВОТО И АКВАКУЛТУРАТА ВОРЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА ЗА ПЕРИОД ОД 12 ГОДИНИ 1

Скопје 2011 година

ИНСТИТУЦИЈА ИЗГОТВУВАЧ:УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ“,

ИНСТИТУТ ЗА СТОЧАРСТВО - Скопје

- Одделение за рибарство

АВТОРИКоординатор Проф. д-р Васил Костов - Институт за сточарство - Скопје

Работен тим Проф. д-р Вангел Стефановски - Факултет за биотехнички науки - Битола

Проф. д-р Мишо Христовски - Факултет за ветеринарна медицина - Скопје

Проф. д-р Родне Настова - Институт за сточарство - Скопје

Доц. д-р Милица Ристовска - Природно-математички факултет - Скопје

Доц. д-р Наташа Ѓорговска - Институт за сточарство - Скопје

Доц. д-р Недељка Николова - Институт за сточарство - Скопје

М-р Зоран Спирковски - Хидробиолошки завод - Охрид

Ирина Ушлиновска - Институт за сточарство - Скопје

Миодраг Пешиќ - Македонска Риболовна Федерација

Димче Мајковски - Македонска Риболовна Федерација

ВО СОРАБОТКА СО МИНИСТЕРСТВО ЗА ЗЕМЈОДЕЛСТВО, ШУМАРСТВО ИВОДОСТОПАНСТВО - СЕКТОР ЗА ЗЕМЈОДЕЛСТВООдделение за рибарство - Соработници:

Игор Бојаџиевски

Виолета Михајлоска



СОДРЖИНА

I. ВОВЕД 51.1. Воведни напомени 51.2. Основни хидрографски карактеристики на земјата и риболовните води

во Република Македонија 61.2.1. Егејски речен слив 9

1.2.1.1. Слив на река Вардар1.2.1.2. Слив на река Струмица 91.2.1.3. Слив на Дојранско Езеро 11

1.2.2. Јадрански речен слив 121.2.3. Црноморски речен слив 121.2.4. Природни - тектонски езера 13

1.2.4.1 Охридско Езеро 141.2.4.2. Преспанско Езеро 151.2.4.3. Дојранско Езеро 17

1.2.5. Останати природни езера 221.2.6. Вештачки езера – акумулации 24

II. ОЦЕНКА И АНАЛИЗА НА СОСТОЈБИTE ВО РИБАРСТВОТО ИАКВАКУЛТУРАТА 26

2.1. Риболов 272.1.1. Стопански риболов 27

2.1.1.1. Анализа на состојбите и организирање стопанскириболов на Охридското Езеро 28

2.1.1.2. Анализа на состојбите и организирање стопанскириболов на Преспанското Езеро 36

2.1.1.3. Анализа на состојбите и организирање стопанскириболов на Дојранското Езеро 40

2.1.1.4. Анализа на состојбите и организирање стопанскириболов на вештачките езера – акумулации 42

2.1.1.5. Стопански риболов на реки и потоци 432.1.1.6. Нотирани проблеми при вршење стопански риболов во

риболовните води (природни езера, вештачки езера – акумулации) 432.1.2. Рекреативен и спортски риболов 46

2.1.2.1. Рекреативен риболов на реки и потоци 462.1.2.2. Рекреативен и спортски риболов на вештачки езера -

акумулации 472.1.2.3. Рекреативен риболов на природни езера 472.1.2.4. Организирање на рекреативen и спортски риболов во

Република Македонија и бројот на рекреативни риболовци ириболовни здруженија од формирањето на Македонската РиболовнаФедерацијa (МРФ) до денес 50

2.1.2.5. Нотирани проблеми во организирањето на 52



рекреативниот и спортскиот риболов2.2. Аквакултура 53

2.2.1. Основни принципи и поими во аквакултурата 532.2.2. Историски развој на аквакултурното производство во РМ 552.2.3. Аквакултурно производство на риба во Република Македонија вопериодот 2003 - 2010 612.2.4. Инсталирани капацитети за производство на риба - моменталнасостојба 632.2.5. Нотирани проблеми во аквакултурното производство во РМ 65

2.3. Вкупно производство на риба во Република Македонија 662.4. Пазар и промет со риба 69

2.4.1. Увоз и извоз на риба и преработки од риба 69

III. ПРАВНА РАМКА 723.1. Основен акт 723.2. Подзаконски акти произлезени од основниот акт 72

3.2.1. Правилници 723.2.2. Риболовни основи 74

3.3. Други акти во врска со областа 75

IV. НОСИТЕЛИ НА ОДДЕЛНИ ЗАДАЧИ - ИНСТИТУЦИОНАЛНИ КАПАЦИТЕТИ 784.1. Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство 78

4.1.1. Одделение за рибарство и аквакултура 784.1.2. Државен инспекторат за земјоделство 78

4.2. Агенција за храна и ветеринарство 784.3. Агенција за финансиска поддршка во земјоделството и рурлниот

развој 794.4. Институционална поддршка 79

4.4.1. Научни и образовни институции 804.4.1.1. УКИМ Институт за Сточарство - Скопје 804.4.1.2. ЈНУ Хидробиолошки завод-Охрид 814.4.1.3. Факултет за ветеринарна медицина – Скопје 824.4.1.4. Факултет за земјоделски науки и храна – Скопје 824.4.1.5. Факултет за биотехнички науки – Битола 834.4.1.6. Природно-математички факултет – Скопје 83

4.4.2. Овластени установи 844.4.3. Совет за рибарство и аквакултура 854.4.4. Здруженија на производители 854.4.5. Стопанска комора 864.4.6. Македонска риболовна федерација (МРФ) 86

V. ЦЕЛИ И НАСОКИ ЗА РАЗВОЈ НА РИБАРСТВОТО И АКВАКУЛТУРАТА ИЗАШТИТА И ТРАЈНО КОРИСТЕЊЕ НА РИБИТЕ 88

5.1. Генерална цел 88



5.2. Посебни цели 88

VI. ЗАДАЧИ И МЕРКИ ЗА ПОСТИГНУВАЊЕ НА ЦЕЛИТЕ НАУПРАВУВАЊЕТО СО РИБИ 90

6.1. Конкретни задачи и мерки кои се однесуваат на организирањето настопанскиот риболов 90

6.2. Конкретни задачи и мерки кои се однесуваат на организирањето нарекреативниот и спортскиот риболов 92

6.3. Конкретни задачи и мерки кои се однесуваат на аквакултурата 946.4. Конкретни задачи и мерки кои се однесуваат на заштита на

потрошувачите 986.5. Задачи и мерки за заштита на автохтоните и загрозените риби

согласно прописите за заштита на природата 103

VII. ФИНАНСИСКА ПОДДРШКА ВО РИБАРСТВОТО И АКВАКУЛТУРАТА СОАКЦИОНЕН ПЛАН И ПОТРЕБНИТЕ ФИНАНСИСКИ СРЕДСТВА ЗАПОСТИГНУВАЊЕ НА ЦЕЛИТЕ И ЗАДАЧИТЕ 104

7.1. Финансиска поддршка во рибарството и аквакултурата 1047.2. Акционен план и потребни финансиски средства 106



I. ВОВЕД

1.1. Воведни напомениПрограмата за унапредување на рибарството и аквакултурата за период од 12 години еизработена согласно член 14 од Законот за рибарство и аквакултура (“Службен весникна Република Македонија” бр. 07/08, 67/10, 47/11 и 53/11).

Програмата се донесува за период од 12 години и тоа за периодот од 2012 до 2024година и во себе содржи преглед на состојбата со рибарството и аквакултурата воизминатиот период, анализа на тековната состојба, анализа на институционалнитекапацитети и правната рамка која ја уредува областа. Поставени се среднорочни идолгорочни цели и приоритети за развој на рибарството и аквакултурата, како иактивности и поттикнувачки мерки за поддршка во рибарството и аквакултурата прекуутврдување на годишни мерки (активности) и потребните финансиски средства зареализација на истите.

Изработена е од Институтот за сточарство – Скопје во непосредна соработка сопретставници од овластените институции од областа на рибарството, научни иобразовни институции од областа рибарство и други релевантни институции кои дадоасвој придонес во изработка на текст кој што, по презентирањето во јавноста идонесувањето од Владата на Република Македонија треба да претставува своевиднастратегија со јасно утврдени цели, задачи и активности во функција на рационалностопанисување со рибите од риболовни води и подобрување и модернизација нааквакултурното производство.

Во програмата се предвидуваат мерки и активности за користење на рибите одриболовните води, за планско експлоатирање на рибите на одржлив начин, заштита нарибите, контролиран излов, подобрување на постоечките и имплементирање на новириболовни техники за вршење стопански риболов, а се со цел зачувување наприродните ресурси и снабдување на пазарот со квалитетна и безбедна храна (риба).Исто така, за дел од риболовните води се предвидуваат и активности за враќање натрадиционалниот начин на риболов, а со тоа и на заживување на руралните подрачја.Посебен акцент се посвети на дефинирање на рекреативните ревири и рекреативнитезони во правец на воспоставување на основа за развој на риболовниот туризам воземјава.

За зголемување на производството и квалитетот на рибите во рибничките капацитети инејзиниот непречен пласман на пазарот, со оваа програма се предвидуваат мерки коисе во согласност со европските трендови во делот на аквакултурата. Секако, вопредвид е земена издашноста и одржувањето на квалитетот на водените ресурси,климатските фактори и законските одредби за зачувувањето на квалитетот на водитекои од друга страна всушност го лимитираат производството на риби. Аквакултурното



производство во Република Македонија во голем дел се одвива во руралните области ипредвидените мерки се комбинација на зголемување на производството со можност зареализирање на други економски активности како руралниот туризам, со што се отвораможноста за нови вработувања и задржување на населението во овие области.

Покрај производството на риба (стопански риболов и аквакултура) посебно внимание епосветено на организирањето на рекреативниот риболов и планирање на критериуми ипредуслови за воспоставување на систем кој ќе овозможи јакнење на свеста наголемиот број рекреативни риболовци, зачувување и одржливо користење наприродните рсурси, заштита на автохтоната популација на риби, посебен однос конендемичните видови риби, збогатување на риболовните води со атрактивни видовириби за риболов, воспоставување на предуслови за дефинирање на атрактивнириболовни води, одржливо стопанисување со рибите и развој на риболовниот туризамво земјата.

Активностите за зачувување и заштита на автохтоните (домородни) и загрозенитевидови риби, заштитата на видовата разновидност и одржувањето на бројноста нарибните популации ќе се реаилизираат преку низа мерки, а најмногу преку зачувувањеи подобрување на состојбата на хабитатите, редуцирање или отстранување наинвазивните видови риби, како и преку порибување на риболовните води со квалитетенпорибителен материјал од автохтони видови риби добиен во регистриранирепроцентри во земјава.

Со оваа програма се утврдуваат насоките за развој на рибарството и аквакултуратапреку предвидените мерки и активности, а за реализација на истите се предвидуваат ифинансиски средства кои би се дефинирале во годишните програми за финансискаподдршка во рибарството и аквакултурата.

Со оглед на тоа што програмата се однесува за временски период од дванаесетгодини, активностите и мерките во програмата се поделени во два периода од по шестгодини. За спроведување на активностите и мерките, во текот на првиот период од2012 до 2018 година, предвидени се финансиски средства и истите се деталноутврдени. Потребните финансиски средства за периодот од 2019 до 2024 година ќе седефинираат во годишните програми за финансиска поддршка во рибарството иаквакултурата, согласно предвидените активности и задачи во акциониот план.Предвидените мерки и активности имаат следливост и предвиден е мониторинг нанејзиното спроведување, како и оценка на постигнатите резултати. Програмата еподложна на ревизија по првите шест години и секако се возможни промени и нејзинопроширување во зависност од вкупните општествено – политички услови во земјата иопкружувањето кои директно или индиректно влијаат на развојот на секторот рибарствои аквакултура.



1.2. Основни хидрографски карактеристики на земјата и риболовните води воРепублика Македонија

Република Македонија се наоѓа во централниот дел на Балканскиот Полуостров и имамногу поволна географска положба. Се протега меѓу 4050‘ и 4220' северна широчина,како и помеѓу 2027' и 2305’ источна должина. Македонија граничи со Албанија назапад, Грција на југ, Бугарија на исток и Србија и Косово на север. Вкупната должина награницата е 849 км, од кои западната граница е 191 км, јужната 262 , источната, 165км и северната, 231 км. Вкупната површина на земјата е 25.713 км2.

Слика 1: Релјефен и хидролошки приказ на Република Македонија

Пределот на Македонија, како дел од Балканскиот Полуостров, се карактеризира сосложени гео-тектонски карактеристики, од кои произлегува развиен релјеф, сокомплексна геологија а оттаму е и разновидноста на почвените типови. Ова е важенфактор во објаснувањето на богатата биолошка разновидност на земјата.



На територијата на Македонија, во зависност од геолошкиот состав, релјефнатаструктура, климата и биогеографските особености, како и од дејството на човекот, сесреќаваат повеќе видови води. Едни се подземни води, извори и врутоци, другипротечни води, а трети природни и вештачки езера.

Вкупното водно богатство на Р. Македонија се цени на околу 26 милијарди м3. Од тоа18,8 милијарди м3 е од врнежите, 6,22 милијарди м3 е вода истечена од сливнитеподрачја со просек од 197,2 м3/сек, 0,52 милијарди м3 е подземна вода и 0,42 милијардим3 е вода од поголемите извори. Според тоа во просек Македонија би можела да севброи во средно богатите земји со води, посебно со акумулирани води од тритеприродни езера и подземните води, но според фондот на протечните води таа спаѓа ворелативно сиромашните држави со води. Тоа посебно е нагласено во нивнатанерамномерна распореденост. а што е резултат на различниот геолошки состав,релјефната структура и климатските особености. Така далеку посиромашни со води сеисточните предели, а доста богати северозападните и западните региони наРепубликата.

Важна просторна појава е што водите во Р. Македонија 84% се домицилни, а само 16%доаѓаат надвор од нашата држава. Тоа упатува на констатација дека од нашиот односкон нив ќе зависи и режимот на нивното користење и нивната загаденост. Влезнитеводи во Македонија ги донесуваат реките: Лепенец, Пчиња, Радика и Елешка Река, аизлезните води кои истовремено се и домицилни води ги изнесуваат реките: Вардар,Струмица, Црни Дрим, извориштето на Бинечка Морава и реките Циронска и Лебница.Реката Лепенец просечно годишно внесува вода во Македонија 274 милиони м3, ареката Пчиња 153 милиони м3. Вардар пак од Македонија просечно годишно изнесува457 милиони м3, Црни Дрим 1.640 и реката Струмица 132 милиони м3.

Реките во Македонија припаѓаат на три речни сливови: Егејски, Јадрански иЦрноморски. Речните сливови се разликуваат по површината, по густината на речнатамрежа и по плувиметрискиот режим на реките.

Во Македонија има околу 160 езера, земајќи ги предвид и оние помалите. Под езерскаводена површина се наоѓаат околу 500 км2 односно скоро 2% од вкупната површина наРепубликата. Од нив над 50 се настанати по природен пат, а останатите 110 сесоздадени од страна на човекот по вештачки пат. Формирањето на природни езератесно е поврзано со тектонскиот и морфолошки развој на теренот во геолошкотоминато. Тогаш под дејство на ендогените сили посебно радијалните тектонски движењаили егзогените сили како абразијата, глацијацијата и доцните процеси е формиранденешниот релјеф на Македонија. Според местото и начинот на постанокот наезерските басени нашите езера може да се поделат на: тектонски, ерозивни,акумулативни и вештачки езера. Во однос на факторите пак кои влијаеле врзсоздавањето на езерските басени, езерата во Македонија може да се класифицираатна: тектонски или котлински езера, урниски, крајбрежно-изворски, глацијални, карстни,органогени односно мочуришни и вештачки езера (Василески, 1995).



1.2.1. Егејски речен сливЕгејскиот речен слив е најголем во Р. Македонија. Зафаќа површина од 22.319 км2 или87% од вкупната територија на Републиката. Него го сочинуваат сливот на рекатаВардар, кој зафаќа површина од 20.535 км2 (80% од територијата): сливот на рекатаСтрумица со површина од 1.535 км2 (7% до територијата), сливот на Циронска Река соповршина од 129 км2 и сливот на Дојранско Езеро со површина од 120 км2.

Реките од Егејскиот слив, главно имаат композитни долини, односно наизменично течатниз котлини и клисури. Во котлините течат бавно и имаат одлики на рамничарски реки,а во клисурите се брзи и располагаат со хидроенергетски потенцијал. Во текот нагодината водостојот ѝм се менува и директно зависи од количеството на врнежите.Висок водостој имаат во пролетните и есенските, а низок во летните месеци.

1.2.1.1. Слив на река ВардарВардар е најголема и најзначајна река во Македонија. Извира од карстен извор кај с.Вруток во југозападнито дел на Полошката Котлина во подножјето на Шар Планина нанадморска височина од 683 м. Нашата земја ја напушта кај Гевгелија на кота од 43 мпото тече низ Егејска Македонија (Грција) и се влева во Егејското Море. Вкупнатадолжина на реката изнесува 388 км, од кои на нашата земја и припаѓа 301 км. Одизворот до вливот зафаќа сливна површина од 28.588 км2 од кои во РепубликаМакедонија се наоѓаат 20.535 км2, во соседна Грција 6.843 км2 и на север во Србија1.210 км2 (горните текови на Лепенец и Пчиња).

Во своето течение низ Република Македонија реката Вардар прима 35 притоки и тоа:Равенска Река (12,5 км); Лакавица или Локоица (20,5 км); Маздрача (24,5 км);Боговинска Река; Улеверичка Река; Пена (37 км); Лешочка Река (15 км); Бистрица(19,0 км); Босилечка (10 км), Габровчица (12 км), Љуботенска Река (13 км), ГоранечкаРека (14,5 км), Треска (138 км), Лепенец (75 км), Серава (21 км), Маркова Река (29 км),Моранска Река (10,5 км), Кадина Река (34 км), Пчиња (135 км), Отовица (20,5 км),Тополка (45 км), Бабуна (65 км), Брегалница (225 км), Црна Река (207 км), ВаташкаРека, (33,5 км), Дисанска Река, (17 км), Слатина, Пепелишка Река, (10,5 км), БрусничкаРека (16 км), Бошава (38 км), Градешка Река (13 км), Стара Река (25 км), Анска Река (22км), Кованска Река, (24 км), Луда Мара или Стара Река (19,5 км), Серменинска Река, (24км), Конска Река, (30 км).

Поголеми притоки на реката Вардар кои имаат повеќе од 10 притоки се: Треска,Брегалница и Црна Река.

Треска прима 13 поголеми притоки и тоа осум од левата и пет од десната страна. Одлевата страна во Треска се вливаат: Студенчица (13,8 км), Зајаска Река (27,1 км),Рабетинска Река (12,2 км), Девичка Река (13,0 км), Слатинска Река (16,2 км),Тополничка Река (12,6 км), Мала Река или Црнешница (27 км) и Сува Река или Фуш(25,6 км). Меѓу нив најголем наклон има Студенчица (52‰), а најголема сливна



површина Зајаска Река 295 км2. Изворот на Студенчица е каптиран и врз база нанеговата издашност од 800 л/с изграден е регионалниот водовод од каде што сеснабдуваат со вода Кичево, М. Брод, Крушево и Прилеп. Поголеми десни притоки нареката Треска се: Беличка Река (15,7 км), Сланешница (12,2 км), Крапска Река (4,1 км-понорница), Белешница (5,8 км) и реката Оча (4 км исто така понорница).

Слика 2. Река Вардар (профил пред македонско-грчка граница)

Во својот тек Брегалница прима 23 притоки подолги од 10 км. Од десната странадотечуваат 10 притоки со вкупна должина од 241 км, а од левата страна 13 притоки совкупна должина од 260 км. Десни притоки на Брегалница се: Пехчевска Река,Желевица, Габровска Река, Очипалска Река, Луковичка Река, Каменица, ОризарскаРека или Масалница, Кочанска Река, Злетовска Река, Светиниколска Река, Левипритоки на Брегалница се: Ратевска Река, Каменица, Будинарска Река, Бигланска Река,Заровец, Осојница, Градешка Река, Зрновска Река, Река Плачковица, Козјак, Сува Река,Отиње и Крива Лакавица.

Во својот тек Црна Река прима 20 притоки подолги од 10 км, со вкупна должина од 471км. Од десната страна дотечуваат 14 притоки со вкупна должина од 325 км и сливнаповршина од 2.538 км2, додека од левата страна се вливаат само 6 реки со вкупнадолжина од 136 км и сливна површина од 1.547 км2. Останатиот дел до вкупнатасливна површина на Црна Река отпаѓа на притоките пократки од 10 км. Црна Река оддесната страна ги прима следните притоки: Боишка Река, Стара Река, Шемница,Драгор, 5.Краешка Река, 6.Река Вир, 7.Лажечка Река, Јелашка Река, 9.Коњарска Река,Река Трновчица или Бела Река, Градешка Река, Бутурица, Блашица, Каменица. Од



левата страна Црна Река ги прима следните притоки: Река Жаба, 2.Журешница,3.Блато, 4.Крушеичка Река, 5.Дуњска Река, река Церешевик.

1.2.1.2. Слив на река СтрумицаСливот на р. Струмица го зафаќа крајниот југоисточен дел од Р. Македонија и сепротега во правец северозапад-југоисток. Изворишната челенка на р. Струмица јасочинуваат повеќе водотеци што се формират и спуштаат од највисоките делови напланината Плачковица. Сепак како извориште се смета изворот на Радовишка Река коее на надморска височина од 1.540 м. Во Радовишко Поле, Радовишка Река се спојувасо Ораовичка Река, од каде до влезот во Струмичко Поле го носи името Стара Река.Поминувајќи ја кратката клисура, меѓу Радовишката и Струмичката Котлина, оваа рекавлегува во Струмичката Котлина во која го носи името Струмица. Текот на Струмицаниз Струмичката Котлина, во која прима голем број на поројни водотеци коидепонираат огромен нанос во речното корито, порано бил доста отежнат и коритотобило плитко, а изливањето на водата од него честа појава. Како последица на ова сеформирале постојани мочуришта во близина на речниот тек меѓу кои најголемо билоМоноспитовското Блато. Со извршените мелиорации по Втората светска војна, овојпроцес е запрен. Под Ново Село р. Струмица излегува од Струмичкото Поле и тече низКључката Клисура формирана помеѓу планините Огражден на север и Беласица на југ,каде што ја поминува границата спрема Р. Бугарија на кота од 186 м и се влива воСтрума на територијата на соседна Р. Бугарија.

Слика 3. Река Струмица (профил кај Ново Село)

Во нашата земја р. Струмица има должина од 75,1 км и дренира сливна површина од1.520 км2. Има вкупен пад 1.354 м, односно релативен пад од 18‰. Средниот проток на



Струмица кај Ново Село изнесува 6,16 м3/с, средните минимални води 1,16 м3/с, асредните максимални води 14,50 м3/с. Најголемиот проток се јавува при крајот назимата и во почетокот на пролетта, односно во месеците февруари, март и април. Такаво февруари средните големи води изнесуваат 60,50 м3/с. Најмалите протоци се вомесеците август и септември со минимум на средни води во август кога овдепротечуваат само 0,05 м3/с. Во својот тек р. Струмица прима четири поголеми притоки,три од левата и една од десната страна. Леви притоки на Струмица се Ораовичка Река,реката Плавија и реката Турија, а десна притока е само реката Водочница.

1.2.1.3. Слив на Дојранско ЕзероСливот на Дојранско Езеро зафаќа површина од 120 км2, се наоѓа на крајниотјугоисточен дел од Р. Македонија и нема некои поголеми притоки, а преку истекатаЃолаја, водите од Дојранското Езеро се одливаат во Вардар. Како постојани реки кои севливаат во езерото се: Сурловска Река и реката Ханџа или Брешка Река која ги собираводите од Беласица и ги одведува во езерото.

1.2.2. Јадрански речен сливЈадранскиот речен слив во Македонија го сочинува поречието на реката Црн Дрим.Преку него се одводнуваат западните и југозападните делови на Р. Македонија односноповршина од 3.350 км2 или околу 13% од територијата на Републиката и споредголемината е втор слив во нашата држава. На него му припаѓа и сливната површина наОхридското и Преспанското Езеро. Најзначајна река во овој слив е Црн Дрим.

Слика 4. Црн Дрим (профил во Струга)



Црн Дрим истекува од Охридското Езеро во Струга преку отока што народот јанарекува "уста" на височина од 695 м, кон север, најпрво тече низ Струшко Поле до с.Ташмаруниште од каде навлегува во заезерената Дримколска Клисура, односно воезерото Глобочица. Под браната Глобочица повторно се формира краток речен тек заповторно да навлезе во соседното Дебарско Езеро. Него го напушта кај Шпилски Мости натаму 12 км тече како гранична река, за потоа, во Дебарско Поле западно од с. Спасна кота од 746 м, да влезе во Р. Албанија. Според тоа нејзиното поранешно коритодоста е изменето. По изградбата на двете вештачки езера- Глобочица и ДебарскоЕзеро, реката претежно е заезерена. Пред тоа должината на Црн Дрим на нашататериторија изнесувала 56 км, со среден пад од 4‰ и среден проток од 56 м3/с.

Слика 5. Поглед на Охридското и Преспанското Езеро од планинскиот масив Галичица

1.2.3. Црноморски речен сливЦрноморското сливно подрачје зафаќа незначителен дел од територијата на Р.Македонија- 44 км2. Тоа се наоѓа на северната страна на Скопска Црна Гора, поточнона Карадаг, каде што извира Бинечка Морава, која водите од ова подрачје прекуМорава и Дунав ги носи во Црното Море.

1.2.4. Природни - тектонски езераВо Р. Македонија има три тектонски езера. Тоа се: Охридското, Преспанското иДојранското Езеро. Првите две спаѓаат во десаретската група езера, а Дојранското вогрупата егејски езера.



1.2.4.1 Охридско ЕзероОхридското Езеро се наоѓа во крајниот југозападен дел на Р. Македонија. Сместено ево истоимената котлина меѓу варовитата Галичица на исток и ограноците на Јабланицаи Мокра Планина на запад. На север басенот е ограничен со Охридско-струшкото Поле,а на југ со малото Љубанишко и Подградешко Поле. Со површина од 348,8 км2, тоа еедно од најголемите езера на Балканскиот Полуостров и најголемо во нашата држава.Поделено е меѓу Македонија и Албанија, така што од вкупната површина на Македонијаи припаѓаат 229,9 км2 или 65,9%, а на Албанија 118,9 км2 или 34,1%.

Охридското Езеро има издолжена форма во правец север-југ. Во тој правец од Стругадо манастирот Св. Наум должината му изнесува 30,35 км, а најшироко е помеѓуПештани и Пискупати - 14,5 км. Средната длабочина му изнесува 144,80 м, анајголемата 287 м. Вкупната должина на бреговата линија изнесува 86,2 км, од која натериторијата на Македонија припаѓаат 50,4 км, а на Албанија 35,7 км. Денешното нивона езерото се наоѓа на 693,75 м. Во езерскиот басен при нормално ниво на езерскатавода се акумулирани 50,638 км3 вода.

Слика 6. Охридско Езеро

Од брегот на езерото до 10 метри длабочина се протега сублакустриската тераса. ВоОхридско Езеро има и два сублакустриски отсека. Првиот е висок 40 метри и е поблизудо брегот, а вториот е висок до 160 м и од брегот е оддалечен од 200-600 м.Сублакустриската или прибрежна тераса зафаќа површина од 35 км2 или 10% одвкупната површина на езерото. Таа има мошне големо значење бидејќи на неа сеодвива скоро целиот риболов.



Позначајни притоки на Охридското Езеро се Сатеска и Коселска Река од севернатастрана и Черава од јужната страна. Езерото со вода се снабдува преку подземнитеканали низ Галичица од водите на Преспанското Езеро чие ниво се наоѓа за 158 мповисоко од нивото на Охридското Езеро. Сепак, тоа најголемо количество вода добиваод монгубројните крајбрежни и сублакустриски извори. Најбогати со вода и најбројни,околу 80, се изворите на јужната крајбрежна страна. Околу манастирот Св. Наум има 6големи извори, кои во најкритичниот летен период даваат 30-40 м3/с. Тука е врелотоОстрово кое претставува мало езерце со површина од 0,342 км2. На неговото дно имаповеќе сублакустриски извори кои заедно со изворите од рамката го хранат ова езеросо вода. Меѓу езерото Острово и Охридското Езеро постои површински водотек содолжина од 12 м. Втората група на извори се наоѓаат околу с. Тушемиште во Албанија.Тие се побогати од претходниве за околу 15-20 пати. Од останатите површински изворизначајни да се споменат се Биљанините Извори кај Охрид, изворите кај манастирот Св.Богородица Калишка и врелото "Воденче" кај с. Лин во Албанија. Охридското Езероима една единствена површинска отока. Тоа е реката Црни Дрим низ чие коритоистекува езерото кај Струга со среден проток од 20,5 м3/с.

Животните услови што владеат во Охридското Езеро се задржале уште од терциерниотпериод и езерото постанало музеј од остатоци на жив свет кој во другите езераизумрел многу одамна. Научно е утврдено дека денеска во ова езеро се зачувани околу146 ендемични видови животни и растенија. Токму заради ваквите светски вредностипо кои Охридското е слично на Бајкалското Езеро во Русија и Тангањика и Њаса воАфрика, е внесено во списокот на природните реткости на УНЕСКО.

Охридското Езеро старо помеѓу 2-10 милиони години е едно од најстарите езера восветот, кое поседува единствена флора и фауна, која е исчезната на другите места восветот. Тоа е исто така познато како еден од најголемите биолошки резервати воЕвропа. Само Охридското Езеро, езерото Тангањика, Каспиското и Бајкалското Езеросе верува дека се формирани за време на терциерниот период некои 2-25.000.000години наназад, што доведува до нивно карактеризирање со единствена флора ифауна својствена за тој период. Охридското Езеро е познато како најдлабоко езеро(287 м) на Балканскиот Полуостров.

Поради неговата старост, географската изолација и поволните хидрографски и животниуслови, присутни се 216 ендемични таксони. Некои од видовите се живи фосили, и тиеостануваат непроменети од терциерниот период до сега. Но, исто така, од овиереликтни видови, како резултат на сублакустрична специјација формирани се новитаксони и тоа на ниво на подвидови, видови, родови, па дури и семејства

1.2.4.2. Преспанско ЕзероПреспанското Езеро се наоѓа во југозападниот дел на Р. Македонија. Се простира воПреспанската Котлина меѓу Баба на исток и Галичица на запад, Сува Гора на југ иГладно Поле на југоисток, кое го одделува Големото од Малото Преспанско Езеро,додека на север басенот е ограничен со рамништето на Ресенско Поле. На него се



наоѓа тромеѓето меѓу Р. Македонија, Р. Албанија и Р. Грција, па езерото е поделеномеѓу овие три држави. Зафаќа површина од 274 км2 од кои на Македонија и припаѓаат176,8 км2, на Албанија 49,4 км2, а на Грција 47,8 км2. На југ од Големото се простираМалото Преспанско Езеро. Има површина до 41,6 км2, со средна длабочина од 3,5 м, анајголема 7,5 м. Скоро целата површина 40,5 км2 припаѓа на Грција а само мал дел од1,1 км2 на Албанија.

Преспанското Езеро настанало за време на терциерот во плиоценот, когаПреспанската Котлина се спуштила од источната и западната страна вдолж два раседаи се исполнила со вода. Плиоценото езеро имало за 80 метри повисоко ниво одденешното и тогаш Големото и Малото Езеро егзистирале како едно езеро кое штокомуницирало со соседното Маличко Езеро во Корчанската Котлина, а преку него и соОхридското Езеро.

Преспанското Езеро во основа има издолжена форма во правец север-југ. Се состои одГолема и Мала Преспа, при што Мала Преспа претставува залив кој длабоко навлегувакон југозапад меѓу планините Галичица и Сува Гора. Должината на езерото во правецсевер-југ изнесува 28,6 км, а најголемата широчина 16,9 км. Многу е поплитко одОхридското Езеро бидејќи централната рамнина пред потопувањето имала одлики накарстно поле. Така, средната длабочина на езерото изнесува 18,76 м, а најголемата се

Слика 7. Преспанско Езеро

Преспанското Езеро вода добива од поголем број мали притоки како што се: рекатаИсток и Големата или Стара Река кои се вливаат во него од север и Преторска,Кранска и Брајчинска Река кои дотечуваат од западниот подгор на Пелистер, односно



во езерото се вливаат од исток. Реките Вича кај с. Перово, Рајца кај с. Курбиново иСливничка Река се со повремени водени текови. Преспанското Езеро вода добива и одМалото Преспанско Езеро кое од него е повисоко за 3 м, преку протокот Перово. Истотака вода добива и од сублакустриските извори кои ги има на повеќе места по дното нацентралната рамнина. Најмоќни се оние извори на варовничкото дно посебно околуСтењската и Нивичката Увала. Сублакустриските извори се мошне издашни па затоаоколу нив има температурни скокови. Преспанското Езеро нема површинска отока.Водата ја губи по пат на испарување и преку понори. Понорот Врагодупка во заливотЗавир во Мала Преспа е главна сублакустриска отока на езерото. Тој понорпретставува всушност пештера, која се наоѓа на еден метар под нивото на езерото.Преку него се регулира нивото на Преспанското Езеро. Во годините богати со врнежи,притечувањето на водата е поголемо од истечувањето и тогаш нивото на езеротонараснува и обратно. Водата до Преспанското Езеро подземно истекува низваровничката планина Галичица и избива во крајбрежието на Охридското Езеро восилни врутоци како што се оние околу манастирот Св. Наум, селото Тушемиште иселото Загоричани. Меѓутоа за ова езеро е карактеристично што голема количина навода од него се користи и за наводнување. Денеска од Големото и од МалотоПреспанско Езеро вода за наводнување користат три системи. Во Албанија 1953година е ископан канал од Малото Езеро преку клисурата Грло до Билиштанско-корчанската Котлина. Во 1956/57 година е изграден мелиоративниот систем занаводнување на Ресенско Поле во Македонија. Во 1961/62 година е изграден систем занаводнување на полето кај с. Оровник во Грција.

Во долгата историја на Преспанското Езеро се смета дека за него се карактеристичниголеми осцилации на нивото. Се верува дека појавените градби на дното, послеопаѓањето на нивото во последниве две декади, ја потврдуваат претпоставката наЦвијиќ (1911) дека тоа во X и XI век било пониско од езерското ниво на почетокот надваесеттиот век. Но, како и да е, кон крајот на дваесеттиот век се коинцидираатнеколку причини, како што се еутрофикацијата, црпењето на вода за наводнување вотрите крајбрежни држави и глобалното затоплување, кои Преспанското Езеро годоведоа во сегашна, по многу нешта драматична состојба (Matzinger et al., 2006).

Преспанското Езеро, сега веќе еутрофно езеро, е во драматични промени кои се чинисекојдневно стануваат се посложени, а животните услови значително се нарушени.Наглото зголемување на концентрациите на вкупниот фосфор во водниот столб одПреспанското Езеро во голема мера е последица од зголеменото околно и интернооптоварување на водата од седименти, а намалувањето на кислородот вохиполимнионот доведува до поголема растворливост на неорганскте фосфатнисоединенија во водниот столб на Езерото.

1.2.4.3. Дојранско ЕзероДојранското Езеро се наоѓа во југоисточниот дел на нашата држава. Се простира воДојранската Котлина, а басенот му е создаден по пат на раседнување, односноспуштање на земјиштето помеѓу планините Беласица, Круша и Кара Бали. Меѓу



раседите кои го условиле создавањето на Дојранскиот басен маркантно се истакнуваат:Асанлиско-беласичкиот расед со правец на протегање исток-запад; Дојранско-асанлискиот расед со правец на протегање северозапад-југоисток и раседот одисточната страна на езерото кој се протега од с. Брест во Грција до с. Николиќ однашата страна. Интензивните радијални движења кои условиле образување наДојранскиот басен биле проследени со магматска активност и вдолж нив има излевањена кисела лава која денеска се јавува во јужниот дел на басенот кај дојранскатакараула.

Езерото е создадено во текот на плеистоцената епоха и тогаш со својата големина,форма и длабочина маркантно се истакнувало во релјефот. Плеистоценото езеро прекуповијата Дова Тепе која што се наоѓа помеѓу планината Беласица и Круша долго времеистекувало кон исток кон Серското Езеро. Подоцна со текот на времето оваа истекабила затрупана со големи количини на флувиоглацијален материјал од планинатаБеласица, што го оневозможило истекувањето кон исток. Меѓутоа, продолжуваистекувањето на вода од езерото на југ преку реката Ѓолаја кон Арџанското Езеро.

Сегашното Дојранско Езеро е остаток од некогашното големо Пеонско Езеро, кое доденешното ниво од 148 м надморска височина спласнувало во три фази. Тоа гопотврдува присуството на трите абразиони тераси кои денеска се јавуваат надезерското ниво. Првата е на 250-260 м надморска височина; втората на 210 м и третатана 150 м надморска височина. Главни причини за опаѓање на нивото на ДојранскотоЕзеро е неговото сведување на три пати помала површина на воденото огледало вооднос на плеистоценското езеро со големите климатски промени во текот на горниотквартар во кој владеела сува до суптропска клима, потоа природното продлабочувањена истеката Ѓолаја, високиот степен на испарување на водената маса и други фактори(Стојановиќ, 1995).

Денеска Дојранското Езеро има типично елипсовидна форма. Зафаќа површина од 43км2 (при ниво од 148 м апсолутна височина), од која на територијата на Р. Македонија иприпаѓаат 27,4 км2, а на Грција 15,6 км2. Најголемата должина во правец север-југ муизнесува 8,9 км, а најголемата широчина, во правец исток-запад, 7,1 км. Максималнатадлабочина на езерото изнесува 10 м, а просечната 6,7 м. Во плиткиот езерски басенакумулирани се 28 милиони м3 вода.

Бреговата линија на Дојранското Езеро е долга 26,5 км, од кои на Македонија иприпаѓаат 15 км. Бреговите се ниски, слабо разгранети и нема прибрежни абразиониформи. Дојранското Езеро претставува мал и плиток езерски басен. Со вода се храниод: Голема или Брестка Река, Сурловска Река и изворот Топлец во северозападниотдел од езерото. Потоа езерото прима вода и од слабите сублакустриски извори коинародот ги вика "кајнаци". Зиме околу нив се мрести рибата, а лете таа таму се собирабидејќи водата е поладна. На грчката страна во езерото се вливаат: Голема илиБрестка Река која извира од падините на планината Беласица. Долга е 13,6 км, имасливна површина од 93,90 км2 и Сурловска Река која доаѓа од Круша Планина и



нејзината вода главно се користи за наводнување. Од наша страна Дојранското Езероприма повеќе мали водотеци и пороишта, но тие немаат оформено корито до езерото.Најголем водотек е Гранична Река која има сливна површина од 15,35 км2. Се спуштаод планината Беласица, а над селото Николиќ влегува во грчка територија. Потоа ЦрнПоток (6,57 км2), Сува Река (5,53 км2), Асанлиска Река (3,62 км2) и др. Специфична еДеребашка Река на која во минатото во зимскиот период работеле 9 воденици. Меѓутоапо изградбата на водоводот за Стар Дојран таа сосема пресушила. Изворот Топлец, сенаоѓа на 800 м од брегот на езерото. Има температура на водата до 26оС.

Во рамките на современото уредување на сливот и заштита од ерозијата, изградени сеи две мали акумулации "Асанли" и "Сува Река" со капацитет од 40-50 илјади м3 вода.Одливот, односно губењето на водата од езерото се остварува преку: површинскиотканал Ѓолаја; преку испарување на водата од езерскиот акваториум и од повеќенаменското користење на водата особено за наводнување и други потреби. Коритотона Ѓолаја кај истекот од езерото во минатото било мошне поплитко поради што честобило затрупувано со песок. Затоа нивото на езерото во некои години нараснуваломногу. Во одредени години нивото на езерото нараснало толку многу, што го поплавилои патот меѓу Стар и Нов Дојран. Затоа уште во 1808 година е прокопан канал помеѓуезерото и реката Ајак долг 1,3 км, а со цел да се регулира нивото на езерото.

Поради малата надморска височина, јужната положба, малата количина на вода,големата инсолација и високата температура на воздухот Дојранското Езеро е најтоплоезеро во нашата земја. Средната годишна температура на површинскиот слој наезерската вода изнесува 14,8оС. Највисока е во јули месец 24,3оС, а најниска вофевруари 3,9оС.

Во споредба со Охридското и Преспанското Езеро, Дојранското Езеро има малапровидност. Таа е најголема во летните месеци кога изнесува 3,6 м, а најмала вопролет кога изнесува само 0,60 м. Поради присуството на големи количини нафитопланктон водата во езерото не е бистра. По боја таа е темнозелена дозеленкасто-жолтеникава.

Дојранското Езеро е наше најбогато езеро со фито и зоопланктон. По биомасата вобентосот (жив свет на езерското дно) од 410 кг/ха тоа е слично на Каспиското Езеро, ное далеку пред Преспанското (46 кг/ха) или Скадарското (24 кг/ха). Спрема изобилствотона растителен и животински свет Дојранското Езеро спаѓа во групата на еутрофниезера. Утврдено е дека во езерото има повеќе од 60 видови фитопланктони и тоанајмногу од групата на зелените и синозелените алги. Кога тие цветаат, вторатаполовина на летото, езерото има зелена боја и се добива впечаток како да процветало.Рибарите таа појава ја нарекуваат "зере", а посетителите тогаш водата ја сметаат занајлековита.



Големото богатство во рибна храна условило ова езеро по продукција на риби(годишен улов на риби при нормален водостој на езерото се движи околу 500.000 кг) дасе споредува со вештачките рибници. Во езерото живеат 16 видови риби.

Во зависност од животните услови што владеат во водата и на дното, во ДојранскотоЕзеро се разликуваат три зони: литорална, сублиторална и профундална. Литоралнатазона ја опфаќа сублакустриската тераса на длабочина до 3 м. Во северниот исеверозападниот дел од езерото оваа зона е обрасната со трска. Сублиторалната сенадоврзува на литоралната но има мала широжина до 100 м и главно е населена сошколки. Профундалната зона зазема најголемо пространство, околу 53% од вкупнатаповршина на езерото. Покриена е главно со тиња, песок и чакал и количеството наорганизми во неа далеку е помало од претходните две зони.

Во 50-ите години од XX век, основен проблем била контролата на високиот водостој наезерото и заштитата од крајбрежни поплави. Заради тоа беше изграден канал во 1965-66 година, со цел да го одржи максималното ниво на водата на 146 м (PH - референтнаточка) или 147.34 м (PC - референтна точка). Вишокот на вода во езерото прекуканалот се носи во реката Doiranitis, а оттаму во реката Вардар.

Слика 8. Дојранско Езеро

За разлика од претходната длабочина на Дојранското Езеро од 10 м, по рецентнотонамалување на нивото на водата, во 2001-2002 година неговата длабочина изнесувасамо 4 m. Малата длабочина го прави езерото многу ранливо во однос на спуштањетона неговото ниво. Во периодот од 1951 до 1994/95 нивото на водата во езеротоосцилираше меѓу котите 148.04 и 142.01 м.н.в. (PC – референтна точка), што



претставува висинска разлика од 6.03 м. Овие флуктуации предизвикаа варирање наводната површина на езерото меѓу 42.7 км2 и 31.1 км2. Уште позначајно е што вакватасостојба е поврзана со редукција на волуменот на водата за 226.4 x 106 м3, или 74 % одвкупниот волумен на езерската вода при максимално ниво на езерото.

Во 2001 година, Дојранското Езеро било повторно во критична состојба, со варирањена нивото на езерската вода од околу 142.5 м.н.в. (PC - референтна точка), при штоодговарачкиот волумен на ова ниво е пресметан приближно на 95 x 106 м3. Вакватасостојба со право предизвикала загриженост за сериозно нарушување на природнатарамнотежа на овој езерски екосистем.

За период 1961-1983, податоци за средногодишната апсолутна висина на нивото наДојранското Езеро се достапни само од македонската страна. Од 1984 година,достапни податоци има од двете земји – Република Македонија и Република Грција.(Нултата точка на водомерната лента е определена на кота од 144.93 м.н.в. врз основана Јадранскиот Систем. Средногодишната апсолутна висина на езерското ниво опаѓаод раните 60 -ти години до средината на 80-тите години .

145.4145.6145.8146.0146.2146.4146.6146.8147.0147.2147.4

1959 1964 1969 1974 1979 1984Year

Abs

olut

e w

ater

leve

l (m

)

График 1. Средногодишна апсолутна висина на нивото на Дојранското Езеро (м) за период 1961-1983

Според изнесените податоци за нивото на водата, тоа е над договореното максималнониво од 146 м (PH- референтна точка) или 147.34 м (PC-референтна точка), самоеднаш за неколку месеци во 1963 година, додека за време на последните пет месециод 1968 и во јануари 1969 год, нивото на езерото е под договореното минимално нивоод 144.8 м (PH- референтна точка), или 146.14 м (PC- референтна точка). Во годинитешто следат, нивото на езерото осцилирало во договорените граници се до септември



1975 година, а потоа неполни две години осцилирало околу договореното минималнониво ± 20 см. Од август 1977 година, до јануари 1983 година, нивото на езеротоосцилирало под договореното минимално ниво, со најниска кота од 145.41мm (PC-референтна точка), во текот на октомври-ноември 1979 год.

Намалувањето на средногодишното апсолутно ниво на езерото покажува константноопаѓање во последните 20-тина години.

1.2.5. Останати природни езераВо групата на природни езера во Македонија уште постојат: едно урниско езеро, а тоа еМоклишкото Езеро, едно крајбрежно-изворско езеро- езерото Острово, шестмочуришни езера, повеќе пештерски езера и 43 леднички езера.

Урниски езера.- Моклишкото Езеро се наоѓа во сливот на Луда Мара или ВаташкаРека во Тиквеш. Настанато е по природен пат, со преградување на долината наБунарска Река, во месноста Моклиште, со урната земја, за време на појавувањето наурнисот Градот во 1956 година (Манаковиќ, 1960). Височината на природната препрека(урнатата земја) се движи помеѓу 30 и 50 м, должината на круната изнесува 400 м аширочината е променлива. Котата на круната е на височина од 555,9 м. Езерото совода се храни од Бунарска Река и врнежи, а располага со акумулирана вода од околу600.000 м3.

Крајбрежно-изворски езера.- Езерото Острово се наоѓа покрај јужниот брег наОхридско Езеро во близина на манастирот Св.Наум. создадено е со снижување нанивото на Охридско Езеро, при што некогашното заливче под дејство на брановитепостепено е затворено со крајбрежен бедем широк околу 10 м. Езерото е долго 220 м,широко 140 м а најголемата длабочина му изнесува 3,5 м. Помеѓу езерото Острово иОхридско Езеро постои краток површински водотек со должина од 12 м. Со вода сехрани од поголемиот број силни извори и од врнежи. Месното население го смета заизвор на р. Црн Дрим.

Мочуришни езера.- Во Р. Македонија до сега се евидентирани шест мочуришни езера.Тие претставуваат остатоци од поранешните езерски басени кои егзистирале вонашите котлини или се создадени со издигање и седиментација на трофната маса. Сенаоѓаат во најниските делови на котлините и се одликуваат со мала површина идлабочина.Од мочуришните езера 3 се наоѓаат во Долна Дебарца и тоа: Белчишки Син Вир,Новоселски Вир 1 и Новоселски Вир 2; едно во Средна Дебарца- Издеглавско Езеро;едно во Скопската Котлина- Катлановското Езеро и Стењското Езеро- Блато во Преспа.

Пештерски езера.- Во Р. Македонија постојани карстни езера досега не секонстатирани. Како посебен поттип се јавуваат пештерските карстно-ерозивни езера.Тие зафаќаат мала површина, имаат мала длабочина и обично се јавуваат назавршетокот на пештерските канали. Вакви езера постојат во следните пештери: Бела



Вода, Макароец, Арамиска Пештера, Ѓоновица, Слатински Извор и Алилица. Постоиможност да се откријат и во други пештери.

Леднички или глацијални езера.- Меѓу природните езера во нашата држава ледничкитеезера се најбројни. Се наоѓаат во високите делови на високите планини кои за времена плеистоценот биле зафатени со глацијација. Како последица на делувањето наглацијалните ерозивни и акумулативни процеси се формирани природни длабнатиникои по отопувањето на ледниците биле исполнети со вода и претворени во природниледнички езера. Според начинот на постанокот на нивните басени тие се делат наерозивни и акумулативни, а според местото на појавувањето може да бидат циркни,моренски и валовски. Во Р. Македонија до сега се евидентирани вкупно 43 ледничкиезера. Од нив 19 се на Шар-Планина, 8 на Кораб, 5 на Дешат, 4 на Јабланица, 3 наСтогово и по 2 на Пелистер и Јакупица. Вкупната површина на сите леднички езераизнесува околу 240.000 м2. Најголемо по површина е Боговинското Езеро на Шар-Планина 67.000 м2, а најголема длабочина има Големото Езеро на Пелистер 14,6 м.

На Шар-Планина има најголем број леднички езера, вкупно 39. Од нив 25 се постојани и14 повремени. Таа, после планината Рила се смета за најбогата планина со ледничкиезера на Балканот. Од вкупно 39 езера на македонската страна се наоѓаат 27. Од нив19 се постојани и 8 повремени. Се наоѓаат во појасот помеѓу 1.820 и 2.440 м и сите сесо ледничко потекло. На македонската страна на Шар-Планина се наоѓаат следнителеднички езера: Боговинско Езеро, Црно Езеро, Голем Ѓол, Бело Езеро, Мал Ѓол,Кривошиско Езеро, Големо Деделбешко Езеро, Мало Деделбешко Езеро, ДолноДоброшко Езеро, Горно Доброшко Езеро, Црн Ѓол, Горно Врачанско Езеро, ДолноВрачанско Езеро, Мало Црно Езеро, Мало Боговинско Езеро, Бозовачко Езеро,Вакувско Езеро, Прошевско Езеро и Караниколско Езеро.

На планината Кораб досега се констатирани 8 леднички езера и тоа: Корабско Езеро,Езеро Мал Кораб, Езеро Бачилски Камен, Средно Езеро, Долно Езеро, Езеро БабинКамен и две езера под Кобилино Поле (Василески, 1997).

На планината Дешат постојат пет леднички езера. Најголема површина помеѓу нив имаезерото Луков- околу 4.000 м2. Се наоѓа северозападно од с. Требиште, наводоразделот меѓу Видушка и Требишка Река, во еден цирк на надморска височина од1.565 м. Според надморската височина тоа е најниско ледничко езеро во нашатадржава. Долго е 96 м, бреговите му се долги 292 метри а длабочината е проценета наоколу 2 м. Во езерото се наоѓа едно острово долго 42 м и широко 30 м, со бреговалинија долга 126 м, односно вкупна површина до околу 1.260 м2.

На планината Стогово има три постојани леднички езера. Од нив две се наоѓаат воизворишниот дел на р. Ѕвончица, а едно во изворишниот дел на р. Белешница. Тоа сеезерата: Горно Езеро, Долно или Црно Езеро и езерото Маруша.



На планината Јабланица под највисоките врвови Црн Камен и Стижак се наоѓаатчетири леднички езера и тоа: Подгоречко, Вевчанско и Горно и Долно ЛабунишкоЕзеро.

На Пелистер се наоѓаат две леднички езера- Големото и Малото Езеро.

На планината Јакупица егзистираат две мали леднички езера: Големото и МалотоСалаковско Езеро. Се наоѓаат под врвот Убава (2.344 м), во месноста Езериња, надното на еден цирк на надморска височина од 2.150 м.

Освен ледничките езера на некои наши планини се јавуваат и езера кои немаатглацијално потекло. Тоа се планински езера коишто настанале во одредени вдлабнатиделови од планините. Такви се на пример двете езера на планината Козјак.

1.2.6. Вештачки езера – акумулацииВештачките езера – акумулациите се изградени од страна на човекот со цел водата однив да се користи за наводнување, за производство на електрична енергија, запотребите на индустријата, за рекреативни цели, за одгледување на риби, за заштитаод порои, а во некои населби и како вода за пиење на населението. Изградени се водолините на реките со преградување на речните текови на места каде што постојатповолни услови за тоа и ги има скоро во сите делови на Републиката. Градењето навештачките водени акумулации е поврзано со повеќе услови, а како поважни сесметаат: потребата, природните погодности и економската оправданост. Потребата одакумулирана вода во нашата земја е многу нагласена. Особено од аспект занаводнување на обработливите површини и добивањето на електрична енергија, оддруга страна. Во Р. Македонија честа е појавата на суша, кога одделни нејзини регионинемаат врнежи од 3 до 4 месеци.

Вкупно во нашата држава денеска има 110 вештачки езера. Од нив 21 вештачки езераимаат поголема зафатнина на вода од 1 милион м3 и се сметаат за поголеми езера, аостанатите 89 вештачки езера акумулираат помала количина на вода од 1 милион м3,поради што се евидентирани како мали брани.

Во групата на поголеми вештачки езера кај нас спаѓаат: 1.Козјак; 2.Шпиље; 3.Тиквешко;4.Мавровско; 5.Калиманци; 6.Стрежево; 7.Глобочица; 8.Мантово; 9.Турија; 10.Глажње;11.Водоча; 12.Коњско; 13.Ратевско; 14.Младост; 15.Прилепско; 16.Матка;17.Мавровица; 18.Паљурци; 19.Градче; 20.Липковско и 21.Слатинско Езеро. Од нив 11се наоѓаат во источниот а 10 во западниот дел на Македонија. Најголемо по количинаакумулирана вода е езерото Козјак со 570 милиони м3 вода, а најмало е СлатинскоЕзеро со само 1,4 милиони м3. Со површината пак од 14 км2 најголемо е ТиквешкотоЕзеро.



Слика 9. Вештачко езеро - акумулација Козјак

Мали брани, за мали вештачки езера со акумулација помалку од 1 милион м3 вода, воР. Македонија почнуваат да се градат од 1953 година. Тогаш е изградена првата малаакумулација Речица на Коњарска Река во Општина Куманово. Оттогаш па наваму одовој вид на водостопански објекти, кои главно се градени за наводнување наобработливите земјоделски површини, се изградени спрема едни податоци 89(Василески, 1996), спрема други околу 100 мали вештачки езера (Просторен план наРМ, 1998). Најголем број на вакви езера се изградени во сливот на р. Вардар вкупно 80,потоа следуваат 4 во сливот на Црни Дрим, исто толку во сливното подрачје наДојранско Езеро и само едно во сливот на р. Струмица. Изградбата на малитеакумулации главно е лоцирана во простори каде што количеството на вода еограничено и нерамномерно распоредено во текот на годината, а потребата одкористењето на вода е изразито нагласена. Проценето е дека во акумулационитебазени на малите езера може да се акумулира вода повеќе од 14 милиони м3. Со таавода се наводнуваат некаде околу 10.000 ха обработливо земјиште. Водите од некоимали акумулации се користат и за одгледување на риби како Букри 1 и Букри 2 вооколината на Битола, од други пак се користат во индустријата, како Камник 1, Камник 2во околината на Скопје, водите од некои се користат за напојување на добитокот, какошто се Тони Вода и Султаница на планината Бистра, некои имаат туристичко значењекако вештачкото езеро Треска кај Скопје, а нивните басени имаат значење за одбранаод порои особено во терени каде интензивно се развиени ерозивните процеси.



II. ОЦЕНКА И АНАЛИЗА НА СОСТОЈБИTE ВО РИБАРСТВОТО ИАКВАКУЛТУРАТА

Рибарството е дејност која опфаќа стопанисување со рибите во риболовните води наначин со кој се обезбедува трајна репродукција и заштита на рибите. Риболовот можеда се врши на сите риболовни води во Република Македонија со исклучок наподземните води, водите во посебно заштитените делови, водите во рибниците,полурибниците, кафезите, оризиштата и други одгледувалишта и во водите за коипостојат посебни акти за забрана.

Во делот на анализа на состојбите во рибарството се претставени статистичкиподатоци за рибарството и аквакултурата во Република Македонија за еден поголемвременски период, со цел да се согледа целовитоста на рибарството во Македонија, одмоментот на неговото воспоставување како стопанска гранка, преку неколкуте значајнипериоди и пресвртници во политичкиот, економскот и социјалниот живот во земјата, пасе до денес. Посебно внимание е посветено на промените и влијанието на новиот Законза рибарство и аквакултура (“Службен весник на Република Македонија број” 7/08) инаправените измени и дополнувања на законот (“Службен весник на РМ” бр. 67/10,47/11 и 53/11) .

Анализите на состојбите по периоди се направени одделно за стопанскиот риболов,спортско-рекреативниот риболов и аквакултурата и нотирани се проблемите инедостатоците кои во иднина треба да се отстранат.

Производството на риби во Република Македонија се однесува на вршење стопанскириболов од природните езера, како и од некои поголеми вештачки езера - акумулациии производство на риби во рибнички капацитети, односно аквакултура.

Република Македонија, како континентална земја, е нето увозник на риби и производиод риби претежно од морски видови. Увозот на риби, производи и преработки од рибиво 2010 година учествува со околу 3,8% од вкупниот увоз на земјоделско-прехрамбенипроизводи, додека во извозот на риби и рибни производи со 1,5% и тоа претежнополжави со околу 6,5 милиони евра.

Во Република Македонија риболовот се врши на сите риболовни води во рамки и подуслови утврдени со закон. Риболовните води во Република Македонија опфаќаат околу56.000 хектари од кои 83% се риболовни подрачја во кои спаѓаат природните езера(Охридско, Преспанско и Дојранско), 11 % се риболовни зони и рекреативни зони навештачките езера – акумулации и 4% се риболовни ревири – реки. Во рамките на овие56 000 ха, 1% се објекти за аквакултура, воа кои, за разлика од ловот на риба воотворените риболовни води се врши одгледување на риба.



Општествените и политичките промени во Република Македонија доведоа до негативнипоследици во секторот рибарство, што резултираше со минимизирање на улогата насекторот во севкупната економија. Сепак, не треба да се потцени важноста на сектороти неговиот потенцијал за развојот на руралниот туризам и аквакулурнотопроизводството, како и општествените и еколошките улоги во една урамнотежена иразнообразна политика на земјоделство и рурален развој. Од аспект на националнатаекономија, рибарството има незабележително учество во БДП од само околу 0,1%.

Вработените во секторот рибарство се занимаваат со комерцијален улов на риби,производство на риби во рибници и полурибници, како и услужни активности поврзанисо рибарството.

2.1. Риболов

Риболовот претставува стопанисување и експлоатација на рибите по пат на нивноловење со дозволени риболовни средства, без да се прават интервенции во процесотна нивното растење и размножување.

Риболовот може да биде: стопански; рекреативен; спортски; мелиоративен; селективен; за научно-истражувачки цели

Рибите од риболовните води се даваат на концесија за вршење стопански и заорганизирање на рекреативен риболов за период од 6 години

2.1.1. Стопански риболов

Под поимот стопански риболов (согласно Законот за рибарство и аквакултура) сеподразбира лов на риби со цел стекнување на економска добивка. Стопански риболовсе врши на риболовни подрачја и риболовни зони.

Во минатото, стопанскиот риболов се изведувал на трите природни езера, Охридско,Преспанско и Дојранско, на некои акумулации а пред 1953 година и на реките воРепублика Македонија. Трите природни езера Охридското, Преспанското и ДојранскотоЕзеро се карактеризираат со исклучително богата биолошка разновидност и присуствона голем број ендемски таксони и од секогаш биле предмет на рибарско искористувањепреку различни облици на организиран риболов. Охридското, Преспанското и



Дојранското Езеро се наоѓат во пограничен појас и ги делиме со соседните земји, штое посебна карактеристика за Јужниот Балкан.

2.1.1.1. Анализа на состојбите и организирање стопански риболов наОхридското ЕзероОхридското Езеро од аспект на рибарството е искористувано уште од најстаривремиња. Тоа вековно искуство изградило риболовни постапки што се засновани врзчиста емпирија и рутина, и што, впрочем, се уште се во употреба. Многу од тиепостапки, повеќе или помалку, се прилагодени кон животните особености на ловенитевидови риби, а со цел уловот да биде полесен и поефикасен. Риболовот не се одвивалврз поблиско познавање на стварната продукција на рибната биомаса во Езерото инејзиното движење од година во година. Меѓутоа, во последно време се пристапува конпоблиско проучување на еколошките особености на главните видови риби и висинатана рибната продукција, без чие познавање не може рационално да се регулираатметодите на риболовот и неговиот интензитет.

Првите податоци за интензитетот на риболовот и за висината на реализираниот приносриби се засноваат врз риболовната статистика што се води од 1929 година. Оваастатистика е груба и непотполна, бидејќи се однесува само на дневните тежинскиколичини на уловените риби по видови и риболовни локалитети. Таа не содржиподатоци за бројот на уловените примероци, за риболовот со одделни видовириболовен алат, како и за риболовот на оној дел од Езерото кој припаѓа на соседна Р.Албанија. Овде треба да се напомене дека, статистичките показатели за риболовниотпринос на Езерото би попримиле релативно поголеми вредности доколку се зематпредвид и количествата на риба кои нелегално се ловат.

Риболовот на македонскиот дел од езерото опфаќал два главни риболовни региони итоа: охридско-пештански кој е значително поголем и се простира на источниот дел,почнувајќи од река Сатеска (м.в. “Рибница”) до Св. Наум; и струшко-калишки кој епомал и го опфаќа северниот и северозападниот брег од р. Сатеска до македонско-албанската граница. Овие риболовни региони се разликувале како според составот наловината, така и според процентуалното учество во вкупната годишна ловина.

Според статистичките податоци за годишниот улов на риба за периодот 1930/50година, за македонскиот дел од Охридското Езеро тој изнесува 211.000 кг., односно 9кг/ха. Во уловот, во наведениов период, пастрмката е застапена со 38.85% до 42.85%или заедно со белвицата и летницата околу 46 %. Белвицата е застапена со 3.35%,јагулата со 5.31%, плашицата со 27.21%, крапот со 9.04%, кленот со 7.05%, грунецот со3.27%, скобустот со 1.82% и други со 0.3%.



График 2. Споредба на учеството на главните видови риби во вкупниот комерцијален риболов намакедонскиот дел од езерото во периодите 1930/57 и 1969/99 година

График 3. Количини на годишен улов од стопански риболов на македонскиот дел од ОхридскотоЕзеро за периодот 1969 - 2001 година



График 4. Учеството на поодделните видови риби во вкупниот комерцијален риболов намакедонскиот дел од Езерото за периодот 1969/99 година

График 5. Промена во застапеноста на поодделните видови риби во вкупниот комерцијаленриболов на македонскиот дел од Езерото за периодот 1999/01 година

Но за периодот 1969 - 2001 година, состојбите по однос на застапеноста на видовите воловината се менуваат, односно се јавува доминација на ципринидните риби. Исто така,



средните годишни вредности на уловот опаѓаат и аналогно на тоа и вкупниот рибенпринос изразен на еден хектар езерска површина, за македонскиот дел од Езерото сенамалува од претходните 9кг на 7,7 кг.

Според податоците од риболовната статистика за периодот 1969/2001 за македонскиотдел на Охридското Езеро, евидентиран е просечен улов од 185 тони, максимален од302 т во 1988 година и најмалку 53 т во 1998 година. Воглавно уловот се состои одохридска пастрмка, белвица (двете ендемични за Охридско Езеро) и плашица.Застапеноста на пастрмка и белвица со 42% (пастрмка 35,6%; белвица 6,8%), од другастрана, му дава на езерото атрибут на "пастрмско езеро" - додека плашицата бешепретставена со 43,7%.

За жал, во периодот 1999/2001 двете салмониди заедно беа присутни во статистичкитеподатоци во далеку намален износ и тоа 19% за пастрмката и 13,5% за белвица.Спротивно на тенденцијата на намалување на ловот на пастрмките, учеството наплашицата во регистрираниот улов се зголемува до 55%. Податоците од 2003 годинапокажува огромни промени во статистиката за составот на рибната населба напастрмката.

Причини за намалување на пастрмката и белвицата во официјалните статистичкиподатоци, а секако и во реалноста имало повеќе и може да се дефинираат и бараат во:

прекумерниот риболов и направениот прелов појавата на рибокрадството нецелосната евиденција и нереалното прикажување на уловот присуството на „потонати“ мрежи на дното на езерото користењето на „слепи“ мрежи и мрежи со мали димензии на окцата непочитувањето на дефинираните прописи за употреба на мрежи (должина и

висина)

Секако главните причини за намалувањето на фондот на пастрмката и белвицата ворибарската статистика биле прекумерниот риболов и рибокрадството. Прекумерниотриболов е направен од страна на концесионерите кои водени од желбата за поголемпрофит изловувале поголеми количини на риба од биолошки оптималните граници. Конваквото влијание посебен придонес има и појавата на рибокрадството инерегистрирањето на уловот токму од страна на луѓето (рибарите) вработени ворибарските претпријатија – концесионери.

Фактор кој влијаел на нарушувањето на популациите на пастрмката и белвицатаособено во мрестот бил и големиот број на „потонати“ мрежи. Нивниот број е зачестенсо појавата на рибокрадството како масовна појава. Рибокрадците, во моменти кога воезерото им се приближувале органите на прогон, за да се ослободат од „доказниотматеријал“ ги фрлале мрежите, заедно со рибите. Така фрлените мрежи и понатаму



продолжуваат да „ловат“, а уловените риби во нив угинувале и се распаѓале. Со огледдека ова се случувало и се уште се случува токму на местата каде што пастрмката ибелвицата се мрестат, распаѓањето (трулењето) на рибите ги одбива другите рибиприродно да се мрестат.

Уште еден значаен фактор за намалување на пастрмката и белвицата кој реалновлијае на намалување на популациите на рибите е употребата на т.н. „слепи“ мрежи залов на пастрмка и белвица, најчесто користени во рибокрадството кај нас и воАлбанија.

Со користењето на мрежи со мали димензии на окцата (најчесто од страна нарибокрадците) се ловат маломерни, односно полово несозреани примероци. На тојначин драстично се намалува репродуктивниот потенцијал на популациите, нонегативно се влијае и врз ефектите од порибувањата со подмладок од пастрмка.

Нереалното прикажување на уловот од страна на концесионерите во минатото е еденод факторите кој во голема мерка придонел за нереалната статистика на уловенатариба, особено уловот на благородните видови (пастрмка и белвица) кои ималеповисока пазарна вредност.

Неконтролираниот улов, преловот, појавата на рибокрадството и ловот на малумерни –полово несозреани единки, секако дека имале директно влијание на реалнотонамалување на популациите на рибите, но тие не влијаеле толку драстично, во толкукраток временски период, за да предизвикаат намалување на уловот од некои просечни200 тона во 1991 година на 53 тона во 1998 година, согласно официјалната статистика.

Доколку се земат во предвид количините на пастрмка и белвица кои се изловени одрибокрадците и количините кои се изловени од концесионерите, а не се прикажани (одпогоре дефинираните причини) може да претпоставиме, со голема сигурност, декавкупниот улов на пастрмка и белвица во нашиот дел од езерото, немало многу да серазликува од просечниот улов на пастрмка и белвица наназад години.

Овие и слични статистички податоци ја возбудија јавноста и релевантните политичкиструктури па во 2004 година како мерка за заштита на рибната населба во ОхридскотоЕзеро, пропишана е тотална забрана, која трае до денес.

Риболовни пракси за стопански риболов на Охридското ЕзероВо пишаните документи за начинот на риболов на Охридското Езеро, содветно набиологијата на рибите и условите на езерото, се наведени следниве начини односновидови на риболовни средства и опрема:

а) Лов на пастрмкаПред воведување на блинкерот како риболовен алат на Охридското Езеро, пастрмкатасе ловела со повлечни и стоечки мрежи. Ловот претежно се одвивал во периодот на



нејзиниот природен мрест и тоа до почетокот на декември до 25 во истиот месец, потоаод 15 јануари до 20 март наредната година. Периодот помеѓу декември и јануари билозначен како тотална забрана или познат во регионот како „татиљ“.

За лов во зимските месеци, најповеќе се користела повлечна мрежа наречена „кључ“ сопомош на која, на пределите на песокливо дно од езерото се оградувал определенпростор, богат со пастрмки на мрест, и потоа бил влечен од страна на рибарите одбрегот. Со оглед дека на овој начин не настанува никаква механичка повреда нарибите, маломерните риби, во овој случај претежно машките единки, лесно можеле дасе вратат во езерото.

За ловот на пастрмката се употребувале и уште две повлечни мрежи, далеку поголемиод „кључот“ и тоа пештанскиот и мегданскиот влак. Првиот се употребувал, како штовпрочем и самото име кажува, во регионот од с.Пештани до почетокот на Љубанскополе, каде дното е каменесто. Тој се употребувал на поголеми длабочини и аналогнона конфигурацијата на дното бил подиган на поголеми длабочини со помош на дваголеми дрвени чунови. Исто како и претходниот алат и од овој маломерните единки севраќале назад. Пештанскиот влак, исто така, се употребувал и во месеците јули иавгуст кога е и природниот мрест на делот од популацијата на пастрмката (позната каколетна форма) на истите предели, но, во уште поголеми длабочини.

Мегданскиот влак, кој е воедно и најголема повлечна мрежа на Охридското Езеро сеупотребувал на јужните и северните делови од езерото каде дното е ситно песковито, аводата релативно плитка. Истиот алат, се употребувал и за лов на крап но во пролетнолетните месеци. Во последно време ниедна од погоре опишаните повлечни мрежи несе во употреба.

Стоечките мрежи (ноќници) на времето пред употребата на монофиламентнитенајлоснки мрежи, биле направени од памучен конец и се поставувале на помалидлабочини (до 20 м) долж целата литорално-сублиторална зона од езерото и тоаповторно во зимските месеци. Тие се поставувале на дното од езерото, а наместоденешни пластични пловки (тапи) имале пловки од ситка (Scirpus sp.).

За време на Втората светска војна, италијанските војници, присутни на пределите наОхридското Езеро, за прв пат, ваквите мрежи ги поставувале како лебдечки и на тојначин овозможувале лов на пастрмка во нејзината вегетативна фаза кога таа слободноплива по езерската шир – пелагијалот. Мрежите биле поставувани и во централнитеподрачја на езерото, одржувани со пловки на длабочини од 20 до 30 метри.

Кон крајот на 50-тите години од дваесетиот век, како риболовен алат е донесен„блинкерот“, кој представува трикука јадица околу која се врти едно плехано парче воформа на рипка поврзано на најлонски конец кој се влече од брег или со чамец.Донесен пред се за рекреативен риболов, поради неговата ефикасност во периодот одмај до октомври во пределите на езерската шир, набргу преминува и како алат за



стопански риболов. Неговата употреба се зголемува со воведување на вонбродскитемотори на чамците. Се до неговата забрана за употреба, за стопански риболов секористеа по 300 блинкери на еден рибар, односно чамец. Од следење на состојбите натерен, во дадени месеци од годината во периодот 1987-1994 година, претежно јули иавгуст, евидентираниот процент на маломерни единки достигнуваше и до 72%. Овабеше и главна причина за покренување на уште една (од многубројните) иницијатива занегова забрана за употреба како неселктивен риболовен алат. На ова треба да сенадоврзе и неговата енормна употреба и во рекреативниот риболов, што е опишано вопонатамошниот дел.

Во риболовната основа за Охридското Езеро тој повторно се дозволува, зарадинеговата атрактивност и привлекување на туристи риболовци, но со поддалекупостроги определби за неговата употреба.

Со постигнување на висока пазарна вредност на пастрмката и зголемените финансискиапетити на тогашните концесионери на рибниот фонд, кон крајот на 80-тите години,погоре опишаните лебдечки мрежи почнаа повторно да се употребуваат. Од година вогодина тие се повеќе се употребуваа. Со забраната на блинкерот беа предложени каконегова субституција односно како селективен алат, што во суштина е дозволенодоколку правилно се употребува.

б) Лов на охридска белвицаВо подамнешни времиња белвицата се ловела со стоечки мрежи, како и со „кључ“белвичарник (сличен на оној за пастрмката но со помали димензии на окцата), вопериодот ноември – декември за време на нејзиниот природен мрест.

Во почетокот на 60-тите години од минатиот век, за нејзин лов, по барање на тогашниотЗавод за рибарство на СРМ, е воведена и коча (повлечна мрежа која се влечела сопомало бродче – кочар). Кочата се влечела по дното најповеќе во деловите од езеротокаде белвицата најчесто престојува, односно преминот од литорал кон сублиторал изоната на “мртвите“ школки, кај рибарите познат како „веѓа“ на длабочина од 15 до 30метри. Ефектот по однос на уловените количини бил извонредно обилен и со малкунапор (односно финансиски трошоци).

Но, од друга страна, пак, нејзината употреба предизвикувала големо нарушување настаништата (хабитатите) на дното, каде впрочем живеаат и најголем број одендемичните фаунистички елементи – охридскиот тркалезен сунгер, разни припаднициод полжавите, пијавици, планарии и др. Голем дел од овие животни (најповеќесунгерот) биле извлекувани заедно со ловот од белвица, а воедно и во голема мераподмладокот (икра и личинки) на белвицата бил уништуван.

Така, по неколкугодишна употреба кочата е повлечена од употреба.

в) Лов на плашица



Стопанскиот риболов на плашицата се вршел во периодот од месец ноември до мартнаредната година и тоа исклучиво на местата каде таа презимувала при тоа групирајќисе во големи јата од по неколку десетици тони. Се ловела со “влаче“ мала повлечнамрежа со димензии на окцата од 12 мм, со која со помош на чамец бил заградуван делод јатото во зимовникот.

Порано, на македонскиот дел од Езерото познати беа неколку зимувалишта наплашицата и тоа кај селата Трпејца и Пештани на исток и Калишта и Радожда назападниот дел. До почетокот на 70-тите години од минатиот век плашицата зимувала иво Охридскиот Залив.

Години наназад такви зимувалишни јата на плашица веќе нема, бидејќи намаленатабројност на нејзиниот најголем предатор во Езерото – пастрмката – и овозможуванепречено движење преку целото езеро. Порано, присуството на пастрмката секогаш јадржело плашицата поблиску до крајбрежните делови, со што овие две, по однос нахраната (зоопланктон) компетитивни риби завземаа свои различни еколошки ниши.

Така во денешно време имаме експанзија на популацијата на плашицата која слободносе движи по езерото, козумира повеќе храна и аналогно на тоа има и поголемо темпона раст. Ова, неминовно го наметнува фактот за мелиоративен и селективен лов наплашицата од Охридското Езеро.

На албанскиот дел од Езерото, плашицата била ловена и ноќно време со светла имали пелагијални заградувачки мрежи, како и со бродчиња со пелагијални повлечнимрежи.

г) Лов на крапКрапот се ловел со стоечки мрежи, а многу често се ловел и со мегданскиот влак и тоаво реонот на Св.Наум – с.Љубаништа, Струга и Калишта.

д) Лов на јагулаЈагулата во езерото се ловела со „стави“ односно со по неколку јадици поврзани секојасо посебен конец на еден главен (како што се и струковите) појак конец. На јадицитенајчесто е закачувано како мамец плашица. Исто така, се лови и со посебноприпремени мрежи „јагуларки“ од најлонски конец.

Најзначаен начин на лов на јагула е „даљанот“ посебна инсталација на реката ЦрнДрим во Струга. Сега постои само еден, додека порано кога коритото на реката не билорегулирано, постоеле повеќе на секој ракавец од истекот на Дримот.

Во 1965 година со изградба на браната на реката Црн Дрим природниот пат на јагулатае прекинат, со што физички миграцијата во и надвор од езерото е оневозможена. Одтогаш Охридското Езеро се порибува со подмладок од јагула уловен на други места воЕвропа.



ѓ) Лов на останатите рибиОстанатите видови риби се ловат со стоечки мрежи, со исклучок на мренецот (дујак) којбил ловен со влаче и тоа само во струшко – калишкиот регион.

Ефекти на тоталната забрана – мораториумот и негова оправданостВо услови на непостоење на контролен механизам за заштита и имајќи ја во предвидекономската и социјалната положба на населението во регионот и направените анкетисо „рибарите“ може, со голема сигурност, да се тврди дека, денеска, состојбата сопастрмката и белвицата во езерото е реално алармантна. Мораториумот иманегативен ефект на реалната состојба со популациите на пастрмка и белвица воезерото.

2.1.1.2. Анализа на состојбите и организирање стопански риболов наПреспанското ЕзероТрадиционалниот риболов e традиционална вештина која е белег и еден одидентитетите на Преспа и на Преспанското Езеро. Се состои од старински алатки,риболовни помагала, рибарски куќарки на вода, рибарски чамци. Го практикувалолокалното населението воглавно во крајезерските села во македонска, албанска игрчка Преспа.

Традиционалниот риболов во Преспа е автентичен и сосема различен од риболовот наОхридското и Дојранското Езеро. Риболовните помагала, алати и начинот на риболовсе манифестирал преку два принципи (системи, методи) и тоа: Систем на лавиринти исистем на поставени гранки –“намет“.

Системот на лавиринти т.е. намамување (поттикнување) на рибите да влезат восистемот од прегради изработени од плетена трска и вертикално поставени во плиткавода на простори кои не се изложени на поголеми ветрови. Во изработката наплетената преграда од трска се користеле традиционални техники кои локално сенарекуваат “плетење кочинка”. Се сече сува висока трска од 1,5 до 2 метри и се спојува(плете) со претходно собрани и обварени тенки врбови прачки. Трските се спојуваат воролна со должина од 4 до 6 метри кои се лесни за манипулација. Истите “кочинки”локалното население ги продавало и се уште но поретко ги продава за обликување натавани со помош на сврзно средство малтер од вар. Вака подготвените ролни рибаритесо помош на жица или врбови прачки ги врзувале на длабочина од околу еден метар напретходно забодени колчиња. Колчињата ги поставувале во форма која ја викале “коца”која е компактен дел од два коси странични дела затеснети на страната на обалата иповрзани со полукружен дел. Ова е надворешниот дел од препреката “коца”. Вовнатрешноста правеле неколку составни делови секој со старинско име “котец”.Главната филозофија на ловењето на риби се состоело во тесниот и полукружен отвород неколку сантиметри помеѓу секој внатрешен дел кој е во форма на срца. Споредкажувањето на рибарите рибата која памти само 5 секунди кога ќе влезе преку тој



кружен отвор во “срцето” заборава да излезе и така е уловена и свежа во плиткатавода “подготвена” за на пазар.

Системот на поставени “наметнати” гранки врз претходно набиени и распоредениколци во плиткото крајбрежје се вика “намет”. Колците се редат во концентричникругови почнувајки од еден централен кол и надворешниот круг е со пречник од околу 5метри. Целата површина од внатрешноста на овој круг ја редат со зимзелени гранкикако стоговите сено. Така се добива компактен куп во водата, а помеѓу гранките и днотона езерото има простор во кои се собираат рибите. До овој голем груг прават уште еденпомал круг со пречник од 2-3 метри но само од забиени колци без да ставаат гранки.Рибите поради љубопитност, заштита од птици, топлината од гранките, пријатниотмирис, во големи јата се насобираат во големиот круг од “наметот”. Два пати восезоната-на крајот на есента и крајот на зимата овие два круга рибарите гиобиколуваат со претходно подготвена “кочинка”. која ја врзуваат врз крајните колци и јапотчукнуваат и “стабилизираат со песок од водата. Меѓу големиот круг со гранкизаградени со кочинка и малиот празен круг само од кочинка изработуваат пак малполукружен отвор. Само тие два пати се качуваат рибарите врз купот од гранки,удираат со колци и рибата уплашена прави концентрични кругови кон преградата и сеупатува преку полукружниот отвор во помалиот празен круг каде поради истатапричина е заробена и спремна за на пазар.

Покрај овој традиционален и еколошки (одржлив) риболов рибарите развиле иизработувале и други риболовни средства и помагала како: “потиск”, “сак”, “вршна”,“сертме” и други. Изработувале стари преспански рибарски чунови од едно длабенодрво “моноксил” а покасно од даски, рибарски куќарки поставени на колци и дрвениплатформи во вода, предмети со употербна вредност (како кошници, големи дрвенисадови изработени од едно стебло со длабење во кои чувале сушена риба). За жалсето ова не е доволно сочувано, негувано и промовирано. Информираноста налокалното население и македонската јавност за вредностите и значењето на оваатрадиција е недоволна. Досега надлежните институции и локалното население немаатпревземено доволно мерки за да се подобри оваа состојба. Поради тоа постоиопасност од негово целосно изумирање и заборав. Истите можат да се видат воновоизграденото “Рибарско село” во Отешево во кое има и оригинални предмети

Преспанското Езеро, по однос на составот на рибната населба е типично ципринидноезеро. Во него покрај ципринидните риби повремено се среќаваат и примероци напоточна (речна) пастрмка Salmo peristericus кои доспеваат од Брајчинска и Лева Река.

Табела 1. Застапеност на одделни стопански поважни видови риби во годишните ловини одПреспанското Езеро

ГодинаВид на риба (%)

Крап Скобуст Нивичка ГрунецОстанати

(мрена/писа 1990-2007)

Вкупен годишенулов (кг)

1946 30.02% 15.50% 18.86% 26.83% 7.76% 115,272



1947 27.21% 29.58% 28.03% 10.37% 4.79% 99,229

1948 27.21% 34.42% 18.31% 10.56% 2.13% 135,888

1949 15.89% 21.19% 11.81% 27.04% 24.04% 137,385

1950 41.05% 24.97% 12.55% 16.10% 5.33% 143,052

1951 38.56% 36.68% 17.67% 6.38% 0 138,308

1953 28.78% 40.69% 14.41% 0 16.13% 130,926

1954 31.33% 38.18% 14.86% 10.27% 5.36% 131,656

1955 52.03% 8.28% 20.35% 0 19.34% 138,138

1958 25.27% 24.60% 34.30% 15.83% 0 115, 205

1959 13.30% 53.44% 18.98% 14.29% 0 93,716

1960 15.58% 46.66% 21.42% 16.34% 0 127,423

1961 10.79% 46.37% 20.20% 22.63% 0 151,053

1962 10.99% 48.16% 31.79% 9.05% 0 148,2 06

1963 19.71% 34.76% 33.33% 12.20% 0 173, 416

1964 11.46% 32.94% 35.91% 19.69% 0 173,405

1965 12.11% 31.10% 33.21% 23.58% 0 165,281

1966 20.49% 32.84% 34.45% 12.22% 0 149,837

1967 18.08% 37.64% 29.09% 15.19% 0 143,566

1968 11.20% 41.75% 27.99% 19.05% 0 126,427

1969 16.97% 46.09% 20.31% 16.62% 0 108,136

1970 13.57% 43.92% 15.12% 27.38% 0 121,070

1971 3.76% 41.77% 29.18% 23.27% 2.02% 80,643

1972 8.88% 54.48% 13.84% 20.78% 2.02% 102,918

1973 9.99% 53.80% 6.34% 27.28% 2.59% 97,911

1974 2.92% 65.13% 17.11% 11.79% 3.05% 82,733

1975 0.59% 68.50% 26.93% 1.20% 2.78% 87,635

1976 0.09% 72.80% 21.52% 2.76% 2.84% 88,802

1977 0.39% 52.26% 14.70% 5.12% 27.53% 118,344

1978 0.23% 55.64% 19.01% 2.08% 22.98% 126,530

1979 0.29% 41.09% 30.75% 9.84% 18.02% 113,339

1980 0.11% 47.87% 27.52% 12.49% 12.02% 86,005

1981 0.04% 35.47% 36.99% 3.61% 23.90% 57,926

1982 0.14% 47.35% 40.45% 2.53% 9.53% 84,148

1983 0.05% 37.95% 39.36% 0 22.64% 53,394

1984 0.13% 33.17% 39.19% 5.15% 22.36% 77,958

1985 0.05% 12.31% 49.74% 3.28% 34.63% 69,902

1986 0.06% 10.01% 60.62% 20.25% 9.06% 52,747

1990 0.15% 7.69% 78.08% 5.19% 0.47% 8.42% 69,389



1991 0.05% 2.47% 77.14% 8.84% 0.32% 11.17% 75,994

1992 0.15% 2.57% 81.64% 9.34% 0.47% 5.82% 82,028

1993 060% 2.89% 82.69% 5.97% 0.74% 7.11% 83,814

1994 2.18% 4.77% 65.18% 7.17% 0.53% 2.01% 83,252

1995 0.56% 2.11% 80.42% 7.02% 0.17% 9.72% 64,687

1996 1.18% 3.80% 75.54% 3.67% 0.30% 15.52% 57,272

1997 1.54% 5.68% 72.41% 4.21% 0.67% 16.12% 28,516

1998 0.22% 4.49% 80.24% 1.51% 0.72% 12.82% 30,365

1999 56.77% 10.50% 27.36% 0.35% 0.41% 4.61% 7,131

2000 54.08% 19.49% 6.10% 0 0 20.33% 11,547

2001 100% 0 0 0 0 0 3,040

2002 0.30% 16.69% 41.12% 0 0 41.88% 0,659

2004 9.30% 6.59% 57.11% 0 0 27.01% 107,317

2005 2.45% 2.64% 69.42% 0 0 25.48% 47,001

2006 1.16% 1.83% 90.74% 0 0 6.27% 17,997

График 6. Вкупен годишен улов на риба во Преспанското езеро

Кај економски поважните риби, доминантна риба е белвицата и тоа застапена со 65%во вкупната ихтиомаса, потоа крапот со 20%, писата со 6%, карасот со 5%, а другите4% отпаѓаат на останатите риби. Овде не е земена предвид сончарката.



2.1.1.3. Анализа на состојбите и организирање стопанскиот риболов наДојранското ЕзероГлавното економско значење на Дојранското Езеро, отсекогаш било во риболовот, какона македонска така и на грчката страна. Рибната фауна на езерото припаѓа навардарската ихтиофауна, која е сосема различна од ихтиофауната на останатите двеприродни езера во Република Македонија (Охридско и Преспанско). Грабливите рибиво езерото се претставени со јагулата (Anguilla anguilla) која веќе и да не се среќава,перкијата (Perca fluviatilis) и сомот (Silurus glanis). Последните два вида не се присутни воводите од Јадранскиот слив. Од другите видови риби во езерото поголем дел припаѓаат конгрупата на бели риби, од кои економски позначајни се: црвеноперката или платица (Rutilusrutilus), беловицата или плашица (Alburnus alburnus) и крапот (Cyprinus carpio).Преостанатите видови риби во езерото учествуваат со незначителен процент во вкупниотулов.

Во минатото, според литературните податоци, Дојранското Езеро беше регистрирано какоедно од најпродуктивните езера во Европа, имајќи важна улога во снабдувањето налокалното население со риба. Просечниот годишен улов на риба од ова езеро,претставуваше 50% од вкупниот улов во Република Македонија.

Во периодот од 1946-1986, просечниот годишен улов од езерото во Република Македонијаопаднал од 529 тони на 323 тони. Крапот кој во периодот 1946-1955 учествувал со 13,4% вовкупниот улов, во периодот 1977-1987 опаднал на само 1,13%. Во исто време, уловот нацрвеноперката (платницата) се зголемила од 51,65% на 74,25%. По 1990 година, годишниотулов на риба од езерото континуирано опаѓа. Во наредните неколку години, тој достигнувавредност од 70 тони годишно, за да во 2002 година падне на само 25 тони.

По однос на риболовот од Грчка страна, рибарските дозволи се доделувани наздруженија и поединци од страна на државата со јавна понуда. До 1998 година, езеротобило дадено на користење на рибарското здружение од Mouries, а по тој период немазаинтересирани поединци или здруженија за негово рентирање.

Табела 2. Застапеност на одделни стопански поважни видови риби во годишните ловини одДојранското Езеро

Година

Вид на риба (%) Вкупен годишен улов (kg)

Црвеноперкаили Платница

ПеркијаПлашица

илиБеловица

КрапРепубликаМакедонија

РепубликаГрција

1935 30.13 % 53.69% 12.42% 2.94% 430,323 -1936 - - - - 474.236 -1946 75.78% 16.05% 0.98% 4.94% 529,010 -1950 27.01% 49.22% 0.39% 22.98% 817,379 -1955 76.44% 14.28% 1.15% 7.48% 423,132 -1960 79.68% 18.33% 0.90% 1.07% 551,145 -1961 81.75% 16.79% 0.86% 0.58% 670,936 -1962 74.70% 21.95% 2.58% 0.75% 606,869 113,960



1963 74.90% 22.98% 0.54% 2.26% 467,785 112,6801964 79.01% 15.35% 0.98% 4.64% 483,328 143,9001972 - - - - - 97,3001977 69.25% 17.67% 10.05% 2.51% 430,245 -1978 63.79% 18.63% 14.34% 2.66% 492,568 -1979 77.34% 20.13% 1.02% 1.02% 464,028 -1980 80.21% 14.61% 4.30% 0.53% 513,383 -1981 85.81% 12.50% 0.93% 0.46% 548,024 -1982 77.76% 19.44% 2.17% 0.29% 422,264 70,4001983 66.39% 23.41% 8.03% 1.76% 345,362 -1984 75.13% 23.14% 0.80% 0.57% 408,846 -1985 73.93% 21.19% 3.69% 0.84% 505,116 -1986 72.66% 20.32% 5.65% 0.74% 322,959 -1988 - - - - 127,366 32,2001989 - - - - 193,176 27,8001990 44.88% 29.44% 0.18% 2.38% 314,145 23,1001991 82.50% 7.20% 7.60% 2.40% 276,702 20,4001992 75.62% 7.51% 13.75% 2.66% 288,268 23,5001993 78.02% 4.80% 14.52% 2.84% 235,9811994 50.59% 1.23% 38.42% 9.46% 240,1861995 63.05% 3.02% 27.58% 12.58% 243,7211996 49.06% 1.64% 36.71% 12.52% 229,566 13,6001997 43.04% 1.61% 32.55% 16.07% 178,2581998 14.78% 1.28% 44.47% 22.57% 147,3361999 30.89% 0.49% 41.24% 16.84% 174,3372000 32.43% 0.03% 35.80% 21.28% 71,438

Извор: Stankovic (1937), Apostolski (1968), Naumovski (1991), Костов (2009) за Република Македонија и Karvounaris(1973), Fish Directorate of Kilkis, за Република Грција

Табела 3. Застапеност на одделни стопански поважни видови риби во годишните ловини одДојранското Езеро

ГодинаВид на риба (%) Вкупен годишен улов (kg)

Сом КарасРепубликаМакедонија

РепубликаГрција

1990 0.20% 314,145 23,1001991 0.26% 276,702 20,4001992 0.17% 288,268 23,5001993 0.05% 235,9811994 0.13% 240,1861995 0.25% 243,7211996 0.08% 229,566 13,6001997 0.11% 7.17% 178,2581998 0.19% 12.06% 147,3361999 0.03% 6.32% 174,3372000 - 9.90% 71,438

Извор: Stankovic (1937), Apostolski (1968), Naumovski (1991), Костов (2009) за Република Македонија и Karvounaris(1973), Fish Directorate of Kilkis, за Република Грција



2.1.1.4. Анализа на состојбите и организирање стопанскиот риболов навештачките езера – акумулацииВо нашата земја во изминатиот период изградени се голем број помали или поголемиакумулации. Основната намена на овие акумулации е главно обезбедување вода занаводнување и производство на електрична енергија. Освен за наводнување иенергетика како основни намени, акумулацииите претставуваат и погодни објекти запроизводство на риба. Производната способност на одделните акумулации е различнаи зависи од повеќе фактори, пред се од географската положба, физиографскитеособености, длабочината, осцилациите на водата, можноста да се празнат или не и сл.

Во минатото поголем дел од акумулациите се ползувале или биле правени планови занивна експлоатација, како објекти за производство на риба и се спроведувалорганизиран стопански риболов. Сериозно се пристапувало кон анализа накапацитетите и се предвидувале количините на риба која може да се произведе од нив.Според податоците со кои располагаме, во зависност од условите и применетататехнологија и организација на производство од поплитките акумулации во низинскитереони во кои е применета посовремена технологија на производство, се постигнувалеприноси од 500 кг/ха (акумулација „Младост“ и „Кременица“) до 1500 кг/ха (акумулација„Букри“ II). Наспроти вака високите приноси во низинските акумулации, кои сеизедначуваат со приносите од рибниците, во поголемите акумулации, особено во ониесо поголема длабочина и од кањонски тип (Матка, Тиквеш, Калиманци, Глобочица идр.) приносите биле значително пониски и се движеле од 20-200 кг/ха.

Согласно податоците со кои располагаме од архивата на Заводот за рибарство, вопериодот до 1970 година стопански се експлоатирале или се правени планови заесплоатација на петнаесет акумулациони езера. Просечниот проектиран годишенпринос на риба од овие акумулации бил проценет на приближно 176.000 кг. Како што сегледа од прегледот на табелата постигнатите приноси биле мошне различни, што ерезултат на типот на акумулацијата, застапениот вид на рибите и применетататехнологија на производството. Со исклучок на акумулацијата Маврово каде билазастапена само автохтоната пастрмка, во сите други акумулации биле застапеникрапот и видовите риби, кои што се затекнати во акумулациите при нивно затварање.

Табела 4. Акумулации на кои се вршел стопански риболов

Акумулација Површина ха Вк. Принос кгПринос по

1 ха1. Асанли 1,0 300 3002. Чинарли 5,0 1.600 3203. Водоча 194,0 7.000 364. Тиквеш 1550,0 80.600 525. Пишица 15,0 3.300 2206. Кременица I 2,0 1.150 5757. Кременица II 3,0 750 2508. Букри I 50,0 40.000 800



9. Букри II 5,0 7.500 1.50010. Младост 70,0 10.000 14311. Камник 25,0 14.000 56012. Маврово 1200,0 6.000 513. Вратница 6,0 1.420 23614. Ергела 2,0 1.200 60015. Дедебалци 3,5 1.175 335

Бројот на акумулации кои се користеле за стопански риболов со тек на време сенамалувал за денес најголемиот број да се ползуваат само како објекти каде сеорганизира рекреативен и спортски риболов.

Изведување на стопански риболов и во наредниот период се предвидува само наакумулациите „Тиквеш“ и „Шпилје“.

2.1.1.5. Стопански риболов на реки и потоциОд 1953 година наваму стопански риболов на реки и потоци не се изведува.

Нотиран проблем на реките и потоците е користењето на недозволени средства за ловна риба.

2.1.1.6. Нотирани проблеми при вршење стопанскиот риболов вориболовните води (природни езера, вештачки езера – акумулации)Проблемите со организирањето и изведувањето на стопанскиот риболов наприродните езера и акумулациите може да ги поделиме на општи или заеднички испецифични. Општи се проблемите кои се однесуваат на сите риболовни води каде сепрактикувал и се предвидува практикување на стопански риболов и во иднина.Специфичните проблеми се однесуваат за одредена риболовна вода.

Општи или заеднички проблемиа) Промена на видовата застапеност на рибните населбиВо текот на изминатите триесетина години во природните и вештачките езера –акумулациите, во Република Македонија има значајна промена на застапеноста нарибите во вкупната рибна населба, односно има промена на процентуалнатазастапеност на видовите во вкупниот улов. Генерално, во сите риболовни води иманамалување на густините на економски вредните видови риби за сметка на поголематазастапеност на економски помалку вредните „плевелни“ видови риби. Зголемено еприсуството на недомородните (алохтони) видови риби, а и присуство на инвазивнивидови риби кои директно влијаат врз намалување на популациите на економскивредните видови (крап, сом, пастрмка и др.)

б) Занемарување на екосистемскиот пристап на рибарството во минатото инепланско стопанско искористување на рибите од езератаВо одреден временски период, особено по осамостојувањето, а почнувајќи поизразеноод 1994 година, постои појава на занемарување на екосистемскиот пристап во



рибарството, односно одржливото ползување на ресурсите. Како резултат на ова доаѓадо непланско изловување на риба и појава на прелов во определени риболовни води.На тој начин директно се влијаело и на промената на рибната населба и пореметувањена рамнотежата во екосистемот. На оваа појава треба да и се посвети посебновнимание и да се исправат грешките и штетите кои се направени во минатото.

в) Промена и нарушувања во животната средина и уништивање на хабитатите сопосебен акцент на природните мрестни локалитетиОваа појава била актуелна во минатото, но многу е актуелна и во моментов. Станувазбор за промени кои се случуваат во животната средина, а кои директно влијаат врзрибите и нивниот живот. Како еклатантни примери за нарушување на животнатасредина се сечењето на трската и уништувањето на природните мрестни локалитети,влијанието на реката Сатеска и уништувањето на мрестните локалитети на пастрмкатаво струшкиот дел од Охридското Езеро, еколошката катастрофа на Дојранското Езеросо испуштањето од грчка страна и намалувањето на нивото на водата; Релативноголемиот број на „потонати“ мрежи во риболовните подрачја и друго.

г) Немање контрола врз езерата и појава на криволов и рибокрадствоПовеќегодишното отсуство на стопан-концесионер доведе до појава на криволов ирибокрадство на риболовните подрачја, во загрижувачки размери. Бројот на лицата коисекојдневно, бесправно, ловат риба е од ден на ден се поголем. Штетата која јапедизвикуваат врз популациите на благородните авохони видови риби е непроценлива.

д) Немање на стопан – концесионерРиболовните подрачја веќе подолг временски период се без концесионер. Во еднаваква состојба државата не само што нема бенефит од рибарството, туки трпи изначителни економски штети. Бројот на редовно вработени и ангажирани рибари, коишто во периодот на постоење на концесионери бил неколу стотини лица денес есведен на нула. Така директно се влијае на социо-економската состојба на лицата коинекогаш беа вработени во секторот рибарство и нивноо осиромашување. Судирајќи сесо егзистенционални проблеми некогашните рибари се доведоа во ситуација да бидатприморани својата егзистенција да ја обезбедуваат преку криволов. Ваквата состојбанегативно се одразува и на вкупната рибна населба и директно влијае врз уништувањена рибите како добро од општ интерес. Во една состојба на анархија и масовенкриволов се врши геноцид врз благородните видови риби во природните езера.

ѓ) Физичко и хемиско загадување на водите (цврст отпад, отпадни води,агрохемиски средства)Бројни се примерите кога риболовните води се претворени во реципиенти на отпадниводи од индустријата и комунални отпадни води, како и депонии за цврст отпад.

е) Екстракција на вода за наводнување во неконтролирани размери



Риболовните води се ползувале и во минатото, се ползуваат и ќе се ползуваат занаводнување на обработливите површини, меѓутоа во последните години сме сведоцина неконтролирано и непланско искористување на истите.

Специфични проблеми за Охридското Езероа) Намалена популација на пастрмка и белвицаПастрмката и белвицата како економски највредни видови риби од Охридското Езерово изминатиот период беа и се уште се под најголем притисок. Состојбата на немањестопан-концесионер веќе подолг временски период, релативно слабата физичказаштита на езерото, појавата на рибокрадство и криволов во енормни размери, ловотна малумерни и полово несозреани единки, предизвика неконтролиран лов (прелов),своевиден геноцид на популациите на пастрмка и белвица во езерото. Оваа состојба еалармантна и во подолг временски период неодржлива и води кон несогледливипоследици.

в) Експанзија на популацијата на плашицата и заземање на еколошките ниши напастрмката од страна на плашицатаКако резултат на намалените популации на пастрмка и белвица во езерото доаѓа доекспанзија на популацијата на плашицата во езерото која постепено ја завземаеколошката ниша и животната средина на пастрмката.

г) Посебен проблем во езерото се потопените мрежи кои се наѓаат на дното наезерото и кои уништуваат значаен дел од рибите за време на мрестот.

Специфични проблеми за Дојранско Езероа) Ниска економска вредност на рибната популација во целостКако резултат на доминантното присуство на „плевелни“ и со мала пазарна вредностриби во вкупната рибна населба, економската вредност на рибите во езерото еисклучително ниска.

б) Доминантна популација на инвазивен вид на рибаСребрениот карас е доминантен вид риба во уловот на концесионерот во последнитегодини од стопанисувањето со езерото. популацјата на карасот е во тенденција напостојан пораст и директно влијае, негативно, на популациите на благородните иавтохтоните видови риби во езерото и врз намалување на вкупната вредност нарибната населба во езерото;

в) Намалување на густината на популациите на благородните видови рибиКако резултат на низа фактори густините на популациите на благородните видови рибикрап, сом и костреш од година во година се намалуваат.

г) Зголемени популации на колониите на големиот корморанНемањето на концесионер и организирано чување и заштита на рибите, кои со вековнатрадиција се спроведувале на Дојранското Езеро, доведе до неконтролирано



зголемување на колониите на ихтиофагните видови птици, особено на големиоткорморан и пеликанот.

Специфични проблеми за Преспанското Езеро

а) Појава на алохтони видови рибиВо Преспанското Езеро е констатирана експанзија на популацијата на сончарката иодредена тенденција на зголемување на популацијата на сребрениот карас.

б) Зголемена популација на колониите на далматинскиот пеликан и големиоткорморан што предизвикува зголемена екстракција на рибите, особено белвицата игрунецот;

в) Промена во екологијата на мрестот на преспанската плашица (белвица) по односна локалитетите на мрест;

г) Присуство органохлорни пестициди и тешки метали во ткивата на рибите

2.1.2. Рекреативен и спортски риболов

Под поимот “рекреативен риболов” се подразбира лов на риба со дозволен риболовенприбор и опрема заради рекреација, а под “спортски риболов“ се подразбираорганизиран лов на риба со дозволена риболовна опрема и прибор во рамки наорганизирани натпревари од страна на риболовни здруженија и федерацијата. Достапувањето во сила на Законот за рибарство и аквакултура не се правеше дистинкцијапомеѓу рекреативниот и спортскиот риболов и тие се третираа како „спортско-рекреативен риболов“.

2.1.2.1. Рекреативен риболов на реки и потоци

На територијата на Република Македонија постои широка мрежа на истечни води (рекии потоци), чија вкупна должина изнесува околу 2200 км сметано со просечна широчинаод 10 м, се добива активна водена површина од околу 2200 ха.

Од 1953 година, до денес, сите истечни води се користат исклучиво за рекреативен испортски риболов. Не постои веродостојна евиденција за уловот на риба во реките одстрана на и рекреативните и спортските риболовци, а до количините на изловена рибаво нив се доаѓа по пат на процена на продуктивноста на екосистемот. Токму поради тоаникогаш во Република Македонија немало релевантни податоци за обемот на рибнотопроизводство на реките, односно количините на риба која се лови во нив од страна нарекреативни риболовци. Апроксимативно, производството или продукцијата на риба воистечните води во Македонија се проценува на приближно 150.000 кг до 250.000 кггодишно.



Поголемите реки давале значително поголем принос, особено Црна Река и Вардар, сосвоите плавни подрачја Пелагонија и Скопско Поле. Според расположивите податоциво одделни години уловот на овие делови надминувал и 100.000 кг риба. Истовременоовие делови од реките биле и најбогати природни мрестилишта за циприниднитевидови риби. Меѓутоа, по изведените мелиоративни зафати и со изградбата на бранина речните корита, овие подрачја засекогаш се изгубени како природни плодишта, штосекако има влијание врз намалувањето на густините на рибните популации.

2.1.2.2. Рекреативен и спортски риболов на вештачки езера - акумулации

Во Република Македонија до денес се изградени околу 110 вештачки езера(акумулации и микроакумулации). Позначајни вештачки езера - акумулации на кои можеда се организира рекреативен и спортски риболов се:

Табела 5. Акумулации за организирање рекреативен и спортскириболов

1. Тиквеш 2. Турија3. Козјак 4. Глажња5. Стрежево 6. Лисиче7. Шпиље 8. Мавровица9. Маврово 10. Младост11. Мантово 12. Матка13. Калиманци 14. Слатино15. Глобочица 16. Градче17. Водоча 18. Липково

Останатите помали вештачки езера - акумулации се приклучени во состав нариболовните ревири и во целост се ползуваат за организирање на рекреативен испортски риболов. Исклучок од ова се акумулациите Букри 1 и Букри 2, кои што се восостав на комбинатот Пелагонија и се регистрирани капацитети (рибници) запроизводство на риба. Истите функционираат на принцип на рибници и полурибници затопловодни видови риби.

2.1.2.3. Рекреативен риболов на природните езера

Рекреативниот риболов на природните езера (Охридско, Преспанско и Дојранско) сепрактикувал од многу одамна, а се практикува и денес.

Интересен е податокот дека рекреативниот риболов на природните езера први почналеда го практикуваат гостите и туристите. Месното население риболовот го вршелеисклучиво со алат со кој се врши стопански и недозволен риболов (мрежи, сертмиња,струкови, самици, ости и др.). Уште еден куриозитет поврзан со рекреативниот риболовна природните езера е тоа што до почетокот на деведесетите години од минатиот век,



тој се вршел без дозвола, поточно речено никој не вршел контрола на рекреативнитериболовци на природните езера. Исклучок бил риболовот на пастрмка со блинкер, навлечење, на Охридското Езеро, каде се издавале дозволи (годишни и дневни). Од овиепричини рекреативните риболовци околу Дојранското и Преспанското Езеро и по 2000година немаа формирано риболовни здруженија преку кои би ги остварувале своитеправа за организирано вршење рекреативен риболов.

Значајни проблеми со организирање и изведување на рекративниот риболов настанааво моментот кога се одзедоа концесиите на акционерските друштва (фирмите) коивршеа стопански риболов на природните езера. Со одземањето на концесиите ситеприродни езера практично станаа забранети не само за изведување на стопанскириболов туку и за изведување на рекреативен риболов. Лошото законско решение настариот закон за рибарство (од 1993 година) согласно кое риболовната вода се давашена еден концесионер и за стопански и за рекреативен риболов доведе до тоа наприродните езера, официјално да биде забранет и рекреативниот риболов. Тоанегативно се имплицираше на повеќе аспекти од животот на луѓето во непосреднотоопкружување на природните езера, а значајно влијаеше на туризмот и посетата наприродните езера од страна на рекреативните риболовци. Ова особено се одрази кајДојранското Езеро, каде риболовниот туризам беше најизразен и носеше значајниприливи на средства на локално ниво.

Поради горе наведените проблеми, кои се појавија на трите природни езера иакумулациите каде се вршеше стопански риболов, во Законот за рибарство иаквакултура од 2008 година, посебно се дефинирани стопанскиот и рекреативниотриболов и се предвиде одделно издавање концесија за стопански и за рекреативенриболов. На тој начин спротивставените интереси на рекреативните риболовци ипретпријатијата концесионери за стопански риболов најдобро би се остварувале и секојсубјект би имал сопствен бенефит од стопанисувањето.

Во периодот на развојот и практикувањето на рекреативниот риболов на природнитеезера тој се вршел од брегот и тоа на местата каде рибата се групирала во поголемиколичини. Со тек на време и со развојот на рекреативниот риболов и риболовнатаопрема и средствата за риболов, рекреативниот риболов почнал да се практикува и одчамец и на поголеми длабочини.

Рекреативен риболов на Охридското Езеро.Особена специфика на изведување на рекреативниот риболов на Охридското Езеробил риболовот на охридска пастрмка и белвица со блинкер “на влечење“. Тоа билединствениот начин на риболов применет во светот. Иако се познати и други сличниначини (како што е тролинг) кои се практикуваат за спортски риболов на други води,риболовот кој е практикуван на Охридското Езеро е по многу нешта единствен,специфичен и дефинитивно најстар начин на риболов. На овој начин се ловелапастрмка во подлабоките води на езерото, на длабочини од 30 метри и подлабоко.Користејќи го овој начин на риболов и усовршуваќи ги самите мамки – блинкерите, и



рекреативните и стопанските риболовци доаѓале до се поголем улов на пастрмка. Тоадопринело до зголемувањето на бројот на рекреативни риболовци на ОхридскотоЕзеро. Во почетокот на деведесеттите години од минатиот век бројот на риболовци коишто ловеле пастрмка со блинкер на Охридското Езеро, се искачил и над 2.000.

Рекреативен риболов на Дојранското Езеро.Рекреативниот риболов на Дојранското Езеро се практикувал одамна. ДојранскотоЕзеро од секогаш претставувало атрактивна дестинација за рекреативните риболовциод цела држава, особено за рекреативните риболовци од Скопје, Струмица, Кочани идруги градови. Езерото го карактеризира богата рибна населба и големи густини иразлични видови на риби. Се вели дека на Дојранско Езеро тешко се останува без улов.Меѓутоа, иако езерото претставувало отсекогаш атрактивна дестинација, во минатоторекреативниот риболов бил запоставен од страна на концесионерите. Тоа еразбирливо, од причина што концесионирањето и организирањето на стопанскиот ирекреативниот риболов било спроведено од едно правно лице. Имајќи ги во предвидинтересите од аспект на стопански риболов и големите количини на риба кои се ловелево мандрите, а подоцна и со мрежи, рекреативниот риболов не бил во фокусот навниманието на концесионерите. Оставан бил на стихијата и бил без контрола. Многучесто бил и забрануван од страна на концесионерите кои езерото го ималепарцелизирано и наредено со стоечки мрежи. Интересите на стопанските риболовци ирекреативните риболовци многу често биле спротивставени.

Одредени истражувања вршени во изминатите години покажаа дека риболовниоттуризам е исклучително значаен и развиен на Дојранското Езеро. Установено е деканајголемиот број на туристи кои го посетуваат езерото во текот на целата година, вооснова се рекреативни риболовци.

Рекреативен риболов на Преспансктоо Езеро.Како и на другите природни езера во Република Македонија, рекреативниот риболов наПреспанското Езеро бил запоставуван и ставан на маргините, а интересот бил воорганизирање на стопански риболов. Концесионерот на рибите од езерото во минатотовоопшто и не го третирал рекреативниот риболов. Тој бил дозволен и не се воделаникаква сметка за начинот на неговото организирање.

Рекреативен риболов на Преспанското Езеро претежно се изведувал во периодот налетната сезона и секако исклучиво од страна на туристите кои го посетувале езерото.Месното население многу ретко, или воопшто, не било, а и денес не е заинтересирано,за рекреативен риболов. Преспанско Езеро е единственото природно езеро во чиванепосредна околина немало риболовно здружение заитересирано да го организирарекреативниот риболов. Слично како на Дојранско Езеро и на Преспанско Езеропостојат потенцијали за стимулирање и развој на риболовен туризам и промоција наезерото како спортско-рекреативен риболовен објект.



2.1.2.4. Организирање на рекреативниот и спортскиот риболов во РепубликаМакедонија и бројот на рекреативните риболовци и риболовни здруженија одформирањето на Македонската Риболовна Федерациј (МРФ) до денес

Рекреативниот и спортскиот риболов во Републка Македонија, како организиранаформа на активност датира од 1929 година, кога е формирано првото риболовноздружение на територија на денешна Република Македонија, „Вардар“. Во 1952 годинаспортскиот и рекреативниит риболов во Републка Македонија прераснува во поголемаформа на организираност со формирањето на Риболовниот Сојуз на Македонија(денешна Македонска Риболовна Федерација ).

Од 1952 година до денес Македонската Риболовна Федерација (во различни периодиод постоењето неколкупати го има менувано називот) претставува највисок облик наорганизирање на рекреативните и спортските риболовци во Република Македонија.Бројот на рекреативните и спортските риболовци се менувал со текот на годините и седвижел од неколку стотини во годините по формирањето на Федерацијата (Сојузот) доприближно 20.000 во деведесеттите.

График 7. Број на рекреативни риболовци во Република Македонија од 1952 го 2007година. (Податоците потекнуваат од архивата на МРФ)

Трендот на зголемување на членството во риболовните здруженија е забележителенсе до 1966 година кога во државата биле регистрирани 4596 риболовци за да вонаредните години овој број почнува драстично да се намалува. Од графикот се гледадека во период 1966-1972 година бројот на членовите бил во нагло опаѓање.

Најдрастично намалување на членството е забележано во 1971 година (повеќе од 60%во однос на 1966 година), а причината за тоа е лоцирана во лошите законски решенијакои директно влијаеле на бројот на рекреативни риболовци и развојот нарекреативниот риболов во земјата. Причините за намалувањето на бројот на



рекреативните риболовци е лоциран во неколку моменти. Прв проблем се законскитерешенија од Закон за рибарство од 1968 година. Вториот проблем кој е нотиран уштетогаш, а се провлекува и до денес, и кој директно влијаел на организацијата нарекреативниот риболов во земјата и богатството на риболовните води со риба, енеадекватното и нереалното пресметување на висината на членарината (средстватакој секој рекреативен риболовец ги одвојувал во матичното друштво и вофедерацијата). Како трет момент за намалување на бројот на рекреативнитериболовци и осипување на членството биле нотирани и се потенцирале поради благитеказни што ги изрекувале надлежните судски органи.

Позитивните законски решенија од 1974 година значително позитивно влијаеле назголемувањето на членството во риболовните здруженија во Република Македонија.Овој позитивен тренад на развој на рекреативниот риболов и зголемувањето на бројотна рекреативни риболовци и риболовни здруженија трае до 1992 година. Бројот нарегистрирани риболовци, од 2792 члена во 1973 година се зголемил на 17331регистрирани риболовци во 1989 година (од кои само ЗСР „Вардар“-Скопје имал 8879члена). Воедно тоа е и максималната бројка на регистрирани рекреативни риболовциво Македонија од основањето на риболовната федерација до денес.

Во периодот од 1992 година, заклучно со 2007 година се забележува драстично, вонекои години дури и повеќе од тројно, намалување на членството по риболовнитездруженија. Оваа состојба е директен резултат на законските решенија пропишани воЗаконот за рибарство од 1993 година и подзаконските акти донесени по истиот. Созаконот од 1993 година, намерно или ненамерно, беа вратени одредени решенија одпоразителниот Закон од 1963 година со кои се повторија истите грешки и се постигнаистиот негативен резултат. Исто така, негативно влијание на бројот на рекреативнитериболовци имаа и политичко – економските и социјалните промени во РепубликаМакедонија по осамостојувањето. Затварањето на големите производни капацитети, асо тоа и отпуштањето на работници и осиромашувањето на граѓаните, доведоа доисклучително тешка финансиска состојба во која рекреативните риболовци се пореткосе одлучуваа да одат на риболов или да уплатат средства за вадење на риболовнадозвола.

Донесувањето на новиот Закон за рибарство и аквакултура во јануари 2008 годинапретставува своевидна ренесанса во развојот на рекреативниот риболов во земјава ирибарството во целина. Законските решенија дефинирани со Законот и подзаконскитеакти, во голема мерка допринесоа за подобрување на состојбата во рекреативниот испортскиот риболов во Република Македонија. Позитивните ефекти од овој закон сепочуствуваа уште во 2008 година кога бројот на регистрираните рекреативнириболовци, во однос на 2007 година, се зголеми двојно повеќе.

Сите недостатоци од Законот од 1993 година, а кои директно влијаеа на намалувањетона бројот на рекреативните риболовци и рекреативниот риболов во целост беадефинирани и беше направен обид истите да се надминат. Со законот од 2008



Македонската Риболовна Федерација се дефинира во Законот како една одовластените институции со дефинирани зацртани цели и задачи. На рекреативниотриболов му се даде соодветен третман и се поставија основите за понатамошнапроектција на развојот. Беа дефинирани изворите на средства и начинот нафинансирање на федерацијата. Тоа овозможи уште во 2008 година, да има видливирезултати во работата на федерацијата и риболовните здруженија. За цел се поставиМРФ да прерасне во финансиски независна организација која ќе го повлече напредразвојот и јакнењето на сите риболовни здруженија во земјата. Посебно внимание сепосвети на порибувањето на опустошените риболовни води со благородни автохтонивидови риби и заштитата на риболовните води преку јакнење на рибочуварскитеслужби на здруженијата и формирањето на Државната риболовна контрола во рамкитена МРФ. Промовирањето на државата преку учеството на репрезентацијата наМакедонија во спортски риболов на меѓународни спортски натпревари се постави какоприоритет во 2008 година.

Како резултат на недоделените концесии за рекреативен риболов во 2010 и 2011година регистрирано е намалување на бројот на рекреативни риболовци кои имаатуплатено членарина (легитимација за рекреативен риболов). На крајот на 2011 годинабројот на регистрирани рекреативни риболовци кои се водат во регистерот наМакедонската Риболовна Федерација изнесува 17.290.

2.1.2.5. Нотирани проблеми во организирањето на рекреативниот испортскиот риболов

Моментално рекреативниот и спортскиот риболов се соочуваат со повеќе проблеми ипредизвици и тоа:

Постоење на голем број мали здруженија (со мал број членови) кои не се доволнофинансиски моќни за дополнителни активности по однос на заштита и зголемувањена рибниот фонд;

Недоволна опременост на здруженијата; Недоволна комуникација и поврзаност на риболовните здруженија меѓусебно и

недоволна комуникација и поврзаност со останатите релевантни институции одобласта на рибарството (МРФ, Овластените институции, ДИЗ, Одделение зарибарство на МЗШВ, МЖСПП)

Зголемување на криволовството и користењето на недозволени риболовнисредства.

Намалување на популациите на благородни и автохтони видови риби вориболовните води.

Неадекватно спроведување на казнените одредби од Законот за Рибарство иаквакултура врз сторителите на криволов и користењето на недозволени риболовнисредства, поточно изречувањето на благи казни или ослободителни пресуди засторителите.



Отсуство на системско решение за финансирање на спортскиот риболов Во наредниот период е потребно детално да се дефинираат сите акумулациони

езера на кои може да се организира рекреативен риболов, а да функционираатодржливо.

Слаб систем за евидентирање на уловот на риба од страна на рекреативнитериболовци.

2.2. Аквакултура

2.2.1. Основни принципи и поими во аквакултурата

Поимот аквакултура подразбира активности на човекот во одгледувањето на водениорганизми за производство на храна. Аквакултурата често пати претставува синоним заодгледување на риби, но во суштина терминот аквакултура има многу пошироко ипокомплексно значење и во суштина претставува одгледување на акватични организмичија животна средина е водата, а тоа се риби, жаби, мекотели, ракови и одреденивидови на водени растенија.

Аквакултурното производство претставува сложен технолошки процес кој се занимавасо производство на квалитетна храна за исхрана на човекот од една страна, но истотака и производен процес преку кој се постигнуваат пошироки општествени и економскиефекти, како што се можноста да се произведе порибителен материјал во строгоконтролирани услови наменет за порибување на отворените води за стопански илиспортско рекреативен риболов, акваристика како и за производство на украсни видовириби за дворни фонтани, паркови и слично. На аквакултурното производство воминатиот век, а исто така и денес се повеќе и повеќе му се обрнува внимание какоодлична можност за производство на квалитетна храна која го надополнува намалениотлов на риба во отворените води, а исто така претставува одлична можност засупституција на производите од анимално потекло од топлокрвните животни.

Рибите како поикилотермни организми имаат помали енергетски потреби од домашнитеживотни за одржување на телесните функции, метаболизмот и движењето, спрема тоасо потрошувачка на храна од 1:1 или помалку од еден килограм квалитетна храна сепостигнува еден килограм рибино месо што ги прави посебно интересни заодгледување, дотолку повеќе што рибиното месо е одличен диететски прехрамбенпроизвод кое во ништо не заостанува зад месото од топлокрвните животни, а составотна масното ткиво и присуството на омега-3 масните киселини го прават рибиното месопосебно интересно во исхраната на човекот.

Аквакултурното производство на светско ниво бележи забрзан развој што иматенденција на пораст од 10% на годишно ниво, додека порастот на аквакултурата воЕвропа се движи на ниво од 4,8%.



Аквакултурното производство во нашата земја главно се темели на производство нариба во контролирани услови и одгледување риби во рибници – рибарски фарми.

Температурата на водата е основен услов за нормално одвивање на метаболизмот кајрибите, а тоа подразбира соодветно искористување на храната и пораст наодгледаните риби, но исто така во зависност од температурата на водата е иконцентрацијата на растворен кислород во водата (содржината на растворен кислородво водата е право пропорционална со температурата на водата и надморскатависочина).

Во зависност од температурните потреби на поедините видови риби кои се одгледуваатво рибниците аквакултурното производство е поделено на:

Одгледување на топлољубиви видови риби во топловодни рибници Одгледување на ладнољубиви видови риби во ладноводни рибници

Под поимот топлољубиви риби се подразбираат риби кои живеат, растат се развиваати размножуваат во температурен дијапазон помеѓу 14 до 300С (оптимални температурисе во границите помеѓу 20 и 260С),

Под поимот ладнољубиви риби се подразбираат риби кои живеат, растат се развиваат иразмножуваат во температурен дијапазон помеѓу 4 и 180С (оптимални температури сево границите помеѓу 8 до 140С),

Под поимот топловодни рибници се подразбираат рибниците во кои се одгледувааттоплољубиви видови риби.

Под поимот ладноводни рибници се подразбираат рибниците во кои се одгледуваатладнољубиви видови риби.

Аквакултурното производство спрема производните карактеристики и приносите кои сепостигнуваат можеме да ги категоризираме како:

Екстензивно производство Полу-интензивно производство Интензивно производство

Екстензивното производство на риба најчесто се сведува на одгледување натоплољубиви или ладнољубиви видови риби на водени површини во кои нема некоиголеми градежни вложувања, без поголеми инвестициони вложувања за изградба иминимални средства за одржување и имаат третман на полу рибници. Насадувањето иизловот на риба не се врши секоја година, а производството на риба по единица



површина е минимално. Исхраната на рибите најчесто е базирана на природна хранаили со мали додатоци на дополнителна храна најчесто од растително потекло, доколкупредмет на одгледување се топлољубиви видови риби.

Полуинтензивниот начин на одгледување на риба е скоро кај поголемиот дел рибарскифарми во нашата република како во која се произведуваат ципринидни или салмониднивидови риби, односно топловодни или ладноводни рибници.

Интензивното производство на риба може да се каже дека во основа нема или имазнаци за интензификација на одреден број пастрмски рибници и кафезнотопроизводство на риба.

Спрема производната определеност топловодните рибници може да бидат: Полносистемски рибници Неполносистемски рибници и Специјализирани рибници

Под поимот полносистемски рибник се подразбира производен објект кој ги имаизградено сите потребни објекти за не пречено одвивање на сите производнотехнолошки фази од икра до производство на конзумна риба.

Под поимот не полносистемски рибник се подразбира производен објект кој не ги имаизградено сите потребни објекти за не пречено одвивање на сите производнотехнолошки фази. Определен дел од објектите за производниот процес од икра допроизводство на конзумна риба во овие рибници не е инсталиран.

Под поимот специјализиран рибник се подразбира производен објект кој е тесноспецијализиран за производство на определена категорија на риба (мрестилиште,младичник, товилиште и сл.)

2.2.2. Историски развој на аквакултурното производство во РМ

За аквакултурното производство на риба во нашата Република не можеме да кажемедека има долга традиција. Тоа како производна дејност започнало во почетокот нашеесетите години од минатиот век со изградбата на првите Топловодни рибници„Букри„ и „Бел камен “ во битолско и првите пастрмски рибници „Бањица„ и „Вруток “ вогостиварско. Овие пионерски зафати направени пред педесетина години, оставијадлабока трага во рибопроизводството. Од тогаш па наваму, во Република Македонијаизградени се повеќе рибници, како топловодни, исто така и ладноводни, а вопоследните десетина години вниманието и интересот за изградба на нови рибници икафезни фарми е с поголемо .



Кус осврт на аквакултурата и производството на риба во топловодни рибнициТопловодното производство на риба во Република Македонија датира од 1961 годинасо изградбата на рибникот „Букри“ и „Бел камен“ во битолскиот регион. Десет годиниподоцна изградени се уште неколку топловодни рибници и тоа „Дуброво“ во неготинско,рибникот на Лева Река „Езерени“ во ресенско и рибникот „Сарандиново“ во прилепско.

Денес во функција се само два класични топловодни рибници и тоа рибниците вобитолско „Букри“, „Бел Камен - Жабени“ и рибникот „Сарандиново“ во прилепско. „БелКамен - Жабени“ е со површина од 170 хектари. „Букри“ има површина од 55 хектари, а„Сарандиново“ е со површина од 200 хектари. Рибниците „Дуброво“ со површина од 140хектари и „Езерани“ со површина од 120 хектари или заедно со производна површинаод 260 хектари, се вон функција.

Производството на топловодни видови риба во наведените рибници во периодот од1986 до 1991 година се движел во границите од 650 до 1050 килограми риба на хектарповршина. Вкупното производство на топловодни видови риба во 1986 годинаизнесувало 609.000 килограми, а во 1991 година 758.000 килограми.

Периодот од 1991 година до 1995 година претставуваше период на целосна стагнацијана топловодното рибарско производство. Во овој период престанаа со работарибниците „Дуброво“, „Езерани“ и рибникот „Сарандиново“. Во функција останаа саморибниците во битолскиот регион „Бел камен - Жабени“ и „Букри“, но и тукапроизводството на риба беше во благо опаѓање.

Во периодот од 1995 година до 2001 година со истите производни карактеристики вофункција беа само рибниците на ЗК Пелагонија Битола, а периодот од 2001 година до2005 година се карактеризираа со повремено производство на риба во Прилепскиотрибник и континуирано работење на Битолските рибници, како и почетни иницијативиза производство на крап во кафези.

Топловодните рибници од стопански аспект претставуваат земјоделски површини вокои се одгледуваат риби, додека од производно технолошки аспект, тоа се водениповршини оградени со насипи и со целосно инсталирани технички уреди за регулирањена нивото на водата, со системи на доводно одводни канали за нормално полнење ипразнење, со единствена цел непречено одвивање на производно технолошкитеоперации во одгледувањето на риба.

Најчесто одгледувани видови риби во топловодните рибници се: Крап – Cyprinus carpio Бел амур – Ctenopharingodon idella Бел толстолобик – Hypophtalmichthys molitrix Сив толстолобик – Hypophtalmichthys nobilis Сом – Silurus glanis



Кус осврт на аквакултурата и производството на риба во ладноводни рибнициСлободно може да се каже дека пастрмското производство во Република Македонијадатира од 1961 година со изградбата на првиот пастрмски рибник „Бањица“ вогостиварско. Само две години подоцна од страна на Сојузот на спортските риболовцина СРМ (денешната Македонска Риболовна Федерација) изграден е рибникот „Вруток“во гостиварско. Единствена цел на рибникот требала да биде производство напорибителен материјал за порибување на отворените пастрмски води. Оваа функцијарибникот „Вруток“ никогаш не ја добил затоа што веднаш бил пренаменет вопроизводен објект за комерцијални цели и таму веднаш почнало производството навиножитна пастрмка.

Слика 10. Класичен пастрмски рибник со каскадна поставеност на базените

До 1991 година во Македонија беа изградени и во функција биле единаесет пастрмскирибници со вкупна производна површина од 18.896 m2 односно приближно два хектари.Производството на пастрмка во 1991 година изнесувало 485.000 килограми, претежнокалифорниска (виножитна) пастрмка или околу 25,66 килограми риба на m2 површина.Овој период посебно е карактеристичен во пастрмското производство посебно зарибниците кои произведуваа порибителен материјал од виножитна пастрмка одпричина што во овој период се вршеше извоз на порибителен материјал соиндивидуална тежина помеѓу 10 до 15 гр. по парче. Извозот се одвиваше во соседнаБугарија, Србија и во помал дел во Грција и Албанија.



Во овој период се извезуваше околу 2.500.000 парчиња подмладок, а извозници беарибниците: „Бањица“ - Госивар, „Белица“ - Македонски Брод, „Извор“ - Кичево ирибникот „Волковија“ - Тетово

Слика 11. Специјализирана ладноводна фарма за производство на порибителенматеријал „Бањица“ - Гостивар

Периодот од 1991 година до 1995 година претставуваше период зафатен одтранзициските реформи кога поголем дел на рибниците останаа вон функција. Во овојпериод опстанаа само пет, до шест, рибници кои со намален производен капацитет беакако такви во функција. Производството на пастрмка во овој период се движеше вограниците од 195.000 до 225.000 килограми годишно.

Периодот од 1995 до 2001 година започна со постепено реструктуирање и заживувањена производството на пастрмка во пастрмските рибници и решавање на титуларот насопственоста. Во овој период започна и приватната иницијатива за изградба на малипастрмски фарми во руралните средини. Меѓутоа поради непостоењето на стратегијаза развој и дефинирана законска регулатива сето тоа се одвиваше стихијно и безконтрола од страна на државата. Така многу од изградените рибници работеа безсоодветна документација и без регистрирано производство и контрола.

Периодот од 2002 до 2008 година е период кога се изградија најголемиот дел одмалите пастрмски рибници, во приватна сопственост. Но сите со нерешен правенстатус, како резултат на непостоење на правна регулатива.



Од 2008 година со донесувањето на Законот за рибарство и аквакултура ивоведувањето на, соодветна правна рамка, започнува еден период на се поголемаконтрола на производството и воведување на ред во гранката.

Производството на риба во ладноводните рибници претставува производство напастрмка во кои доминантната улога ја има виножитната пастрмка, кај нашиот народпозната како калифорниска пастрмка.

Во пастрмските рибници најчесто одгледувани риби се:

Onchorynchus mykiss –виножитна пастрмка Sаlmo truta – поточна пастрмка Salmo letnica- охридска пастрмка Salvelinus phontinalis - поточна златовчица

Пастрмските рибници во нашата држава претежно се од класичен тип, кои по својатапрозводна технологија претставуваат полносистемски и неполносистемски рибници.

Полносистемските рибници во својот состав имаат производни објекти за непреченоодвивање на сите производно технолошки фази за производство на риба од икра доконзумна величина. Тоа значи дека рибниците поседуваат мрестилиште соинкубациони апарати, персови базени за одгледување на подмладок од почетокот нанеговото прихранување до 5 до 7 г. индивидуална тежина, кои се сместени во затворенпростор во строго контролирани услови и со посебен довод на чиста, хигиенскиисправна и здрава вода. Во својот состав имаат и младичњаци за одгледување наподмладок од 5 до 50 г. индивидуална тежина, гојни базени во кои се врши гоење нарибите до испорака на пазарот, карантински базени и магацински простор засместување на храната. Ваков тип на производни објекти во Македонија има околудесетина, со вкупна површина од 1,75 ха.

Неполносистемските рибници по својата производна ориентираност се наменети запроизводство или на подмладок или за производство само на конзумна риба, а тоазначи дека во својот состав не ги имаат изградено сите потребни објекти за целосно,независно производство од икра до конзумна риба. Тие претставуваат производителина подмладок или производители само на конзумна риба со набавка на подмладок оддруги производители. Ваквиот тип на објекти се најчести, но проблемот сообезбедувањето на подмладок ги присилува ваквите производители да праватимпровизации, во работењето, да доградуваат персови базени и импровизиранимрестилишта со цел сами да си обезбедуваат подмладок од сопствено производство.

Специјализираните пастрмски рибници се наменети исклучиво за производство наподмладок и во својот состав имаат објекти за целосно одвивање на производнотехнолошките фази: мрестење, инкубирање на икрата и одгледување на подмладок.



Кус осврт на кафезното производствоКафезното производство на риба во нашата земја, започнува кон крајот наосумдесетите години, со изградбата на првите кафезни фарми за производство напастрмка во Мавровското и Дебарското Езеро, а покасно и во акумулацијата Стрежевокаде производството било комбинирано (производство на крап во летниот период крап,и пастрмка во есенско - зимскиот период).

Слика 12. Кафезна рибна фарма

Периодот 1988 – 1993 претставува период на изградба на кафезни фарми во повеќетовештачки акумулации на поголемиот простор на нашата земја скоро во сите региони.Кафезни фарми за топловодни риби (крап) се градат од тогашните водостопанскипретпријатија, на следните акумулации: “Мантово“ – Радовиш, “Гратче“ - Кочани,“Водоча“ и „Турија“ - Струмица, „Паљурци“ – Богданци,„ Младост“ – Велес. Додекакафезни фарми за производство на пастрмка беа изградени од страна на ХЕЦ Шпиљево акумулацијата Шпиље и од страна на ТП ЦЕНТРО во акумулацијата Маврово, како икомбинираното производство на риба во кафези во акумулацијата Стрежево – Битола.Во тоа време беше изработен и еден грандиозен проект производство на 1000 тонириба во кафези на Преспанското Езеро од страна на ХЕК Југохром, за производство навиножитна пастрмка.

Во тој значаен период за воведување на кафезното производство како поинтензивенначин на производство на риба и далеку поефтин од изградбата на класични рибницизначителна улога одигра и тогашниот Завод за рибарство во кој во основа сепланираше развојот на рибарството во земјата и Секретаријатот за земјоделство,



шумарство и водостопанство, со издвојувањето на неповратни средства запотикнување на оваа иницијатива.

Транзициските промени кои се случуваа во периодот кој следеше негативно влијаеја ина оваа производна гранка. Поголем дел од претпријатија пропаднаа, а еден дел гонапуштија ваквото производство, кое во основа се водело како дополнителнозанимање кон нивната основна дејност. Во периодот 1993 – 1998 замира кафезниотначин на производство на риби во Македонија.Овој начин на производство претставува интензивно производство на риба, кое какопроизводен медиум ги користи вештачките акумулации кои се изградени за основнатанамена наводнување на земјоделските површини или за производство на електричнаенергија. Во зависност од температурата на водата и надморската висина на која сенаоѓаат акумулациите производството на риби е организирано како:

Производство на топловодни видови риби (крап, сом) или Производство на ладноводни видови риби - пастрмки

2.2.3. Аквакултурно производство на риба во Република Македонија вопериодот 2003 - 2010

Според статистичките податоци во периодот од 2003 до 2010 година производството нариби во рибничките капацитети во Република Македонија е како следи:

Табела 6. Производство во рибничкикапацитети по видови рибиГодина Пастрмка Крап Сом Вкупно

2003 672 174 5 8512004 711 248 15 9742005 471 316 2 7892006 377 150 4 5312007 728 204 21 9532008 874 222 25 11212009 1101 307 31 14392010 1188 178 41 1407

*Извор Државен завод за статистика



0

200

400

600

800

1000

1200

1400

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

година

Производство во рибнички капацитети по видовириби

пастрмка

крап

сом

График 8. Производство во рибнички капацитети *Обработка МЗШВ

Во периодот 2008 – 2010 година вкупното производство на риба е исклучиво одаквакултурното производство. Податоците прикажани во табелата за 2009 и 2010година се базираат на евиденцијата за производство на риби што се води воминистерството, а врз основа на доставените податоци од рибничките капацитетисубјекти запишани во регистарот на одгледувачи на риби. Во 2009 година, податоцитесе добиени и евидентирани од 18 регистрирани рибнички капацитети, а во 2010 годинаод 31 регистриран субјект.

Производството на поважните видови риби од регистрираните субјекти до крајот на2010 година според евиденциите на министерството во 2009 и 2010 година изнесува:

Табела 7. Производство на риба во 2009 и 2010 година повидови и вкупно

Вид риба2009* 2010*

Вкупно/кг. Вкупно/кг.

Пастрмка 315.378 724.595Крап 116.802 342.309Сом 5.000 10.200

Други 2.269 13.250

Вкупно 439.449 1090.354*Извор МЗШВ податоци добиени до 31.01.2011 година

Во 2010 година како и во изминатиот период најзначајно е производството на свежапастрмка (виножитна, речна и охридска) и свеж крап. Покрај овие видови, ворибничките капацитети се произведуваат и амур и толстолобик.



График 9. Структура на производството во рибници во 2010 година. *Извор Министерствоза земјоделство, шумарство и водостопанство податоци добиени до 31.01.2011 година

2.2.4. Инсталирани капацитети за производство на риба - моментална состојба

„Класични“ топловодни рибници - Во регистерот на одгледувачи на риби кој се води воМЗШВ до крајот на 2011 година се запишани 12 субјекти со вкупен капацитет напроизводство од приближно 550 тони и со површина на вода од приближно 510 хектари.

Пастрмски рибници - Во регистерот на одгледувачи на риби кој се води во МЗШВ докрајот на 2011 година се запишани 40 субјекти со вкупен капацитет на производство од1356,5 тони и на водна површина од 5,36 ха.

Кафезни рибници - Во Република Македонија во кафезните рибници се одгледуваатпретежно топловодни видови на риби. Кафезите се поставени во водите на некои одпоголемите вештачки езера – акумулации и во најголем број кафезните фарми сенаоѓаат на Тиквешкото Езеро. Интересот за кафезно одгледување на риби, каконајинтензивен облик на производство на риба, кој бара најмала почетна инвестиција есе поголем.

Во регистерот на одгледувачи на риби (кафезни рибници), кој што се води воминистерството, до крајот на 2011 година се запишани 24 субјекти со вкупен проектиранкапацитет на производство од приближно 710 тони и со вкупен воден волумен од 54.680м3.

64%

34%1% 1%

Сруктура на производство во рибници 2010година

Пастрмка 64%

Крап 34%

Сом 1%

Други 1%



Рибници регистрирани за производство на порибителен материјал наменет запромет - Согласно законот за рибарство и аквакултура рибниците кои произведуваатриба, може да се регистрираат за производство на порибителен материјал со кој можеда ги насадуваат сопствените капацитети и истиот да го продаваат на другирегистрирани рибнички капацитети. Заклучно со декември 2011 година воминистерството се регистрирани 25 субјекти од кои 20 се за производтво напорибителен материјал од ладноводни видови, а 5 за производство на топловоднивидови риби.

Репроцентри за производство на порибителен материјал од автохтони видови рибиза порибување на риболовните води - Во Република Македонија постојат Репроцентринаменети за производство на порибителен материјал од автохтони видови риби запорибување на риболовните води во земјата. Истите се во сопственост на овластенитеинституции од областа на рибарството. Нивна основна намена е одржување изголемување на популациите на автохтони видови риби во риболовните води воземјата. Во нив строго се применуваат биолошките принципи за заштита набиодиверзитетот и запазувањето на посебноста на рибната населба во одреденириболовни води.

Слика 13. ЈНУ Хидробиолошки Завод – Охрид – репроцентар за ладноводни(пастрмски) автохтони видови риби

Регистрирани Репроцентри за производство на порибителен материјал од автохтонивидови риби за порибување на риболовните води се: ЈНУ Хидробиолошки Завод – Охрид – репроцентар за ладноводни (пастрмски)

автохтони видови риби



УКИМ Институт за сточарство – мрестилиште „Шум“ – Струга - репроцентар заладноводни (пастрмски) автохтони видови риби

УКИМ Институт за сточарство – мрестилиште „Топлец“ – Дојран - репроцентар затопловодни видови риби

Слика 14. Оплодена икра од охридска пастрмка во репроцентар заладноводни (пастрмски) автохтони видови риби УКИМ Институт за сточарство- мрестилиште „Шум“ - Струга

2.2.5. Нотирани проблеми во аквакултурното производство во РМ.

Аквакултурното производство во нашата земја е со скромна традиција од шеесетитегодини на минатиот век. Последните десетина години со забрзно темпо се градат сепоголем број рибарски фарми (класични и кафезни). Иако нивниот број во физички обемсе зголемува сепак производството на риба по единица површина е на просечно нискониво кое се движи во границите помеѓу 25 до 40 кг/м3 производен простор вопастрмските рибници и кафезните фарми и од 850 до 1.200 кг/ха водена површина вотопловодните рибници.

Нотирани проблеми во аквакултурното производство се:

• Аквакултурното производство кое не ги задоволува потребите на пазарот воземјата;

• Екстензивно или полуинтензивно аквакултурно производство (секој производителво мал, среден и поголем рибник произведува с и сешто, има и матичен



материјал, произведува и сопствен порибителен материјал и конзумна риба, штого прави помалку конкурентен на пазарот, искористеноста на производниоткапацитет за производство на конзумна риба му е само 60% од изградениоткапацитет, остатокот од 40% е за останатите категории);

• Недостиг на квалитетен порибителен материјал• Скапа увозна храна за рибите, а се како последица на неорганизираност на

производителите и дистрибутерите на харана;• Недоволно предзнаење;• Ниско квалификуван кадар;• Мала застапеност на автохтоните салмонидни видови риба во аквакултурно

производство. Производството на салмониди се базира исклучиво на виножитна(калифорниска) пастрмка;

• Неуреден домашен пазар;• Навики на домашниот потрошувач за временски ограничено конзумирање на

риба;• Слаб или никаков интерес за извоз;• Евтина увозна морска риба;• Намалена куповна моќ на потрошувачите наспроти високата цена на рибата која

се пласира на пазар;• Не утврдени концесии и големи давачки за вода;• Се поголеми барања за спроведување на хигиено - санитарни услови за

производство;• Зголемен пораст на влезни трошоци;• Континуиран увоз на свежа слатководна риба која потекнува од аквакултурата во

соседството;• Пораст на цената на енергенсите (струја, гориво);• Елементарни непогоди (суши, поплави) и сл.;• Присуство на голем број на птици ихтиофаги – корморани, пеликани, чапји;• Ограничени и недоволни државни субвенции.

2.3. Вкупно производство на риба во Република Македонија

За да се направи анализа на развојот на рибарството во Република Македонијапотребно е да се дадат одговори на неколку прашања и тоа: Колкаво е количество на риба кое се произведува во аквакултура во Република

Македонија? Колкави се инсталираните капацитети за производство на риба во Република

Македонија? Колкаво е количеството на риба кое се лови од риболовните води во Република

Македонија? Колкав е потенцијалот на риболовните води во Република Македонија?



Производство на риба од аквакултураВкупното регистрирано производство на риба во Република Македонија, согласноофицијалните статистички податоци добиени од страна на Заводот за статистика наРепублика Македонија, во последните осум години е претставено на следнава табела.Може да се констатира дека вкупните количини на риба која се произведува во земјата,а потекнува од рибници и која се пласира на пазар, се движи од најмалку 531 тонпроизведени во 2006 до 1439 тони произведени во 2009 година.

Табела 8. Производство на риба во Република Македонија во аквакултура запериодот 2003 - 2010 изразено во тони,

Година Пастрмка Крап Сом Вкупно производство -рибници

2003 672 174 5 8512004 711 248 15 9742005 471 316 2 7892006 377 150 4 5312007 728 204 21 953

2008 874 222 25 11212009 1101 307 31 14392010 1188 178 41 1407Извор Државниот завод за статистика на РМ.

Инсталирани капацитети за производство на рибаСо анализа на податоците од вкупно инсталираните капацитети на рибници се добивасосема друга слика за рибното производство во Република Македонија. Имено, вокласичните топловодни рибници има капацитет за производство на 550 тонитопловодни видови риба, во кафезен систем 710 тони топловодни видови риба, а вопастрмските рибници има инсталирани капацитети за произвоство на 1360 тонипастрмка.

Согласно горе кажаното, може да се констатира дека во Македонија во моментов имаинсталирано капацитети за производство на 2620 тони риба од аквакултура (1260 тоникрап и 1360 тони пастрмка).

Се поставува прашање на што се должи оваа разлика од 1.183 до 2.089 тони риба, воподатоците кои ги добиваме од статистика и од податоците за инсталиранитекапацитети за производство на риба во Македонија. Дали станува збор за недоволнаискористеност на инсталираните капацитети за производство на риба или станува зборза недостатоци во методологијата на собирање податоци од страна на Заводот застатистика?



Количеството на риба кое се лови од риболовните водиВкупното регистрирано количество на риба кое се лови од риболовните води воРепублика Македонија, согласно официјалните статистички податоци добиени одстрана на Заводот за статистика на Република Македонија, во последните осум годиние претставено на следнава табела. Може да се констатира дека вкупните количини нариба која се лови во земјата, се движи од 79 тони во 2005 година до 635 тони во 2003година.

Табела 9. Улов на риба во Република Македонија во периодот 2003 - 2010, изразено вотони, согласно Државниот завод за статистика на Република Македонија

Година Пастрмка Крап Други рибивкупно Вкупен улов

2003 208 106 321 6352004 1 59 237 2972005 1 19 59 792006 1 17 264 2822007 30 2 124 1562008 36 25 149 2102009 46 33 140 2192010 50 19 188 357

Добиените податоци за количините на риба кои се ловат од риболовните води во РМдобиени од Заводот за статистика на РМ треба да се земат со голема резерва. Многутешко се коментираат и може да се оправдаат претставените податоци во табелата.Доколку се има предвид дека од 2004 година риболовот во Охридско Езеро е забранет,а тоа е единствената рибловна вода од која се лови пастрмка во стопански риболов, сепоставува прашање од каде улов на 30 до 50 тони пастрмка во периодот 2007 - 2010година. Единствено логично образложение е дека податоците од 2004 до 2010 годинасе однесуваат на количините на риба која се лови од страна на рекреативнитериболовци.

Потенцијалот на риболовните води во Република МакедонијаПотенцијалот на риболовните води во Република Македонија е релативно голем. Ако сеимаат во предвид просечните улови на риба од природните езера наназад години можеда се констатира дека од нив може да се излови во просек 500 до 900 тони риба. Акокон ова се додадат и акумулациите и реките и нивната проценета продуктивност наприближно 300 до 500 тони риба, може да се констатира дека во Република Македонијаод риболовните води може да се улови од 800 до 1400 тони риба годишно.

Вкупна потрошувачка на риба од домашно производство во Република МакедонијаВкупното регистрирано количество на риба кое се произведува во аквакултура и се ловиод риболовните води во Република Македонија, согласно официјалните статистичкиподатоци добиени од страна на Заводот за статистика на Република Македонија, во



последните осум години е претставено на следнава табела. Може да се констатирадека вкупните количини на риба која се произведува и лови во земјата, се движи од 813тони во 2006 година до 1764 тони во 2010 година.

Табела 10. Производство и улов на риба во Република Македонија во периодот 2003 - 2010,изразено во тони, согласно Државниот завод за статистика на Република Македонија

Година Производство ворибници

Улов од риболовниводи Вкупно

2003 851 635 14862004 974 297 12712005 789 79 8682006 531 282 8132007 953 156 11092008 1121 210 13312009 1439 219 16582010 1407 357 1764

Доколку се земат во предвид вкупно инсталираните капацитети за производство на рибаво аквакултура (2620 тони) и продуктивноста на риболовните води (800 до 1400 тони)може да се констатира дека во моментов во Република Македонија се произведуваат иловат или може да се произведат и уловат вкупно 3420 до 4020 тони риба.

Согласно ова постои голема разлика од податоците кои се официјални и се добиваат одДржавниот завод за статистика и реалните капацитети и потенцијали за производствона риба во земјава.

Како основен проблем во рибарството во Република Македонија може да се дефинираевидентирањето на произведената, односно уловената риба. Статистичките податоцине даваат реална слика за количините на риба која се произведува и лови во земјава икоја се пласира на пазар, односно конзумира.

2.4 Пазар и промет со риба

2.4.1. Увоз и извоз на риба и преработки од рибаКако континентална земја, Република Македонија претежно е увозник на морска риба ипроизводи и преработки од истата. Увозот на риби, производи и преработки од риба седвижи од 2,8% до 2,1% од вкупниот увоз на земјоделско-прехрамбени производи.

Република Македонија е нето увозник на риби и производи од риби, а извозот на рибиглавно се однесува на полжавите. Извозот на риби и производи од риби во периодот2008-2010 година е претставен вотабела 11.



Табела 11. Извоз на риби и рибни производи

Тарифнаознака Наименување

2008 2009 2010

Количинаво кг

Вредноство ЕУР





0301 Ribi, ìvi: 0 0 40 235 1.100 1.271

0302Ribi, sveì ili razladeni,osven ribini fileti i drugoribino meso od tar. broj 0304:

0 0 0 0 0 0

0303Ribi, zamrznati, osven ribinifileti i drugo ribino meso od

tar. broj 0304:248.814 420.658 373.621 552.352 288.000 420.565

0304

Ribini fileti i drugo ribinomeso (nemeleno ili meleno),

sveò, razladeno ilizamrznato:

25.725 59.275 9.543 22.702 4.470 9.995

0305

Ribi, su{eni, soleni ili vosalamura; ~adena riba; bra{no,prav i peleti od riba, pogodni

za ~ove~ka ishrana:

2.134 5.858

0 0

150 2.498

0306

êrupkari so ~erupka ili bez~erupka, ìvi, sveì,razladeni, zamrznati,

isu{eni, posoleni ili vosalamura; prav, bra{no i

peleti od ~erupkari, pogodniza ~ove~ka ishrana: 0 0

50 239 500 2.631

0307

Mekotelci so ~erupka ili bez~erupka, ìvi, sveì,

razladeni, zamrznati, su{eni,soleni ili vo salamura; vodnibez ,rbetnici osven ~erupkari

i mekotelci ìvi, prav,bra{no i peleti od vodni

bez'rbetnici osven ~erupkari,pogodni za ~ove~ka ishrana:

331.551 1.251.080 698.792 1.569.431 159.170 122.090

03 Риби, черупкари, мекотелци идруги водни без'рбетници 608.224 1.736.872 1.082.045 2.144.958 453.390 559.049

1603Ekstrakti i sokovi od meso,

ribi ili ~erupkari, mekotelciili drugi vodni bez'rbetnici:

0 0 0 0 0 0

1604

Prigotveni ili konzerviraniribi; kavijar i zamena za

kavijar prigotveni od ribinijajca:

19.366 70.145 13.406 49.124 4.683 19.881

1605êrupkari, mekotelci i drugi

vodni bez'rbetnici, prigotveniili konzervirani:

1.536.551 7.066.499 1.290.790 6.240.735 1.328.877 6.512.283

16Приготвени или конзервирани

риби, черупкари илимекотелци

1.555.917 7.136.644 1.304.196 6.289.860 1.333.560 6.532.164

Вкупно 2.164.140 8.873.516 2.386.241 8.434.817 1.786.950 7.091.213

Извор на податоци: Државен завод за статистика на РМОбработка: Министерство за земјоделство, шумартсво и водостопанство

Табела 12. Увоз на риби и рибни производи

Тарифнаознака Наименување

2008 2009 2010Количина

во кгВредноство ЕУР





0301 Ribi, ìvi: 104.236 294.879 76.483 239.586 94.807 249.942



0302 Ribi, sveì ili razladeni,osven ribini fileti idrugo ribino meso od tar.broj 0304: 187.269 639.913 200.530 726.954 159.762 817.398

0303 Ribi, zamrznati, osvenribini fileti i drugoribino meso od tar. broj0304: 3.855.872 6.106.756 3.908.751 5.454.026 3.750.094 5.201.452

0304 Ribini fileti i drugoribino meso (nemeleno ilimeleno), sveò, razladenoili zamrznato: 405.582 864.215 597.500 1.158.888 365.026 709.494

0305 Ribi, su{eni, soleni ili vosalamura; ~adena riba;bra{no, prav i peleti odriba, pogodni za ~ove~kaishrana: 2.182 31.207 1.937 26.628 4.170 59.920

0306 êrupkari so ~erupka ilibez ~erupka, ìvi, sveì,razladeni, zamrznati,isu{eni, posoleni ili vosalamura; prav, bra{no ipeleti od ~erupkari,pogodni za ~ove~ka ishrana: 45.636 310.074 34.639 259.212 32.463 261.600

0307 Mekotelci so ~erupka ilibez ~erupka, ìvi, sveì,razladeni, zamrznati,su{eni, soleni ili vosalamura; vodni bez,rbetnici osven ~erupkarii mekotelci ìvi, prav,bra{no i peleti od vodnibez'rbetnici osven~erupkari, pogodni za~ove~ka ishrana: 1.120.685 2.129.327 1.329.077 1.819.111 118.086 320.327

03 Риби, черупкари,мекотелци и други воднибез'рбетници 5.721.461 10.376.371 6.148.917 9.684.405 4.524.410 7.620.134

1603 Ekstrakti i sokovi od meso,ribi ili ~erupkari,mekotelci ili drugi vodnibez'rbetnici: 680 13.888

0 0

18 6711604 Prigotveni ili

konzervirani ribi; kavijari zamena za kavijar prigot-veni od ribini jajca: 2.624.815 6.811.916 2.170.330 5.791.361 2.193.566 6.003.164

1605 êrupkari, mekotelci idrugi vodni bez'rbetnici,prigotveni ili konzer-virani: 577.284 3.232.562 531.354 3.056.534 487.493 2.076.354

16 Приготвени иликонзервирани риби,черупкари или мекотелци 3.202.780 10.058.367 2.701.684 8.847.895 2.681.077 8.080.190

Вкупно 8.924.240 20.434.738 8.850.601 18.532.300 7.205.486 15.700.324



III. ПРАВНА РАМКА

3.1. Основен актУправувањето, стопанисувањето и аквакултурата на рибите, нивната заштита иставање во промет, производството на порибителен материјал, установите,здружувањето и финансирањето, како и другите прашања од областа на рибарството иаквакултурата се уредени со:

Законот за рибарство и аквакултура (Службен весник на Република Македонијаброј 07/08);

Законот за изменување и дополнување на Законот за рибарство и аквакултура(Службен весник на Република Македонија бр 67/10) чии основни измени се воделот на структурните активности и се во насока на дополнување на законот соодредби за државната помош во рибарството и аквакултурата во согласност сорегулативите 32008R0736 и 32006R1198 на EU. Покрај овие измени, соизменувањето и дополнувањето на законот се допрецизирани и казненитеодредби и одредбите за организирањето на рекреативен риболов и вршењетоаквакултура;

Законот за изменување и дополнување на Законот за рибарство и аквакултура(Службен весник на Република Македонија бр 47/11), чии измени се во делот настопанисувањето со рибите за рекреативен риболов и класифицирање напрекршоците во зависност од видот и тежината на истите и воведување наедукација за прекршителите како превентивна мерка која овозможуванамалување на можните глоби преку шансата за отстранување нанеправилностите во работењето и во насока за техничка корекција на одредбитеод законот и

Законот за изменување и дополнување на Законот за рибарство и аквакултура(Службен весник на Република Македонија бр 53/11) со измени и дополнуваеево делот на издавањето на дозволата за аквакултура

Со оглед на тоа што Република Македонија нема пристап на море најголемиот дел одзаконодавството на заедничката политика за рибарство на ЕУ е неприменлива воРепублика Македонија - техничките правила, квотите, регистер на флоти, систем заследење на пловни објекти итн., но се цени дека со овој Закон за рибарство иаквакултура и неговите подзаконски акти, ќе се усогласи основната законска регулативаво деловите кои се применливи за Република Македонија.

3.2. Подзаконски акти произлезени од основниот акт

3.2.1. ПравилнициВрз основа на законските одредби донесени се и 25 пратечки прописи објавени воСлужбен весник на Република Македонија број 53/08, 54/08, 07/09, 169/09, 93/10,



117/10, 162/10 и 24/11, кои ја доуредуваат областа во делот на управувањето,инспекцијата и контролата, структурните активности и пазарот и тоа:

1. Правилник за формата, содржината и начинот на водење евиденцијата запроизводство на риби, како и за количината продадена риба по видови (“Сл. Весникна РМ” бр 53/08);

2. Правилник за начинот на вршење на рибочуварска служба, формата и содржинатана легитимацијата за рибочувар, како и начинот на нејзиното давање и одземање(“Сл. Весник на РМ” бр 54/08);

3. Правилник за формата, содржината и начинот на водење на регистар нарепроцентри за производство на репродуктивен и порибителен материјал (“Сл.Весник на РМ” бр 54/08);

4. Правилник за формата, содржината на образецот и начинот на водење наевиденција за издадени дозволи за производство на репродуктивен и порибителенматеријал од рибник (“Сл. Весник на РМ” бр 54/08) ;

5. Правилник за формата и содржината на образецот за евиденција во риболовнитеподрачја (“Сл. Весник на РМ” бр 54/08) ;

6. Правилник за содржината на риболовната основа (“Сл. Весник на РМ” бр 54/08);7. Правилник за содржината на годишниот план за заштита и стопанисување со

рибите и содржината на годишниот извештај за реализација на годишниот план(“Сл. Весник на РМ” бр 54/08) Правилник за техничките барања што треба да гиисполнуваат риболовните пунктови (“Сл. Весник на РМ” бр 54/08) ;

8. Правилник за квалитет, големина и тежина, како и начин на декларирање на рибатакоја е наменета за ставање во промет (“Сл. Весник на РМ” бр 54/08);

9. Правилник за начинот на обележување на пловните објекти и пломбирањето иевидентирањето на риболовниот алат (“Сл. Весник на РМ” бр 54/08) ;

10. Правилник за техничките барања што треба да ги иполнуваат риболовните пунктови(“Сл. Весник на РМ” бр 54/08);

11. Правилник за формата, содржината и начинот на водење на регистар наорганизации на производители, како и постапката за запишување и бришење одрегистарот (“Сл. Весник на РМ” бр 07/09);

12. Правилник за начинот на обележување на појасот околу рибник (“Сл. Весник на РМ”бр 94/09);

13. Правилник за формата и содржината на дозволата за аквакултура и формата набарањето за дозвола за аквакултура (“Сл. Весник на РМ” бр 93/10) ;

14. Правилник за формата содржината и начинот на водење на регистар наодгледувачи на риби, формата и содржината на образецот на пријавата зазапишување во регистарот на одгледувачи на риби и формата и содржината наобразецот на изводот (“Сл. Весник на РМ” бр 93/10);

15. Правилник за содржината на програмата за полагање на испит, формата исодржината на образецот на легитимациите за стопански риболов и начинот наиздавање, формата и содржината на уверението за положен испит за стопанскириболов, како и трошоците за добивање на уверението (“Сл. Весник на РМ” бр117/10);



16. Правилник за формата и содржината на документот за потеклото на порибителниотматеријал и начинот на неговото издавање и пополнување (“Сл. Весник на РМ” бр117/10);

17. Правилник за формата и содржината на документот за потеклото на рибата иначинот на неговото издавање и пополнување (“Сл. Весник на РМ” бр 117/10) ;

18. Правилник за начинот на издавање на дозволите за рекреативен риболов,потребната документација за нивното издавање, формата и содржината наобразецот за водење евиденција, начинот на водење на евиденција и доставувањена податоците (“Сл. Весник на РМ” бр 162/10);

19. Правилник за формата и содржината на образецот на дозволата за рекреативенриболов и образецот за водење евиденција, начинот на водење на евиденцијата идоставување на податоците (“Сл. Весник на РМ” бр 162/10);

20. Правилник за формата и содржината на образецот на легитимацијата зарекреативен риболов и начинот на нејзино издавање (“Сл. Весник на РМ” бр.162/10) ;

21. Правилник за дозволените риболовни средства и нивната употреба за вршењестопански и рекреативен риболов (“Сл. Весник на РМ” бр 24/11) ;

22. Правилник за големината на рибата под која не смеат да се ловат за стопански ирекреативен риболов (“Сл. Весник на РМ” бр 24/11) ;

23. Едукација (“Сл. Весник на РМ” бр 109/11)24. Правилник за формата и содржината на барањето заради неиздавање дозвола за

аквакултура односно недонесување на решение за одбивање на барањето заиздавање дозвола за аквакултура (“Сл. Весник на РМ” бр 153/11).

3.2.2. Риболовни основи

За секоја риболовна вода во Република Македонија се изработуваат риболовни основикои претставуваат стручни студии за стопанисување со рибите во. До изработката наоваа програма се изработени и објавени во Службен весник на Република Македонијаброј 66/11 и 145/11 следните риболовни основи:

- три риболовни основи за природните езера Охридско Езеро, Преспанско Езеро иДојранско Езеро



- единаесет риболовни основи за сливовите во Република Македонија(риболовните ревири) и тоа на реките: Вардар (горен, среден и долен тек), ЦрнДрим, Црна Река,Треска, Струмица,Брегалница, Пчиња, и сливовите наОхридско и Преспанско Езеро и

- осумнаесет риболовни основи за вештачките езера – акумулации: Козјак,Мантово, Лисиче, Тиквеш, Глобочица, Ратево – Берово, Калиманци, Конче 1 и 3,Водоча и Турија, Липково, Глажња, Матка, Стрежево, Слатино, Младост,Мавровица, Паљурци, и

- една риболовна основа за водите на територијата на националниот паркМаврово (река Радика со притоките и вештачкото езеро акумулација Мавровскоезеро).

3.3. Други акти во врска со областа

Во делот на управувањто, инспекцијата и контролата, покрај Законот за рибарството иаквакултурата и неговите пратечки прописи како основен закон, областа ја доуредуваатили се во нејзина непосредна врска кон одредбите од следните законски акти и нивнитепратечки прописи: Законот за Државен инспекторат за земјоделство (“Службен весник на РМ ” бр.

20/09) со кој се уредува и обезбедува организирано и ефикасно вршење наиснпекцискиот надзор во областа на земјоделството, руралниот развој ирибарството и аквакултурата;

10 пратечки прописи за допрецизирање на одредбите од законот (Службенвесник на РМ ” бр. 59/09, 79/09, 4/10, 15/10, 30,10 74/10 148/10);

Законот за концесии и други видови јавно приватно партнерство (“Службенвесник на РМ” бр.7/08, 64/09) уредува со кој се уредуваат условите, начинот ипостапката за доделување концесија, содржината на договорот за концесија,правата и обврските, како и начинот и постапката за доделување договори законцесија.

Законот за води (“Службен весник на РМ” бр. 87/08) со кој се уредуваатпрашањата кои се однесуваат на површинските води, вклучувајќи ги ипостојаните водотеци во коишто повремено тече вода, езерата, акумулациите иизворите, подземните води, водните живеалишта и нивното управување,заштитата и зачувувањето на водите, водостопанските објекти, како и условите,начинот и постапките по кои можат да се користат и испуштаат водите.

Закон за заштита на природата (“Службен весник на РМ” бр. 67/04) кој ја уредувазаштитата на природата преку заштита на биолошка и пределска разновидности заштита на природното наследство;

Закон за внатрешната пловидба (“Службен весник на РМ” бр. 55/2007, 26/2009,22/*2010 и 23/2011) кој го уредува делот на внатрешната пловидба ибезбедноста на пловидбата на внатрешните води на територијата на РепубликаМакедонија, услови и начин на користењето, одржувањето и заштитата напловните патишта и пристаништата и водење евиденција за пловни објекти .



Во делот на структурните активности областа ја доуредува: Законот за основање на Агенција за финансиска поддршка во земјоделството и

руралниот развој (“Службен весник на РМ ” бр. 72/2007 и 05/2009) чија цел еобезбедување на спроведување на земјоделска политика и поддршка наруралниот развој во Република Македонија, користење на средствата одпредпристапната помош на ЕУ за рурален развој, спроведување на заедничкатаземјоделска политика на ЕУ и заедничката рибарска политика на ЕУ воРепублика Македонија и спроведување на мерките на државна помош утврдениво годишните програми што согласно законите ги носи Владата на РМ.

Во делот на пазарната политика, областа дополнително ја уредуваат законите ипретечките прописи од ветеринарството кои се однесуваат на рибарството иаквакултурата и тоа:

Законот за ветеринарно здравство (“Службен весник на Република Македонијабр.113/2007) кој го уредува увозот на риба во Република Македонија и во којделумно е транспонирана Одлуката 32003D0858 која е повлечена и заменета сорегулативата 32008R1251;

Правилник за начинот и постапките за увоз и транзит, листа на трети земји одкои е одобрен увоз, формата и содржината на ветеринарно – здравствениотсертификат или друг документ што ги придружува пратката на живи животни,аквакултура и производи од животинско потекло, како и начинот и постапката навршење на проверка и преглед при увоз и транзит на живи животни, аквакултураи производи од животинско потекло („Службен весник на Република Македонија“бр. 53/2010). Со овој правилник извршена е делумна транспозиција на следнитеЕУ мерки по однос на аквакултурата: 32006D0766; 32008P1251; 31996D0333,како и делот на 32005R2076-листа на трети земји и 32005R2074-сертификати заживи животни.

Правилник за техничко - технолошките услови и постапката за одобрување накарантинот, техничко - технолошките услови кои треба да ги исполнувакарантинот, како и времетраењето на карантинот, за објектите за изолација ивреметраење на истата за различни животински видови и категории,времетраењето за набљудување и за испитувањата кои треба да бидатнаправени („Службен весник на Република Македонија“ бр. 88/2010 и 113/2010)).Со овој правилник се транспонирани одредбите од следните ЕУ мерки:32007R0318, 32008D0946, 32006L0088.

Закон за ветеринарно јавно здравство („Службен весник на РМ” бр. 114/2007), гоуредува делот на здравствената заштита на рибите, прометот на риба одаспект на безбедноста на храната од анимално потекло, регистрацијата наоператори со храна од анимално потекло



Правилник за начинот на означување на храната („Службен весник наРепублика Македонија“ бр. 118/2005) во кој се транспонирани следните ЕУмерки: 32000L0013 и 32006R1924;

Правилник за општи барања на безбедноста на храната („Службен весник наРепублика Македонија“ бр. 118/2005) со кој е транспонирана мерката32005R0852;

Правилник за посебни барања на безбедноста на храната од животинскопотекло („Службен весник на Република Македонија“ бр. 118/2005) кој ги уредувапосебните барања за живи бивалентни мекотели (собирање и производство,ставање во промет, структурни и хигиенски барања за центрите запречистување и центрите за испорака, здравствени стандарди, пакување иетикетирање, идентификациони ознаки итн. и се обработени посебни барања запроизводите од риби (барање за бродово – структурни барања и барања заопрема – бродови ладилници и бродови фабрики, како хигиенски барања,барања за истовар на копно, како и објекти и бродови во кои се ракува сопроизводи од риби, барања за преработени производи од риби, здравственистандарди за рибни производи како и складирање и транспорт на рибнипроизводи. Со овој правилник е транспонирана ЕУ мерката 32005R0853.

Правилник за начинот и постапката за вршење службена контрола на храна одживотинско потекло наменета за исхрана на луѓето („Службен весник наРепублика Македонија“ бр. 118/2005) со кој се транспонираат и одредбите од ЕУмерката 32004P0854.



IV. НОСИТЕЛИ НА ОДДЕЛНИ ЗАДАЧИ - ИНСТИТУЦИОНАЛНИ КАПАЦИТЕТИ

4.1. Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство

4.1.1. Одделение за рибарство и аквакултура

Одделението за рибарство и аквакултура се наоѓа во рамките на Секторот заземјоделство и е надлежно за изготвување, предлагање и спроведување на законскатарегулатива, решавање на управни и стручни прашања од областа на рибарството икреирање на развојни мерки за финансиска поддршка во областа. Во одделението сеследат состојбите со доделените концесии за вршењето на стопански и организирањерекреативен риболов и се водат евиденции за:

- количината на произведена риба во рибнички капацитети по видови,- количината на изловена риба по видови,- одгледувачите на риба,- регистрираните рибници за производство на порибителен материјал наменет за

промет,- производство на порибителен материјал,- регистрираните репроцентри,- производство и порибување на отворените риболовни води со порибителен

материјал од автохтони видови риби.

Во одделението е воспоставена и евиденција за реализација на државната помош ворибарството и аквакултурата, која се реализира преку мерките предвидени вогодишните програми за финансиска поддршка. Во одделението е вработено едно лице.

4.1.2. Државен инспекторат за земјоделство

Непосредно одговорен за инспекцискиот надзор и контролата над спроведувањето наодредбите од Законот за рибарство и аквакултура е Државниот инспекторат заземјоделство преку Секторот за инспекциски надзор од областа на рибарството соаквакултурата, сточарството со пчеларството и земјишната политика со житарици. Восекторот се формирани две одделенија кои директно ја покриваат областа нарибарството и аквакултурата со вкупно 7 вработени во тоа одделение

4.2. Агенција за храна и ветеринарство

Агенцијата за храна и ветеринарство е непосредно одговорна за креирање назаконските одредби и инспекцијата и контролата во делот на здравствената заштитана рибите, прометот на риба од аспект на безбедноста на храната од анималнопотекло и регистрацијата на оператори со храна од анимално потекло.



4.3. Агенција за финансиска поддршка во земјоделството и рурлниот развој

Агенцијата за финансиска поддршка во земјоделството и руралниот развој - Скопје енепосредно одговорна за исплата на државната помош во рибарството и аквакултуратапреку исплата на финансиските средства за реализација на мерките предвидени вонационалните годишни програми за финансиска поддршка. Државната помош енаменета за остварување на целите на Законот за рибарство и аквакултура и сеоднесува на: еколошки мерки во аквакултурата, јавно здравство и здравствена заштита во рибарството и аквакултурата, заштита и развој на водна флора и фауна, изградба на риболовни пунктови, развој на нови пазари и промотивни кампањи, пилот проекти, активности за развој на рурални средини поврзани со рибарството и

аквакултурата; техничка поддршка во рибарството.

Покрај државната помош од националните програми Агенцијата за финансискаподдршка во земјоделството и руралниот развој одобрува и врши исплата и нафинансиски средства наменети за реализација на проекти кои се финансираат одпеттата компонента на претпристапната помош на ЕУ – ИПАРД. Петтата компонента напретпристапната помош е целосно наменета за инвестиции во земјоделството ируралниот развој во чии рамки се опфатени инвестиции и за рибарството и зааквакултурата.

4.4. Институционална поддршка

Покрај административните капацитети во Република Македонија постојат повеќеинституции, кои на различни начини учествуваат во активностите и задачите заостварување на целите во областа на рибарството и акваклултурата. Сите од нивимаат активна улога во својот делокруг на работа и сите заедно во соработка соадминистративните капацитети играат значајна улога во развојот на рибарството иаквакултурата. Тука секако свое доминантно место имаат научните и образовнитеинституции кои едуцираат и „создаваат“ кадар за изведување на сите активностиповрзани со секторот. Покрај образовната, научните и образовните институцииизведуваат и научно-истражувачки проекти во насока на развоотј на рибарството иаквакултурата. Исто така тие се носители и на низа апликативни и применувачкиактивности и непосредно се поврзани со производните капацитети. Согласно Законотза рибарство и аквакултура, работите и активностите во делот на развојот нарибарството и аквакултурата за потребите на министерството ги вршат овластениустанови за вршење на работи од областа на рибарството. Институционалнатаподдршка на секторот ја сочинуваат и Советот за рибарство и аквакултура,



Стопанската комора на Македонија, Здруженијата на производители на риба, и секакоМакедонската Риболовна Федерација, кои што имаат свое значење и улога во развојоти унапредувањето на секторот.

4.4.1. Научни и образовни институции

4.4.1.1. УКИМ Институт за Сточарство - Скопје

УКИМ Институт за сточарство врши научно-истражувачка, апликативна и образовнадејност од јавен интерес во областа на сточарството, рибарството, пчеларството идругите сродни научни области, согласно со програмата за научно-истражувачкадејност на Република Македонија и Програмата за работа на Институтот.

УКИМ институт за сточарство е правен и институционален наследник на Заводот зарибарство на Република Македонија. Институција која има огромен придонес воразвојот на рибарството, а особено на аквакултурата во Република Македонија.

Согласно внатрешната поставеност и систематизацијата на работите и работнитеместа во рамките на УКИМ Институт за сточарство постои Завод за рибарство сонеколку одделенија и производни капацитети и тоа: Одделение за ладноводни видови риби Одделение за топловодни видови риби Мрестилиште за ладноводни видови риби „Шум“ - Струга Мрестилиште за ладноводни видови риби „Маврово“ (вон функција) Мрестилиште за топловодни видови риби „Топлец“ - Дојран Мрестилиште за топловодни и егзотични видови риби „Парк“ – Скопје Ихтиолошка лабораторија - Скопје

Во Заводот за рибарство на рибарска проблематика работат вкупно 10 лица и тоа: двадоктори на науки, два магистранти, високо образован технички кадар и лаборантскиперсонал.

Како овластена институција од областа на рибарството УКИМ Институт за сточарство,преку Заводот за рибарство ги остварува сите обврски и задачи кои ѝ се доверенисогласно одередбите од Законот за рибарство и аквакултура и подзаконските акти коипроизлегуваат од него.

Основните активности се однесуваат на научно – истражувачка и апликативна работаод областа на рибарството, биологијата на рибите, екологија на рибите, квалитетот наводите и заштита на рибите и животната средина. Институтот учествува во изработкана научни и апликативни проекти, експертизи, рецензии, елаборати, вештачења и давамислења за сите аспекти од областа.



Во производните капацитети на Институтот, мрестилиштата „Шум“ во Струга и „Топлец“во Дојран се врши вештачки мрест на автохтони видови риби и се произведуваподмладок за порибување на риболовните води во Република Македонија.

Согласно акредитацијата за изведување на втор циклус на образование Институтоторганизира последипломски студиум по Рибарство.

4.4.1.2. ЈНУ Хидробиолошки завод-Охрид

Хидробиолошкиот Институт, основан во 1935 година е јавна владина високо образовнаи научно-истражувачка организација од национален интерес која ги покриваистражуваните субјекти на лимнологијата, како природните езера (воглавно) така ивештачките езера и реките. Главната преокупација е лимнологијата на природнитеезера на Република Македонија (Охридското, Преспанското и Дојранското), со особенанагласеност на Охридското Езеро - најстарото езеро во Европа и најголемото инајдлабоко во Македонија.

Поспецифичните полиња на истражувања во Институтот се организирани во следнитеодделенија: физичко-хемиско, микробиолошко, фитопланктонско (алги и примарнапродукција), зоопланктонско, макрозообентоско, одд. за макрофитска вегетација, одд.за ципринидни риби, применето рибарство и аквакултура, паразитологија на риби, еко-токсокологија и молекуларна биологија. Уште од самото негово формирање Институтотрасполага и со мрестилиште за пастрмски видови со капацитет од 20 милиони зрнаикра, младици или подмладок на ендемските видови пастрмки од Охридското Езеро.

Во последните пет години Институтот беше опремен со високо софистициранатеренска и лабораториска опрема за потребите на истражување и Програмата замониторинг на Охридското и Преспанското Езеро (двете најголеми езера во Р.Македонија), како и за изведување лимнолошки истражувања на други природни ивештачки езера. Моментно покрај високо софистицираната лабораториска опрема,Институтот е опремен и со брод за теренска работа на Охридското Езеро (11.5 м.),опремен со кран и чекрк, радар и ехо-сондер со ГПС, профајлер (темепература, пХ,спроводливост, О2), ПАР (фото активна радијација), опрема за семплирање седименти,опрема за семплирање проби на води, планктонски мрежи итн.

Во текот на долгогодишните истражувања на Охридското Езеро публицирани се ипрезентирани повеќе од 800 трудови. Традиционално, истражувањата наХидробиолошкиот Институт биле фокусирани на фундаменталната хидробиологија.Ова ги вклучува нутриентите, температурата (струења и миксија), проѕирноста наводата, примарната продукција, хлорофилот, флората и фауната, ендемизамот,специјацијата, а во последните три децении следењето на состојбата со загадувањетои еутрофикацијата на езерото е една од истражувачките активности.



4.4.1.3. Факултет за ветеринарна медицина – Скопје

На Факултетот за ветеринарна медицина се реализираат интегрирани студии од прв ивтор циклус, како и студии од трет циклус (докторски студии) од областа на биологија ипатологија на риби на Катедрата за биологија и патологија на риби и пчели

Во рамките на апликативната дејност на ФВМС функционираат добро опременилаборатории кои задоволуваат различни барања према надворешни клиенти. Основназаложба на ФВМС е да се зголеми квалитетот на услугата, производството итестирањето, а со тоа и задоволството на клиентите и законските меѓународни барањана надлежните органи. Затоа, една од приоритетните заложби на менаџерскиoт тим наФВМС е воведување на системи за менаџирање и контрола на квалитетот.

Една од лабораториите на факултетот е Лабораторијата за дијагностика на болести кајриби, пчели и ловен дивеч. Во оваа лабораторија при Ветеринарниот институт севршат повеќе испитувања кои се првенствено профилирани за потребите одГодишната наредба за здравствена заштита на животните. Така на пример вопчеларството покрај дијагностиката на Американската чума на пчелното легло се вршииспитување скоро на сите преостанати болести кај пчелите со различита етиологијакако на пример Ноземоза, Варооза, Акароза, Мајска болест, Европска чума на пчелнолегло и т.н.

Покрај овие лабораториски испитувања се располага и со пчеларник во оквирот накатедрата каде се извшуваат бројни експерименти за потребите на пчеларството воР.Македонија како и тестирање на различити лекови против болестите.

Од областа на рибарството исто така се вршат повеќе лабораториски испитувањапрвенствено на болести кај рибите со различита етиологија. Приоритет преставуваатболестите кои се влезени во Годишната наредба за здравствена заштита на животнитеодносно Заразните болести кај рибите како што се: Пролетна виремија кај крапот,Вирусна хеморагична септикемија кај пастрмките, Заразна хематопоезна некроза кајпастрмките, Заразна некроза на панкреасот кај пастрмките и Бактериски нефритис кајпастрмките. Покрај овие болести во лабораторијата можат да се вршат повеќетопреостанати бактериски болести, паразитски болести како и хелминтозоонозите. Истотака за потребите на аквакултурата во Македонија односно во договорните односи сопоедини рибни фарми се вршат посети со испитување на повеќе параметри на водатакако кислородот, јагленородниот диоксид, амоњакот и т.н. Апликативната работапретставува приоритет на оваа лабораторија.

4.4.1.4. Факултет за земјоделски науки и храна – Скопје

Во рамките на наставните програми на прв и втор степен на Факултетот за земјоделскинауки и храна се организира настава по предмети кои го опфаќаат рибарството иаквакултурата.



Покрај образовната дејност на факултетот се изведуваат и научно-истражувачкипроекти од областа рибарствтоо и аквакултурата, но и проекти поврзани со еколошкитепроблеми.

4.4.1.5. Факултет за биотехнички науки – Битола

Факултетот за Биотехнички Науки од Битола на катедрата за Сточарство и Рибарствоорганизира настава од прв и втор степен студии, како и докторски студии од областа нарибарството и аквакултурата. Покрај образовно- наставна програма факултетот вршии: Основни активности насочени кон научно – истражувачка и апликативна работа

од областа на аквакултурното производство, проблематиката во практичнотоаквакултурно производство на полето на техничко-технолошките решенија именаџирањето во рибарските фарми и, биологијата на рибите.

Паразитолошки испитувања на рибите во рибниците и отворените води. Изработка на технолошки програми за апликативна примена во аквакултурното

производство. Изработка на нормативи и дневни дажби за исхрана на рибите во

аквакултурното производство.

Организациската поставеност на Факултетот за биотехнички науки - Битола е следната:Студиски и научно-истражувачкиподрачја за кои е добиена акредитација Биотехнички науки

Студиски програми што се реализираат

Студиски програми:- Преработка на анимални

производи (прв и втор циклус);- Фармерско производство (прв и

втор циклус);- Менаџмент во биотехниката (прв и

втор циклус).Број на лица во наставно-научни,научни и наставни звања 12

Број на лица во соработнички звања 5Податоци за последната спроведенанaдворешна евалуација на установата Септември 2004

4.4.1.6. Природно-математички факултет – Скопје

Во рамките на Природно-математички факултет – Скопје, на одделението зацитологија, хистологија и ембриологија на животните, споредбена анатомија иинвертебра и анимална екологија се извршуваат фундаметални и апликативниистражувања од областа на ихтиологијата.



Еден дел од овие истражувања се насочени кон следење на нормалниот онотогенетскиразвиој на рибите. Сознанијата добиени со ваквиот тип на истражување се неопходниза целосно да се разбере морфологијата на организмот на структурно ниво, а од другастрана овозможуваат да се добие јасна слика за адултната морфологија наистражуваниот организам. Поврзувањето на секвенците од значајните онтогенетскипроцеси на структурно ниво со оние на функционално или на еколошко ниво енеопходно за да се увидат круцијалните фази при развојот на рибите. Од друга страна,со сознанијата од ваквиот тип на истражувања се овозможува детекција на причинитеза деформитети на подмладокот. На тој начин се овозможува да се подобрипротоколот за нивно одгледување и добивање на здрав подмладок.

Во последниве години, одделенијата за споредбена анатомија, ивертебрата ианимална екологија при ПМФ, заедно со одделението за Рибарство при Институтот заСточарство, спроведува истражувања кои се насочени кон евалуација на квалитетот наводната средина, врз основа на две биолошки компоненти: макроинвертебратите ирибната фауна.

На одделението за цитологија, хистологија и ембриологија на животните се вршатистражувања насочени кон евалуација на здравствениот статус на рибите од Р.Македонија. Имено во ова одделение преку примена на биомаркерите наздравствениот статус на рибите како сензитивни и ефикасни биомониторинг алатки севрши идентификација и квантифицирање на ефектите од енвироменталните стресориврз здравјето на акватичните екосистеми и локалните рибни популации.

4.4.2. Овластени установи

Согласно Законот за рибарство и аквакултура, работите и активностите во делот наразвојот на рибарството и аквакултурата за потребите на министерството ги вршатовластени установи за вршење на работи од областа на рибарството. Овластениустанови за вршење на работи од областа на рибарството се:

УКИМ Институт за Сточарство-Скопје; ЈНУ Хидробиолошки завод-Охрид; Факултет за ветеринарна медицина – Скопје;

Работите од областа на рибарството кои ги вршат овластените установи се: следење на состојбите во рибарството и обработка на податоците, изработка на риболовни основи, давање мислења во однос на годишните планови, анализа на годишни

извештаи, изработка на стручни студии и проценки на состојбата со рибите, предлагање мерки за заштита и унапредување на риболовот,



вршење ихтиолошки истражувања, вршење хемиски истражувања на водата во риболовните води и рибниците, вршење истражувања во полето на примарната органска продукција

(бактериопланктон, фитопланктон и виша водна растителност) за потребите ворибарството,

вршење истражувања во полето на секундарната органска продукција(зоопланктон и фауна на дно) за потребите во рибарството,

вршење истражувања околу влијанието на внесените видови риби вориболовните води (интродукција и реинтродукција),

вршење истражувања околу одгледување на автохтони и алохтони видови рибии

вршење и други задачи од областа на рибарството и аквакултурата.

4.4.3. Совет за рибарство и аквакултура

Советот за рибарство и аквакултура е стручно советодавно тело на министерот заземјоделство, шумарство и водостопанство во областа на стопанисувањето со рибитеи аквакултура.

Советот е составен од 7 члена и дава стручни совети и мислења во областа и тоа за: нацрт верзиите на риболовните основи, годишните планови и извешти, планираните мерки во програмата за финансиска поддршка во рибарството и

аквакултурата, развојни и други проекти, предлог - плановите за порибување, прописи кои се носат врз основа на овој закон, предлозите за долгорочни развојни програми, по предлози за воведување на неавтохтони видови риби и други стручни совети и мислења од областа на рибарството и аквакултурата.

4.4.4. Здруженија на производители

Заради усогласување на производството и понудата и обезбедување на оптималниуслови за продажба на риби, концесионерите и одгледувачите на риби можат да сездружат и да се запишуваат како организации на производители во регистар кој се водиво министерството. Како здруженија до сега во регистерот на министерството се водатдва субјекта и тоа:

Здружение на рибопроизводители “Аквафортис” – Неготино и Здружение на рибопроизводители “Акватика - про” – Неготино.



4.4.5. Стопанска комора

Во Стопанската комора на Република Македонија производителите на риби сеорганизирани во своја организациона форма (групација на производители на риба) којадејствува во рамките на здружувањето за земјоделство и прехрамбената индустрија.

4.4.6. Македонска риболовна федерација (МРФ)

Македонската риболовна федерација е облик на здружување на сите здруженија нарекреативните и спортските риболовци од Република Македонија со цел остварување иусогласување на нивните заеднички интереси.

МРФ ги врши следните работи: заштита на водите и рибите во нив, заштита и унапредување на животната средина, дава помош, соработува и врши контрола на теренот во организирањето на

спортскиот и рекреативниот риболов за своите членки, издава легитимација за рекреативен риболов, води евиденција за издадени легитимации за рекреативен риболов, води евиденција и статистика од областа на рекреативниот риболов, го организира јакнењето на здруженијата на спортските риболовци и нивната

меѓусебна соработка, ја насочува и координира работата на здруженијата на рекреативни и спортски

риболовци, соработува со други организации, органи и здруженија, го развива и унапредува рекреативниот и спортскиот риболов, го унапредува врвното спортување заради репрезентирање на спортски

натпревари на домашен и меѓународен план, го омасовува рекреативниот риболов, издава брошури и друг стручно-информативен материјал, утврдува и реализира систем на натпревари во спортски риболов, подготвува програми и спроведува семинари и курсеви за стручно

дооспособување на рибочуварите.

МРФ делува на подрачјето на цела држава и за потребите на министерството вршиодделни работи како јавни овластувања.



Органограмна институционални капацитети

во областа на рибарството и аквакултурата

МИНИСТЕРСТВО ЗА ЗЕМЈОДЕЛСТВО ШУМАРСТВО ИВОДОСТОПАНСТВО

МИНИСТЕР

АГЕНЦИЈА ЗА ХРАНА И ВЕТРИНАРСТВО

МИНИСТЕРСТВО ЗА ЖИВОТНА СРЕДИНА ИПРОСТОРНО ПЛАНИРАЊЕ

МИНИСТЕРСТВО ЗА ВНАТРЕШНИ РАБОТИ

АГЕНЦИЈАЗА ФИНАНСИСКА ПОДДРШКА ВОЗЕМЈОДЕЛСТВОТО И РУРАЛНИОТ РАЗВОЈ

СЕКТОР ЗА ЗЕМЈОДЕЛСТВО ДРЖВЕН ИНСПЕКТОРАТЗА ЗЕМЈОДЕЛСТВО

ДИРЕКТОРОдделение за рибарство и

аквакултура Одделение заинспекциски надзород областа нарибарство иаквакултура

Овластени институции

Одделение за физичказаштита нариболовни води

1.1.1.1.1МАКЕДОНСКА РИБОЛОВНАФЕДЕРАЦИЈА

ИБОЛОВНА

Организации на производители

СОВЕТ ЗА РИБАРСТВО



V. ЦЕЛИ И НАСОКИ ЗА РАЗВОЈ НА РИБАРСТВОТО И АКВАКУЛТУРАТА И ЗАШТИТАИ ТРАЈНО КОРИСТЕЊЕ НА РИБИТЕ

Целите и насоките кои ќе се однесуваат кон заштитата и трајното користење на рибите вонаредниот период од 12 години произлегуваат од направената анализа на состојбите ворибарството и нотираните и дефинирани недостатоци и проблеми во секторот.

Заради достигнување на поставените цели и насоки за развој на рибарството ќе седефинираат конкретни задачи и ќе се предвидат активности за постигнување наконкретните задачи и генералната цел.

5.1. Генерална цел

Генералната цел е непречен развој на рибарството во Република Македонија изголемување на вкупното производство на риба во Македонија на проектирани ипредвидени 4000 до 5000 тони годишно, а при тоа да се почитуваат принципите наодржливо користење на природните ресурси, заштита и развој на постојната ихтиофауна,со посебно внимание кон автохтоните благородни видови риби, контрола на квалитетотна рибите и производите од риба и грижа и заштита на здравјето на потрошувачите.

5.2. Посебни цели

Како посебни цели за постигнување на генералната цел во наредниот период од 12години се:

Решавање на нотираните проблеми во организирањето на стопанскиот риболов.Значењето на стопанскиот риболов во вкупното производство на риба во земјавапостепено да се намалува, а за сметка на тоа да се зголемува значењето иучеството на аквакултурното производство на риба.

Решавање на проблеми во аквакултурното производство и создавање напредуслови за зголемување на значењето на аквакултурното производство вовкупното производство на риба во земјата.

Решавање на нотираните проблеми во организирањето на рекреативниотриболов.Да се зголеми и потенцира значењето на рекреативниот и спортскиот риболов воопштествените, социјалните и економските аспекти од животот на населението воземјата.

Намалување на дефицитот од свежа риба за домашниот пазар преку зголеменопроизводство на риба од аквакултура и воведување на нови атрактивни видовириби во аквакултурата.



Воведување на автохтоните (и ендемичните) видови риби во аквакултурнопроизводство и нивното брендирање и заштитата на биолошката посебност наавтохтоните видови риби.

Решавање на нотираните проблеми во организирањето на пазарот на риба ипроизводите од риба.



VI. ЗАДАЧИ И МЕРКИ ЗА ПОСТИГНУВАЊЕ НА ЦЕЛИТЕ НА УПРАВУВАЊЕТО СОРИБИ

6.1. Конкретни задачи и мерки кои се однесуваат на организирањето на стопанскиотриболов

Конкретни задачи за остварување на генералната и посебните цели кои се однесуваат наорганизирањето на стопанскиот риболов на природните езера и акумулациите вонаредниот период од дванаесет години се:

6.1.1. Збогатување и зголемување на рибниот фонд во риболовните подрачја ириболовните зони преку следниве мерки: Порибување на риболовните подрачја и риболовните зони Модернизација и опремување на репроцентрите

6.1.2. Одржливо искористување на рибите и природните ресурси преку следниве мерки: Изработка на риболовни основи за сите риболовни води во кои ќе се почитува

екосистемскиот пристап во организирање на риболовот; Хидролошки и хидро-биолошки мониторинг; Мониторинг на состојбата со рибната населба, рибните станишта и мрестните

локалитети; Заштита на автохтоните популации на риби; Заштита на животните станишта; Заштита на мрестните локалитети;

6.1.3. Намалување или спречување на криволовот и рибокрадството односноформирање на ефикасни рибочуварски служби, преку следниве мерки:

Финансиска поддршка за формирање и работа на рибочуварска служба која ќе имаингеренции на цела територија на Република Македонија (Државна риболовнаконтрола при МРФ или Државна риболовна полиција при МВР);

Зајакнување на рибочуварските служби на концесионерите и субвенционирање нанабавка опрема за истите (превозни средства, опрема за набљудување икомуникација, пловни објекти и др.)

Поддршка за формирање на систем за меѓусебна комуникација и координацијапомеѓу рибочуварските служби на концесионерите, Министерството за внатрешниработи, Државниот инспекторат за земјоделство и ДРК на МРФ.

6.1.4. Да се заштитат популацииите на пастрмка и белвица во Охридското Езеро прекуследниве мерки:

Ex-situ заштита - формирање на матично јато Строга контрола и засилена физичка заштита во периодот на природен мрест



Строго пропишување на дозволените количини на лов за стопански риболов Строго пропишување на дозволените риболовни средства и алат, должина на

мрежите и димензиите на окцата

6.1.5. Да се зголеми густината на популациите на пастрмка и белвица во ОхридскотоЕзеро.

Порибување со одгледан подмладок од пастрмка Порибување со одгледан подмладок од белвица

6.1.6. Да се спречи уништивање на хабитатите со посебен акцент на природнитемрестни локалитети на пастрмката во Охридското Езеро.

Отстранување на потонатите мрежи

6.1.7. Да се регулира популацијата на плашица во Охридското Езеро; Изведување на селективен и мелиоративен лов на плашица

6.1.8. Промена на видовиот состав на рибната населба и подигнување на вкупнатавредност на рибната популација во Дојранското Езеро.

Намалување на популациите на плевелните и економски помалку вредните видовириби

Зголемување на популациите на економски вредните и значајни видови риби;

6.1.9. Да се зачува и да се врати традиционалниот начин на риболов на ДојранскотоЕзеро.

Финансиска поддршка за изградба на „мандри“ и „насеки“.

6.1.10. Да се регулира, намали или да се уништи популацијата на инвазивниот видCarassius gibelio - сребрен карас во Дојранско Езеро кој што негативно влијае напопулациите на благородните автохтони видови риби во езерото и врз вкупнатавредност на рибната населба во езерото;

Изведување на селективен и мелиоративен лов на сребрен карас; Зголемување на популациите на грабливки во езерото; Примена на биоманипулација со рибни популации, како биолошки метод за борба

со инвазивните видови риби; Стимулирање на ловот на карасот и Укинување на сите забрани за негово ловење.

6.1.11. Зголемување на популациите на благородните, автохтоните и економскизначајните видови риби (крап, сом, лињак) во Дојранското Езеро преку следнивемерки:

Вештачки мрест и порибување на Дојранското Езеро со одгледан подмладок накрап;



Вештачки мрест и порибување на Дојранското Езеро со одгледан подмладок насом;

Вештачки мрест и порибување на Дојрансктоо Езеро со одгледан подмладок налињак;

6.2. Конкретни задачи и мерки кои се однесуваат на организирањето нарекреативниот и спортскиот риболов

Конкретни задачи за остварување на генералната и посебните цели кои се однесуваат наорганизирањето на рекреативниот и спортскиот риболов во наредниот период оддванаесет години се:

6.2.1. Зајакнување на риболовните здруженија и федерацијата на финансиски, кадровскии организационен план и зголемување на членството преку следниве мерки:

Едукација и адекватно информирање на риболовците; Организирање и спроведување на акции и спортски манифестации; Организирање на едукативни семинари поврзани со спортскиот и

рекреативниот риболов за најмлади категории рекреативни и спортскириболовци (кадети и јуниори);

Унапредување на системот за информирање на риболовните здруженија инивните членови преку званична веб-страницата на Македонската РиболовнаФедерација (хостирање и одржување);

Изработка на софтвер и мрежно поврзување на сите риболовни здруженија; Набавка на професионална опрема за печатење на сите видови легитимации и

изработка на софтвер за обработка и следење на податоци.

6.2.2. Збогатување и зголемување на рибниот фонд во риболовните води; Порибување со благородни видови риби (пастрмка, крап, јагула, сом, смуѓ,

лињак и др.); Заштита на мрестните локалитети (природните мрестилишта); Заштита на рибите во време на мрестот.

6.2.3. Намалување или спречување на криволовот и рибокрадството односноформирање на ефикасни рибочуварски служби, преку следниве мерки: Финансиска поддршка за работата на Државната риболовна контрола во

рамките на МРФ која ќе врши дополнителна заштита на рибите од риболовнитеревири и рекреативните зони на цела територија на Република Македонија;

Организирање на семинари за стручно оспособување на рибочувари икандидати за рибочувари задолжени за непосредна (физичка) заштита нариболовните води;

Подобрување на физичката заштита на риболовните води и обврзување наконцесионерите да имаат бројна и ефикасна рибочуварска служба;



Зајакнување на рибочуварските служби на концесионерите и субвенционирањена набавка на опрема за истите (превозни средства, опрема за набљудување,пловни објекти и др.)

Поврзување, меѓусебна соработка и координација помеѓу рибочуварскитеслужби на концесионерите, Министерството за внатрешни работи, Државниотинспекторат за земјоделство и МРФ.

6.2.4. Подигнување на свеста на рекреативните риболовци за еколошките проблеми изначењето на автохтоните, ендемичните и другите благородни видови риби воземјата преку следниве мерки: Печатење на стручна литература; Издавање на брошури, промотивен и едукативен материјал, летоци и флаери; Организација на семинари и советувања; Изработка и апликација на еколошки проекти и учество во проекти за

ревитализација и реинтродукција на загрозени или речиси исчезнати видови нариби во одделни риболовни води во Р. Македонија;

Еколошки акции со цел заштита и унапредување на животната средина

6.2.5. Следење на состојбата со квалитетот на водата Постојан мониторинг на физичко–хемиските индикатори за квалитет на водата; Постојан мониторинг на биолошките индикатори за квалитет на водата

6.2.6. Следење на состојбата со рибната населба во риболовните води. Мониторинг на составот на рибната населба; Следење на застапеноста на автохтони и алохтони видови риби во

риболовните води; Следење на возрасната структура на популациите риби; Следење на продуктивноста; Репродуктивни карактеристики на популациите.

6.2.7. Развој и стимулирање на риболовниот туризам и промовирање на атрактивнитериболовни води во земјава. Дефинирање на атрактивни риболовни води; Изработка на промотивен и рекламен материјал; Интензивно порибување со капитални примероци на атрактивни видови риби.

6.2.8. Организација на спортски натпревари од меѓународно значење и промовирање надржавата преку спортскиот риболов; Уредување на риболовна патека за спортски риболов на Дојранско Езеро; Уредување на риболовна патека за спортски риболов на реката Вардар; Уредување на риболовна патека за спортски риболов на вештачкото езеро –

акумулацијата Глобочица;



Уредување на риболовна патека за спортски риболов на Охридското Езеро;

Богатството со риба, изградената инфраструктура, постоечките сместувачки капацитети,рибарската традиција и богатството со риба, ги прават Дојранското, Преспанското иОхридското Езеро високо атрактивни и со голем потенцијал за организирање на спортскинатпревари од висок меѓународен карактер. Уредувањето на риболовната патекадиректно ќе влијае врз развојот на риболовниот туризам и развојот на регионот воцелост.

6.2.9. Системско решение за финансирање на спортскиот риболов на домашно имеѓународно ниво.

6.3. Конкретни задачи и мерки кои се однесуваат на аквакултурата

За остварување на генералната цел и посебните цели во текстот кој следи сепретставени задачите, мерките и активностите кои треба да се спроведат во наредниотпериод.

6.3.1. Да се зголеми аквакултурното производство во земјава како алтернатива нанамалениот лов на риби во отворените води и создавање можности за намалувањена увозната зависност од риби и рибини преработки. Сето ова да се постигне соспроведување на следните мерки и активности:

Капитални инвестициски вложувања во аквакултурата. Подигање на нови производни капацитети Воведување на современи техничко технолошки мерки за интензификација на

рибопроизводството во постојните производни капацитети. Стимулирање изградба на нови производни капацитети и сериозни инвестиции и

субвенции на државата во изградбата на новите капацитети; Воведување на нови производни технологии и интензификација на производството

во постоечките производни капацитети; Воведување на соодветна опрема која ќе биде во функција да ја прати

интензификацијата на производството на риба (аератори, воведување на опремаза додавање течен кислород, водени лифтови за можност за рециркулација, пумпи,UV филтри, автоматски сортирачи и опрема за чистење на отпадните органскиматерии)

Воведување на софтвер за целосен мониторинг на производството на риба ворибарските фарми

6.3.2. Да продолжи со евидентирање на (инвентаризација) на објектите и производствотона риба во аквакултурата по видови на риби кои се одгледуваат и производнатанамена на објектите (топловодни, ладноводни и кафези)

Воведување во евиденција



6.3.3. Да се стимулира аквакултурното производство на автохтоните пастрмки(македонска, радичка, брајчинска, пелагониска, охридска) Селекција и зголемување на производните карактеристики на автохтоните видови

риби; Стимулирање на одгледувањето на автохтоните видови пастрмки;

6.3.4. Да се примени еколошкиот пристап во аквакултурата и да се воведе принципот наодржливо ползување на водата. Квалитетот на водата на излез од пастрмскиот рибник дабиде идентичен со квалитетот на водата на влезот. Инвестициони вложувања во опрема за мониторинг и заштита на водата со цел да

се сочуваат нејзините квалитетни својства. Инвестициони вложувања во опрема за прочистување на водата. Дирекни плаќања за мониторинг и заштита на водите. Субвенции за формирање на лабараторија за целосен мониторинг на квалитетот

на водата која е предмет на аквакултурата (истечните и не истечните води)

6.3.5. Да се зголеми потрошувачката на риба во земјата по жител преку: Промена на навиките на домашниот потрошувач. Односно да се промени праксата

најголемата побарувачка на риба да е само за време на верските празници кога сепости (велигденските и божиќните пости). Тоа ќе се постигне со:

Зголемување на понудата на свежа и евтина риба во текот на целата година; Агресивен маркетинг, пропаганда и реклама; Едукација на производителите, за квалитетна и континуирана понуда на риба на

пазарот; Асортиманска разновидност (повеќе видови слатководни риби); Примарно обработени свежи риби; Преработки од слатководни риби во форма на филети, кременадли, свежи

вакумирани или замрзнати; Примена на добра производна паракса и добра хигиенска пракса; Едукација на потрошувачите за вредноста на квалитетот на рибиното месо во

исхраната на човекот и благопријатното делување врз здравјето на конзументит;. Организација на саеми смотри и презентации на ниво на здруженија, на локално

регионално и републичко ниво. Организација на советувања и конференции со цел запознавање со

постигнувањата во производството и размена на искуства; Организации и здруженија на производители, преработувачи, трговци.

6.3.6. Да се зголеми производството на преработки од риби и пласирање на пазарот наконфекционирана и делумно или целосно обработена риба. усвојување на технологија за преработка на слатководна риба;



Воведување на технолошки мерки за целосна обработка на рибите дофинализација на производот во полутрајни производи од слатководна риба;

Изградба на нови.

6.3.7. Да се формира високо квалитетен матичен материјал од автохтони видови риби ида се збогати асортиманот и понудата на автохтни риби на пазарот. Пред се вниманиетода се насочи кон автохтоната пастрмка во салмоникултурното производство и лињакот,сомот и штуката во топловодното производство.

6.3.8. Да се пристапи кон воведување на целосна селекција на матичен материјал одавтохтоните видови риби со цел добивање на квалитетен порибителен материјал со кој ќесе зголеми производството на риба во рибарските фарми и ќе се збогати асортиманскатазастапеност на слатководна риба на домашниот пазар, но исто така и можност за извоз.

6.3.9. Да се пристапи кон формирање на современи репроцентри за производство напорибителен материјал од виножитна пастрмка, крап, амур, толстолобик, видови риби коисе носечки во аквакултурното производство во нашата република.

6.3.10. Да се стимулира преквалификацијата, доквалификацијата и вработувањето настручен кадар од областа на аквакултурното производство.

6.3.11. Да се потикнува и поддржува формирањето на задруги и здруженија во делот нааквакултурното производство, како и мешовити здруженија рибарство – промет-акавакултура. Потикнување на производството (средствата се наменети за зголемување на

аквакултутното производството на ладнољубиви и топлољубиви видови риби, какои потикнување на еколошкиот начин на производство на риби.

Средства за капитални инвестициски вложувања во аквакултурата. Набавка на селекциониран матичен материјал. Одгледувачко – селекциска работа за формирање на квалитетен матичен

материјал. Воведување на опрема во аквакултурното производство со цел механизираност на

производните процеси. Набавка на разладна опрема и уреди за транспорт на свежа риба. Изградба на преработувачки капацитети. Набавка на опрема за примарна и целосна обработка на слатководна риба Набавка на опрема за заштита и прочистување на водата. Воведување на современи зоо-технички мерки во аквакултурното производство. Воведување на современи техничко технолошки мерки за интензификација на

рибопроизводството во постојните производни капацитети. Стимулирање изградба на нови производни капацитети и сериозни инвестиции и

субвенции на државата во изградбата на новите капацитети;



Воведување на нови производни технолошки и интензификација напроизводството во постоечките производни капацитети;

Воведување на соодветна опрема која ќе биде во функција да ја пратиинтензификацијата на производството на риба (аератори, воведување на опремаза додавање течен кислород, водени лифтови за можност за рециркулација, пумпи,UV филтри, автоматски сортирачи и опрема за чистење на отпадните органскиматерии);

Воведување на софтвер за целосен мониторинг на производството на риба ворибарските фарми.

6.3.12. Преработка и обработка на рибите. Усвојување на технологија за преработка на слатководна риба Воведување на технолошки мерки за целосна обработка на рибите до

финализација на производот во полу трајни производи од слатководна риба. Изградба на преработувачки капацитети за слатководна риба. Изградба на современи капацитети за складирање и чување на рибите – ладњачи.

6.3.13. Да се воведе матично книговодство во репроцентрите и аквакултурните објектикои се занимаваат со производство на порибителен материјал.

6.3.14. Да се формира високо квалитетен матичен материјал од автохтони видови риби ида се збогати асортиманот и понудта на автохтните риби на пазарот. Пред се вниманиетода се насочи кон автохтоната пастрмка во салмоникултурното производство и лињакот,сомот и штуката во топловодното производство.

6.3.15. Да се субвенционира осигурувањето на рибите према осигурителните компании Да се субвенционира премијата за осигурување од производни ризици во

аквакултурното производство ставка која денес е нестимулативна запроизводителите бидејќи осигурителните компании рибопроизводството госметаат како високо ризично и осигурителните ставки се многу високи.

6.3.16. Да се поддржи и стимулира формирањето на здруженија Средствата кои би се издвојувале да бидат во висина за покривање на

членарината на членките. Дополнителни средства на здруженијата наменети за едукација –

прекфалификација и дообразување на производителите, организирање наманифестации, посета на саеми.

6.3.17. Средства наменети за покривање на трошоците како надокнада на издатоците пооснов на воден надомест за користењето на водата (концесија, фондот за води,други видови надоместоци кои ќе произлезат од законот за води и заштитата наводите) Средствата да бидат во висина од 70% од задолжувањата на правнитесубјекти спрема институциите.



6.4. Конкретни задачи и мерки кои се однесуваат на заштита на потрошувачите

Здравствена заштита на рибите и аквабионтите Подобрување на контролата на квалитетот на рибите и преработките на рибите Контрола на квалитетот на рибите од риболовните подрачја и риболовните зони

наменети за пазар; Дефинирање на места за влез и излез од риболовни води (пунктови) Оценка на системот за контрола на квалитетот. Воведување на - HACCAP

Здравствена заштита на рибите и аквабионтитеПланирањето и програмирањето на здравствената заштита се врши за веќе постоечкотои перспективно производство на риби. Кај постоечкото, одгледување и производство заодделни врсти или категории риби во овој план влегуваат програми со разработени меркиза предупредување на евентуални или постоечки здравствeни проблеми. Заперспективниот развој и производството би требало да се предвидат мерки против ситефактори за кои се знае или се претпоставува дека можат да го загрозат здравјето нановоформираните запати. При изработката на планот и програмата за здравственазаштита мора да се земат во предвид: густината на рибите на дадена површина, начинотна сместување, квалитетот и количината на водата, начинот на исхрана и познавањето наздравствените проблеми кај одделните видови и категории на риби

Интензивното одгледување на риби бара таква здравстевна заштита која ќе биде восостојба да открие, предупреди и да ги отстрани сите фактори кои го загрозуваатздравјето на рибите. Планот за здравствена заштита треба да опфаќа и проценка зазоохигиенските услови, односно откривање на отстапувањата од нив. Притоа е потребнода се добиваат податоци за: квалитетот на водата (температура, рН, концентрација на амонијак, јаглеродen

диоксид, заматеност и вкупна количина), како и повремени податоци замикробиолошката исправност.

евентуална загаденст на водата од индустриски објекти, односно отпадни води. градежни параметри на објектите и прилагоденост на нивните делови и продукција

на одделни врсти и категории на риби. максимална хигиена на рибниците.

Планот за здравствeнаta заштита треба да опфаќа и пратење во остварувањето нанормативи за исхрана на рибите. При тоа е потребно: табела за исхрана, вклучувајќи го видот и обликот на храната. составот на храната. хигиенска оценка на храната при сомневање на хигиенско, бактериско и микотично

загадување. време потребно за новиот начин на исхрана.



За одреден број заразни, вирусни, микотични и паразитски заболувања, донесени сезаконски прописи и правилници, а кои произлегуваат и од меѓународни конвенции. Вонашиот закон здравствена заштита на животните од заразни болести, вброени се повеќезаболувања кои ја загрозуваат нашата земја, а од кои 7 болести се кај рибите ( вируснахеморагична септикемија, заразна некроза на панкреас, пролетна виремија на крап,фурункулоза, еритродерматитис, брливост кај пастрмки, воспаление на меурот кај крап ).Неколку болести наброени во Кодексот за нашата земја се уште се егзотични. Тоа се:заразна хематопоетска некроза, херпесвироза кај пастрмки, херпесвироза кај каналскисом и едвардсиелоза.

Мерки кои треба да се превземаат за спречување на болестите кај рибите Уништување на легла со риби кои имаат генетски наследни болести. Стерилизација на храната. Забрана за пренос на заболени риби од една одгледувачница во друга или

пуштање во вода. Барање на сертификати за постоење на опасни или безопасни болести при увоз.

Потреби и приоритети Подготвување на легислативи за спречување на пренесување на сериозни

болести на рибите во и надвор од регионот. Развивање на способност за испитување на извозот на риби на договорен

регионален стандард. Развивање на карантин системи каде увозот на риба може да се тестира на

регионален стандард. Воспоставување на стандардизиран систем за тестирање на болест, вклучувајќи

заеднички формат на здравствениот сертификат. Прирачници за дијагностички методи. Карантин и тест за болест, вовед на нови видови во осгласност со ICES Код на

пракса. Воспоставување на работна група вооднос на регионални и меѓународни експерти

за справување со горенаведените препораки.

Подобрување на контролата на квалитет на рибите и преработката на рибитеКонтролата на квалитетот на рибите се врши преку земање и испитување на метријал волаборатории. Според OIE стандардите референтните лаборатории се назначени да гиизвршуваат сите научни и технички проблеми во врска со името болест или одреденатема. Експерт, одговорен на OIE и нејзините членови во однос на овие прашања, требада биде водечки истражувач и активно да учествува во помагањето за да сеобезбеди научна и техничка помош и стручни совети на теми поврзани со надзор иконтрола на болеста. Референтните лаборатории, исто така, може да обезбедат научна



и техничка обука за персоналот од членовите, и да се координираат научните итехничките студии во соработка со други лаборатории или организации.

Задачи За користење, промовирање и дистрибуирање на дијагностички методи потврдени

според OIE стандарди; Да препорача пропишани и алтернативни тестови или вакцини како OIE стандарди; Да се развие референтен материјал во согласност со барањата МБЕ, како и

спроведување и унапредување на примената на OIE стандарди; За чување и дистрибуција на националните лаборатории, биолошки референтни

производии сите други реагенси кои се користат во дијагнозата и контролана одредени патогени или болести;

Да се развијат, стандардизираат и валидираат според OIE стандарди новипроцедури за дијагноза и контролата на одредени патогени или болести;

Да се обезбеди дијагностичко тестирање на објекти, и каде што е соодветно,научни и технички совети за контрола на болести и мерки за OIE земјите членки;

За да ги извршуваат и / или координираат научните и техничките студии восоработка содруги лаборатории, центри или организации;

За да прибира, обработува, анализира, објавува и дистрибуира епизоотолошкиподатоци кои се однесуваат на одредени патогени или болести;

Да се обезбеди научна и техничка обука за персоналот од OIE земјите членки; Да се воспостави и одржува поврзаност со други OIE референтни

лаборатории наменети за истиот патоген или болест и организира редовни интер-лабораториски тестирања за да се обезбеди споредливост на резултатите;

да се обезбеди еднаквост на резултатите;

Преработка на рибиТерминот преработка на риби се однесува на процесите поврзани со риби и рибинитепроизводи, помеѓу времето кога рибите се фаќаат и кога ќе се добие конечниот производ.Иако терминот се однесува конкретно за риби, во практика овој процес се употребува засите водни организми фатени во вода за комерцијални цели, без разлика дали се фатениво дивина или се земени од рибници. Рибата е лесно расиплива, затоа главнатапреокупација во преработката на рибата е да се спречи расипување на рибата, и тоаостанува грижа во текот на другите операции на обработката. Преработката на риба можеда се подели на: ракување со риба која е претходнo обработена, на сурова риба ипроизводство на производи од риба. Друга физичка поделба е филетирања изамрзнување на свежа риба за дистрибуција кон угостителските претпријатија на мало,кои произведуваат замрзната и конзервирана храна.

Контрола на квалитетот на рибите од риболовните подрачја и риболовните зонинаменети за пазар;



Квалитетот е степен на супериорност кој е сопственост на даден производ. Обичнодавањето на определена гаранција е индикатор за повисок квалитет. Квалитетот напроизводот зависи многу и од периодот на неговата трајност, која како карактеристика емеѓу основните каракатеристики во процесот на формирање на цената. Квалитетот нададен аквапроизвод не може да биде определен точно и еднонасочно, затоа што оделникупувачи имаат различни претензии и побарувања. По однос на опеделување наквалитативната карактеристика на производите свое влијание има и побарувачаката напазарот, традициите на даден регион и индивидуалните побарувања на одделни купувачи.При определување на квалитетот на производите се вклучуваат многу карактеристики, нообично тоа е комбинација од надворешен изглед, мирис, вкус, хигиена на производот,трајност, адекватна обвивка, вид на преработка, начин на приготвување.

Контролата на квалитетот на аквапроизводот почнува со одгледувањето нахидробионтите. Тука се вклучува квалитетот на водите, храната, манипулациите возависност од времето на вегетационата сезона.

Целта на квалитативната контрола е да се одржуваат хидробионтите во свеж вид, колку евозможно во подолг временски период. Неопходно е хидробионтите од базените да селоват внимателно, без да се трауматизираат, да се сместуваат оладени, во прифатливихигиенски услови и да им се нудат на консументите во најкраток временски интервал.

Пласман на производотПласманот на аквапродуктите на пазарот вклучува во основа убедување наконсуматорите повеќекратно да ја откупуваат дадената стока. Во аквапроизводството тоасе прави на повеќе начини: асоцијации на аквапроизводителите - ќе ги претставатпредностите на производите кај низа аквапродукти и хидробионти, искористени заисхрана на широк круг на потрошувачи.1. Преработувачки претпријатија - тие компании можат заедно да реализираат активна

рекламна кампања за предностите и квалитетите на даден аквапроизвод, без да гипретстават различните заштитни маки на одделните фирми;

2. Државни агенции - организираат рекламни кампањи за даден хидробионт кога сакаатда го стимулираат развојот на определен аквабизнис во даден реон;

3. Индивидуални производители (аквафармери, доставувачи, преработувачи) - гиискористуваат сопствените средства и ја рекламираат нивната заштитна марка приодгледувањето на хидробионтот или прооизводството на даден аквапродукт;

4. Спроведување на рекламна кампања.

Воведување на - HACCAPКако превентивен, сеофатен, научно заснован, интердисциплиниран, рационален исистематски приод, со помош на кој се овозможува идентификување, проценка и контролана опасностите за време на процесот на производството, преработката, обработката,подготопвката и употребата на храната, а со цел да се осигури дека храната за



потрошувачите ке биде безбедна, односно дека нема да претставува неприфатлив ризикпо здравјето.Имплементација на системот низ целиот прехрамбен синџир, од примарнотопроизводство до крајниот потрошувач, водена со помош на научна евиденција за ризикотпо човековото здравје. Системот е дел од управувањето со квалитетот во претпријатијатаза производство на прехрамбени производи каде се вклучени следниве претпоставениобласти:

простории (надворешен имот, зграда, санитарни објекти, програма за хигиенскаисправност на водата)

прием/складирање (прием на суровини, состојки и амбалажа) функционирање на опремата и одржување (општ дизајн, инсталација и одржување

на опремата) обука на персоналот (производствени контроли, хигиенски практики, контролиран

пристап) санитација (санитарна програма, програма за контрола на штетници) здрваствено и безбедно отповикување (систем за отповикување, иницирање на

отповикувањето)

Како предуслов за успешната имплементација на HACCP системот неопходно е : Потполно ангажирање и инволвирање на раководниот кадар и работниците.

Вработените мора да научат кои контролни точки се критични во работата нанивната организација и да ја знаат критичната граница за овие точки, во секојафаза на производствениот процес. Раководниот кадар на организацијата морапостојано да го следи производствениот процес заради осигурување декавработените го држат процесот под контрола, така што ги почитуваатвоспоставените критични граници.

Мултидисциплинарен приод со кој може да се постигне соработка на стручњаци одповеќе професии кои учествуваат во процесот на контрола на производството нахраната:експерти од агроекономијата, ветеринарна наука, производството,микробиологија, јавно здравство, технологија на храна, заштита на животнатасредина, фармација, биологија, хемија и инженерство. Со коперација напрофесиите се создаваат, односно се планираат перспективни анализи врз основана значењето на опасностите на здравјето на потрошувачите.

Компатибилност со спроведување на системот за гаранција на квалитетот.Дефинирање и примената на системот е сигурен и одговорен начин заосигурување на безбедност на аквапроизводите кои се нудат на крајниотпотрошувач.



6.5. Задачи и мерки за заштита на автохтоните и загрозените риби согласнопрописите за заштита на природата

1.5.1. Дефинирање на бројот на автохтони, алохтони, инванзивни, доместифициранивидови риби во Република Македонија и одредување на нивниот еколошки статус(загрозени, високо загрозени, пред исчезнување, исчезнати). За остварување наоваа задача потребно е да се спроведат конкретни мерки и тоа:

финансиска поддршка за изведување на проект за дефинирање на бројот наавтохтони, алохтони, инвазивни и доместифицирани видови риби во РепубликаМакедонија

финансиска поддршка за изведување на проект за одредување на еколошкиотстатус на рибите од риболовните води

1.5.2. Заштита на водите и рибите во нив како и еколошки акции со цел заштита иунапредување на животната средина;

Изведување на акции за чистење и отстранување на тврдиот отпад од речнитекорита

Едукација и изведување на семинари, предавања, советувања.

1.5.3. Заштита, ревитализација и реинтродукција на автохтоните и загрозените видовириби во риболовните води во Република Македонија

Финансиска поддршка за изведување на проекти за заштита, ревитализација иреинтродукција на автохтони, ендемични или загрозени видови риби.



VII. ФИНАНСИСКА ПОДДРШКА ВО РИБАРСТВОТО И АКВАКУЛТУРАТА СОАКЦИОНЕН ПЛАН И ПОТРЕБНИТЕ ФИНАНСИСКИ СРЕДСТВА ЗА ПОСТИГНУВАЊЕ

НА ЦЕЛИТЕ И ЗАДАЧИТЕ

7.1. Финансиска поддршка во рибарството и аквакултурата

Финансиските срества за поддршка на рибарството и аквакултурата се обезбедуваa какодел од мерките во годишните програми за равој на земјоделството со оглед на тоа декарибарството беше третирано како еден дел од земјоделското (сточарското производство).

Во периодот 1999 – 2008 најголемиот дел од финансиските средства за реализација намерки во областа на рибарството и аквакултурата (околу 90% од вкупно обезбедуванитесредства) беа наменети за заштита на рибниот фонд и тоа преку обезбедување нафинансиски средства за изведување на вештачки мрест и порибување на отворенитериболовни води со одделни автохтони видови риби што може да се види и од табелатаподолу.

Табела 13. Финансиска поддршка во рибарството иаквакултурата во периодот 1999 до 2007 година.

ГодинаПорибувањена риболовни

подрачја

Финансискаподдршка заформирање

намрестилиштеза топловодни

видови

Порибувањена риболовни

ревири

Проекти одобласта на

рибарството

1999 3.200.000,00 300.000,002000 3.000.000,00 600.000,002001 5.000.000,00 400.000,002002 5.000.000,002003 3.200.000,00 300.000,002004 3.200.000,002005 2.000.000,00 800.000,00 5.000.000,0020062007 5.200.000,00 1.525.380,00

Извор: МЗШВОбработка: МЗШВ

Со донесување на Законот за рибарство и аквакултура и измените и дополнувањата назаконот во однос на одредбите за државната помош во рибарството и аквакултурата коисе усогласени со можните начини на обезбедување и исплата на финансиски средства воземјите членки на Европската унија, дефинирано е финансирањето во рибарството и



аквакултурата, утврдени се правилата за мерките на финансирање, начинот нафинансирање и субјектите кои се можни корисници на средствата за реализација напредвидените мерки. Финансиските средства наменети за релаизација на мерките вообласта на рибарството и аквакултурата сега се обезбедуваат во годишната Програма зафинансиска поддршка во рибарството и аквакултурата, а се релаизираат прекуАгенцијата за финансиска поддршка во земјоделството и руралниот развој и согласноутврдените критериуми во превидените мерки во законот.

Главната карактеристика во финансирањето во изминативе 3 години, односно оддонесување на измените и дополнувањата на законот во однос на одредбите задржавната помош во рибарството и аквакултурата, е тоа што покрај мерките за заштитана водната флора и фауна (порибувањето), се предвидуваат мерки за развој нааквакултурата преку инвестиции во аквакултурата кои во најголема мерка се наменети заизградба на нови и реконструкција на постоечките капацитети за аквакултура, изградба напреработувачки капацитети и диверзификација во рибничкото производство.

Табела 14. Финансиска поддршка во рибарството и аквакултурата во периодот 2008 до2010 година.

ГодинаПорибувањена риболовни

подрачја

Финансискаподдршка заформирање

намрестилиште

затопловодни

видови

Порибувањена риболовни

ревири

Проекти одобласта на

рибарството

Техничкимерки

Финансискаподдршка за

инвестиции воаквакултурата

2008 5.255.000,00 442.000,00 1.144.355,002009 500.000,00 1.300.000,00 рурал2010 6.998.612,00 954.000,00 19.539.859,00

Извор: Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанствоОбработка: Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство

Во 2009 година од технички причини мерките предвидени во делот на рибарствотоповторно беа вградени во програмата за Финансиска поддршка во земјоделството, а воделот на аквакултурата во Програмата за финансиска поддршка на руралниот развој.

Инаку, законските одредби за државната помош во рибарството и аквакултутрата јадаваат можноста за обезбедување на финансиска поддршка за реализација напредвидените мерки со што се овозможува континуиран развој на рибарството иаквакултурата. Покрај мерките за заштита и развој на водна флора и фауна,инвестициите во аквакутурата, инвестициите во преработка и маркетинг на риби ипроизводи од риби и техничка поддршка во рибарството кои досега со мал дел сереализараат преку програмите, законските одредби ја даваат можноста и запредвидување и реализаирање мерки за:



- еколошки мерки во аквакултурата,- јавно здравство и здравствена заштита во рибарството и аквакултурата,- изградба на риболовни пунктови,- развој на нови пазари и промотивни кампањи,- пилот проекти и- активности за развој на рурални средини поврзани со рибарството и аквакултурата.

Потребните финансиски средства за реализација на мерките, активностите и оценката наочекуваните ефекти предвидени во делот VIII за реализација на оваа програма ќе бидатво согласност со одредбите за државната помош во рибарството и аквакултурата.

7.2. Акционен план и потребни финансиски средства

Во акциониот план на Програмата се претставени сите активности во временска рамкапотребни да се постигнат целите и поставените задачи. Одредени активности сеизведуваат во континуитет, секоја година и тоа се дефинирани трајни развојни мерки.Одредени активности се изведуваат со определена временска динамика (не секои двеили три години), определени активности се еднократни, или се изведуваат во временскипериод од две до три години, додека определени активности се предвидени, но седефинирани во временска рамка и истите би се изведувале согласно условите ипотребите.

Потребните финансиски средства за изведување на активностите се предвидени запериодот од 2013 до 2024 година. Напоменуваме дека определени потребни средства ерелативно тешко да се предвидат во подолг временски период, па од тие причини смесвесни дека определени делови од Програмата секако би подлежеле на постојанмониторинх и ревизија во определен временски период.

Со спроведување на предвидените активности во Програмата се очекува да се постигнеразвој на секторот и искористување на потенцијалите кои ги има истиот. Се очекувавкупното производство на риба во земјава да се покачи до реалните и остварливи 5.000тони годишно производство. Да се намали увозот на свежа слатководна риба одсоседството од една страна, а да се зголеми конкурентноста и да се создадат услови заизвоз на определени видови риби во странство.

Спроведувањето на активностите и реализацијата на предвидените мерки за финансискаподдршка значително ќе влијаат на зголемување на кокурентноста, намалување нацената на конечниот производ, зголемување на куповната моќ на населението ипласирање на поголеми количини свежа риба на пазарот. Промената на навиките иконтинуираното производство и пласирање на риба на пазарот значително ќе го зголемипроизводството и потрошувачката на риба во земјата.



Посебно внимание во Програмата за развој се посветува на природните ресурси ириболовните води во земјата. Со спроведување на планираните активности и сореализација на предвидените средства за финансиска поддршка ќе се овозможи заштитана природните ресурси, нивно одржливо користење и зачувување на природнитебогатства на земјата.

Се предвидува значително зголемување на луѓето кои се вработени во секторот.Почнувајќи од вработувањата во рамките на претпријатијата концесионери нариболовните подрачја и риболовните зони каде се планираат неколку стотини новивработувања, преку вработувањата во претпријатијата кои се производители на риба ипреработувачките капацитети и трговската мрежа, до вработувањата кои би се остварилево рамките на Здруженијата на риболовци, каде секако, доколку се овозможи нивнозацврснување на финансиски план, можни се и неколку стотини нови вработувања.

На крај планираните активности и предвидените финансиски средства ќе имаат силновлијание на збогатувањето на риболовните води и намалувањето или во целостелиминирањето на негативните појави на рибокрадство и криволов, кои се изразени вомоментов и чинат голема штета на секторот во целост.

Во табела 15 се претставени потребните финансиски средства и активностите заостварување на целите и задачите на Програмата. Може да се констатира декапланираните финансиски средства за поддршка и развој на рибарството и аквакултуратасе движат од 150 до 220 милиони денари на годишно ниво.

Табела 15. Потребни финансиски средства во определен период и активности заостварување на целите и задачите од ПрограматаЦел 1: Подобро управување, искористеност и зачувување на природните ресурсиво рибарствотозадача мерка активности Период Потребни

средства

1.1.Да се зголематпопулациите наблагородни иекономски значајнивидови риби вориболовните води

Финансискаподдршка запорибување нариболовниподрачја ириболовни зони

Порибување наОхридско езеро соОхридска пастрмка

2013 -2024

15.000.000 нагодишно ниво

Порибување наДојранско езеро сокрап и сомПорибување напреспанско со крап,Порибување нариболовни зони сопастрмка крап и сом

Финансискаподдршка запорибување нариболовни води закои не е доделенаконцесија

Порибување нариболовни води закои не е доделенаконцесија со разнивидови риби, соутврдени и

2013 –2024

до 1.000.000на годишнониво



дозволени количини.

Финансискаподдршка запорибување нариболовни ревирии рекреативни зони

Порибување нариболовни ревири ирекреативни зони соразни видови риби,со утврдени идозволени количини

2013 -2024

500.000 нагодишно ниво

Финансискаподдршка заосовременување изголемување напроизводнитекапацитети нарепроцентрите заавтохтони видовириби

Проширување напостоечкитекапацитети нарепроцентрите заавтохтони видовириби

2013 –2018


Набавка на опремаза модернизација иинтензификација напроизводството ворепроцентрите заавтохтони видовириби

2013 –2018


1.2.Да се намалатпопулациите наекономскинезначајни,алохтони иинвазивни видовириби вориболовните води

Финансискаподдршка заизведување намелиоративен иселективенриболов

Изведување намелиоративенриболов 2013 –

20181.000.000 нагодишно нивоИзведување на

селективен риболов

Финансискаподдршка заизведување наразвојни научно-истражувачи иапликативнипроекти

Изведување наразвојни научно-истражувачки иапликативни проекти

2013 -2018


1.3.Да се заштитатриболовните води ида се спречипромена инарушување наживотната срединана рибите

Финансискаподдршка заотстранување напостоечкитенарушувања наживотната средина

Отстранување нариболовни мрежи оддното на природнитеезера

2014-2015 2.000.000 нагодишно ниво

Изградба на рибнипатеки иотстранување насите препреки наречните корита

2013 -2018

до 5.000.000на годишнониво, а попроектнадокументацијаи конкретнобарање

Изведување наакции за чистење иотстранување натврдиот отпад одречните корита

2013 -2018

до 500.000 нагодишно ниво

Финансискаподдршка за

Физичка заштита насите риболовни води 2012-2018 6.000.000 на

годишно ниво



заштита нариболобните водина цела територијана РепубликаМакедонија

Чување на мрестнилокалитети пред иза време наприроден мрест

2012-2018 1.000.000 нагодишно ниво

Физичка заштита наводи безконцесионер

2012-2018 3.000.000 нагодишно ниво

Набавка на основнисредства и опремаза службите коивршат физичказаштита нариболовните води

2012-2018до 3.000.000на годишнониво

Заштита,ревитализација иреинтродукција наавтохтоните изагрозените видовириби вориболовните водиво РепубликаМакедонија

2013 -2018


1.4.Да се воспоставицелосен мониторингна риболовнитеводи и ситем заинформирање имрежно поврзување

Финансискаподдршка заформирање наинформацискисистем и мрежноповрзување нарелевантнитеинституции ворибарството иаквакултурата водржавата

Набавка на опремаза мрежноповрзување нарелевантнитеинституции ворибарството иаквакултурата водржавата

2014 до 9.000.000еднократно

Мрежно поврзувањена релевантнитеинституции ворибарството иаквакултурата водржавата

2014 -2015

до 1.000.000еднократно

Воспоставување насистем заинформирање имониторинг нариболовните води

2014 -2015

до 2.000.000еднократно

Одржување насистемот заинформирање имониторинг нариболовните води

2014 -2024


Финансискаподдршка заформирање насистем замониторинг нариболовните води

Мониторинг наквалитетот наводата вориболовните водиво РепубликаМакедонија

2013 –2024година


Мониторинг насостојбата на

2013 –2024




рибните популацииво риболовнитеводи

година

1.5.Да се стимулираразвојот нариболовниоттуризам и да сепромовираататрактивнитериболовни води воземјава

Финансискаподдршка запромоција и развојна риболовниоттуризам

Дефинирање наатрактивнириболовни води;

2012 –2015 -

Изработка напромотивен ирекламен материјалза атрактивнитериболовни води

201420172020


Интензивнопорибување сокапиталнипримероци наатрактивни видовириби

2014 -2018


1.6.Да се дефинирабројот на автохтони,алохтони,инванзивни идоместифициранивидови риби воРепубликаМакедонија и да сеодреди нивниотеколошки статус(загрозени, високозагрозени, предисчезнување,исчезнати).

Финансискаподдршка заизведување наапликативнинаучно-истражувачкипроекти

Изведување наапликативни научно-истражувачкипроекти задефинирање набројот на автохтони,алохтони,инванзивни идоместифициранивидови риби вориболовните водиво РепубликаМакедонија

2013 –2018


Изведување наапликативни научно-истражувачкипроекти заодредување наеколошкиот статусна рибите вориболовните водиво РепубликаМакедонија

2013 –2018


1.7.Да се изработатриболовни основи засите риболовни водиво РепубликаМакедонија

Финансискаподдршка заизработка наРиболовни Основи

Изработка наРиболовни Основиза риболовни водиза кои никогаш небиле изработенириболовни основи, аима потреба.

2013 -2015 500.000

Изработка наРиболовни Основипо завршување нашест годишниотпериод

2017 -2018 5.000.000



Цел 2: Подобрување на институционалните капацитети и инфраструктурнозајакнување на релевантните институции во рибарството и аквакултурата

задача мерка активности Период Потребнисредства

2.1.Институционалнои кадровскизајакнувањена секторот

Кадровскозајакнување наодделението зарибарство приМЗШВ

Зголемување набројот на вработениво одделението зарибарство од 1 нанајмалку 4 лица

2013 -

Кадровскозајакнување наДИЗ

Зголемување набројот на инспекторипо рибарство во ДИЗна најмалку 10

2013 -

Финансискаподдршка заопремување наДИЗ и одделениетоза рибарство

Набавка на теренскивозила за државнитеинспектори порибарство,одделението зарибарство и ДРК

2014 20.000.000

2.2.Да се стимулираздружувањето напроизводителите нариба и да сезајакнатздруженијата напроизводителите нариба во земјата

Финансискаподдршка запромоција нарибарството иорганизација иучество наманифестациизначајни заразвојот нааквакултурнотопроизводство воземјата

Организација иучество наманифестациизначајни за развојотна аквакултурнотопроизводство воземјата

2013 –2018година


Промоција нарибарството итрадиционалнитепроизводи од рибаво земјата

2013 –2018година


Финансискаподдршка заорганизација иучество наманифестации инатпреваризначајни заразвојот нарекреативниот испортскиотриболов

Организација иучество наманифестации инатпревари значајниза развојот ипромоцијата нарекреативниот испортскиот риболов

2013 –2018година


Цел 3: Зголемување на производството и потрошувачката на риба во државатазадача мерка активности Период Потребни

средства

3.1.Да се зголемиаквакултурнотопроизводство во

Финансискаподдршка закапиталниинвестициски

Изградба на новипроизводникапацитети воаквакултурата

2013 –2018година




земјава какоалтернатива нанамалениот лов нариби во отворенитеводи и создавањеможности занамалување наувозната зависностод риби и рибинипреработки

вложувања ворибарстото иаквакултурата

Изградба нариболовни пунктовина риболовнитеподрачја

2013 –2018година


Финансискаподдршка завоведување насовременитехничкотехнолошкирешенија заинтензификацијана аквакултурнотопроизводство инабавка на опремаво постојнитепроизводникапацитети

Воведување насовремени техничкотехнолошкирешенија

2013 –2018година


Интензификација напроизводството вопостоечкитепроизводникапацитети

2013 –2018година


Воведување насофтвер за целосенмониторинг напроизводството нариба

2013 –2018година


Набавка на опремаза интензификацијаи модернизација нааквакултурнотопроизводството

2013 –2018година


3.2.Да се подобриквалитетот нааквакултурнотопроизводство иквалитетот издравственатаисправнност напроизводот

Финансискаподдршка наразвојни научно-истражувачкипроекти од областана аквакултурата

Спроведување наразвојни,технолошки инаучно-истражувачкипроекти од областана аквакултурата

2013 –2018година


Финансискаподдршка истимулација зааквакултурноодгледување наавтохтони видовириби

Аквакултурноодгледување наавтохтони видовириби

2013 –2018година


Селекција изголемување напроизводнитекарактеристики наавтохтоните видовириби

2013 –2018година


3.3.Да се променатнавиките напроизводителите, нои на домашниотпотрошувач и да сезголемипотрошувачката нариба во текот нацела година

Финансискаподдршка замаркетинг ипромоција нааквакултурнотопроизводство

Промоција имаркетинг нааквакултурнотопроизводство

2013 –2018година


Поддршка заедукатвнипрограми наменетизапроизводителите

Едукација напроизводителите, заквалитетна иконтинуиранапонуда на риба на

2013 –2018година




на риба пазаротОрганизација насаеми смотри ипрезентации на нивона здруженија, налокално регионалнои републичко ниво.

2013 –2018година


3.4.Да се стимулираи зголеми учествотона преработенариба од домашнопроизводсто напазарот

Финансискаподдршка заизградба напреработувачкикапацитети за риба

Пласман напреработки одслатководни риби воформа на филети,кременадли, свеживакумирани илизамрзнати напазарот.

2013 –2018година


Финансискаподдршка заопремување напреработувачкикапацитети за риба

Набавка на опремаза преработувањена риба

2013 –2018година


Цел 4: Применување на еколошкиот пристап во рибарството и одржливоползување на ресурсите

задача мерка активности Период Потребнисредства

4.1.Да се примениеколошкиот пристапво аквакултурата ида се воведепринципот наодржливоползување наводата. Квалитетотна водата на излезод пастрмскиотрибник да бидеидентичен соквалитетот наводата на влезот

Инвестиционивложувања воопрема замониторинг изаштита на водата

Набавка на опремаза мониторинг изаштита на водата

2013 –2018година


Инвестиционивложувања воопрема запрочистување наводата којаизлегува одпроизводнитекапацитети

Изградба напрочистителнистаници во склоп напроизводнитекапацитети -рибниците

2013 –2018година


Опремување напрочистителнитестаници во склоп напроизводнитекапацитети -рибниците

2013 –2018година


Поддршка заакредитација иопремување налабаратории замониторинг воаквакултурата

Акредитација налабораториите

2013 –2018година


Набавка на опремаза лабораториите замониторинг воаквакултурата

2013 –2018година


Цел 5.Следење на реализацијата на програмата5.1.Да се следиреализацијата назадачите и целите

Поддршка замониторинг нареализација наПрограмата и

Следење наспроведувањето намерките иактивностите за

2013-2018 -



предвидени вопрограмата

нејзина ревизија реализацијата нацелите одпрограматаДоставувањегодишни извештаина овластенитеинституции одобласта нарибарството иаквакултурата

2013-2018 -

Ревизија наПрограмата 2018 1.000.000



Табела 16. Акционен план и временска рамка за изведување на активностите за остварување на целите и задачитена Програмата за развој на рибарството и аквакултуратаЦел 1: Подобро управување, искористеност и зачувување на природните ресурси во рибарствотоЗадача 1.1: Да се зголемат популациите на благородни и економски значајни видови риби во риболовните води

Активности 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024Порибување на Охридско Езеро соОхридска пастрмка Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

Порибување на Дојранско Езеро сокрап и сом Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

Порибување на Преспанско Езеро сокрап, Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

Порибување на риболовни зони сопастрмка крап и сом Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

Порибување на риболовни води закои не е доделена концесија со разнивидови риби, со утврдени и дозволениколичини.

Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

Порибување на риболовни ревири ирекреативни зони со разни видовириби, со утврдени и дозволениколичини


Проширување на постоечкитекапацитети на репроцентрите заавтохтони видови риби

Х Х Х Х

Набавка на опрема за модернизацијаи интензификација на производствотово репроцентрите за автохтонивидови риби


Задача 1.2: Да се намалат популациите на економски незначајни, алохтони и инвазивни видови риби во риболовните водиАктивности 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024

Изведување на мелиоративенриболов пп пп пп пп пп пп пп пп пп пп пп ппИзведување на селективен риболов пп пп пп пп пп пп пп пп пп пп пп ппИзведување на развојни научно-истражувачки и апликативни проекти Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

Задача 1.3: Да се заштитат риболовните води и да се спречи промена и нарушување на животната средина на рибитеАктивности 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024

Отстранување на риболовни мрежиод дното на природните езера Х Х Х

Изградба на рибни патеки иотстранување на сите препреки наречните корита

Х Х Х



Изведување на акции за чистење иотстранување на тврдиот отпад одречните корита


Физичка заштита на сите риболовниводи Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

Чување на мрестни локалитети пред иза време на природен мрест Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

Физичка заштита на води безконцесионер Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

Набавка на основни средства иопрема за службите кои вршатфизичка заштита на риболовнитеводи


Заштита, ревитализација иреинтродукција на автохтоните изагрозените видови риби вориболовните води во РепубликаМакедонија


Задача 1.4: Да се воспостави целосен мониторинг на риболовните води и ситем за информирање и мрежно поврзувањеАктивности 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024

Набавка на опрема за мрежноповрзување на релевантнитеинституции во рибарството иаквакултурата во државата

Х Х

Мрежно поврзување на релевантнитеинституции во рибарството иаквакултурата во државата

Х Х

Воспоставување на систем заинформирање и мониторинг нариболовните води

Х Х

Мониторинг на квалитетот на водатаво риболовните води во РепубликаМакедонија


Мониторинг на состојбата на рибнитепопулации во риболовните води Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

Задача 1.5: Да се стимулира развојот на риболовниот туризам и да се промовираат атрактивните риболовни води во земјаваАктивности 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024

Дефинирање на атрактивнириболовни води; Х Х

Изработка на промотивен и рекламенматеријал за атрактивните риболовниводи

Х Х Х Х Х



Интензивно порибување со капиталнипримероци на атрактивни видови риби Х Х Х Х

Задача 1.6: Да се дефинира бројот на автохтони, алохтони, инванзивни и доместифицирани видови риби во РепубликаМакедонија и да се одреди нивниот еколошки статус (загрозени, високо загрозени, пред исчезнување, исчезнати).

Активности 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024Изведување на апликативни научно-истражувачки проекти за дефинирањена бројот на автохтони, алохтони,инванзивни и доместифициранивидови риби во риболовните води воРепублика Македонија

Х Х Х Х Х Х

Изведување на апликативни научно-истражувачки проекти за одредувањена еколошкиот статус на рибите вориболовните води во РепубликаМакедонија

Х Х Х Х Х Х

Задача 1.7. - Да се изработат риболовни основи за сите риболовни води во Република МакедонијаАктивности 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024

Изработка на Риболовни Основи зариболовни води за кои никогаш небиле изработени риболовни основи, аима потреба.

Х Х

Изработка на Риболовни Основи позавршување на шест годишниотпериод

Х Х

Цел 2: Подобрување на институционалните капацитети и инфраструктурно зајакнување на релевантните институции ворибарството и аквакултуратаЗадача 2.1. - Институционално и кадровски зајакнување на секторот

Активности 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024Зголемување на бројот на вработениво одделението за рибарство од 1 нанајмалку 4 лица

Х Х

Зголемување на бројот на инспекторипо рибарство во ДИЗ на најмалку 10 Х Х Х

Набавка на теренски возила задржавните инспектори по рибарство,одделението за рибарство и ДРК

Х Х Х

Задача 2.2. - Да се стимулира здружувањето на производителите на риба и да се зајакнат здруженијата на производителитеАктивности 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024

Организација и учество наманифестации значајни за развојот на Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х



аквакултурното производство воземјатаПромоција на рибарството итрадиционалните производи од рибаво земјата


Организација и учество наманифестации и натпревари значајниза развојот и промоцијата нарекреативниот и спортскиот риболов


Цел 3: Зголемување на производството и потрошувачката на риба во државатаЗадача 3.1. - Да се зголеми аквакултурното производство во земјава и создавање можности за намалување на увознатазависност од риби и рибини преработки

Активности 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024Изградба на нови производникапацитети во аквакултурата Х Х Х Х

Изградба на риболовни пунктови нариболовните подрачја Х Х

Воведување на современи техничкотехнолошки решенија воаквакултурното производство

Х Х Х Х

Интензификација на производствотово постоечките производникапацитети

Х Х Х Х

Воведување на софтвер за целосенмониторинг на производството на риба Х Х Х Х

Набавка на опрема заинтензификација и модернизација нааквакултурното производството

Х Х Х Х

Задача 3.2. - Да се подобри квалитетот на аквакултурното производство и здравствената исправнност на производотАктивности: 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024Спроведување на развојни,технолошки и научно-истражувачкипроекти од областа на аквакултурата


Аквакултурно одгледување наавтохтони видови риби Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

Селекција и зголемување напроизводните карактеристики наавтохтоните видови риби


Задача 3.3. - Да се променат навиките на производителите, но и на домашниот потрошувач и да се зголеми потрошувачката нариба во текот на цела година



Активности: 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024Промоција и маркетинг нааквакултурното производство Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х Х

Едукација на производителите, заквалитетна и континуирана понуда нариба на пазарот


Организација на саеми смотри ипрезентации на ниво на здруженија, налокално регионално и републичкониво.


3.4.Да се стимулира и зголеми учеството на преработена риба, од домашно производсто, на пазаротАктивности 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024

Пласман на преработки одслатководни риби во форма нафилети, кременадли, свеживакумирани или замрзнати напазарот.


Набавка на опрема за преработувањена риба Х Х Х Х

Цел 4: Применување на еколошкиот пристап во рибарството и одржливо ползување на ресурситеЗадача 4.1. - Да се примени еколошкиот пристап во аквакултурата и да се воведе принципот на одржливо ползување на водата.Квалитетот на водата на излез од пастрмскиот рибник да биде идентичен со квалитетот на водата на влезот

Активности 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024Набавка на опрема за мониторинг изаштита на водата Х Х Х

Изградба на прочистителни станициво склоп на производните капацитети- рибниците

Х Х Х

Опремување на прочистителнитестаници во склоп на производнитекапацитети - рибниците

Х Х Х

Акредитација на лаборатории замониторин во рибарството иаквакултурата

Х Х

Набавка на опрема за лабораториитеза мониторинг во аквакултурата Х Х Х

Цел 5.Следење на реализација на програмата5.1.Да се следи реализацијата на задачите и целите предвидени во програмата

Активности 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024Следење на спроведувањето намерките и активностите зареализацијата на целите од




програматаДоставување годишни извештаи наовластените институции од областана рибарството и аквакултурата


Ревизија на Програмата Х

УКИМ Институт за сточарство

Директор:

_________________________________

Проф. д-р Васил Костов

programa za ribarstvo 2013-2024

Documents