Prof.Dr. Bike KocaoğluYEDİTEPE Üniversitesi

2011

Kocaoğlu ailesinde bir sabah

Giriş Şişmanlık sorununun giderek arttığı günümüzde çeşitli moda diyetler büyük promosyon programları ile pazara sunuluyor.

Bu diyetlerin hemen hemen hepsi bir mucize yaratmayı hedefliyor.

Oysa mucizeler bir yana, sağlıksız beslenmeye bağlı sorunların temeli oluşturuluyor.

Bu diyetlere kısaca bakacak olursak:

Moda diyetler bilimsel olmayan bilgilere dayanıyor. Yanlış bilgiler kişileri sağlıksız uygulamalara yönlendiriyor.

Bu diyetlerle kısa sürede kilo verdiğini zanneden uygulayıcılar, verdikleri kiloları aynı hızda geri alıyorlar.

Moda diyetler nasıl duyuruluyor? Medya  47% Dergiler34% Televizyon programları29% Kitaplar28% Gazete haberleri 

Beslenme bilgileri 21% İnternet19% Ürün bilgileri18% Arkadaşlar ve aileler13% Diyetetik profesyonelleri

American Diyetetik Derneği. J Am Diet Assoc. 2006;603 

Moda diyetlerin özellikleri : Hızlı kilo kaybı vadediliyor. Gıda seçimi son derece kısıtlı. Medyatik kişilerin bu diyetleri uyguladıkları vurgulanıyor.

Her derde deva olarak tanıtılıyor. Diyetin yanı sıra pahallı gıda takviyeleri öneriliyor. Tüketim alışkanlıklarını değiştirmeye yönelik değiller. Bilimsel terimler kullanılıyor. Bilim dünyasını dikkate  almıyor.

Moda diyetlerin türleriMakrobesinleri kısıtlayan diyetler:• Az ya da kısıtlı karbonhidrat öneren diyetler• Yağsız ya da az yağ öneren diyetler

Moda diyet türleri Az ya da kısıtlı karbonhidrat diyetleri: En sık rastlanan diyet türü

Beynin kullanacağı glikozu proteinlerden sağlayan diyetler, Protein dokusunun kaybı Başlangıçta hızlı CHO ve su kaybı Kısa süre için geçerli Diyet sonrası vücut suyu ve verilen kilo geri alınıyor.

Az ya da kısıtlı karbonhidrat diyetleri:  SORUNLAR! Diyette sebze, meyve ve tahıl ürünleri yok, Hayvansal yağ tüketimi fazla, Uzun süre uygulanamaz, Az CHO tüketildiği için enerji az, halsizlik ve hareketsizlik ortaya çıkıyor.

Metabolik dehidrasyon, Beyin metabolizması üzerinde stress yaratıyor. Böbreklerde stress, karaciğer bozuklukları ve gut hastalığına yol açabilirler.

Az ya da kısıtlı karbonhidrat diyetleri:  SORUNLAR! Bu tür diyetler:

Böbrek taşı oluşumu ve osteoporoza yol açabilecek kemik kaybı

Koroner kalp ve damar hastalıkları,  Diyabet, Felçli, Kanserli  hastaları için  RİSK!!!

Yağ kısıtlayan ya da yağsız diyetlerin özellikleri: Bu diyetlerle alınması gereken enerjinin %20 den azı, çoğu zaman da %5‐10’nu yağlardan sağlanıyor.

Hayvansal kaynaklar, et, süt, tavuk, bazı balıklar  ve fındık fıstık, ceviz, badem ve de tohumlar hiç önerilmiyor.

Sadece tahıllara, meyve ve sebzelere izin veriliyor. Bireyde doygunluk hissi hiç oluşmuyor. Yemekler son derece lezzetsiz.  Lifli gıdaların fazla tüketimi sonucu minerallerin emilimi bozuluyor.

Bağırsaklarda sürekli olarak gaz oluşuyor.

Sadece tek tip gıda öneren diyetler

Yumurta Diyeti

Meyve, Pirinç Diyeti

Diğer yeni diyetler Et ve patates karışımları gibi gıda kombinasyonlarını önermeyen bu tür diyetlerin bağırsaklarda pütrifikasyon yaptığını ileri süren, buna bağlı olarak da bazı toksik maddelerin kanda zehirlenme, şişmanlığa yol açtığını ileri süren bu diyetlerin güvenilirliğinin olmadığı çok açık.

Ancak bu tür diyetleri uygulayanlarda beslenme yetersizliği görülmekte.

Sahtekarlık Moda diyetlerin büyük bir kısmı

Kısa süre uygulanabiliyor, Bireylerin tüketim alışkanlıklarında herhangi bir olumlu davranış gelişmesini sağlıyamıyor,

Kısa sürede verilen kiloların tekrar alınmasına yol açıyor.

Ancak: Önemli bir Pazar oluşturuyor, 

Sağlıklı diyetler Dengeli bir beslenme modeli içinde kilo kaybını hedefleyen diyetler Bu diyetler bilimsel dergilerde yayınlanıyor, yeterli bilgi veriyor ve

Bireylerin sık aralıklarla dengeli beslenme için gerekli gıdaları seçmeleri, uygun porsiyonlar tüketmeleri için yönlendiriyor.

Orta derecede kalori kısıtlaması öneren diyetler Aşırı derecede kalori kısıtlaması öneren diyetler

Orta derecede kalori kısıtlaması önerenler Günde 1000‐1800 kalorilik olarak planlanıyor, Makro besinlerin yeterli ve dengeli olmasına dikkat ediliyor,

Diyetle birlikte egzersiz programları öneriliyor, Kişinin yemek davranışlarının değiştirilmesini öneriyor,

Mümkünse aile hekiminin de denetimini talep ediyor.

Aşırı derecede kalori kısıtlayan diyetler Günde 800 kalori, Hekim nezaretinde  uygulanması, Vitamin ve mineral takviyesi öneriliyor.

Bu diyetler kısa süre içinde kilo vermesi gereken (ameliyat öncesi gibi) bireylere veriliyor.

Aşırı derecede kalori kısıtlayan diyetler:  SORUNLAR Organlarda özellikle kalp dokusuna kayıplar Kan potasyum değerlerinin azalması nedeniyle kalp yetmezligi

Uygulaması çok zor ve pahallı Potansiyel gut hastalığı Potansiyel böbrek taşları oluşumu

Formuladiyetler Tüketecekleri porsiyon miktarlarını ayarlayamayan bireylere öneriliyor.

Önceden hazırlanmış, paketlenmiş gıdaların tüketimi

Çeşit az, kısa zamanda sıkıcı oluyor,

Pahallı Davranış değişikliği geliştirmiyor.

Nutrigenetik çalışmaları  Beslenmenin bazı bireylerde belirli hastalıklar açısından ciddi

bir risk faktörü olabildiğinden hareketle nutrigenetik (beslenme genetiği), beslenme ile kişinin genetik yapısı arasındaki ilişkiyi moleküler seviyede araştıran ve ortaya koyan bir bilim dalıdır.

Feride KOCAKAYA, Yelda TARKAN ARGÜDEN

Nutri‐genetik, bireyin kalıtsal yapısının gereklerine uygun beslenme alışkanlıklarının belirlenmesi yoluyla, yatkınlık taşıdığı hastalıklardan olabildiğince uzak kalması ve yüksek yaşam kalitesinin sağlanması olarak tanımlanabilir. 

Nutrigenetik şişmanlığa çare olabilir mi? Bu alandaki çalışmalar henüz yeni. Kişilerin beslenmelerinde o kişinin gıda ihtiyacı,

beslenme durumu ve genetik yapısı ile ilgili bilgilere dayanarak yapılacak düzenlemeler, kronik hastalıklara karşı koruyucu, hastalığın şiddetini azaltıcı ve hatta tedavi edici olabilir.

Şişmanlık tedavi edilebilir mi? Evet edilebilir. Her şeyden önce beslenme programı kişiye özel olmalıdır.

Beslenme programı; bireyin ağız tadını bozmayacak şekilde, sosyo‐ekonomik durumuna uygun, yaşam tarzına adapte edilmiş olarak, esnek, beslenme alışkanlıklarını uzun dönemde değiştirecek şekilde sunulmalı, kısa dönemli acele (şok) programlar uygulanmamalıdır. 

Şişmanlık tedavisi ana unsurları Günlük gıda tüketimini dengeli ve yeterli bir düzene sokmak,

Porsiyon miktarlarını azaltmak, Fiziksel hareketi artırmak, Kültürümüze ve alışkanlıklarımıza uygun gıdalara yer vermek

Yaşam tarzımızı değiştirmek

Kombine yöntemler Beslenme tedavisi ve fiziksel aktivitenin artırılması ile birlikte davranış değişikliği tedavisi kesinlikle gereklidir. Beslenme tedavisi ve egzersizin davranış değişikliği tedavisi ile birlikte kullanıldığı “kombine tedaviler” hem ağırlık kaybını sağlamada hem de kaybedilen ağırlığın korunmasında büyük başarı sağlamaktadır.

Davranış değişikliği  Davranış değişikliği sağlamaktaki  amaç, beslenme ile ilgili olan olumsuz davranışların ömür boyu kalıcı olarak olumlu davranışlar haline getirilmesini sağlamaktır. Bu tedavi hem kilo vermede hem de kaybedilen vücut ağırlığının korunmasında yararlıdır.

Davranış değişikliği tedavisinin önemli hedefleri vardır. Bunlar;

1. Uygun olmayan beslenme alışkanlıklarından vazgeçmek, 2. Vazgeçilemeyen beslenme alışkanlıklarını azaltmak, 3. Uygun beslenme ve fiziksel aktivite alışkanlıklarını sağlamak ve tekrarlamak

4. Uygun olmayan beslenme alışkanlıklarının olumsuz sonuçlarını vurgulamaktır.

Nasıl uygulayalım? Her birey bir diğerinden farklıdır Bireyin özellikleri dikkate alınarak  beslenme eğitimi verilmeli,

Uygun fiziksel hareket programları düzenlenmeli Yeni yemek yeme düzeninin bir ömür boyu süreceğine inandırılmalı,

Kütürüne, alışkanlıklarına göre diyetler planlanmalıdır.

Nasıl uygulayalım? Porsiyon kontrolü, Yemeklerin enerji yoğunluğu, Yemek yeme sıklığı, Yemek yeme hızının kontrolü, Yemeklerin lezzeti ve yenebilirliği, Yemeklerin doygunluk duyusunu  mümkün olduğunca çabuk geliştirecek şekilde sunumu . 

Türk mutfağı ve diyetler Türk mutfağında yer alan yemekler dikkatle incelenirse  bir çoğunun besin öğeleri, enerji yoğunlukları ve çeşitlerinin diyet açısından çok uygun olduğu görülecektir.

Türk mutfağı yarının sağlıklı beslenme mutfağıdır.

Teşekkürler