İŞLETMELERDE

DAVRANIŞ

Prof. Dr. ILHAN ERDOĞAN

İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi

İstanbul 1994

Yayın No. : 498 İşi. Ekon. Dz. : 49

4. Bası - Kasım 1994 - İSTANBUL

ISBN - 975 - 486 - 394 - 6

Beta BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş.Himaye-i Etfal Sok. Talaş Han 13- 15Cağaloğlu - İSTAN BULTel. : (0-212) 511 54 3 2 - (0-212)528 13 20Fax.: (0-212) 513 87 05Baskı - Cilt: Beta BASIM A.Ş.

DÖRDÜNCÜ BASKI İÇİN ÖNSÖZ

Günümüz işletmelerinde insanın yeri ve önemi tartışılmayacak kadar açık­tır. Ancak, insanın işletme yönetimi açısından davranışlarının yorumu da son de­rece karmaşıktır. Yöneten, yönetilen ve müşteri olarak insan yakın geçmişe oranla daha az tanınmakta, işletme- kişi bütünleşmesi için formül üretme daha zor olmak­tadır. İçinde bulunduğumuz yüzyılın sonunda insan hakkında pek çok veriye sahi­biz■ Verilerin fazlalığı ise kullanımına önemli bir engel teşkil etmektedir. İşte dör­düncü baskısı yapılan bu kitap, işletme yönetimi açısından bize göre ele alınması gereken temel davranış verilerini kendi sistematiği içinde değerlendirmeye dönük bir çalışma olarak görülmelidir.

Kitabın ilk baskısından sonra yeni konularla geliştirilmesi sağlanmış, üçüncü baskıda özellikli iki konu ilave edilerek son şeklini almıştı. 1991 yılında yayınlanan üçüncü baskıya yönetim açısından özellikli olan davranış konularının ilave edilerek dördüncü baskıya hazırlanmasını düşünmüştüm. Bu doğrultuda yap­tığım çalışmalar düşündüğüm yeni konuların ilavesinin kitabın bütünlüğünü olum­suz etkileyeceği yönünde bir fikir oluşturmama sebep oldu. Yeni bir çalışma ile daha özellikli olan davranış konularının bir başka kitapta toplanmasına kendimi hazırlarken kitabın acilen dördüncü baskısını yapma gereği ortaya çıktı. İşte de­ğerli okurlarımızın elinde bulunan bu dördüncü baskı ortaya çıkan boşluğu dol­durmak için üçüncü baskının acilen tekrarından ibarettir.

Daha önceki baskıların önsözlerinde yer alan tüm düşüncelerim aynen de­vam etmektedir. Başka bir deyişle önceki baskılarda kendilerine şükranlarımı sun­duğum hocalarımı, nıeslekdaşlarımı aynı duygularla anmak istiyorum. Acilen dör­düncü baskıyı gerçekleştiren Beta Yayınevi yönetici ve çalışanlarına da ayrıca teşekkür etmek istiyorum. Her zaman olduğu gibi değerli okuyucularımıza, öğren­cilerimiz ve meslektaşlarımıza öneri ve hoşgörüleri için şükranlarımı sunarım...

Erenköy, Kasım 1994

İlhan ERDOĞAN

■. ••.

. JŞç» • V, 35a ' a

' j ı - v . ,• ‘ ' • a ■■■ ■ ,1 • :w, . -

:r.\ ./• - üvV..

■■■ ■

' ' •-

■ - . yİ m : . -• -. sM fti ■ '■ i. S ' ■ ■ ■■

A ■■ ' [-,< ■■ .. . '.‘w ■ ’ -

.

-'

y r . . .. ■ . .. ::r. • ■ .■

. 1 . • ■ Kİ ■■ '

.

Tüm çalışmalarımdaki anlayış ve de­ğerli desteği için eşim Futda’ya ve sağladıkları huzur ortamı için çocukla­rım Berrin ve Gökhan’a..

■ . ■ . - u İ 1 î t t â l

■ ■ ; .?-■ ' z-

. t;--: :Ac j. . • .V' ir .

Ö N S Ö Z

Bu kitabın ikinci baskısının önsözünde, kitabın önsözünü yaz­manın kendisini yazmaktan daha zor olduğunu belirtmiştim. Ara­dan üç yıla yakın zaman geçmesine rağmen bu konudaki görü­şüm değişmedi. Çünkü, önsözde sınırlı satırlar arasında hangi yaklaşımla kitabın yazıldığının açıklanması beklenir, ayrıca si­zin gelişme ve yetişmenize katkıda bulunanlarla kitabınızı yayı­na hazırlayanlara teşekkür edip, onlara karşı gerçek histerinizi belirtmeniz de bence bir görevdir. Her iki gerekliliğin önsöze ay­rılan bir-iki sahifede yerine getirilmesinin kolay olmadığını oku­yucumuzun ve bizlerin yetişmesi için katkılarını esirgemeyenlerin anlayacağını umuyorum.

Bu kitabın ilk baskısı 1983 yılının başlarında yapıldı. İlk bas­kının önsiizünde davranış bilimlerinin 1900’lü yıllardan itibaren gösterdiği gelişmeyi kısaca özetlemiş, bu gelişmeye bağlı olarak da özellikle işletme yönetimine davranış bilimlerinin önemini vur­gulamak istemiştim. Yine ilk baskının önsözünde kitabımızın içe­risindeki konuları seçerken işletme eğitimi gören kişiler ile, uy­gulamacıların ihtiyaçlarını düşünerek karar verdiğimi, zamanla yeni konuları da kitabımızın içerisine dahil etmek istediğimizi belirtmiştim.

İlk baskının önsüzünün sonunda katkıları için kürsümüzün o zaman araştırma görevlisi olan Mahmut Paksoy, Hüner Şen- can ve Ahmet C. Acar'a teşekkür etmiştim. Aradan yedi yıl geçti, Mahmut Faksoy ve Hüner Şencan doçent oldular, kürsümüzün öğretim üyeleri arasındaki yerlerini aldılar. O zamanki katkıları ve sonra sağladıkları destek için her iki meslekdaşıma teşekkür­lerimi tekrarlarım.

1987 yılında yayınlanan ikinci baskının önsözünde işhaya- tında davranış bilimleri ile ilgili uygulamaların az denmeyecek gelişmeler gösterdiğini belirtmiştim. Bu konuda Fakültemiz ve işletme İktisadı Enstitü’müzün yayınlarının da önemli katkıla­rının olduğunu belirtmiştim. Bu önsözde, işletmede gerçekleşen

VII

davranışsal ilişkilerin analizi, kişiler arası ilişkilerin düzenlenme­sinin de yöneticinin temel fonksiyonları arasında olduğunu be­lirtmiştim. Bu görüşten hareketle, yöneticinin işletme içerisinde veya işletmenin sosyal çevresindeki davranışsal kuramları bil­mesinin gerektiğini, bireysel ve grup davranışlarını analiz etme­sinin gerektiğini vurgulamıştım. Kitabımızın temel yaklaşımının da yöneticiler ve genç yönetici adaylarına işletme yönetimi açı­sından geçerli olan davranışsal olguların oluşum ve işleyişini açık­lamak olduğunu belirtmiştim. Bu yöndeki görüşlerimizde de bü­yük bir değişiklik olmadı.

Bu kitaptaki konular, yöneticilere belirli alanlarda düşünme olanağı vereceği gibi, bazı davranışsal olayları da açıklamakta­dır. Kitabımız şüphesiz ideal yöneticinin davranışını bulmaya yö­nelik olmadığı gibi, iyi bir yönetim için davranış kalıbı da öner- memektedir. İşlenen konularda sonuç çıkarma görevi okuyucu­nundur. Dikkatli bir okuyucu her bölümün sonucunu kendi kişi­liği ve iş ortamına göre çıkaracak ve uygun olan yönetim davra­nışı kalıbını bulacaktır. Konular bir kitap mantığına uygun ola­rak ayrı bölüm ve kısımlarda toplanmıştır, ancak değerlemenin bütünlük içerisinde yapılması daha doğru olacaktır.

Bu baskıda kitabın bazı bölümlerinde düzeltme ve düzenle­me yapılmış, ayrıca Liderlik ve Tutumlarla ilgili iki ayrı bölüm yeni olarak kitaba ilave edilmiştir. Daha önceki baskılarda «Li­derlikn ve nTutum» konulan işlenmemişti. İş hayatındaki uy­gulamaların izlenmesi ve okuyucumuzun isteği doğrultusunda bu iki bölüm yeni baskıda yer almıştır. Yeni bölümlerin yararlı ol­masını, zamanla ilavelerle kitabın istenen bütünlük ve olgunluğa ulaşmasını diler, bu konuda değerli okuyucularımızın destek ve önerilerini dilerim.

Bu önsözde de, bizlerin yetişmesi için destek ve katkılarını esirgemeyen tüm öğretmen ve hocalarımıza şükranlarımı sun­mak isterim. Öğrenciliğim sırasında hocam olan, İşletme Fakül­tesinde çalışmaya başladığımdan beri her türlü desteği sağlayan, bu son baskıda da güncel yayınları bana sağlayan değerli hocam Sn. Prof. Dr. Kemal Tosun’a şükranlarımı sunarım. Aynı şekilde anabilim dalımızın başkanı, Sn. Prof. Dr. Atilla Baransel hocam’a da sağladığı destek, kitabı yazarken şahsıma kaynak aktarma ko­nusundaki yardımı ve önerileri için de teşekkür etmek isterim.

VIII

Birinci ve ikinci baskının kapağının taslağını hazırlayan Doç. Dr. Hüner Şencan bu baskının da. kapak taslağını hazırlamıştır. Kendisine bu yardımı ve diğer kalkılan için teşekkür ederim. Anabilim dalımız araştırma görevlisi. T ijcn Er soy bu kitap için çok yoruldu. Tüm matbaa işlerini izledi, düzeltmeleri yaptı, kendisine özellikle teşekkür ederim.

Bu kitabın yayın olanağını sağlayan, İşletme Fakültesi De­kanı ve İşletme İktisadı Enstitüsü Müdürü Sn. Prof. Dr. Fuat Çelebioğlu’na da ayrıca şükranlarımı sunarım. Ve nihayet, tüm baskı işlerini izleyen İ.İ.E. Genel Sekreteri İlhan Aktaş ile titiz çalışması için Küre Ajans Matbaası yönetici ve personeline teşek­kür ederim.

İşletmelerde Davranış kitabının tüm ilgililere ve okuyucula­rımıza yararlı olmasını diler, okuyucularımızın, öğrencilerimizin ve meslektaşlarımızın öneri ve eleştirilerinin çalışmalarımıza ışık tutacağının inancı içinde olduğumuzu daha önceki yayınlarımız­da olduğu gibi tekrarlarım...

Erenköy, Ocak 1991 İlhan ERDOĞAN

IX

'

vv3'J v. ...

İ Ç İ N D E K İ L E R

— BİRİNCİ BÖLÜM —

Birinci Kısım

DAVRANIŞ BİLİMLERİ - DAVRANIŞ BİLİMLERİNİ OLUŞTURAN DİSİPLİNLER VE BU DİSİPLİNLERİNYAKLAŞIMLARI .......................................................................................... 1Giriş .................................................................................................................. 1

I — Davranış Bilimleri ve Organizasyonlarda Davranış ......... 1A. Örgütsel Davranış ve Örgütsel Davranışın Öğrenilmesi 3B. Uygulamalı Davranış Bilimlerinin Ortaya Çıkışı ....... 4

II — Davranış Bilimlerini Oluşturan Disiplin ve. Bu Disiplinle­rin Davranış Bilim leıi İçerisindeki Yeri .................................. 5A. Sosyoloji, Sosyolojinin Gelişimi ve Ö n cü le r i.................... 6

1 - Sosyolojinin Tanımı ........................................................... 72 - Sosyal Bilimler ve Sosyoloji ........................................ 93 - Sosyolojik Çalışmaların Geçmişi ve Sosyolojinin

Kurucuları ............................................................................. 10a) Sosyolojik İncelemelerin Kaynağı ..................... 10b) Sosyolojinin Kurucuları .....................•................. 13

4 - Sosyolojinin Konusu .......................................................... 16P 5V Sosyolojik İncelemelerde Genel Yaklaşım ve Yön-

tem ......................................................................................... 19a) Toplumsal Yapıyı Düzenleyici veya Analiz Edici

Çalışmalar ....................................................................... 19b) Özel Sosyolojik Ç a lışm alar........................................ 21

6 - Sosyolojide Metod ve Sosyolojinin BulgularındanYararlanma .................................................... 21

B. Psikoloji ve Psikolojinin Bulgularından Davranış Bilim­lerinde Yararlanma ....................................................................... 231 - Psikolojinin İlgili Olduğu Alanlar ve Bu İlişkinin

Davranış Bilimlerine Katkısı ........................................ 242 - Psikolojik Analizlerde Y ö n te m ........................................ 26

C. Antropolojinin Davranış Bilimleri İçerisindeki Yeri ... 27D. Davranış Bilimlerinde Diğer Disiplinler ............................ 28

III — Olayların İncelenmesinde Davranış Bilimleri ve İşletmedeDavranış Bilimlerinin Yeri .......................................................... 30A. Davranışsal Olaylara Y a k la şım .............................................. 30

(_Rİ Bir Sosyal Birim Olarak İşletme ve İşletmede. DavranışBilimlerinin Yeri ....................................................................... 32

XI

U t - Geleneksel Toplumdan Endüstriyel Topluma Geçiş 32 2 - Bir Açık Sistem Olarak İşletme ve İşletmedeki Sos­

yal İ lişk iler .................. .......................................................... 33C. Yönetim de Davranış Bilimlerinin S ın ır ı ........................... 37

İkinci Kısım

1 SOSYAL YAPI MODELLERİNİN ANALİZİ VE BUMODELLERİN İŞLETME YÖNETİMİNDEKİ YERİ .......... 39

I — Mekanik Model (Yaklaşım) : 40A. Mekanik Modelin Genel Yönleri ....................................... 40B. Mekanik Modelin İşletme Yönetim ine Katkıları ........ 41

II — Organik Model ............. 42A. Organik Modelin Sosyal Olayları Açıklamadaki Yakla­

şımı ...................................................................... 43B. Organik Modelin İşletme Yönetimine G etird ik leri 44

III — Süreç Yaklaşımı : ............................................................................. 45A. Süreç Yaklaşımının Genel Açıklaması ........................... 47B. Süreç Yaklaşım ının İşletme Yönetimine K a tk ıla r ı 48

IV — Denge Y aklaşım ı: ............................................................................ . 49A. Denge Yaklaşım ının Genel Y a p ıs ı ....................................... 49B. Denge Yaklaşımının İşletme Yönetimine Getirdikleri 51

V — Sistem Yaklaşımı : ............................................................................. 52A. Sistem Yaklaşımının Genel Özellikleri ............................ 52B. Sistem Yaklaşımının İşletme Yönetim i Kuram ve Uy­

gulamalarına Katkısı ................................................................. 54

VI — Yönetim. Kuramları ve Sosyal Sistem Yaklaşımları ile Bü­tünleşmesi ......................................................................................... 56A. Klasik Yönetim Yaklaşımının Sosyal Yapı Yaklaşımları

İçerisindeki Y e r i : ... '..............<. 56B. Neo-Klasik Yönetim Yaklaşımı ve Sosyal Yapı Modelleri

ile İlişkisi ..................................... :....................... .'................... 58C. Modern Yaklaşım ...................................................................... 59

— İKİNCİ BÖLÜM —

DAVRANIŞ DÜZLEMİ, SOSYAL STATÜ,ROL DAVRANIŞI, SOSYAL K U RU M LAR........................ 63 - 111

Birinci Kısım

İŞLETME YÖNETİMİ AÇISINDAN DAVRANIŞ DÜZLEMİ

STATÜ ve ROL D A V R A N IŞI.................................................... ... 63I — Davranış Düzlemi ve İşletme Yönetimi Açısından Önemi 64

XII

A. Davranış Düzlemi'nin Tanımı ve Davranış Düzlemini Oluşturan Faktörler ................................................................. 651 - Davranış Düzleminin Tanımı .............................. 652 - Davranış Düzlemini Oluşturan Faktörler ............. 66

a) Genel Kurallar ............................................................ 66b) Özel Kurallar ................................................................. 68

B. Kuramsal ve Gerçek Davranış Düzlemi .......................... 691 - Kuramsal (Teorik) Davranış Düzlemi ...................... 692 - Gerçek Davranış Düzlemi .............................................. 70

C. Bir Davranış Düzlemi Ağı Olarak İşletme .......... 72II — Sosyal Statü ve Statüler Topluluğu Olarak İşletme ...... 76

A. Statü Kavram ı ........................................................................... 76B. Genel Statü Faktörleri ve Statü S em bolleri.................... 79C. Statüler Topluluğu Olarak İş le tm e ..................................... ... 81

III — Rol Davranışı ve İşletme Yönetim inde İlişkilerin Bütün­leşmesi Açısından Rollerin B ütünleşm esi.................................. 83A. Rol Kavramı ve Rol Çeşitleri .................... .......................... 83

1 - R ol’ün T a n ım ı....................................................................... 832 - Rol’ün Öğrenilmesi ........................................................... 853 - Rol Çeşitleri ....................................................................... 87

B. Kişi - Rol Bütünleşmesi ve Rol Çatışması .................... 881 - Rol - Kişi Bütünleşmesi ..................................................... 882 - Rol Çatışması ....................................................... v............. 89

C. Roller Arası Sosyal Görünüm Farkı .................................. 91D. İşletme Yönetim i Açısından Rol D a v ra n ış ı..................... 92

İkinci Kısım

İLİŞKİLER SİSTEMİNİN DÜZENLENMESİNDESOSYAL KURUMLARIN YERİ .................................................... 95

I — Genel Özellikli Sosyal Kurumlar .................................. 96A. r Bir Sosyal Kurum Olarak Aile .............................................. 97

1 - Ailenin Bireysel Davranışa Etkileri ............................ 982 - Gelişen Aile Yapısı ve Yönetime E tk is i..................... 99

B. Genel Özellikli Sosyal Kurum Olarak D i n .............. ... ... 100C. Eğitim ve Bir Sosyal Kurum Olarak Eğitimin Yeri ... 102D. Sosyal Kurum Olarak Devlet .................................. 104

II — Özel Kurumlar : ............................................................................. 106III — Kurumsallaşmış D avranışlar.......................................................... 108

— ÜÇÜNCÜ BÖLÜM —

KÜLTÜR KAVRAMI, KÜLTÜRÜ OLUŞTURAN ÖĞELER,KÜLTÜR ÇEŞİTLERİ, KÜLTÜRÜN ÖZELLİKLERİ,KÜLTÜR VE BENZER KAVRAMLAR ARASINDAKİFARK, KÜLTÜR - EĞİTİM İLİŞKİSİ ....................................... 111-154

XIII

Birinci Kısım

KÜLTÜRÜN ANLAMI ve KÜLTÜR Ç EŞİTLE R İ...................... 111Genel Esaslar ................................................................................... 111İşletme Yönetim inde Kültürün Önemi .................................. 113

I — Kültürün Tanımı ............................................................................. 115A. Kültürün Tanımı .................... 115

1 - Kültürün Kelime Anlamı .......................... 1152 - Kültürün Sosyal İlimlerdeki A n la m ı............................ 116

B. Fonksiyonel Açıdan Kültür Tanım ı ................................. 117C. Öğrenilmiş Davranışlar Olarak Kültür ............................ 119D. İşletme Yönetim i Bakımından Kültür ......................... 121

II — Kültür Çeşitleri ............................................................................. 121A. Genel Kültür ve Alt K ü ltü r ................................................... 122B. Maddi Kültür - Manevî Kültür ............................................. 123C. Üçlü Ayrım .................................................................................. 124D. Bazı Uç Ayrımlar ....................................................................... 125

İkinci Kısım

KÜLTÜRÜN ÖĞELERİ (ELEMANLARI), ÖZELLİKLERİ KÜLTÜR VE BENZER KAVRAMLAR ARASINDAKİ FARK 127 Genel A ç ık la m a ................................................................................... 127

I — Kültürü Oluşturan Öğeler (Elemanlar) .................................. 127A. Maddi Kültür Öğeleri (Elemanları) .................................. 128B. Dil (Lisan) ................................................................................... 129C. Estetik ......................................................................................... 131D. Din, İnanç ve Tutumlar, Değer ve K a id e le r ...................... 131E. Eğitim ......................................................................................... 134F. Sosyal Organizasyon ................................................................. 134G. Diğerleri ......................................................................................... 135

II — Kültürün Özellikleri ...................................................................... 136A. Kültür, Öğrenilmiş Davranışlar Topluluğudur ............... ,137B. Kültür, Toplumun Üyelerince Paylaşılmıştır ............... 138C. Kültür Değişebyir ................................................................. 139D. Kültürün Diğer Özellikleri .................................................... 140

III — Kültür ve Benzer Kavramlar Arasındaki F a r k ..................... 140A. Kültür, Irk ve Kalıtım Arasındaki F a r k ............................ 141B. Kültür ve Teknoloji Arasındaki F a r k .................................. 144C. Kültür ve Medeniyet Arasındaki F a r k .......................... 144

Üçüncü Kısım

KÜLTÜR - EĞİTİM ARASINDAKİ İLİŞKİLER ..................... 147I — İlkel Toplumda Eğitim ve İlkel Kültür ... ........................... 148II — Eğitim Seviyesinin Değişmesi ve Kültüre K a tk ıs ı................ 149

A. Eğitim ve Teknoloji İ l iş k is i ................................................... 150

XIV

B. Teknolojik Değişmenin Kültüre ve Kültür Değişmesine Etkisi ................................................................................................ 152

— DÖRDÜNCÜ BÖLÜM —

KÜLTÜRÜN YÖNETİM FONKSİYONLARININUYGULANMASINA ETKİSİ ............................................................. 155-230

Birinci Kısım

YÖNETİMİN TANIMI VE KONUMUZ AÇISINDAN ÖNEMİ 157I — Yönetim in Tanımı ve Ö n em i........................................................... 157II — Yönetim , Toplum ve Çevre İ lişk is i............... ............................ 160

III — Kültürel Ortamın Yönetime Etkisi ve Yönetsel Farklılıklar 162IV — Kültürün Karşılaştırmalı Yönetim İncelem elerindeki Yeri 164

V — Kültür - Yönetim İlişkisinin Analizinde Görülen Gelişme ... 166VI — Yönetim Fonksiyonlarının Kültür - Yönetim İlişkilerindeki

Yeri .......................................................... ........................................ 168

İkinci Kısım

KÜLTÜRÜN PLÂNLAMA FONKSİYONUNUN UYGULANMASINA ETKİSİ .......................................................... 171

I — Plânlamanın Tanım ı ve Ö n e m i.................................................... 171II — Plânlamanın Kültür ve Kültürel Değerlerle İlişkisi ......... 172

III — Toplumun Kültürel Yönü ve Plânlama .................................. 175.A. Kültür Değişmesi ve Plânlama Fonksiyonuna Etkisi ... 175

1 - Serbest Kültür Değişmesinin Plânlama Fonksiyo­nuna Eİtkisi ....................................................................... 176

2 - Mecburî Kültür Değişmesinin Plânlama Fonksiyo­nuna Etkisi ....................................................................... 179

B. Kültürel Gecikme ve Plânlama Fonksiyonu ile İlişkisi 181

Üçüncü Kısım

KÜLTÜRÜN ÖRGÜTLEME FONKSİYONUNUN' UYGULANMASINA ETKİSİ .......................................................... 185

I — Genel Açıklama ....................... ;........................................................ 185( 2 5 — Sosyal Düzen ve Kültürel Ö rgü tlem e ........................................ 186

A. Kültürel Değerler ....................................................................... 187B. Kültürel Değerlerin Grup İçinde Kazanılması ............... 189C. Değer Ölçülerinin Gruplara ve Zamana Göre Değişmesi 191

III — Grup Kültürünün Oluşması ve Örgütleme FonksiyonununUygulamasına Etkisi ....................................................................... 193A. Kültürleşme ...................................... •.......................................... 195B. Kültürel Aktarma ..................................................................... . 198

XV

IV — Örgütleme Öncesi Kültürel Benzerliklerin Önemi, Biçimselve Biçimsel Olmayan Gruplar ..................................................... 199

Dördüncü Kısım

KÜLTÜRÜN YÜRÜTME FONKSİYONUNUN UYGULANMASINA ETKİSİ ..........................................................

I — Genel A çık la m a .............. •. ...............................................................II — E m ir-K um anda İlişkisinin Kültürel Y ö n ü .......................... .

A. Toplumun İnanç Sistemi ve Y ö n e t im ................................ .B. Davranışları Etkileyen Değerler ve Yönetim Fonksiyo

nunun Uygulanmasına Etkisi ........................................ ..III t— İnsanı Anlamada Kültürün Önemi .......................................

A. Kültürel Kurallar (Normlar) .............................................B. Kültür ve Davram ş Kalıpları .............................................C. Tavır ve T u tu m lar ......................................................................D. İşletmenin Çalışma Biçimi, Davranış Kalıpları ve Ta

vır - Tutum İ lişk is i.............. . ...................................................

Beşinci Kısım

KÜLTÜRÜN KOORDİNASYON VE KONTROL FONKSİYONUNUN UYGULANMASINA ETKİSİ ............. 213

I — Koordinasyon Fonksiyonunun Kültürel Yönü ................... 213A. Kişiler ve Kadem eler Arası Koordinasyona Kültürün

Etkisi ................................................................................................ 2141 - Dil - Koordinasyon Fonksiyonu İlişkisi ..................... 2152 - Kültürün Teknolojik Yönü ve Koordinasyon ............ 2153 - İnançlar ve Koordinasyon F on k siyon u ...................... 2164 - Değer Yargıları ve Koordinasyon F on k siyon u 216

B. Koordinasyon Aracı Olarak Kültür .................................. 2171 - Koordinasyon Aracı Olarak. Grup K ü ltü rü ............... 2182 - Dış Çevre ile Koordinasyon Aracı Olarak Kültür ... 220

II — Personel ve Makineler Arası Koordinasyonda KültürünÖ n e m i...................................................................................................... 220A. Grup Kültürü Öğesi Olarak Teknoloji - ............................ 220B. Personel Arası Kültür Farklılığının Ö n e m i...................... 221

III — Kültürün Kontrol Fonksiyonunun Uygulanmasına Etkisi ... 223A. İnsan İlişkilerinin Kontrolünde Kültürün Y e r i ............... 224

1 - Davranış Kalıpları ve K ü ltü r ..................... 2252 - Kontrol Aracı Olarak Kültür ........................................ 226

B. Kontrol Standartları ve Toplumun Kültür Düzeyi ......... 228

— BEŞİNCİ BÖLÜM —

KİŞİLİĞİN DAVRANIŞSAL ANALİZİ VE KİŞİ - ÖRGÜT BÜTÜNLEŞMESİNDEKİ YERİ, SOSYAL ETKİLEŞİM ARACI OLARAK HABERLEŞME, GRUPLAR, LİDERLİK, TUTUMLAR ......................................................................................... 231-397

202202203203

206207208209210

210

XVI

Birinci Kısım

KİŞİLİĞİN DAVRANIŞSAL ANALİZİ VEK İŞİ-Ö R G Ü T BÜTÜNLEŞMESİNDEKİ Y E R İ-...................... 233

I — Kişiliğin Tanım ı ve Genel Ö ze llik leri........................................ 234A. Kişiliğin Tanımı ............................................. 234

1 - Kişilik Kavram ının Kelime Anlamı ve Doğuşu ... ... 2352 - Kişilik Kavram ının Oluşumu ........................................ 237

B. Kişiliği Oluşturan F a k tör ler ................................................... 2381 - Gensel ve Bedensel F a k tör le r ........................................ 2402 - Kültürel Faktörler ...........................ı 2413 - Sosyal Yapı ve Sosyal Sınıf Ö zellik leri...................... 2424 - Aile D eğ işk en i................................................................... 2425 - Diğer Faktörler .......................................................... ... 243

C. Kişiliğin Üç Yönü ................................................................i ... 244D. Kişiliğin Temel Özellikleri .................................................... 246

1 - Kişilik Bazı Davranışların Toplam ıdır ...................... 2462 - Kişilik Aynı Zam anda Özel Çevrenin Ortaya Çıkar­

dığı Bir Olgudur ................................................................. 2473 - Kişilik Bireysel Dengenin Ü rünüdür............................ 2474 - Kişilik Davranışlara Yön Verir ve İdare E d e r 2475 - Kişilik Belirli Zaman Dilimleri İçindeki Davranış­

ların Bütünleşmesinden Oluşur .................................. 247

II — Kişiliğin Açıklanmasında Kuramsal Y ak laşım lar............... 248A. Hiyerarşik Kişilik Kuramı ................................................ 248B. Psikolojik Kişilik Kuramı ............................................... 250

1 - İnanç Sistemlerindeki Farklılık Olarak K iş ilik 2502 - Güç Motivindeki Farklılıklar Olarak Kişilik ......... 251

C. Biyolojik Açıdan Kişilik ........................................................... 252D. Duygusal Açıdan K iş il ik ............................................................ 253

1 - Freud'un Kişilik T a h l il i .................................................... 253a) İd ................................................................................... 254b) Superego ....................................................................... 254c) Ego ................................................................................... 255

2 - Eric Berne’nin Kişilik T a h l i l i ........................................ 255a) Kişiliğin Çocuk Yönü .............................................. 255b) Kişiliğin Ebeveyn Y ö n ü .............................................. 255c) Kişiliğin Olgun Yönü .............................................. 256

III — Kişilik - Fizyolojik Yapı İlişkisi ve Karakter KonusundakiGörüşler ............................................................................................... 256A. Fizyolojik Farklılıklar ve Kişilik ........................................ 256B. Kişiliğe T ipolojik Açıdan Yaklaşım .................................. 258

1 - Tip Kavram ı ....................................................................... 2582 - Modern Tipoloji Y ak laşım ı.............................................. 259

XVII

IV — Kişi - Örgüt Bütünleşmesinde Kişilik Faktörü ................... 262A. Kişi - Örgüt Bütünleşmesinin Yararları ............................ 263

1 - Etkinliğin Sağlanması ..................................................... 2642 - Grup Bütünlüğünün D eva m lılığ ı.................................. 264

B. Grup Türlerine Göre Kişilik Etkeninin Kişi Örgüt Bü­tünleşmesi Açısından Önemi .............................................. 2641 - Biçimsel Gruplarda Kişilik Faktörünün Etkileri ... 265

a) Grup İkliminin Oluşmasında Kişilik Faktörü ... 265b) Grup Normlarının Gelişmesinde Kişilik Faktörü 266c) Biçimsel Grup Liderliği ve Kişilik F a k törü 267

2 - Biçimsel Olmayan Gruplarda Kişilik FaktörününEtkileri ................................................................................... 269a) Benlik Duygusunun Grup Yapısına E tk is i 270b) Benzer Özellikli Haberleşme ve Grubun De­

vamlılığı ....................................................................... 271c) Bireysel Başarının Grup Normu Olarak A lın­

ması ........................................ 273d) Biçimsel Olmayan Liderlik ve Kişilik İlişkisi ... 274

İkinci Kısmı

------- SOSYAL ETKİLEŞİM ARACI OLARAK HABERLEŞME ... 277vTt— Haberleşmenin Tanımı ve Haberleşme Süreci .................... 278

/ A. Haberleşmenin Tanımı ......................................................... 278B. Haberleşme Süreci ................................................................ 279

II — Haberleşme İçin Gerekli Olan Faktörler ve Ö zellik leri 281A. Kaynak ve Etkin Bir Haberleşme İçin Kaynağıp Taşı­

ması Gereken Özellikler ........................................................... 2811 - Kaynak Bilgili Olmalıdır ............................................. 2822 - Kodlama Özelliğine Sahip O lm alıd ır ........................... 2823 - Düzlem ve Rolüne Uygun Davranmalıdır .............. 2824 - Kaynak Tanınmalıdır ................................................... 283

B. Alıcı ve Alıcının Taşıması Gereken Ö zellik ler ............... 2831 - Alıcı Mesajı Algılayabilmeli ve Algılamaya Arzulu

Olmalıdır ............................................................................. 2842 - Alıcı Bilgili Olmalı ve Bir Geri Besleme Sistemine

Sahip Olmalıdır ............................ 2843 - Alıcı Seçici Olmamalıdır ........................................ ... 2854 - Alıcı Bulunduğu Düzlemi Ayırabilmelidir .............. 2855 - Alıcı Kaynak Olma Özelliğini T a ş ım a lıd ır .............. 286

C. Mesaj ve Taşıması Gereken Özellikler ...................... ... 2861 - Mesajların Genel Özelliği ......................... 286

a) Anlaşılır Olmalı ................................. 287b) Açık Olmalı ............................................. 287c) Haberleşme Zamanında Yapılm alı ...................... 287d) Mesaj Uygun Yolu İzlemeli .................................. 287e) Mesaj Etki Olarak Kaynak ve Alıcı Arasında

Kalmalıdır ................................288

XVIII

2 - Mesaj Türleri ve Türlerine Göre Taşıması GerekenÖzellikler ............................................................................. 288a) Sözel Mesajlar ve Özellikleri .................................. 288b) Sözel Olmayan Mesajlar ve Taşıması Gereken

Özellikler ....................................................................... 290III — Haberleşmenin Temel Özellikleri ............................................. 290

A. Haberleşme İnsan Davranışlarının Bir Ü rü n ü dü r 291B. Haberleşme Dinamik Bir O lg u d u r....................................... 291C. Haberleşme Belirli Kalıplara B a ğ lıd ır ................................ 292

IV — Haberleşme Biçimi, Bireysel Tatm in ve İşin E tk in liğ i 293A. Mesajın İzlediği Yola Göre Haberleşme Biçimleri ......... 295B. Haberleşme Biçimlerinin Etkileri ................. > .................. 297

V — Haberleşmede Engeller .................'.......... 298A. Algılamada Kişisellik .................................................................. ' 299B. Hatalı Tamamlama ................................................................. 299C. M esajın İnanca Uymaması veya Fazla U ym ası............... 300D. Haber Kaynağına G ü ven m em e.............................................. 300E. Şuursuz Haberleşme veya A y ırm a m a .................................. 301F. Kişilik Uyumunun Tam Olmaması .................................. 302

VI — Sonuç .................................................................................................... 303

Üçüncü Kısım

İŞLETME YÖNETİMİNDE G R U P L A R ........................................ 305I — Grup Tanımı ve Grup Türleri ................... 305

A. Grup Tanım ı ........................................................................... 305B. Grup Türleri ........................................................................... 307

1 - Birincil ve İkincil G ru p la r ........................................... 3072 - Biçimsel ve Biçimsel Olmayan G ru p la r ................... 3083 - İş Grupları ve İş Dışı G ru p la r .................................... 3094 - Özellikli Grup Ayırımları ......... ... ............................ 309

a) Referans Grupları .................................................... 310b) İstatistiki Gruplar .................................................... 310c) Gönüllü Oluşan ve İstök Dışı Oluşan Gruplar ... 311

II — Grubun Oluşumu ve İşleyişi ............................................. , ... 311A. Grubun Oluşumu ...................................................................... 311B. Grubun Oluşum Nedeni ve. Şekillenme B iç im i ............... 312

1 - Grup F aa liyetleri................................................................ 3132 - Grup L id er liğ i.......................... 3143 - Grup Normları ................................................................ 315

III — Biçimsel Grupların İşleyişi ve Biçimsel Grup Olarak İş­letme ..................................................................................................... 316A. Biçimsel Grupların Oluşumu ................................................ 316B. Biçimsel Grupların İşleyişi ..................................................... 317

1 - İlişkiler Sistemi ................................................................ 3182 - Biçimsel Grup L id e r i.......................................................... 3183 - Biçimsel Gruplarda Haberleşme .................................. 319

XIX

4 - Biçimsel Gruplarda Dış Ç e v r e ........................................ 321C. Biçimsel Grup Olarak İşletme ....................................... ... 321

IV — İşletme Bünyesinde Biçimsel Olmayan Gruplar ve Bu Grup­ların İşleyişi ......................................................................................... 321A. İşletmelerde Biçimsel Olmayan Grupların Oluşumu ... 322B. Biçimsel Olmayan Grup L id e r liğ i........ 323C. Biçimsel Olmayan Gruplarda Haberleşme . 324D. Biçimsel Olmayan Grup K u ra lla r ı................... 326E. Biçimsel Olmayan Grupların E tk ile r i............. 327

Dördüncü Kısım

YÖNETİMDE LİDERLİK, LİDERLİĞİN TANIMI,OLUŞUMUNA İLİŞKİN KURAMLAR VE LİDER TİPLERİ 329

I — Liderin Tanımı ve Yönetici ile Lider Arasındaki F a r k 329A. Liderin T a n ım ı............................................................................ 330B. Yönetici ve Lider Kavram ları Arasındaki F a r k .............. 331

II — Liderliğin Oluşumu ve Analizinde Geçerli Olan Yakla­şımlar ...................................................................................................... 333A. Liderliğin Oluşumunda Geleneksel Yaklaşım (Özellik

Yaklaşımı) ................................................................................... 333B. Liderlik Olgusunun Analizinde Davranışsal Yaklaşım­

lar (Teoriler) ............................................................................. 3361 - Davranışsal Açıdan Liderlikte Ohio State Üniversi­

tesi (OSÜ) Çalışması ve Bulguları ............................ 3362 - Davranışsal Açıdan Liderlikte M ichigan Üniversite­

si (MÜ) Ç a lışm aları........................................................... 337C. Liderlikte Durumsallık Yaklaşımı ..................... ; .............. 339

1 - Durumsallık Yaklaşımına Göre Liderliğin Oluşu­mu ve Etkinliğini Belirleyen F a k tör ler ...................... 340a) İşe Karşın Grup İlişkisine Y ö n e lm e ...................... 340b) Şartların Yeterliliği .................................................... 343 ■c) Liderliğe Yönelme ve Yeterli Şartların Ortaya

Çıkması ............................................................................. 3442 - Durumsallık Yaklaşımında Etkin L id e r ...................... 3443 - Liderlikte Durumsallık Yaklaşımının Evrimi ......... 346

D. Liderlikte A m a ç-Y o l (Patlı - Goal) Y a k la ş ım ı............... 3461 - Amaç Yol Yaklaşımında Lider Davranışları ......... 348

a) Yönlendirici Lider Davranışı .................................. 348b) Destekleyici Lider Davranışı ........ 349c) Katılım cı Lider Davranışı ........ 350

E. Liderliğin Açıklanmasında Diğer Yaklaşımlar ............... 3511 - Vroom-Yetton-Jago Y a k la ş ım ı........................................ 3512 - Yatay İlişki (Horizontal) Liderliği Yaklaşımı ... ... 3523 - Yaşam Dönem (Life Cycle) Y a k la ş ım ı...................... 3534 - Likert’in Dört Sistem Yaklaşımı .................................. 354

XX

III — işletme Yönetiminde Liderin Yeri ve Fonksiyonları ......... 355A. işletmede Lider Etkinliği .................................................... 356B. İşletme İçerisinde Liderin Görünüm F onksiyonları 358

IV — Sonuç .................................................................................................... 360

BeşinciKısmı

TUTUMLAR, İŞLETME YÖNETİMİNDE TUTUMLAR,TUTUMLARIN OLUŞUMU, TUTUM - DAVRANIŞİLİŞKİSİ VE TUTUMLARIN ÖLÇÜMÜ .................................. 361

I — Tutumların Oluşumu ve Tutumu Oluşturan F a k tör ler 362A. Tutumun Oluşumu ve Tutum F a k törleri.......................... 362

1 - İşletmelerde Karşılaşılan Tutum T ip le r i...................... 3632 - Tutumu Oluşturan Faktörler ........................................ 365

a) Tutumu Oluşturan Zihinsel ve Bilgisel Faktörler 365b) Tutumu Oluşturan Duygusal - Hissi Faktörler ... 366c) Tutumu Oluşturan Davranışsal Faktörler ......... 366

B. Tutumu Oluşturan Faktörlerin Özellikleri ................... 367II — Tutumun Şekillenmesi, Fonksiyonu, Tutum - Davranış İliş­

kisi ............................................................................................................ 367A. Tutumun Şekillenmesi ......................................................... 367B. Tutumların Fonksiyonları ................................................... 369C. Tutumların Davranışa Etkisi ............................................. 370

1 - Davranışsal Yoğunluk M o d e li........................................ 3712 - Tutarlılık Modeli ................................................................. 3733 - Uyumsuzluk Modeli ........................................................... 374

D. Özel Bir Tutum Davranış İlişkisi Olarak İş Tatm ini ... 3761 - İşe Karşı Tutumda Denetim - Yönetim Biçiminin

Yeri ..................... 3762 - İşin Önemi ve Tutum İ liş k is i........................................ 3773 - İşin Açıklığı ve Kapsamının Tutuma E tk is i............... 3774 - İş Tatm ininde Geleneksel F ak törler ............................ 3785 - İş Tatminsizliğinin Davranışsal S on u ç la r ı............... 378

a) İşgücü Devir Oranının Artması ............................ 378b) Devamsızlık ................................................................. 378c) Sağlık Sorunları .......................................................... 379d) İş Tatminsizliği ve Verimlilik İlişkisi ............... 380

III — Tutumların Değiştirilmesi ve Tutum Değiştirmenin Önemi 380A. Tutumların Değişme B iç im i.................................................... 381

1 - Tutumların İşaretinin Değiştirilmesi ..................... 3812 - Tutumların Yoğunluğunu Değiştirme ..................... 381

B. Tutumu Değiştirme Modeli .................................................... 382C. Tutum Değişiminde Tutum Değiştirme Faktörleri ve

Kişinin Önemi ............... 3831 - Tutumun Özelliklerinin Tutum Değiştirme Açısın­

dan Ö n e m i........................... 384

X X I

2 - Tutum Değiştirmede Bireysel Özelliklerin Yeri ... 3853 - Tutum Değiştirmede Grup Üyeliği ve Çevresel

Şartların Önemi ................................................................. 386IV — Tutumların Ölçülmesi ve Tutum Ölçme Yöntemleri ....... 387

A. Tutum Ölçümünde Dereceli Ö lçe k le r ................................ 3881 - Eşit Aralıklar Ölçeği (Thurstone Ölçeği) ............... 3882 - Toplanm ış Derecelendirme Tekniği (Likert Ölçeği) 3893 - Diğer Dereceli Tutum Ölçme Yöntem leri ............. 392

B. Tutum Ölçümünde Yararlanılan Özel Teknikler ........ 3941 - Gizlenmiş Tutum Ölçüm Yöntem i ...................... ... 3942 - Anlam Farklılaştırma Ölçeği ........................................ 3963 - Tutum Ölçümünde Diğer Özel Yöntem ler ............... 396

C. Tutum Ölçümü Olarak İş Tatminin Ölçümü ............... 397BİBLİYOGRAFYA ......................................................................................... 399

XXII

BİRİNCİ BÖLÜM

Davranış Bilimleri ve Organizasyonlarda Davranış Davranış Bilimlerini Oluşturan Disiplinler Davranış Bilimlerini Oluşturan Disiplinlerdeki Gelişmeler Yönetimde Davranış Bilimlerinin Yeri Sosyal Yapı ModelleriSosyal Yapı Modellerinin Yönetime Katkıları

BİRİNCİ KISIM

DAVRANIŞ BİLİMLERİ - DAVRANIŞ BİLİMLERİNİ OLUŞTURAN DİSİPLİNLER VE BU DİSİPLİNLERİN

YAKLAŞIMLARI

GİRİŞ :

Birey, günlük yaşantısını sürdürürken çeşitli organizasyonlar­la ilişki halinde olmak zorundadır. Bu ilişki bir örgütü oluşturmak, başka bir organizasyonun içerisinde yer almak, bir diğer sosyal grup olan herhangi bir işletmenin ürünlerinden yararlanmak ve­ya belirli bir örgütçe oluşturulan kurallara uymak şeklinde gö­rülebilir. Kişi hulunduğu bir organizasyonun yapısal özellikleri ile bütünleşmek istiyorsa veva bir örgülü oluşturup onu vönetm ey i arzuluyorsa her şeyden önce oluşturacağı örgütün nasıl işleye'ce- j^inL-bılmek zorundadır. Bu amaçla, örgütün her bir bölümünün karmaşık özelliklerinin analiz edibnesi ve incelenen bölümlere-üiş- kin belirgin davranışsal yöntemlerin saptanması gerekir. Bir or­ganizasyonun davranışsal yönünün saptanmasıjbu yapı içerisinde yer alan bireylerin özelliklerinin analiz edilmesine ve örgütsel va- pımn bireyleri nasıl etkilediğinin cöaıimtenmpsine bağlıdır Çün­kü, bir organizasyonun karakteristik yapısı, bireylerin serbestlik derecelerini, gerekli olan kontrol tiplerini ve kişilerin örgüte karşı his - düşüncelerini etkileyecektir (1). Bu durumda bireylerin dav­ranışlarını analiz ederek örgütsel ilişkilerini ve ilişki sistemi içe­risinde üstlendikleri rolleri saptama olanağını elde etmiş olacağız,

I — DAVRANIŞ BİLİMLERİ VE ORGANİZASYONLARDA DAVRANIŞ :

Yakın bir geçmişe kadar davranış bilimleri kavramının tam

(1) Don Hellriegel, John W. Slocum, Org-anizational Behavior ContigencyVIews, New York, West Publishing Co., 1976, S. 3.

1

anlamıyla bilimsel anlatımda yer aldığını ve güncel anlatımında olduğu gibi ifade bulduğunu söylemek zordur. Özellikle yönetim incelemelerinde davranış bilimlerinin yeri araştırılacak olunursa, yönetim-davranış bilimi ilişkisinin 1900’lü yılların ikinci yarısına doğru ortaya çıktığını, bu iki kavramın sözü edilen yıllarda bir­likte anılmaya başladığını görmek mümkün olacaktır. Esasında davranış bilimlerini oluşturan disiplinlerin çoğu, insan ve insan topluluklarının analiz edilmesinin sistemli bir biçimde ele alın­ması kadar eskidir. Yeni olan «davranış bilimi» deyimi ve bu bi­limi oluşturan disiplinlerin topluca yeni bir inceleme ve analiz yöntemi oluşturmuş olmasıdır.

Davranış deyimini öncelikle insan veya hayvanın tek tek veya toplu olarak gösterdiği faaliyetler olarak tanımlayabiliriz. Böyle bir tanım esas alındığında, davranış kavramını oluşturan çabalar büyük çeşitlilikler gösterebilir. Bir şirket yöneticisinin üst düzey­de karar vermesi, bir çocuğun bisikletine binmesi, bir işçinin ma­kinesinin başında bulunması ve kendisinden isteneni yapması, ye­mek masasının başında oturan kişinin bir bardak su içmesi tü­ründen faaliyetlerin tamamı davranış kavramı içerisindedir. An­cak, gerçek anlamda davranış, bu kavrama bağlı olarak da dav­mış biliminden söz edildiğinde, bireylerin (gereğinde hayvanların) anlamlı ve yorumlanır faaliyetleri «davranış», bireyin veya top­lulukların faaliyetlerini analiz eden, yorumlayan, gerektiğinde kuramlar oluşturan bilim dalma da «davranış bilimi» demek doğ­ru olacaktır. Bireysel davranışlar bir gruba bağlı olarak gerçek­leştiğinde daha anlamlı olduğundan, ayrıca tüm yönetsel çalış­malarda bireysel davranıştan çok grup davranışları ağırlık ka­zandığından, yönetimde davranış bilimleri çalışmaları içerisinde örgütsel davranışın incelenmesinin özel bir yeri olduğunu bilmek gerekir.

_Lfiavi t1 ins an da v ra nişini tanımlarken, bu davranışların esas itibariyle bir nedene__day andığını, bir hedefinhı~bulunduğunu ~ve

.belirli bir etki ve bireysel güdülerin sonucu olduğunu açıklarnTş- tj-k Bu davranışın kendisine özgül, mantığı vardır ve diğer insan daOTanj^ları Jie^ bütünleşirse sosyal yapının bütünlüğüne hizmet eder. Sözü edilen bütünleşmeyi isjl kişinin. içinde frıılnnHngu vevâ Bulunacağı örgütler (organizasyonlar) ve bu örgütlerin işleyişi belirleyecektir.

2

A — ÖRGÜTSEL DAVRANIŞ VE ÖRGÜTSEL DAVRANIŞIN ÖĞRENİLMESİ :

İnsan davranışı şüphesiz sadece örgüt içerisinde gerçekleşmez. Bireysel davranışlar vardır ve bu davranışlar görünüşte belirli bir örgüt içerisinde yerine getirilen türden değildir. Ancak, bireysel davranışın sebebi veya sonucu daha derinlemesine incelendiğinde günümüzdeki davranışsal olguların ve sonuçların önemli bir kıs­mının örgütsel ilişkilere bağlı olduğunu görme olanağı elde edi­lecektir. Çalıştığı büroda yalnız başına düşünen, notlarını alan, hatta kendi kendisine konuşan kişi görünüm olarak yalnızdır, an­cak kişiyi bu davranışa iten neden örgütsel ilişkilerin bir dilimidir. Bir işletmenin herhangi bir bölümünde tek başına çalışan işçi gö­rünüşte yalnız olabilir, ancak bu işçinin davranışları (çalışması) başka işgörenlerin davranışlarından etkilenebileceği gibi, kendisi de etkileyen olabilecektir. Bu tür etkileme ve etkilenmeler de or­ganizasyonel davranışları ortaya çıkaracaktır.

Örgütsel davranıştan söz edildiğinde bireysel davranışın üç yönünü veya üç değişik alandaki davranışı gündeme getirmiş ola­cağız. Örgütsel davranışın öncelikle bir bireysel yönü vardır. Başka bir deyişle örgütü etkileyen örgüt- dışında veya örgüte rağmen bireyin gerçekleştirdiği davranış, örgütsel- davranışın özel bir dili­mini oluşturur. Örgütsel davranış incelemesinin ikinci dilimi, bazı kişi veya kurumlardan bağımsız olarak organizasyonel yapının gerçekleştirdiği davranıştır ve nihayet son dilim ise, çevresel dav­ranışların kişi veya örgüt aracılığı ile işleyen örgütsel bünyeyi etkileme şeklinde ortaya çıkan davranıştır.

İşte, insan davranışlarının bu derece örgütsel oluşu psikolog­ların, sosyologların, antropolojistlerin, ekonomistlerin, siyaset bi­limcilerin, yöneticilerin, endüstri mühendislerinin ve benzeri araş- tırmacı-uygulamacıların örgütsel davranışı incelemesini gerektir­miştir. Bu araştırmacılar davranışın belirli yönünü analiz etmek için değişik çalışma yöntemlerinden yararlanmışlardır. Şüphesiz izledikleri yöntemlerde, yaptıkları analizlerde her biri bilimsellik sınırı içerisinde kalmaya özen göstermişlerdir (2), Örgütsel dav­ranışların böylesine önemli olması ve birçok bilim dalınca incele­me alanı olarak seçilmesi yeni bir olgu değildir. Bununla beraber

(2) İbid., s. 17.

3

v