prof. dr hab. bogdan ko ścik mgr in Ŝ. kajetan ko ścik · 5 iii. odnawialne i alternatywne...
TRANSCRIPT
w ramach projektu pn „Opracowanie innowacyjnego planu rozwoju Gminy Sosnowica opartego na posiadanym potencjale i czynnym wykorzystaniu transferu wiedzy” współfinansowany w 75% ze środków Unii Europejskiej Europejskiego Funduszu Społecznego oraz w 25% przez BudŜet Państwa w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego
prof. dr hab. Bogdan Kościk
mgr inŜ. Kajetan Kościk
Wydział Nauk Rolniczych w Zamościu Akademia Rolnicza w Lublinie
Sosnowica , styczeń 2007 rok
Unia Europejska
2
RRROOOZZZDDDZZZIII AAAŁŁŁ III ––– ppprrr ooofff ... dddrrr hhhaaabbb BBBooogggdddaaannn KKKooośśśccciii kkk
I. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII (OZE)………………………………………………………………………….. 4
II. PIERWOTNE ŹRÓDŁA ENERGII…………………………………………………………………………………… 4
III. ODNAWIALNE I ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA ENERGII…………… ………………………………………... 5
IV. RODZAJE ENERGII…………………………………………………………………………………… …………….. 5
V. PRODUKTY UBOCZNE I ODPADY RO ŚLINNE…………………………………………………………………… 8
VI. GATUNKI RO ŚLIN ENERGETYCZNYCH:………………………………………………………………………... 9
1. Topola (Populus L.)…………………………………………………………………………………………………. 9
2. Robinia akacjowa (Robinia pseudacacia L.)………………………………………………………………………. 10
3. Wierzba wiciowa Salix viminalis L…………………………………………………………………………………. 10
4. Ślazowiec pensylwański Sida hermaphrodita R. (sida, malwa wirginijska, malwa pensylwańska) …………… 11
5. Topinambur Helianthus tuberosus (słonecznik bulwiasty, bulwa)………………………………………………. 13
6 Rodzime trawy wieloletnie………………………………………………………………………………………….. 15
7.Trzcina pospolita Phragmites Australis…………………………………………………………………………….. 15
8. Miskant olbrzymi Miscanthus sinensis giganteus (trawa słoniowa, miskant chiński)…………………………... 16
9.Miskant cukrowy Miscanthus sacchariflorus……………………………………………………............................ 16
10. Spartina preriowa Spartina pectinata (spartina sercowata)…………………………………………………….. 17
11. Palczatka Gerarda Andropogon gerardi……………………………………………………….............................. 18
VII. JEDNOROCZNE PLANTACJE ENERGETYCZNE……………………………… ……………………………… 19
1. RZEPAK…………………………………………………………………………………………………………...… 19
2. ZIEMNIAK……………………………………………………………………………………………………… .….. 19
3. BURAK………………………………………………………………………………………………...…………….. 20
4. KUKURYDZA………………………………………………………………………………………………………... 20
` 5. ZBOśA……………………………………………………………………………………………………………….. 21
VVIII. EFEKTY ZWI ĘKSZONEGO WYKORZYSTANIA BIOMASY NA CELE ENERGETYCZNE NA SZCZEBLU LOKALNYM………………………………………………………………………………………… ….
22
IX. KORZYSTNE EFEKTY ŚRODOWISKOWE WYKORZYSTANIA BIOMASY……………………………….. 22
X. NIEKORZYSTNE EFEKTY ŚRODOWISKOWE WYKORZYSTANIA BIOMASY ……………………….… … 23
XI. CZYNNIKI DECYDUJ ĄCE O ROZWOJU ENERGETYKI ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH ……………… 23
XII. PODSUMOWANIE…………………………………………………………………………………….. ..…………… 23
3
`. RRROOOZZZDDDZZZIII AAAŁŁŁ III III --- mmmgggrrr iii nnnŜŜŜ ... KKKaaajjj eeetttaaannn KKKooośśśccciii kkk
I. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA ORAZ PRZYGOTOWANIE WNIOSKÓW O WS PARCIE FINANSOWE W ZAKRESIE DZIAŁA Ń ZWIĄZANYCH Z WYKORZYSTANIEM BIOMASY NA CELE ENERGETYCZN E….
24
II. PROJEKT - Wybrane zagadnienia zarządzania projektem……………………………………………………………… 24
III. POSZUKIWANIE FUNDUSZY NA REALIZACJE - fundusze strukturalne………………………………………. 30
IV. ŚRODKI NA ROLNICTWO I OBSZARY WIEJSKIE ………………………………… ……………………….…. 32
1. SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY „RESTRUKTURYZACJA I MODERNIZACJA SEKTORA śYWNOŚCIOWEGO ORAZ ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH” (SPO – ROL)…………………………………………………………………………………………………………...
32
2. Działanie 2.4 RÓśNICOWANIE DZIAŁALNO ŚCI ROLNICZEJ I ZBLI śONEJ DO ROLNICTWA W CELU ZAPEWNIENIA RÓ śNORODNOŚCI DZIAŁA Ń LUB ALTERNATYWNYCH ŹRÓDEŁ DOCHODÓW ….………………………………………………………………………………………………………
32
3.Działanie 2.6 ROZWÓJ I ULEPSZANIE INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ZWI ĄZANEJ Z ROLNICTWEM …………………………………………………………………………………………….…………
35
4. Kredyty preferencyjne ARiMR…………………………………………………………………………………….. 37
V. SŁOWNIK…………………………………………… ………………………………………………………………….. 40
4
RRROOOZZZDDDZZZIII AAAŁŁŁ III ... I. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII (OZE) Zgodnie z ustawą Prawo energetyczne odnawialnym źródłem energii jest – źródło wykorzystujące w
procesie przetwarzania energię:
� wiatru,
� promieniowania słonecznego,
� geotermalną,
� fal, prądów i pływów morskich,
� spadku rzek,
� energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a takŜe biogazu powstałego w
procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo rozkładu składowanych szczątek
roślinnych i zwierzęcych.
II. PIERWOTNE ŹRÓDŁA ENERGII
Pierwotne źródła energii Naturalne procesy
przemiany energii Termiczne procesy przemiany materii
Forma uzyskanej energii
Woda Parowanie, topnienie lodu, śniegu, opady
Elektrownie wodne Energia elektryczna
Ruch atmosferyczny Elektrownie wiatrowe Energia cieplna i elektryczna
Wiatr
Energia fal Elektrownie falowe Energia elektryczna
Prądy oceaniczne Elektrownie wykorzystujące pływy oceaniczne
Energia elektryczna
Elektrownie wykorzystujące ciepło oceanów
Energia elektryczna
Nagrzewanie powierzchni ziemi i atmosfery Pompy ciepła Energia cieplna
Kolektory i cieplne elektrownie słoneczne
Energia cieplna
Fotoogniwa i elektrownie słoneczne
Energia elektryczna
Promieniowanie słoneczne
Promienie słoneczne
Fotoliza Paliwa
Ogrzewanie i elektrownie cieplne
Energia cieplna i elektryczna
S Ł O Ń C E
Biomasa Produkcja biomasy
Urządzenia przetwarzające Paliwa
ZIEMIA Rozpad izotopów Źródła geotermalne Ogrzewanie i elektrownie geotermalne
Energia cieplna i elektryczna
KSIĘśYC Grawitacja Pływy wód Elektrownie pływowe Energia elektryczna
5
III. ODNAWIALNE I ALTERNATYWNE ŹRÓDŁA ENERGII
Szacunkowy udział w produkcji (%) Odnawialne źródła energii Polska UE
Energia słoneczna 0,01(0,01) 0,4 (0,01)
Cieplne kolektory słoneczne Ogniwa fotowoltaiczne
Energia geotermalna 0,10 (0,10) 0,85 (1,05)
Energia zawarta w przegrzanej parze wodnej Energia geotermalna zawarta w wodach niskotemperaturowych
Energia wiatrowa 3,10 (0,01) 11,94 (1,39) Energia wodna 1,83 (1,83) 52,77 (90,91) Biomasa 94,96(98,05) 34,04 (6,64) 2005, ( ) - 1999 r 2005, ( ) - 1999 r
IV. RODZAJE ENERGII:
ENERGIA SŁONECZNA 1. CIEPLNE KOLEKTORY SŁONECZNE
� słoneczne systemy grzewcze do ciepłej wody uŜytkowej
� słoneczne systemy grzewcze do ciepłej wody uŜytkowej i wspomagania centralnego
ogrzewania
� słoneczne systemy grzewcze do ogrzewania wody basenowej
2. OGNIWA FOTOWOLTAICZNE
� do wytwarzania energii elektrycznej z promieniowania słonecznego
ENERGIA GEOTERMALNA
Jest to energia zmagazynowana w gruntach, skałach i płynach wypełniających pory
i szczeliny skalne. Stale uzupełnia ją strumień ciepła przenoszonego z gorącego wnętrza Ziemi ku jej
powierzchni
6
Na świecie wykorzystuje się dwa rodzaje energii geotermalnej:
• Energię zawartą w przegrzanej parze wodnej o temp. wyŜszej od 150ºC, znajduje ona głównie
zastosowanie do napędu turbin w elektrowniach geotermalnych
• Energię zawartą w wodach geotermalnych niskotemperaturowych (20-35 ºC), średnio
temperaturowych (35-80 ºC), wysokotemperaturowych (80-100ºC) i bardzo
wysokotemperaturowych, wykorzystywane głównie jako bezpośrednie nośniki energii.
Obecnie coraz powszechniej stosowane są pompy cieplne umoŜliwiaj ące korzystanie z energii
geotermalnej niskotemperaturowej.
ENERGIA WIATROWA
Jest to zamiana energii kinetycznej poruszających się mas powietrza w energię mechaniczną a
następnie elektryczną
Siłownie wiatrowe dzieli się na:
• Elektrownie wiatrowe autonomiczne z prądnicami synchronicznymi, pracujące w sieci
wydzielonej lub współpracujące z siecią energetyki zawodowej poprzez przetwornicę
tyrystorową
• Elektrownie wiatrowe sieciowe z prądnicami asynchronicznymi, współpracujące
z siecią energetyczną indywidualnie lub w systemie farmowym
• Pompownie wiatrowe i silniki wiatrowe uniwersalne do napędu urządzeń technologicznych
ENERGIA WODNA
Wykorzystywana gospodarczo energia mechaniczna płynącej wody zazwyczaj przetwarza się na
energię elektryczną (hydroenergetyka)
WyróŜniamy:
1. Energię spadku wód
� Elektrownie wodne zawodowe
� Małe elektrownie wodne (mała energetyka wodna)
2. Energię pływów morza
3. Energię fal morskich
4. Energię cieplną mórz
7
BIOMASA
Biomasa to: stałe lub ciekłe substancje pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które ulegają
biodegradacji, pochodzące z produktów, odpadów i pozostałości z produkcji rolnej oraz leśnej, a takŜe
przemysłu przetwarzającego ich produkty, a takŜe części pozostałych odpadów, które ulegają
biodegradacji
POTENCJAŁ BIOMASY
NajwaŜniejsze źródła biomasy w Polsce:
• drewno z lasów, przesiek, sadów i upraw specjalnych;
• słoma i inne odpady roślinne stanowiące materiał odpadowy przy produkcji ziarna zbóŜ,
• gnojowica, obornik, osady ściekowe wykorzystywane do fermentacji metanowej;
• nasiona roślin oleistych przetwarzane na estryfikowane oleje stanowiące materiał pędny;
• ziemniaki, zboŜa i inne odpady roślinne przetwarzane na alkohol etylowy.
W Polsce roczny potencjał energetyczny biomasy, którą moŜna zagospodarować, to:
• ponad 20 mln. ton słomy odpadowej,
• ok. 4 mln. ton odpadów drzewnych (chrust, trociny, kora, zrębki),
• ok. 6 mln. ton osadów ściekowych.
Ilość ta jest równa 15÷20 mln. ton węgla.
Ogólny potencjał biomasy, który moŜe być wykorzystany na cele energetyczne, w Polsce jest
szacowany na 2 882 PJ, z tego w rolnictwie moŜe być wykorzystanych ok. 260 PJ.
POTENCJAŁ BIOMASY
Istnieją techniczno-technologiczne moŜliwości uzyskania następujących ilości energii z
poszczególnych źródeł:
• drewno z lasów, zadrzewień, sadów i przemysłu drzewnego: 68,0 PJ;
• słoma i inne pozostałości roślinne: 131,1 PJ;
• biogaz (z odchodów zwierzęcych, wysypisk i oczyszczalni): 37,5 PJ;
• biopaliwo płynne z rzepaku: 24,0 PJ;
• alkohol etylowy: 21,6 PJ.
•
8
V. PRODUKTY UBOCZNE I ODPADY RO ŚLINNE
1. Odpady przemysłu drzewnego (kora, trociny, gałęzie)
2. Odpady przemysłu rolno – spoŜywczego
3. Produkty uboczne z produkcji rolniczej
- słoma zbóŜ i rzepaku
- liście buraków
- części nadziemne ziemniaka
- gnojowica
- obornik
4. Rośliny dziko rosnące (trzcina pospolita, chwasty i inne)
Rośliny energetyczne
wierzba, trawy i inne
Pozostałości po zbiorach
drewno odpadowe, słoma
Zwierzęce produkty uboczne
odch. zwierzęce,osady ściekowe
Odpady organiczne
odpady z przemysłu i rzeźni
Zbieranie, gromadzenie, przygotowanie do wykorzystania
Transport(pojazd silnikowy, taśmociąg,
rurociąg)
Przygotowanie(odwodnienie, suszenie, mieszanie,
rozdrabnianie)
Przechowywanie(zbiornik, silos, magazyn, powierzchnia
ziemi)
Przemiana cieplno-mechniczna
Przemiana termo-chemiczna Przemiana fizykochemiczna Przemiana biologiczna
Zwęglanie Zgazowywanie Piroliza Prasowanie/ekstrakcja
Fermentacja alkoholowa
Rozkład beztlenowy
Rozkład tlenowy
Materiałstały
Węgiel Gaz
Paliwo stałe
Paliwo Gazowe
Olej
Paliwo ciekłe
P.p.e
biodieselOlej
roślinny etanol biogaz
S P A L A N I E
energia cieplnaenergia cieplna
PRACA CIEPŁO
9
Rośliny energetyczne
Jednoroczne Wieloletnie
• RZEPAK
• ZIEMNIAKI
• BURAKI
• KUKURYDZA
• ZBOśA
• OWIES
NASADZENIA LE ŚNE
GATUNEK Wartość energetyczna MJ/kg
Topola 18,2 Sosna 19,2 Buk 18,0 Świerk 18,2 Zr ębki drzewne 10,4 Drewno odpadowe 16,0
Przeciętny przyrost lasu:
- sosnowego – 3,9 t/rok/ha
- świerkowego – 5,1 t/rok/ha
VI. GATUNKI RO ŚLIN ENERGETYCZNYCH:
1. Topola (Populus L.)
Rodzaj obejmuje ok. 40 gatunków
Topole rodzime:
- biała
- czarna
- szara
- osika
Zbiory w skróconym cyklu co 5-6 lat
Wysokie wymagania wodno – glebowe
Wysokie koszty załoŜenia plantacji
• FORMY DZRZEWIASTE
• ŚLAZOWIEC • TOPINAMBUR • TRAWY
10
2. Robinia akacjowa (Robinia pseudacacia L.)
Małe wymagania wodno – glebowe
Cykl produkcyjny 15 –20 lat
Wysoka wartość opałowa
Korzystny wpływ na glebę
Walory estetyczne
- rozłoŜyste korony
- białe pachnące kwiaty
3. Wierzba wiciowa Salix viminalis L.
Wymagania klimatyczno-glebowe:
- gleby mineralne i organiczne,
- róŜnorodne warunki siedliskowe,
- gleby klas III-V,
- znosi nadmiar i niedostatek wody,
- w uprawie 15-20 lat
Plonowanie:
- 8 – 20 t/ha rocznie
(24 – 60 t/ha w 3 – letniej rotacji)
Wykorzystanie na cele energetyczne:
- bezpośrednie spalanie zrębki wierzbowe (wartość opałowa 19,2 MJ/kg s.m.),
- brykiety, pelety
Zakładanie plantacji wierzby
• Staranne przygotowanie gleby
- odchwaszczenie - Roundup
- wyrównanie pola
• Termin sadzenia - wczesna wiosna
• Sposób rozmnaŜania - sztobry - odcinki pędów o długości 10-25 cm
• Głębokość sadzenia - górny koniec sadzonki 2 cm nad ziemią
• Rozstawa rzędów - układ pasowy
0,7 i 1,3 m, w rzędzie 0,5 m
11
• Obsada roślin 18-20 tys. sztobrów/ha
• Sadzenie ręczne lub mechaniczne
Prowadzenie łanu i ochrona
• W I roku - mechaniczne spulchnianie międzyrzędzi (maj)
- zwalczanie chwastów: chemiczne - Afalon 50 WP, Sencor 70 WG lub mechaniczne
- nawoŜenie:
wiosna - 30-60 kg N, 30 kg P2O5, 80 kg K2O
lipiec - 20-60 kg N
• W kolejnych latach uŜytkowania nawoŜenie w miarę potrzeb
Zbiór wierzby wiciowej
• Termin zbioru - XII - III
• pierwszy zbiór po 3-5 latach
• w ciągu całego okresu uŜytkowania 5-8 zbiorów
• zbiór mechaniczny za pomocą piły łańcuchowej
• po zbiorze - rozdrobnienie (rębak)
• przechowywanie - w postaci łodyg lub zrębków
4. Ślazowiec pensylwański Sida hermaphrodita R. (sida, malwa wirginijska, malwa
pensylwańska)
Gatunek Wydajność miodowa (kg/ha)
Ślazowiec pensylwański
Esparceta siewna
Facelia błękitna
Gryka zwyczajna
Koniczyna czerwona
Lucerna mieszańcowa
Rzepak jary
Rzepak ozimy
110-143
80-180
180-500
100-200
50-100
130-190
50-110
60-170
12
Badania przeprowadzane na ślazowcu pensylwańskim:
Ślazowiec pensylwański
Ilość cukrów z 10 kwiatów w mg Rok badań
Liczba kwiatów na
1m2
Koncentracja cukrów w nektarze
w % min - max średnia
Wydajność cukrowa
(miodowa) w kg z 1 ha
2002 8960 24 – 68 11,4 – 33,7 18,13 162 (203) 2003 7479 57 – 65 25,7 – 42,4 35,78 267 (334) 2004 6960 33 – 65 23,8 – 57,1 36,19 252 (315)
Ślazowiec pensylwański
Rok badań Pora kwitnienia
2002 2003 2004
24.06 – 20.08 01.07 – 25.08 08.07 – 05.09
Ślazowiec pensylwański Sida hermaphrodita R. (sida, malwa wirginijska)
Wymagania klimatyczno-glebowe:
- wszystkie typy gleb do kl. V - równieŜ piaszczyste
- w przypadku rozmnaŜania generatywnego unikać gleb zlewnych i zaskorupiających się
- odporny na okresowe susze
- wysoka zimotrwałość
- róŜnorodność form
- uprawa 15-20 lat
RozmnaŜanie ślazowca pensylwańskiego
1. RozmnaŜanie generatywne – wiosną w starannie przygotowaną, odchwaszczoną glebę
- siewnik zboŜowy
- 5-6 kg nasion/ha
- rozstawa rzędów 60-70 cm
- głębokość siewu 1-1,5 cm
- moŜliwy wysiew do doniczek celulozowo-torfowych
2. RozmnaŜanie wegetatywne
- sadzonki korzeniowe (8-10 cm odcinki korzeni) na głębokość 6-8 cm
- sztobry (15-20 cm odcinki pędów)
- uprawa 15-20 lat
13
Prowadzenie plantacji ślazowca pensylwańskiego
NawoŜenie
- 100 kg N, 60-90 kg P2O5, 150 kg K2O
Pielęgnacja
- przed załoŜeniem plantacji staranne odchwaszczenie - młode rośliny wraŜliwe na zachwaszczenie
- w kolejnych latach chwasty nie stanowią konkurencji dla ślazowca, wskazane międzyrzędowe
spulchnianie gleby przed ruszeniem wegetacji
- po załoŜeniu plantacji - moŜliwe szkody wyrządzane przez ptactwo
- w przypadku wystąpienia chorób (zgnilizna twardzikowa Sclerotinia sclerotiorum) - Funaben 03 PA,
Benlate 50 WP, Sandofan Manco 64 WP
- nie uprawiać po słoneczniku, fasoli, tytoniu
Zbiór ślazowca pensylwańskiego na cele energetyczne
• Termin - IX-XII (po przymrozkach)
• Narzędzia - kosiarka mechaniczna, kosa spalinowa
• Po zbiorze moŜna rozdrobnić - rębak
• Plon 12 t s.m/ha
Wykorzystanie na cele energetyczne:
- bezpośrednie spalanie -
łodygi grube – 11,9 MJ/kg,
łodygi cienkie – 14,5 MJ/kg
- moŜliwa fermentacja metanowa
5. Topinambur Helianthus tuberosus (słonecznik bulwiasty, bulwa)
Wymagania klimatyczno-glebowe:
� gleby średnio zwięzłe, raczej Ŝyzne, dostatecznie wilgotne
� nie nadaje się na gleby podmokłe i silnie kwaśne
� przedplon - wszystkie rośliny uprawne, niezbyt zachwaszczone odłogi
Gatunek jednoroczny, odrasta z bulw zimujących w glebie, nie wymaga odnawiania przez
kilka lat
14
Zakładanie plantacji topinamburu
RozmnaŜanie wegetatywne - bulwy
� sadzenie wiosną lub jesienią w dobrze przygotowaną glebę
� sadzenie ręczne lub sadzarką do ziemniaków
� głębokość 10-15 cm (jesień) lub 5-10 cm (wiosna)
� rozstawa rzędów 0,7-1 m, w rzędach 50-60 cm
� 1,5 t sadzeniaków/ha
Prowadzenie łanu i pielęgnacja topinamburu
- po wschodach – bronowanie w miarę potrzeby pielenie międzyrzędzi
- obredlanie
- po zacienieniu międzyrzędzi nie ma dalszej potrzeby odchwaszczania
• NawoŜenie mineralne:
- 80-120 kg N/ha,
- 60-80 kg P2O5
- 60-120 kg K2O
- nawoŜenie azotowe w 2 dawkach - 1/2 przed sadzeniem (razem z P i K), 1/2 kiedy rośliny mają
ok. 50 cm wysokości
• Odnawianie plantacji - orka wzdłuŜ rzędów, nawoŜenie mineralne
- po wschodach przerzedzenie roślin opielaczem wzdłuŜ i w poprzek rzędów aby uzyskać obsadę
3-4 roślin na 1 m2
Zbiór:
� zbiór części nadziemnych (na cele energetyczne) moŜna przeprowadzać nawet trzykrotnie
(czerwiec, sierpień i listopad), lub po zaschnięciu roślin w okresie późnojesiennym i zimowym
� maszyny - sieczkarnia samobieŜna z przyczepą, kosa spalinowa
� zbiór bulw – kopaczka elewatorowa lub ręcznie
Plonowanie:
� Średni plon części nadziemnych 10 – 16 t s.m/ha
� Średni plon bulw 18 – 34 t św.m./ha
15
Wykorzystanie na cele energetyczne:
- bezpośrednie spalanie – brykiety, pelety
- fermentacja metanowa – wydajność metanu 8 320 m3/ha
- fermentacja etanolowa – wydajność etanolu 2 610 l/ha
6. Rodzime trawy wieloletnie
Gatunki:
- kostrzewa trzcinowa Festuca arundinacea
- Ŝycica trwała Lolium perenne
Plonowanie:
- potencjał plonowania około 20 t s.m./ha
- plony uzyskiwane w praktyce 5 – 6 t s.m./ha
Ograniczeniem wykorzystania na cele energetyczne jest stosunkowo krótki okres
uŜytkowania plantacji (3-4 lata).
Trwałe uŜytki zielone
Znaczna ilość biomasy
Nieracjonalne wykorzystanie
Naturalna sukcesja
MoŜliwości wykorzystania biomasy na cele energetyczne: spalanie oraz fermentacja
7. Trzcina pospolita Phragmites australis
Wymagania klimatyczno-glebowe:
- bardzo duŜe wymagania wodne
- gleby organiczne podmokłe
Plonowanie:
- plonowanie w zbiorowiskach naturalnych na poziomie 13 – 70 t s.m./ha
16
8. Miskant olbrzymi Miscanthus sinensis giganteus (trawa słoniowa, miskant
chiński)
• Niewielkie wymagania glebowe
• Słaba zimotrwałość, konieczność dosadzania w warunkach Polski
9. Miskant cukrowy Miscanthus sacchariflorus
Wymagania klimatyczno-glebowe
� stanowiska suche, kamieniste
� znosi stanowiska zacienione, okresowe przesuszenie gleby
� późnowiosenne przymrozki mogą powodować uszkodzenia młodych roślin
� niskie nakłady na pielęgnację ze względu na intensywne krzewienie rozłogowe
Wykorzystanie na cele energetyczne:
- bezpośrednie spalanie – wartość opałowa 17,0 MJ/kg s.m.
- fermentacja metanowa – wydajność metanu 10 250 m3/ha
Przygotowanie pola i sadzenie
� jesienią nawoŜenie organiczne i głęboka orka
� odchwaszczanie mechaniczne (kultywator, brona) lub chemiczne (np. Roundup)
� rozmnaŜanie wegetatywne – sadzonki kłączowe o dł. 10 cm.
� obsada 1 – 4 rośliny na m2
� rozstawa między roślinami od 0,5 do 1 m
� moŜliwe wysadzanie w podwójne rzędy o rozstawie odpowiednio 0,7 m i 1,75 m
Pielęgnacja i nawoŜenie
� odchwaszczanie mechaniczne w międzyrzędziach w 1 roku
� w przypadku duŜego zachwaszczenia – herbicydy triazynowe
� w kolejnych latach odchwaszczanie zbędne (silne krzewienie)
nawoŜenie:
- 60 kg N/ha
- 50 kg P2O5/ha
- 100 kg K2O/ha
- moŜna zastosować gnojowicę w ilości 30 m3/ha
17
Plonowanie i zbiór
� duŜe wahania plonu w zaleŜności od rodzaju gleby:
5 t s.m./ha – gleba piaszczysta
29 t s.m./ha – rędzina
� termin zbioru
zalecany w literaturze – luty, marzec
badania własne – jesień (zimowe straty plonów)
� zbiór mechaniczny:
- silosokombajn rolujący lub rozdrabniający,
- kosiarka rotacyjna + prasa
Sposób zbioru uzaleŜniony jest od wilgotności roślin
Wykorzystanie na cele energetyczne:
- bezpośrednie spalanie – wartość opałowa 17,0 MJ/kg s.m.
- fermentacja metanowa – wydajność metanu 10 250 m3/ha
10. Spartina preriowa Spartina pectinata (spartina sercowata)
Wymagania klimatyczno-glebowe:
- róŜnorodne typy gleb: bardzo suche, kamieniste, zlewne, zaskorupione
- wysoka zimotrwałość
Plonowanie:
- plonowanie na poziomie 17 – 28 t s.m./ha
Wykorzystanie na cele energetyczne:
- bezpośrednie spalanie – wartość opałowa 17,0 MJ/kg s.m.
- fermentacja metanowa – wydajność metanu 9 840 m3/ha
Agrotechnika:
� podobna jak w przypadku miskanta
� moŜna zrezygnować z orki zimowej, nawoŜenia organicznego i wapnowania
� rozmnaŜanie wegetatywne
� obsada 2 rośliny na m2
� odchwaszczanie w pierwszym i drugim roku wegetacji – trawa luźnokępowa
18
� zalecany zbiór zimowy ze względu na późne zasychanie i małe straty plonu
� plonowanie na poziomie 17 – 28 t s.m./ha
Wykorzystanie na cele energetyczne:
- bezpośrednie spalanie – wartość opałowa 17,0 MJ/kg s.m.
- fermentacja metanowa – wydajność metanu 9 840 m3/ha
11. Palczatka Gerarda Andropogon gerardi
Wymagania klimatyczno – glebowe
� gatunek ciepłolubny
� wegetację rozpoczyna w maju
� gleby umiarkowanie wilgotne, o pH 5 – 8
� dobrze znosi zasolenie i suszę
� stanowisko starannie odchwaszczone
Agrotechnika
� moŜliwe rozmnaŜanie wegetatywne i generatywne
� rozmnaŜanie wegetatywne przez podział kępy, z jednej kępy 50 – 70 sadzonek
� rozmnaŜanie generatywne – siew rzędowy odległość między rzędami 60 – 114 cm.
� w przypadku niskiej obsady roślin duŜe nakłady na pielęgnację – trawa kępowa
� zalecany zbiór jesienią
� duŜe wahania plonu w zaleŜności od jakości gleby (6 – 20 t s.m./ha)
Zagospodarowanie odłogów i nieuŜytków
Powierzchnia gruntów odłogowanych – 2,3 mln ha w 2003 roku
Zachwaszczenie i sukcesja odłogów
Negatywny wpływ na pola sąsiednie
Nasilenie erozji
MoŜliwość nasadzeń większości gatunków wieloletnich
Rekultywacja terenów zdegradowanych
Fitoremediacja – rekultywacja gruntów przy uŜyciu roślin
Pobieranie z gleby składników niepoŜądanych, głównie metali cięŜkich
MoŜliwość wykorzystania biomasy na cele energetyczne
19
Gatunki szczególnie przydatne w rekultywacji:
- wierzba
- topinambur
- ślazowiec pensylwański
- trawy wieloletnie
Nasadzenia w strefach ochronnych
Strefy ochronne:
- obiektów przemysłowych uciąŜliwych dla środowiska
- wysypisk odpadów stałych
- arterii komunikacyjnych
Ochrona osiedli mieszkalnych przed skaŜeniami i hałasem
Osłona przeciwwiatrowai przeciwśniegowa
Walory estetyczne terenu
VII. JEDNOROCZNE PLANTACJE ENERGETYCZNE
1. RZEPAK
Wymagania klimatyczno-glebowe
- gleby kompleksów pszennych klasy od I do IIIb
- pH 5,1-6,5
- wraŜliwy na niskie temperatury
Plony
- nasion: od 1,5 do 2,5 t/ha
- słomy: 3,3 t s.m./ha
Wykorzystanie na cele energetyczne
- nasiona – biodisel
- słoma – bezpośrednie spalanie lub fermentacja
2. ZIEMNIAK
Wymagania klimatyczno-glebowe
- gleby piaszczysto - gliniaste kasy od II do V
- pH 5,5-6,5
20
Plony
- bulw: od 16-20 t/ha
- łęty: 3 t s.m./ha
Wykorzystanie na cele energetyczne
- łęty – fermentacja metanowa (wydajność metanu 1200 m3/ha)
- bulwy – fermentacja etanolowa (wydajność etanolu 10 – 14 l/100 kg bulw, w zaleŜności od
zawartości skrobi)
3. BURAK
Wymagania klimatyczno-glebowe
- gleby kompleksów pszennych klasy od I do IIIb
- pH 6,5-7,0
Plony
- korzeni: od 40 t/ha (cukrowy) do 60 t/ha (pastewny)
- liści: 30 - 40 t św.m./ha
Wykorzystanie na cele energetyczne
- burak półcukrowy (korzenie i liście) – fermentacja metanowa (produkcja metanu 18 820 m3/ha)
- burak cukrowy (odpady po produkcji cukru) – fermentacja metanowa (wydajność metanu
6000 m3/ha)
- burak cukrowy i półcukrowy – fermentacja etanolowa (wydajność etanolu 8 – 10 l/100 kg
korzeni)
4. KUKURYDZA
Wymagania klimatyczno-glebowe
- gleby róŜnych klas bonitacyjnych
- pH 5,0-7,5
Plony
- ziarna: 4-6 t/ha
- suchej masy całych roślin: 11 – 13 t s.m./ha
- słoma: 7 – 9 t s.m./ha
21
Wykorzystanie na cele energetyczne
- całe rośliny – fermentacja metanowa (wydajność metanu 8100 m3/ha)
- ziarno – fermentacja etanolowa (wydajność etanolu 37 - 40 l/100 kg ziarna)
- słoma – bezpośrednie spalanie (wartość opałowa 16,8 MJ/kg)
5. ZBOśA
Wymagania klimatyczno-glebowe
- zróŜnicowane dla poszczególnych gatunków
Plony
- ziarna: od 2,5 do 4,5 t/ha
- słomy: 2,8 t s.m./ha
Wykorzystanie na cele energetyczne
- ziarno – etanol, wydajność 35 – 43 l/100 kg (wartość opałowa 27 MJ/kg)
- słoma – bezpośrednie spalanie (wartość opałowa 15 MJ/kg)lub fermentacja (produkcja metanu
1170 m3/ha)
- ziarno i słoma pszenicy – fermentacja (produkcja metanu 3120 m3/ha)
OWIES JAKO RO ŚLINA ENERGETYCZNA
• Ograniczenie zuŜycia surowców kopalnych
• Zmniejszenie emisji związków powstających podczas spalania węgla
• UniezaleŜnienie się gospodarstwa od dostawców zewnętrznych
• Lokalna produkcja
• Uprawa z wykorzystaniem powszechnie dostępnych maszyn i urządzeń
• Ograniczenie odpływu środków finansowych z gminy
• Stabilna cena, niezaleŜna od cen paliw na rynkach światowych
• Zagospodarowanie gleb odłogowanych, niskiej jakości
• Wykorzystanie nadprodukcji ziarna
• OŜywienie gospodarcze terenów rolniczych
• Wygoda i łatwość obsługi urządzeń grzewczych
22
PORÓWNANIE KOSZTÓW UZYSKANIA 10 000 kWh ENERGII
Wyszczególnienie Jednostka Ilość Cena jednostkowa Sprawność kotła Koszt [zł]
Elektryczność
Olej opałowy
Gaz GZ50
Pelety
Ziarno owsa
kWh
m3
m3
t
t
10 000
1
1
2,1
2,5
0,33
2 300
1 700
480
300
1,0
0,95
0,97
0,92
0,75
3 300
2 421
1 753
1 096
1 000
VIII. EFEKTY ZWI ĘKSZONEGO WYKORZYSTANIA BIOMASY NA CELE
ENERGETYCZNE NA SZCZEBLU LOKALNYM
1. Społeczne
• Tworzenie nowych miejsc pracy
• Wzrost przychodów mieszkańców gminy
• Poprawa jakości Ŝycia mieszkańców dzięki wzrostowi dochodów
2. Gospodarcze
• Rynek zbytu na produkty rolne – tworzenie nowych firm
• Wzrost bezpieczeństwa energetycznego regionu
• UniezaleŜnienie od dostawców zewnętrznych energii
3. Środowiskowe
IX. KORZYSTNE EFEKTY ŚRODOWISKOWE WYKORZYSTANIA BIOMASY
• Zamknięcie obiegu CO2
• Zagospodarowanie odłogów
• Rekultywacja terenów zdegradowanych
• Ograniczenie erozji
- Wodnej
- Wietrznej
• Zapobieganie eutrofizacji wód
• Zmniejszenie zuŜycia kopalnych surowców energetycznych
• Zapobieganie naturalnej sukcesji
23
X. NIEKORZYSTNE EFEKTY ŚRODOWISKOWE WYKORZYSTANIA BIOMASY
• Tworzenie wielohektarowych monokultur np. wierzby lub innych roślin energetycznych
• Wprowadzanie do uprawy introdukowanych gatunków
XI. CZYNNIKI DECYDUJ ĄCE O ROZWOJU ENERGETYKI ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH
1. Unormowania prawne i ekonomiczne na szczeblu unijnym i krajowym
2. Aktywność społeczno-gospodarcza środowisk regionalnych i lokalnych
� Stopień uświadomienia samorządów w zakresie moŜliwości i korzyści płynących z
szerokiego wykorzystania energetyki ze źródeł odnawialnych
� Zainteresowanie samorządów realizacją projektów związanych z energetyką ze źródeł
odnawialnych
� Polityka władz lokalnych wspierająca tworzenie korzystnych warunków ekonomicznych,
prawnych, finansowych i społecznych dla rozwoju przedsiębiorstw, w tym równieŜ związanych z
produkcją „zielonej” energii
XII. PODSUMOWANIE
Gmina Sosnowica nie dysponuje znaczącymi zasobami energii wodnej i wiatrowej. Charakteryzuje się
natomiast znaczną lesistością oraz zasobami biomasy odpadowej z leśnictwa i rolnictwa, które moŜna
wykorzystać na cele energetyczne.Aby w większym stopniu wykorzystać potencjał biomasy
energetycznej konieczne są dalsze działania mające na celu rozpoznanie i wdraŜanie technologii produkcji
biomasy i jej przetwarzania na energię.
Wykorzystanie biomasy jako źródła energii przyczyni się do poprawy stanu środowiska naturalnego i
przyspieszy zrównowaŜony rozwój obszarów wiejskich. Będzie to teŜ rozwój wielofunkcyjny
przynoszący nowe pozarolnicze miejsca pracy. Zwiększy się jednocześnie przychodowość gospodarstw
rolnych.W realizacji tych zamierzeń duŜą rolę do odegrania mają władze. Mogą one bowiem
w bilansie energetycznym umieścić lokalne źródło energii, jakim jest biomasa. Oczywistym jest, Ŝe
łatwiej będzie te plany realizować przy sprzyjającej polityce ekologicznej państwa.
24
RRROOOZZZDDDZZZIIIAAAŁŁŁ III III ... I. Źródła finansowania oraz przygotowanie wniosków o wsparcie finansowe w zakresie działań
związanych z wykorzystaniem biomasy na cele energetyczne
Jedną z korzyści członkostwa w Unii Europejskiej jest pełnoprawne uczestnictwo w korzystaniu z
dostępnych programów. Jednak wiedza na ich temat jest w Polsce jeszcze słabo rozpowszechniona. Do tej
pory beneficjenci mieli do czynienia z pomocą przedakcesyjną. Od 1 maja 2004 r. korzystają z pomocy
poakcesyjnej, tzn. ze środków funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności. Tymczasem w wielu
krajach UE duŜą popularnością cieszą się programy wspólnotowe. Ponadto dla państw członkowskich
dostępne są środki wspierające np. współpracę w obrębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz
pomoc dla obszarów dotkniętych klęskami Ŝywiołowymi.
W niniejszych materiałach szkoleniowych będących częścią szkolenia dotyczącego odnawialnych
źródeł energii przedstawione zostaną zagadnienia dotyczące moŜliwości pozyskiwania środków
pomocowych (w róŜnej postaci) na działania związane z rozwojem i promowaniem tematyki produkcji i
wykorzystania potencjału energetycznego gminy Sosnowica.
II. PROJEKT - Wybrane zagadnienia zarządzania projektem
PROJEKT – JEST TO SEKWENCJA POWIĄZANYCH ZE SOBĄ DZIAŁAŃ, KTÓRE
PRZEBIEGAJĄ W PEWNYM OKREŚLONYM CZASIE ORAZ SĄ UKIERUNKOWANE NA
OSIĄGNIĘCIE PRECYZYJNIE ZDEFINIOWANEGO CELU.
CECHY PROJEKTU:
- zorientowanie na cel
- koordynacja powiązanych ze sobą działań
- skończony czas trwania projektu [początek i koniec]
- wyjątkowość, niepowtarzalność
- element niepewności i ryzyka
- trwała zmiana w otoczeniu
- projekty wdraŜane są przez ludzi dla ludzi
WAśNE PYTANIA: - CO ma być rezultatem projektu?
- DLACZEGO naleŜy zrealizować projekt – jakie są powody, korzyści i przesłanki ekonomiczne?
- JAK projekt jest/będzie realizowany?
25
- KTO powinien być zaangaŜowany?
- KIEDY projekt będzie realizowany?
- JAK długo potrwa realizacja projektu?
- ILE będzie kosztował?
- JAKIE dodatkowe środki będą potrzebne?
- CO moŜe mieć wpływ na rezultat projektu?
- JAKIE widzimy ryzyka dla projektu?
PLANOWANIE PROJEKTU OBEJMUJE:
1.Dokładne zgłębienie problemu, który dany projekt ma rozwiązać i sposobów jego rozwiązania oraz
2.Przeanalizowanie zasobów dostępnych dla realizacji projektu:
- finansowych
- ludzkich
- rzeczowych
- organizacyjnych
- czasowych
- i innych mających znaczący wpływ na realizację projektu
PLANOWANIE PROJEKTU
Jakie działania będą potrzebne � opis działań
Kiedy działania rozpoczynają się a kiedy kończą � harmonogram
Kto planowane działania wykona � personel
Jakie urządzenia, materiały są niezbędne do realizacji projektu � zasoby materialne
Ile projekt będzie kosztował � budŜet
PROJEKTY UNII EUROPEJSKIEJ – o czym warto pamiętać od początku
� Znajomość kryteriów przyznawania pomocy przez róŜne źródła finansowania
� Zrozumienie struktury programowej
� Uwzględnienie ogólnych zasad przyznawania pomocy:
- Dodatkowość – pomoc przyznawana kwalifikującym się projektom, których wnioskodawca nie moŜe
zrealizować bez dodatkowego wsparcia
- Partnerstwo – współpraca między instytucjami i innymi zainteresowanymi moŜe zaowocować
wartością dodaną podczas realizacji projektu
- Równość szans – jest to temat, który przewija się we wszystkich programach Komisji Europejskiej,
która przywiązuje wielką wagę do kwestii równości szans, zwłaszcza w odniesieniu do płci
26
- ZrównowaŜony rozwój – temat który pojawia się równieŜ we wszystkich programach KE. Wszystkie
trzy aspekty Rozwoju ZrównowaŜonego (gospodarczy, społeczny i środowiskowy) muszą być brane
pod uwagę
- Realność ekonomiczna – wnioskodawcy muszą przedstawić rzetelny biznesplan i/lub studium
wykonalności gdzie rozwaŜono działanie projektu w dłuŜszej perspektywie (zapewniono trwałość
projektu)
- Innowacyjność – przez którą nie naleŜy rozumieć tylko badań lecz takŜe nowe umiejętności zdobyte w
trakcie realizacji projektu.
DOBRZE PRZYGOTOWANY PROJEKT POWINIEN BY Ć:
- jasny, prosty i łatwo zrozumiały
- moŜliwy do zrealizowania tzn. realny/wykonalny
- oparty na rzeczywistym zrozumieniu problemu
- oparty o kryteria przyznawania pomocy
- zawierać elementy zrównowaŜonego rozwoju (tj. równowagi między ekonomią, społeczeństwem i
środowiskiem).
Zarządzanie cyklem projektowym – jest to zestaw narzędzi do tworzenia i zarządzania projektem w
oparciu o strukturę logiczną jako metodę analizy.
WyróŜniamy następujące etapy logicznych analiz, które stanowią równieŜ etapy przygotowywania
projektu:
ETAP ANALIZ
1. Analiza zainteresowanych (interesariuszy)
- kogo projekt będzie dotyczył (analiza wszelkich grup osób, instytucji i firm, które mają lub
mogą mieć relacje z przygotowywanym projektem)
- analiza charakterystyki społeczno – ekonomicznej – interesów, celów, oczekiwań równieŜ tych
zawartych w dokumentach programowych dotyczących programu do którego składamy wniosek
- analiza potencjału wiedzy, doświadczenia oraz potencjału finansowego (wkład własny)
2. Analiza problemów (drzewo problemów)
- wszystkie projekty zaczynają się od problemu. Nie ma problemu – nie ma projektu
- drzewa problemowe dają całościowy obraz sytuacji
27
- celem drzewa problemu jest odniesienie się do głównego problemu jaki projekt powinien
rozwiązywać
3. Analiza celów (drzewo celów)
- polega na przekształceniu negatywnych sytuacji (z drzewa problemów) w pozytywne
- powstaje zaleŜność pomiędzy środkami, które prowadzą do osiągnięcia celów a w końcowym
efekcie do wypracowania załoŜonych rezultatów
ETAP PLANOWANIA
1. Stworzenie struktury logicznej (matryca logiczna)
2. Przygotowanie harmonogramu działań
3. Opracowanie budŜetu
Matryca logiczna - jest graficznym objaśnieniem relacji przyczynowo – skutkowych. Matryca logiczna
wspomaga i ułatwia proces wdraŜania i kontroli projektu.
Podstawowe własności matrycy logicznej Matryca logiczna pozwala zestawić razem warunki powstania i realizacji projektu:
• przyczyny powstania działań, które naleŜy wykonać,
• koszty, które naleŜy ponieść,
• cele ogólne i jednostkowe jakie chcemy osiągnąć,
• ryzyko zagraŜające realizacji projektu.
Matryca logiczna określa w jaki sposób, kiedy i przez kogo powinno być zmierzone osiąganie celów.
Nakłady Środki Działania
Produkt Skutek Efekt
Cel bezpośredni Rezultat
Cel szerszy (strategiczny) Wpływ
Matryca logiczna projektu
Projekt Data zakończenia kontraktowania
Data zakończenie wydatkowania
Logika interwencji
Wskaźniki Weryfikacja wskaźników ZagroŜenia
Cel szerszy Wskaźniki osiągnięć Źródła weryfikacji NaleŜy określić ogólny cel strategiczny do realizacji, którego projekt powinien się przyczynić.
Jakie wskaźniki ilościowe pokaŜą, Ŝe projekt przyczynił się do realizacji celu strategicznego?
Skąd będzie pochodziła informacja dotycząca wskaźników? Dane te pozwolą na pomiar wskaźników osiągnięć projektu oraz weryfikację czy załoŜone wartości tych wskaźników zostały osiągnięte.
Cel bezpośredni Wskaźniki osiągnięć Źródła weryfikacji ZałoŜenia NaleŜy zdefiniować cele projektu. Cele powinny odnosić się do kluczowego problemu, który ma być rozwiązany za pomocą projektu.
Jakie wskaźniki pokaŜą, Ŝe cele bezpośrednie zostaną osiągnięte?. Wskaźniki te powinny być mierzalne
Skąd będzie pochodziła informacja dotycząca wskaźników?
Jakie czynniki zewnętrzne muszą zajść w odniesieniu do celów projektu aby przyczyniły się do realizacji celu szerszego? Jakie czynniki zewnętrzne mogą to utrudnić?
Rezultaty Wskaźniki osiągnięć Źródła weryfikacji ZałoŜenia NaleŜy podać co zostanie osiągnięte poprzez realizację działań co sprawi, Ŝe osiągnięty zostanie załoŜony cel bezpośredni projektu.
Jakie wskaźniki pokaŜą, Ŝe dany rezultat zostanie osiągnięty?
Skąd będzie pochodziła informacja dotycząca wskaźników?
Jakie czynniki zewnętrzne muszą zajść w odniesieniu do rezultatów, aby doprowadziły do realizacji załoŜonego celu projektu? Jakie czynniki zewnętrzne mogą utrudnić osiągnięcie załoŜonego celu?
Działania Zasoby ZałoŜenia NaleŜy wyliczyć działania, które doprowadzą do załoŜonych rezultatów przy załoŜeniu, Ŝe do dyspozycji będą odpowiednie środki.
NaleŜy wyliczyć środki, które są niezbędne do przeprowadzenia działań
Jakie czynniki zewnętrzne muszą zajść w odniesieniu do rezultatów, aby doprowadziły do realizacji załoŜonych rezultatów projektu? NaleŜy włączyć załoŜenia dotyczące współfinansowania oraz działań powiązanych z projektem.
Warunki wstępne NaleŜy sformułować warunki jakie muszą być spełnione, aby projekt mógł się rozpocząć.
29
Harmonogram projektu
Gdy projekt został juŜ skonstruowany w oparciu o matryce logiczną, zadania do
wykonania w projekcie naleŜy rozpisać w czasie. Za zadania te naleŜy uznać nie tylko np.
samą inwestycje ale takŜe wszystkie niezbędne prace przygotowawcze, a zatem wykonanie
niezbędnej dokumentacji budowlanej, uzyskanie stosownych dokumentów i pozwoleń
administracyjnych, wykonanie pomiarów, studium wykonalności (o ile jest wymagane).
Wykonanie wszystkich prac przygotowawczych potrafi trwać nawet do kilku miesięcy, tym
bardziej istotne jest wczesne zaplanowanie wszystkich prac i odpowiednio wczesne
przystąpienie do wszystkich czynności, związanych z realizacją projektu.
Harmonogram prac najwygodniej jest przedstawiać w formie tabeli, w której w
kolumnach umieszcza się oznaczenia określonych jednostek czasu (np. tygodni, dekad,
miesięcy etc.), natomiast w wierszach, po kolei, wszelkie czynności, w odpowiedniej
kolejności. WaŜne jest, by zachować następstwo czynności (najpierw określić czas
odpowiedni do zdobycia pozwolenia na budowę, a dopiero potem na prowadzenie samych
prac ziemnych i budowlanych. Dlaczego harmonogram jest tak bardzo potrzebny. Pozwala on
mianowicie określić trzy istotne elementy projektu:
- wydzielić jego waŜne etapy (tak zwane kamienie milowe)
- określić koszty ich realizacji
- określić wskaźniki produktu, które osiągamy realizując wspomniane etapy.
Kamienie milowe to takie zdarzenia w trakcie realizacji projektu (np. uzyskanie
zezwolenia, rozpoczęcie prac), które decydują o moŜliwości realizacji kolejnego działania.
Bez ich osiągnięcia nie moŜna dalej kontynuować projektu.
Określenie prawidłowe kamieni milowych ułatwia monitorowanie postępów w
projekcie. Wydzielenie kamieni milowych powinno być oparte wprost na liście działań, które
powinno się przepisać z matrycy logicznej projektu.
Zaprogramowanie w odpowiedni sposób harmonogramu projektu oraz kamieni
milowych pozwala takŜe na prawidłowe określenie wskaźników produktów. Przy inwestycji
wieloetapowej, na końcu kaŜdego odcinka czasu, moŜemy określić moŜliwy postęp w jej
prowadzeniu. W praktyce, przy projektach finansowanych z funduszy strukturalnych UE, w
Polsce wskaźniki produktu mierzy się pod koniec kaŜdego kwartału, roku oraz po
zakończeniu inwestycji.
Harmonogram, który ostatecznie przedstawia się we wniosku naleŜy zawsze uznawać
za wiąŜący.
30
Wynikają z niego bezpośrednio nie tylko uzyskiwane wskaźniki, ale przede wszystkim
określone tryby płatności.
Przykładowy wygląd harmonogramu projektu
I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IVRok
Kwartał
Czas trwania całego projektu
Etapy20082004 2005 2006 2007
Nazwa zadaniaNazwa podzadaniaNazwa podzadaniaNazwa podzadaniaNazwa podzadania
Nazwa podzadaniaNazwa podzadania
Nazwa podzadania
HARMONOGRAM REALIZACJI PROJEKTU* naleŜy wskazać z dokładnością do kwartału rocznego okres realizacji projektu i jego poszczególnych etapów (zadań, podzadań)
BudŜet projektu
NaleŜy pamiętać, iŜ kaŜda czynność, podejmowana w trakcie realizacji projektu
kosztuje.
BudŜet powinien być rozpisany jak najbardziej szczegółowo. Wszystkie większe etapy
projektu moŜna wtedy podzielić na szereg mniejszych czynności, których koszt wówczas
łatwiej jest ocenić. NaleŜy pamiętać, by budŜet projektu był sformułowany realnie. Oznacza
to, iŜ kosztów nie moŜna zbyt zaniŜać poprzez zbytnie uogólnienia, a takŜe nie naleŜy go zbyt
zawyŜać.
W zestawieniu budŜetu naleŜy takŜe koniecznie określić źródła finansowania
poszczególnych działań z uwzględnieniem kosztów, które nie będą w Ŝaden sposób
sfinansowane ze źródeł zewnętrznych (przy pomocy dotacji „z góry”, bądź teŜ refundacji”).
W przypadku tego drugiego sposobu sfinansowania przez fundusze zewnętrzne, konieczne
jest przeprowadzenie symulacji, czy projektodawca jest w stanie na bieŜąco z zasobów
własnych finansować działania i jednocześnie czekać na rozliczenia cząstkowe.
III. POSZUKIWANIE FUNDUSZY NA REALIZACJE - fundusze strukturalne.
Jednym z istotnych elementów powodzenia projektu jest znalezienie źródeł
zewnętrznych dofinansowania. Z reguły projekt nie moŜe być wykonany przy zasobach
własnych. Podstawowym problemem jest poszukanie odpowiedniego funduszu, z którego
projekt moŜna zrealizować, dokonanie prawidłowej oceny zgodności oraz wyboru.
Programy operacyjne, określające sposób zarządzania i wdraŜania funduszy
strukturalnych UE, zawierają precyzyjnie opisane dziedziny aktywności, w ramach których
moŜna realizować projekty.
31
Z reguły wszystkie programy operacyjnie dzielone są na priorytety, a te na działania.
Podobnie jak projekty maja one swoje cele ogólne (które stanowią odpowiednik
oddziaływania na poziomie projektu) oraz cele szczegółowe (które stanowią odpowiednik
rezultatu na poziomie projektu). Opisy działań zawierają takŜe wykaz dostępnych do
realizacji przedsięwzięć, które naleŜy odnieść do działań na poziomie projektu. Zdarza się w
niektórych programach, iŜ nie opisuje się celów szczegółowych. Wówczas cele działań naleŜy
odnieść do oddziaływań, zaś opis moŜliwych do realizacji projektów do poziomu działań w
projekcie. W konsekwencji wnioskodawca musi sam określić rezultatu projektu, tak by
stanowiły one element logicznego ciągu w triadzie produkt – rezultat - oddziaływania
zgodność
Priorytet Programu
Działanie Programu
Opis przedsięwzięć
Cele ogólne programu Oddziaływanie
Produkt
Działanie zgodność
zgodność
zgodność Cele
szczegółowe programu
Rezultat
PROJEKT PROGRAM
NaleŜy pamiętać o tym, iŜ dopiero zrealizowanie całego wyŜej opisanego procesu przygotowania projektu pozwoli na skuteczne aplikowanie o środki strukturalne. Przygotowanie załączników (analiz, studiów wykonalności, pozyskiwania pozwoleń, decyzji i zaświadczeń) powinno odbywać się przed wypełnieniem właściwego wniosku. Jedynie takie postępowanie gwarantuje spójność informacji zawartych w aplikacji i dokumentach jej towarzyszących.
32
IV. ŚRODKI NA ROLNICTWO I OBSZARY WIEJSKIE 1. SEKTOROWY PROGRAM OPERACYJNY „RESTRUKTURYZACJA I MODERNIZACJA SEKTORA śYWNOŚCIOWEGO ORAZ ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH” (SPO – ROL)
Co jest celem programu?
SPO ma przyczynić się do poprawy konkurencyjności sektora rolnego, wsparcia przemysłu
przetwórczego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich.
Działania w ramach programu SPO – ROL są przede wszystkim przeznaczone dla rolników
indywidualnych i przedsiębiorców działających w branŜy przetwórstwa artykułów rolnych.
Jedynie w kilku przypadkach beneficjentami są m.in. gminy i powiaty. Program jest
finansowany ze środków Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji
Rolnej (EFOiGR).
Na co moŜna uzyskać dofinansowanie?
Program jest realizowany przy pomocy piętnastu działań zgrupowanych w trzech
priorytetach:
■ Wspieranie zmian i dostosowania w sektorze rolno - Ŝywnościowym (priorytet 1),
■ ZrównowaŜony rozwój obszarów wiejskich (priorytet 2),
■ Pomoc techniczna (projektodawcami będą tylko instytucje wdraŜające, priorytet 3)
2. Działanie 2.4
RÓśNICOWANIE DZIAŁALNO ŚCI ROLNICZEJ I ZBLI śONEJ DO ROLNICTWA W CELU ZAPEWNIENIA RÓ śNORODNOŚCI DZIAŁA Ń LUB ALTERNATYWNYCH ŹRÓDEŁ DOCHODÓW Kto moŜe ubiegać się o wsparcie?
Osoby fizyczne - obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej: rolnicy oraz
domownicy.
• rolnikiem jest osoba fizyczna, prowadząca na własny rachunek działalność rolniczą
jako posiadacz (samoistny lub zaleŜny) gospodarstwa rolnego, połoŜonego w
granicach Rzeczypospolitej Polskiej, opłacająca podatek rolny,
• domownikiem jest osoba pełnoletnia, bliska rolnikowi, ubezpieczona w pełnym
zakresie (z mocy ustawy) w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego jako
domownik.
33
Pomoc nie moŜe być przeznaczona osobie fizycznej pobierającej rentę (w związku z
orzeczeniem całkowitej, trwałej niezdolności do pracy), stałą rentę rolniczą (z tytułu
niezdolności do pracy) lub emeryturę.
Osoby prawne - podmioty zarejestrowane w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym
Rejestrze Sądowym, których celem (zgodnie z wpisem do ww. rejestru) jest prowadzenie
działalności rolniczej z wykorzystaniem gospodarstwa rolnego będącego ich własnością.
Gospodarstwem rolnym w niniejszym Działaniu jest gospodarstwo w rozumieniu kodeksu
cywilnego o powierzchni co najmniej 1 ha uŜytków rolnych, połoŜone na terenie
Rzeczypospolitej Polskiej.
Na co moŜe być przeznaczone wsparcie?
Wsparcie moŜe być przeznaczone na:
• rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub remont połączony z modernizacją istniejących
budynków mieszkalnych i gospodarczych na cele agroturystyczne oraz ich wyposaŜenie
(pokoje gościnne, pomieszczenia wspólne dla gości, łazienki, kuchnie),
• urządzanie miejsc do wypoczynku, zakup wyposaŜenia i sprzętu turystycznego lub
rekreacyjnego do działalności turystycznej, a takŜe zwierząt słuŜących do celów
terapeutycznych, sportowych lub rekreacyjnych,
• budowę lub remont połączony z modernizacją obiektów budowlanych (z wyłączeniem
budowy budynków mieszkalnych),
• zakup maszyn, urządzeń, narzędzi i wyposaŜenia,
• zakup sprzętu komputerowego i oprogramowania,
• zakup środków transportu na potrzeby świadczenia wyłącznie usług transportowych
(pomocą nie jest objęty zakup samochodów osobowych przeznaczonych do przewozu
mniej niŜ 8 osób wraz z kierowcą),
• zakup środków transportu na potrzeby prowadzenia działalności gospodarczej z
wyjątkiem potrzeb świadczenia wyłącznie usług transportowych (pomocą nie jest objęty
zakup samochodów osobowych przeznaczonych do przewozu mniej niŜ 8 osób wraz z
kierowcą). Kwalifikowany koszt zakupu środków transportu nie moŜe stanowić więcej niŜ
50% kosztów kwalifikowanych projektu,
• zagospodarowanie terenu na potrzeby prowadzenia planowanej działalności w ramach
projektu,
34
• zakup roślinnego materiału nasadzeniowego na potrzeby zakładania plantacji roślin
wieloletnich przeznaczonych na cele energetyczne,
• roboty budowlane, transport, instalacje, materiały i wyposaŜenie, które są związane
bezpośrednio z kosztami wymienionymi powyŜej i są niezbędne do osiągnięcia celu
projektu.
Jaka jest forma i wysokość wsparcia?
Maksymalny poziom pomocy finansowej moŜe wynosić 50% kosztów kwalifikowanych.
Maksymalna wysokość pomocy finansowej udzielonej w ramach działania jednemu
beneficjentowi i jednemu gospodarstwu rolnemu nie moŜe przekroczyć 100 tys. zł w okresie
realizacji Programu.
Jakie są warunki uzyskania wsparcia?
• ZłoŜony projekt w trakcie oceny wniosku o dofinansowanie musi uzyskać co najmniej 2
punkty w oparciu o kryteria oceniające: bezrobocie na terenie, gdzie znajduje się
gospodarstwo, dochód podatkowy gminy na 1 mieszkańca, areał uŜytków rolnych w
gospodarstwie przypadający na 1 mieszkańca (co najwyŜej 15 ha) oraz spełnienie kryterium
wielkości ekonomicznej gospodarstwa niskotowarowego;
• Projekt musi być uzasadniony ekonomicznie, co podlega sprawdzeniu w trakcie oceny
wniosku o dofinansowanie projektu.
• Wspierane będą projekty realizowane w miejscowościach liczących do 5 tys. mieszkańców,
naleŜących do gmin wiejskich lub miejsko-wiejskich.
• Pomoc moŜe być przyznana lub udzielona, jeŜeli projekty w stosunku do których przepisy
prawa nakładają taki obowiązek, spełniają lub spełniać będą wymagania w zakresie higieny
produkcji, bezpieczeństwa Ŝywności, ochrony środowiska oraz dobrostanu zwierząt.
Beneficjent ma obowiązek uzyskania wymaganych prawem dokumentów od odpowiednich
w tym przedmiocie słuŜb.
• W przypadku projektów przewidujących podjęcie działalności agroturystycznej lub usług
związanych z turystyką i wypoczynkiem, obejmujących tworzenie bazy noclegowej dla
turystyki wiejskiej (w tym usługi hotelarskie), warunkiem przyznania pomocy jest
przedstawienie opinii jednostki prowadzącej kategoryzację obiektów zakwaterowania co do
zgodności projektu z wymogami standaryzacji lub (w przypadku obiektów hotelarskich) –
przyrzeczenia zaszeregowania obiektu do odpowiedniego rodzaju i kategorii (promesy)
wydanej na podstawie art. 39a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach turystycznych.
35
3. Działanie 2.6 ROZWÓJ I ULEPSZANIE INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ ZWI ĄZANEJ Z ROLNICTWEM Kto moŜe ubiegać się o wsparcie?
Osoby fizyczne – obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej prowadzący na terenie
Polski działalność rolniczą, jako posiadacze samoistni lub zaleŜni gospodarstw rolnych.
W ramach niniejszego działania za gospodarstwo rolne uwaŜa się gospodarstwo rolne w
rozumieniu kodeksu cywilnego o powierzchni co najmniej 1 ha uŜytków rolnych lub działy
specjalne produkcji rolnej w rozumieniu ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku
dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku
dochodowym od osób prawnych.
Pomoc nie moŜe być przeznaczona osobie fizycznej pobierającej rentę (w związku z
orzeczeniem całkowitej, trwałej niezdolności do pracy), stałą rentę rolniczą (z tytułu
niezdolności do pracy) lub emeryturę.
Osoby prawne - podmioty zarejestrowane w rejestrze przedsiębiorców w Krajowym
Rejestrze Sądowym, które (zgodnie z wpisem do ww. rejestru) prowadzą działalność rolniczą
lub produkcję w działach specjalnych produkcji rolnej w granicach Polski, w oparciu o
nieruchomości będące w posiadaniu samoistnym lub zaleŜnym.
Na co moŜe być przeznaczone wsparcie?
Wspierane będą następujące typy projektów:
• Budowa lub remont połączony z modernizacją dróg wewnętrznych, w tym:
o dróg wewnętrznych, niezaliczanych do Ŝadnej kategorii dróg publicznych,
o placów manewrowych, dojazdów itp., na terenie prowadzenia przez
wnioskodawcę działalności rolniczej.
• Budowa lub remont połączony z modernizacją urządzeń zaopatrzenia w wodę, w tym:
o ujęć wody,
o urządzeń słuŜących do magazynowania i uzdatniania wody,
o sieci i przyłączy wodociągowych,
o urządzeń regulujących ciśnienie wody.
• Budowa lub remont połączony z modernizacją urządzeń do odprowadzania i
oczyszczania ścieków, w tym:
36
o urządzeń do gromadzenia, odprowadzania, przesyłania i oczyszczania ścieków
pochodzących z gospodarstwa domowego lub rolnego.
• Budowa lub remont połączony z modernizacją sieci i urządzeń zaopatrzenia w
energię, w tym:
o przyłączy do istniejącej sieci energetycznej: elektroenergetycznej, gazowej,
cieplnej,
o instalacji elektroenergetycznych,
o indywidualnych urządzeń zaopatrzenia w energię ze źródeł skojarzonych lub
odnawialnych.
Jaka jest forma i wysokość wsparcia?
Maksymalny poziom pomocy finansowej moŜe wynieść 50% kosztów kwalifikowanych,
jednak nie więcej niŜ 200 tys. zł - dla inwestycji z zakresu budowy lub remontu połączonych
z modernizacją dróg wewnętrznych, nie więcej niŜ 80 tys. zł - dla inwestycji z zakresu
budowy lub remontu połączonych z modernizacją urządzeń zaopatrzenia w wodę lub
urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków lub 120 tys. zł - dla urządzeń
zaopatrzenia w energię.
Jakie są warunki uzyskania wsparcia?
• Projekty realizowane są w miejscowościach liczących do 5 tys. mieszkańców,
naleŜących do gmin wiejskich lub miejsko-wiejskich.
• Pomoc finansowa przyznana będzie na projekty, na które uzyskano pozwolenia
konieczne dla realizacji projektu.
Dodatkowe informacje
Projekty współfinansowane w ramach wszystkich działań nie mogą być realizowane z
udziałem innych środków pomocy publicznej przyznanej w związku z realizacją tego projektu
Warunkiem przyznania i udzielenia wsparcia finansowego we wszystkich działaniach jest
bieŜące uregulowanie przez wnioskodawcę zobowiązań podatkowych oraz zobowiązań z
tytułu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych
Wsparcie finansowe nie moŜe być przyznane i udzielone podmiotowi, który jest dłuŜnikiem
ARiMR w związku z naruszeniem przez niego zasad udzielonej mu wcześniej pomocy.
We wszystkich Działaniach kosztami podlegającymi zwrotowi są koszty ogólne związane z
przygotowaniem i realizacją projektu w wysokości do 12% pozostałych kosztów
kwalifikowanych projektu obejmujące:
37
- przygotowanie dokumentacji technicznej,
- przygotowanie dokumentacji ekonomicznej: kosztorysów, analiz ekonomicznych,
planów przedsięwzięć (projektów), analiz rynkowych, analiz marketingowych
- zaświadczenia, pozwolenia, opłaty i wszelka dokumentacja związana z ich uzyskaniem
- nadzór urbanistyczny, architektoniczny i budowlany,
- obsługę geodezyjną,
- usługi dotyczące zarządzania projektem
- nabycie patentów lub licencji
Koszty ogólne związane z przygotowaniem projektu mogą być uznane za kwalifikowane,
jeŜeli zostały poniesione nie wcześniej niŜ 1 stycznia 2004 r. Koszty ogólne związane z
realizacją projektu mogą być uznane za kwalifikowane, jeśli zostaną poniesione po
podpisaniu umowy o dofinansowanie projektu.
Szczegółowe informacje odnośnie zasad i warunków udzielania wsparcia w ramach
powyŜszych działań moŜna uzyskać w Oddziałach Regionalnych ARiMR
Formularze wniosków o dofinansowanie realizacji projektów wraz z innymi formularzami moŜna uzyskać w Oddziałach Regionalnych Agencji oraz na stronie internetowej www.arimr.gov.pl. 4. Kredyty preferencyjne ARiMR
W 2005 r. Agencja będzie stosowała dopłaty do oprocentowania kredytów preferencyjnych
udzielonych w latach 1994-2004, a takŜe dopłaty do oprocentowania nowo udzielanych
kredytów inwestycyjnych w ramach dotychczasowych obowiązujących linii kredytowych
oraz dopłaty do kredytów "klęskowych".
ARiMR zadecydowała, Ŝe w I kwartale 2005 r. limit akcji kredytowej wynosi 254,03 mln zł, a
limit dopłat 13,00 mln zł. Limity zostały przyznane 16 bankom współpracującym z Agencją.
Są to:
1. Bank Polskiej Spółdzielczości S.A.,
2. Bank Gospodarki śywnościowej S.A., oraz:
3. PKO Bank Polski S.A., Mazowiecki Bank Regionalny S.A., SGB Gospodarczy Bank
Wielkopolski S.A., Kredyt Bank S.A., ING Bank Śląski S.A., Bank Zachodni WBK
S.A., BPH-PBK S.A., Bank Millennium S.A., Bank Ochrony Środowiska S.A., BRE
38
Bank S.A., Pekao S.A., Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych S.A., Nordea S.A.,
Raiffeisen S.A.
Dopłaty do oprocentowania kredytów inwestycyjnych mogą być wykorzystane na
realizację inwestycji w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spoŜywczym oraz usługach dla
rolnictwa mających na celu m.in. rozszerzenie asortymentu produkcji, dostosowanie do
wymogów sanitarno-weterynaryjnych UE, poprawę ochrony środowiska zgodnie ze
standardami UE, wprowadzenie nowych technologii, poprawę jakości produkcji oraz
utworzenie kwater agroturystycznych.
Kredyty inwestycyjne udzielane są w ramach 13 linii kredytowych:
1. kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-
spoŜywczym i usługach dla rolnictwa - Symbol IP,
2. kredyt na zakup gruntów rolnych - Symbol KZ,
3. kredyt na utworzenie lub urządzenie gospodarstw rolnych przez osoby, które nie
przekroczyły 40 roku Ŝycia - Symbol MR,
4. kredyt w ramach "BranŜowego programu wspólnego uŜytkowania maszyn i urządzeń
rolniczych" - symbol BR/10,
5. kredyt w ramach "BranŜowego programu restrukturyzacji przetwórstwa ziemniaka na
skrobię w Polsce" - symbol BR/13,
6. kredyt branŜowy w ramach "Programu wspierania restrukturyzacji i modernizacji
przemysłu mięsnego i przetwórstwa jaj w Polsce" - symbol BR/14,
7. kredyt w ramach "BranŜowego programu mleczarskiego" - symbol BR/15,
8. kredyt w ramach "BranŜowego programu wspierania restrukturyzacji i modernizacji
przemysłu utylizacyjnego w Polsce" (Symbol BR/16),
9. kredyt na utworzenie lub urządzenie gospodarstwa rolnego w ramach realizacji
zaakceptowanego przez Ministrów Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Finansów programu
osadnictwa rolniczego na gruntach Skarbu Państwa - Symbol OR,
10. kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-
spoŜywczym i usługach dla rolnictwa przez grupy producentów rolnych powstałe na
mocy ustawy z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych i ich
związkach oraz o zmianie innych ustaw (Dz. U. Nr 88, poz. 983) -Symbol GP,
11. kredyt na zakup nieruchomości rolnych przeznaczonych na utworzenie lub urządzenie
gospodarstwa rodzinnego w rozumieniu ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o
kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. Nr 64, poz. 592) (Symbol GR),
39
12. kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w zakresie nowych technologii
produkcji w rolnictwie, w tym wytwarzania surowców do produkcji bioetanolu i
biokomponentów, zapewniających wysoką jakość produktu lub w zakresie
dostosowania produkcji zwierzęcej do wymogów sanitarnych, ochrony
środowiska i dobrostanu zwierząt (Symbol NT),
13. kredyt na wznowienie produkcji w gospodarstwach rolnych i działach specjalnych
produkcji rolnej znajdujących się na obszarach dotkniętych klęską suszy, gradobicia,
nadmiernych opadów atmosferycznych, powodzi, huraganu, poŜaru, plagi gryzoni lub
osuwisk ziemi - Symbol KL.
Pomoc finansowa ARIMR w postaci dopłat do oprocentowania kredytów inwestycyjnych od
lat cieszy się duŜym zainteresowaniem. W 2004 r. Ośrodki Doradztwa Rolniczego i
Regionalne Centra Doradztwa, Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich wydały 23 409
opinii o planach przedsięwzięć inwestycyjnych. Wartość planowanych do realizacji
inwestycji wyniosła blisko 4, 062 mld zł, a kwota wnioskowanych kredytów ponad 2, 833
mld zł zł. Banki współpracujące z Agencją udzieliły w zeszłym roku ogółem 20 333
preferencyjne kredyty inwestycyjne na łączną kwotę ponad 1,9 mld zł. Po akcesji do UE
znacznie wzrosło zainteresowanie kredytami na zakup gruntów rolnych. Od maja do grudnia
2004 r. przy udziale kredytów z dopłatami ARiMR do oprocentowania zakupionych zostało
72 880 ha gruntów rolnych. W tym okresie chętnie zaciągane były równieŜ kredyty dla
utworzenie lub urządzenie gospodarstw rolnych przez osoby, które nie przekroczyły 40 roku
Ŝycia. Udzielono ich 4 144 na łączną kwotę blisko 544,4 mln zł. Kredyty te pozwoliły
młodym rolnikom m.in. kupić lub wybudować ponad 1,3 mln mkw. budynków inwentarskich,
a takŜe kupić 283 327 maszyn, urządzeń i ciągników rolniczych, 50 kombajnów oraz 8 185
sztuk zwierząt stada podstawowego.
40
V. SŁOWNIK Beneficjent końcowy/instytucja wdraŜająca (Final beneficiary) Instytucje oraz przedsiębiorstwa prywatne odpowiedzialne za zlecanie realizacji projektu. W przypadku programów pomocy (stosownie do art. 87 Traktatu i w przypadku pomocy przyznanej przez instytucje wyznaczone przez państwa członkowskie) beneficjentami końcowymi są instytucje, które przyznająpomoc. Beneficjent ostateczny/grupa docelowa (Ultimate beneficiary) Osoba, instytucja lub środowisko (grupa społeczna) bezpośrednio korzystające z wdraŜanej pomocy (np. rolnicy, bezrobotni, uczniowie, studenci, grupy zagroŜone utratą pracy, kobiety, mieszkańcy obszarów wiejskich). Dotacja/grant (Grant) Bezpośrednia płatność o charakterze niekomercyjnym, dokonywana przez Jednostkę Kontraktującą na rzecz określonego beneficjenta w celu podjęcia przez niego odpowiednich działań (a w niektórych przypadkach sfinansowania części budŜetu projektu) promujących np. cele polityki strukturalnej UE. Finansowy wkład Wspólnoty (Community financial contribution) Wielkość środków asygnowana przez Komisję Europejską w ramach pomocy finansowej, stanowiąca określoną część kwalifikujących się kosztów publicznych programu, działania lub projektu. Gdy projekt gwarantuje osiągnięcie duŜych zysków netto, wkład finansowy Wspólnoty jest zmniejszany. Fundusze dotacji (Grant scheme) Instrument finansowy skierowany na realizację określonego rodzaju projektów, np. fundusz dotacji na doradztwo, fundusz dotacji na inwestycje. Fundusze przedakcesyjne (Pre-accession Funds) Środki bezzwrotnej pomocy finansowej udzielanej przez Unię Europejską krajom kandydującym. Ich najwaŜniejszym zadaniem jest przygotowanie tych krajów do członkostwa w UE oraz pomoc w wyrównaniu róŜnic gospodarczych. Do instrumentów funkcjonujących w ramach tych funduszy zaliczone zostały: Phare, ISPA, SAPARD. Fundusz Spójności (Cohesion Fund) Instrument finansowy UE nienaleŜący do funduszy strukturalnych i wdraŜany na poziomie wybranych państw, a nie regionów. Jego celem jest ułatwienie integracji słabiej rozwiniętych krajów poprzez budowę sieci transportowych oraz obiektów infrastruktury ochrony środowiska o znaczeniu ponadregionalnym.
41
Fundusze strukturalne (Structural Funds) Instrumenty finansowe UE umoŜliwiające pomoc w restrukturyzacji i modernizacji gospodarki krajów członkowskich drogą interwencji w kluczowych sektorach i regionach (poprawa struktury). Na fundusze strukturalne składają się: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) oraz Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa (FIOR). Grant globalny (Global grant) Ta część pomocy, której wdraŜanie i zarządzanie moŜe zostać powierzone jednemu lub kilku pośrednikom, w tym władzom lokalnym, instytucjom rozwoju regionalnego lub organizacjom pozarządowym, i która jest wykorzystywana zasadniczo dla wspierania lokalnych inicjatyw rozwojowych. Inicjatywy wspólnotowe (Community Initiatives) Programy finansowane z funduszy strukturalnych, mające na celu rozwiązanie problemów występujących na terenie całej Unii Europejskiej. Liczba i charakter Inicjatyw Wspólnotowych ulegają zmianom w zaleŜności od zidentyfikowanych problemów mających wpływ na funkcjonowanie Unii Europejskiej. W latach 2000–2006 są to: EQUAL, INTERREG III, LEADER+, URBAN II. W tym okresie w Polsce wdraŜane będą tylko inicjatywy EQUAL i INTERREG III.
Instytucja płatnicza (Paying authority) Jedna lub kilka instytucji lub organów krajowych, regionalnych lub lokalnych, wyznaczonych przez państwo członkowskie w celu przygotowania i przedkładania wniosków o płatności oraz otrzymywania płatności z Komisji Europejskiej. Instytucja zarządzająca (Managing authority) Instytucja, organ publiczny lub prywatny, wyznaczony przez państwo członkowskie na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym, które sprawuje funkcję zarządzania pomocą (moŜe być instytucją płatniczą dla danej pomocy, jeśli taka będzie decyzja państwa członkowskiego). Komitet Monitorujący (Monitoring committee) Ustala kryteria selekcji projektów, monitoruje wdraŜanie pomocy, proponuje władzy zarządzającej zmiany programu, akceptuje zmiany programów uzupełniających, aprobuje ewaluację śródokresową, uzgadnia przygotowanie raportu rocznego. Narodowy Plan Rozwoju/NPR (National Development Plan/NDP) Dokument programowy stanowiący podstawę planowania poszczególnych dziedzin interwencji strukturalnych oraz zintegrowanych wieloletnich programów operacyjnych o charakterze horyzontalnym i regionalnym. Zawiera propozycje celów, działań oraz wielkości interwencji funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności ukierunkowanych na zmniejszanie róŜnic w rozwoju społeczno-gospodarczym między krajem akcesyjnym a Unią Europejską.
42
Na podstawie tego dokumentu kraj akcesyjny prowadzi uzgodnienia z Komisją Europejską w zakresie Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Odbiorca ostateczny/projektodawca (Ultimate recipient) Podmiot (jednostki samorządu terytorialnego, przedsiębiorca, organizacja pozarządowa, instytucja publiczna) uprawniony do przygotowania i złoŜenia wniosku o udzielenie dotacji. Inaczej – Projektodawca. Podstawy Wsparcia Wspólnoty/PWW (Community Support Framework/CSF) Dokument przyjęty przez Komisję Europejską, w uzgodnieniu z danym państwem członkowskim, po dokonaniu oceny przedłoŜonego Narodowego Planu Rozwoju przez państwo członkowskie. Zawiera strategię i priorytety działań państwa członkowskiego, ich cele szczegółowe, wielkość wkładu Funduszy innych środków finansowych. Dokument ten powinien być podzielony na priorytety i wdraŜany za pomocą jednego lub kilku programów operacyjnych. Pomoc (Assistance) Formy pomocy dostarczanej w ramach funduszy strukturalnych, inicjatyw wspólnotowych lub wsparcie dla pomocy technicznej i działań innowacyjnych. Pomoc strukturalna (Structural assistance) Forma współfinansowania projektów ze środków funduszy strukturalnych w celu realizacji polityki strukturalnej. Pomoc zwrotna (Repayable assistance) Forma wkładu finansowego udzielonego w ramach pomocy Wspólnoty we wdraŜanie programów lub projektów. Dotyczy głównie działań nastawionych na wsparcie przedsiębiorczości, w tym sektora małych i średnich przedsiębiorstw, ma na celu pobudzenie inwestycji sektora prywatnego (efekt dźwigni). Program operacyjny (Operational programme) Dokument przyjęty przez Komisję Europejską słuŜący wdraŜaniu Podstaw Wsparcia Wspólnoty (PPW). Program operacyjny składa się z opisu sytuacji wyjściowej, określenia priorytetów i celów, jakie mają zostać osiągnięte oraz szczegółowego opisu działań, jakie zostaną podjęte w celu realizacji celów. Program operacyjny określa takŜe wysokość i źródła finansowania działań, rodzaje projektów, które mogą być dofinansowane, oraz podmioty uprawnione do składania wniosków o dofinansowanie. Program ramowy UE Wieloletni (zwykle pięcioletni) program będący podstawowym instrumentem realizacji polityki badań i rozwoju technologicznego. Pierwszy Program Ramowy UE zrealizowano w latach 1984–87, drugi 1987–91, trzeci 1990–94, czwarty 1994–98, piąty 1998–2002, szósty 2002–06. Podstawą prawną funkcjonowania Programu Ramowego UE jest art. 130 Traktatu o Unii Europejskiej. KaŜdy Program Ramowy UE jest realizowany poprzez programy
43
szczegółowe, w których podane są zasady ich wprowadzania i czas trwania, a takŜe przewidywane środki na realizację. Celem ich ustanowienia jest uzupełnienie programów prowadzonych w krajach członkowskich w dziedzinach mających priorytetowe znaczenie dla całej UE. Programy wspólnotowe Programy pomocy finansowej UE pochodzącej z innych źródeł niŜ fundusze strukturalne lub przedakcesyjne. Programy są zarządzane przez właściwe merytorycznie Dyrekcje Generalne KE, a ich budŜet jest tworzony ze składek członkowskich wszystkich krajów uczestniczących w programie. Programy dofinansowują część kosztów związanych z realizacją projektów przygotowanych przez kilku partnerów z róŜnych krajów uczestniczących w programie. Celem takich projektów jest opracowanie nowych, nieznanych wcześniej rozwiązań technologicznych, innowacji, narzędzi szkoleniowych, baz danych lub zdobycie nowych doświadczeń. Przykładem programów są: 6 Program Ramowy, Leonardo da Vinci, Socrates, MEDIA Plus, Kultura 2000, eContent, eLearning. Projekt/zadanie (Project/task) Najmniejsza dająca się wydzielić jednostka stanowiąca przedmiot pomocy. Projekt posiada wyodrębnione działania, określone ramy czasowe, konkretną lokalizację, określoną grupę docelową i nakłady potrzebne na realizację przedsięwzięcia. Sektorowe programy operacyjne (Sectoral operational programmes) Programy operacyjne przygotowywane i zarządzane przez właściwe resorty centralne, realizujące zadania horyzontalne w odniesieniu do całych sektorów ekonomiczno-społecznych. Wniosek/formularz aplikacyjny (Application form) Standardowy formularz składany przez projektodawcę w celu uzyskania wsparcia ze środków pomocowych. Wniosek zawiera informacje o instytucji zgłaszającej projekt, szczegółowy opis planowanych działań w ramach projektu, harmonogram, planowane rezultaty i wydatki. Do wniosku naleŜy równieŜ dołączyć niezbędne załączniki (np. dokumenty rejestrowe, raporty finansowe, studia wykonalności lub biznes plany, projekty, wymagane pozwolenia i ekspertyzy).