pËrballimi proaktiv dhe burnouti profesional te ... · te profesionistët e edukimit special si...

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE

DEPARTAMENTI PSIKOLOGJI-PEDAGOGJI

PROGRAMI I DOKTORATËS

PËRBALLIMI PROAKTIV DHE BURNOUTI

PROFESIONAL TE PROFESIONISTËT E EDUKIMIT

SPECIAL

Paraqitur në kërkim të gradës shkencore “Doktor”

nga M.Sc. Senada Duli

Udhëhequr nga Prof. Dr. Theodhori Karaj

TIRANË, 2016

I

UNIVERSITETI I TIRANËS

FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE

DEPARTAMENTI PSIKOLOGJI-PEDAGOGJI PRAGRAMI I DOKTORATËS

PËRBALLIMI PROAKTIV DHE BURNOUTI

PROFESIONAL TE PROFESIONISTËT E EDUKIMIT

SPECIAL

Paraqitur në kërkim të gradës shkencore “Doktor”

nga M.Sc. Senada Duli

Udhëhequr nga Prof. Dr. Theodhori Karaj

Mbrohet më datë ____/____/2016 para Jurisë:

1.

2.

3.

4.

5.

II

Unë e kam lexuar këtë temë dhe e aprovoj, dhe sipas mendimit tim është e

përshtatshme në qëllim dhe cilësi për të fituar titullin Doktor i Shkencave.

_________________________

Prof. Dr. Theodhori Karaj

Udhëheqës Shkencor

III

DEKLARATË STATUORE

Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim është shkruar prej meje, nuk është prezantuar

asnjëherë para një institucioni tjetër për vlerësim dhe nuk është botuar i tëri ose pjesë të veçanta

të tij. Punimi nuk përmban material të shkruar nga ndonjë person tjetër përveç rasteve të cituara

dhe referuara.

Emri, Mbiemri: Senada Duli

Firma:

©2016 Të gjitha të drejtat i rezervohen autorit

IV

MIRËNJOHJE

Në realizimin e këtij disertacioni ka shumë persona të cilët meritojnë mirënjohjen dhe

falenderimet e mia për ndihmën që më kanë dhënë në këtë rrugëtim të gjatë.

Së pari, i shpreh mirënjohjen time udhëheqësit tim shkencor, Prof.Dr Theodhori Karaj, i cili më

ka ndihmuar dhe këshilluar me profesionalizëm dhe përkushtim, gjatë gjithë proçesit të realizimit

të këtij studimi. Ndihma dhe mbështetja që ai më ka dhënë, kanë qënë një element kyç në

përfundimin me sukses të studimeve të mia doktorale.

Falenderime dhe mirënjohje shkojnë veçanërisht edhe për të gjithë profesionistët e edukimit

special të cilët u bënë pjesë e këtij studimi dhe që përballen çdo ditë me sfidën e të punuarit me

nxënësit me nevoja të veçanta. Gjithashtu shpreh falenderimet e mia edhe për drejtoritë e

Shkollave Speciale të Tiranës, Shkodrës, Elbasanit, Vlorës, Korçës dhe Durrësit për ofrimin e

ndihmës dhe bashkëpunimit gjatë realizimit të studimit. Pa ndihmën e tyre, realizimi me sukses i

këtij studimi do të ishte i pamundur.

Mirënjohje e veçantë i dedikohet stafit të pedagogëve të Fakultetit të Shkencave Sociale të cilët

gjatë ciklit të studimeve të doktoraturës na ofruan ndihmë dhe profesionalizëm në përgatitjen

tonë në rrugën e kërkimit shkencor.

Nuk mund të lë pa përmendur, shoqërinë time, në veçanti shoqen time të ngushtë Desarën me të

cilën kemi ndarë shqetësimet, mendimet dhe eksperiencat tona gjatë gjithë proçesit të

përmbylljes së studimeve doktorale. E falenderoj për mbështetjen dhe inkurajimin e

vazhdueshëm, që nuk mungoi asnjëherë.

Dhe së fundi, por jo më pak e rëndësishme është familja ime, së cilës i dedikoj çdo arritje të deri

tanishme. Falenderoj prindërit e mi që kanë qenë gjithmonë një burim i pakushtëzuar i ndihmës,

mbështetjes dhe inkurajimit në çdo hap të jetës sime.

Në falenderime të tilla, ekziston gjithmonë risku për të mos i përmendur të gjithë. Për të gjithë

ata, që jo qëllimisht nuk janë përmendur më sipër, i shpreh falenderimet dhe mirënjohjen time të

sinqertë. Përmbyllja e studimeve doktorale është një proçes i gjatë hulumtimi, që kërkon

motivim, këmbëngulje dhe shumë përpjekje. Ju jam mirënjohëse të githëve!

V

ABSTRAKT

Qëllimi i këtij studimi është të evidentohen perceptimet e profesionistëve të edukimit special në

lidhje me nivelet e përjetimit të burnoutit profesional dhe përdorimit të strategjive përballuese

proaktive që ata përdorin gjatë punës së tyre me nxënësit me nevoja të veçanta. Rëndësia e këtij

studimi lidhet me rolin që kanë strategjitë përballuese proaktive gjatë punës me nxënësit me

nevoja të veçanta, si faktorë kyç në parandalimin e përjetimit tw elementëve të burnoutit.

Studimi është një kombinim i metodologjisë sasiore dhe asaj cilësore. Në metodologjinë sasiore

perceptimet e profesionistëve të edukimit special mbi burnoutin janë matur me anë të Inventarit

të Burnoutit të Maslach, ndërsa të përballimit proaktiv janë matur me anë të Inventarit të

Përballimit Proaktiv. Gjithsej kanë marrë pjesë në studim 115 profesionistë të edukimit special

në qyetet Tiranë, Shkodër, Elbasan, Vlorë, Korçë dhe Durrës. Në metodologjinë cilësore janë

zhvilluar 10 intervista gjysëm të strukturuara.

Gjetjet e përftuara nga analiza deskriptive treguan për nivele më të ulëta se mesatarja të burnoutit

te profesionistët e edukimit special si dhe nivele më të larta se mesatarja të llojeve të strategjive

të përballimit proaktiv te këta profesionistë. Ekuacioni i regresionit të shumëfishtë tregoi se

variablat e pavarur që ndikojnë në përjetimin e niveleve të burnoutit janë përballimi proaktiv,

planifikimi strategjik dhe përballimi parandalues. Nga testet e pavarësisë, rezultoi se nuk ka

ndryshime statistikisht domethënëse ndërmjet femrave dhe meshkujve për sa i përket nivelit të

burnoutit. Të njëjtin rezultat marrim edhe nga ANOVA dhe Testi Post Hoc, për ndryshimet në

nivelin e burnoutit sipas grupeve moshore. Ndërsa, rezultoi se ka dallime statistikisht të

rëndësishme midis grupeve me vjetërsi të ndryshme në këtë profesion, dhe sipas statusit civil.

Fjalët kyçe: Burnout, Përballim proaktiv, profesionistë të edukimit special

VI

ABSTRACT

The aim of this study is to investigate the perceptions of special education proffessionals,

according to the levels of proffessional burnout and proactive coping strategies used by them

during their work in special education service. The importance of this study is focused on the

role of proactive coping strategies in preventing professional burnout during their work in

special education.

This study combines quantitative and qualitative methodology. In quantitative research, the

perceptions of special education professionals are measured by Maslach Burnout Inventory, and

Proactive coping perceptions are measured by, Proactive Coping Inventory. In this study

participated 115 special education professionals working in special schools of Albania,

specifically in: Tirana, Shkodra, Elbasan, Vlora, Korça, and Durrës. In qualitative research, have

been developed 10 semi-structured interviews.

Results from descriptive analysis revealed, below mean levels for burnout and above mean

levels for proactive coping strategie. Multilinear Regression equation, revealed that independent

variables with a greater impact to burnout are proactive coping, strategic planning and preventive

coping. The independent tests revealed no statistically important differencies between males and

females according to burnout levels. The same result came among the age groups from ANOVA

and Post Hoc Test. But, there are statistically significant differencies among groups with

different years of experience and civil status.

Keywords: Burnout, Proactive Coping, Special Education Proffessionals

VII

Dedikuar, prindërve të mi

Motivi im në çdo hap të jetës….

VIII

TABELA E PËRMBAJTJES

Mirënjohje…………………………………………………………………………….………….IV

Abstrakt…………………………………………………………………………………….….….V

Abstract……………………………………………………………………………….…………VI

Dedikim…………………………………………………………………………………….......VII

Tabela e përmbajtjes ..................................................................................................................VIII

Lista e grafikëve ...........................................................................................................................XI

Lista e tabelave .............................................................................................................................XI

Lista e figurave………………………………………………………………………………….XII

KAPITULLI I: HYRJE NË STUDIM

Përshkrimi i situatës.........................................................................................................................1

Përcaktimi i problemit.....................................................................................................................3

Qëllimi i kërkimit............................................................................................................................4

Objektivat dhe çështjet kërkimore...................................................................................................4

Rëndësia e studimit .........................................................................................................................6

Struktura e punimit..........................................................................................................................7

Përkufizimi i termave .....................................................................................................................8

Kufizimet e studimit………………………………………………………………….……….…..9

KAPITULLI II: SHQYRTIMI I LITERATURËS

2.1 Një historik i shkurtër për burnoutin profesional.....................................................................11

2.2 Zbulimi i burnoutit profesional................................................................................................11

2.3 Vështrim i përgjithshëm teorik mbi burnoutin.........................................................................12

2.3.1 Përkufizime të burnoutit.......................................................................................................18

2.3.2 Shenjat paralmëruese dhe simptomat e burnoutit.................................................................19

2.3.3 Burnouti, një proçes dinamik................................................................................................20

2.4 Teoritë e burnoutit...................................................................................................................21

2.4.1 Burnouti një humbje apo burim përballues...........................................................................21

IX

2.4.2 Shkëmbimi social, teoria e papanësisë dhe reciprocitetit.....................................................21

2.4.3 Kontrata psikologjike sipas teorisë së paanësisë..................................................................23

4.4 Perspektiva psikiodinamike per burnoutin............................................................................. .24

2.5 Sresi dhe burnouti....................................................................................................................27

2.5.1 Reagimet ndaj stresit në punë të mësuesit............................................................................27

2.6 Stresi dhe përballimi................................................................................................................28

2.6.1 Modelet teorike të stresit në punë dhe përballimit................................................................28

2.6.2 Ku dallon stresi nga burnouti?..............................................................................................29

2.7 Burnouti te mësuesit………………………………………………………………………....30

2.7.1 Modeli i punës i burnoutit te mësuesit..................................................................................31

2.7.2 Ndërveprimi mësues – nxënës..............................................................................................31

2.8 Faktorët kontribues në burnoutin te mësuesit..........................................................................32

2.8.1 Mungesa e mbështetjes sociale.............................................................................................32

2.8.2 Faktorët demografikë............................................................................................................33

2.8.3 Vetkoncepti...........................................................................................................................33

2.8.4 Faktorë të tjerë të lidhur me punën.......................................................................................33

2.8.5 Presioni administrativ...........................................................................................................34

2.8.6 Prindërit e vështirë................................................................................................................34

2.8.7 Konflikti i rolit dhe mbi vendosja e rolit..............................................................................34

2.8.8 Izolimi...................................................................................................................................35

2.8.9 Deiluzionimi : Pse mësuesit përjetojnë burnout ?.................................................................35

2.8.10 Nevojat e paplotësuara........................................................................................................36

2.8.11 Pritshmëritë e papërmbushura.............................................................................................36

2.9 Simptomat psikologjike të burnoutit te mwsuesit......................................................... ..........37

2.9.1 Simptomat fizike...................................................................................................................38

2.9.2 Vetvlerësimi dhe burnouti....................................................................................................38

2.10 Burnouti dhe strategjitë përballuese.......................................................................................39

2.11 Stresi në klasat e edukimit special, si paraprirës i burnoutit profesional..............................39

2.12 Burnouti dhe përballimi proaktiv në edukimin special..........................................................41

2.12.1 Strategjitë përballuese si variabla të ndërmjetëm në perjetimin e burnoutit.......................44

2.13 Hipotezat kërkimore të studimit…………………………………………………………….45

X

KAPITULLI III: METODOLOGJIA

3.1 Metodologjia e kërkimit sasior................................................................................................46

3.1.1 Faza pilot e studimit..............................................................................................................46

3.1.2 Qëllimi.................................................................................................................................47

3.1.3 Objektivat e studimit.............................................................................................................47

3.1.4 Dizajni i kërkimit..................................................................................................................49

3.1.5 Popullata e studimit...............................................................................................................49

3.1.6 Kampioni i përzgjedhur........................................................................................................49

3.1.7 Proçedura e zgjedhjes së kampionit dhe realizimit të studimit.............................................50

3.1.8 Instrumentet e përdorura.......................................................................................................50

3.1.8.1 Përshkrimi i instrumeneteve……………………………………………………………..50

3.2 Metodologjia e studimit cilësor…………………………………………………………. .....54

3.2.1 Teknika e përdorur në studimin cilësor................................................................................54

3.2.2 Proçedura e zhvillimit të intervistave...................................................................................55

KAPITULLI IV: ANALIZA E GJETJEVE TË STUDIMIT

4.1 Analiza faktoriale ……………………………………………………………………………57

4.2Rezultatet e studimit sasior …………………………………………………………………..65

4.3 Rezultatet e studimit cilësor………………………………………………………………….96

KAPITULLI IV: DISKUTIME, PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

5.0 Diskutime mbi rezultatet e studimit sasior …………………………………………………101

5.1 Diskutime për objektivin e parë…………………………………………………………….101

5.2 Diskutime për objektivin e dytë ……………………………………………………………102

5.4 Diskutime për objektivin e tretë …………………………………………………………....105

5.5 Diskutime për objektivin e katërt ..........................................................................................106

5.6 Diskutime për objektivin e pestë ....................................................................................... ..107

5.7 Diskutime për objektivin e gjashtë........................................................................................106

5.8 Diskutime për objektivin i shtatë ..........................................................................................109

5.8 Diskutime të gjetjeve cilësore të studimit .............................................................................112

5.9 Përfundime të rezultateve sasiore..........................................................................................114

XI

5.10 Përfundime te rezultatetve cilësore......................................................................................119

5.11 Rekomandime.....................................................................................................................120

REFERENCAT ....................................................................................................122

Shtojcat........................................................................................................................................129

Shtojca 1. Inventari i Bunroutit i Maslach ..................................................................................129

Inventari i Përballimit Proaktiv……. .........................................................................................131

Shtojca 2. Udhezues për intervistën gjysmë të strukturuar ........................................................136

Shtojca 3. Tabelat........................................................................................................................138

LISTA E GRAFIKËVE

Grafiku 1 Gjinia …………………………………………………………………………………65

Grafiku 2. Ndarja e profesionistëve të edukimit special sipas grup moshave…………………...66

Grafiku 3 Ndarja e profesionistëve sipas vjetërsisë në punë ……………………………………67

LISTA E TABELAVE

Tabela 1. Pesha faktoriale e variablit të pavarur - Përballimit proaktiv ………………………. .58

Tabela 2. Pesha faktoriale e variablit të pavarur - Përballimi reflektiv ………………………...59

Tabela 3. Pesha faktoriale e variablit të pavarur - Planifikimi strategjik ………………………60

Tabela 4. Pesha faktoriale e variablit të pavarur -Përballimi parandalues ……………………...60

Tabela 5. Pesha faktoriale e variablit të pavarur – Kërkimi i mbështetjes instrumentale……..…61

Tabela 6. Pesha faktoriale e variablit të pavarur - Kërkimit të mbështetjes emocionale ……….62

Tabela 7. Pesha faktoriale e variablit të pavarur - Përballimi shmangws …...………………….62

Tabela 8. Pesha faktoriale e variablit të varur – Lodhja emocionale ……………………………63

Tabela 9. Pesha faktoriale e variablit të varur – Depersonalizimi ………………………………63

Tabela 10. Pesha faktoriale e variablit të varur – Arritjet personale…………………………….64

Tabela 11. Statistika përshkruese për vjetërsinë në punë në këtë pozicion pune………………..65

Tabela 12. Statistika përshkruese për moshën…………………………………………………...66

Tabela 13. Statusi civil…………………………………………………………………………...67

Tabela 14. Shpërndarja sipas qyteteve…………………………………………………………...68

XII

Tabela 15. Niveli i burnoutit. ……………….. ………………………………………………….68

Tabela 16. Vlerësimi për lodhjen emocionale ……………………………………………….....70

Tabela 17. Vlerësimi për depersonalizimin……………………………………………………...71

Tabela 18. Vlerësimi për arritjet personale…………….………………………………………..73

Tabela 19. Vlerësimi për niveli i përdorimit të llojeve të përballimit …….…………………….75

Tabela 20. Vlerësimi për shkallën e perballimit proaktiv..……………………………………...78

Tabela 21. Vlerësimi për shkallën e perballimit reflektiv …………...…………………………..80

Tabela 22. Vlerësimi për shkallën e planifikimit strategjik……………………………………...82

Tabela 23. Vlerësimi për shkallën e perballimit parandalues …………………………………...83

Tabela 24. Vlerësimi për shkallën e kerkimit te mbeshtetjes instrumentale…….……………….85

Tabela 25. Vlerësimi për shkallën e kerkimit te mbeshtetjes emocionale ……………………..86

Tabela 26. Vlerësimi për shkallën e perballimit shmanges …………….……………………….87

Tabela 27. Korrelacioni midis variablave të pavarur ……………………………………………88

Tabela 28. Analiza e regresionit të shumëfishtë midis variablave të pavaur dhe variablit të varur

lodhja emocionale………………………………………………………………………………..89

Tabela 29. Analiza e regresionit të shumfishtë midis variablave të pavaur dhe variablit të varur

depersonalizimi…………………………………………………………………………………..90

Tabela 30. Analiza e regresionit të shumfishtë midis variablave të pavarur dhe variablit të varur

arritjet profesionale ………………………………………………………………………….......91

Tabela 31. Analiza e regresionit të shumfishtë midis variablave të pavaur dhe nivelit total të

burnoutit……………………………………………………………………………………….....93

Tabela 32. Të dhëna për vlerësimin e mesatares të nivelit të burnout-it lidhur me gjininë ……..94

Tabela 33. Vlerësimi mesatar midis grupeve të ndarë sipas vjetërsisë lidhur me nivelin e

burnout-it ………………………………………………………………………………………...95

LISTA E FIGURAVE

Figura 1: Temat themelore të identifikuara……………………………………………………...97

Figura 2: Format e shfaqjes së lodhjes…………………………………………………………..97

Figura 3: Marrëdhëniet ndërpersonale……………………………………………………… …..98

Figura 4: Depersonalizimi……………………………………………………………………. …99

Figura 5: Proaktiviteti……………………………………………………………………………99

PËRBALLIMI PROAKTIV DHE BURNOUTI PROFESIONAL TE PROFESIONISTËT E EDUKIMIT SPECIAL

1

KAPITULLI I

HYRJE

1.1 Përshkrimi i situatës

Burnouti1 është një sindromë e lidhur me punën që në të shumtën e rasteve ndodh tek ata që

punojnë ballë për ballë me marrrësit e shërbimit në nevojën për asistencë dhe karakterizohet në

mënyrë tipike, nga shterrimi emocional, tërheqja dhe cinizmi drejt klientëve, dhe një sens

mosarritjeje. Ky fenomen ka një historik që daton nga fillimit e viteve ‟70 e deri më ditët e

sotme. Më shumë se 35 vjet që nga studimet e para në këtë fushë, burnouti vazhdon të jetë një

ndër problemet më të studiuara nga shumë autorë të huaj, të cilët janë interesuar mbi shkaqet pse

ndodh ky fenomen si dhe për të kuptuar mënyrën e shfaqjes së tij në fushat e shërbimeve

humane. Në vende të ndryshme si në Suedi dhe Hollandë, burnouti është vlerësuar me anë të një

diagnoze mjekësore. Kjo do të thotë se, profesionistë të caktuar janë të mirëpërgatitur për ta

vlerësuar dhe trajtuar burnoutin. Freudenberger (1974), e përdori termin e burnoutit për të

përshkruar “shterrimin gradual të energjisë dhe emocioneve, humbjen e motivimit si dhe

reduktimin e përkushtimit te punonjësit në klinikën e tij”. Maslach dhe koleget e saja, u

interesuan për mënyrën sesi punonjësit i përballonin shqetësimet emocionale si dhe strategjitë

konjitive që ata përdornin rreth këtij problemi. Kërkimet shkencore në fushën e burnoutit në të

ardhmen, janë të fokusuara drejt zbulimit të proçeseve psikologjike të cilat shoqërojnë shfaqjen

e këtij fenomeni, Leiter, Maslach &Schaufeli, (2008). Burnouti nuk ndodh në mënyrë të

menjëhershme, por është rezultat i një proçesi të zgjatur dhe të ngadaltë që mund të shkojë deri

në disa vite. Zhvillimi i proçesit të burnoutit zakonisht fillon, në fazën e hershme me Lodhjen

Emocionale. Nivele të larta të lodhjes emocionale mund të çojnë në tërheqje ndaj klientëve

(marrësit e shërbimit), si dhe ndaj vetë kolegëve me të cilët punojnë. Kjo tërheqje mund të

rezultojë në zhvillimin e Depersonalizimit, ku individët zhvillojnë një qëndrim cinik kundrejt

punës, klientëve (marrësit e shërbimit) dhe kolegëve të tjerë në punë. Kështu që, Lodhja

Emocionale mund të çojë në fazën e dytë: Depersonalizimi. Demerouti et al.(2001) pretendon

që, zhvillimi i burnoutit kalon në dy faza paralele me njëra tjetrën por që kanë paraprirës të

ndryshëm. Proçesi i parë lidhet me kërkesat e punës, të cilat çojnë në mbingarkesë dhe

1 Konsumimi


2

rrjedhimisht drejt Lodhjes Emocionale. Mungesa e burimeve në punë dhe mungesa e mështetjes

sociale, përfaqëson një proçes të dytë, i cili në fund çon në mungesë angazhimi në punë. Nëse

këto burime nuk mjaftojnë për të plotësuar kërkesat e punës, në mënyrë të pashmangshme ndodh

tërheqja nga puna. Kjo sjellje, çon në mungesë angazhimi, i cili manifestohet si një distancim i

vetes nga puna dhe të tjerët, duke përjetuar qëndrime negative kundrejt objektit të punës,

përmbajtjes së punës dhe punës në përgjithësi. Komponenti i tretë i burnoutit, që ka të bëjë me

Mungsën e arritjeve personale, është pasojë e dy proçeseve të mëparshme dhe nuk konsiderohet

si një komponent bazë në zhvillimin e burnoutit, Thomas, (2011).

Burnouti zakonisht konceptualizohet si një fenomen tridimensional, që përbëhet nga lodhja,

depersonalizimi, dhe joarritja. Lodhja është identifikuar si një nga reagimet më të spikatura

ndaj stresit të kërkesave të punës dhe sensit të joarritjes në punë. Kur njerëzit ndjehen cinikë, ata

marrin një qëndrim të ftohtë, distancues dhe depersonalizues kundrejt punës së tyre dhe njerëzve

që ata ndeshin në punë. Ata tentojnë të minimizojnë përfshirjen e tyre në punë dhe madje

braktisin idealet e tyre, Leiter, (2001). Ndjenjat e joefektivitetit dhe joarritjes janë të shoqëruara

nga një sens në rritje të papërshtatshmërisë. Burnouti fillon me shenjat paralajmëruese të tilla si

frustrimi, shpërthimet emocionale, probleme me shëndetin dhe përdorimi i drogave dhe alkoolit.

Profesionet e ndihmës përfshirë punonjësit socialë, infermierët, mësuesit e arsimit të

përgjithshëm dhe ata të edukimit special, si dhe oficerët e policisë, janë më të prirur për tw

pwrjetuar burnout. Ankesat të cilat janë të zakonshme nga profesionistët e shërbimeve humane

përfshijnë: orët e zgjatura, izolimin, mungesën e pavarësisë, mungesa e përdorimit të strategjive

përballuese proaktive, nevojat e klientëve, mungesa e burimeve, kritere të pamjaftueshme për

matjen e arritjeve, kërkesat për produktivitet, mungesa e trajnimeve, ndërhyrje administrative

dhe apatia, Maslach (2001). Mësuesit e edukimit special janë në kontakt të vazhdueshëm me

nxënësit. Ata janë përgjegjës për të përmbushur nevojat e tyre edukative, për të hartuar dhe

zbatuar planet edukative individuale, vlerësimet dhe rivlerësimet edukative, për vlerësimet

sjellore si dhe të tjera plane ndërhyrëse. Nxënësit kanë paaftësi të ndryshme dhe mësuesit e

edukimit special kanë përgjegjësi të asistojnë në çdo lëndë, në mënyrë të tillë që këta nxënës të

përmbushin objektivat mësimore të përcaktuara në planet mësimore.


3

1.2 Përcaktimi i problemit

Vemëndja ndaj burnoutit shikohet sot si një domosdoshmëri e pashmangshme në profesionet e

shërbimeve humane. Shumë studime kanë studiuar lidhjen që ekziston ndërmjet strategjive

përballuese dhe burnoutit si dhe pasojat e stresit okupacional në profesionet e përkujdesjes dhe

shërbimeve të tjera njerëzore. Mësuesit, profesionistët e shëndetit në përgjithësi dhe atij mendor

nw veçanti e shumë profesione të tjera në marrëdhënie të drejtpërdrejta me njerëzit, janë më të

prirur të përjetojnë burnout, Folkman (2004). Burnouti, shkakton shumë pasoja negative te

punonjësit e shërbimeve humane, ndër të cilat më të shpeshtat janë: ankth, depresion, pagjumësi,

probleme emocionale, apo mendime vetvrasëse. Simptomat fizike përfshijnë: dhimbje koke,

tension muskular, hipertension, probleme vaskulare, si dhe rritje e rrezikut të vdekshmërisë.

Shqetësimet konjitive dhe emocionale, përblidhen në: ndjenja lodhjeje, boshllëku, vulnerabiliteti,

perceptime të cinizmit ndaj marrësve të shërbimit dhe ndjenja të ulëta të vetefikasitetit

emocional. Shqetësimet sjellore, lidhen me tërheqje nga njerëzit, rritja e përdorimit të alkoolit,

abstenizëm2 si dhe cilësi e ulët në dhënien e shërbimit. Këto vështirësi ndikojnë në mënyrë të

pashmangshme në aftësinë e këtyre profesionistëve për të ruajtur një marrëdhënie korrekte

profesionale, Thomas (2011).

Në shërbimet e edukimit special, sipas Wisniewski dhe Gargiulo (1997), tregohet që stresi nuk

mund të shmanget, por mund të menaxhohet nëpërmjet mbështetjes sociale nga menaxhimi

administrativ, kolegët dhe superiorët, Plana et al. (2003). Ngjarjet stresuese krijojnë një

mospërputhshmëri ndërmjet gjendjes së dëshiruar dhe asaj të përjetuar. Profesionistët e edukimit

special përballen çdo ditë me sfidën për të dhënë maksimumin e tyre në një kategori nxënësish

me nevoja të veçanta. Ata janë në kontakt të drejtpërdrejtë me nxënësit, me plotësimin e

nevojave të tyre, nevojën për të zhvilluar strategji planifikuese dhe përballuese, përmbushjen e

objektivave mësimore, vështirësia e një feedback-u nga nxënësit dhe shumë sfida të tjera të cilat

shpesh herë shfaqen frustruese dhe tejkalojnë aftësitë e profesionistëve për tu përballur me to. Të

ndjerit sikur ke pak ose aspak kontroll mbi punën, apo mungesa e mirënjohjes si dhe mungesa e

shpërblimit për punën e mirë, pritshmëri të paqarta për punën, mungesa e përdorimit të

strategjive përballuese, puna monotone dhe josfiduese dhe të punuarit në një mjedis kaotik dhe

nën presion, të gjitha këto janë shkaqe të mundshme që mund të çojnë në burnout.

2 Dorëheqje


4

Nga ana tjetër, përballimi i referohet proçeseve nëpërmjet të cilave njerëzit i paraprijnë

stresorëve të mundshëm dhe veprojnë në vazhdimësi për ti parandaluar ato. Schwarzer dhe

Taubert (2002), sugjeruan një konceptim të ri të përballimit, atë proaktiv, i orientuar drejt

synimit dhe përshtatës. Disa individë janë më të prirur për ta jetuar jetën e tyre në mënyrë të tillë,

që, grumbullojnë burimet dhe e përgatisin veten e tyre para se ngjarja stresuese të ndodhë. Ata i

konsiderojnë stresorët sfida dhe janë më të motivuar për ti kaluar me sukses ato, Plana, et al.

(2003).

Sa të pranishme janë përjetime të tilla te profesionistët e edukimit special gjatë punës së tyre me

nxënësit me nevoja të veçanta? Si arrijnë të përballojnë stresin e akumuluar gjatë punës së tyre të

përditshme me këta nxënës? A arrijnë ata, të përdorin strategji përballuese proaktive, të cilat në

thelb i referohen zhvillimit të aftësisë së tyre për të vënë në lëvizje të gjitha burimet që ata kanë

për tu përballur me situata të vëshira, më tepër sesa të veprojnë atëherë kur ndjenjat konsumuese

janë ulur këmbëkryq?

1.3 Qëllimi i studimit

Qëllimi i këtij studimi është të paraqesë përjetimet e burnoutit te profesionistët e edukimit

special, si dhe të paraqesë perceptimet e tyre mbi aspekte të përballimit proaktiv dhe strategjive

të tij të cilat mund ti paraprijnë faktorëve të mundshëm që çojnë në burnout. Gjithashtu një tjetër

qëllim i këtij studimi është të paraqesë se cilat nga strategjitë përballuese parashikojnë më shumë

burnoutin profesional. Identifikimi i këtyre faktorëve parashikues, mundëson që në të ardhmen,

gjetjet e këtij studimi, të mund të jenë të vlefshme për të ndikuar në hartimin e politikave

mbështetëse në ndihmë të kësaj fushe dhe në zhvillimin i strategjive mbështetëse dhe përballuese

të cilat profesionistët e edukimit special mund ti përdorin gjatë punës së tyre me nxënësit me

nevoja të veçanta.

1.4 Objektivat e studimit sasior

1.4.1Objektivi 1: Identifikimi i nivelit të përjetimit të lodhjes emocionale, depersonalizimit dhe

arritjeve personale si elementë të rëndësishëm të burnoutit si dhe evidentimi i perceptimeve të

tyre te profesionistëve të edukimit special.


5

1.4.2 Objektivi 2: Identifikimi i nivelit të përdorimit të strategjive përballuese proaktive që

profesionistët e edukimit special përdorin gjatë punës së tyre me nxënësit me nevoja të veçanta,

si dhe evidentimi i perceptimeve në lidhje me to.

1.4.3 Objektivi 3: Identifikimi i marrëdhënies që ekziston ndërmjet lodhjes emocionale dhe

formave të përballimit proaktiv.

1.4.4 Objektivi 4: Identifikimi i marrëdhënies që ekziston ndërmjet depersonalizimit dhe

formave të përballimit proaktiv te profesionistët e edukimit special.

1.4.5 Objektivi 5: Identifikimi i marrëdhënies që ekziston ndërmjet arritjeve personale dhe


1.4.6 Objektivi 6: Identifikimi i formave të përballimit proaktiv, të cilat ndikojnë në burnout.

1.4.7 Objektivi 7: Evidentimi i ndryshimeve në përjetimin e nivelit të burnoutit ndërmjet

profesionistëve të edukimit special në lidhje me gjininë, moshën, vitet në punë dhe statusin civil.

1.5 Pyetjet kërkimore të ngritura për këto objektiva:

1.5.1 Pyetja kërkimore 1: Si shfaqet niveli i burnoutit te profesionistët e edukimit special?

1.5.2 Pyetja kërkimore 2: Si shfaqen perceptimet e profesionistëve të edukimit special në

lidhje me elementët e burnoutit?

1.5.3 Pyetja kërkimore 3: Si shfaqet niveli i përdorimit të strategjive përballuese proaktive te

profesionistët e edukimit special?

1.5.4 Pyetja kërkimore 4: Si shfaqen perceptimet e profesionistëve të edukimit special në lidhje

me format e përballimit proaktiv?

1.5.5 Pyetje kërkimore 5: A ka ndryshime në nivelin e burnoutit përsa i përket gjinisë te

profesionistët e edukimit special ?


6

1.5.6 Pyetje kërkimore 6: A ka ndryshime në përjetimin e nivelit të burnoutit ndërmjet

profesionistëve të edukimit special për sa i përket moshës?

1.5.7 Pyetja kërkimore 7: A varet burnouti professional nga mosha dhe nëse Po si korrelojnë

këto variabla midis tyre?

1.5.8 Pyetje kërkimore 8: A ka ndryshime në nivelin e përjetimit të burnoutit ndërmjet

profesionistëve të edukimit special në lidhje me vitet e punës në këtë profesion?

1.5.9 Pyetje kërkimore 9: A varet niveli i përjetimit të burnoutit ndërmjet profesionistëve të

edukimit special në lidhje me statusin civil dhe si korrelojnë këto dy variabla me burnoutin

profesional?

1.6 Objektivat e studimit cilësor

1.6.1 Objektivi 1: Identifikimi i perceptimeve të profesionistëve të edukimit special në lidhje me

përjetimin e elementëve të burnoutit.

1.6.1.1 Pyetja kërkimore e ngritur për këtë objektiv është: Si shfaqen perceptimet e

profesionistëve të edukimit special në lidhje me përjetimin e elementëve të burnoutit?

1.6.1 Objekivi 2: Identifikimi i perceptimeve të profesionistëve të edukimit special në lidhje me

strategjitë përballuese që ata përdorin gjatë punës së tyre me nxënësit me nevoja të veçanta.


profesionistëve të edukimit special, në lidhje me strategjitë përballuese që ata përdorin gjatë

punës së tyre me nxënësit me nevoja të veçanta?

1.7 Rëndësia e studimit

Rëndësia e këtij studimi lidhet me faktin e rritjes së vemendjes ndaj fushës së edukimit special,

ndaj profesionistëve të kësaj fushe dhe nevojës për të zhvilluar në të ardhmen strategji

përballuese proaktive të cilat lehtësojnë punën e tyre, rrisin aftësitë përballuese dhe zvogëlojnë

mundësinë e përjetimit të burnoutit. Ky është ndër studimet e para të cilët studiojnë fenomenin e


7

burnoutit të lidhur me strategjitë përballuese proakive në edukimin special në Shqipëri, prandaj

kontributi i këtij studimi lidhet me përpjekjen për të paraqitur nga afër përjetimet e këtyre

profesionistëve në lidhje me këtë fenomen. Studimi është gjithpërfshirës duke u shtrirë në të

gjitha institucionet arsimore të edukimit special në Shqipëri.

Ky studim është mbështetur në gjetjet e autorëve lider ne fushën e burnoutit profesional, si dhe

nga studimet e fundit të cilat janë realizuar në këtë fushë. Burnouti Profesional dhe Përballimi

Proaktiv, janë matur nëpërmjet instrumentëve përkatës për secilin prej tyre, Maslach Burnout

Inventory dhe Proactive Coping Inventory.

1.8 Struktura e punimit

1.8.1 Kapitulli i parë

1.8.1.1 Hyrja

Ky sektor trajton problemin qendror të studimit dhe karakteristikat e tij. Ai paraqet çështjet e

lidhura me fenomenin e burnoutit, konceptimin e punimit, qëllimin e studimit, pyetjet dhe

hipotezat kërkimore, rëndësinë e studimit dhe operacionalizimet konceptuale të termave të

përdorur.

1.8.2 Kapitulli i dytë

Kapitulli i dytë paraqet përçasjet më të rëndësishme teorike të cilat mbështesin fenomenin e

burnoutit dhe përballimit proaktiv. Shqyrtimi i literaturës parashtron konceptimet më të

rëndësishme dhe më të fundit të çështjes në fjalë. Në këtë kapitull paraqiten gjetjet dhe teoritë e

burnoutit profesional dhe përballimit proaktiv, teoritë e zhvillimit të burnoutit, faktorët ndikues

në burnout, lidhjet teorike dhe kërkimore që ekzistojnë mes burnoutit dhe strategjive përballuese

si dhe sugjerime të cilat nxisin përdorimin e strategjive proaktive dhe minimizojnë përjetimin e

niveleve të burnoutit.

1.8.3 Kapitulli i tretë

Në kapitullin e tretë është trajtuar “Metodologjia”. Për gjetjet dhe analizimin e tyre është

përdorur metoda sasiore dhe cilësore. Në metodën sasiore janë trajtuar: qëllimi, objektivat,


8

pyetjet kërkimore, kampioni dhe popullata, instrumentet e përdorura, proçedura e mbledhjes së të

dhënave, si dhe përshkrimi i analizave statistikore të përdorura. Për analizën cilësore të studimit,

janë përshkruar: zgjedhja e respondentëve, analiza e të dhënave nga intervistat e realizuara,

teknika e përdorur dhe nxjerrja e rezultateve.

1.8.4 Kapitulli i katërt

Në kapitullin e katërt, janë paraqitur “Gjetjet e kërkimit sasior dhe atij cilësor”. Janë paraqitur:

analiza faktoriale, analizat përshkruese të variablave të marrë në studim, si dhe analizat e

korrelacionit, regresionit dhe testeve të pavarësisë. Në vijim të analizës përshkruese, kemi

analizën e marrëdhënies mes variablave të përfshirë në studim si dhe gjetjet për këto

marrëdhënie. Janë paraqitur gjithashtu edhe gjetjet e ndryshimeve që ekzistojnë mes grupeve të

përfshirë në studim nëpërmjet testeve të pavarësisë. Në pjesën dytë të kapitullit janë paraqitur

gjetjet e kërkimit cilësor, janë identifikuar kategoritë kryesore të organizuara rreth temave

kryesore.

1.8.5 Kapitulli i pestë

Kapitulli i pestë, përfshin Diskutime, Përfundime dhe Rekomandime në të cilin paraqiten të

kombinuara gjetjet sasiore dhe cilësore por të shpjeguara dhe interpretuara sipas modeleve

teorike mbi të cilat është ndërtuar ky studim. Kapitulli i Diskutimeve trajton këndvështrime

teorike dhe personale rreth gjetjeve dhe përgjigjeve të pyetjeve dhe hipotezave kërkimore të

ngritura në fillim të studimit.

Në mënyrë të përmbledhur paraqiten përfundimet e gjetjeve të hipotezave dhe pyetjeve

kërkimore, të shoqëruara me rekomandimet përkatëse për kërkimet e tjera në të ardhmen në

përputhje me këto rezultate.

Studimi mbyllet me referencat përkatëse nga të cilat janë nxjerrë informacionet teorike të

trajtuara gjatë studimit, shtojcat e tabelave dhe instrumentet e përdorur për realizimin e këtij

studimi.


9

1.9 Përkufizime të variablave konceptualë

Burnouti profesional: “Një përgjigje e pandërprerë ndaj stresit kronik të punës, që përfshin tre

dimensione; eksperienca e të qënit emocionalisht i lodhur (lodhja emocionale), qëndrime dhe

ndjenja negative drejt marrësve të shërbimeve (depersonalizimi), dhe ndjenja të arritjeve të ulëta

dhe dështimit profesional (mungesë të arritjes personale)”.

Lodhja emocionale: “Shterrim i burimeve emocionale, e pranishme te punonjësit të cilët kanë

mungesë të burimeve të përshtatshme dhe ata ndjehen sikur nuk mund të japin më tepër në punën

e tyre”.

Depersonalizim: “Përgjigje ndaj lodhjes emocionale duke rezultuar i pranishëm tek ata punonjës

që ndjehen të shkëputur nga puna e tyre dhe zhvillojnë qëndrime moskujdesëse ndaj saj”.

(Reduktimi)Arritjet personale: “Një proçes rivlerësimi, ku mbizotëron një perceptim i tillë i

punonjësve, që nuk mund të performojnë më aq mirë në punën e tyre sa mund të bënin në të

vërtetë”.

Përballim proaktiv: “Përballimi që i referohet proçeseve nëpërmjet të cilave njerëzit i paraprijnë

stresorëve të mundshëm dhe veprojnë në vazhdimësi për ti parandaluar ato”.

Përballim reflektiv: “Përballimi që ka të bëjë me një sërë aternativash sjellore rreth situatave

imagjinuese për analizimin e problemeve dhe hartimin e planeve hipotetike të veprimit”.

Planifikim strategjik: “Proçesi i gjenerimit të një plani veprimi të orientuar drejt synimeve, ku

detyrat madhore ndahen në komponentë më të menaxhueshëm”.

Përballimi parandalues: “Përballimi parandalues ka të bëjë me kërcënimet e mundshme në të

ardhmen, stresorët paraprirës të mundshëm, dhe përgatitja para se këto stresorë të zhvillohen

plotësisht”.

Mbështetje intsrumentale: “Është një formë përballimi, që ka të bëjë me marrjen e këshillave,

informacionit dhe feddbackut nga njerëzit e rretheve të ngushta sociale në rastet e trajtimit të

stresorëve”.


10

Mbështetje emocionale: “Është rregullimi i përkohshëm i stresit emocional nëpërmjet kërkimit

të empatisë dhe shoqërizimit me anëtarët e rrjeteve sociale. Është një vetrregullim emocional me

anë të ndihmës së të tjerëve”.

Përballimi shmangës: “Është mënyra se si ne shmangemi në momente të vështira stresi apo në

momente të vështira të përballjes me problemet nëpërmjet largimit apo duke e anashkaluar

situatën”.

1.10 Kufizimet e studimit sasior

Rreziku i përgjigjeve jo reale të profesionistëve të edukimit special në lidhje me çështjen

e studiuar (kufizim i përgjigjeve me vetraportim).

Rreziku i ngatërrimit të elementëve të përjetimit të burnoutit me ato të vlerësimit të

performancës së tyre profesionale (pavarësisht seancave shpjeguese paraprake).

Prirja e subjekteve të marrë në studim, për të plotësuar pyetësorin në një kohë më të

shkurtër sesa ajo e parashikuar, duke çuar ndonjëherë në vështirësi për ti kuptuar në thelb

çështjet që parashtrohen.

Mungesa e studimeve të mëparshme në vendin tonë që kanë si synim të trajtojnë

fenomenin e burnoutit të ndikuar specifikisht nga strategjitë përballuese proaktive, duke

vështirësuar krahasimin e gjetjeve me studimet e mëparshme.

1.11Kufizime të studimit cilësor

Subjektiviteti në trajtimin e elementëve të synuar në intervistë.

Pamundësia e përdorimit të metodave të tjera cilësore të cilat mund të mblidhnin

informacion më të detajuar në lidhje me perceptimet reale të profesionistëve të edukimit

special në lidhje me elementët e burnoutit dhe strategjitë përballuese që ata përdorin.

Numri i kufizuar i intervistave si pasojë e kufizimit kohor dhe gjeografik. Zhvillimi i një

numri më të madh intervistash mund të pasqyronte në mënyrë më të detajuar përjetimet e

tyre në lidhje me problemin në fjalë.

Përfshirja vetëm e subjekteve femra në intervistë. Marrja e mendimeve dhe e përjetimeve

nga meshkujt do të përbënte një burim të vlefshëm për pjesën cilësore të studimit.


11

KAPITULLI II

RISHIKIMI I LITERATURËS MBI BURNOUTIN

PROFESIONAL

2.1 Një historik i shkurtër për burnoutin profesional

Burnouti është një metaforë e përdorur zakonisht për të përshkruar një gjendje ose një proçes

lodhjeje mendore, e ngjashme me djegien nga një zjarr ose nga një qiri. Fjalori e përkufizon

burnoutin si: dështim, ose konsumim duke vënë shumë kërkesa mbi energjinë, forcën ose

burimet. Shembulli më i hershëm kur burnouti u lidh me termin e konsumimit, vjen nga

Shekspiri, i cili shkruajti më 1599 në veprën e tij “Pelegrini pasionant”: “...ajo u dogj3 nga

dashuria ashtu siç digjet4 kashta nga flakët e zjarrit...”. Më vonë, por akoma pa u zbuluar

burnouti në ambjentete e punës, njerëzit të cilët vuanin nga ai, janë portretizuar në mënyrë të

detajuar në novelën e Graham Green të vitit 1960 :” Një rast i konsumimit”, që tregon historinë e

trishtuar të një arkitekti të njohur në botë me emrin Keri, një personazh shpirtërisht i shqetësuar,

cinik dhe i deiluzionuar. Më tej, shembulli më ilustrues i burnoutit është rasti studimor i

infermieres së psikiatrisë, Znjsh. Xhones, publikuar nga Schwartz dhe Will në vitin 1953 në

revistën Psikiatria.

2.2 Zbulimi i burnoutit profesional

Pavarësisht se termi “ burnouti i stafit” u përmend për herë të parë nga Bradly në vitin 1969, në

një komunitet bazuar në programet e trajtimit për të rinjtë kriminelë, Herbert Freudenberger në

vitin 1974, konsiderohet si babai i themelimit të sindromës së burnoutit. Shkrimet e tija ndikuese

mbi burnoutin e stafit, hapën siparin e prezantimit të konceptit. Si një psikiatër i papaguar,

Freudenberger ishte i punësuar në klinikën e Nju Jorkut, për personat e varur nga droga, në një

staf të përbërë kryesisht nga të rinj, vullnetarë të motivuar dhe idealistë. Freudenberger vëzhgoi

se shumë prej punonjësve të klinikës, përjetuan një humbje graduale të energjisë si dhe humbje të

motivimit dhe përkushtimit, e shoqëruar me një sërë simptomash mendore dhe fizike. Për të

3 Burnt out 4 Burn out


12

emërtuar këtë gjendje të veçantë rraskapitjeje, e cila ndodhte zakonisht një vit pasi vullnetarët

kishin filluar të punonin në klinikën e tij, Freudenberger, zgjodhi një fjalë: burnout. Në të njëjtën

kohë Christina Maslach në vitin 1976, një psikologe sociale, u interesua për mënyrën në të cilën

njerëzit e shërbimeve njerëzore i përballonin shqetësimet emocionale në punë. Ajo vuri re se,

termi burnout ishte përdorur nga avoketërit kalifornianë për të përshkruar proçesin e

konsumimit gradual, cinizmit dhe humbjes së përkushtimit te kolegët e tyre. Maslach dhe

bashkëpunëtorët e saj, vendosën ta përshtasin këtë term sepse ishte lehtësisht i njohur për të

intervistuarit në studimin e tyre me profesionistët e shërbimeve njerëzore.

2.3 Vështrim i përgjithshëm teorik mbi burnoutin

Burnouti5 është një sindromë e lidhur me punën që në të shumtën e rasteve ndodh tek ata që

punojnë ballë për ballë me marrrësit e shërbimit në nevojën për asistencë, dhe karakterizohet në

mënyrë tipike, nga shterrimi emocional, tërheqja dhe cinizmi drejt klientëve, dhe një sens

mosarritjeje. Burnouti zakonisht konceptualizohet si një fenomen tridimensional, që përbëhet

nga lodhja, depersonalizimi, dhe joarritja. Lodhja është identifikuar si një nga reagimet më të

spikatura ndaj stresit të kërkesave të punës, dhe sensit të joarritjes në punë. Kur njerëzit ndjehen

cinikë, ata marrin një qëndrim të ftohtë, distancues dhe depersonalizues kundrejt punës së tyre

dhe njerëzve që ata ndeshin nëpërmjet punës. Ata tentojnë të minimizojnë përfshirjen e tyre në

punë, dhe madje braktisin idealet e tyre. Ndjenjat e joefektivitetit dhe joarritjes janë të

shoqëruara nga një sens në rritje të papërshtatshmërisë. Bota, duket se konspiron kundër

përpjekjeve për të bërë progres. Ata humbasin besimin në aftësitë e tyre për të bërë një ndryshim

në aspektin profesional Maslach & Schaufeli (1993).

Më gjërësisht:

Lodhja emocionale është manifestimi qëndror dhe më rëndësishëm i burnoutit. Rrënjët e lodhjes

emocionale janë pikërisht në punën emocionalisht sfiduese dhe përmbledh ndjenja të shterrimit

të burimeve të individit, Maslach (1996). Lodhja emocionale siç mbështetet edhe nga studimet

ka një rol qëndor në përjetimin e bunroutit por jo ekskluziv, sepse nuk mund të qëndrojë jashtë

kontekstit të lidhjes që ajo ka me depersonalizimin dhe arritjet personale.

5 Konsumim, shterrim emocional


13

Depersonalizimi përfaqëson një dimension të një konteksti ndërpersonal të burnoutit. Ai i

referohet një përgjigjeje negative, cinike dhe indiferente ndaj klientëve dhe mund të shoqërohet

me ndjenja pesimizmi ndaj punës së individit. Maslach e ka përkufizuar depersonalizimin si një

strategji përballuese e karakterizuar nga një përpjekje për të distancuar veten nga klientët

(marrësit e shërbimit), duke i injoruar në mënyrë aktive cilësitë e tyre unike dhe duke i trajtuar

ata si objekte të papërcaktuara. Fillimisht ky distancim konsiderohet si një strategji vetmbrojtëse

për të ruajtur objektivitetin në marrëdhënien ndërmjet punonjësit dhe klientit. Por një përpjekje e

tillë, për një kohë të gjatë mund të jetë konsumuese me kalimin e kohës dhe një imazh i tillë

depersonalizuar i klientëve mund të ruhet gjatë, Leiter et al. (2001).

Komponenti i arritjeve personale, ka të bëjë me një dimension vetvlerësimi të burnoutit. Arritjet

e ulëta personale mund të jenë problematike në ato profesione ku theksohet se efektiviteti dhe

suksesi kanë një ndikim të rëndësishëm në jetët e njerëzve. Kjo i referohet ndjenjave të mungesës

së përmbushjes dhe produktivitetit në punë, Thomas (2011).

Burnouti është një proçes i cili përshkon stade të ndryshme nga një pikë bazë, drejt një pike

kulminante. Modele të progresit të burnoutit të përshkruara në literaturë, janë në të shumtën e

rasteve modele unidireksionale të progresit drejt burnoutit, të përbëra nga tre faza të dallueshme:

emergjenca e stresit , eksperienca e stresit –ekperiencat e shkaktuara dhe së fundi, eksperienca e

reagimeve ndaj stresit - përjetimet e shkaktuara. Progresi i burnoutit përbëhet nga dy rrugë të

dallueshme që udhëhiqen nga emergjenca e stresorëve drejt reagimeve të stresit. Rrugët janë: a)

rruga konjitive, që përfshin një sens të mosarritjes personale dhe profesionale, b) rruga

emocionale, që zhvillon një sens fillestar të mbingarkesës, i ndjekur nga një sens i lodhjes

emocionale.

Profesionistët e shërbimeve humane të prekur nga stresi, mund të ndjekin rrugën konjitive ose

emocionale, ose të dyja. Në skenarin konjitiv, pritshmëritë e larta për vetpërmbushje hapin rugë

për; a) sensin për mosarritje personale e ndjekur nga b) një sens i mosarritjes profesionale, si

rezultat i të cilit individi ndjen një sens të thellë të jovazhdimësisë. Për pasojë, ai ose ajo mund

të drejtohet nga reagime të ndryshme funksionale ose disfunksionale. Përgjigjet funksionale

(mekanizmat e përballimit) sikurse edhe ato disfunksionale (p.sh: cinizmi, apatia dhe rixhiditeti),

mund të përdoren duke i hapur rrugë stresit.


14

Në skenarin emocional, fillimisht paraqitet një sens i mbingarkesës (pasojat e ngjarjeve të

ndryshme stresuese) duke i zhvilluar individit ndjenjën, se puna e tij ose e saj është

jashtëzakonisht e vështirë. Për pasojë, individi ndjehet emocionalisht i lodhur, i zhgënjyer, në

fund të ditws së tij. Sikurse në skenarin konjitv, individi i përgjigjet ndjenjave të tilla, duke

zhvilluar një kombinim të reagimeve funksionale dhe disfunksionale.

Skenari i kombinuar konjitiv - emocional mund të fillojë me një sens të mosarritjes personale

dhe mbingarkesës. Ngjarjet stresuese, të kombinuara me pritshmëri të larta, dhe të

papërmbushura, prodhojnë stres primar – duke shkaktuar eksperienca të tilla si, sens të

mosarritjes personale dhe të mbingarkesës. Këto të dyja të kombinuara, çojnë në lindjen e një

stresi dytësor – eksperiencat e shkaktuara; sens mosvazhdimësie. Ndryshimet individuale në

personalitet, në eksperiencat parësore dhe në mbështetjen sociale dhe familjare, mund të luajnë

një rol të rëndësishëm për të vendosur, se çfarë rrugësh dhe përgjigjesh duhen ndërmarrë.

Kërkimet e Maslach (1982), kanë gërmuar botën e punonjësve të shërbimit dhe strategjive

përballuese të përdorura për identitetin profesional dhe sjelljen në punë.

Burnouti është një ndryshor i vazhdueshëm, që radhitet nga shkallët më të ulëta deri në ata më të

larta të ndjenjave, Maslach, Jackson & Leiter (1996). Burnouti nuk është shikuar si një ndryshor

i të qënit i pranishëm ose mungues, por gjëndet diku aty brenda radhitjes nga shkalla më e ulët

deri te ajo më e larta e ndjenjave .

Burnouti fillon me shenjat paralajmëruese të tilla si frustrimi, shpërthimet emocionale, probleme

me shëndetin dhe përdorimi i drogave dhe alkoolit. Profesionet e ndihmës, përfshirë punonjësit

socialë, infermierët, mësuesit, dhe oficerët e policisë, janë më të prirur për burnout. Ankesat të

cilat janë të zakonshme te profesionistët e shërbimeve humane përfshijnë: orët e zgjatura,

izolimin, mungesën e pavarësisë, nevojat e klientëve, perceptimi publik, mungesa e burimeve,

kritere të pamjaftueshme për matjen e arritjeve, kërkesat për produktivitet, mungesa e

trajnimeve, ndërhyrje administrative dhe apatia. Stresorët primarë në dhënësit e shërbimit

perfshijnë: aktivitete të jetës së përditshme; funksionimi konjtiv i varësit dhe sjelljet e varësit, të

cilat përbëjnë një kërcënim për sigurinë, Stevens & Higgins (2002). Kur dhënësit e shërbimit

fillojnë të nënvlerësojnë stresorët primarë, stresorët sekondarë pastaj bëhen prevalentë. Stresorët

sekondarë përfshijnë: Rolet familjare, rolet në punë, aktivitetet sociale, dhe humbja e vetes.


15

Strategjitë përballuese mund të jenë mbrojtëse. Ata alternojnë përgjigjen e një individi ndaj

stresorit, dhe ndihmojnë në zhvillimin e elasticitetit ndaj stresorëve të mëvonshëm.

Marrëdhënia që individi ka me punën si dhe vështirësitë që dalin në pah kur kjo marëdhënie

shfaqet problematike, është njohur si një fenomen i rëndësishëm i epokës moderne, Maslach,

Schaufeli & Leiter (2001). Ajo çfarë ka rezultuar nga studimet, është mënyra e konceptimit të

burnoutit si një sindromë psikologjike, e cila vjen si përgjigje ndaj stresorëve kronikë

ndërpersonalë në punë. Ch. Maslach (1982), e përkufizon këtë koncept në këtë mënyrë: ¨një

sindromë e lodhjes fizike dhe emocionale, që përfshin zhvillimin e një vetvlerësimi negativ,

qëndrime negative ndaj punës dhe humbje të të kuptuarit dhe simpatisë ndaj klientëve¨. Burnouti

profesional është një sindromë e shkaktuar nga stresi i përkohshëm që çon në shterrim të

burimeve emocionale dhe personale dhe humbje të energjisë së një personi gjatë punës. Burnouti

profesional ndodh atëherë kur emocione negative grumbullohen pa një mundësi shkarkimi,

Maslach & Leiter (1997). Rreziku i burnoutit qëndron në faktin se nuk është një sindromë

afatshkurtër por e zgjatur në kohë. Ndjenjat negative të personave me nivele të larta të burnoutit

lidhen me humbjen e sensit të aktivitetit të tyre profesional, humbje të aftësisë për vetrealizim si

dhe humbje te perspektivës personale. Literatura e vë theksin në faktorët personalë dhe mjedisorë

të cilët ndikojnë në shfaqjen e burnoutit. Duke u bazuar në teorinë e Ch. Maslach, disa veçori

personale ndikojnë në zhvillimin e kësaj gjendjeje, p.sh; nivele të larta të ndryshimeve

emocionale (neurotizmi), nivele të lara të vetkontrollit, veçanërisht dëshira për të ndrydhur

emocione negative, të kuptuarit e motiveve të sjelljes personale, predispozita ndaj niveleve të

larta të ankthit dhe reagimeve depresive, e lidhur me mungesën e arritjes së standarteve të

brendshme dhe bllokimi i emocioneve negative brenda nesh dhe një strukturë e ngurtë personale.

Kërkesat në punë nuk janë përcaktuese për shfaqjen e stresit. Problemi qëndron në

mospërputhjen ndërmjet këtyre kërkesave dhe vlerësimit subjektiv të burimeve personale. Këtu

kemi një disonancë konjitive: sa më shumë punon një individ, aq më shumë ai shmang

mendimet dhe ndjenjat që lidhen me burnoutin. Kërkimet kanë treguar se shumë individë e

konsiderojnë stresin në punë si një dështim dhe dobësi personale. Kjo është arsyeja, pse ai

shkakton një mohim bazuar në ndjenja faji dhe shpie në faktin që njerëzit përjetojnë vështirësi

për ti pranuar praninë e këtyre problemeve. Stresi profesional nuk është një problem i individëve

të vështirë, por një problem i situatave të vështira (të pazgjidhura) në marëdhëniet në vetvete

ashtu edhe në strukturën e marëdhënieve ndërpersonale, një përcaktim i paqartë i pozicioneve


16

dhe roleve sociale, mungesë e mbështetjes emocionale nga ana e kolegëve dhe lidershipit.

Psikologët, përcaktojnë tre komponentë të burnoutit profesional: lodhja emocionale,

depersonalizimi dhe reduktimi i arritjeve. Sipas teorisë së Maslach (1986), sindroma e burnoutit

zhvillohet në tre stade. Në stadin e parë individi është fizikisht dhe emocionalisht i lodhur, mund

të ketë dhimbje koke, ftohje ose çdo lloj tjetër problemi shëndetësor. Në stadin e dytë të

sindromës së burnoutit janë tipike dhe dy grupe të tjera simptomash: individi mund të zhvillojë

qëndrime cinike dhe jopersonale ndaj të tjerëve (përfshirë anëtarët e organizatës dhe klientët),

sikurse ai mund të zhvillojë edhe mendime dhe ndjenja negative rreth vetes së tij, si pasojë e

ndjenjave që ai përjeton për të tjerët. Për të shmangur këto ndjenja negative individi zakonisht

“mbyllet në guackën e tij”, bën minimumin e sasisë së punës dhe nuk dëshiron të ketë konflikte

me të tjerët. Individi mund të zhvillojë simptomat e vetëm një grupi të vetëm ose edhe të dy

grupeve paralelisht. Stadi final është burnouti total, i cili nuk ndodh shumë shpesh. Në këtë stad

individi shfaq mospëlqim për çdo gjë, veten e tij dhe botën në tërësi; jeta është tashmë jashtë

kontrollit.

Sindroma e burnoutit ka për qëllim shpjegimin e proçesit e përkeqësimit fizik dhe mendor te

profesionistët që punojnë në fusha të tila si, mësimdhënia, kujdesi shëndetësor, puna sociale ose

shërbimet e urgjencave ligjore, Plana, Fabregat & Gassió (2003). Për rrjedhojë, sindroma e

burnoutit është përkufizuar nga Maslach (1982), si: “një përgjigje e pandërprerë ndaj stresit

kronik të punës, që përfshin tre dimensione; eksperienca e të qënit emocionalisht i lodhur (lodhja

emocionale), qëndrime dhe ndjenja negative drejt marrësve të shërbimeve (depersonalizimi),

dhe ndjenja të arritjeve të uleta dhe dështimit profesional (mungesë të arritjes personale) “. Ky

përkufizim është propozuar në bazë të studimeve të nxjerra nga ai që mund të kosiderohet

instrumenti më i përdorur zakonisht në kërkim mbi këtë fenomen, Maslach Burnout Inventory.

Rendi vijues i shfaqjes dhe i zhvillimit të tre dimensioneve të sindromës së burnoutit, dhe

etiologjisë së tij si një përgjigje ndaj stresit okupacional te profesionistët e shërbimeve humane,

janë konsideruar çështje të rëndësishme për hartimin e ndërhyrjeve parandaluese të përshtatshme,

dhe janë zhvilluar shumë modele shpjeguese. Gil-Monte dhe Peiro (1997, 1999) bënë një analizë

të detajuar të një sërë modelesh nga këto prespektiva, duke propozuar si përgjigje modele të reja

interpretuese. Këta autorë kanë sugjeruar që sindroma e burnoutit fillon me një kombinim të

ndjenjave të arritjeve të ulëta personale dhe lodhjes emocionale, duke konsideruar qëndrimet për


17

depersonalizimin si një strategji përballimi. Duke konsideruar shkaqet e burnoutit në punë, ata

kanë formuluar një model, që integron variabla personalë, ndërpersonale dhe organizacionalë,

duke e konceptualizuar burnoutin si: “ … një përgjigje ndaj stresit të perceptuar të punës, që del

pas një proçesi të rivlerësimit konjitiv, kur strategjitë përballuese të përdorura nga profesionistët

nuk janë efektive për të reduktuar këtë stres të perceptuar në punë, Plana, et al (2003). Kështu që,

përballimi ka një lidhje të madhe me ndërhyrjen parandaluese, në kuptimin që strategji

përballuese të përshtatshme mund të jenë vërtetë të ndihmës, në shmangien e shfaqjes dhe

zhvilimit të sindromës së burnoutit në punë.

Është më se e arsyeshme se njerëzit të ndjehen të lodhur dhe të rraskapitur nga ndryshimet e

fundit në vendet e tyre të punës. Intensifikimi i punës, këmbëngulja për fleksibilitet, mungesa e

kontrollit e shumë të tjera, është realiteti i shumë punonjësve në ditët tona. Stresi, burnouti,

ankthi dhe depresioni janë konsideruar si shkaktarë të rëndësishëm të problemeve shëndetësore.

Nëse takojmë një person i cili mezi e merr veten nga lodhja, me një sërë simptomash fizike, i cili

tërhiqet nga marrëdhëniet sociale, dhe ka një ndjenjë të rritur të joefiçiencës, ka shumë gjasa që

ky person që takojmë të jetë në fillim ose në vazhdimësi të proçesit të burnoutit. Në vijim të

kësaj, ky proçes mund të mos jetë i lidhur domosdoshmërisht me punën. Në kërkimet e Hallsten

(1993), Lindblom K. M., et al., (2006) gjetën, se një mjedis kërcënues është njëri faktor kyç në

burnout. Në vijim, Lindblom et al., (2006),u bazua edhe në gjetjet e Pines dhe Aronson (1988),

të cilët e përshkruan burnoutin të lidhur me situata emocionalisht të vështira për tu përballuar dhe

të cilat zgjasin në kohë. Sidoqoftë burnouti është në mënyrë ekskluzive i lidhur me punën dhe

kjo bazohet në të njëjtat teori si ato të stresit të lidhur me vendin e punës. Lindblom et al.,

(2006), gjeti në kërkimet e Brill (1984), që burnouti konsiderohej i lidhur me punën, atëherë kur

performanca në një punë të caktuar kthehet në një gjendje disfunksionale dhe disforike dhe

përmirësimi nuk mund të ndodhë pa ndihmë nga jashtë ose pa ristrukturim organizativ. Teori të

ndryshme janë zhvilluar për të shpjeguar stresin e lidhur me punën i cili buron nga koncepti i

ndërveprimit ndërmjet punonjësit dhe mjedisit të punës, si p.sh; Teoria e Karasek (1979), e

kontrollit të kërkesave të punës. Sipas këtyre teorive, stresi i lidhur me punën, nuk është diçka e

papritur. Është një proçes ku pritshmëritë për një feedback pozitiv, për shpërblim dhe për

përpjekjet e shumta nuk plotësohen, duke çuar në më shumë përpjekje, lodhje të tejzgjatur dhe

reagime stresante. Ky proçes i stresit të tejzgjatur është gjithashtu elementi kyç i teorive të

burnoutit, Lindblom et al. ( 2006). Gjashtë fusha janë konsideruar të rëndësishme në vendin e


18

punës, përsa i përket kontributit të tyre në burnout, Maslach & Leiter (1977). Nga kërkimet mbi

stresin në punë ne njohim: kërkesat, kontrollin dhe përballimi, por Maslach dhe Leiter (1999),

gjithashtu shtuan shpërblimin, ndershmërinë dhe vlerat korresponduese. Këto gjashtë fusha, ose

faktorë psikologjikë të punës mbulojnë përçasjet më të rëndësishme teorike në fushën e

burnoutit.

2.3.1 Përkufizime të burnoutit

Burnouti është përkufizuar nga Freudenberger (1980) si “ dikush që është në një gjëndje

lodhje ose frustrimi …….” (fq 13 ) . Ata që vuajnë burnoutin nuk e perceptojne veten e

tyre si të zemëruar, rixhidë ose cinikë, por besojnë se kanë punuar më shumë se duhet,

kanë dhënë më shumë sesa janë vlerësuar, Hawkins (2008). Freudenberger (1980),

shton, “ Burnouti është një gjendje kronike, është diçka drejt të cilit një person ka punuar

për një periudhë javësh, muajsh, madje edhe vitesh “ (fq.13). Burnouti eshtë kronik. Ai

është një pasojë e një situate në punë ku një individ idealist, ndjen se ai po godet kokën e

tij pas muri në punë ditë pas dite, duke shpresuar të ketë një impakt në punën e tij.

Burnouti është i pashmangshëm kur individi këmbëngul në përpjekjen e tij për të arritur

një nivel pritshmërie që është dramatikisht i kundërt me realitetin.

Potter shprehet: “ Burnouti ne punë, është një dëmtim i motivimit në punë “, Hawkins

(2008).

Maslach 1982, gjeti tre elementë për të përshkruar modelin e saj të burnoutit: a) lodhja

emocionale; b) depersonalizimi; dhe c) arritja personale. Këta elementë

bashkëekzistojnë, ndërsa shikohen individualisht si një proçes hap pas hapi, me lodhjen

emocionale si një variabël kyç për arritjen e burnoutit, Brock & Grady (2002). Burnouti

nuk ndodh në një episod të vetëm dramatik, por është progresiv, i zgjatur dhe shfaqet në

faza, Hawkins (2008).

Burnouti është një sindromë e cila buron nga perceptimet individuale të nevojave të

paplotësuara dhe pritshmëritë e papërmbushura. Ai karakterizohet nga një deiluzionim

progresiv, i lidhur me simptoma fizike dhe psikologjike që zvogëlojnë vetvlerësimin e

individit. Zhvillohet gradualisht gjatë një periudhe të caktuar kohore, Gold & Roth

(1993).


19

2.3.2 Shenjat paralmëruese dhe simptomat e burnoutit

Burnouti manifestohet perveç aspekteve të tjera psikologjike edhe në aspektin fizik. Ndër

shenjat dhe simptomat kryesore fizike të burnoutit mund të përmenden : ndjesia e lodhjes

në shumicën e kohës, një imunitet i ulët dhe ndjesia e të qënit i sëmurë, apo dhimbje të

vazhdueshme të kokës, të shpinës dhe të muskujve.

Sikurse edhe u shpjegua me lart burnouti prek edhe aspektin emocional, me shenja të

tilla si, ndjenja dështimi dhe vetdyshimi, të ndjerit i pashpresë, apo i zënë në kurth, i

mposhtur, humbje e motivimit, si dhe pamje klinike negative në rritje.

Ndërsa në aspektin sjellor, burnouti manifestohet, me tërheqje nga përgjegjësitë, izolim të

vetes dhe të tjerëve, marrja e një kohe të gjatë për të bërë gjërat, përdorimi i alkoolit,

drogave për ta përballuar, nxjerrja e frustrimeve te të tjerët, apo ardhja me vonesë në

punë apo largimi herët nga puna.

Janë të shumta shkaqet, që kontribuojnë në burnout, ndër të cilat është edhe vete puna. Të

ndjerit sikur ke pak ose aspak kontroll mbi punën, apo mungesa e mirënjohjes dhe e shpërblimit

për punën e mirë, pritshmëri të paqarta për punën, mungesa e përdorimit të strategjive

përballuese, puna monotone dhe josfiduese dhe të punuarit në një mjedis kaotik dhe nën presion,

janw të gjitha shkaqe të mundshme që çojnë në burnout.

Shkaqet e lidhura me stilin e jetës, janë gjithashtu faktorë të mundshëm që kontribuojnë në

burnout. Ndër to mund të përmendim; të punuarit shumë, pa kohë të mjaftueshme për relaks

dhe socializim, të bësh shumë gjëra për shumë njerëz, marrja përsipër e shumë përgjegjësive, pa

shumë ndihmë nga të tjerët, jo gjumë i mjaftueshëm, mospërdorimi i strategjive përballuese dhe

mungesa e marëdhënieve të ngushta mbështetëse.

Ndërsa si tipare të personalitetit mund të theksojmë se, tendenca perfeksioniste: „asgjë nuk është

mirë mjaftueshëm‟, pamja pesimiste për botën dhe për veten, nevoja për të qënë nën kontroll,

kundërshtimi për t‟ia deleguar të tjerëve, si dhe arritjet e larta; (tipi A i personalitetit), janë

gjithashtu ndër të tjera shkaqe që kontribuojnë në burnout.


20

2.3.3 Burnouti, një proçes dinamik

Cherniss, (2003), ishte ndër studiuesit e parë i cili dha një përshkrim të proçesit të burnoutit.

Sipas tij, burnouti i referohet një proçesi në të cilin sjelljet dhe qëndrimet e profesionistëve

ndryshojnë në mënyrë negative, si përgjigje ndaj kërkesave të punës. Në mënyrë më specifike:

faza e parë përfshin një mungesë balance ndërmjet burimeve dhe kërkesave (stresi). Faza e dytë,

është trysnia emocionale, e menjëhershme, afatshkurtër, lodhja dhe rraskapitja. Faza e tretë ka të

bëjë me një sërë ndryshimesh në qëndrime dhe në sjellje si një tendencë për ti trajtuar klientët

mekanikisht, (përballimi mbrojtës). Në këtë mënyrë Cherniss (2003), i konsideroi kërkesat e

tepruara në punë si shkakun kryesor të burnoutit profesional, i nxitur nga një strategji përballuese

mbrojtëse e karakterizuar nga shmangia dhe tërheqja. Të tjerë studiues kanë dhënë përkufizime

të tjera të proçesit të zhvilimit të burnoutit. Edelwich dhe Brodsky (1980) e përshkruan burnoutin

si një proçes të rritjes së niveleve të deiluzionimit, humbje progresive e idealeve, energjisë dhe

qëllimit të përjetuara nga profesionistët e shërbimeve të ndihmës, si pasojë e kushteve në punë.

Sipas Etzion (1987), burnouti është një proçes i ngadaltë zhvillimi, i cili fillon pa paralajmërim

dhe evolon pothuajse në mënyrë të panjohur deri në një pikë të veçantë. Në mënyrë të papritur,

individi ndjehet i rraskapitur dhe i paaftë të lidhë këtë përvojë shterruese me ndonjë ngjarje të

veçantë stresuese. Etzion (1987), sugjeroi se :

« Mospërputhjet e vazhdueshme, shumë pak të njohura dhe në të shumtën e rasteve të mohuara

ndërmjet karakteristikave personale dhe atyre të mjedisit, janë burim i një proçesi të ngadaltë dhe

të fshehtë të një erosioni psikologjik. Ndryshe nga fenomenet e tjera, stresorët e vegjël të

mospërputhjeve nuk shkaktojnë gjendje alarmi dhe rrallëherë janë subjekt i përpjekjeve

përballuese » (fq. 195).

Nga ana tjetër Hallsten (1993), paraqiti një panoramë më të ndërlikuar të proçesit të burnoutit. Ai

e përkufizoi burnoutin si një formë depresioni që rezulton nga proçesi i konsumimit, që është një

shkak i domosdoshëm për burnout. Kështu që, ai nuk është një rezultat (p.sh, një gjendje e

veçantë mendore), por është aetiologji6. Ai hamendësoi, se proçesi i konsumimit ndodh atëherë

kur, roli aktiv dhe vetpërcaktues, kërcënohet pa një rol alternativ tjetër. Shumë përkufizime të

burnoutit i përmbahen faktit që, burnouti fillon me një gjendje stresi i cili rezulton nga një

6 proçesi i cili zhvillohet në disa faza të ndryshme


21

mospërputhshmëri, ndërmjet pritshmërive të individit dhe idelaleve të tij nga njëra anë dhe nga

ana tjetër nga realiteti i ashpër i jetës së përditshme të punës. Ky stres mund të vihet re nga

individi ose mos të vihet re për një kohë të gjatë. Gradualisht, individi fillon të ndjehet

emocionalisht i lodhur dhe fillon të ndryshojë qëndrimet e tij ose të saj kundrejt punës si dhe

ndaj njerëzve me të cilët punon çdo ditë. Një proçes i tillë finalizohet me burnout. Mënyra sesi

individi e përballon stresin, është konsideruar nga shumë përçasje si një element kyç në

zhvillimin e burnoutit, Schaufeli & Buunk (2003).

2.4 Teoritë e burnoutit

2.4.1 Burnouti një humbje apo burim përballues

Teoria mbi burimet është një teori me bazë motivacionale, e cila thekson se stresi ndodh; a) kur

kërcënohen burimet, b) kur humbasin burimet. Burimet janë përkufizuar si objekte me vlerë,

rrethana, karakteristika personale dhe energji. Shpjegimi bazë në teorinë e burimeve është

pikërisht përdorimi i këtyre burimeve, ndërsa burnouti karakterizohet nga shterrimi i këtyre

burimeve. Burnouti ka më shumë gjasa të ndodhë kur, individët i humbasin burimet dhe nuk i

fitojnë dot. P.sh, te mësuesit, ndërveprimet negative me nxënësit, prindërit dhe drejtuesit, që

konsiderohen humbje në nivel ndërpersonal, janë më të shumta se fitimet e përditshme që ata

marrin nga puna e tyre. Kur humbja e burimeve ndodh, individët janë më të motivuar në aftësitë

e tyre përballuese për ti rifituar këto burime dhe për të parandaluar humbjet. E parë në këtë

këndvështrim, burnouti si shterrim i burimeve emocionale, mund të konsiderohet si çmimi

përfundimtar i përpjekjeve të individit për të rifituar burimet e humbura ose për të parandaluar

humbjen e tyre, Schaufeli & Buunk (2003).

2.4.2 Shkëmbimi social, teoria e papanësisë dhe reciprocitetit

Teoria e paanësisë së Walster, është ndoshta teoria më ndikuese e shkëmbimit social, që është

aplikuar si në nivel ndërpersonal ashtu edhe në atë organizacional, Buunk & Schaufeli (2003).

Sipas teorisë së paanësisë, njerëzit përdorin reciprocitetin në marëdhëniet ndërpersonale dhe

organizacionale, ajo çfarë ata investojnë dhe fitojnë nga një marëdhenie duhet të jetë

porpocionale, me investimet dhe përfitimet e palës tjetër në këtë marëdhënie. Nga perkufizimi i

Adams (1965), Schaufeli, Dierendonck & Gorp (1996), citojnë, se reciprociteti është shkëmbimi


22

i barabartë ndërmjet palëve. Në formulën e tij klasike të paanësisë, kjo është shprehur nga rrjeti i

investimeve dhe rezultateve të një personi target dhe nga ata të palës tjetër respektivisht. Një

mungesë resiprociteti “njëanshmëri” ekziston, kur e mëvonshmja peshon më shumë se e

mëparshmja.

Nga kërkimet e Chadwich- Jones (1976), ata gjithashtu gjetën se proçesi i konsumimit,

zhvillohet në disa faza të ndryshme. Ata gjithashtu gjetën, se paanësia dhe reciprociteti, te

përdorura në teorinë origjinale të Adams (1965), janë pothuajse terma identikë. Në mënyrë

thelbësore koncepti i paanësisë përfshin një proçes të krahasimit social, ku investimet dhe

rezultatet e një individi krahasohen me ato të një pale tjetër (reale ose hipotetike), Schaufeli,

Dierendonck & Gorp (1996). Gjithsesi në kërkimet e Pritchard (1969), u kritikua teoria e

paanësisë për neglizhencë të rolit të standarteve të brëndshme si njësi krahasuese. Sipas Pritchard

(1969), standartet e brendshme i referohen shumës së rezultateve që një person percepton nga të

qënit i përputhshëm më burimet e tija ose te saja, pa marrë parasysh palën tjetër. Kështu që

njëanshmëria lind nga mungesa e korrespondencës së burimeve dhe rezultateve të vetë personit.

Në vend të krahasimeve sociale të deklaruara nga teoria klasike e paanësisë, Pritchard (1969),

sugjeron se krahasimet ndërpersonale luajnë një rol të rëndësishëm në proçeset e shkëmbimit

social. Në vijim të arsyetimit të Pritchard, reciprociteti është përkufizuar këtu si “barazia e

investimeve të përceptuara dhe rezultateve relative me standartet personale të vetë personit” .

2.4.2.1 Reciprociteti ne nivel ndërpersonal

Kohët e fundit, Buunk dhe Schaufeli (1993), bënë një përpjekje për të lidhur, burnoutin me

proçeset e shkëmbimit social në nivel ndërpersonal. Teza e tyre qëndrore është, që burnouti

zhvillohet në mënyrë parësore në kontekstin social dhe ndërpersonal të një organizate pune. Ata

ndoqën koncepin e Maslach (1982), që burnouti është një sindromë e lodhjes emocionale,

depersonalizimit dhe reduktimit te arritjes personale, që i kanë rrënjët në kërkesat emocionale

dhe marëdhëniet ndërpersonale ndërmjet dhënësit të shërbimit dhe marrësit. Për më tepër ka të

ngjarë, që kur zhvillohet një mungesë reciprociteti, ku dhënësit e shërbimit ndjejnë se në mënyrë

të vazhdueshme japin më shumë në marrëdhëniet me marrësit e tyre, sesa ata marrin mbrapsht.

Kjo mundet që të shterrojë burimet e tyre emocionale dhe mund ti çojë ata në burnout.


23

Sipas Buunk dhe Schaufeli (1993), mund të nxirret përfundim nga teoria e paanësisë, se kjo

mungesë reciprociteti dhe lodhja emocionale si rezultat mund të kenë lidhje – ndërmjet të

tjerëve, duke ulur investimet e personit në marëdhëniet e tyre me marrësit, në të njëjtën kohë

duke ulur edhe rezultatet e tyre. Në këtë mënyrë, ata i përgjigjen atyre në një mënyrë

depersonalizuese, në vend të një përgjigjeje empatike, Buunk & Schaufeli (2003).

2.4.2.2 Reciprociteti ne nivel organizacional

Është argumntuar se përveç perspektivës ndërpersonale, burnouti duhet gjithashtu te

konsiderohet brenda një konteksti organizacional. Kërkime të ndryshme kanë demonstruar që

burnouti është pozitivisht i lidhur me karakteristika të veçanta të punës (p.sh: ngarkesa në punë,

probleme të rolit, dhe mungesa e autonomisë), mungesa e mbështetjes sociale nga kolegët ose

supervizorët dhe sjelljet tërheqëse organizacionale (p.sh: largimi nga puna, heshtja, abstenimi

dhe ardhja vonë në punë). Proçese të njëjta të shkëmbimit social, të cilat janë vërejtur në

marëdhëniet ndërpersonale që drejtojnë marëdhënien e punonjësve me organizatën e tij ose të

saj. Kontrata psikologjike është përkufizuar si: “ pritshmëritë e mbajtura nga punonjësit, rreth

natyrës së shkëmbimit të tyre me organizatën”. Pritshmëritë fokusohen në çështje konkrete si:

ngarkesa në punë, sikurse edhe vlerësimi dhe dinjiteti në punë, si dhe mbështetja nga

supervizorët dhe kolegët. Kontrata psikologjike reflekton konceptin subjektiv të punonjësve për

reciprocitetin, duke vepruar si një standart i brendshëm; ai/ajo pret fitime ose rezultate nga një

organizatë të cilat janë porpocionale me investimet e tij. Kur kontrata psikologjike është

cënuar, sepse eksperienca nuk përputhet me pritshmëritë, tërheqja konjitive dhe sjellore, mund të

rezultojë në moskënaqësi, tentativë për heshtje, largim nga puna dhe abstenizëm, Schaufeli,

(2003). Është hipotezuar që burnouti mund të ndodhw atwherw kur kontrata psikologjike

cënohet dhe punonjësi percepton një mungesë reciprociteti në marëdhëniet e tija / saja me

organizatën.

2.4.3 Kontrata psikologjike sipas teorisë së paanësisë

Në gjetjet e Brill (1984), ai thekson rolin e pritshmërive të punonjësve, duke e përkufizuar

burnoutin “veçanërisht një gjendje disforike, disfunksionale e lidhur me punën”. Për më tepër

Cherniss (1980), tregoi që pritshmëritë jorealiste, shpesh të hasuara te të sapoardhurit në

profesionet e pwrkujdesjes, nuk kufizohen në marëdhënien më marrësit e shërbimit, por


24

përfshijnë edhe mjedisin organizacional gjithashtu. Ai argumenton që, kur pritshmëritë janë të

larta (p.sh: rreth autonomisë ose kolektivitetit në punë), dhe përplasen me realitetin e ashpër,

profesionistët e rinj mund të zhvillojnë burnoutin. Sikurse u theksua edhe me parë pritshmëritë e

paarritura janë elementi kryesor i dhunimit të kontratës psikologjike. Nga prespektiva e teorisë

së paanësisë, mungesa e reciprocitetit dhe si rezultat lodhja emocionale, që përjetohet kur

kontrata psikologjike cënohet mund të bashkohet me investimet ne ulje të një personi, duke

çuar kështu uljen e rezultateve të organizatës. Investimi mund të ulet p.sh; duke i trajtuarit

marrësit, jo si subjekte që kanë nevojë për kujdes, vemendje etj, por si objekte impersonale. Një

sjellje e tillë depersonalizuese jo vetëm që shpreh një gatishmëri në ulje të personit për të

investuar emocionalisht te marrësit, por mund të ulë edhe rezultatet e organizatës, Schaufeli,

Dierendonck etj (2003).

2.4.4 Perspektiva psikiodinamike per burnoutin

Perspektiva e sistemeve psikodinamike, nuk e adreson sjelljen individuale për vete, por më tepër

grupin sistemik dhe sjelljen organizacionale, duke ndikuar kështu sisteme të ndryshme, si

individi. Parimi qëndror i perspektivës së sistemeve psikodinamike , ka te bëjë më përbërjen e dy

termave:

Specifikimi i sistemeve i referohet konceptit të sistemeve të hapura, të cilat sigurojnë një kuadër

dominant për të kuptuarit e aspekteve strukturore, të një sistemi organizacional. Kjo përfshin

dizenjimin e saj, ndarjen e punës, nivelet e autoritetit, dhe marëdhëniet raportuese, natyrën e

detyrave të punës proçeset dhe aktivitetet, misionin e saj dhe detyrat primare, dhe në veçanti

natyrën dhe detyrat e organizatës, dhe transaksionet ndërmjet tyre.

Pranohet se qëniet njerëzore krijojnë institucione sociale për të kënaqur nevojat e tyre për të

përjetuar kënaqësi dhe për të shmangur dhimbjen, gjithashtu edhe për të përmbushur detyrat e

kërkuara. Insitucionet bëhen realitete të jashtme, të pavarura nga individët. Kjo i prek individët

në mënyrë domethënëse emocionale dhe psikologjike, duke i ofruar shanse të mëdha të të

mësuarit.

Specifikimi psikodinamik, i referohet prespektivës psikoanalitike, të eksperiencave individuale

dhe proçeseve mendore, sikurse edhe grupit të pandërgjeshëm dhe proçeseve sociale, të cilat

janë të dyja një burim i vështirësive organizacionale të panjohura ose të pazgjidhura. Elementë


25

të vëzhgueshëm dhe strukturorë të një organizate, edhe ata racionalë dhe funksionalë, në mënyrë

të vazhdueshme ndërveprojnë më anëtarët e saj në të gjitha nivelet në një mënyrë të tillë që

stimulojnë elementë të veçantë të proçeseve dinamike të individëve ose të grupit Cilliers (2003).

Origjina konceptuale e prespektivës së sistemeve psikodinamike rrjedh nga psikoanaliza klasike.

Pesë supozime bazë janë shikuar si gurë themelorë të kësaj perspektive:

Varësia. Anëtarët e grupit në mënyrë të pandërgjegjshme projektojnë varësinë e tyre mbi

objektet ose sitemet prindërore që përfaqësojnë autoritet. Nëse këto simbole autoritare nuk

përgjigjen në mënyrën që grupi do, zhvillohet zemërimi i cili i manifestohet në kundër varësi.

Më vonë grupi zhvillohet ndërmejt pavarësisë dhe ndërvarësisë, të cilat përfaqësojnë maturitet

dhe mencuri. Ikja/Lufta. Këto janë mekanizma mbrojtës, që grupi në mënyrë të

pandërgjegjshme i përdor në përpjekje për të bashkëpunuar më diskomfortin. Reagimet e luftës

manifestohen në agresion kundrejt vetes, kolegëve dhe figurave autoritare, shoqëruar me zili,

xhelozi, konkurencë, eleminim, bojkot, rivalitet, dhe të luftuarit për një pozicion në grup dhe

maredhënie të privilegjuara. Reagimet e ikjes në krahasim më të tjerat, kanë të bëjnë me situata

ose ndjenja kërcënuese dhe mbrotjeje të tilla si racionalizimi dhe intelektualizimi. Mua. Ky

Supozim i referohet riskut për të jetuar në një shoqëri bashkëkohore dhe turbulente. Individi

është nën presion në rritje për realitetin e tij të brendshëm, për të përjashtuar ose për të mohuar

atë realitet të perceptuar si shqetësues nga mjedisi i jashtëm . Bota e brendshme bëhet vendi më

i pështatshëm, ndërsa mjedisi i jashtëm, është ai i cili duhet të shmanget. Grupi punon në

supozime të pandërgjegjshme që grupi është një jo grup. Vetëm personat prezenë mund të lidhen

me të, sepse konstruktet e tyre mendore, rreth asaj çfarë është grupi përbën një masë të

padiferencuar. Kështu që ata veprojnë sikur grupi nuk ka fare ekzistence, sepse sikur të

ekzistonte ai do të ishte burimi i eksperiencave persekutuese. Ideja e grupit është dëmtuese,

tabu,/e gjitha kjo është negative. Anëtarët veprojnë sikur grupi nuk ka fare realitet/ realiteti i

vetëm është ai individual. Ekziston një kulturë egoizmi ku individi është i ndërgjegjshëm vetëm

për kufinjtë e tij individualë të cilët duhet ti mbrojë nga të tjerët. Ne. E kundërta e mua. Ky

supozim është atëherë kur anëtarët e grupit kërkojnë të bashkohen në një bashkim të fuqishëm,

të përbërë vetëm nga pjesëmarrja pasive, duke përjetuar ekzistencën, mirëqënien dhe tërësinë.

Është sikur anëtari individual i grupit humbet në oqeanin e ndjenjave të unitetit. Kjo shpresë për

“ përfshirje shpëtimare, mund të shikohet si nje skuadër që shkon drejt kohezionit dhe sinergjisë,


26

aty ku mendohet se problemet mund të zgjidhen nga kjo forcë e fuqishme dhe e bashkuar,

Cilliers (2003).

Konceptet më të përshatshme për të kuptuar burnoutin në këtë model janë :

Konflikti. Prespektiva e sistemeve psikodinamike, drejt sjelljes organizacionale, është në vetvete

një model konflikti. Hipoteza është, që ajo sjellje është përcaktuar nga dy ose më shumë fuqi

konfliktuoze, psh; nevojat instiktive të sistemit kundrejt kërkesave të shoqërisë.

Ankthi. Ky është pranuar si baza e tërë sjelljes së sistemit. French dhe Vince (1999), i referohen

ankthit primitv ( që ka të bëjë me fatin e njeriut), ankthi nga natyra e punës, dhe ankthi personal,

i nxitur nga çështje të jashtme të shoqërisë ose të punës, dhe i stimuluar nga eksperienca

personale të kaluara të ndërgjegjshme ose të pandërgjegjshme.

Mekanizmat mbrojtës. Këto përdoren për të vepruar kundër ankthit, me qëllim shmangien e

dhimbjes dhe për të fituar një sens sigurie dhe pranimi. Racionalizimi dhe intelektualizimi mund

të përdoren për të qëndruar emocionalisht të papërfshirë dhe në kontroll. Projektimi i referohet

proçeseve mbrojtëse brenda sistemit, ku njëra pjesë e sistemit mohon dhe përjashton ndjenjat e

imazheve të pandërgjegjshme të situatës ( fantazi) Ai përpiqet pastaj të alternojë eksperiencat e

papërshtatshme duke e imagjinuar se një pjesë e tij mund ti përkasë një tjetër nënsistemi më

tepër sesa atij. Kundërtransferenca. Kjo i referohet gjendjes së mendjes ku ndjenjat e njerëzve

të tjerë janë përjetuar si të vetat. Anëtarët e inatosur mund të jenë mësuar të sulmojnë

menaxhimin ose një anëtar i depresuar mund të veprojë duke e ndarë mendjen dhe duke e lënë

organizatën. Individi jo vetëm që shprehet dhe mbart diçka nga grupi , por mund të jetë mësuar

që të eksportojë diçka që pjesa tjetër e sistemit nuk ka nevojë ta ndjeje për veten e tyre.

Perspektiva e sistemeve psikodinamike e shikon burnoutin si një fenomen që përfshin gjithë

sistemin organizacional. Makrosistemi është çarë nga pjesët e tij të këqija dhe të padëshirueshme

dhe duke i projektuar këto te një individ i cili ka një nevojë për të performuar mirë dhe një

valencë për të tërhequr projektime të mbingarkesës. Ai ose ajo pastaj identifikohet me

projeksione të forta dhe vepron si një mbajtës i dhimbjes (në emër te sistemit ), ndërsa bëhet

emocionalisht dhe fizikisht i paaftë. Fantazia e sistemit është, se n.q.s ai ose ajo, e lë grupin ose

organizatën, e keqja do të eksportohet ne mënyrë të sukseshme. Kështu që kufinjtë e rolit dhe të


27

detyrave mund të ruhen dhe të menaxhohen në mënyrë të qartë duke fuqizuar çdo njeri në sistem

duke zënë vend kundrejt një force punë më kompetente dhe efektive, Cilliers (2003).

2.5 Sresi dhe burnouti

Në kërkimet e Lazarus dhe Folkman, (1984), Schaufeli & Buunk (2003), gjetën që stresi në

punë ndodh, atëherë kur kërkesat dhe detyrat e punës i tejkalojnë burimet përshtatëse të individit.

Stresi është një term i përgjithshëm që i referohet një proçesi të përkohshëm përshtatjeje që

shoqërohet me simptoma fizike dhe mendore. Në të kundërt, në kërkimet e Brill (1984), Maslach

(1997), sugjeroi se burnouti mund të konsiderohet si një fazë përfundimtare, një përshtatje që

rezulton ngë një mungesë balance afatgjatë të kërkesave dhe burimeve dhe nga një stres i

tejzgjatur.

2.5.1 Reagimet ndaj stresit në punë të mësuesit

Shumë mësues shikojnë se të qënit një edukator profesionist në shkollat e sotme është e vështirë

dhe ndonjëherë shumë stresante. Kur stresi në punë, rezulton në burnout te mësuesit, mund të

ketë pasoja serioze në shëndetin dhe në lumturinë e mësuesve gjithashtu edhe te nxënësit me të

cilët ata ndërveprojnë çdo ditë. Ngjarjet të cilat perceptohen si kërcënime të mundshme nxisin

përgjigjen stresante, e cila konsiston në një sërë ndryshimesh fiziologjike dhe psikologjike të

cilat shfaqen atëherë kur aftësitë përballuese të individit sfidohen seriozisht. Përgjigjia më tipike

ndaj stresit është perceptimi se burimet përballuese të dikujt janë të papërshtatshme për të

përballuar kërkesat jetësore. Duke u nisur nga modelet shpjeguese të stresit ne duhet të marrim

në konsideratë masën e kërkesave të përditshme të cilat i përjetojmë duke i krahasuar me burimet

që ne kemi për ti trajtuar ata. Në qoftë se, burimet tona janë të barabarta me kërkesat, ne i

shikojmë ato thjesht si sfida. Nëse, shikojmë se kërkesat tejkalojnë burimet tona, ata kthehen në

stresorë dhe nxisin një reagim stresant nga ana e individit. Në vijim, stresi i mësuesve mund të

shikohet si një jobalancë ndërmjet kërkesave të shkollës dhe burimeve që kanë mësuesit për ti

përballuar, Wood, Teri – McCarthy & Chris (2002).


28

2.6 Stresi dhe përballimi

2.6.1 Modelet teorike të stresit në punë dhe përballimit

Përçasja transaksionale korrespondon me kërkimet tradicionale të Lazarus, i cili i përdori

gjërësisht në kërkimet mbi stresin në punë. Një transaksion ndërmjet një personi dhe mjedisit të

tij të punës është stresues vetëm nëse vlerësohet nga punonjësi si e dëmshme, kërcënues dhe

sfiduese për mirëqënien e tij. Përjetimi i stresit varet nga gjykimet subjektive, të cilat vendosin

një ekuilibër ndërmjet kërkesave të mjedisit dhe mundësisë së personave për tu përballur me ta.

Përballimi konsiston në përpjekje konjitive dhe sjellore për të menaxhuar kërkesa specifike të

brëndshme dhe të jashtme, të cilat vlerësohen se i tejkalojnë burimet e individit. Përpjekjet

përballuese ndahen në dy dimensione të gjëra: I orientuar te problemi ( përballimi me në qënder

veprimin) dhe strategjitë e përballimit konjitive ose emocionale (mendimi për të ndryshuar

marëdhënien individ - mjedis, më tepër sesa veprimi).

Modeli i kontrollit të kërkesave të punës, i zhvilluar në fund të viteve ‟70 nga Karasek,

fokusohet në dy dimensione të mjedisit të punës: kërkesat e punës dhe kontrolli në punë.

E para, fokusohet te ngarkesa në punë dhe është operacionalizuar si presioni i kohës dhe konflikti

i roleve.

Modeli individ – mjedis e përkufizon stresin psikologjik në përputhjen ndërmjet individit dhe

mjedisit. Modeli mbështetet në faktin, se stresi i referohet çdo karakteristike të mjedisit të punës,

e cila është kërcënuese për individin. Dy tipet e stresit që mund të kërcënojnë individin janë:

kërkesat të cilat nuk janë në gjëndje ti plotësojë ose burime të pamjaftueshme për të plotësuar

nevojat. Shtrirja në të cilën aftësitë e një personi plotësojnë kërkesat e punës, përfaqëson njërin

tip të përputhshmërisë, ndërsa aftësia për të përmbushur kërkesat e punës tipin tjetër të

përputhshmërisë. Tre tipet e kufizimeve që kërcënojnë mirëqënien e individit janë: kufizimet

psikologjike, kufizimet fiziologjike dhe kufizimet e simptomave sjellore.

Teoria kibernetike e stresit. E shikon stresin si një mospërputhshmeri ndërmjet gjëndjes së

perceptuar të personit dhe gjendjes së dëshiruar, e cila prodhon stres. Në parim, stresi aktivizon

përballimin i cili përkufizohet si përpjekje për të përmirësuar ndikimin e dëmshëm të stresit.

Përballimi është parë si përpjekje për të reduktuar dhe eleminuar efektet negative të stresit në


29

mirëqënien e individit. Edwards dhe Baglioni (1999), kanë identifikuar pesë forma të përballimit:

përpjekjet pë ta sjellë situatën në përputhje me dëshirat, përshtatja e dëshirave me situatën,

reduktimi i rëndësisë së mospërputhshmërisë, përmirësimi i mirëqënies në mënyrë direkte, dhe

largimi i vëmendjes nga situata.

Teoritë proaktive mbi stresin dhe përballimin janë relativisht të reja në këtë fushë. Schwarzer

(2000;2001), ka zhvilluar një model të ri për përballimin. Ai veçon katër mekanizma kryesorë të

përballimit: përballimi reaktiv, përballimi parandalues, përballimi i paraprirë dhe përballimi

proaktiv. Në përballimin proaktiv koha dhe siguria luajnë një rol të rëndësishëm. Aspinwall dhe

Tylor (1997), analizuan proçeset nëpërmjet të cilave njerëzit i paraprijnë stresorëve të mundshëm

dhe veprojnë në vazhdimësi për ti parandaluar ato. Ata zhvilluan pesë fazat e përballimit

proaktiv; grumbullimi i burimeve, njohja e stresorëve të mundshëm, vlerësimi fillestar,

përpjekjet përballuese preeliminatore, dhe feedback-u. Aspinwall dhe Tylor (1997), e

përshkruajnë përballimin proaktiv në termat e një serie fazash nëpërmjet të cilave individët duhet

të kalojnë.

2.6.2 Ku dallon stresi nga burnouti?

Proçeset e stresit dhe të burnoutit kanë nevojë të shpjegohen dhe të njihen si fenomene të

ndryshme. Më poshtë jepen dy përkufizime të secilit prej këtyre proceseve:

“Stresi është një rrethanë disekuilibri brenda gjendjes intelektuale, fizike dhe emocionale të

individit: ai rrjedh nga perceptimet e personit mbi siuatën, i cili rezulton në reagime fizike dhe

emocionale. Ai mund të jetë ose negativ ose pozitiv, bazuar në interpretimet e personit”, Gold &

Roth (1993).

“Burnouti është një syndrome, e cila buron nga perceptimet e individit nga nevojat e

paplotësuara dhe pritshmëritë e paplotësuara. Ai kartakterizohet nga deiluzionimi progresiv i

lidhur me simptoma psikologjike dhe fizike të cilat zvogëlojnë vetvlerësimin. Ai zhvillohet

gradiualisht gjatë një periudhe të caktuar kohore”.

Në mënyrë të përmbledhur, stresi mund të jetë pozitiv ose negativ, në varësi të perceptimeve të

individit. Mund të jetë afatshkurtër ose afatgjatë. Kur është negativ, ai e shpie personin në një

gjendje disekuilibri intelektual, emocional dhe fizik. Ndërsa burnouti rezulton nga nevojat e


30

papalotësuara dhe pritshmëritë e papërmbushura të cilat ndodhin në një periudhë të gjatë kohore.

Ai prek vetvlerësimin dhe karakterizohet nga deiluzionimi progresiv. Një dallim konceptual

ndërmjet stresit dhe burnoutit është që burnouti përfshin zhvillimin e qëndrimeve dhe sjelljeve

negative kundrejt marrësve të shërbimit, punës dhe organizatës, ndërsa stresi në punë nuk

shoqërohet domosdoshmërisht me qëndrime dhe sjellje të tilla. Çdokush mund të përjetojë stres.

Ndërsa burnouti përjetohet vetëm nga ata të cilët e fillojnë karrierën me entuziasëm, me synime

dhe pritshmëri të larta, Schaufeli & Buunk (2003).

Stresi është një proçes përshtatës, i përkohshëm, ndërsa burnouti është një proçes erozioni

psikologjik, emocional dhe social. Stresi është një parashikues i lodhjes emocionale komponent

i burnoutit), por në vetvete nuk çon domosdoshmërisht në burnout.

2.6.3 Dallimi i stresit nga burnout, bazuar në modelin teorik të Maslach, Ch. (2003),

“kostoja e përkujdesjes”, Thomas (2011).

Burnout Stres

Rezulton në mosangazhim në punë Rezulton në mbi angazhim

I zgjatur në kohë dhe i vazhdueshëm Shpesh herë akut dhe afatshkurtër

Vjen si pasojë e një proçesi erozioni

psikologjik

Zakonisht një proçes përshtatës ndaj

situatave jetësore

Rezulton në ndjenja të mungesës së

ndihmës

Mund të shkaktojë ndjenja të

hiperaktivitetit

2.7 Burnouti te mësuesit

Duke u nisur nga puna e Freudenberger dhe Maslach, ata studiuan efektet e burnoutit te

mësuesit. Në fillim të 1980, burnouti u bë një term i zakonshëm te mësuesit për të përshkruar

çdo gjë, nga pamundësia për tu përballur me drejtuesit, deri te dekurajimi nga puna me nxënësit

e vështirë. Fillimisht, termi u përdor në vend të stresit. Shumica e studimeve empirike filluan ta

përshkruanin proçesin e burnoutit duke përdorur Maslach Burnout Inventory, MBI;Maslach

&Jackson, (1981,1986). Gold & Roth (1993).


31

2.7.1 Modeli i punës i burnoutit te mësuesit

Nga njëra anë, burnouti është konsideruar si një faktor që kontribuon si në sjelljen dhe

performancën e mësuesit ashtu edhe të nxënësit. Nga ana tjetër, burnouti është menduar se

ndikohet nga faktorë të shumëfishtë, duke u renditur nga cilësitë e trashëguara të mjedisit të

shkollës, te natyra e punës, sikurse edhe te karakteristikat personale të mësuesve dhe të

nxënësve. Kështu që, në modelin teorik të propozuar nga Leiter (2001), lodhja emocionale

ndodh e para, dhe lidhet me shfaqjen e depersonalizimit, ndërsa arritjet personale zhvillohen në

mënyrë të ndarë. Paralelisht, zhvillimi i komponentëve të burnoutit reflekton lidhjen e tyre me

faktorët mjedisorë.

2.7.2 Ndërveprimi mësues – nxënës

Fokusi fillestar i këtij modeli është ndikimi që ka burnouti në përvojat dhe sjelljet e nxënësve.

Kjo ka të bëjë me proçesin në të cilin, përvojat e lodhjes emocionale, depersonalizimit dhe

reduktimit të arritjeve personale, formësojnë sjelljen e nxënësve. Nuk mjafton vetëm identifikimi

i këtyre ndryshimeve sjellore, por edhe korrespondimi i tyre me standartet e matjes së burnoutit,

ku Inventari i Burnoutit i Maslach është i nevojshëm.

Mbështetja sociale e mësuesve kundrejt nxënësve është një fushë ndikimi e rëndësishme. Në

përgjithësi burnouti, është parashikuesi minimal i përgjigjes së mësuesve në terma të

përpjekjeve, përfshirjes dhe investimit. Kështu që, burnouti duhet të lidhet anasjelltas me

shpeshtësinë me të cilën mësuesit njohin dhe u përgjigjen në mënyrë inkurajuese pritshmërive të

nxënësve. Gjithashtu edhe përgatitja e klasës dhe përfshirja në aktivitete pritet që rrisin burnoutin

te mësuesit. Sa më shumë sasi ( dhe ndoshta më pak cilësi), të fedbackut pozitiv, sa më shumë

kritika nga nxënësit aq më shumë kemi rritje të nivelit të burnoutit te mësuesit, Vandenberghe &

Huberman (1999).

Në përgjigje të sjelljeve të mësuesve të lartpërshkruar, nxënësit kanë më shumë gjasa të

ndryshojnë perceptimin e tyre për mësuesin, ndjenjat e tyre kundrejt mësuesit dhe sjelljen e tyre

në klasë. Për pasojë, ndikimi i burnoutit të mësuesve është i dukshëm performancën mësimore të

nxënësit. Nxënësit do të kenë pak efikasitet në shkollë dhe do të ndihen më pak kompetentë gjatë

mësimnxënies. Ata do të kenë nivele më të ulëta të motivimit të brendshëm, që mund të ndikojë

nga ana tjetër në thellësinë e tyre të të nxënit. Iniciativa dhe kreativiteti gjithashtu pritet të jenë të


32

lidhura me burnoutin e mësuesve. Nëse nxënësit ndjehen më pak kompetentë në shkollë, ata

mund të shikojnë më pak pasiguri, ndërmjet shkollës dhe pjesës tjetër të jetës së tyre dhe

rastësisht ata mund të fillojnë të mos identifikohen më me shkollën dhe proçesin edukativ. Në

këtë model nxënësit nuk konsiderohen subjekte pasive të ndikuar nga mësuesit e tyre. Sjellja e

nxënësit, është një kontribues i rëndësishëm në përvojat subjektive të mësuesve, Vandenberghe

& Huberman (1999).

Për të kuptuar burnoutin te mësuesit, duhet që detyrat e përgjithshme dhe ato specifike të

mësuesit të shihen brenda kontekstit të shkollës. P.sh është gjetur që ekziston një lidhje ndërmjet

konfliktit të rolit dhe lodhjes emocionale të mësuesve. Mësuesit mund të përjetojnë një konflikt

ndërmjet asaj që duhet të edukojnë nxënësit apo të ruajnë rregullin në klasë. Gjithashtu një

konflikt roli mund të ndodhë ndërmjet punës dhe jetës familjare. Një tjetër aspekt që lidhet me

burnoutin, është mbivendosja e roleve. Mësuesit mund të marrin mesazhe të përziera rreth punës

së tyre, nga burime të ndryshme. Kjo situatë mund të krijojë mbivendosje të rolit sepse mësuesi

është i paqartë ku të vendosë prioritetet e tij.

Ngarkesa në punë është aspekti i tretë që lidhet me burnoutin në shumë shkolla. fokusi qëndron

në aspektin e ngarkesës në punë në terma sasiorë: numri total i nxënësve, madhësia e klasës, apo

orët mësimore të mësuesve. Ndërsa në shkolla të tjera mbingarkesa është në terma cilësorë:

kërkesat për aftësitë akademike të neglizhuara, menaxhimin e konfliktit ose sfida e rritjes së

motivimit të nxënësve në klasë. Të treja këto dimensione kontribuojnë në krijimin e një klime

negative në klasë, Vandenberghe & Huberman (1999).

2.8 Faktorët kontribues në burnoutin te mesuesit

2.8.1 Mungesa e mbështetjes sociale

Mungesa e mbështetjes sociale duket se rrit mundësinë e burnoutit sipas shumë studimeve të

kryera. Pines (1983), sugjeroi se individët të cilët kanë një mbështetje sociale të shpejtë, kanë më

pak gjasa të përjetojnë burnout. Pines, et al. (1981), sugjeruan, se mbështetja sociale përfshin

gjashtë funksione: të dëgjuarit, mbështetja profesionale, sfida profesionale, mbështetja

emocionale, sfida emocionale, si dhe ndarja e realitetit social. Ata gjetën se të dëgjuarit (të

dëgjuarit pa dhënë këshilla dhe gjykime) si dhe mbështetja emocionale (të paturit dikë në krah

dhe që vlerëson atë çfarë ju bëni), ishin funksionet më të rëndësishme për të minimizuar


33

burnoutin. Gold & Roth (1993). Në literaturë ekziston një dallim i rëndësishëm ndërmjet

mbështetjes sociale të dëshiruar dhe asaj aktuale, pavarësisht se sigurohet nga kolegët, drejtuesit,

familja apo miqtë jashtë shkolle, Vandenberghe & Huberman (1999).

2.8.2 Faktorët demografikë

Me përdorimin e MBI, një sërë variablash demografikë janë lidhur me burnoutin e mësuesve.

Disa studime kanë treguar se burnouti ka më shumë gjasa të ndodhë më shumë te meshkujt sesa

te femrat. Meshkujt janë më shumë vulnerabël sesa femrat dhe mund të kenë nevojë për më

shumë mbështetje sociale sesa femrat.

2.8.3 Vetkoncepti

Studimet e Hughes et al. (1987), mbi burnoutin te mësuesit kanë treguar se mësuesit me

vetkoncept më të lartë ishin më rezistentë ndaj stresit dhe më të prirur për të ruajtur një sens të

arritjeve personale kur punojnë nën presion. Mësuesit shpesh herë ndjejnë se vetvlerësimi i tyre

dhe përkatësia preken kur ata dekurajohen. Ata fillojnë të pyesin veten e tyre nëse kanë ndonjë

arsye të jenë mësues dhe nëse kanë çfarë tu ofrojnë nxënësve të tyre. Kur ata fillojnë të pyesin

veten e tyre, nëse i disponojnë karakteristikat personale për të qënë mësues, dyshimet e tyre

ndikojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë në vetkonceptin e tyre. Ndërsa ndjenjat e burnoutit rriten, aq

më shumë theksohen ndjenjat e frikës dhe të fajit. Kur ata përjetojnë ndjenja frike se mos

ndoshta nuk janë të aftë të jenë të suksesshëm në ndërveprimet e tyre me nxënësit ose mësuesit e

tjerë, ata fillojnë të besojnë se nuk kanë më asgjë për të dhënë. Në të njëjtën kohë ata shpeshherë

ndjehen fajtorë rreth dështimeve të perceptuara nga ana e tyre, se nuk kanë përmbushur idealet

dhe pritshmëritë që ata kishin në fushën e mësimdhënies. Nëse këto ndjenja nuk njihen dhe

trajtohen, mund të lindë burnouti me pasojë të pakthyeshme te mësuesit, Gold & Roth (1993).

2.8.4 Faktorë të tjerë të lidhur me punën.

Mënyra sesi mësuesit e perceptojnë natyrën e punës së tyre, rolin e tyre dhe mënyrën e

ndërveprimit me kolegët ose/dhe nxënësit, ka një ndikim domethënës nëse ata janë ose jo të

prirur për burnout. Mungesa e kënaqësisë në punë nuk shpie domosdoshmërisht në burnout.

Megjithatë, përvojat negative të grumbulluara, së bashku me perceptimet e mësuesve se këto


34

kushte i pengojnë ata të ndjehen të suksesshëm në arritjet e tyre, e bëjnë një mësues vulnerabël

ndaj burnoutit, Gold & Roth (1993).

2.8.5 Presioni administrativ

Nëse mësuesit e shikojnë drejtuesin tërësisht të fokusuar në drejtimin e shkollës duke u ofruar

pak ose aspak mbështetje për problemet disiplinore apo pakënaqësitë e prindërve, atëherë

ndjenjat e pakënaqësisë ndaj mësimdhënies ndikohen në mënyrë domethënëse. Burnouti lidhet

me mungesën e mbështetjes ndaj mësuesve nga ana e drejtuesve, nga mungesa e ndjeshmërisë

ndaj problemeve të lidhura me mësuesit si dhe nga problemet e lidhura me shkollën, Gold &

Roth (1993).

2.8.6 Prindërit e vështirë

Mësuesit shpesh herë ankohen për mungesë mbështetje nga ana e prindërve.Nga ana tjetër, një

grup prindërish këmbëngulin që mësuesit nuk janë të mirëpërgatitur për punën e tyre. Këta të

fundit janë shpesh herë kritikë dhe abuzues verbal ndaj mësuesve. Këta tipe prindërish mund të

kontribuojnë në lindjen e ndjenjës së zhgënjimit të mësuesve duke çuar në burnout, Gold &

Roth (1993).

2.8.7 Konflikti i rolit dhe mbi vendosja e rolit

Shumë mësues raportojnë konflikt roli kur u vendosen kërkesa të papërshtatshme dhe të

papajtueshme; kur dy ose më shumë role të papajtueshme përjetohen nga individi, atëherë

rezulton konflikti i rolit. Kur mësuesi nuk mund të zgjidhë papajtueshmërinë ndërmjet këtyre

roleve të pritshme, ai përjeton konfliktin. Bazuar në kërkimet e Sutton (1984), Gold & Roth

(1993), identifikuan dy burime të zakonshme konflikti te mësuesit : 1) nga ata pritet të sigurojnë

një edukim cilësor për nxënësit, ndërkohë që ata shpesh privohen nga përdorimi i materialeve më

të mira të programeve të disponueshme për ata, 2) ata konsiderohen përgjegjës për trajtimin e

problemeve disiplinore të nxënësve të yre, ndërkohë që atyre nuk u jepet autoriteti për të vepruar

në këtë mënyrë.

Mbivendosja e roleve ndodh atëherë, kur mësuesi ka një mungesë të një informacioni të qartë në

lidhej me synimet, përgjegjësitë, të drejtat, detyrimet si dhe detyrat e tij/saj. Gold & Roth

(1993) u bazuan në studimet e Kahn (1978), i cili sugjeroi se burnouti mund të lidhet me faktorë


35

situativë të konfliktit të rolit dhe mbivendosjes së rolit. Gjithashtu, Schwa dhe Iwanicki (1982),

duke përdorur Maslach Burnout Inventory, studiuan marrëdhëniet e konfliktit të rolit dhe

mbivendosjes së rolit të perceptuar në shkallët e MBI me variablat demografikë si, gjinia, mosha,

statusi martesor, në cilën klasë jep mësim, vitet e eksperiencës në punë dhe niveli i arsimimit.

Në një kampion prej 469 mësuesish, ata gjetën që konflikti i rolit dhe mbivendosja e rolit ishin të

lidhura me burnoutin veçanërisht me ndjenjat e lodhjes emocionale dhe depersonalizimit, Gold

& Roth (1993).

2.8.8 Izolimi

Shpesh herë mësuesit e fillojnë profesionin duke besuar se nuk i përkasin grupit që punojnë

shumë në punën e tyre. Studimet tregojnë se mësuesit fillestarë, raportojnë më shumë ndjenja

vetmie dhe izolimi gjatë jetës së tyre profesionale. Kjo është veçanërisht e vërtetë për mësuesit

beqarë. Këta të fundit shpenzojnë mjaft kohë dhe përpjekje duke dhënë mësim. Atëherë kur

kritikat nga drejtuesit dhe sjelljet e papërshtatshme të nxënësve zënë pjesën më të madhe të ditës

së tyre, atëherë ata janë më të priur të përjetojnë ndjenjë të zemërimit dhe të zhgënjimit. Sarason,

(1982) raporton, sesa i vetmuar është profesioni i mësuesve pa bashkëpunimin me mësuesit e

tjerë. Shumë prej tyre raportojnë se futen në klasë në mëngjes dhe rrallë dalin nga klasa, përveç

rasteve të mbledhjeve ose detyrave të caktuara që duhet të kryejnë. Atëherë kur nxënësit e tyre

janë të vështirë për tu menaxhuar atëherë, ka shumë pak kënaqësi në punë dhe shkolla kthehet në

një vend pa ndjenja vetpërmbushjeje.

Mungesa e mbështetjes sociale prodhon ndjenja të vetmisë dhe të izolimit. Kur këto ndjenja nuk

trajtohen, deiluzionimi ndodh në mënyrë të natyrshme, i cili përfundimisht të shpie drejt

burnoutit.

2.8.9 Deiluzionimi : Pse mësuesit përjetojnë burnout ?

Shumë mësues të talentuar dhe të aftë janë larguar nga mësimdhënia si pasojë e burnoutit.

Fillimisht ata kanë qënë entuziastë në proçesin e mësimdhënies. Por, me kalimin e kohës ata janë

përballur me kritika, klasa të mbipopulluara, mungesë lëvizjeje në punë, mungesë shpërblimi

financiar dhe emocional, kushte të vështira në punë, nxënës problematikë, drejtues të vështirë,

mungesë respekti, pak ose aspak mbështetje sociale, si dhe rrethana të tjera negative. Në kushte

të tilla, ata fillojnë të ndjehen të pashpresë dhe jo efektivë. Shpesh herë janë të paaftë për ti dhënë


36

nxënësve të tyre atë çfarë dikur besonin dhe shpresonin që mund ti jepnin. Këto ndjenja mund të

shpien në depresion, i cili redukton vetvlerësimin e tyre dhe ata fillojnë të besojnë se puna e tyre

është përtej mundësive që ata kanë. Shpesh herë depresioni shoqërohet nga ndjenja faji ose

zemërimi. Nëse mësuesit nuk ndihmohen sesi ti trajtojnë këto ndjenja, deiluzionimi është i

pashmangshëm, Major (2012). Deiluzionimi është stadi final, që shpie në burnout. Është një

proçes gradual, që zakonisht ndjek këto hapa :

Ndjenjë frustrimi, si dhe ndjenja të tjera negative si, zemërimi dhe pakënaqësia.

Këto ndjenja negative sinjalizojnë që, nevojat e individit nuk janë plotësuar dhe fillojnë të

shfaqen ndjenja të pashpresshmërisë.

Shfaqen ankesa të shumta fizike, si dhe ndjenjë e përgjithshme apatie, e cila çon në;

tërheqje dhe depersonalizim nga të tjerët ( që mund të jetë personal ose profesional), i cili

nëse nuk trajtohet,

avancon në një nivel akoma më shkatërrues, ku përjetohet një ndjenjë moskujdesjeje

vetjake dhe ndaj të të tjerëve, që shpie në,

deiluzion dhe në një ndjenjë dorëzimi, ose burnout.

Në stadin e fundit individi ose e lë profesionin, ose mund të qëndrojë për arsye

financiare, por puna humbet kuptimin e saj dhe mësuesit ndjehen sikur nuk kanë më asnjë

shpresë për të ndryshuar diçka dhe të paaftë për të kërkuar ndihmë.

2.8.10 Nevojat e paplotësuara

Nëse një person percepton se nevojat e tij/saj nuk plotësohen për një periudhë të caktuar kohore,

ata dekurajohen, zemërohen dhe ndjehen të depresuar. Gjithashtu kur nuk trajtohen ndjenjat

negative, rriten simptomat negative, të cilat nga ana tjetër prekin shëndetin fizik të individit.

Nevojat e paplotësuara ndahen në tre fusha të mëdha: 1) nevojat emocionale- fizike, 2) nevojat

psikosociale dhe 3) nevojat personale- intelektuale.

2.8.11 Pritshmëritë e papërmbushura

Shumë mësues fillojnë të japin mësim, me pritshmëritë se do të bëjnë ndryshim në jetët e

fëmijëve që ata mësojnë. Ata mezi presin të jenë pjesë e një profesioni, ku mund të ndajnë ide

dhe interesa me të tjerët. Gjatë periudhës fillestare ata fillojnë të kuptojnë se ndihma që i jepet


37

nxënësve kalon në plan dytësor, krahasuar me presionin e drejtuesve, kushtet e varfra në klasë,

prindërit kritikues, dhe sjelljet e papërshtatshme të nxënësve të caktuar. Këtyre rrethanave u

shtohen edhe ndjenjat e frustrimit dhe të zemërimit që ajo çfarë ata prisnin nuk do të ndodhë në

rrethana aq të padëshirueshme.

Pritshmëritë thyhen si për mësuesit fillestarë ashtu edhe për ata me eksperiencë, të cilët nuk janë

të përgatitur të përballen me sfidat e mësimdhënies. Këto pritshmëri të paplotësuara, prodhojnë

ndjenja të irritimit, zemërimit, depresionit dhe pashpresshmërisë. Me rritjen e nivelit të stresit

nga perceptimet e tyre se situata nuk do të përmirësohet asnjëherë, mund të ndodhin çrregullime

fizike dhe mësuesit fillojnë të shkojnë drejt burnoutit. Mësuesit janë shpesh herë të

pandërgjegjshëm, që nevojat e tyre fizike dhe emocionale nuk plotësohen dhe injorojnë

simptomat që i sinjalizojnë ata, që diçka nuk shkon dhe ka nevojë të rregullohet. Nevojat

emocionale të përkatësisë, ndjenjat e pakënaqësisë dhe të shpërblimit për performancën e tyre

janë të papërmbushura. Nevojat fizike për të pushuar, për tu ushtruar, dieta dhe relaksimi janë të

neglizhuara dhe trupi fillon të përgjigjet me lodhje emocionale dhe sëmundje.

Pritshmëritë për mbështetjen nga ana e kolegëve dhe ndërveprimin me ta, zakonisht nuk

plotësohen, ndërsa burnouti fillon ti tërheqë dhe izolojë ata. Nevojat intelektuale nuk plotësohen,

atëherë kur mësuesit ndjejnë presionin e plotësimit të shumë dokumenteve për klasa me shumë

nxënës. Pritshmëritë e tyre për të ndarë ide dhe projekte krijuese me të tjerët, humbasin në një

axhendë të ngarkuar të kërkesave, Gold & Roth (1993).

2.9 Simptomat fizike dhe psikologjike të burnoutit te mesuesit

Ndjenjat e depresionit, zemërimit, fajit, mërzisë, ankthit dhe deiluzionimit manifestohen atëherë

kur nevojat emocionale nuk plotësohen dhe mësuesit nuk dinë si ti identifikojnë dhe plotësojnë

nevojat e tyre. Burnouti është një gjendje psikologjike, pavarësisht se shoqërohet me simptoma

fizike gjithashtu.

2.9.1 Simptomat fizike

Simptomat fizike manifestohen në tipe të ndryshme sëmundjesh deri në atë pikë sa mësuesit

mund të largohen nga puna e tyre. Këto sëmundje shpesh manifestohen si: ftohje, grip,

pagjumësi, dhimbje koke, sëmundje serioze afatgjata si sëmundje të zemrës, kancer, etj.


38

2.9.2 Vetvlerësimi dhe burnouti

Puna, e cila nuk të përmbush prek në mënyrë të pashmangshme edhe vetvlerësimin. Atëherë kur

mësuesi fillon të bëjë një vlerësim negativ të punës së tij, ai mendon se puna e tij vlen shumë pak

që kur ka filluar të japë mësim. Mesazhi negative që i përçon vetes dhe që dëgjon nga të tjerët

zvogëlon vetvlerësimin, Gold & Roth (1993).

2.10 Burnouti dhe strategjitë përballuese

Nga përçasja transaksionale e stresit e Lazarus dhe Folkman (1986), ata e kanë përkufizuar

përballimin si: ¨përpjekje konjitive dhe sjellore të zhvilluara për të menaxhuar kërkesa specifike

të jashtme dhe të brendshme të cilat gjykohen se i tejkalojnë burimet e vetë personit¨.

Billing dhe Moss (1981), identifikuan dy metoda të përballimit: a) aktiv-konjitive , e kuptuar si

menaxhimi i vlerësimit të ngjarjeve potencialisht stresuese, b) aktive - sjellore, përpjekjet e

dukshme që kanë për qëllim menaxhimin e situatave stresuese. Në anën tjetër, në përputhje me

objektivat e përballimit, autorët kanë bërë një dallim thelbësor ndërmjet përballimit të orientuar

te problemi dhe përballimi i orientuar te emocioni. Përballimi i orientuar te problemi përfaqëson

një përpjekje për tiu përgjigjur në mënyrë të drejtpërdrejtë ndaj situatës stresuese; përballimi i

orientuar te emocioni konsiston në përpjekjet për të moderuar përgjigjen emocionale ndaj

ngjarjeve stresuese, Veresova & Mala (2002).

Shumë studime kanë studiuar lidhjen ndërmjet strategjitë përballuese me burnoutin dhe pasojat e

stresit okupacional në profesionet e përkujdesjes dhe shërbimeve të tjera njerzore. Nga studimet

e Thornton (1992), Veresova & Mala (2002) gjetën një lidhje statistikisht të rëndësishme

ndërmjet përballimit proaktiv dhe burnoutit në një kampion punonjësish në një klinikë

psikiatrike. Në një studim longitudinal nga Koeske (1993), të ndërmarrë nga punonjësit social,

Veresova & Mala (2002), raportuan që strategjitë përballuese ishin të orientuara për të

kontrolluar një kapacitet më të madh përballimi me situatat e vështira në punë. Chan dhe Hui

(1995) gjetën se strategjitë përballuese shmangëse korrelonin pozitivisht me tre komponentë të

burnoutit në një grup mësuesish. Në mënyrë të ngjashme, në një popullatë nga i njëjti profesion,

Yela (1996) raportoi se sa më të mëdha të jenë ndjenjat e lodhjes emocionale, aq më shumë gjasa

kishin që të përdornin strategji përballuese pasive, përfshirë strategji të bazuara në një shkëputje


39

sjellore dhe mendore nga situata, përqëndrimin në emocionet e veta dhe mbyllje në ndjenjat e

veta kur ballafaqohet me ngjarje të vështira dhe stresuese.

Gil-Monte, Peiro dhe Valcarcel (1995), raportuan se strategjitë përballuese të shmangies rrisnin

lodhjen emocionale, ndërsa përballimi i ruante arritjet personale në punë në një grup

infermierësh. Rezultate analoge u raportuan nga Hart , Wearing dhe Headey (1995). Së fundi, në

stresin okupacional te mësuesit e edukimit special nga Wisniewski dhe Giargiulo (1997), u

tregua se megjithëse stresi nuk mund të shmanget në këtë mjedis, është potencialisht i

menaxhueshëm nëpërmjet sistemeve të mbështetjes sociale në vendin e punës nga menaxhimi

administrativ, superiorët dhe kolegët.

Megjithëse se duket e qartë se strategjitë e orientuara te problemi janë më shumë efektive për

përballimin e situatave stresante, ka shumë evidencë që efektiviteti i strategjive të orientuara te

problemi varet nga kontrolli efektiv i stresorëve të mjedisit dhe emocionet e individit.

Duke u nisur nga teoria kibernetike e stresit, përballimi dhe mirëqënia në organizata, stimujt

stresantë, e kuptuar si mospërputhshmëri ndërmjet gjendjes së perceptuar dhe asaj së dëshiruar

dhe që në të njëjtën kohë janë konsideruar të rëndësishme nga individi, mund ta aktivizojnë

përballimin në dy mënyra të ndryshme: në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe në mënyrë jo të

drejtpërdrejtë. Stresi mund të aktivizojë përballimin në mënyrë të drejtpërdrejtë, duke i paraprirë

kërcënimeve potenciale të mirëqënies psikologjike, ndërsa përballimi mund të aktivizohet në

mënyrë të drejtpërdrejtë kur mirëqënia psikologjike është tashmë e dëmtuar. Në këtë linjë

mendimi supozohet se strategji të ndryshme përballimi do ti paraprijnë sindromës së burnoutit.

Shumë autorë kana analizuar zhvillimin e burnoutit, duke marrë në konsideratë lidhje të

ndryshme ndërmjet dimensioneve të sindromës së burnoutit, të vlerësuara ngë mesatarët e MBI,

Plana, Fabregat & Gassió (2003).

Sipas, Jennet et al. (2003), në Skaalvik & Skaalvik, (2010) theksojnë, se ndikimi i stresorëve

afatgjatë duke mos përdorur strategji efektive përballuese mund të çojë në burnout.

2.11 Stresi në klasat e edukimit special, si paraprirës i burnoutit profesional

Në kërkimet e Gersten, et al. (1999) dhe Wisniewski & Gargiulo (1997), Payne (2005), gjeti që

mësuesit e edukimit special përjetonin nivele të larta të stresit në lidhje me përgjegjësitë që ata


40

kanë. Miller, Brownell, dhe Smith (1999), kryen një studim për të përcaktuar faktorët që mund të

parashikojnë qëndrimin, largimin, ose lëvizjen nga klasat e edukimit special. Në këtë studim

autorët, vëzhguan 1576 mësues të edukimit special në Florida. Në studim u adresuan shumë

variabla përfshirë: ato demografikë të mësuesve, marrëdhënien e mësuesve me nxënësit,

ngarkesa në punë, marrëdhënia e mësuesve me kolegët, mbështetja nga drejtuesit, konflikti i

roleve, paga, si dhe synimi i mësuesve për të qëndruar ose jo në edukimin special.

Rezultatet e marra nga të dy grupet e mësuesve, dokumentuan një klimë shumë të varfër në punë

në ambjentet e edukimit special, mungesë mbështetje nga drejtuesit, përgatitje të varfër, ngarkesë

të madhe në punë, mungesë e përdorimit të strategjive përballuese proaktive, pagesë të ulët si

dhe të tjerë faktorë të cilët kontribuojnë në rritjen e stresit.

Gersten, et al, (2001) kryen një studim me 887 mësues të edukimit special në Silver City, AZ,

Wishbone, WA, dhe Sofia, TX. Studimi adresonte perceptimet e mësuesve për karakteristikat e

mësuesve, sjelljen, kushtet e punës si dhe të tjerë variabla specifikë ta analizuara në

marrëdhënien që ato kanë me stresin. Këto variabla ishin: dizenjimi i punës, mbështetja nga

drejtuesit, mundësitë e zhvillimit professional, disonanca e rolit, kënaqësia me pozicionin aktual,

përkushtimi, strategjitë përballuese, vitet e punës në edukimin special si dhe synimi i mësuesve

për të qëndruar në atë fushë, Payne (2005).

Rezultatet treguan, që stresi në dizenjimin e punës, (mbështetja administrative, burime të

papërshtatshme, fuqia e kufizuar vendimmarrëse), dhe përdorimi i strategjive përballuese,

ndikonin shumë në mënyrën sesi mësuesit e perceptonin punën e tyre. Mësuesit e konsideronin

stresin të lidhur me ngarkesën e punëve me shkrim, kohën e gjatë të shpenzuar në takime,

mundësitë e kufizuara për individualizim, si dhe nivelet shumë të ndryshme në performancën e

nxënësve, Payne (2005).

Studimi gjeti që, mbështetja në nivel drejtimi si dhe mbështetja nga vetë mësuesit, ka një ndikim

të fortë në të gjitha aspektet e kushteve të punës së mësuesve. Gjithashtu studimi tregoi se,

shkalla në të cilën mësuesit perceptojnë disonancën ndërmjet pritshmërive të tyre, rreth punës

dhe kërkesave aktuale të punës është një parashikues i fortë i stresit të lidhur me punën. Studime

të ndryshme kanë përcaktuar se ekziston një marrëdhënie ndërmjet stresit dhe burnoutit te

mësuesit e edukimit special, Payne (2005).


41

2.12 Burnouti dhe përballimi proaktiv në edukimin special

Mësuesit e edukimit special janë në kontakt të vazhdueshëm me nxënësit. Ata janë përgjegjës për

të përmbushur nevojat e tyre edukative, për të hartuar dhe zbatuar planet edukative individuale,

vlerësimet dhe rivlerësimet edukative, për vlerësimet sjellore si dhe të tjera plane ndërhyrëse.

Nxënësit kanë paaftësi të ndryshme dhe mësuesit e edukimit special kanë përgjegjësi të asistojnë

në çdo lëndë në mënyrë të tillë që këta nxënës të përmbushin objektivat mësimore me të njëjtin

nivel të arritjeve si bashkëmoshatarët e tyre normalë. Mësuesit e edukimit special ndihmojnë

mësuesit e përgjithshëm rreth akomodimit të nxënësve me nevoja të vecanta, rreth strategjive dhe

metodave që ata duhet të përdorin gjatë punës së tyre me nxënësit me nevoja të veçanta.

Mësuesit e edukimit special kontaktojnë me njerez të ndryshëm per të lehtësuar mireqënien

edukative dhe atë të përgjithshme të nxënësve me nevoja të veçanta, Joy, Dikes, Catherine,

(2015). Burnouti profesional është një sindromë e cila lidhet me një grup simptomash, si lodhja

emocionale, depersonalizimi dhe arritjet personale. Përkufizimi kryesor i lodhjes emocionale si

simptoma kryesore e burnoutit, sipas Maslach, është reduktimi i nivelit të energjisë ose lodhje

ekstreme. Sipas, Joy, Dikes, Catherine, (2015), stresi ne punë fillon me lodhjen emocionale e

cila është reagimi i parë, që shoqëron ndryshimin në ngjarjet jetësore. Depersonalizimi është i

lidhur me ndjenja negative kundrejt nxënësve ose kolegëve. Ata mund të ndjehen fajtorë në lidhje

me performancën e tyre në punë. Reduktimi i vetëfikasitetit ose arritjeve personale, është

përkufizuar si një vetvlerësim negativ, ose minimizim i arritjeve personale. Ka të bëjë me një

proçes vetvlerësues, të cilin njerëzit e përdorin në punë. Sipas Maslach (1986), mësuesit të cilët

punojnë në shërbimet e edukimit special përjetojnë nivele të ulëta të kënaqësisë në punë,

mungesë të suksesit në punë dhe vlerësim negativ të rezultateve të punës. Individët të cilët

përjetojnë burnout janë më cinikë, më të stresuar dhe shikojnë anën më të keqe në çdo gjë.

Studime të ndryshme, tregojnë që mësuesit të cilët punojnë me fëmijët me nevoja të veçanta,

janë më shumë të prirur për të përjetuar burnout. Shumë mësues të edukimit special përjetojnë

nivele të larta të depresionit, disfunksioneve psikologjike dhe konflikt roli. Një nga faktorët më

të rëndësishëm të burnoutit profesional, është kontakti i drejtpërdrejtë me nxënësit me nevoja të

veçanta. Mësuesit e edukimit special duhet të plotësojnë detyra të tjera shtesë si dhe të tjera

përgjegjësi në krahasim me mësuesit e edukimit të përgjithshëm, Zarafshan, et al. (2013). Sipas

Maslach, efektet e burnoutit përjetohen gjërësisht edhe jashtë ambjenteve të punës. Një person i


42

konsumuar, mund ti manifestojë këto ndjenja negative kundrejt anëtarëve të tij/saj të familjes.

Ekzistojnë shumë faktorë ndikues në përjetiminn e burnoutit. Mungesa e mbështetjes së

drejtuesve, mbingarkesa në punë, mungesa e burimeve mbështetëse dhe shumë përgjegjësi në të

njëjtën kohë, janë faktorët kryesorë të cilët rrisin mundësinë e mësuesve të edukimit special të

jenë në rrezik burnouti. Mësuesit e edukimit special përjetojnë burnout, atëherë kur stresi që ata

përjetojnë tejkalon burimet e tyre për ta përballuar në mënyrë të përshtatshme situatën, duke

çuar kështu në lodhje, cinizëm dhe mungesë arritjesh personale. Nxënësit e mësuesve të edukimit

special të cilët ndjehen të lodhur emocionalisht, janë më të tërhequr socialisht dhe emocionalisht

dhe kanë arrtije më të pakta në objektivat e vendosura në planin edukativ të individualizuar,

duke patur një ndikim negativ në performancën e tyre të përgjithshme shkollore, Brunsting, et al.

(2014). Sipas, Plana, et al. (2003), përballimi proaktiv konsiston në ato përpjekje konjitive dhe

sjellore, të cilat bëhen për të zotëruar, toleruar ose reduktuar kërkesat e brendshme dhe të

jashtme si dhe konfliktet ndërmjet tyre. Disa individë grumbullojnë burime dhe i përdorin ato për

të përgatitur veten e tyre për pengesat e mundshme. Në këtë mënyrë, streset e ndryshme

përjetohen si sfida dhe individët janë më të motivuar për ti kaluar me sukses, Mackonienė, N.

Norvilė (2012). Billing dhe Moss (1981), identifikuan tre metoda të strategjive përballuese: a)

aktiv-konjitive, e cila i vlerëson potencialisht ngjarjet stresuese, b) aktive-sjellore, që ka të bëjë

me përpjekjet për të menaxhuar ngjarjet stresuese dhe c) shmangia, refuzimi për tu përballur me

ngjarjen stresuese. Ekzistojnë korrelacione statistikisht domethënese ndërmjet shmangies dhe

burnoutit. Sa më i lartë të jetë niveli i përjetimit të lodhjes emocionale, aq më shumë ka të ngjarë

që këta individë të përdorin strategji të cilat i shkëpusin ata mendërisht dhe në aspektin sjellor

nga situata kur përballen me ngjarjen stresuese ose të vështirë. Sipas Gil-Monte, Peiró and

Valcárcel (1995), përballimi shmangës, rrit në mënyrë të konsiderueshme lodhjen emocionale.

Në shërbimet e edukimit special, sipas Wisniewski dhe Gargiulo (1997), tregohet që stresi nuk

mund të shmanget, por mund të menaxhohet nëpërmjet mbështetjes sociale nga menaxhimi

administrative, kolegët dhe superiorët, Plana, et al. (2003). Ngjarjet stresuese krijojnë një

mospërputhshmëri ndërmjet gjendjes së dëshiruar dhe asaj të përjetuar. Në këtë mënyrë,

përballimi mund të aktivizohet në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe jo të drejtpërdrejtë. Në mënyrë të

drejtpërdrejtë, stresi aktivizon menjëherë përballimin, para se mirëqënia e tij të kërcënohet. Në

mënyrë jo të drejtpërdrejtë përballimi aktivizohet pasi mirëqënia e individit është dëmtuar. Sipas

Schwarzer dhe Taubert (2002), ata sugjeruan një konceptim të ri të përballimit, atë proaktiv, i


43

orientuar drejt synimit dhe përshtatës. Disa individë janë më të prirur për ta jetuar jetën e tyre në

mënyrë të tillë, që grumbullojnë burimet dhe e përgatisin veten e tyre para se ngjarja stresuese të

ndodhë. Ata i konsiderojnë stresorët si sfida dhe janë më të motivuar për ti kaluar me sukses,

Plana, et al. (2003). Shpesh herë, stresi shikohet si reagim ndaj një ngjarjeje stresuese. Selye

dalloi stresorin (stimulin) nga stresi (përgjigjia). Kjo përgjigje ndjek tre faza: alarmi e cila është

një përgjigje e menjëhershme, një reagim afatshkurtër përshtatës për ngjarje emergjente.

Rezistenca, është përshtatja e trupit me stresorin. Në këtë fazë organizmi nuk funksionon dhe aq

mirë. Sistemi imunitar dobësohet dhe mund të preket nga shumë sëmundje. Rraskapitja, është

faza kur organizmi i ka mbaruar të gjitha burimet. Aktivizohet sistemi parasimpatik, që mund të

çojë në burnout, depresion, sëmundje të ndryshme madje edhe në vdekje, Schwarzer & Taubert

(2002).

Perspektiva e bazuar në stimulin ka për qëllim ti kushtojë vëmendje stresorit i cili shkakton një

përgjigje të caktuar. Sipas shumë studimeve, përpjekjet përshtatëse janë të domosdoshme për të

përballuar ngjarje të ndryshme.

Sipas teorisë konjitiv-transaksionale, është i rëndësishëm vlerësimi konjitiv që ne i bëjmë

kërkesave dhe mënyra si ne përgjigjemi. Burimet tona personale, si ndërveprimet sociale me të

tjerët sidomos në ambjente pune, kompetencat dhe situatat e vështira janë konsideruar si

paraprirës. Sipas Lazarus, Schwarzer & Taubert (2002), individët proaktivë nuk i konsiderojnë

ngjarjet si të dëmshme, si humbje apo kërcënime. Ata i konsiderojnë risqet ose kërkesat si

burime që i ndihmojnë ata drejt promovimit dhe rritjes së tyre personale. Ata shikojnë sfida jo

kërkesa, arrije synimesh dhe jo rrisqe. Në sajë të këtij këndvështrimi, ata rrisin mënyrën e tyre të

funksionimit. Përballimi proaktiv përmirëson cilësinë e jetës dhe njerëzit përjetojnë stres pozitiv,

që i çon ata drejt produktivitetit dhe mirëqënies.

Në shërbimet e edukimit special, mësuesit përballen me vështirësi të ndryshme. Kjo i jep atyre

shpesh herë mundësi të lënë punën e tyre. Fëmijët e përfshirë në edukimin special shpesh herë

janë më të stresuar dhe përjetojnë më shumë probleme emocionale si pasojë e mënyrës sesi

mësuesit e perceptojnë rolin e tyre, Major (2012).


44

2.12.1 Strategjitë përballuese si variabla të ndërmjetëm në perjetimin e burnoutit

Lazarus dhe Folkman (1984), e kanë konceptuar përballimin si ato përpjekje konjitive dhe

sjellore të cilat shërbejnë për menaxhimin e kërkesave të brëndshme dhe të jashtme të cilat

vlerësohen se i tejkalojnë burimet e një individi. Lazarus dhe Launier (1978), e kanë përkufizuar

përballimin si menaxhimi i konflikteve i cili takson burimet e një individi, duke i zotëruar,

toleruar, reduktuar ose minimizuar këto konflikte. Gowan et al. (1999), i kanë përkufizuar

strategjitë përballuese si përpjekjet e një individi për të menaxhuar kërkesat e jashtme ose të

brendshme të cilat rezultojnë nga një stresor. Në këtë mënyrë strategjitë përballuese janë një

marrëveshje me kërkesat të cilat janë domethënëse dhe në mënyrë tipike të pazakontë. Për

pasojë ato nuk janë ndodhi të përditshme. Një afat kohor në fund të ditës mund të jetë stresues,

por nuk kërkon një strategji të veçantë përballuese sepse është një ngjarje e përditshme. Nga ana

tjetër një projekt me afate të caktuara të përmbushjes së detyrave dhe pasojat përkatëse në rast

mospërmbushje të këtyre kërkesave kërkon strategji të veçantë përballuese, duke u mundësuar

punonjësve për të menaxhuar më mirë situatën. Strategjitë përballuese mund të jenë ose të

orientuara të emocionet ose të orienuara te problemi, Lazarus & Folkman (1984). Stahl and

Caligiuri (2005), i përkufizuan strategjitë përballuese të fokusuara te problemi si “ shfaqje e

sjelljeve përballuese, që kanë për qëllim marrëdhënien mjedis-punë” dhe strategjitë përballuese

të fokusuara te emocionet si: “rregullimi i emocioneve të cilat rezultojnë nga stresi”. Lazarus

(1991), vërejti se një strategji e dhënë mund të jetë ose e fokusuar te emocionet ose te problemi

në varësi të situatës. Koeske, Kirk and Koeske (1993), deklaruan se nga strategjitë përballuese

mund të përfitojnë punonjësit të cilët punojnë nën stres. Ata gjetën, që nga strategjitë përballuese

të shmangies punonjësit nuk përfitonin shumë. Nëse punonjësit e shmangin problemin, niveli i

tyre i stresit nuk zvogëlohet. Carver, Scheier and Weintraub (1989), duke u bazuar në studimet e

Billings & Moos (1984), shtuan një tip tjetër të përpjekjeve përballuese për ta hequr stresorin dhe

për të zvogëluar efektet e tij. Ky është përballimi proaktiv, i cili shikohet si zbatimi i strategjive

të hartuara për të ndihmuar personin të merret me streset në mjedisin e tij.

Jex et al. (2001) e konsideruan si avantazh për punonjësit e edukimit special, përdorimin e

strategjive përballuese proaktive dhe disavantazh përdorimin e strategjive përballuese

shmangëse. Nga studimet e kryera në Zelandën e Re rreth strategjive përballuese, janë

eksploruar si strategjitë proaktive dhe ato shmangëse. Një aspekti i rëndësishëm i këtyre


45

strategjive është mënyra se si punonjësit i përballojnë ngjarjet negative (p.sh, konfliktet) dhe

pastaj na lejon të përcaktojmë çfarë efektesh ka ajo srategji që ata përdorin në rezultatet e tij si p.

sh, burnout. Në këtë mënyrë, punonjësit të cilët e përballojnë konfliktin nga vendi i tyre i punës e

deri në shtëpi, duke ruajtur një këndvështrim pozitiv të problemit përjetojnë më pak burnout. Ata

e shikojnë situatën në një këndvështrim më shumë pozitiv.

2.13 Hipotezat kërkimore të studimit

H1: Ekziston një marrëdhënie positive ndërmjet lodhjes emocionale dhe shkallës së shmangies te

profesionistët e edukimit special.

H2: Ekziston një marrëdhënie negative ndërmjet depersonalizimit dhe planifikimit strategjik te


H3: Ekziston një marrëdhënie pozitive ndërmjet arritjeve personale, mbështetjes instrumentale

dhe përballimi proaktiv te profesionistët e edukimit special.

H4: Burnouti profesional varet kryesisht nga Përballimi Proaktiv, ai Parandalues dhe Planifikimi

Strategjik.


46

KAPITULLI III

METODOLOGJIA

3.1 Metodologjia e kërkimit sasior

Studimi i realizuar është një kombinim i metodologjisë sasiore dhe asaj cilësore. Qëllimi i

studimit sasior është të identifikojë marrëdhënien që ekziston mes variablave të pavarur të

përballimit dhe atyre të varur të burnoutit profesional, kahun e kësaj marrëdhënieje, si dhe

madhësinë e ndikimit të strategjive përballuese në përjetimin e burnoutit. Në metodologjinë

sasiore, do të trajtohen çështje të tilla si: dizajni i kërkimit, instrumentet e përdorura, përshkrimi

i instrumenteve, analiza faktoriale e instrumentit, besueshmëria e instrumentit dhe vlefshmëria e

tij, popullata e studimit, kampioni i studimit, mbledhja e të dhënave, dhënia e rezultateve, analiza

e rezultateve të kërkimit, konsideratat etike dhe kufizimet e studimit.

3.1.1 Faza pilot e studimit

Kjo fazë kishte për qëllim të testonte qëndrueshmërinë e instrumentit dhe besueshmërinë e tij.

Filllimisht versioni origjinal i instrumenteve në anglisht iu dha tre personave të ndryshëm për tu

përkthyer nga anglishtja në shqip. Pastaj përkthimi i përshtatur dhe i organizuar në shqip iu dha

sërish dy personave të tjerë për tu kaluar nga shqip në anglisht.Në këtë pikë u bë krahasimi me

versionin origjinal, ku nuk u konstatuan ndryshime të rëndësishme në përmbajtje dhe

kuptueshmëri. Versioni i përkthyer i instrumentëve pastaj u aplikua në një kampion prej 20

vetash. Kampioni në këtë fazë të studimit u zgjodh gjithashtu në mënyrë të qëllimshme. Analiza

e besueshmërisë, u realizua me anë të Koefiçientit Alpha Cronbach, i cili për të dy instrumentet

rezultoi mbi vlerën e lejuar 0.7 (për nënshkallët e instrumenteve si dhe për shkallët në total).

Rezultatet e përftuara nga analiza e besueshmërisë në fazën pilot, treguan që instrumentet janë të

përshtatshëm të zbatohen në kampionin e popullatës së synuar në fazën përfundimtare të

studimit.


47

3.1.2 Qëllimi

Qëllimi i këtij studimi, është matja e perceptimeve të profesionistëve të edukimit special lidhur

me nivelin e burnoutit gjatë punës së tyre me nxënësit me nevoja të veçanta, si dhe matja e

strategjive të përballimit: reflektiv, proaktiv, parandalues, planifikimit strategjik, nivelit të

mbështejes instumentale, emocionale dhe së fundi matjes së shkallës së përballimit të shmangies.

Një tjetër qëllim i këtij studimi është të identifikojë mërrëdhënien dhe mundësinë parashikuese

që ka përdorimi i strategjive përballuese në komponentët e lodhjes emocionale.

3.1.3 Objektivat e studimit

Objektivi 1: Identifikimi i nivelit të përjetimit të lodhjes emocionale, depersonalizimit dhe



Pyetja kërkimore 1.1: Si shfaqet niveli i burnoutit te profesionistët e edukimit special?

Pyetja kërkimore 1.2: Si shfaqen perceptimet e profesionistëve të edukimit special në lidhje me

elementët e burnoutit?

Objektivi 2: Identifikimi i nivelit të përdorimit të strategjive përballuese që profesionistët e

edukimit special përdorin gjatë punës së tyre me nxënësit me nevoja të veçanta, si dhe evidentimi

i perceptimeve në lidhje me to.

Pyetja kërkimore 2.1: Si shfaqet niveli i përdorimit të strategjive përballuese proaktive te



format e përballimit?

Objektivi 3: Identifikimi i marrëdhënies që ekziston ndërmjet lodhjes emocionale dhe formave

të përballimit proaktiv.


48

Ekziston një marrëdhënie pozitive ndërmjet lodhjes emocionale dhe përballimit shmangës te


Objektivi 4: Identifikimi i marrëdhënies që ekziston ndërmjet depersonalizimit dhe formave të

përballimit proaktiv te profesionistët e edukimit special.

Hipoteza e ngritur për këtë objektiv është:

Ekziston një marrëdhënie negative ndërmjet depersonalizimit dhe planifikimit strategjik te


Objektivi 5: Identifikimi i marrëdhënies që ekziston ndërmjet arritjeve personale dhe formave të


Hipoteza kërkimore e ngritur për këtë objektiv është:

Ekziston një marrëdhënie pozitive ndërmjet arritjeve personale, mbështetjes instrumentale dhe


Objektivi 6: Identifikimi i formave të përballimit proaktiv, të cilët ndikojnë në burnout.


Burnouti profesional varet kryesisht nga Përballimi Proaktiv, ai Parandalues dhe Planifikimi

Strategjik.

Objektivi 7: Evidentimi i ndryshimeve në përjetimin e nivelit të burnoutit ndërmjet

profesionistëve të edukimit special në lidhje me gjininë, moshën, vitet në punë dhe statusin civil.

Pyetje kërkimore 1:A ka ndryshime në nivelin e burnout-it përsa i përket gjinisë te

profesionistët e edukimit special ?

Pyetje kërkimore 2.1 A ka ndryshime në përjetimin e nivelit të burnoutit ndërmjet


Pyetja kërkimore 2.2 A varet burnouti professional nga mosha dhe nëse Po si korrelojnë këto

variabla midis tyre?



49

Pyetje kërkimore 3.1 A ka ndryshime në nivelin e përjetimit të burnoutit ndërmjet


Pyetje kërkimore 4: A varet niveli i përjetimit të burnoutit ndërmjet profesionistëve të edukimit

special në lidhje me statusin civil dhe si korrelojnë këto dy variabla me burnoutin profesional?

3.1.4 Dizajni i kërkimit

Për të studiuar burnoutin profesional dhe përballimin proaktiv te profesionistsët e edukimit

special, është përdorur dizajni joeksperimental, korrelacional. Për të vërtetuar hipotezat

studimore dhe për të përmbushur objektivat e kërkimit, është përdorur dizajni korrelacional për

të përshkruar marrëdhënien e ndryshoreve të marrë në studim dhe për të bërë parashikimet

përkatëse. Ngritja e hipotezave kërkimore është bazuar në të dhënat primare të përftuara nga

literatura më e fundit në fushën e kërkimit mbi burnoutin profesional dhe përballimin proaktiv.

Dizajni korrelacional është i përshtatshëm për të studiuar marrëdhënien mes variablave të varur

dhe të pavarur si dhe ndikimin e tyre te njëri-tjetri, në përputhje me qëllimin e këtij studimi.

3.1.5 Popullata e studimit

Gjithsej në Shqipëri ka 6 shkolla speciale dhe dy institucione rezidenciale të edukimit special në

Tiranë. Popullata e studimit, ka përfshirë mësuesit e edukimit special në Shqipëri, përkatësisht

në qytetet: Tiranë, Shkodër, Elbasan, Durrës, Korçë, Vlorë. Përveç shkollave speciale janë

përfshirë në studim edhe dy Institucionet e Edukimit Special në Tiranë: Instituti i Nxënësve që

nuk Dëgjojnë dhe Instituti i Nxënësve që nuk Shikojnë. Janë përfshirë në studim vetëm ato

institucione arsimore të edukimit special të cilat ndjekin plane mësimore të hartuara dhe të

miratuara nga Ministria e Arsimit dhe e Sporteve për këtë kategori nxënësish (konkretisht

shkollat speciale dhe dy Institucionet e sipërpërmendura).

3.1.6 Kampioni i përzgjedhur

Gjithsej janë përfshirë në studim 115 subjekte. Zgjedhja e kampionit është bërë në mënyrë të

qëllimshme. Nga popullata e profesionistëve të edukimit special, kampioni ka qënë pothuajse i

barabartë me numrin total të popullatës. Kjo për arsye të numrit të vogël të mësuesve në

edukimin special dhe krijimit të mundësisë së përfshirjes totale të tyre në studim. Pyetësori u


50

është shpërndarë të gjithë subjekeve. Përsa i përket subjekteve që nuk janë përfshirë në studim

(një numër shumë i vogël), kjo ka ndodhur për arsye personale dhe objektive.

3.1.7 Proçedura e zgjedhjes së kampionit dhe realizimit të studimit

Pasi është përcaktuar popullata e studimit, janë kontaktuar Drejtoritë e Shkollave Speciale,

nëpërmjet postës elektronike, ku u është shpjeguar shkurtimisht qëllimi i studimit dhe rëndësia

që ai ka në këtë fushë. Paraprakisht u janë dërguar instrumentet matëse, të cilët pasi janë

shqyrtuar me kujdes janë lejuar të aplikohen te profesionistët e shkollave speciale. Është hartuar

kalendari sipas datave të të cilit do të aplikohen instrumentat matëse. Në secilën shkollë

speciale, para se të plotësoheshin instrumentat është zhvilluar një seancë e shkurtër informuese e

cila ka zgjatur 10- 15 minuta, gjatë të cilës u është shpjeguar dhe qartësuar qëllimi i këtij studimi,

rëndësia e tij dhe udhëzime të tjera në lidhje me mënyrën e plotësimit. Plotësimi i pyetësorit ka

zgjatur 20-25 minuta.

3.1.8 Instrumentet e përdorura

Instrumentet e përdorur në këtë studim, Inventari i Burnout-it i Maslach dhe Inventari i

Përballimit Proaktiv, janë ndër instrumentet më të rëndësishëm që masin burnoutin profesional

dhe përballimin proaktiv në studimet e reaizuara në mbarë botën. Instrumentet janë zgjedhur

duke u mbështetur në literaturën përkatëse si dhe në studime të realizuara të cilat e mbështesin

këtë fenomen. Një element i rëndësishëm në aplikimin e pyetësorit është besueshmëria dhe

qëndrueshmëria e tij. Në vijim, për të vlerësuar besueshmërinë dhe qëndrueshmërinë e tyre,

instrumentet u aplikuan në fazën pilot në një kampion prej 20 profesionistësh të edukimit special

në Tiranë. Pyetjet që ishin të vështira për t‟u kuptuar u riformuluan duke u sjellë në mënyrën e

përshtatshme, ndërkohë që niveli i besueshmërisë për grupet e variablave të pavarur dhe të varur

ishte mbi normën e lejuar prej 0.7.

3.1.8.1 Përshkrimi i instrumeneteve

Inventari i Burnoutit i Maslach

Instrumenti për matjen e burnoutit përbëhet nga tre komponentë si lodhja emocionale,

depersonalizimi dhe arritjet personale. Lodhja emocionale vlerëson ndjenjat e të qënit i lodhur

dhe i rraskapitur nga puna. Depersonalizimi mat një përgjigje jopersonale dhe të pandjeshme


51

ndaj marrësve të shërbimit, apo të kujdesjes. Si për shkallën e lodhjes emocionale ashtu edhe për

depersonalizimin, pikë të larta në mesatare korrespondojnë me nivele të larta të përjetimit të

burnoutit. Ekziston një marrëdhënie e moderuar ndërmjet shkallës së lodhjes emocionale dhe

depersonalizimit. Ashtu siç mbëshetet edhe nga literatura këto dy komponentë pavarësisht se të

ndarë janë dy aspekte të rëndësishme të burnoutit. Pohimet e arritjeve personale vlerësojnë

ndjenjat e kompetencës dhe arritjeve të suksesshme në punë dhe me të tjerët. Në krahasim, me dy

shkallët e tjera, pikë të ulëta në mesataret e arritjeve personale, tregojnë nivele të larta në

përjetimin e burnoutit.

Inventari i Përballimit Proaktiv

Në shkallën e përballimit proaktiv, sjellja proaktive udhëhiqet nga qëndrime proaktive të cilat

shërbejnë për të përmirësuar veten dhe mjedisin. Këto qëndrime përfshijnë elementë të tillë si:

burimet, përgjegjësia, vlera dhe vizioni. Shkalla proaktive përfshin vendosjen e qëllimeve të

pavarura të kombinuara me qëllime vetrregulluese njohëse dhe sjellore. Shkalla reflektive,

përshkruan stimulimin rreth alternativave të ndryshme sjellore, rreth efektivitetit të imagjinuar, si

dhe përfshin stuhinë e ideve, analizimin e problemeve dhe burimeve si dhe hartimin e planeve

hipotetike të veprimit. Planifikimi strategjik, fokusohet në gjenerimin e një plani veprimi të

synimeve të orientuara, ku detyrat e vështira ndahen në komponentë më të menaxhueshëm.

Përballimi parandalues, dallon nga përballimi proaktiv sepse ai orientohet drejt një kërcënimi të

mundshëm në të ardhmen duke mbajtur në konsideratë përvojën dhe njohuritë. Ndërsa përballimi

proaktiv nuk bazohet në kërcënim por drejtohet nga vendosja e synimeve. Kërkimi i mbështetjes

instrumentale fokusohet në marrjen e këshillave, informacionit dhe feedbackut nga njerëzit e

rrjeteve sociale ndërsa për të trajtuar problemet e tyre. Kërkimi i mbështetjes emocionale, ka për

qëllim një rregullim të përkohshëm të stresit emocional, duke i bashkëndarë ndjenjat me të tjerët,

duke nxitur empatine dhe duke kërkuar shoqërim me të tjerët brenda rrjetit social. Përballimi

shmangës, ka të bëjë me shmangien e problemeve të cilat krijojnë stres, Greenglass (2002).

Pohimet e instrumenteve të përdorura në studimin sasior, janë të organizuara në tre seksione, ku

në seksionin e parë kërkohen të dhëna demografike në lidhje me gjininë, moshën, statusin civil,

vitet e punës. Në seksionin e dytë pohimet janë organizuar në 3 kompontët e burnoutit si; lodhja

emocionale, depersonalizimi dhe arritjet personale. Në seksionin e tretë pohimet për strategjitë

përballuese janë organizuar në 7 komponentë si përbalimi proaktiv, ai reflektiv, parandalues,


52

mbështetja instrumentale, emocionale, planifikimi strategjik dhe përballimi shmangës. Më

gjërësisht, paraqiten si më poshtë:

Seksioni I – Të dhëna demografike. Ky seksion ka informacion lidhur me gjininë, moshën,

statusin civil, vjetërsinë e këtyre profesionistëve në edukimin special por gjithashtu tregon edhe

qytetet apo institucionet ku janë shpërndarë pyetësorët.

Seksioni II – Niveli i burnout, ka në përbërje të tij tre pjesë ose tre komponentë kryesorë të cilët

janë: Lodhja emocionale, Depersonalizimi dhe Arritjet personale.

Lodhja emocionale matet me 7 pohime, ku disa prej të cilave janë: Ndihem emocionalisht i

shterruar nga puna ime, Ndihem i frustruar nga puna ime, Stresohem shumë duke punuar në

mënyrë të drejtpërdrejtë me nxënësit etj. Pohimet e këtij komponenti maten sipas shkallës Likert

duke filluar nga 0- Asnjëherë deri në 6- çdo ditë, duke matur kështu nivelin e kësaj lodhjeje.

Komponenti i dytë është – Depersonalizimi, i cili në studimin tonë matet gjithashtu me 7

pohime. Edhe pohimet e këtij komponenti maten sipas shkallës Likert duke filluar nga 0-

Asnjëherë deri në 6- çdo ditë.

Komponenti i tretë është – Arritjet personale, i cili matet me 8 alternativa. Edhe pyetjet e këtij

komponenti maten me shkallën Likert sipas vlerësimit të dy komponentëve më sipër duke ditur

se të tre së bashku përbëjnë nivelin e burnout-it.

Seksioni III – INVENTARI I PËRBALLIMIT përbëhet nga 7 pjesë,:

A: PËRBALLIMI PROAKTIV, i cili matet me 14 pohime, të cilat janë matur sipas shkallës

Likert (1- jo plotësisht e vërtetë deri në 4 – Plotësisht e vërtetë). Disa prej pohimeve të këëtij

komponenti janë: Jam një person që mar gjëra përsipër, përpiqem të pikas çfarë më nevojtet,

pengesat i kthej në eksperienca etj.

B: PËRBALLIMI REFLEKTIV- i cili matet me 11 pohime, të cilat sërish maten me të njëjtën

shkallë Likerti si pjesa e parë dhe disa prej alternativave që mat kjo çështje janë si më poshtë:

Shqyrtoj një problem duke menduar për zgjidhje realiste, E shikoj një problem nga

këndvështirme të ndryshme deri sa të ndëmar veprimin e duhur etj.

C: PLANIFIKIMI STRATEGJIK- ka në vetvete vetëm 4 pohime të matura me po të njëjtën

shkallë Likerti nëpërmjet të cilave tregohen mënyrat e planifikimit të mirëmenduar në lidhje me

problemet që hasen në punën e përditshme si p.sh, analizoj problemin në pjesë më të vogla dhe

merrem me secilin prej tyre një e nga një, bej një plan dhe e ndjek atë etj.


53

D: PËRBALLIMI PARANDALUES – përbëhet nga 11 pohime dhe tregon qartësisht mënyrat e

përballimit të sfidave të punës në formën: planifikoj për rastësitë e së ardhmes, përgatitem për

ngjarjet e pafavorshme, planifikoj strategjitë e mia për të ndryshuar situatën para se të veproj etj.

E: KËRKIMI I MBËSHTEJES INSTRUMENTALE – matet me 8 pohime, të matura sërish me

të njëjtën ndarje Likert si pohimet e mësipërme dhe trajton dhe mat çështje që lidhen me gjetjen

e instrumentave specifikë për situata dhe ngjarje specifike siç është sigurimi i informacionit,

komunikimi me të tjerët nëpërmjet komunikimit të drejtpërdrejtë apo me telefon etj.

F: KËRKIMI I MBËSHTETJES EMOCIONALE - matet me 4 pohime dhe mat kryesisht pjesën

emocionale nëpërmjet mbështetjes nga personat e tjerë për t‟u ndier më mirë, komunikimi me të

tjerët kur jam në stres etj.

G: PËRBALLIMI I SHMANGIES – e cila përbëhet nga 3 pohime, që lidhen kryesisht me

mënyrën se si ne shmangemi në momente të vështira stresi apo në momente të vështira nëpërmjet

largimit apo duke e anashkaluar atë. Shkalla e matjes është e njëjtë (1- jo plotësisht e vërtetë deri

në 4 – Plotësisht e vërtetë).

Grumbullimi i të dhënave zgjati rreth 10 javë dhe në disa qytete të vendit, aty ku ka institucione

të edukimit special dhe saktësisht në qytetin e Tiranës, Durrësit, Elbasanit dhe Shkodrës.

Plotësimi i tyre u realizua me sukses falë edhe ndihmës së drejtuesve të këtyre institucioneve

dhe bashkëpunimit të vetë profesionistëve të edukimit special të cilët shfaqen interes ndaj kësaj

risie studimore.

Lidhur me teknikat e përdorura në analizën e tij janë jo vetëm nëpërmjet një analize të thjeshtë

përshkruese pra denduria, përqindja të paraqitura në formë tabelare apo grafikë, por kjo analizë

ka gjithashtu edhe teknika të një analize analitike. Kështu është përdorur analiza e Testit të

Pavarësisë Chi Square, Testi t i pavarësisë, analiza ANOVA si dhe ndërtimet e ekuacioneve të

regresionit të shumfishtë linear.

Databaza përfundimtare përmban informacionin e 115 pyetësorëve dhe për përpunimin e saj u

përdorën programet SPSS 17.0, Excel dhe Word.

Në analizat e të dhënave, përveç analizës përshkruese deskriptive, janë përdorur edhe analizat e

korrelacionit dhe të regresionit; analiza korrelacionale është përdorur për të përcaktuar

marrëdhënien që ekziston ndërmjet variablit të pavarur të përballimit proaktiv dhe komponentëve

të tij dhe variablit të varur të burnoutit profesional dhe komponentëve të tij.


54

Analiza e regresionit të shumëfishtë linear, ka përcaktuar forcën e parashikueshmërisë së

variablave të pavarur të përballimit te variablat e varur të burnoutit.

Gjithashtu janë përdorur edhe Testet –T, testi i pavarësisë për të krahasuar grupet sipas gjinisë

moshës, statusit civil, dhe viteve të punës në këtë profesion. Testet –T, shërbejnë për të matur

ndryshimet mes këtyre grupeve përsa i përket përjetimit të nivelit të burnoutit.

3.2 Metodologjia e studimit cilësor

Në metodologjinë cilësore është dhënë një ilustrim i elementëve të burnoutit dhe strategjive

përballuese nëpërmjet të dhënave të përftuara nga teknika e intervistës. Është arritur të

evidentohen perceptimet dhe përjetimet e profesionistëve të edukimit special në lidhje me nivelet

e tyre të lodhjes emocionale dhe depersonalizimit, pritshmëritë rreth arritjeve të tyre personale si

dhe rëndësia që ka përdorimi i strategjive përballuese gjatë punës së tyre. Qëllimi i

metodologjisë cilësore nëpëmjet përdorimit të intervistës, ndër të tjera, është të faktojë të dhënat

e përftuara nga shqyrtimi i literaturës, te subjektet të cilët raportojnë nivele të caktuara të

përjetimit të burnoutit profesional gjatë punës së tyre me fëmijë me nevoja të veçanta.

Studimi cilësor, shërben për të evidentuar përjetimet e profesionistëve të edukimit special, në

lidhje me elementët e lodhjes emocionale, depersonalizimit, arritjeve të tyre personale në punë,

dhe strategjive përballuese që ata përdorin në punën e tyre. Teknika e përdorur në metodologjinë

cilësore është intervista gjysëm e strukturuar. “Përdorimi i intervistës së gjysëmstrukturuar,

është mundësia më e mirë sipas Benton (1988), kur nuk ke më shumë se një shans për të marrë

dikë në intervistë dhe përbëhet nga një sërë udhëzimesh të qarta të cilat sigurojnë të dhëna të

besueshme, të krahasueshme dhe cilësore”.

Në studimin cilësor u ngritën këto dy objektiva:

Objektivi 1: Identifikimi i perceptimeve të profesionistëve të edukimit special në lidhje me

përjetimin e elementëve të burnoutit.

Pyetja kërkimore e ngritur për këtë objektiv është: Si shfaqen perceptimet e profesionistëve të

edukimit special në lidhje me përjetimin e elementëve të burnoutit?


55

Objekivi 2: Identifikimi i perceptimeve të profesionistëve të edukimit special në lidhje strategjitë

përballuese që ata përdorin gjatë punës së tyre me nxënësit me nevoja të veçanta.

Pyetja kërkimore e ngritur për këtë objektiv është: Si shfaqen perceptimet e profesionistëve të

edukimit special, në lidhje me strategjitë përballuese që ata përdorin gjatë punës së tyre me

nxënësit me nevoja të veçanta.

Kampioni në studimin cilësor është zgjedhur në mënyrë të qëllimshme dhe përbëhet nga 10

respondentë. Për të qënë pjesëmarrës në studim dhe për t‟iu përgjigjur pyetjeve të intervistës u

zgjodhën ata subjekte të cilët shfaqnin më shumë shenja lodhjeje gjatë punës së tyre me nxënësit

me nevoja të veçanta dhe ishin më të predispozuar për të përjetuar nivele të burnoutit. Në

intervista morën pjesë 10 subjekte femra.

3.2.1 Teknika e përdorur në studimin cilësor

Në metodologjinë cilësore u përdor intervista gjysëm e strukturuar. Kjo lloj interviste përmban

pytje të strukturuara, të cilat e orientojnë subjektin për informacionin që kërkohet nëpërmjet

këtyre pyetjeve, gjithashtu na lejojnë të drejtojmë edhe pyetje të cilat nuk janë planifikuar por,

dalin gjatë zhvillimit të saj dhe përbëjnë një burim të vlefshëm të informacionit të synuar. Ashtu

sikurse mbështetet edhe nga literatura, intervista gjysëm e strukturuar ka disa karakteristika të

cilat përmbushin më së miri qëllimin e këtij studimi:

Intervistuesi dhe respondenti angazhohen të dy në në një intervistë formale.

Intervistuesi harton dhe përdor një guidë interviste, e cila përbëhet nga një listë temash

dhe pyetjesh të cilat janë të nevojshme të mbulohen gjatë bisedës, zakonisht të trajtuara

sipas një rendi paraprak.

Intervistuesi ndjek guidën, por është gjithashtu i aftë të ndjekë një trajektore temash të

cilat nuk janë pjesë e guidës, por janë të domosdoshme për tu trajtuar, Crabtree, (2006).

3.2.2 Proçedura e zhvillimit të intervistave

Subjektet e përfshira në intervista, u informuan paraprakisht mbi mënyrën sesi funskionon

intervista. U siguruan mbi parimet etike të ruajtjes së anonimatit duke u informuar se identiteti i

tyre nuk do të bëhet publik për asnjë arsye. Intervista ka zgjatur rreth 40-45 minuta. Intervistat


56

janë regjistruar me regjistratorë, për të lehtësuar proçesin e transkriptit në fazën e mëtejshme. Të

dhënat e përftuara nga intervistat gjysëm të strukturuara janë analizuar më tej me anë të analizës

së temave. “Analiza e temave, është një metodë cilësore, e cila shërben pë të identifikuar,

analizuar dhe raportuar elementët (temat), brenda të dhënave. Ajo minimalisht organizon dhe

përshkruan të dhënat në mënyrë të detajuar. Ndonjëherë shkon për tej kësaj, sepse interpreton

elementë të ndryshëm të temave kërkimore”, Braun & Clark (2006), fq.79.

Braun & Clark (2006), sugjerojnë 6 hapa për të zhvilluar analizën e temave:

Familjarizimi me të dhënat

Zhvillimi i kodeve fillestare

Kërkimi i temave

Rishikimi i temave

Përkufizimi dhe emërtimi i temave

Shkrimi i raportit


57

KAPITULLI IV

ANALIZA E GJETJEVE TË STUDIMIT

Ky kapitull pëfshin paraqitjen e rezultateve të kërkimit sasior dhe atij cilësor, sipas teknikave të

përdorura në metodologjitë përkatëse. Rezultatet e përftuara nga studimi sasior kanë shërbyer për

të identifikuar nivelin e përjetimit të elementëve të burnoutit te profesionistët e edukimit special

dhe nivelin e përdorimit të strategjive përballuese proaktive, marrëdhënien që ekziston ndërmjet

variablave të pavarur të përballimit proaktiv dhe atyre të varur të burnoutit, forcën e tyre

parashikuese në burnout si dhe dallimet e mundshme që ekzistojnë për sa i përket niveleve të

përjetimit të burnoutit sipas gjinisë, moshës, viteve të punës dhe statusit civil.

4.2 Analiza faktoriale

Instrumentet matëse janw ndërtuar mbi bazën e ndarjes së variablave në variabla të varur dhe në

variabla të pavarur si më poshtë:

Variablat e pavarur janë:

Shkalla e Përballimit proaktiv ( i cili matet me 14 pohime)

Shkalla e Pëballimit Reflektiv ( i cili matet me 11 pohime)

Shkalla e Planifikimit Strategjik (i cili matet me 4 pohime)

Shkalla e Përballimit parandalues (i cili matet me 11 pohime)

Shkalla e Kërkimit të Mbështjetjes Instrumentale (i cili matet me 8 pohime)

Shkalla e Kërkimit të Mbështetjes Emocionale (i cili matet me 4 pohime)

Shkalla Përballuese e Shmagies ( i cili matet me 3 pohime)

Të gjitha pyetjet e këtyre variablave janë matur sipas shkallës Likert (1 – jo plotësisht e vërtetë

deri në 4- plotësisht e vërtetë)

Variablat e varur janë:

Lodhja emocionale ( i cili matet me 7 pohime)

Depersonalizimi (i cili matet me 7 pohime)

Arritjet personale ( i cili matet me 8 pohime)


58

Ndërsa pyetjet për variablat e varur sërish maten sipas shkallës Likert (1- asnjëherë deri tek 6 çdo

ditë).

Në total të gjithë variablat e pavarur maten me 55 pohime të cilat kanë një koefiçent

besueshmërie Alpha 0.829>0.7 që tregon se shkalla e besueshmërisë e tyre është vërtet e lartë.

Ndërsa koefiçenti Alpha për variablat e varur së bashku ka vlerën 0.829>07.

Shikojmë tani peshat faktoriale dhe koefiçentin e besueshmërisë për secilin nga variablat e

pavarur më vete.

Kështu variabli i parë i pavarur është - Përballimi proaktiv i cili matet me 14 pyetje. Pesha

faktoriale e këtyre pyetjeve paraqitet si më poshtë : Nga tabela e peshave vërehet se vetëm pyetja

e dytë ka peshë faktoriale më të vogël se 0.4 ndërsa gjithë tjerat mbahen në analizën e mëtejshme

Koefiçenti Alpha për pyetjet e mbetura ka vlerën 0.701.

Tabela 1. Pesha faktoriale e variablit të pavarur - Përballimit proaktiv

Peshat faktoriale

Jam një person që marr gjëra përsipër .651

I lë gjërat të ecin vetë .330

Pasi arrij nje synim kërkoj për një tjetër me sfidues

.608

Më pëlqen të sfidoj të pamundurën .611

I vizualizoj ëndrrat e mia dhe përpiqem ti arrij ato .587

Pavarësisht pengesave të shumta unë zakonisht kam sukses në arritjen e asaj çfarë dua

.424

Përpiqem të pikas çfarë më nevojitet për të patur sukses

.649

Unë gjithmonë e gjej një mënyrë për të kapërcyer pengesat, asgjë nuk më ndalon mua

.510

Unë dështoj shpesh prandaj nuk mbaj shpresa shumë lart

.672

Kur aplikoj për një pozicion e kam të sigurtë që e arrij atë

.516


59

Pengesat i kthej në eksperienca positive .555

Nëse dikush më thotë mua se unë nuk mund ta bëj dicka, është e sigurtë që unë do ta bëj atë

.535

Kur përjetoj një problem marr iniciativën ta zgjidh atë

.599

Kur kam një problem zakonisht e shikoj veten në një situatë jofitimtare

.774

Extraction Method: Principal Component Analysis.

Peshat faktoriale të variablit të pavarur - Përballimi reflektiv tregon se të gjitha pohimet kanë

peshë më të madhe se 0.4 përveç pohimit të dytë që ka peshë faktoriale më të vogël se

0.4.Ndërsa të tjerat vazhdojnë analizën e mëtejshme duke llogaritur një koefiçent besueshmërie

prej 0.645.

Tabela 2. Pesha faktoriale e variablit të pavarur - Përballimi reflektiv

Peshat faktoriale

E imagjinoj veten duke zgjidhur probleme të vështira

.323

Para se të veproj në mënyrë impulsive unë zakonisht mendoj rreth mënyrave të ndryshme për të zgjidhur një problem

.512

Në mendjen time krijoj skena të ndryshme në mënyrë që ta përgatis veten për rezultate të ndryshme

.407

Unë e shqyrtoj një problem duke menduar për alternativa realiste

.429

Kur unë kam një problem me bashkëpunëtorët e mi, miqtë ose familjen, mendohem përpara se të merrem me ta në mënyrë të suksesshme

.583

Para se të shqyrtoj një detyrë të vështirë, imagjinoj skena të suksesshme

.482

Ndërrmarr një veprim vetëm pasi mendoj në mënyrë të kujdesshme rreth një problem

.435

E imagjinoj veten time duke zgjidhur një problem të rëndësishëm, para se të më duhet të ballafaqohem me të

.847


60

E shikoj një problem në këndvështrime të ndryshme derisa të ndërmarr veprimin e duhur

.650

Kur ka keqkuptime serioze me bashkëpunëtorët, anëtaret e familjes ose miqtë, praktikohem para se të merrem me ta

.752

Unë mendoj rreth çdo rezultati të mundshëm të një problemi para se ta ndaloj atë

.557


Nga të dhënat e mëposhtme vërehet se vetëm 3 pyetjet e para mbahen në analizë ndërsa pyetja e

fundit largohet sepse pesha faktoriale e saj është më e vogël se 0.4. Për këto pyetje koefiçenti

Alpha është 0.786.

Tabela 3. Pesha faktoriale e variablit të pavarur - Planifikimi strategjik

Peshat faktoriale

Shpesh gjej mënyra për të analizuar problemet e vështira në komponente më të menaxhueshëm

.677

Bëj një plan dhe e ndjek atë .697

E analizoj një problem në pjesë më të vogla dhe merrem me secilin një nga një

.712

Bëj lista dhe përpiqem të fokusohem në gjërat fillimisht më të rëndësishme

.039


Analiza e peshave faktoriale për variablin – Përballimi parandalues tregon se përveç pyetjes së

fundit të gjitha të tjerat vazhdojnë analizën ee mëtejshme meqë peahte tyre i kalojnë vlerën kufi

0.4, madje koefiçenti Alpha i tyre është 0.784.

Tabela 4. Pesha faktoriale e variablit të pavarur -Përballimi parandalues

Peshat faktoriale

Planifikoj për rastësitë e së ardhmes .513

Më tepër sesa të shpenzoj çdo qindarkë që fitoj më pëlqen të kursej për një ditë më të vështirë

.641

Përgatitem për ngjarje të pafavorshme .500


61

Përpara goditjeve unë jam i mirëpërgatitur për pasojat e tyre

.620

Planifikoj strategjitë e mia për të ndryshuar një situatë para se të veproj

.554

Unë i planifikoj strategjitë e mia për të ndryshuar një situatë para se të veproj

.739

Zhvilloj aftësitë e mia në punë për tu mbrojtur nga papunësia

.555

Sigurohem që familja ime është e mirëkujdesur për ti mbrojtur ato nga fatkeqësitë në të ardhmen

.549

Mendoj përpara, për të shmangur situata të papritura

.527

Planifikoj strategji për çfarë unë shpresoj të jetë rezultati më i mirë i mundshëm

.522

Përpiqem të menaxhoj paratë e mia mirë për të shmangur skamjen në moshën e pleqërisë

.386


Të dhënat për variabalin e pavarur – Kërkimi i mbështetjes instrumentale tregojnë se të gjitha

pyetjet mbahen në analizë sepse secila prej tyre ka peshë faktoriale më të madhe se 0.4.

Koefiçenti i besueshmërisë për këtë variabël ka vlerën 0.738.

Tabela 5. Pesha faktoriale e variablit të pavarur – Kërkimi i mbështetjes instrumentale

Peshat faktoriale

Kur zgjidh problemet e mia, këshillat e njerëzve të tjerë mund të jenë ndihmuese

.682

Unë përpiqem të flas dhe të shpjegoj stresin tim, në mënyrë që të marr feedback nga miqtë e mi

.626

Informacioni që unë marr nga të tjerët më ka ndihmuar shpesh për tu marrë me problemet e mia

.672

Zakonisht mundohem të identifikoj njerëzit të cilët mund të më ndihmojnë mua të zhvilloj zgjidhjet e mia për problemet

.691

Unë i pyes të tjerët çfarë do të bënin në situatën time

.641


62

Të folurit me të tjerët mund të jetë vërtetë e dobishme, sepse siguron një tjetër perspektivë të problemit

.665

Përpara se të futem në telashe, do të telefonoj nje mik për të folur rreth problemit

.697

Kur jam në telashe mundohem zakonisht të zgjidh diçka me ndihmën e të tjerëve

.720


Për variablin e pavarur – Kërkimi i mbështetjes emocionale shohim se pesha faktoriale e pyetjes

3 është më e vogël se 0.4 prandaj kjo pyetje nuk vazhdon analizën e mëtejshme, ndërsa pyetjet e

tjera llogariten të kenë një koefiçent besueshmërie prej 0.619.

Tabela 6. Pesha faktoriale e variablit të pavarur - Kërkimit të mbështetjes emocionale

Peshat faktoriale

Nëse jam i depresuar di se kë mund të telefonoj për të më ndihmuar mua të ndjehem më mire

.584

Të tjerët më ndihmojnë mua të ndihem i përkujdesur

.573

Unë e di se ku mund të mbështetem kur më kanë mbaruar lekët

.364

Kur jam i depresuar dal jashtë dhe flas me të tjerët

.406


Për variablin e fundit të pavarur që lidhet me Përballimi shmangës shohim se peshat faktoriale

të të tre pyetjeve janë më të mëdha se 0.4 prandaj të gjitha mbahen në analizën e mëtejshme me

një koefiçent Alpha prej 0.693.

Tabela 7. Pesha faktoriale e variablit të pavarur - Përballimi shmanges

Peshat faktoriale

Kur kam një problem më pëlqen ti shmangem atij .647

Nëse e shof një problem shumë të vështirë ndonjëherë e shmang derisa të jem gati të merrem me të

.664

Kur kam një problem e lë të kalojë vetë .549



63

Njëlloj analizojmë edhe peshat faktoriale dhe koefiçentin e besueshmërisë për 3 variablat e varur.

Kështu refeeruar variablit të varur – Lodhja emocionale tabela më poshtë tregon se nga analiza e

mëteshme largohet vetëm pyetja e 5 dhe gjithë të tjerat mbahen në analizë me një koefiçent

Alpha prej 0.884.

Tabela 8. Pesha faktoriale e variablit të varur – Lodhja emocionale

Peshat faktoriale

Ndihem emocionalisht i shterruar nga puna ime .610

Të punoj me fëmijët gjatë gjithë ditës është me të vërtetë një sforco për mua

.608

Ndjej sikur puna ime po më ezauron mua .766

Ndihem i frustruar nga puna ime .580

Ndjej sikur punoj shumë fort në punën time .109

Stresohem shumë duke punuar në mënyrë të drejtpërdrejtë me nxënësit

.716

Ndjej sikur jam ne fund të kufirit tim .554


Analiza e peshave faktoriale për varibaline dytë të varur – Depersonalizimi tregon se përveç

pyetjes së 7, gjithë të tjerat mbahen në analizë duke patur një koefiçent besueshmërie prej 0.861.

Tabela 9. Pesha faktoriale e variablit të varur – Depersonalizimi

Peshat faktoriale

Ndjej sikur kujdesem me nxënësit në mënyrë jopersonale sikur të ishin objekte

.547

Ndjehem e lodhur kur zgjohem në mëngjes dhe më duhet të përballem me një ditë tjetër pune

.513

Kam përshtypjen se nxënësit me bëjnë mua përgjegjës për disa probleme të tyre

.634

Arrij në fund të durimit tim në fund të ditës time të punës

.738

Mua në të vërtetë nuk më intereson se çfarë ndodh me disa nga nxënësit e mi

.633


64

Jam bërë shumë më e pandjeshme që kur kam filluar këtë punë

.516

Kam frikë se kjo punë më ka bërë mua moskokëçarës

.279


Të gjitha pyetjet e variablit të varur –Arritjet personale mbahen në analizë sepse peshat

faktoriale shut siç paraqiten edhe në tabelën e mëposhtme janë më të mëdha se 0.4 madje vlera e

Alph-ës për këtë variabël është 0.933 një vlerë shumë e lartë besueshmërie.

Tabela 10. Pesha faktoriale e variablit të varur – Arritjet personale

Peshat faktoriale

Unë përmbush shumë gjëra të vlefshme në këtë punë

.613

Ndjehem plot me energji .653

Unë mund të kuptoj lehtësisht si ndjehen nxënësit e mi

.742

Unë i trajtoj problemet e nxënësve të mi me efektivitet

.807

Në punën time i përballoj problemet emocionale me shumë qetësi

.714

Nëpërmjet punës sime mendoj se kam ndikim pozitiv te njerëzit

.651

Mundohem të krijoj lehtësisht një atmosferë relaksuese me nxenësit e mi

.794

Ndjehem e regjeneruar kur kam punuar ngushtë me nxënësit e mi në punë

.623



65

4.2 Rezultatet e studimit sasior

Në këtë studim morën pjesë 115 profesionistë të edukimit special nga të cilët 88.7% e tyre janë

femra dhe pjesa tjetër me 11.3% meshkuj (Grafiku 1)

Grafiku 1 Gjinia

Profesionistët të cilët i janë përgjigjur këtij studimi janë me vjetërsi pune të ndryshme. Kështu

minimumi i kësaj vjetërsie është 1 vit ndërsa maksimumi llogaritet në 41 vjet, ndërkohë që

vjetërsia mesatare e tyre është 15.6 vite një vlerë kjo e konsiderueshme në marrjen e një

informacioni të plotë dhe të saktë (Tabela 11).

Tabela 11. Statistika përshkruese për vjetërsinë në punë në këtë pozicion pune

Numri Minimumi Maksimumi Mesatarja Devijimi standart

Vjetërsia në punë në këtë pozicion

115 1 41 15.6 9.85

Sa i takon moshës së tyre, tabela e mëposhtme tregon se profesionistët e edukimit special kanë

një moshë që varion nga 23 – 65 vjeç duke llogaritur një moshë mesatare prej 43.1 vjeç (Tabela

12).

88.7

11.3

Femër

Mashkull


66

Tabela 12. Statistika përshkruese për moshën

Numri Minimumi Maksimumi Mesatarja Devijimi standart

Mosha 115

23 65 43.11 9.338

Grafiku 2 tregon shpërndarjen e numrit të këtyre profesionistëve sipas grup-moshave. Kështu

grup mosha e cila ka edhe numrin më të madh të tyre me 38.3% është [41-50 vjeç], e ndjekur nga

grupmosha [31-40 vjeç] me 31.35 dhe në fund renditet grupmoshat ekstreme [mbi 50 vjeç] dhe

[20-30 vjeç] respektivisht me 21.7% dhe 8.7% të numrit të përgjithshëm.

Grafiku 2. Ndarja e profesionistëve të edukimit special sipas grup moshave

Në Grafikun 3 paraqitet shpërndarja e tyre në varësi të vjetërsisë së punës. Kështu 27.8% e tyre

shprehen se kanë mbi 20 vjet punë në këtë profesion, më pas me 22.6% renditen ata që kanë [6-

10 vjet] dhe po kaq janë me vjetërsi [11-15 vjet]. 13.9% i takojnë grupit me vjetërsi [1-5 vjet]

dhe në fund me 13% renditen ata profesionistë që kanë një vjetërsi prej [16-20 vjet] në këtë

profesion.

.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

40.0

20-30 vjeç 31-40 vjeç 41-50 vjeç Mbi 50 vjeç

8.7

31.3

38.3

21.7


67

Grafiku 3 Ndarja e profesionistëve sipas vjetërsisë në punë

Të pyetur për statusin civil të dhënat e mëposhtme tregojnë se pjesa më e madhe e tyre me 79.1%

janë të martuar, 13.9% kanë deklaruar se janë beqarë dhe pjesa tjetër me 6.1% të divorcuar

(Tabela 13).

Tabela 13. Statusi civil

Denduria Përqindja

Beqar 16 13.9

I/e martuar 91 79.1

I/e divorcuar 7 6.1

Tjetër/ specifiko 1 .9

Total 115 100.0

Pyetësori për profesionistët e edukimit special u shpërnda pikërisht në ato qytete ku ka një

shkollë speciale. Kështu shkollat speciale në Elbasan dhe Tiranë kanë edhe numrin më të madh

të tyre duke zënë respektivisht 16.5% dhe 14.8% të totalit, e ndjekur nga Shkodra me 13% dhe

më pas renditen Durrësi dhe Vlora respektivisht me 10.4%. Instituti i nxënësve që nuk dëgjojnë

llogaritet në 9.6% të numrit të përgjithshëm të këtyre profesionistëve (Tabela 14).

.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

1-5 vjet 6-10 vjet 11-15 vjet 16-20 vjet Mbi 20 vjet

13.9

22.6 22.6

13.0

27.8


68

Tabela 14. Shpërndarja sipas qyteteve

Denduria Përqindja

Shkodra 15 13.0

Durrësi 12 10.4

Vlora 12 10.4

Shkolla speciale Tiranë 17 14.8

Instituti i nx qe nuk degjojne 11 9.6

Korça 12 10.4

Instituti i nënësve që nuk shikojnë

17 14.8

Elbasani 19 16.5

Total 115 100.0

4.2.1 Objektivi 1: Identifikimi i nivelit të përjetimit të lodhjes emocionale, depersonalizimit dhe



Pyetja kërkimore 1.1: Si shfaqet niveli i burnoutit te profesionistët e edukimit special?

Tabela 15. Niveli i burnoutit

Niveli i burnoutit Numri Minimumi Maximumi Mesatarja

Devijimi

standart

Lodhja emocionale 115 0 6 1.20 .987

Depersonalizimi 115 0 6 .95 .842

Arritjet personale 115 2 6 5.40 .985

Burnouti total 115 0 6 2.42 .888

Nga të dhënat e përftuara nga analiza deskriptive, nga numri total i kampionit kemi: Për lodhjen

emocionale, nga 115 subjektet e përfshirë në studim, vlera minimale e përgjigjeve është 0, vlera

maksimale është 6 dhe mesatarja është 1.20.Vlera e mesatares tregon se kemi nivele më të ulëta

se mesatarja në përjetimin e lodhjes emocionale. Në këtë mënyrë profesionistët e edukimit

special raportojnë nivele të lodhjes emocionale më të uëta se mesatarja.


69

Për depersonalizimin, nga 115 që është numri totali subjekteve të përfshirë në studim, kemi

minimumin e përgjigjeve 0, maksimumin 6 ndërsa mesatarja 0.95. Edhe për depersonalizimin

vlera e mesatares është shumë e ulët, duke na treguar se profesionistët e edukimit special të

përfshirë në studim raportojnë nivele të depersonalizimit më të ulëta se mesatarja.

Për arritjet personale, nga 115 subjekte që kanë marrë pjesë në studim, kemi vlerën minimale në

përgjigje 2, vlerën maksimale 6 dhe vlera e pikëve të mesatares është 5.40.

Siç shikohet edhe nga tabela, vlera e paraqitur e mesatares është e lartë. Kështu që, profesionistët

e edukimit special raportojnë nivele të arritjeve personale më të larta se mesatarja, duke iu afruar

shumë vlerës maksimale.

Për shkallën e burnoutit në tërësi, rezulton se nga 115 subjekte që morën pjesë në studim, vlera

minimale në përgjigje rezulton të jetë 0, vlera maksimale në përgjigje është 6 dhe mesatarja ka

një vlerë prej 2.42 me devijim standart 0.888.

Vlera e mesatares e përftuar nga statistika deskriptive, tregon se në total profesionistët e edukimit

special, rezultojnë me nivele të burnoutit nën mesatare.


elementët e burnoutit?

Siç shikohet edhe nga tabela, marrja e perceptimeve të mësuesve për lodhjen emocionale është

realizuar nëpërmjet një grup pohimesh të cilat masin aspektet më të rëndësishme të lodhjes

emocionale. Për më konkretisht, pohimit - ndihem emocionalisht i shterruar nga puna ime,

50.4% janë përgjigjur asnjëherë, 27.8% janë përgjigjur disa herë në vit, ndërsa një herë në muëj,

disa herë në muaj, një herë në javë, disa herë në javë dhe çdo ditë kemi përqindje shumë të vogla

, respektivisht 8.7%, 3.5%, 5.2%, 3.5%, dhe 0.9%. Pohimit: “Të punoj me fëmijët gjatë gjithë

ditës është me të vërtetë një sforco për mua” vetëm 39.1% janë përgjigjur asnjeëherë, ndërsa 7%

janë përgjigjur çdo ditë. Pohimit: “Ndjej sikur puna ime po më ezauron mua”, 59.5% të

subjekteve janë përgjigjur asnjëherë dhe vetëm 3.5% janë përgjigjur çdo ditë. Pohimit, “Ndihem i

frustruar nga puna ime”, kemi një përqindje të lartë që janë përgjigjur negativisht, që nuk ka

ndodhur asnjeherë gjatë punës së tyre, konkretisht 53.9%, ndërsa vetëm 7.8% janë përgjigjur çdo

ditë. Pyetjes, “Stresohem shumë duke punuar në mënyrë të drejtperdrejtë me nxënësit”, 48.7%


70

jaën përgjigjur asnjëherë, dhe 7.8% janë përgjigjur çdo ditë. 71.3%e subjeketeve janë përgjigjur

që nuk ndjehen asnjëherë “sikur janë në fund të kufirin të tyre”, dhe vetëm 2.6% e tyre

raportojne se ndjehen në mënyrë të tillë çdo ditë.

Siç shikohet edhe nga të dhënat e statistikave përshkruese një përqindje e madhe e subjekteve të

përfshirë në studim, nuk raportojnë lodhje emocionale gjatë punës së tyre me nxënësit me nevoja

të veçanta. Përqindja më e madhe e subjekteve që janë përfshirë në studim kanë dhënë përgjigje

asnjëherë për pyetjet e lodhjes emocionale dhe disa herë në vit, kemi një përqindje shumë të

vogël, pothuajse të papërfillshme kanë dhënë përgjigje çdo ditë. Ndërsa, përqindjet e tjera

ndahen mes alternativave, një herë në muaj, disa herë në muaj, një herë në javë, disa herë në

javë (Tabela 16).

Tabela 16. Vlerësimi për lodhjen emocionale

Asnjëherë

Disa herë në

vit

Një herë në muaj

Disa herë në

muaj

Njëherë në javë

Disa herë në

javë

Çdo ditë

Total

Ndihem emocionalisht i sherruar nga puna ime

50.4 27.8 8.7 3.5 5.2 3.5 .9 100.0

Të punoj me fëmijët gjatë gjithë ditës është me të vërtetë një sforco për mua

39.1 29.6 9.6 5.2 2.6 7.0 7.0 100.0

Ndjej sikur puna ime po më ezauron mua

56.5 19.1 5.2 7.0 3.5 5.2 3.5 100.0

Ndihem i frustruar nga puna ime

53.9 17.4 6.1 5.2 3.5 6.1 7.8 100.0

Stresohem shumë duke punuar në mënyrë të drejtperdrejtë me nxënësit

48.7 20.0 8.7 7.0 2.6 5.2 7.8 100.0


71

Ndjej sikur jam në fund të kufirit tim

71.3 13.9 4.3 4.3 .9 2.6 2.6 100.0

Tabela 17. Vlerësimi për depersonalizimin

Asnjëherë

Disa herë në

vit

Një herë në

muaj

Disa herë në

muaj

Njëherë në javë

Disa herë në

javë

Çdo ditë

Total

Ndjej sikur kujdesem me nxënësit në mënyrë jopersonale sikur të ishin objekte

78.3 10.4 4.3 1.7 .9 1.7 2.6 100.0

Ndjehem e lodhur kur zgjohem në mëngjes dhe më duhet te përballem me një ditë tjetër pune

27.0 47.0 3.5 13.9 .9 6.1 1.7 100.0

Kam përshtypjen se nxënësit me bëjnë mua përgjegjës për disa probleme të tyre

58.3 24.3 5.2 7.8 .9 .9 2.6 100.0

Arrij në fund të durimit tim në fund të ditës time të punës

38.3 34.8 7.0 7.8 3.5 4.3 4.3 100.0

Mua në të vërtetë nuk më intereson se çfarë ndodh me disa nga nxënësit e mi

76.5 9.6 2.6 3.5 3.5 .9 3.5 100.0


72

Jam bërë shumë më e pandjeshme qëkur kam filluar këtë punë

67.8 13.9 1.7 2.6 1.7 2.6 9.6 100.0

Pyetjes, “ nëse u ndodhte të kujdesen për nxënësit e tyre në mënyrë jopersonale sikur të ishin

objekte”, një përqindje e lartë prej 78.3% e pjesëmarrësve u janë përgjigjur asnjëherë,10 % që

kanë dhënë përgjigje një herë në muaj dhe një përqindje shumë e vogël prej 2.6% janë përgjigjur

çdo ditë. Perceptimet e tjerë ndahen mes alternativave, disa herë në muaj, një herë në javë dhe

disa herë në javë. “Lodhja, kur përballet me një ditë tjetër pune” nuk përjetohet asnjëherë në

27% të rasteve, disa herë në vit në 47% të rasteve dhe nje përqindje shumë e vogël prej 1.7%

çdo ditë. Perceptimet e tjera ndahen mes përgjigjeve disa herë në muaj, një herë në muaj, disa

herë në javë dhe njehërë në javë.

Profesionistët e edukimit special nuk mendojnë asnjëherë se “janë përgjegjës për problemet e

nxënësve të tyre” në 58.3% të rasteve, një herë në vit në 24.5% të rasteve dhe çdo ditë vetëm

2.6% të rasteve. Pyetjes, “nëse profesionistëve të edukimit special, nuk u intereson në të vërtetë

se çfarë ndodh me nxënësit e tyre”, 76.5% përgjigjen se kjo nuk ndodh asnjëherë, ndërsa një

përqindje shumë e vogël prej 3.5% përgjigjen çdo ditë.

Pyetjes, “Nëse ata janë bërë më të pandjeshëm qëkur kanë filluar këtë punë”, 67.8% , përgjigjen

se një gjë e tillë nuk ndodh asnjëherë dhe vetëm 9.6% përgjigjen çdo ditë.

Siç shikohet edhe nga tabela e analizës përshkruese, përqindja më e madhe e pjesëmarrësve në

studim nuk raportojnë asnjëherë elementë të depersonalizimit, një përqindje e madhe e tyre

përgjigjen asnjëherë ose një herë në vit. Pothuajse në të gjitha pyetjet kemi një përqindje të

shumë të ulët të pjesëmarrësve në studim të cilët japin përjgigje çdo ditë; ndërsa pjesa tjetër I

ndajnë mndimet e tyre mes përgjigjeve, disa herë në vit, një herë në muaj, disa herë në muaj, një

herë në javë dhe disa herë në javë (Tabela 17).


73

Tabela 18. Vlerësimi për arritjet personale

Asnjëherë Disa herë

në vit

Një herë në

muaj

Disa herë në

muaj

Njëherë në javë

Disa herë

në javë

Çdo ditë

Total

Unë përmbush shumë gjëra të vlefshme në këtë punë

7.0 4.3 .9 4.3 2.6 12.2 68.7 100.0

Ndjehem plot me energji

1.7 5.2 4.3 5.2 4.3 29.6 49.6 100.0

Une mund të kuptoj lehtësisht si ndjehen nxënësit e mi

2.6 .9 2.6 1.7 2.6 15.7 73.9 100.0

Unë i trajtoj problemet e nxënësve të mi me efektivitet

1.7

1.7

.9

2.6

5.2

15.7

72.2

100.0

Në punën time i përballoj problemet emocionale me shumë qetësi

2.6

2.6

2.6

3.5

3.5

31.3

53.9

100.0

Nëpërmjet punës sime mendoj se kam ndikim pozitiv te njerëzit

1.7 .9 5.2 7.8 3.5 18.3 62.6 100.0


74

Mundohem të krijoj lehtësisht një atmosferë relaksuese me nxënësit e mi

1.7

.9

1.7

4.3

5.2

28.7

57.4

100.0

Ndjehem e regjeneruar kur kam punuar ngushtë me nxënësit e mi në punë

1.7 .9 1.7 7.8 6.1 25.2 56.5 100.0

Pyetja, “nëse përmbush gjëra të vlefshme në këtë punë”, 68.7% përgjigjen çdo ditë. Një përqindje

e vogël perceptimesh ndahet mes alternativave të tjera dhe vetëm 7% përgjigjen asnjëherë.

Pyetja, “nëse ndjehen plot me energji”, 49.6% përgjigjen çdo ditë, vlen për tu theksuar se 29.6%

përgjigjen disa herë në javë dhe një përqindje shumë e vogël prej 1.7% përgjigjen asnjëherë.

Perceptimet e tjera ndahen mes alternativave të tjera. “Të kuptuarit e nxënësve”, është një faktor

i rëndësishëm në arritjet personale dhe një përqindje e lartë e pjesëmarrësve janë përgjigjur se “I

kuptojnë nxënësit e tyre çdo ditë”, përkatësisht 73.9%, 15.7% disa herë në javë, diferencë e

konsiderushme në përqindje me zgjedhjen si përgjigje çdo ditë, ndërsa 2.6% përgjigjen

asnjëherë. Perceptimet e tjera për kuptushmërinë e nxënësve ndahen mes përgjigjeve një herë në

javë, disa herë në muaj, një herë në muaj, disa herë në vit.

“Efektiviteti në trajtimin e problemeve”, është i pranishëm çdo ditë në 72.2% të rasteve, ndërsa

asnjëherë vetëm në 1.7% të rasteve. Pyetja, “nëse i trajtojnë problemet emocionale me shumë

qetësi”, 53.9% përgjigjen se kjo ndodh çdo ditë, vlen për tu theksuar se një pëqindje e lartë prej

31.3% përgjgijen disa herë në javë, ndërsa vetëm 2.6% përgjigjen asnjëherë. “Ndikimi pozitiv te

njerëzit nëpërmjet punës”, perceptohet çdo ditë në 62.6% të rasteve dhe asnjëherë vetëm në

1.7% të tyre.

“Mundësia për të krijuar një atmosferë relaksuese me nxënësit” realizoj çdo ditë në 57.4% të

pjesëmarrësve në studim, disa herë në javë në 28.7% të rasteve dhe asnjëherë në 1.7% të tyre.


75

“Rigjenerimi” është i pranishëm në 56.5% të rasteve çdo ditë, 25.2% të rasteve disa herë në javë

dhe vetëm 1.7% u përgjigjën që nuk ndjehen të rigjeneruar asnjëherë në 1.7%.

Nga të dhënat përshkruese rezulton se faktorët që ndikojnë në arritjet personale janë të pranishëm

në pjesën më ta madhe të profesionistëve të edukimit special çdo ditë. Një përqindje relativisht e

lartë e subjekteve janë përgjigjur që këta faktorë perceptohen çdo ditë, një përqindje e

konsiderueshme përgjigjen që i përjetojnë disa herë në javë, dhe një përqindje shumë e vogël

përgjigjen që i përjetojnë elementë të tillë më rrallë duke i ndarë përgjigjet e tyre mes

alternativave një herë në javë, disa herë në muaj, një herë në muaj, disa herë në vit (Tabela 18).

4.2.2 Objektivi 2: Identifikimi i nivelit të përdorimit të strategjive përballuese që profesionistët e

edukimit special përdorin gjatë punës së tyre me nxënësit me nevoja të veçanta, si dhe evidentimi

i perceptimeve në lidhje me to.

Pyetje kërkimore 2.1: Si shfaqet niveli i përdorimit të strategjive përballuese te profesionistët e

edukimit special?

Tabela 19. Niveli i përdorimit të llojeve të përballimit

Numri Minimumi Maximum Mesatarja

Devijimi

standart

Përballimi Proaktiv 115 2 4 3.19 .383

Përballimi Reflektiv 115 2 4 3.52 .601

Planifikimi Strategjik 115 1 4 3.35 .663

Përballimi Parandalues 115 1 4 3.23 .478

Mbështetja

Instrumentale

115 2 4 3.12 .513

Mbështetja Emocionale 115 1 4 2.92 .762

Përballimi Shmangës 115 1 4 2.73 .797


76

Nga analiza deskriptive e të dhënave, për nivelin e llojeve të përballimit kemi këto rezultate:

Përballimi proaktiv në një numër total subjektesh prej 115 profesionistë të edukimit special, vlera

minimale e përgjigjeve është 2, vlera maksimale është 4, vlera e mesatares është 3.19, me një

devijim standart 0.383. Siç vërehet edhe nga të dhënat e tabelës, kemi nivele të përballimit

proaktiv mbi mesatare. Profesionistët e edukimit special përdorin strategji përballuese proaktive

gjatë punës së tyre me nxënës me nevoja të veçanta.

Për llojin e përballimit reflektiv, në 115 subjekte minimumi i vlerës në përgjigje është 2, ndërsa

maksimumi i përgjigjeve është 4, mesatarja ka një vlerë 3.52, me devijim standart 0.601.nga

rezultatet e përftuara nga analiza kemi një nivel mbi mesatare të përdorimit të strategjive

përballuese reflektive nga profesionistët e edukimit special.

Planifikimi strategjik, në 115 subjektet ka marrë këto vlera: vlera minimale e përgjigjeve është 1,

vlera maksimale është 4, vlera e mesatares 3.35 me një devijim standart 0.663. Niveli i

përdorimit të strategjive të planifikimit strategjik të profesionistëve të edukimit special është mbi

nivelin mesatar.

Përballimi parandalues nga subjektet ka marrë vlerët minimale në përgjigje 1 dhe vlerë

maksimale 4, Mesatarja e pikëve në përgjigje rezulton 3.23 dhe devijimi standart 0.478. Niveli

përballimit parandalues për profesionitët e edukimit special, është gjithashtu mbi mesatare.

Në vijim është mbështetja instrumentale, që rezulton me vlerën minimale në përgjigje 1 dhe

vlerën maksimale 4. Vlera e mesatares së pikëve është 3.12 dhe devijimi standart 0.513.

Profesionistët e edukimit special rezultojnë me nivele mbi mesatare të përdorimit të strategjive

përballuese mbështetëse teksa përballen me problemet në punën e tyre.

Në mbështetjen emocionale minimumi i përgjigjeve është 1 dhe maksimumi 4. Mesatarja është

2.92 dhe devijimi standart 0.762. Nga këto të dhëna, rezulton se niveli i përdorimit të strategjive

që kërkojnë mbështetje emocionale te profesionistët e edukimit special është mbi nivelin

mesatar.

Dhe së fundi, përballimi shmangës ka minimumin e përgjigjeve 1 dhe maksimumin 4. Vlera e

mesatares për përballimin shmangës është 2.73 dhe devijimi standart është 0.797. Edhe për këtë

lloj të përballimit profesionistët e edukimit special rezultojnë me nje nivel mbi mesatare të


77

përdorimit të strategjive përballuese shmangëse gjatë punës së tyre me nxënës me nevoja të

veçanta.

Pyetje kerkimore 2.2: Si shfaqen perceptimet e profesionistëve të edukimit special në lidhje me

format e përballimit?

Për t‟iu përgjigjur kësaj ptetjeje, janë paraqitur më poshtë, përgjigjet e profesionistëve të

edukimit special, në lidhje me nënshkallët e përballimit, të shpjeguara sipas shpeshtësisë së

përgjigjeve të dhëna.

Nga të dhënat e përftuara, gjetjet tregojnë se ka një përqindje të lartë të subjekteve që kanë

pohuar si plotësisht të vërteta pohimet që lidhen me strategjitë përballuese proaktive. Më

kokretisht pyetjes, “jam një person që marr gjëra përsipër”, 67.8 % e subjekteve përgjigjen,

plotësisht e vërtetë, 21.7% janë përgjigjur disi e vërtetë. ” Pasi arrij një synim , kërkoj një

tjetër më sfidues”, 54.5% e subjekteve u janë përgjigjur, plotësisht e vërtetë, e ndjekur me

alternativën disi e vërtetë për 34.8% të subjekteve. Pyetjes, “Më pëlqen të sfidoj të

pamundurën”, u janë përgjigjur një përqindje e lartë e subjekteve me alternativën, plotësisht e

vërtetë, përkatësisht 43.5% e ndjekur me, disi e vërtetë me një përqindje prej, 41.7%. Pyetjes, “I

vizualizoj ëndrrat e mia dhe përpiqem ti arrij ato”, 55.7% u janë përgjigjur plotësisht e vërtetë, e

ndjekur nga alternativa disi e vërtetë me 35.7%. për pyetjen, “Pavarësisht pengesave të shumta

unë zakonisht kam sukses në arritjen e asaj çfarë dua”, kemi një përqindje të lartë të subjekteve

që raportojnë se janë plotësisht e vërtetë, përkatësisht 61.7%, e ndjekur nga alternativa disi e

vërtetë me 35.7%. Në pyetjen, “Përpiqem të pikas çfarë më nevojitet për të patur sukses”, 67%

e profesionistëve të edukimit special janë përgjigjur se është plotësisht i vërtetë pohimi, e

ndjekur me 25.2% që kanë zgjedhur alternativën disi e vërtetë. “Kapërcimi i pengesave”, një

tjetër strategji përballuese proaktive ka marrë përgjigje plotësisht e vërtetë në 47.8% të

subjekteve, e ndjekur nga alternative disi e vërtetë me 35.7%. Pyetjes mbi “dështimin, dhe

mosmbajtjen e shpresave shumë lart”, janë përgjigjur jo ploësisht e vërtetë 53.9%

pjeesëmarrësve në studim, ndërsa 21.7% përgjigjen se ky pohim është pak i vërtetë. Në pyetjen,

“ Kur aplikoj në një pozicion pune, e kam të sigurtë që do e arrij atë”, ka një përqindje më të

madhe subjektesh të cilët janë përgjigjur disi vërtetë, përkatësisht 49.6%, e ndjekur nga 26.1% e

tyre që kanë dhënë përgjigje plotësisht e vërtetë. “I kthej pengesat në eksperienca positive”. Kjo

është pyetja në vijim të strategjive përballuese proactive e cila ka marrë përgjigje plotësisht e


78

vërtetë në 70.4% të rasteve me një diferencë në përgjigje prej 23.5% të cilët kanë zgjedhur

përgjigjen disi e vërtetë. Në pyetjen, “Nëse dikush më thotë mua se nuk mund të bëj diçka është

e sigurtë se do ta bëj atë”, kemi një ndarje deri ku të barabartë në përqindje në përgjigjet, disi e

vërtetë dhe plotësisht e vërtetë, përkatësisht me 40.9% dhe 42.6%. “Në marrjen e iniciativës për

të zgjidhur problemin” është plotësisht i vërtetë pohimi për 67% të profesionistëve të edukimit

special, ndërsa 23.5% pohojnë se është disi e vërtetë. Pyetjes së fundit të strategjive përballuese

proaktive; “kur ka një problem e shikoj veten në një situatë jofitimtare, shikohet një ndarje

pothuajse e barabartë e përgjigjeve ndërmjet jo plotësisht e vërtetë 30.4% dhe pak e vërtetë në

29.6% të rasteve. Pohimet mbi strategjitë përballuese proaktive kanë marrë përgjigje si

plotësisht të vërteta në përqindjen më të madhe të profesionistëve të edukimit special, e ndjekur

nga një përqindje e konsiderushme që kanë zgjedhur si alternativë përgjigjen disi e vërtetë. Një

përqindje e vogël kanë zgjedhur të përgjigjen ndërmjhet alternativave pak e vërtetë dhe jo

ploësisht e vërtetë (Tabela 20).

Tabela 20. Vlerësimi për shkallën e përballimit proaktiv

Jo plotësisht e

vërtetë

Pak e vërtetë

Disi e vërtetë

Plotësisht e vërtetë

Total

Jam një person që marr gjëra përsipër

7.8 2.6 21.7 67.8 100.0

Pasi arrij një synim kërkoj për një tjetër më sfidues

3.5 5.2 34.8 56.5 100.0

Më pëlqen të sfidoj të pamundurën

5.2 9.6 41.7 43.5 100.0

I vizualizoj ëndrrat e mia dhe përpiqem ti arrij ato

1.7 7.0 35.7 55.7 100.0

Pavarësisht pengesave të shumta unë

.0

2.6

35.7

61.7

100.0


79

zakonisht kam sukses në arritjen e asaj çfarë dua

Përpiqem të pikas çfarë më nevojitet për të patur sukses

2.6 5.2 25.2 67.0 100.0

Unë gjithmonë e gjej një mënyrë për të kapërcyer pengesat;asgjë nuk më ndalon mua

6.1 10.4 35.7 47.8 100.0

Une dështoj shpesh, prandaj nuk mbaj shpresa shumë lart

53.9 21.7 15.7 8.7 100.0

Kur aplikoj për një pozicion e kam të sigurtë që e arrij atë

9.6 14.8 49.6 26.1 100.0

Pengesat i kthej në eksperienca positive

.9 5.2 23.5 70.4 100.0

Nëse dikush më thotë mua se unë nuk mund ta bëj diçka, është e sigurtë që unë do ta bëj atë

5.2 11.3 40.9 42.6 100.0

Kur përjetoj një problem marr iniciativën ta zgjidh atë

2.6 7.0 23.5 67.0 100.0


80

Kur kam një problem zakonisht e shikoj veten në një situatë jofitimtare

30.4 29.6 21.7 18.3 100.0

Sa i takon vlerësimit të përballimit reflektiv nga të dhënat e tabelës së mëposhtme vërehet se

alternativa e dytë që lidhet me të menduarit rreth mënyrave të zgjdhjes së problemeve pranohet si

plotësisht e vërtetë nga 59.1% dhe pjesërisht e vërtetë nga 30.4% të tjerë. Të shqyrtuarit e një

probelemi për të gjetur zgjidhje alternative pranohet si ploësisht e vërtetë nga 77.4% ndërsa

alternative tjetër – përgatitja e vetes me skena të mindëshme për zgjidhje reflektohet si plotësisht

e vërtetë vetë nga 57.4% pjesa tjetër e përgjigjeve është shpërndarë si: 33% shprehen se kjo është

pjesërisht e vërtetë dhe të tjerët nuk e pranojnë si të tillë ose në një masë të vogël me një total

prej 9.5%. I njëjti trend përgjigjesh varjon edhe tek alternativat e tjera ku më e pranuara ndër to

me 70.4% paraqitet - Ndermarr nje veprim vetem pasi mendoj ne menyre te kujdesshme rreth nje

problem, e ndjekur nga alternativa- Kur une kam nje problem me bashkepunetoret e mi, miqte

ose familjen, mendohem perpara se te merrem me ta ne menyre te suksesshme me 68.7% dhe -

Une mendoj rreth cdo rezultati te mundshem te nje problemi para se ta ndaloj ate me 57.4%.

Alternativa -E imagjinoj veten duke zgjidhur probleme te veshtira, ka marrë edhe vlerësimin më

të ulët me 34.8% për të qënë plotësisht e vërtetë, kjo lidhur me faktin se profesionistët e pyetur

janë përgjigjur realisht për këtë alternative. Pjesa tjetër e përgjgijeve janë pjerësisht e vërtetë ose

pak e vërtetë (Tabela 21).

Tabela 21. Vlerësimi për shkallën e përballimit reflektiv

Jo plotësisht e vërtetë

Pak e vërtetë

Disi e vërtetë


Total

Para se të veproj në mënyrë impulsive unë zakonisht mendoj rreth mënyrave të ndryshme për të zgjidhur një problem

1.7 8.7 30.4 59.1 100.0


81

Në mendjen timekrijoj skena të ndryshme në mënyrë që ta përgatis veten për rezultate të ndryshme

5.2 4.3 33.0 57.4 100.0

Unë e shqyrtoj një problem duke menduaralternativa realiste

.9 3.5 18.3 77.4 100.0

Kur unë kam një problem më bashkëpunëtorët e mi, miqtë ose familjen, mendohem përpara se të merrem me ta në mënyrë të suksesshme

1.7 2.6 27.0 68.7 100.0

Para se të shqyrtoj një detyrë të vështirë, imagjinoj skena të suksesshme

6.1 5.2 44.3 44.3 100.0

Ndërmarr një veprim vetëm pasi mendoj ne mënyrë të kujdesshme rreth një problemi

.9 2.6 26.1 70.4 100.0

E imagjinoj veten time duke zgjidhur një problem të rëndësishëm, para se të më duhet të ballafaqohem me të

2.6 10.4 37.4 49.6 100.0

E shikoj një problem ne këndvështrime të

3.5 1.7 24.3 70.4 100.0


82

ndryshme derisa të ndërmarr veprimin e duhur

Kur ka keqkuptime serioze me bashkepunëtorët, anëtarët e familjes ose miqtë, praktikohem para se të merrem me ta

10.4 5.2 45.2 39.2 100.0

Une mendoj rreth çdo rezultati të mundshem të një problemi para se ta ndaloj atë

7.0 4.3 31.3 57.4 100.0

Lidhur me vlerësimin e shkallës së planifikimit strategjik alternative me vlerësimin më të lartë e

përgjigjes – plotësisht e vërtetë është - Shpesh gjej menyra per te analizuar problemet e veshtira

ne komponente me te menaxhueshem me 56.5% e ndjekur nga alternativa - Bej nje plan dhe e

ndjek ate me 52.2%. Ndërsa dy alternativat e tjera - E analizoj nje problem ne pjese me te vogla

dhe merrem me secilin nje nga nje kanë respektivisht 47% dhe 46.1% të përgjigjeve plotësisht

dakort, ndërsa pjesa tjetër e përgjigjeve është shpërndarë tek disi e vërtetë respektivisht me

34.8% dhe 38.3% . Kjo e lidhur ngushtë edhe me planiv individual të secilit prej tyre në

përballimin apo zgjidhjene problemeve dhe situatave të ndryshme (Tabela 22).

Tabela 22. Vlerësimi për shkallën e planifikimit strategjik

Jo plotësish

t e vërtetë

Pak e vërtet

ë

Disi e vërtetë


Total

Shpesh gjej mënyra për te analizuar problemet e vështira nëkomponente më tëmenaxhueshëm

1.7 12.2 29.6 56.5 100.0

Bëj një plan dhe e ndjek atë 2.6 8.7 36.5 52.2 100.0

E analizoj një problem në pjesë me të vogla dhe merrem me secilin një nga një

5.2 10.4 38.3 46.1 100.0


83

Lidhur me shkallën e matjes së përballimit parandalues, nga të dhënat e tabelës 22 vërehet qartë

se ashtu sikurse edhe pritej alternativa - Zhvilloj aftesite e mia ne pune per tu mbrojtur nga

papunesia ka marrë vlerësimin më të lartë të përgjigjeve – plotësisht dakort duke u vlerësuar me

73%, e ndjekur nga alternativa - Sigurohem qe familja ime eshte e mirekujdesur per ti mbrojturv

ato nga fatkeqesite ne te ardhmen me 67% të kësaj përgjigje. Më pas renditen alternativat -

Mendoj perpara, per te shmangur situata te papritura, Planifikoj strategjite e mia per te

ndryshuar nje situate para se te veproj, Planifikoj strategji per cfare une shpresoj te jete rezultati

me i mire i mundshem kanë marrë respektivisht 59.1%, 48.7%, 48.7% dhe 47.8% të përgjigjes-

plotësisht e vërtetë. Alternativat e tjera kanë vlera më të ulëta të kësaj përgjigje ku më e ulëta me

17.4% vlerësohet alternative e parë - Planifikoj per rastesite e se ardhmes ashtu sikurse edhe

pritej pasi jo të gjithë e mundësojnë këtë lloj mase parandaluese. Pjesa tjetër e gjithë

alternativave shpërndahet midis përgjgijeve të tjera ku vlerë të konsiderushme kanë përgjgijet

disi e vërtetë (Tabela 23).

Tabela 23. Vlerësimi për shkallën e përballimit parandalues

Jo plotësisht e

vërtetë

Pak e vërtetë

Disi e vërtetë


Total

Planifikoj për rastësitë e së ardhmes

13.9 20.9 47.8 17.4 100.0

Më tepër sesa të shpenzoj çdo qindarkë që fitoj me pëlqen të kursej për një ditë më të vështirë

6.1 12.2 37.4 44.3 100.0

Përgatitem për ngjarje të pafavorshme

8.7 16.5 46.1 28.7 100.0

Përpara goditjeve unë jam i mirëpërgatitur për pasojat e tyre

4.3 16.5 51.3 27.8 100.0


84

Planifikoj strategjitë e mia për të ndryshuar një situatë para se të veproj

5.2

8.7

37.4

48.7

100.0

Une i planifikoj strategjitë e mia për të ndryshuar një situatë para se të veproj

10.4 7.8 40.0 41.7 100.0

Zhvilloj aftësitë e mia në punë për tu mbrojtur nga papunësia

2.6 6.1 18.3 73.0 100.0

Sigurohem që familja ime është e mirëkujdesur për ti mbrojtur ato nga fatkeqësitë në të ardhmen

2.6 3.5 27.0 67.0 100.0

Mendoj përpara, për të shmangur situata të papritura

3.5 5.2 32.2 59.1 100.0

Planifikoj strategji për çfarë unë shpresoj të jetë rezultati më i mirë i mundshëm

2.6 6.1 42.6 48.7 100.0


85

Sa i takon vlerësimit që këta profesionistë të edukimit special i kanë bërë kërkimit të mbështetjes

instrumentale, alternative me përgjigjen – plotësisht e vërtetë është - Te folurit me te tjeret mund

te jete vertete e dobishme, sepse siguron nje tjeter perspektive te problemit e cila ka marrë vetëm

pak më tepër se gjysma e numrit të total dhe saktëshit 52.2%. Aletrantiva e vlerësuar më pka për

të qënë plotësisht e vërtetë është - Kur jam ne telashe mundohem zakonisht te zgjidh dicka me

ndihmen e te tjereve me 27%. Pjesa tjetër e alternativave ka vlera midis këtyre përgjigjeve ,

madje pjesa e konsiderueshme e tyre janë përgjgijur më së shumti edhe tek përgjgija – disi e

vërtetë duke varjuar nga 34.8% - 49.6% tek alternativa - Zakonisht mundohem te identifikoj

njerezit te cilet mund te me ndihmojne mua te zhvilloj zgjidhjet e mia per problemet (Tabela 24).

Tabela 24. Vlerësimi për shkallën e kërkimit të mbështjetjes instrumentale

Jo

plotësisht

e vërtetë

Pak e

vërtetë

Disi e

vërtetë

Plotësisht

e vërtetë Total

Kur zgjidh problemet e mia,

këshillat e njerëzve të tjerë

mund të jene ndihmuese

7.0 9.6 42.6 40.9 100.0

Unë përpiqem të flas dhe të

shpjegoj stresin tim, në

mënyre që të marr feedback

nga miqtë e mi

7.8 20.9 37.4 33.9 100.0

Informacioni që une marr nga

të tjerët më ka ndihmuar

shpesh për tu marrë me

problemet e mia

5.2 10.4 39.1 45.2 100.0

Zakonisht mundohem të

identifikoj njerëzit të cilët

mund të më ndihmojnë mua

të zhvilloj zgjidhjet e mia për

problemet

2.6 6.1 49.6 41.7 100.0

Unë i pyes të tjerët çfarë do

të bënin në situatën time 11.3 15.7 34.8 38.3 100.0

Të folurit me të tjerët mund

të jetë vërtetë e dobishme,

sepse siguron një tjeter

perspektive të problemit

.9 9.6 37.4 52.2 100.0


86

Përpara se të futem në

telashe, do të telefonoj një

mik për të folur rreth

problemit

8.7

17.4

44.3

29.6

100.0

Kur jam në telashe

mundohem zakonisht të

zgjidh dicka me ndihmen e të

tjerëve

8.7 21.7 42.6 27.0 100.0

Ndërsa vlerësimi lidhur me kërkimin e mbështetjes emocionale – një element ky tepër i

rëndësishëm i këtij inventari ka treguar se sipas vlerësimit të 57.4% të profesionistëve alternativa

- Nese jam i depresuar di se ke mund te telefonoj per te me ndihmuar mua te ndjehem me mire –

është plotësisht e vërtetë, duke e pare veprim si mënyrën më të përshatëshme. Alternativa më pak

e pranueshme për të qëndë plotësisht e vërtetë e këtij komponenti është - Kur jam i depresuar dal

jashte dhe flas me te tjeret dhe më pas alternativa - Te tjeret me ndihmojne mua te ndihem i

perkujdesur respektivisht me 23.5% dhe 29.6% secila (Tabela 25).

Tabela 25. Vlerësimi për shkallën e kerkimit të mbeshtetjes emocionale

Jo plotësisht e

vërtetë

Pak e vërtetë

Disi e vërtetë


Total

Nëse jam i depresuar di se kë mund të telefonoj për të më ndihmuar mua të ndjehem më mirë

9.6 12.2 20.9 57.4 100.0

Të tjerët më ndihmojnë mua të ndihem i përkujdesur

12.2 15.7 42.6 29.6 100.0

Kur jam i depresuar dal jashtë dhe flas me të tjerët

20.0 21.7 34.8 23.5 100.0


87

Shmangia nga konfliket e mundëshme, problemet e përditëshme apo të vështira përbën një tjetër

anë po kaq të rëndësishme të këtij inventari. Kështu sipas vlerësimit të profesionistëve të

inervistuar 17.4% e tyre e pranojnë si plotësisht të vërtetë faktin se - Kur kanë nje problem me

pelqen ti shmangem atij, ndërsa nga 35.7% të tjerë kjo e vërtetë pranohet pjesërisht dhe për

pjesën tjetër pak ose pothuaj aspk. 33.9% e pranojnë si plotësisht të vërtetë faktin se - Nese e

shohin nje problem shume te veshtire, ndonjehere e shmangin derisa te jenë gati te merrem me

të. Ndërkohë që lidhur me alternativën - Kur kam nje problem e le te kaloje vete- përgjigjet janë:

për 36.5% kjo mënyrë e zgjedhur është disi e vërtetë, e ndjekur nga 28.7% të tjertë që mendojnë

se kjo zgjidhje është për ta plotësisht e vërtetë dhe pjesa tjetër respektivisht 21.7% dhe 13%

shprehen ose kjo mënyrë është pak e vërtetë ose pothuaj e pavërtetë (Tabela 26).

Tabela 26. Vlerësimi për shkallën përballuese të shmangies

Jo plotësisht e

vërtetë

Pak e vërtetë

Disi e vërtetë Plotësisht e

vërtetë Total

Kur kam një problem më pëlqen ti shmangem atij

23.5 23.5 35.7 17.4 100.0

Nëse e shof një problem shumë të vështirë ndonjëherë e shmang derisa të jem gati të merrem me të

11.3 20.9 33.9 33.9 100.0

Kur kam një problem e le të kalojë vetë

13.0 21.7 36.5 28.7 100.0

4.2.3 Objektivi 3: Identifikimi i marrëdhënies që ekziston ndërmjet lodhjes emocionale dhe

formave të përballimit proaktiv.

Për këtë objektiv është ngritur kjo hipotezë kërkimore:

4.2.3.1 H1: Ekziston një marrëdhënie pozitive ndërmjet lodhjes emocionale dhe formës së

përballimit të shmangies te profesionistët e edukimit special.


88

Për ti dhënë përgjigje kësaj hipoteze i referohemi ndërtimit të ekuacionit të regresionit të

shumëfishtë linear (Field, 2005) i cili ka formën:

Yi=b0 +b1X1 +b2X2 +.....bnXn +εi.

Por para se të ndërtojmë këtë ekuacion fillimisht shohim korrelacionin midis variablave të

pavarur midis tyre ose thënë ndryshe multikolinearitetin. Vlerat për të cilat ky relacion midis

variablave të pavarur nuk përbën problem në ndërtimin e këtij ekuacioni janë - 0.7 deri në 0.7,

përtej këtyre vlerave korrelimi midis tyre sjell probleme në mardhënien e tyre me variablat e

varur. Kështu bazuar në këtë arsyetim tabela 27 tregon se vlerat e këtyre relacioneve midis

variblave të pavarur nuk i kalojnë vlerat kufi (- 0.7 deri në 0.7) prandaj mund të ndërtojmë

ekuacionin e regresionit të shumfishtë linear.

Tabela 27. Korrelacioni midis variablave të pavarur

Përb. proaktiv

Përb. Reflektiv

Planif. Strategjik

Përb. Parandal

ues

Mbësht. Instumenta

le

Mbësht. Emocionale

Përb. Shman

gës

Përb. Proaktiv 1

Përb. Reflektiv .188* 1

Planif. Strategjik .425** .417** 1

Përb. Parandalues

.301** .544** .467** 1

Mbësht. Instumentale

.161 .400** .309** .332** 1

Mbësht. Emocionale

.181 .146 .149 .284** .535** 1

Përb. Shmangies .216* .298** .190* .293** .109 .231* 1

*. Korrelacioni është domethënës në nivelin 0.05 (2-tailed).

**. Korrelacioni është domethënës në nivelin 0.01 (2-tailed).

Referuar analizës për ndërtimin e ekuacionit të regresionit linear ku variabli i varur është lodhja

emocionale dhe variblave të pavarur shohim se ekuacioni ynë ka trajtën:

(Lodhja emocionale) = 2.847 + 0.354 (përballimi i shmangies)

Kjo gjë konfirmohet nga fakti se vlera e Sig. për F(7.107)= 1.202 është më e vogël se 0.05.

Ndërkohë që, referuar edhe vlerave të kolineraritetit kemi se vlerat e VIF janë të gjitha më të


89

vogla se 5, ndërsa vlerat e tolerancës janë më të mëdha se vlera e lejuar 0.2. Nga tabela e

mëposhtme vërehet qartë se në lidhje hyn vetëm variabli i pavarur – përballimi i shmangies

ndërsa variablat e tjerë nuk kanë hyrë në lidhje. Kjo do të thotë se ata pavarësisht rëndësisë që

kanë tek variabli i varur “lodhja emocionale” në rastin tonë nuk kanë shumë peshë në këtë

korrelim. Madje variabli i pavarur - përballimi i shmangies shpjegon vetëm 1.2% të ndryshimit

të vlerave të variancës së lodhjes emocionale duke na treguar kështu se ky variabël varet edhe

nga faktorë të tjerë. Fakti që vlera e koefiçentit β=0.354 është pozitive tregon se me rritjen e

variablit të përballimit të shmangies kemi rritje të lodhjes emocionale. Kwto vlera tregojnw se

ndwrmjet përballimit shmangës dhe lodhjes emocionale ekziston një marrëdhwnie pozitive.

Tabela 28. Analiza e regresionit të shumëfishtë midis variablave të pavaur dhe variablit të

varur lodhja emocionale

Modeli R2 R2 i

rregulluar T Sig.

Kostantja .073 .012

.035

Përballimi proaktiv

-.170 .865

Përballimi reflektiv

-.126 .900

Planifikimi strategjik

-1.255 .212

Përballimi parandalues

-.521 .603

Kërkimi i mbështetjes

instrumentale -.242 .810

Kërkimi i mbështetjes emocionale -.725 .470

Përballimi i shmangies 1.997 .048

4.2.4 Objektivi 4: Identifikimi i marrëdhënies që ekziston ndërmjet depersonalizimit dhe



4.2.4.1 H2: Ekziston një marrëdhënie negative ndërmjet depersonalizimit dhe planifikimit

strategjik te profesionistët e edukimit special.


90

Sërish i drejtohemi analizës së regresionit të shumfishtë linear ku në këtë rast lidhja midis

variablave të pavarur dhe variablit të varur – depersonalizimi ka trajtën si më poshtë:

(Depersonalizimi) = 3.037 – 0.455 (Planifikimi strategjik)

Ekuacioni tregon se depersonalizimi varet më së shumti nga –planifikimi strategjik krahasuar me

komponentët e tjerë, madje vlera e koefiçentit β=-.0455 tregon se rritja me 1 njësi e këtij variabli

shoqërohet me zvogëlimin e variablit të burnoutit. Kjo marëdhënie konfirmohet gjithashtu edhe

nga fakti se vlera e Sig.= 0.037<0.05 për F(7;107)=2.228. Tabela e mëposhtme tregon gjithashtu

se vetëm ky variabël shpjegon 7% të vlerës së variancës së variablit të varur.Kjo do të thotë se

mund të jenë faktorë të tjerë të cilët ndikojnë në variablin e depersonalizimit përveç planifikimit

strategjik.

Tabela 29. Analiza e regresionit të shumfishtë midis variablave të pavaur dhe variablit të

varur depersonalizimi

Modeli R2 R2 i rregulluar t Sig.

Kostantja .127 .070

.007


.553 .581


-1.330 .186


-2.253 .026


-.265 .792

Kërkimi i mbështetjes instrumentale .962 .338

Kërkimi i mbështetjes emocionale -1.722 .088

Përballimi i shmangies .728 .468

4.2.5 Objektivi 5: Identifikimi i marrëdhënies që ekziston ndërmjet arritjeve personale dhe



4.2.5.1 H3: Ekziston një marrëdhënie pozitive ndërmjet arritjeve personale, mbështetjes

instrumentale dhe përballimit proaktiv te profesionistët e edukimit special.


91

Lidhja midis këtyre dy variablave shpjegohet nëpërmjet ekuacionit të regresionit si më poshtë

nga ku shihet qartë se variabli i varur – arritjet personale varet kryesisht nga mbështetja

instrumentale dhe përballimi proaktiv të cilat së bashku shpjegojnë vetëm 9.3% të vlerave të

këtyre arritjeve. Duke nënkuptuar kështu se ka edhe faktorë të tjerë të jashtëm që kanë ndikim

tek këto arritje personale.

(Arritjet personale) = 1.314 + 0.604 (Mbështetja instrumentale) + 0.681 (Përballimi proaktiv)

Ashtu siç shihet edhe nga ndërtimi i ekuacionit të regresionit të dy koefiçentët para variablave të

pavarur janë pozitivë që tregon se rritja e secilit prej tyre me 1 njësi sjell rritjen e vlerave të

variancës së variablit të varur- arritjet personale, madje komponenti – përballimi proaktiv ka

ndikim më të madh se mbështetja instrumentale pasi vlera e këtij koefiçenti është më e lartë.

(Tabela 30). Madje rëndësia statistikore e kësaj mardhënie midis këtyre faktorëve konfirmohet

gjithashtu nga fakti se vlera e Sig.=0.014<0.05 dhe F(7; 107)=2.671.

Tabela 30. Analiza e regresionit të shumfishtë midis variablave të pavarur dhe variablit të

varur arritjet profesionale

Modeli R2 R2 i rregulluar t Sig.

Kostantja .149 .093

.226


2.210 .029


.077 .939


.710 .479


.019 .985


instrumentale 2.261 .026

Kërkimi i mbështetjes emocionale -.616 .539

Përballimi i shmangies -1.052 .295

4.2.6 Objektivi 6: Identifikimi i formave të përballimit proaktiv, të cilat ndikojnë në burnout.


4.2.6.1 H4: Burnouti varet kryesisht nga përballimi proaktiv, ai parandalues dhe planifikimi

strategjik.


92

Për të analizuar hipotezën e mësipërme i drejtohemi sërish ndërtimit të regresionit të shumfishtë

linear. Sipas të dhënave të tabelës më poshtë, shohim se burnouti varet kryesisht nga përballimi

Proaktiv, ai parandalues dhe planifikimi strategjik. Vlera e F(7:107) =1.116 dhe vlera e

Sig.=0.000 tregojnë se ka kuptim të flitet për këtë relacion. Madje vlera e R2 (koefiçenti i

përcaktueshmërisë), tregon se këta faktorë shpjegojnë 49.7% të vlerave të burnoutit. Prandaj

ekuacioni ynë ka trajtën:

(Burnouti)= 2.272 + 0.562 (Përballimi proaktiv) + 0.203 (Planifikimi strategjik) + 0.104

(Përballimi prandalues)

Ashtu siç shihet edhe nga ekuacioni i mësipërm, faktori që ka edhe peshën më të madhe në

nivelin e burnoutit është – përballimi proaktiv pasi vlera e koefiçentit β është më e lartë se dy

faktorët e tjerë. Më pas renditet – planifikimi strategjik dhe në fund përballimi parandalues. Kjo

tregon se këta tre janë faktorët kryesorë që ndikojnë në burnout, duke mos përjashtuar edhe

rëndësinë e faktorëve të tjerë pavarësisht faktit se nuk janë përfshirë në këtë ekuacion.

Tabela 31. Analiza e regresionit të shumfishtë midis variablave të pavaur dhe nivelit total

të burnoutit

Modeli R2 R2 i rregulluar T Sig.

Kostantja 0.451 0.497 .002

Përballimi proaktiv .862 .015

Përballimi reflektiv -1.194 .235

Planifikimi strategjik -1.317 .043

Përballimi parandalues -.267 .007


instrumentale 1.357 .178

Kërkimi i mbështetjes emocionale -1.659 .100

Përballimi i shmangies 1.202 .232

4.2.7 Objektivi 7: Evidentimi i ndryshimeve në nivelin e burnoutit ndërmjet profesionistëve të

edukimit special në lidhje me gjininë, moshën, vitet në punë dhe statusin civil.


93

Kur themi niveli i burnout nënkuptojmë nivelin e lodhjes emocionale, depersonalizimin si dhe

arritjet personale të profesionistëve të edukimit special. Për këtë objektiv janë ngritur këto pyetje

kërkimore:

4.2.7.1 Pyetje kërkimore 1: A ka ndryshime në nivelin e burnout-it përsa i përket gjinisë te


Për të marrë përgjigjen e kësaj pyetje i drejtohemi testit t . Kështu të dhënat e tabelës së

mëposhtme tregojnë se grupet janë homogjene midis tyre pasi vlera e përftuar nga testi i Levenit

është, 0.156>0.05. Duke patur parasysh këtë përfundim i referohemi tani Testit të krahasimit të

mesatareve i cili për t (-0.852) dhe df=113 kemi që Sig (2-tailed)=0.396>0.05 gjë që tregon se

midis këtyre dy grupeve të profesionistëve të edukimit special (meshkuj dhe femra) nuk ka

dallime statistikisht të rëndësishme lidhur me nivelin e burnout-it. Kjo gjë konfirmohet gjithashtu

edhe nga vlera e mesatares, pothuajse e përafërt midis tyre, MFemra=2.39 dhe MMeshkuj=2.62

(Tabela 32)

Tabela 32. Të dhëna për vlerësimin e mesatares të nivelit të burnout-it lidhur me gjininë

Gjinia Numri Mesatarja Devijimi standart

Femër 102 2.39 .858

Mashkull 13 2.62 1.121

4.2.7.2 Pyetje kërkimore 2.1 A ka ndryshime në përjetimin e nivelit të burnoutit ndërmjet


Për të parë nëse ka dallime apo jo të nivelit të burnout-it midis grup-moshave të profesionistëve

të edukimit special i referohemi analizës ANOVA si dhe Testit Post Hoc. Kështu sipas kësaj

analize vihet re se për F(3;111)=1.197 vlera e Sig është 0.314>0.05, që do të thotë se statistikisht

nuk ka kuptim të flitet për dallime të rëndësishme midis grup-moshave të profesionistëve të

edukimit special lidhur me nivelin e burnout-it (Tabela 2 në ANEKS). Ky fakt konfirmohet

gjithashtu edhe nga testi Post Hoc i cili nëpërmjet vlerave të Sig. (domethënies) tregon se vërtet

midis grup-moshave nuk ka dallime statistikisht të rëndësishme pasi të gjitha vlerat e Sig për

secilin nga çiftet e analizuara janë më të mëdha se 0.05 dhe se mesataret e këtij vlerësimi sipas

grup-moshave janë pothuajse të barabarta midis tyre (Tabela 3 & 4 në ANEKS).


94

4.2.7.3 Pyetja kërkimore 2.2 A varet burnouti professional nga mosha dhe nëse Po, si

korrelojnë këto variabla midis tyre?

Përgjigjen e këtyre pyetjeve e jep testi i Pavarësisë Chi Square i cili në këtë rast tregon se vlera e

Asymp. Sig. (2-sided) =0.674>0.05 gjë e cila tregon se këto dy variabla janë të pavarura nga

njëra-tjetra (Tabela 5 në ANEKS).

4.2.7.4 Pyetje kërkimore 3 A ka ndryshime në nivelin e përjetimit të burnoutit ndërmjet


Sërish i drejtohemi analizës ANOVA dhe Testit Post Hoc. Kështu referuar të dhënave të kësaj

analize (Tabela 6 në ANEKS) vërehet se për F(4;110) = 3.655 kemi që vlera e Sig=0.008<0.05

gjë që na lejon të themi se midis profesionistëve që kanë vjetërsi të ndryshme në punë ka dallime

statistikisht të rëndësishme sa i takon nivelit të burnoutit.

Po ku vërehen këto dallime më shumë? Përgjigjen e kësaj pyetje e marrim nëpërmjet Testit Post-

hoc të dhënat e të cilit na tregojnë se: Dallimi më i rëndësishëm dhe domethënës midis këtyre

profesionistëve të ndarë sipas grupeve të vjetërisë është tek ata që kanë 6-10 vjet punë dhe atyre

profesionistëve që kanë mbi 20 vjet punë në edukimin special sepse vlera e Sig.=0.002<0.05.

Ndërsa grupet e tjera të profesionistëve nuk kanë dallime të rëndësishme (Tabela 7 në ANEKS).

Po cili nga grupet ka nivel më të lartë të përjetimit të burnout-t nga këto dy grupe? Të dhënat e

tabelës 33 tregojnë se vlerësimi mesatar për profesionistët me vjetërsi [mbi 20 vjet] është 2.84

ndërsa për profesionistët me vjetërsi [6-10 vjet] është më e vogël dhe ka vlerë M=2.


95

Tabela 33. Vlerësimi mesatar midis grupeve të ndarë sipas vjetërsisë lidhur me nivelin e

burnout-it

Vjetërsia në punë Numri Mesatarja Devijimi

Standart

1-5 vjet 16 2.31 .704

6-10 vjet 26 2.00 .566

11-15 vjet 26 2.38 .697

16-20 vjet 15 2.40 1.056

Mbi 20 vjet 32 2.84 1.081

Total 115 2.42 .888

4.2.7.5 Pyetje kërkimore 4: A varet niveli i përjetimit të burnoutit ndërmjet profesionistëve të

edukimit special nga statusi civil dhe si korrelojnë këto dy variabla me burnoutin profesional?

Në testin e pavarësisë vlera e sig =0.048<0.05 gjë që tregon se lloji i statusit civil dhe niveli i

vlerësimit të burnout janë variabla të varur midis tyre (Tabela 8 në ANEKS). Sa i takon vlerës së

këtij korrelimi sa e fortë është kjo lidhje shohim se rxy=0.08 një vlerë e vogël dhe positive që

nënkupton se lidhja midis tyre është me të njëjtin drejtim por jo shumë e fortë. Kjo gjë

mbështetur në faktin se kur rxy është

+1 lidhja është e fortë dhe me drejtim pozitiv

0 nuk ka lidhje midis variblave

-1 lidhja është e fortë por me drejtim negative


96

4.3 Rezultatet e studimit cilësor

Në metodologjinë cilësore janë ngritur këto objektiva:

4.3.1 Objektivi 1: Identifikimi i perceptimeve të profesionistëve të edukimit special në lidhje me

përjetimin e elementëve të burnoutit

4.3.1.1.Pyetja kërkimore e ngritur për këtë objektiv është: Si shfaqen perceptimet e


4.3.2 Objekivi 2: Identifikimi i perceptimeve të profesionistëve të edukimit special në lidhje





Pë t‟iu përgjigjur këtyre pyetjeve kërkimore, u aplikua intervista gjysëm e strukturuar. U

regjistruan të dhënat e përftuara dhe u analizuan sipas analizës cilësore të tematikave. Nga

analiza e tematikave rezultuan këto gjetje të paraqitura sipas skemës së mëposhtme.

Për objektivin e parë janë identifikuar temat kryesore të cilat përmban secili seksion i

transkriptit. Këto tema janë integruar për të formuar kategori që kanë lidhje më njëri-tjetrin. Në

fazën e fundit këto kategori janë organizuar në tema themelore, të cilat qëndrojnë në bazë të

analizës.


97

Figura 1: Temat themelore të identifikuara

Për këtë objektiv janë identifikuar 3 tema themelore: “format e shfaqjes së lodhjes”,

“marëdhëniet ndërpersonale”, “depersonalizimi” .

Figura 2: Format e shfaqjes së lodhjes

Format e shfaqjes së lodhjes të profesionistët e e edukimit special. Lodhja, i referohet faktit që

subjektet e intervistuara raportonin shenja lodhje gjatë punës së tyre me fëmijë me nevoja të

veçanta. Lodhja që ata raportonin, kishte të bënte kryesisht me mbingarkesën e tyre në punë, e

shoqëruar me ndjesinë se puna është jashtëzakonisht e vështirë. Si rezultat ata ndihen

Burnouti

Lodhja

Lodhja Fizike

Lodhja emocionale

Marrëdhëniet ndërpersonale

Marredhëniet me kolegët

Marrëdhëniet me familjarët

Shmangia e kontakteve

Depersonalizimi

Mungesa e vetpërmbushjes

Mungesë arritjesh personale

Proaktiviteti

Aftësia për të vendosur synime

Aftesia për planifikim

Aftësia për organizim

Format e shfaqjes së lodhjes

Lodhja fizike

Lodhja emocionale


98

emocionalisht të lodhur dhe të zhgënjyer. Ata raportuan se nuk kishin energji të mjaftueshme

gjatë punës, raportonin dhimbje koke dhe shpesh herë mungesë dëshire për të punuar. Këto

simptoma janë organizuar në dy kategori kryesore: lodhja emocionale (aspekt thelbësor i

burnoutit) dhe ajo fizike. Këto dy forma mbizotëruese të shfaqjes së lodhjes janë organizuar në

temën themelore: format e shfaqjes së lodhjes.

Figura 3: Marrëdhëniet ndërpersonale

Marëdhëniet ndërpersonale. Subjektet e intervistuar vunë në dukje faktin se sa më shumë të

ndjehen te lodhur fizikisht dhe emocionalisht aq më pak e kanë të mundur të menaxhojnë

marrëdhëniet ndërpersonale në punë dhe jashtë saj. Konsumimi që ato ndjejnë në punë,

reflektohet edhe në marëdhëniet me kolegët madje, jo në pak raste edhe me familjarët e tyre.

Subjektet e intervistuara raportuan nivele të larta të stresit, që vijnë si pasojë e kërkesave të

jashtme në punë duke u shprehur, që jo gjithmonë arrijnë ti menaxhojnë siç duhet. Ato shpesh

herë zemërohen me kolegët dhe kanë mosmarrëveshje me eprorët. Disa subjekte raportojnë

shmangie sa më shumë të kontakteve më të tjerët për të eleminuar konflikte të mundshme.

Zemërimet, mosmarrëveshjet, shmangia dhe stresi nga kërkesat e jashtme janë identifikuar në

analizë si pjesë përbërëse e faktorëve të cilët kontribuojnë në shfaqjen e burnoutit. Këto faktorë

integrohen dhe organizohen ne temën themelore të marëdhënieve ndërpersonale.

Marrëdhëniet ndërpersonale

Marrëdhëniet me familjarët

Marrëdhëniet me kolegët

Shmangia e kontakteve


99

Figura 4: Depersonalizimi

Subjektet e intervistuara raportuan se përjetonin emocione negative, ndjesi të përgjithshme të

pakënaqësisë, motivim i ulët. Këto tema të identifikuara rezultonin me një kategori të mungesës

së vetpërmbushjes personale dhe atë të mungesës arritjesh. Këto dy kategori janë organizuar

rreth temës themelore të depersonalizimit. Nga analiza e transkriptit u evidentua që

vetpërmbushja lidhet më së shumti me arritjet personale si nja faktor kyç ne zhvillimin e

simptomave të burnoutit. Vetpërmbushja ka të bëjë me faktin që ata nuk ndihen më njëlloj të aftë

të japin kontributin e tyre, të ndikojnë njëlloj në ecurinë e fëmijëve me nevoja të vecanta. Ata

nuk e ndjejnë veten me shumë energji për të realizuar objektivat gjatë punës. Ndjehen të

demotivuar, sepse u duket sikur ajo çfarë japin nuk korrespondon me çfarë marrin në këmbim, në

realizimin, përmbushjen e objektivave të punës dhe rezultatet e punës.

Për objektivin e dytë nga analiza e temave është identifikuar tema: “proaktiviteti”

Figura 5: Proaktiviteti

Depersonalizimi

Mungesë vetpërmbushjeje

Mungesë arritjesh personale

Proaktiviteti

Aftësia për të vendosur

synime

Aftësia për planifikim

Aftësia për organizim


100

Aftësia për të vendosur synime, për të planifikuar dhe prirja për organizim janë tema të

identifikuara në analizën e të dhënave, të cilat bejnë pjesë në konceptin e strategjive përballuese

që subjektet përdorin për të menaxhuar punën e tyre dhe për të përmbushur objektivat që i dalin

para. Këto strategji përballuese të cilat veprojnë para se të përjetohet stresi duke i shikuar situatat

e vështira si sfidë më tepër se vështirësi përbëjnë një tjetër temë themelore: proaktivitetin.

Përballimi proaktiv është ajo situatë ku njërëzit i paraprirjnë stresorëve të mundshëm duke i

parandaluar ato. Subjektet e intervistuara raportojnë nivele të ulëta të proaktivitetit. Disa prej tyre

përgjigjen se janë të afta të vendosin objektiva gjatë punës së tyre, por nuk arrijnë dot të

menaxhojnë sic duhet burimet. Përpekja e tyre për të menaxhuar stresin ka karakter reaktiv sesa

proaktiv. Vemëndja e tyre ndaj menaxhimit të burimeve, perceptimit të situatave të vështira vjen

atëherë kur stresi profesional është ulur këmbëkryq!


101

KAPITULLI V

DISKUTIME, PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

5.1 Diskutime mbi rezultatet e studimit sasior

5.1.1 Diskutime për objektivin e parë

Objektivi i parë i kërkimit kishte të bënte me nivelin e përjetimit të burnoutit si dhe perceptimet e

profesionistëve të edukimit special mbi komponentët e burnoutit, si lodhja emocionale,

depersonalizimi dhe arritjet personale.

Sikurse rezultoi edhe nga të dhënat e përftuara nga analiza deskriptive, kemi një nivel të ulët nën

mesatare të lodhjes emocionale dhe depersonalizimit, me vlera përkatësisht, 1.20 dhe 0.95.

Ndërsa arritjet personale kanë një nivel të lartë mbi mesatare me vlerë 5.40. Dy komponentët e

parë të burnoutit, lodhja emocionale dhe depersonalizimi kanë marrë pikë të ulëta nga

profesionistët e edukimit special. Ata raportojnë nivele nën mesatare në përjetimin e këtyre dy

elementëve të burnoutit. Lodhja emocionale nuk përjetohet në nivel të lartë, as depersonalizimi.

E njëjta gjë vlen edhe për arritjet personale të cilat shfaqen në një nivel të lartë mbi mesatare.

Nivele të lartë të arritjeve personale, lidhen me nivele të ulëta të lodhjes emocionale dhe të

depersonalizimit. Profesionistët e edukimit special, nuk e vlerësojnë veten e tyre negativisht,

përkundrazi ruajnë një vlerësim pozitiv për veten në raport me punën e tyre. Ata nuk ndjehen të

palumtur për veten e tyre dhe të pakënaqur për arritjet e tyre në punë, Maslach (1997).

Edhe për burnoutin në total kemi të njëjtat rezultate. Niveli i mesatares është 2.42. Profesionistët

e edukimit special raportojnë nivele nën mesatare të përjetimit të burnoutit. Ata nuk ndjehen të

konsumuar gjatë punës së tyre me nxënësit me nevoja të veçanta. Streset dhe vështirësitë me të

cilat ata përballen çdo ditë në punën e tyre, nuk janë të pakapërcyeshme, por shikohen si sfida të

cilat ata duhet të menaxhojnë burimet për ti kapërcyer.

Nga përgjigjet e përftuara nga analiza përshkruese, vihet re një përqindje e lartë e subjekteve të

cilët kanë dhënë përgjigje asnjëherë ose një herë në vit. Ata kanë raportuar se përjetojnë shumë

rrallë elementë të lodhjes emocionale.


102

Një përqindje e konsiderushme kanë zgjedhur po të njëjtat përgjigje edhe për komponentin e

depersonalizimit. Ata kanë zgjedhur alternativat asnjëherë ose një herë në vit për sa i përket

pohimeve që lidhen me depersonalizimin.

Ndërsa për arritjet personale ata pohojnë se ndjehen pothuajse çdo ditë të përmbushur në

aspektin profesional , ndjehen çdo ditë plot me energji dhe e ndjejnë veten të aftë për të trajtuar

me qetësi dhe efektivitet problemet e nxënësve të tyre.

Siç shikohet edhe nga përgjigjet, nivele të ulëta të përjetimit të lodhjes emocionale dhe

depersonalizimit lidhen me nivele të larta të përjetimit të arritjeve personale.

5.1.2 Diskutime për objektivin e dytë

Objektivi i dytë i kërkimit kishte të bënte me nivelin e formave të përballimit si dhe perceptimet

e profesionstëve të edukimit special në lidhje me përdorimin e strategjive përballuese gjatë punës

së tyre me nxënësit me nevoja të veçanta.

Profesionistët e edukimit special raportojnë nivele mbi mesatare të strategjive përballuese.

Përballimi proaktiv në tërësi, është një kombinim strategjish që menaxhon synimet, më tepër

sesa risqet, siç ndodhte në konceptin tradicional të përballimit reaktiv. Rezultatet për nivelet e

larta të strategjive të përballimit, mbështesin modelet teorike që na ofron literatura, ku theksohet

se përballimi proaktiv në tërësi integron strategjitë planifikuese dhe parandaluese me arritjen e

synimeve vet-rregulluese, integron arritjen e synimeve proactive me identifikimin dhe

përdorimin e burimeve të mbështetjes sociale (kërkimi i mbështetjes instrumentale), si dhe

përdor përballimin proaktiv emocional për arritjen e synimeve vet-rregulluese, Greenglass

(2011).

Nga rezultatet e përftuara për sa i përket nivelit të elementëve të burnoutit dhe llojeve të

përballimit, shikojmë se pikë të larta mbi mesatare të përdorimit të strategjive përballuese

proaktive, lidhen me pikë të ulëta mbi mesatare të përjetimit të lodhejs emocionale dhe

depersonalizimit, si dhe pikë të larta mbi mesatare të arritjeve personale. Përdorimi i strategjive

përballuese proaktive nga profesionistët e edukimit special (siç rezulton edhe nga rezultatet e

analizës së regresionit), lidhet me nivele të ulëta në përjetimin e burnoutit. Profesionistët e

edukimit special, përdorin strategji përballuese proaktive gjatë punës së tyre dhe rezultojnë me


103

nivele të ulëta të përjetimit të elementëve të burnoutit dhe burnoutit në tërësi. Një shpjegim i tillë

teorik, mbështet dhe jep një interpretim të argumentuar të niveleve të lartë mbi mestare që kanë

rezultuar te profesionistët e edukimit special në pohimet e strategjive përballuese proaktive.

Përsa i përket nënshkallës proaktive të përballimit, pohimeve të kësaj nënshkalle u janë

përgjigjur plotësisht e vërtetë një përqindje e lartë e pjesëmarrësve në studim. Profesionistët e

edukimit special shprehen nëpërmjet përgjigjeve të tyre, se në të shumtën e rasteve problemet i

përjetojnë si sfida për të cilat ndjehen të aftë ti kapërcejnë me sukses. Këto përgjigje përputhen

më së miri edhe me konceptimin e përballimit proaktiv se: “ Proçesi nëpërmjet të cilit njerëzit i

paraprijnë stresorëve të mundshëm , duke vepruar në vijim për ti parandaluar ato është shikuar si

sjellje proaktive. Sjellja proaktive mund të eleminojë një sasi të madhe stresi para se ai të

ndodhë. Aftësitë e lidhura me këtë sjellje përfshijnë, planifikim, vendosje synimesh, organizim

dhe stimuli mendor, Aspinwall & Tylor (1997).

Në vijim, pohimet me të cilat përqindja më e madhe e pjesëmarrësve bien dakord, janë mbi

perceptimin e eksperiencave pozitive në punë, marrja e iniciativës për të zgjidhur problemet,

kapërcimin e pengesave etj. Siç shikohet edhe nga përgjigjet e përftuara, kemi një përqindje të

lartë të pjesëmarrësve, të cilët i përgjigjen pozitivisht përdorimit të strategjive përballuese

proaktive në punën e tyre. Sikurse, përmendet edhe në literaturë, përdorimi i strategjive

përballuese proaktive ndikon në reduktimin e nivelit të stresit dhe burnoutit te profesionistët e

shërbimeve humane. “Përdorimi i teknikave proaktive, që përfshijnë vlerësimin dhe përdorimin e

burimeve të mbështetjes sociale, duhet të çojë në një komunikim të tillë jo kërcënues dhe

zemërues. Mbështetja sociale dhe të folurit me të tjerët rreth ndjenjave, mund të zgjidhë

problemet dhe të pakësojë lodhjen emocionale, Greenglass (2011).

Përballimi reflektiv përfshin pohime, në të cilat individi reflekton para se të përballet me një

situatë të vështirë. Pohimeve si: shqyrtimi paraprak i problemeve, të menduarit e mënyrave të

zgjidhje së problemeve, imagjinimi i zgjidhjeve të mundshme përpara se të merret me problemin,

krijimi i skenarëve të zgjidhjes së problemit etj, janë disa prej pohimeve të përballimit reflektiv

të cilat kanë marrë një përqindje të lartë të përgjigjeve plotësisht e vërtetë dhe disi e vërtetë. Një

përqindje e lartë e profesionistëve të edukimit special raportojnë si plotësisht të vërteta pohimet

ku ata fillimisht mendojnë rreth problemeve dhe zgjidhjeve të tyre, duke i ndarë këto probleme


104

në komponentë më të menaxhueshëm përpara se të veprojnë me impulsivitet gjatë përballjes me

to.

Në nënshkallën e planifikimit strategjik, gjithashtu vëmë re përqindje të larta të pjesëmarrësve të

cilët pohojnë si plotësisht të vërteta aftësinë e tyre për të menaxhuar problemet duke i ndarë në

komponentë më të menaxhueshëm, si dhe aftësinë për të bërë plane dhe për ti ndjekur ato.

Përqindje të larta të përgjigjeve plotësisht e vërtetë dhe disi e vërtetë kanë marrë pohime të tilla

si: Shpesh gjej mënyra për ti zgjidhur problemet duke i ndarë në komponentë më të

menaxhueshëm, bëj plane dhe i ndjek ato, duke u ndjekur nga analizimi i problemeve në pjesë

më të vogla, dhe aftësia për të bërë lista. Profesionistët e edukimit special mendojnë se janë të

aftë të përdorin strategji planifikuese gjatë punës së tyre teksa përballen me probleme të

ndryshme.

Në vijim, të strategjive përballuese, profesionistët e edukimit special kanë pohuar pozitivisht si

plotësisht të vërteta, aftësinë për të përdorur strategji parandaluese si: përgatitja e vetes ndaj

situatave të pafavorshme, përgatitja e vetes para fatkeqësive, të siguruarit e familjes, menaxhimi

i parave etj. Subjektet kanë raportuar nivele ta larta në aftësitë e tyre për të parandaluar situata të

vështira dhe jo të favorshme.

Nënshkalla e mbështetjes instrumentale i referohet afësisë për të kërkuar ndihmë dhe mbështetje

te personat e tjerë. Një përqindje e lartë e pjesëmarrësve në studim raportojnë se janë plotësisht

të vërteta pohimet ku ata identifikojnë personat te të cilët mund të mbështeten për të kërkuar

ndihmë sa herë përballen me situata të vështira. Profesionistët e edukimit special kanë pohuar se

kur përballen me probleme të vështira ose përpara janë të prirur ti kërkojnë ndihmë ose këshilla

njerëzve të cilëve u besojnë, në mënyrë që ti ndihmojnë në zgjidhjen e situataës.

Në mbështetjen emocionale, profesionistët e edukimit special gjithashtu kanë raportuar përqindje

të lartë për alternativën plotësisht e vërtetë, për pohimet: “Nese jam i depresuar di se kë mund të

telefonoj per të më ndihmuar mua të ndjehem më mirë”, dhe “Unë e di se ku mund të

mbeshtetem kur më kanë mbaruar lekët”. Për pohimin: “Kur jam i depresuar dal jashtë dhe flas

me të tjerët”, subjektet kanë raportuar një përqindje të konsiderushme përgjgijesh si plotësisht jo

e vërtetë. Ata nuk e perceptojnë si strategji të mundshme për tu përdorur , të dalurit jashtë dhe të

folurit me të tjerët.


105

Dhe së fundi, nga rezultatet e përftuara në nënshkallën e përballimit shmangës, kemi një

përqindje të lartë të pjesëmarrësve në studim, që janë përgjigjur si plotësisht e vërtetë pohimit se

kur përballen me probleme të vështirë e shmangin atë derisa të jenë gati të merren me atë, e

ndjekur nga dakordësia me pohimin se i lënë të kalojnë problemet dhe në fund I shmnagen këtyre

problemeve. Siç duket edhe nga përgjigjet, profesionistët e edukimit special, kur përballen me

situata ose proleme të vështira në punën e tyre, parapëlqejnë në një masë të konsiderushme

shmangien. Përdorimi i strategjive përballuese shmangëse rrit mundësinë e përdorimit të

strategjive joefektive gjatë përballjes me situata dhe probleme të vështira.

5.1.3 Diskutime për objektivin e tretë

Objektivi i tretë i këtij studimi ka të bëjë me identifikimin e marrëdhënies që ekziston ndërmjet

lodhjes emocionale, si komponent bazë në përjetimin e burnoutit dhe formave të përballimit

proaktiv. Për t‟iu përgjigjur këtij objektivi është ngritur hipoteza:

5.1.3.1 H1: Ekziston një marrëdhënie positive ndërmjet lodhjes emocionale si një komponent

bazë në përjetimin e burnoutit dhe perballimit të shmangies te profesionistët e edukimit special.

Nga analiza e regresionit të shumëfishtë linear, rezultoi se vetëm përballimi shmangës si variabël

i pavarur hyn në marrëdhënie me variablin e varur të lodhjes emocionale. Përballimi shmangës

ka një vlerë sinjifikance me të vogël se 0.05. Vetëm ky variabël mund të shpjegojë lodhjen

emocionale nga grupi i vaiablave të pavarur pavarësisht rëndësisë që ka secili prej tyre në

lodhjen emocionale. Nga ekuacioni i regresionit, merr vlerë pozitive, që do të thotë me rritjen e

njërit variabël rritet edhe variabli tjetër. Megjithatë përballimi shmangës siç shikohet edhe nga

rezultatet shpjegon vetëm 1.2 % të rasteve, sepse mund të jenë edhe faktorë të tjerë të cilët mund

të shpjegojnë lodhjen emocionale.

Përdorimi i strategjive përballuese shmangëse zvogëlon mundësinë që individi të merret me

problemet. Shtyrja e problemeve për më vonë, pengon zhvillimin e strategjive proaktive në të

cilat individi i trajton problemet si sfida të cilat kërkojnë zgjidhje dhe mundësi për ti kapërcyer.

Pamundësia për tu marrë në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe konstruktive me problemet, rrit

mundësinë që individi në të ardhmen të ndjehet i lodhur dhe të perceptojë punën si një vend

konsumimi, ndaj së cilës reagon me stress dhe mund të çojë në burnout.


106

Gjetjet nga analiza e regresionit mbështeten edhe nga literatura dhe studimet në këtë fushë, në të

cilat veç të tjerash theksohet: “Ekzistojnë korrelacione statistikisht domethënese ndërmjet

shmangies dhe burnoutit. Sa më i lartë të jetë niveli i përjetimit të lodhjes emocionale, aq më

shumë ka të ngjarë që këta individë të përdorin strategji të cilat i shkëpusin ata mendërisht dhe në

aspektin sjellor nga situata, kur përballen me ngjarjen stresuese ose të vështirë. Përballimi

shmangës, rrit në mënyrë të konsiderueshme lodhjen emocionale,Gil-Monte, Peiró and Valcárcel

(1995).

“Nga strategjitë përballuese të shmangies punonjësit nuk përfitojnë shumë. Nëse punonjësit e

shmangin problemin, niveli i tyre i stresit nuk zvogëlohet, Koeske, Kirk and Koeske, (1993).

Sipas Gil-Monte, Peiró and Valcárcel (1995), përballimi shmangës, rrit në mënyrë të

konsiderueshme lodhjen emocionale.

5.1.4 Diskutime për objektivin e katërt

Objektivi i katërt i studimit është, identifikimi i marrëdhënies që ekziston ndërmjet

depersonalizimit dhe formave të përballimit proaktiv.


5.1.4.1 H2: Ekziston një marrëdhënie negative ndërmjet depersonalizimit si një komponent i

rëndësishëm në përjetimin e burnoutit dhe planifikimit strategjik te profesionistët e edukimit

special.

Gjetjet nga analiza e regresionit treguan se në variablin e varur të depersonalizimit ndikonte

vetëm planifikimi strategjik. Me rritjen me një njësi të variablit të planifikimit strategjik,

zvogëlohet variabli i depersonalizimit , një komponent i rëndësishëm i burnoutit.

Ky variabël shpjegon vetëm 7% të variancës, duke nënkuptuar se mund të jenë të tjerë faktorë të

jashtë të rëndësishëm që mund të shpjegojnë variablin e depersonalizimit.

Mënyra me të cilën individët përballen me ngjarjen stresuese, jo duke e trajtuar problemin në

tërësi por duke e “copëtuar” atë në pjesë më të vogla, bën që ata të kenë më pak gjasa të

përjetojnë zemërim ose cinizëm (depersonalizim), kundrejt të tjerëve dhe punës së tyre. Ndjenjat

e frustrimit shpesh herë i paraprijnë ndjenjave të zemërimit dhe të depersonalizimit. Përdorimi i


107

strategjive planifikuese, mund ti japë individit një ndjenjë kontrolli mbi stresorët, duke rezultuar

në pakësim të ndjenjave të zemërimit dhe të depersonalizimit. Rezultatet e studimeve,

mbështesin hipotezën kërkimore të ngritur mbi marrëdhënien që ekziston ndërmjet planifikimit

strategjik dhe depersonalizimit: “...ekziston një marrëdhënie e moderuar, ndërmjet planifikimit

strategjik dhe depersonalizimit, Greenglass (2002)”.

5.1.5 Diskutime për objektivin e pestë

Objektivi i pestë i studimit është, identifikimi i marrëdhënies që ekziston ndërmjet arritjeve

personale dhe formave të përballimit proaktiv.


5.1.5.1 H3: Ekziston një marrëdhënie pozitive ndërmjet arritjeve personale si një komponent i

rëndësishëm në përjetimin e burnoutit dhe mbështetjes instrumentale dhe përballimit proaktiv te


Analiza e regresionit konfirmoi hipotezën e ngritur për marrëdhënien pozitive që ekziston

ndërmjet këtyre variablave. Koefiçentët para variablit të mbështetjes instrumentale dhe

përballimit proaktiv, janë pozitivë, çfarë do të thotë se me rritjen e secilit prej këtyrë variablavë

me një njësi, rritet edhe variabli i arritjeve personale.

Sa më shumë që profesionistët e edukimit special të përdorin strategji përballuese proaktive dhe

strategji të mbështetjes instrumentale, aq më shumë do të ndikojë në rritjen e nivelit të arritjeve

personale. Nivele të larta të arritjeve personale, zvogëlon mundësinë e përjetimit të lodhjes

emocionale dhe depersonalizimit, duke zvogëluar mundësinë për të përjetuar burnout në tërësi.

Gjetjet që dolën nga analiza e regresionit, konfirmojnë hipotezën e ngritur për marrëdhënien

pozitive që ekziston ndërmjet vaiablit të varur të arritjeve personale dhe dy variablave të pavarur

të mbështetjes instrumentale dhe përballimit proaktiv. Këto gjetje mbështeten edhe nga literatura

dhe studime të fushës ku ndër të tjera theksohet:

“Individët proaktivë nuk i konsiderojnë ngjarjet si të dëmshme, si humbje apo kërcënime. Ata i

konsiderojnë risqet ose kërkesat si burime që i ndihmojnë ata drejt promovimit dhe rritjes së tyre

personale. Ata shikojnë sfida jo kërkesa, arrije synimesh dhe jo rrisqe. Në sajë të këtij


108

këndvështrimi, ata rrisin mënyrën e tyre të funksionimit. Përballimi proaktiv përmirëson cilësinë

e jetës dhe njerëzit përjetojnë stres pozitiv, që i çon ata drejt produktivitetit dhe mirëqënies,

Lazarus, Schwarzer & Taubert (2002).

“Ekziston një marrëdhënie e moderuar negative, ndërmjet përballimit proaktiv, lodhjes

emocionale dhe depersonalizimit si dhe një marrëdhënie e moderuar pozitive ndërmjet

përballimit proaktiv dhe arritjeve personale, Greenglass (2002)”.

5.1.6 Diskutime mbi Objektivin gjashte: Identifikimi i variablave të pavarur të përballimit, të

cilët ndikojnë në burnout.

5.1.6.1 H4: Burnouti varet kryesisht nga përballimi proaktiv, ai parandalues dhe planifikimi

strategjik.

Ashtu siç mbështetet edhe nga literature dhe nga studimet, rezultatet treguan faktorët përballues

parashikues të burnoutit me më shumë ndikim, janë përballimi proaktiv, ai parandalues dhe

planifikimi strategjik. Përballimi proaktiv në vetvete përfshin një sërë proçesesh psikologjike dhe

konjitive në veçanti. Përballimi proaktiv është një strategji përballuese multidimensionale sepse

ndërthur strategjitë proaktive, parandaluese dhe planifikuese me burimet sociale dhe vendosjen e

synimeve vetrregulluese. Kjo do të thotë se përballimi proaktiv lidhet shumë mirë me

planifikimin, dhe aftësitë parandaluese.

Përballimi proaktiv, jo vetëm që çon në nivele të ulëta të burnoutit, por gjithashtu edhe ne

rezultate positive në lidhje me vetpërmbushjen, efikasitetin profesional (arritje të larta

personale)…”, Greenglass (2002).

Studimet mbështesin vërtetimin e hipotezës së mësipërme: “Ekzistojnë marëdhënie të moderuara

negative ndërmjet planifikimit strategjik dhe elementëve të burnoutit dhe stresit në punë”.

Individët kur përballen me problem nuk e trajtojnë atë si një të tërë por e ndajnë atë në

komponentë me të menaxhueshëm, në kohë. Në këtë mënyrë ata përjetojnë më pak stress dhe

cinizëm (element i burnoutit) teksa përballen me të tjerët dhe me punën, Greenglass (2002).

Përdorimi i strategjive planifikuese i jep individit më shumë kontroll në punë e tij dhe minimizon

mundësinë për të përjetuar burnout. Përballimi parandalues lidhet gjithashtu me nivele të ulëta të

burnoutit, sipas Greenglass (2002). Përgatitja mendore që bën individi, i mundëson atij hartimin

e planeve parandaluese para se ngjarja stresuese të ndodhë.


109

5.1.7 Diskutime për objektivin e shtatë

Objektivi i nëntë në këtë studim, ka të bëjë me identifikimin e ndryshimeve përsa i përket

përjetimit të burnoutit ndërmjet profesionistëve të edukimit special në lidhje me gjininë, moshën,

vitet në punë dhe statusin civil.

Pyetjet kërkimore të ngritura për këtë objektiv janë:

5.1.7.1 Pyetje kërkimore 1: A ka ndryshime në përjetimin e nivelit të burnoutit ndërmjet

profesionistëve të edukimit special për sa i përket gjinisë?

Nga analiza e testit të homogjenitetit të Levinit, grupet rezultuan të barabarta përsa i përket

variancave. Ndërsa në testin e krahasimit të mesatareve, gjetjet treguan, se Sig (2- tailed)

=0.739>0.05, që do të thotë se ndërmjet grupeve nuk ka ndryshime domethënëse në përjetimin e

burnoutit për sa i përket gjinisë.

Gjetjet nga analiza e grupeve dhe e mesatarve nuk treguan ndryshimeve domethënese,

megjithëse studimet mbi ndryshimet ndërmjet meshkujve dhe femrave për sa i përket përjetimit

të burnoutit shpesh nuk janë të plota.

Nëse i referohemi shpjegimeve teorike në këtë fushë përsa i përket identifikimit të diferencave

gjinore në përjetimin e burnoutit, në teorinë e Socializimit Gjinor theksohet, se meshkujt janë

mësuar të jenë më agresivë, jo emocionalë, të orientuar drejt qëllimit si dhe të mësuar të mos e

shfaqin dobësinë. Sipas kësaj teorie të socializimit, një gjë e tillë mund të rrisë mundësinë për të

shtypur konfliktet e brendshme, duke të çuar në depersonalizim. Ndërsa për sa i përket femrave,

sipas kësaj teorie, ato udhëhiqen nga qëndrime përkujdesëse dhe shfaqen më emocionale. Një

fakt i tillë mund të shpjegojë mundësinë e tyre për të përjetuar më shumë lodhje emocionale.

Femrat janë më të prirura për të përjetuar lodhje emocionale, ndërsa meshkujt janë më të prirur

për të përjetuar depersonalizim. Shumë studime kanë shpjeguar këtë hipotezë me faktin se femrat

raportojnë më shumë ndërveprime negative ndërmjet punës dhe familjes, dhe ky ndërveprim

ndikohet nga zhvillimi i ndjenjave të lodhjes emocionale. Ndërsa përsa i përket meshkujve, ata

raportojnë më shumë nivele të depersonalizimit, i cili mund të konsiderohet si një strategji

përballuese shmangëse, gjatë përballjes me një situatë stresuese në vendin punës, Inge Houkes,

Winants, Twellaar & Verdonk (2011).


110

Pavarësisht se gjetjet e përftuara nga analiza sasiore e këtij studimi, nuk na japin ndryshime

statistikisht domethënëse ndërmjet dy gjinive, studimet e realizuara në këtë fushë flasin, veç të

tjerash edhe për dallime ndërmjet femrave dhe meshkujve në lidhje me strategjitë përballuese që

ata përdorin teksa përballen me situata stresante. Femrat janë më të prirura për të kërkuar

ndihmë, si dhe ti drejtohen rrjeteve të tyre sociale për të kërkuar mbështetje, këshilla apo

informacion sa herë ballafaqohen me probleme. Analiza e regresionit të shumëfishtë ka treguar

se ekziston një marrëdhënie pozitive dhe parashikueshmëri statistikisht e rëndësishme për femrat

dhe mbështetjen instrumentale dhe përballimin parandalues. Ndërsa te meshkujt kemi një

korrelacion pozitiv dhe parashikueshmëri me përballimin parandalues, duke konfirmuar kështu

se meshkujt nuk preferojnë kërkimin e mbështetjes bazuar në marrëdhëniet e ngushta

ndërpersonale, ndryshe nga femrat, Greenglass (2002).

Një tjetër pyetje kërkimore e ngritur për këtë objektiv është:

5.1.7.2 Pyetje kërkimore 2.1 A ka ndryshime në përjetimin e nivelit të burnoutit ndërmjet


Rezultatet nga analiza e ANOVA-s dhe testit Post Hoc, treguan që gjithashtu edhe ndërmjet

grupmoshave të marrë në studim nuk ka dallime statistikisht të rëndësishme sepse vlera e Sig

është 0.314>0.05.

5.1.7.3 Pyetja kërkimore 2.2 A varet burnouti professional nga mosha dhe nëse Po si korrelojnë


Në testin e Pavarësisë Chi Square, vlera e Asymp. Sig. (2-sided) =0.674>0.05 gjë e cila tregon se

këto dy variabla janë të pavarura nga njëra-tjetra.

Due iu referuar studimeve mosha është një variabël i rëndësishëm që mund të ndikojë në

burnout, por nuk mbështetet nga të gjitha studimet. “Ekziston një korrelacion i vogël negativ,

ndërmjet moshës së punonjësve dhe lodhjes emocionale si një komponent i rëndësishëm i

burnoutit”, Brewer & Shapard (2004).

5.1.7.4 Pyetje kërkimore 3.1 A ka ndryshime në nivelin e përjetimit të burnoutit ndërmjet



111

Analiza e ANOVA-s dhe Testi Post Hoc, na ka treguar gjetje statistikisht të rëndësishme të

niveleve të përjetimit të burnoutit midis grupeve të profesionistëve të edukimit special për saa I

përket viteve të punës në këtë profesion. Vlera e Sig=0.008<0.05, që do të thotë se ka dallime

mes grupeve me vjetërsi të ndryshme në punë në lidhje me nivelin e përjetimit të burnoutit.

“ Vitet në punë janë një variabël i rëndësishëm në përjetimin e burnoutit”, Ullrich (2009).

Dallimet statistikisht më të rëndësishme mes grupeve shfaqeshin te grupet që kanë 6-10 vjet punë

dhe te ata që kanë mbi 20 vite punë. Në vijim nivele më të larta të burnoutit raportohen për

grupin me mbi 20 vite eksperiencë pune.

Literatura dhe studimet në këtë fushë përsa i përket marrëdhënies së burnoutit me vitet e punës,

është shpesh herë e paqartë dhe kontradiktore.:

“Sari (2004), gjeti që në një kampion prej 262 mësuesish të edukimit special në Turqi, se

mësuesit me më shumë vite pune raportonin nivele më të larta të Lodhjes Emocionale dhe të

Depersonalizimit në krahasim me kolegët e tyre me më pak vite eksperiencë pune”.

Të tjera studime mbështesin dallimet që ekzistojnë ndërmjet profesinistëve të cilët janë të rinj në

këtë profesion dhe atyre të cilët kanë më shumë vite pune në këtë profesion. Prania e elementëve

të burnoutit te profesionistët e rinj, shpjegohet me faktin se mungesa e eksperiencës, kushtëzon

përdorimin e strategjive përballuese proaktive. Ata e ndjejnë veten të papërgatitur për tu

përballur me sfidat që ofron profesioni i tyre, dhe rrjedhimisht mund të rezultojnë në burnout.



profesional?

Nga testi i pavarësisë morëm rezultatin se statusi civil dhe niveli I burnoutit janë variabla të varur

ndërmjet tyre. Korrelacioni është pozitiv por jo shumë I fortë, rxy=0.08.

Pra, nga gjetjet na rezulton se ka dallime statistikisht domethënëse mes grupeve të ndara sipas

statusit civil. Ndryshe shfaqet niveli i përjetimit të burnoutit te ata subjekte me status civil

beqarë, ndryshe shfaqet te subjektet e martuar, të divorcuar etj.

Ky rezultat ishte i pritshëm, sepse duke iu referuar literaturës dhe studimeve në këtë fushë përsa i

përket dallimeve mes këtyre grupeve në lidhje me statusin civil, ndër të tjera veçojmë:


112

“Bauer et al. (2002), gjetën një marrëdhënie të rëndësishme ndërmjet burnoutit dhe statusit civil;.

Përqindja e mësuesve me burnout ishte dy herë më e madhe te mësuesit e divorcuar sesa te ata të

martuar ose në një lidhje”.

5.1 Diskutime të gjetjeve cilësore të studimit

5.2.1 Diskutime mbi objektivin e parë të studimit: Identifikimi perceptimeve të profesionistëve

të edukimit special në lidhje me përjetimin e elementëve të burnoutit.

5.2.1.1.Pyetja kërkimore e ngritur: Si shfaqen perceptimet e profesionistëve të edukimit special

në lidhje me përjetimin e elementëve të burnoutit?

Gjetjet mbi “format e shfaqjes së lodhjes”

¨Ndjehem shume e lodhur, pas gjithë këtyre viteve pune, nuk kam me nerva të vazhdoj të punoj

me të njëëten energji si më parë…¨

Intervista 5 ( 19 vite eksperience pune)

Lodhja emocionale dhe ajo fizike, si elementë të rëndësishëm të përjetimit të burnoutit janë të

pranishme shpesh te profesionistët e përfshirë në intervistë. Mes lodhjes fizike dhe emocionale,

ata flisnin më së shumti për atë fizike, duke theksuar se kjo formë e lodhjes shoqërohet shpesh

me ankesa fizike të shpeshta. Energjia e pamjaftueshme e shoqëeruar me dhimbje koke dhe të

tjera ankesa fizike, redukton dëshirën për të punuar dhe ndërhyn në efektivitetin në punë.

Perceptimi i një gjëndjeje të tillë, shpie në përjetimin e lodhjes emocionale, ku çdo gjë duket

rraskapitëse dhe lodhëse.

Gjetjet mbi « marrëdhëniet ndërpersonale »

¨Kur kthehem në shtëpi, shpesh herë stresin e ditës ia shkarkoj bashkëshortit kur ai në fakt nuk

ka asnje faj. E di që është e gabuar se problemet e punës nuk mbarten me vete në shtëpi por

ndonjëherë ndjehem aq e ezauruar …¨

Intervista 2, (15 vite eksperince pune)


113

Përjetimi i niveleve të caktuara të burnoutit, ndikojnë në mënyrë të pashmangshme në

marrëdhëniet ndërpersonale që profesionistët e edukimit special të përfshirë në intervistë

ndërtojnë me kolegët dhe me familjërët e tyre. Emocionalisht të lodhur, ata shprehen se

ndonjëherë nuk kanë energji dhe as dëshirë të merren me probleme të ndryshme qe mund të

krijohen mes kolegëve në punë. Jo rallë herë, problemet me të cilat hasen në punë i reflektojnë

edhe te familjarët e tyre dhe e gjejnë veten e tyre të paaftë të menaxhojnë situatën e krijuar. Një

situatë e tillë paraqitet sa herë ata ndjehen të lodhur dhe me mungesë dëshire për të punuar. Herë

të tjerë ata raportojnë se marrëdhëniet e mira me kolegët i ndihmojnë ata të kapërcejnë problemet

e mundshme që ata hasin në punë apo situatat ku ndjehen të lodhur. Gjithashtu nga intervista

rezultoi se përveç rasteve kur problemet ata i reflektonin te familjarët e tyre, mbështetja e

familjes luante një rol kyç në kapërcimin e përjetimit të konsumimit.

Gjetjet mbi « depersonalizimin »

¨Puna është e lodhshme dhe duhet shumë durim. Jo gjithmonë duket rezultati i punës, por gjatë

viteve kam kuptuar se duhet përkushtim …¨

Intervista 7, ( 12 vite eksperience pune)

Përjetimi i emocioneve negative, ndjesia që punojnë shumë dhe japin shumë më tepër se sa

marrin në këmbim, duke rezultuar në qëndrime negative ndaj vetes dhe të tjerëve, janë elementë

të identifikuar nga intervista, të cilat janë organizuar në analizën e transkriptit rreth temës së

depersonalizimit. Profesionistët e edukimit special që kanë qënë pjesë e intervistës ndonjëherë

shprehen se ndjehen jo vetvetja. Shpesh herë nuk kanë dëshirë të japin më nga vetja e tyre sepse

kontributi i tyre në punën me fëmijët me nevoja të veçantë jo gjithmonë rezulton i vlerësuar. Në

rrethana të tilla, ata nuk ndjehen gjithmonë sikur ia kanë dalë mbanë të përmbushin objektivat e

tyre në punë, dhe nuk i perceptojnë drejt arritjet e tyre personale. Siç mbështetet edhe nga

literatura, një gjëndje e tillë ka të bëjë me një mospërputhshmëri mes gjendjes reale dhe asaj të

perceptuar. Pikërisht kjo mospërputhje mund të çojë në mundësi për të përjetuar nivele të

burnoutit.

5.2.2 Diskutime mbi objektivin e dytë të studimit: Identifikimi i perceptimeve të profesionistëve

të edukimit special në lidhje strategjitë përballuese që ata përdorin gjatë punës së tyre me

nxënësit me nevoja të veçanta


114

5.2.2.1 Pyetja kërkimore: Si shfaqen perceptimet e profesionistëve të edukimit special, në lidhje

me strategjitë përballuese që ata përdorin gjatë punës së tyre me nxënësit me nevoja të veçanta?

Gjetjet mbi « proaktivitetin »

¨Ka raste kur mendoj se sot do punoj me X, më duket se si do ia dal të arrij aty ku duhet pas

muajve të tërë përpjekje. E di që e rëndësishme në punën tonë është të jemi realiste në pritshmëri

por ndonjëherë e kam të vështirë !¨

Intervista 3, (5vite eksperience pune)

Gjatë analizës së transkriptit, u evidentuan përgjigjet e respondentëve rreth proaktivitetit të

shprehuara në terma të aftësisë për të vendosur synime, për të planifikuar aktivitete dhe detyrat e

përditshme si dhe prirja e përgjithshme për organizim. Planifikimi dhe organizimi janë dy

elementë të rëndësishëm që ndihmojnë në mënyrë të veçantë profesionistët e edukimit special të

përballen me kërkesat dhe detyrat e përditshme si dhe të zgjidhin problemet e mundshme gjatë

punës së tyre me fëmijët me nevoja të veçanta. Këto aftësi rrisin mundësinë e përdorimit të

strategjive përballuese proaktive të cilat kanë në thelb, zhvillimin e aftësive të caktuara për

vendosjen e synimeve dhe objektivave të qarta dhe perceptimit të problemeve si sfida që duhen

kapërcyer. Në përgjigjet e dhëna, nga profesionistët e edukimit special, rezulton se jo gjithmonë

janë kaq të qartë në aftësitë e tyre palnifikuese dhe organizuese. Kryesisht, ata reagojnë pasi

përballen me një situatë të vështirë. Këto përpjekje janë më shumë reaktive sesa proaktive, sepse

nuk i paraprijnë problemeve, thjesht mundohen ti trajtojnë ato pasi kanë ndodhur. Një gjendje e

tillë, nuk zvogëlon mundësinë për të përjetuar stres, si një element paraprirës drejt fenomenit të

burnoutit.

5.3 Përfundime të rezulateteve sasiore

Studimi në fjalë u realizua me profesionistët e edukimit special në 6 shkollat speciale të

Shqipërisë. Gjithsej morën pjesë 115 profesionistët e edukimit special të moshave dhe të viteve

të ndryshme në këtë pozicion pune. Qëllimi kryesor i këtij studimi ishtë identifikimi i

perceptimeve që profesionistët e edukimit special kishin në lidhje me burnoutin dhe elementët e


115

tij, identifikimin e nivelit të burnoutit, si dhe me identifikimin e nivelit të përdorimit të

strategjive përballuese prtoaktive gjatë punës së tyre me nxënësit me nevoja të veçanta. Matja e

këtyre perceptimeve u krye nëpërmjet përdorimit të dy instrumenëve matës ndër më të

rëndësishmit përkëtë fushë në studimet në botë, Inventari i Burnoutit i Maslach dhe Inventari i

Përballimit Proaktiv. Instrumentët janë testuar në një këmpion të vogën për qëndrushmërinë dhe

besueshmërinë e tyre, para se të aplikoheshin në fazn e studimit.Analiza faktoriale dhe analiza e

besueshmërisë nëpërmjet Koeficentit të Alpha Cronbach rezultoi mbi normën e lejuar 0.7.

Rëndësia e studimit idhet me faktin se fenomeni i burnoutit, pavarësisht se është studiuar edhe

herë të tjera, nuk është studiuar në popullatën e profesionistëve të edukimit special. Kjo e bën

temë edhe më të ndjeshme përsa i përket këtij fenomeni, edhe për vetë faktin se puna me

nxënësit me nevoja të veçantë është sfiduese, e vështirë dhe shpesh herë konsumuese. Kjo bën që

profesionistët që merren me këtë fushë, të jenë jo rrallë herë të ekspozuar ndaj elementëve të

burnoutit. Rëndësia e këtij studimi lidhet gjithashtu edhe me faktin se burnouti trajtohet i lidhur

ngushtë me përdorimin e strategjive përballues proaktive, të cilat ndikojnë në zvogëlimin e

mundësisë së këtij target grupi për të përjetuar burnout. Në këtë mënyrë, burnouti nuk shikohet

vetëm si një fenomen i shkaktuar nga faktorët e jashtëm të punës por gjithashtu si një fenomen,

prania e të cilit mundësohet edhe nga mënyra sesi individët reagojnë dhe përballen me situatat e

vëshira.

5.3.1 Përfundime mbi nivelin e përjtimit të elementëve të burnoutit dhe burnoutit në tërësi

ngë profesionistët e edukimit special

Nga analiza deskriptive, rezultoi se profesionistët e edukimit special, raportuan nivele të ulëta më

të vogla se mesatarja për elementët e lodhjes emocionale, depersonalizimit dhe arritjeve

personale, si dhe të burnoutit në total. Vlera mestare për lodhjen emocionale rezutoi 1.20, për

depersonalizimin 0.95 dhe për arritjet personale 5.40. Ndërsa vlera mesatare për të matur nivelin

e burnoutit rezultoi 2.42.

Profesionistët e edukimit special raportuan nivele të larta, më të larta se mesatarja për strategjitë

e përballimit proaktiv. Më konkretisht, përballimi proaktiv rezultoi me një vlerë mesatare prej

3.19, përballimi reflektiv 3.52, planifikimi strategjik 3.35, përballimi parandalues 3.23, kërkimi


116

i mbështetjes instrumentale 3.12, Kërkimi i mbështetjes emocionale 2.92 dhe përballimi

shmangës 2.73.

Literatura dhe studimet në këtë fushë, mbështetën interpretimin e niveleve të burnoutit dhe të

strategjive përballuese të rezultuara nga analiza deskriptive. Profesionistët e edukimit special

rezultuan me nivele të burnoutit më të ulëta se mesatarja dhe një ndër faktorët e mundshëm

ndikues është përdorimi i integruar i strategjive përballuese proaktive gjatë punës së tyre.

Përdorimi i strategjive përballuese proaktive, të cilat integrojnë në vetvete aftësitë planifikuese,

parandaluese etj, ndihmojnë individin të përballen me situatat e vështira dhe problemet gjatë

punës së tyre, duke vendosur synime dhe vepruar përpara se ngjarja stresuese të ndodhë.

5.3.2 Përfundime nga analiza e regresionit të shumëfishtë mbi marrëdhënien midis

variablave dhe ndikimin e tyre në komponentët e burnoutit.

Nga analiza e korrelacionit dhe e regresionit të shumëfishtë linear, e cila shërbeu për të analizuar

marrëdhënien dhe ndikimin që ka ndërmjet variablave të pavarur të përballimit proaktiv dhe

atyre të varur të burnoutit u vërtetuan këto hipoteza kërkimore:

5.3.2.1. H1: Ekziston një marrëdhënie positive ndërmjet lodhjes emocionale si një komponent

bazë në përjetimin e burnoutit formës së perballimit shmanges te profesionistët e edukimit

special.

Ekuacioni i regresionit të shumëfishtë linear, vërtetoi se faktori i cili ka më shumë ndikim në

lodhjen emocionale është përballimi shmangës. Shmangia e problemeve, korrelon pozitivisht me

lodhjen emocionale dhe gjithashtu ndikon në rritjen e mundësisë për përjetimin e saj.

5.3.2.2 H2: Ekziston një marrëdhënie negative ndërmjet depersonalizimit si një komponent i

rëndësishëm në përjetimin e burnoutit dhe planifikimit strategjik te profesionistët e edukimit

special.

Edhe në këtë rast analiza e regresionit të shumëfishtë linear, konfirmoi marrëdhënien negative që

ekziston ndërmjet depersonalizimit si një komponent i rëndësishëm i burnoutit dhe planifikimit

strategjik te profesionistët e edukimit special. Depersonalizimi lidhet më së shumti me

planifikimin strategjik dhe planifikimi strategjik ndikon më së shumti në depersonalizim te



117

5.3.2.3 H3: Ekziston një marrëdhënie pozitive ndërmjet arritjeve personale si një komponent i

rëndësishëm në përjetimin e burnoutit dhe mbështetjes instrumentale dhe përballimi proaktiv te


Në vijim, sërish analiza e regresioinit të shumëfishtë vërteton hipotezën e mësipërme, duke

konfirmuar faktin se ka një marrëdhënie pozitive ndërmjet arritjeve personale dhe strategjive

përballuese të mbështetjes emocionale dhe përballimit proaktiv te profesionistët e edukimit

special të përfshirë në studim.

5.3.2.4: H4: Burnouti varet kryesisht nga përballimi proaktiv, ai parandalues dhe planifikimi

strategjik.

Duke u bazuar në të dhënat që na siguron literatura dhe gjetjet e studimeve të ndryshme në këtë

fushë, përballimi proaktiv është një shkallë multidimensionale që ndërthur veç të tjerash strategji

proaktive, vendosje synimesh të qarta, aftësi planifikuese për zgjidhjen e problemeve si dhe

aftësi për tu përgatitur mendërisht për të parandaluar situatat e vëshira. Rezultatet e analizës së

regresionit të shumëfishtë linear përcaktojnë përballimin proaktiv, përballimin parandalues dhe

planifikimin strategjik si faktorë të rëndësishëm që parashikojnë përjetimin e niveleve të ulëta të

burnoutit në tërësi.

5.3.3 Përfundime mbi dallimet e përjetimit të nivelit të burnoutit profesional në lidhje me

gjininë, moshën vitet e punës dhe statusit civil

Një tjetër objektiv i studimit ishtë identifikimi i dallimeve që ekzistojnë në përjetimin e nivelit të

burnoutit te profesionistët e edukimit special përsa i përket gjinisë, moshës, viteve të punës në

këtë profesion dhe statusit civil.

Pyetjet kërkimore të ngritura për këtë objektiv ishin:

5.3.3.1 Pyetje kërkimore 1: A ka ndryshime në nivelin e burnout-it përsa i përket gjinisë te


Analiza e Testit T për grupet homogjene vërtetoi se grupet janë të pavarura nga njëri –tjetri sepse

vlera statistikore e Testit të Levinit është më e madhe se 0.05. Testi i krahasimit të mesatareve

rezultoi se nuk dallime statistikisht të rëndësishme ndërmjet meshkujve dhe femrave, Sig. (2-

tailed) =.396 >0.05. MFemra=2.39 dhe MMeshkuj=2.62


118

5.3.3.2 Pyetje kërkimore 2.1: A ka ndryshime në përjetimin e nivelit të burnoutit ndërmjet


Nga analiza e ANOVA dhe testit të Post Hoc, vihet re se për F(3;111)=1.197 vlera e Sig është

0.314>0.05, që do të thotë se statistikisht nuk ka dallime të rëndësishme midis grup-moshave të

profesionistëve të edukimit special lidhur me nivelin e burnout-it.

5.3.3.3 Pyetja kërkimore 2.2: A varet burnouti professional nga mosha dhe nëse Po si korrelojnë


Nga analiza e testit të Pavarësisë Chi Square, vlera e Asymp. Sig. (2-sided) =0.674>0.05 gjë e

cila tregon se këto dy variabla janë të pavarura nga njëri-tjetri.

5.3.3.4 Pyetje kërkimore 3.1: A ka ndryshime në nivelin e përjetimit të burnoutit ndërmjet


Nga analiza e ANOVA dhe Testit Post Hoc. vërehet se për F(4;110) = 3.655 kemi që vlera e

Sig=0.008<0.05. Kjo tregon se ka dallime statistikisht të rëndësishme midis profesionistëve me

vjetërsi të ndryshme pune në lidhje me përjetimin e nivelit të burnoutit.

Nga analiza e Testit Post Hoc. dallimi më i rëndësishëm dhe domethënës midis këtyre grupeve

është tek ata që kanë 6-10 vjet punë dhe atyre profesionistëve që kanë mbi 20 vjet punë në

edukimin special sepse vlera e Sig.=0.002<0.05. Ndërsa grupet e tjera të profesionistëve nuk

kanë dallime të rëndësishme.

Ndërmjet këtyre dy grupeve, nivel më të lartë të burnoutit ka grupi me më shumë se 20 vjet

eksperiencë pune. Kjo rezultoi nga testi i krahasimit të mesatareve ku vlera mesatare për

profesionistët me vjetërsi [mbi 20 vjet] është 2.84 ndërsa për profesionistët me vjetërsi [6-10

vjet] është më e vogël dhe ka vlerë M=2.



profesional?

Nga rezultatet e përftuara nga testi i pavarësisë, vlera e sig =0.048<0.05 . Kjo tregon se statusi

civil dhe burnuti janë variabla të varur ndërmjet tyre dhe korrelojnë ndërmjet tyre me vlerën

rxy=0.08. Vlera e këtij korrelacioni rezultoi positive por jo shumë e fortë.


119

5.4 Përfundime të rezultateve cilësore

Në analizën cilësore të studimit u përcaktuan këto objektiva dhe pyetje kërkimore:

5.4.1 Objektivi 1: identifikimi I perceptimeve të profesionistëve të edukimit special në lidhje me

përjetimin e elementëve të burnoutit

5.4.1.1 Pyetja kërkimore e ngritur për këtë objektiv ishte: Si shfaqen perceptimet e


5.4.2 Objekivi 2: Identifikimi I perceptimeve të profesionistëve të edukimit special në lidhje


Përgjigjet e respondentëve për këtë objektiv u organizuan në tre tema themelore: Format e

shfaqjes së lodhjes, marrëdhëniet ndërpersonale dhe depersonalizimi.

5.4.2.2 Pyetja kërkimore e ngritur për këtë objektiv ishte: Si shfaqen perceptimet e



Përgjigjet e respondentëve për këtë objektiv janë organizuar në temën themelore të proaktivitetit.

Në këtë studim janë intervistuar 10 subjekte femra për të evidentuar nëse përjetonin nivele të

caktuara të burnoutit gjatë punës së tyre me fëmijë me nevoja të veçanta. Nga analiza e

transkriptit rezultuan katër tema themelore. Format e shfaqjes së lodhjes, marëdhëniet

ndërpersonale, depersonalizimi dhe proaktiviteti. Faktorët situativë, ngharkesa në punë, mungesa

e perceptimit të arritjeve, problemet ndërpersonale ishin faktorë kyç që çonin në lodhje si fizike

ashtu edhe emocionle te subjektet e intervistuara. Paaftësia për të menaxhuar marëdhëniet

ndërpersonale rezultonte shpesh herë në stres të përsëritur dhe vështirësi për të përjetuar ndjesinë

vetpërmbushjes dhe arritje personale. Subjektet që kanë 20 apo më shumë vite pune me këta

fëmijë, raportonin më shumë lodhje.


120

5.5 Rekomandime

5.5.1 Zhvillimi i strategjive parandaluese të fokusuara te individi

Ndryshimi i modeleve të punës. Profesionistët e edukimit special të zhvillojnë aftësi për të

balancuae jetën profesionale me atë personale. Kjo strategji përfshin, ngadalësimin e

ritmit të punës, shmnagia e ngarkesës së tepërt në punë dhe pushimet e rregullta.

Zhvillimi i aftësive përballuese parandaluese. Këto aftësi përfshijnë përpjekjet që bën

individi për t‟iu përgjgijur stresorëve. Ato përfshijnë ristrukturimin konjitiv, reduktimi i

pritshmërive, ndryshimi i perceptimeve mbi përgjegjësitë, të mësuarit e aftësive për

menaxhimin e kohës dhe teknika të zgjidhjes së konfliktit.

Përdorimi i burimeve sociale. Kërkimi i mbështetjes profesionale nga supervizorët,

familja dhe shoqëria. Kërkimi i ndihmës dhe të folurit me të tjerët rreth problemeve si një

strategji përballuese proaktive e cila ndihmon në reduktimin e përjetimin e s tresit dhe

minimizon riskun për të përjetuar burnout.

Zhvillimi i një stili të qetë jete. Këto strategji përfshijnë përdorimin i meditimit,

biofeedbackut, zhvillimin e interesave jo të lidhura domosdoshmërisht me punën.

Vetanaliza për të rritur vetndërgjegjësimin. Këto strategji përfshijë këshilla për ti marrë

në konsideratë nevojat e vetes si dhe pritshmërite e klientëve dhe të bashkëpunëtoreve të

jenë realiste.

5.5.2 Rekomandime për hartim dhe zbatim programesh mbështetëse në fushën e edukimit

special

Vëmendje e rritur ndaj hartimit dhezbatimit të planeve ndërhyrëse parandaluese për

profesionistët e sheërbimeve të edukimit special në lidhje me reduktimin e stresit në

punë.

Duke u nisur nga rëndësia që kanë strategjitë përballuese proaktive, hartimi dhe zbatimi i

një plani të detajuar, me fokus në zhvillimin e strategjive përballuese proaktive të cilat

orientojnë profesionistët e edukimit special në arritjen e synimeve sfiduese gjatë punës së

tyre, që i siguron atyre rritje personale dhe promovim të arritjeve profesionale.

Vlerësim dhe monitorim i vazhdueshëm i aspekteve të stresit okupacional si faktor

pararirës që ndikon në zhvillimin e mëvonshëm të burnoutit.


121

Ngritja e e shërbimeve të posaçme të këshillimit të profesionistëve të edukimit special,

me fokus kryesor dhënien e ndihmës këshillimit ndaj këtij grupi profesionistësh të cilët

punojnë në fushën e edukimit special.

5.5.3 Rekomandime për studime të mëtejshme në këtë fushë

Rritja e vemendjes për kryerjen e studimeve të ngjashme të mëtejshme më të detajuara,

në fushën e edukimit special.

Kryerja e studimeve të tjera me të njëjtët faktorë parashikues, por që ndërthurin gjithashtu

edhe faktorë të tjerë personalë dhe kontekstualë që mund të kontribuojnë në zhvillimin e

burnoutit profesional.

Gjetjet e këtij studimi mund të pasohen me studime të tjera eksperimentale, të cilat japin

një panoramë akoma më të qartë të problemit në fjalë dhe të faktorëve parashikues në

burnout.

Hartimi i politikave sociale në mbështetje të profesionistëve që punojnë në institucione

arsimore të edukimit special dhe më gjerë si dhe planeve konkrete në mbështetje të fushës

së edukimit special në Shqipëri.


122

REFERENCA

Aiken, L.H., Poghosyan, L & Sloane,D.M., (2009). Factor structure of the Maslach Burnout

Inventory: An analysis of data from large scale cross-sectional surveys of nurses from

eight countries, International Journal of Nursery Studies, 46, 884-902.

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2700194/pdf/nihms103312.pdf

Aspinwall, L. G., & Taylor, S. E. (1997). A stitch in time: Self-regulation and proactive coping.

Psychological Bulletin, 121, 417-436.

Billings, A. G. & Moos, R. H. (1981). The role of coping responses and social resources in

attenuating the stress of life events. Journal of Behavioral Medicine, 4, 139-157.

Braun, V. and Clarke, V. (2006) Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in

Psychology, 3 (2). pp. 77-101.

Brunsting, N.C., Streckovic, M., & Lane. K. L. (2014). Special Education Teacher Burnout: A

Synthesis of Research from 1979 to 2013. Journal of Education & treatment of children,

37. file:///C:/Users/Senada/Doënloads/2014_Brunsting%20Sreckovic%20Lane_ETC.pdf

Chan, D. W. & Hui, E. K. P. (1995). Burnout and coping among Chinese secondary school

teachers in Hong- Kong. British Journal of Educational Psychology, 65, 15-25.

Flynn, L., Hawkins, Th.,& Clarke, S.P., (2009). Organizational Traits, Care Processes, and

Burnout Among Chronic Hemodialysis Nurses, West J Nurs Res, 31, 569-582.

Fore, Cecil,, III, Martin, Christopher, Bender, William N., (2002). Teacher Burnout in Special

Education: The Causes and the Recommended Solutions, High School Journal,

Publication, 86, 1.

Folkman, S. (1984). Personal control and stress and coping processes: A theoretical analysis.


123

Journal of Personality and Social Psychology, 46, 839-852

Freudenberger, H. J. (1974). Staff burnout. Journal of Social Issues, 30, 159-165.

Greenglass, E. (2002). Work stress, coping and social support: Implications for women’s

occupational well-being. In D. L. Nelson & R. J. Burke (Eds.), Gender, work stress and

health. Washington: APA. (pp. 85-96).

Greenglass, E. R., Fiksenbaum, L. & Burke, R. J. (1995). The relationship between social

support and burnout over time in teachers. In P. Perrewe & R. Crandall (Eds.),

Occupational stress: A handbook. (pp. 239-248). Washington, DC: Taylor & Francis.

Greenglass, E., Burke, R. J. & Konarski, R. (1997). The impact of social support on the

development of burnout in teachers: examination of a model. Work and Stress, 11(3),

267-278

Greenglass, E., Schwarzer, R., Jakubiec, D., Fiksembaum, L & Taubert, S. 1999, The Proactive

Coping Inventory (PCI): A Multidimensional Research Instrument. (Online), Avaliable:

http://userpage.fu-berlin.de/health/poland.htm (July 12-14, 1999).

Haar, Jarrod M., (2006). Coping strategies as mediator variables. Journal of Management and

Organisation, , 12, 2.

Karin M. Lindblom, K.M., Linton, S. J., Fedeli, C. & Bryngelsson, L. (2005). Burnout in the

Working Population: Relations to Psychosocial Work Factors,Internatioinal Journal of

Behaviour Medicine, 13, 51-59. http://www.regionorebrolan.se/files-

sv/uso/kliniker_enheter/amm/utbr%C3%A4ndhet%20i%20befolkn.pdf.

Kohler-Bahrer, S. (2013). Burnout for experts: Prevention in the context of living and Working.

Springer Science + Business Media, New York, 204-217.

Lazarus, R. S. (1999). Stress and emotion: A new synthesis. NY: Springer Publishing.


124

Koeske, G. F., Kirk, S. A., Koeske, R. D., & Rauktis, M. B. (1994). Measuring the Monday

blues: Validation of a job satisfaction scale for the human services. Social Work

Research, 18(1), 27-35.

Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. New York: Springer.

Leiter, M.P., Schaufeli, W.B (1996). Consistency of the Burnout Construct Accross

Occupations.Anxiety, Stress and Coping, 9,229-243.

M. J. Schabracq., J. A.M. Winnubst & Cary L. Cooper., (2003). The Handbook of Work and

Health Psychology., John Wiley & Sons Ltd.

Mackoniene, R., & Norvile, N. (2012). Burnout, Job satisfaction, self-efficacy, and proactive

coping among Lithuanian school psychologists, TILTAI, 3, 199-210.

http://journals.ku.lt/index.php/tiltai/article/view/425/396

Major, A.E (2012). Job Design for Special Education Teachers, Current issues in education, 15,

1-9. http://cie.asu.edu/ojs/index.php/cieatasu/article/viewFile/900/333.

Maslach, C. (1999). Progress in understanding teacher burnout. In R. Vandenberghe &M.

Huberman (Eds.), Understanding and preventing teacher burnout: A sourcebook of

international research and practice (pp. 211-222). Cambridge:Cambridge University

Press.

Maslach, C., & Jackson, S. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of

Occupational Behavior, 2, 99-113.

Maslach, C., & Jackson, S. E. (1985). The role of sex and family variables in burnout. Sex Roles,

12, 837-851.

Maslach, C., & Leiter, M. P. (1999). Teacher burnout: A research agenda. In R. Vandenberghe


125

& M. Huberman (Eds.), Understanding and preventing teacher burnout: A sourcebook of

international research and practice (pp. 295-303).Cambridge: Cambridge University

Press.

Maslach, C., & Schaufeli, W. B. (1993). Historical and conceptual development of burnout. In

W. B. Schaufeli, C. Maslach, & T. Marek (Eds), Professional burnout: Recent

developments in theory and research (pp. 1-16). Washington, DC: Taylor & Francis.

Maslach, C., Jackson, S. E., & Leiter, M. P. (1996). Maslach Burnout Inventory (3rd ed.).

Consulting Psychologists Press, Inc., Palo Alto.

Maslach, C., Jackson, S. E., & Leiter, M. P. (1997). Maslach Burnout Inventory (3rd

ed.).Evaluating stress: A book of resources. 1, 191-218.

Maslach, C., Jackson, S. E., & Schwab, R. L. (1986). The MBI-Educators Survey. In C. Maslach

& S. E. Jackson, The Maslach Burnout Inventory (2nd ed.). Palo Alto, CA: Consulting

Psychologists Press.

Maslach, Ch., Schaufeli, W. B, & Leiter. M.P. (2008). Job burnout, Carrier development

international, 14, 204-220.

Matheny, K. B., Gfroerer, C. A., & Harris, K. (2000). Work stress, burnout, and coping at the

turn of the century: An Adlerian perspective. Journal of IndividualPsychology, 56(1).

May, D. (1996). Stress in teachers of children with special needs: Past, present and future. In G.

Upton & V. Varma, Stresses in special educational needs teachers. Brookfield, VT:

Ashgate Publishing Company.

McCarthy, C. J. & Lambert, R. G. (1999). A structural model of coping and emotions produced

by taking a new job. Journal of Employment Counseling, 36(2), 50-66.


126

McCarthy, C. J., Kissen, D., Yadley, L., Wood, T., & Lambert, R. G. (2006). Relationship of

teachers’ preventive coping resources to burnout symptoms In R. G. Lambert & C. J.

cCarthy (Eds), Understanding teacher stress in an age of accountability (pp. 179-213).

Greenwich, Connecticut: Information Age.

McCarthy, C. J., Lambert, R. G., & Brack, G. (1997). A structural model of coping, apraisals,

emotions, and relationship with loss. Journal of Counseling and Development, 76(1), 53-

64.

McCarthy, C. J., Lambert, R. G., Beard, M., & Dematatis, A. (2002). Factor structure of the

Preventive Resources Inventory and its relationship to existing measures of stress and

coping. In G. S. Gates & M. Wolverton (Eds.), Toward Wellness: Prevention, coping,

and stress (pp. 3-37). Greenwich, CT: Information Age Publishing.

McCarthy, C. J., Lambert, R. G., O‟Donnell, M., & Melendres, L. (2009). The relation of

elementary teachers’ experience, stress, and coping resources to burnout.

McCarthy, C. J., Lambert, R. G., O‟Donnell, M., Villareal, S., & Melendres, L. (in press).

Predictors of elementary teachers’ burnout symptoms: The role of teachers’ personal

resources, perceptions of classroom stress, and disruption of teaching.

Pines, A. M. (1993). Burnout. In L. Goldberger & S. Breznitz (Eds.), Handbook of stress:

Theoretical and clinical aspects (2nd ed.). New York: Free Press.

Pines, A. M. (2002). Teacher burnout: A psychodynamic existential perspective. Teachers and

Teaching, 8, 121-141.

Plana, A.B.,Fabregat, A.A & Gassio, J.B. (2003). Burnout Syndrome and Coping Strategies: A

Structural Relation Model,Psychology in Spain, 7,1,46-55.

R,Payne., (2005). Special Education Teachers Shortages:Barriers or lack of Preparation? The

International Journal of Special Education, 20, 88-91.


127

Salahian,A., Oreizi, Reza,H.,Abedi, Reza, M., Soltani,I., (2012). Co-workers/Supervisor Support

and Burnout, Interdisiplinary Journal of Contemporary Research Business,4, 141-148.

http://journal-archieves18.ëebs.com/141-148.pdf.

Sari, H. (2004). An analysis of burnout and job satisfaction among Turkish special school

headteachers and teachers, and the factors effecting their burnout. Educational Studies,

30, 291-306.

Schaufeli, W. & Enzmann, D., (2008). The Burnout Companian to Study and Practice:A Critical

Analysis. Taylor & Francis Ltd. London.

Schwarzer, R., & Taubert, S. (2002). Tenacious goal pursuits and striving toward personal

growth: Proactive coping. In E. Frydenberg (Ed.), Beyond coping: Meeting goals, visions

and challenges (pp. 19-35).

Schwarzer, R., & Greenglass, E. (1999). Teacher burnout from a social-cognitive perspective: A

theoretical position paper. In R. Vandenberghe & M. Huberman (Eds.), Understanding

and preventing teacher burnout: A sourcebook of international research and practice

(pp. 238–246). Cambridge: Cambridge University Press.

Selye, H. (1956). The stress of life. New York, NY: McGraw-Hill Book Company, Inc.

Shoho, A. R. (2002). A comparison of burnout between general and special education teachers.

In G. S. Gates & M. Wolverton (Eds.), Toward Wellness: Prevention, coping, and stress

(pp. 144-158). Greenwich, CT: Information Age Publishing.

Vandenberghe, R. & Huberman, A.L., (1999). Understanding and Preventing Teacher Burnout,

Cambridge University Press, UK, 285-303.

Verešová, M., Malá, D., (2012). Stress, Proactive Coping and Self-Efficacy of Teachers,


128

Procedia-Social and Behaviour Sciencies, 55, 294-300.

Wisniewski, L., & Gargiulo, R. M. (1997). Occupational stress and burnout among special

educators: A review of the literature. The Journal of Special Education, 31, 325-346.

Vandenberghe, R., & Huberman, A. M. (1999). Understanding and preventing teacher burnout:

A sourcebook of international research and practice. Cambridge: Cambridge University

Press.

Wood, Teri - McCarthy, Chris (2002). Understanding and Preventing Teacher Burnout, ERIC

Clearinghouse on Teaching and Teacher Education.

https://edupsychology.wikispaces.com/file/view/Understanding+and+preventing+teacher

+burnout.pdf.


129

SHTOJCA 1

PYETËSOR

Shënim: Unë quhem Senada Duli dhe jam duke përgatitur temën e doktoraturës me titull:

“Përballimi Proaktiv dhe Burnouti Profesional te Profesionistët e Edukimit Special”. Ju jeni

përzgjedhur si një individ i përshtatshëm për të ofruar të dhëna konkrete rreth këtij pyetësori.

Informacioni që ju do të jepni është tërësisht anonim dhe do të përdoret vetëm për qëllime

studimi.

SEKSIONI I TË DHËNAT DEMOGRAFIKE

P.1 Gjinia : 1.Femër, 2. Mashkull (1) (2)

P.2 Cila është vjetërsia juaj në këtë profesion ? ____________ vite

P.3 Mosha juaj: _________ vite

P.4 Cili është statusi juaj civil: 1.Beqar/e, 2.I/e Martuar, 3.I/ e divorcuar, 4. Tjeter (specifiko)

_______________ (1) (2) (3) (4)

P.5 Qyteti/institucioni _____________________

SEKSIONI II NIVELI I BURNOUT

P.6 Ju lutem jepni vlerësimin tuaj lidhur me Lodhjen emocionale duke rrethuar një

nga përgjigjet për secilën nga alternativat e mëposhtme.

Nr Alternativa

0. Asnjëherë, 1. Disa here në

vit, 2.Një here në muaj,

3.Disa here në muaj, 4.Një

here në javë, 5.Disa herë në

javë, 6.Çdo ditë

1 Ndihem emocionalisht i shterruar nga puna

ime.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

2 Të punoj me fëmijët gjatë gjithë ditës është me

të vërtetë një sforco për mua.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

3 Ndjej sikur puna ime po më ezauron mua. (0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

4 Ndihem i frustruar nga puna ime. (0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

5 Ndjej sikjur punoj shumë fort në punën time. (0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

6 Stresohem shumë duke punuar në mënyrë të

drejtpërdrejtë me nxënësit.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

7 Ndjej sikur jam në fund të kufirit tim. (0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)


130

P.7 Ju lutem jepni vlerësimin tuaj lidhur me Depersonalizimin duke rrethuar një nga

përgjigjet për secilën nga alternativat e mëposhtme.

Nr Alternativa





javë, 6.Çdo ditë

1 Ndjej sikur kujdesem me nxënësit në mënyrë

jopersonale sikur të ishin objekte.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

2 Ndjehem e lodhur kur zgjohem në mëngjes dhe

më duhet të përballem me një ditë tjetër pune.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

3 Kam përshtypjen se nxënësit më bëjnë mua

përgjegjës për disa probleme të tyre.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

4 Arrij në fund të durimit tim në fund të ditës

time të punës.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

5 Mua në të vërtetë nuk më intereson se çfarë

ndodh me disa nga nxënësit e mi.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

6 Jam bërë shumë më e pandjeshme qëkur kam

filluar këtë punë

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

7 Kam frikë se kjo punë më ka bërë mua

moskokëçarë.s

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

P.8 Ju lutem jepni vlerësimin tuaj lidhur me Arritjet personale duke rrethuar një

nga përgjigjet për secilën nga alternativat e mëposhtme.

Nr Alternativa





javë, 6.Çdo ditë

1 Unë përmbush shumë gjëra të vlefshme në këtë

punë.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

2 Ndjehem plot me energji. (0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

3 Unë mund të kuptoj lehtësisht si ndjehen

nxënësit e mi.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

4 Unë i trajtoj problemet e nxënësve të mi me

efektivitet.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

5 Në punën time i përballoj problemet

emocionale me shumë qetësi.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

6 Nëpermjet punës sime mendoj se kam ndikim

pozitiv te njerëzit.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

7 Mundohem të krijoj lehtësisht një atmosferë

relaksuese me nxënësit e mi.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)

8 Ndjehem e regjeneruar kur kam punuar

ngushtë me nxenesit e mi në punë.

(0) (1) (2) (3) (4) (5) (6)


131

SEKSIONI III INVENTARI I PËRBALLIMIT

A. PËRBALLIMI PROAKTIV

P.9 Ju lutem jepni vlerësimin tuaj lidhur me shkallën e vlerësimit të përballimit

proaktiv duke rrethuar një nga përgjigjet për secilën nga alternativat e mëposhtme.

Nr Alternativa

1. Jo plotësisht e vërtetë,

2.Pak e vërtetë, 3.Disi e

vërtetë, 4.Plotësisht e

vërtetë,

1 Jam një person që marr gjëra përsipër. (1) (2) (3) (4)

2 I lë gjërat të ecin vetë. (1) (2) (3) (4)

3 Pasi arrij një synim kërkoj për një tjetër më

sfidues.

(1) (2) (3) (4)

4 Më pëlqen të sfidoj të pamundurën. (1) (2) (3) (4)

5 I vizualizoj ëndrrat e mia dhe përpiqem ti arrij

ato.

(1) (2) (3) (4)

6 Pavarësisht pengesave të shumta unë zakonisht

kam sukses në arritjen e asaj çfarë dua.

(1) (2) (3) (4)

7 Përpiqem të pikas çfarë më nevojitet për të

patur sukses.

(1) (2) (3) (4)

8 Unë gjithmonë e gjej një mënyrë për të

kapërcyer pengesat;asgjë nuk më ndalon mua

(1) (2) (3) (4)

9 Unë dështoj shpesh,prandaj nuk mbaj shpresa

shumë lart.

(1) (2) (3) (4)

10 Kur aplikoj për një pozicion e kam të sigurtë

që e arrij atë.

(1) (2) (3) (4)

11 Pengesat i kthej në eksperienca positive. (1) (2) (3) (4)

12 Nëse dikush më thotë mua se unë nuk mund ta

bej diçka, është e sigurtë që unë do ta bëj atë

(1) (2) (3) (4)

13 Kur përjetoj një problem marr iniciativën ta

zgjidh atë.

(1) (2) (3) (4)

14 Kur kam një problem zakonisht e shikoj veten

në një situatë jofitimtare.

(1) (2) (3) (4)

B. PËRBALLIMI REFLEKTIV


reflektiv duke rrethuar një nga përgjigjet për secilën nga alternativat e mëposhtme.

Nr Alternativa




vërtetë,

1 E imagjinoj veten duke zgjidhur probleme të

vështira.

(1) (2) (3) (4)


132

2

Para se te veproj në mënyrë impulsive , unë

zakonisht mëndoj rreth mënyrave të ndryshme

për të zgjidhur një problem.

(1) (2) (3) (4)

3

Në mendjen time krijoj skena të ndryshme, në

mënyrë që ta përgatis veten për rezultate të

ndryshme .

(1) (2) (3) (4)

4 Unë e shqyrtoj një problem, duke menduar për

alternativa realiste .

(1) (2) (3) (4)

5

Kur unë kam një problem me bashkëpunëtorët

e mi, miqtë ose familjen, mendohem përparase

të merrem me ta në mënyrë të sukseshme .

(1) (2) (3) (4)

6 Para se të shqyrtoj një detyrë të vështirë,

imagjinoj skena të sukseshme .

(1) (2) (3) (4)

7 Ndërmarr një veprim , vetëm pasi mendoj në

mënyrë të kujdesshme rreth një problemi.

(1) (2) (3) (4)

8

E imagjinoj veten time duke zgjidhur një

problem të rëndësishëm, para se të më duhet

ballafaqohem me të .

(1) (2) (3) (4)

9

E shikoj një problem nga këndveshtrime të

ndryshme deri sa të ndërmarr veprimin e

duhur.

(1) (2) (3) (4)

10

Kur ka keqkuptime serioze me

bashkëpunëtorët , anëtarët e familjes ose miqtë

, praktikohem para se të merrem me ta.

(1) (2) (3) (4)

11 Unë mendoj rreth cdo rezultati të mundshëm

të një problemi para se ta ndaloj atë.

(1) (2) (3) (4)

C. PLANIFIKIMI STRATEGJIK

P.11 Ju lutem jepni vlerësimin tuaj lidhur me shkallën e vlerësimit të planifikimit

strategjik duke rrethuar një nga përgjigjet për secilën nga alternativat e mëposhtme.

Nr Alternativa




vërtetë,

1

Shpesh gjej menyra për të analizuar problemet

e vështira në komponentë më të

menaxhueshëm.

(1) (2) (3) (4)

2 Bëj një plan dhe e ndjek atë. (1) (2) (3) (4)

3 E analizoj një problem në pjesë më të vogla ,

dhe merrem me secilin një nga një.

(1) (2) (3) (4)

4

Bëj lista dhe përpiqem të fokusohem në gjërat

fillimisht më të rëndësishme .

(1) (2) (3) (4)


133

D. PËRBALLIMI PARANDALUES


parandalues duke rrethuar një nga përgjigjet për secilën nga alternativat e

mëposhtme.

Nr Alternativa




vërtetë,

1 Planifikoj për rastësitë e së ardhmes. (1) (2) (3) (4)

2

Më tepër sesa të shpenzoj cdo qindarkë që fitoj

, më pëlqen të kursej për një ditë më të

vështirë.

(1) (2) (3) (4)

3 Përgatitem për ngjarje të pafavorshme . (1) (2) (3) (4)

4 Përpara goditjeve unë jam i mirëpërgatitur për

pasojat e tyre. (1) (2) (3) (4)

5 Planifikoj strategjitë e mija , për të ndryshuar

një situatë para se të vëproj (1) (2) (3) (4)

6 Unë I planifikoj strategjitë e mia për t

ndryshuar një situatë përpara se të veproj. (1) (2) (3) (4)

7 Zhvilloj aftësitë e mija në punë për tu mbrojtur

nga papunësia. (1) (2) (3) (4)

8

Sigurohem që familja ime është e

mirëkujdesur, për ti mbrojtur ato nga

fatkeqësitë në të ardhmen.

(1) (2) (3) (4)

9 Mendoj përpara, për të shmangur situate të

papritura. (1) (2) (3) (4)

10 Planifikoj strategji, për cfarë unë shpresoj të

jetë rezultati më i mirë i mundshëm (1) (2) (3) (4)

11 Përpiqem të menaxhoj paratë e mija mirë, për

të shmangur skamjen në moshën e pleqërisë. (1) (2) (3) (4)

E. KËRKIMI I MBËSHTETJES INTRUMENTALE

P.13 Ju lutem jepni vlerësimin tuaj lidhur me shkallën e vlerësimit të kërkimit të

mbështetjes instrumentale duke rrethuar një nga përgjigjet për secilën nga

alternativat e mëposhtme.

Nr Alternativa




vërtetë,

1 Kur zgjidh problemet e mia, këshillat e

njerëzve të tjerë mund të jenë ndihmuese. (1) (2) (3) (4)


134

2

Unë përpiqem të flas dhe të shpjegoj stresin

tim , në mënyrë që të marr feedback nga miqtë

e mi.

(1) (2) (3) (4)

3

Informacioni që unë marr nga të tjerët më ka

ndihmuar shpesh , për tu marrë më problemet e

mia

(1) (2) (3) (4)

4

Zakonisht mundem të identifikoj njerëzit, të

cilët mund të më ndihmojnë mua të zhvilloj

zgjidhjet e mia për problemet.

(1) (2) (3) (4)

5 Unë i pyes të tjerët, çfarë do të bënin në

situatën time. (1) (2) (3) (4)

6

Të folurit me të tjerët mund të jetë vërtetë e

dobishme, sepse siguron një tjetër prespektivë

të problemit.

(1) (2) (3) (4)

7 Përpara se të futem në telashe, do të telefonoj

një mik për të folur rreth problemit. (1) (2) (3) (4)

8 Kur jam në telashe, mundem zakonisht të

zgjidh dicka me ndihmën e tjerëve. (1) (2) (3) (4)

F. KËRKIMI I MBËSHTETJES EMOCIONALE

P.14 Ju lutem jepni vlerësimin tuaj lidhur me shkallën e vlerësimit të kërkimit të

mbështetjes emocionale duke rrethuar një nga përgjigjet për secilën nga

alternativat e mëposhtme.

Nr Alternativa




vërtetë,

1

Nëse jam i depresuar, di se kë mund të

telefonoj për të më ndihmuar mua të ndihem

më mirë.

(1) (2) (3) (4)

2 Të tjerët më ndihmojnë mua të ndihem I

përkujdesur. (1) (2) (3) (4)

3 Unë e di se ku mund të mbështetem kur me

kane mbaruar leket. (1) (2) (3) (4)

4 Kur jam i depresuar dal jashtë dhe flas me të

tjerët. (1) (2) (3) (4)


135

G. PËRBALLIMI I SHMANGIES

P.15 Ju lutem jepni vlerësimin tuaj lidhur me shkallën e vlerësimit të përballimit të

shmangies duke rrethuar një nga përgjigjet për secilën nga alternativat e

mëposhtme.

Nr Alternativa




vërtetë,

1 Kur kam një problem më pëlqen ti shmangem

atij. (1) (2) (3) (4)

2

Nesë e shof një problem shumë të vështirë,

ndonjëherë e shmang derisa të jem gati të

merrem me të.

(1) (2) (3) (4)

3 Kur kam një problem, e lë të kalojë ngadalë . (1) (2) (3) (4)

Faleminderit!


136

SHTOJCA 2

UDHËZUES PËR INTERVISTËN GJYSËM TË STRUKTURUAR

Gjinia _____________

Mosha _____________

Vite pune në këtë profesion _____________________

1. A ndjeheni ndonjëherë të lodhur gjatë punës tuaj me nxënësit me nevoja të veçanta? Nëse

Po, mund ta përshkruani si shfaqet lodhja juaj?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

2. A ju qëllon ndonjëherë të vini në punë dhe të mos keni dëshirë të filloni ditën tuaj të

punës? Nëse po, çfarë ndjeni në ato momente?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

3. A ndikojnë këto ndjenja në jetën tuaj personale? Nëse po, cilat aspekte preken më së

shumti?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

4. Si reagoni me kolegët dhe me familjarët tuaj kur ndjeheni të lodhur?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________


137

5. Keni menduar ndonjëherë të qëndroni indiferent ndaj problemeve që ju shkaktojnë stres

në punën tuaj? Si reagoni në raste të tilla me nxënësit?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

6. Si e ndihmoni veten tuaj kur përballeni me probleme që ju shkaktojnë stress në punën

tuaj?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

7. Mendoni se vendosja e synimeve të qarta zvogëlon mundësinë e përjetimit të kësaj

lodhjeje?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

8. Cilët element mendoni ju se janë të rëndësishëm për të pakësuar stresin dhe lodhjen në

punën tuaj?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

9. Si veproni ju për të përdorur këto element në punën tuaj?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________


138

SHTOJCA 3

TABELA

Tabela 1 Testi T për krahasimin e mesatareve në lidhje me gjininë

Levene's Test

for Equality of

Variances t-test for Equality of Means

Niveli i

burnout

95%

Confidence

Interval of the

Difference

F Sig. t df

Sig. (2-

tailed)

Mean

Difference

Std. Error

Difference Loëer Upper

Equal

variances

assumed

2.042 .156 -.852 113 .396 -.223 .262 -.742 .296

Equal

variances

not

assumed

-.693 13.849 .500 -.223 .322 -.915 .469

Tabela 2 Analiza ANOVA lidhur me nivelin e burout dhe grup-moshave

Sum of

Squares df

Mean

Square F Sig.

Betëeen Groups 2.264 3 .755 1.197 .314

Ëithin Groups 69.966 111 .630

Total 72.230 114

Tabela 3 Testi Post Hoc për nivelin e burnout dhe grup-moshave

(I) Grup

mosha

(J) Grup

mosha

Mean

Difference

(I-J) Std. Error Sig.

95% Confidence

Interval

Lower

Bound

Upper

Bound

20-30 vjeç 31-40 vjeç -.271 .284 .775 -1.01 .47

41-50 vjeç -.273 .278 .761 -1.00 .45

Mbi 50 vjeç -.528 .297 .289 -1.30 .25

31-40 vjeç 20-30 vjeç .271 .284 .775 -.47 1.01

41-50 vjeç -.002 .178 1.000 -.47 .46

Mbi 50 vjeç -.257 .207 .600 -.80 .28

41-50 vjeç 20-30 vjeç .273 .278 .761 -.45 1.00


139

31-40 vjeç .002 .178 1.000 -.46 .47

Mbi 50 vjeç -.256 .199 .574 -.77 .26

Mbi 50 vjeç 20-30 vjeç .528 .297 .289 -.25 1.30

31-40 vjeç .257 .207 .600 -.28 .80

41-50 vjeç .256 .199 .574 -.26 .77

Tabela 4 Proçedura Tukey

Mosha_grup N Subset for alpha = 0.05

1

20-30 vjeç 10 2.14

31-40 vjeç 36 2.41

41-50 vjeç 44 2.41

Mbi 50 vjeç 25 2.67

Sig.

.142

Means for groups in homogeneous subsets are displayed.

a. Uses Harmonic Mean Sample Size = 20.997.

b. The group sizes are unequal. The harmonic mean of the group sizes is used. Type I error

levels are not guaranteed.

Tabela 5 Testi Chi Square midis nivelit të burnout dhe grup-moshave

Grup-mosha

Niveli i burout

Total Disa herë në vit

Disa

herë në

muaj Cdo dite

20-30 vjeç 0 10 0 10

31-40 vjeç 1 31 4 36

41-50 vjeç 1 39 4 44

Mbi 50 vjeç 1 19 5 25

Total 3 99 13 115

Chi-Square Tests

Value df

Asymp. Sig.

(2-sided)

Pearson Chi-Square 4.017a 6 .674

Likelihood Ratio 5.083 6 .533

Linear-by-Linear

Association

1.111 1 .292

N of Valid Cases 115


140

Tabela 6 Analiza ANOVA e nivelit të burout dhe vjetërsisë në punë

Sum of

Squares df

Mean

Square F Sig.

Betëeen Groups 10.555 4 2.639 3.655 .008

Ëithin Groups 79.410 110 .722

Total 89.965 114

Tabela 7 Testi Post Hoc lidhur em nivelin e burout dhe vjetërsisë në punë

(I) Vjerërsia në

punë

(J)

Vjerërsia

në punë

Mean

Difference

(I-J)

Std.

Error Sig.

95% Confidence

Interval

Loëer

Bound

Upper

Bound

1-5 vjet

6-10 vjet .313 .270 .775 -.44 1.06

11-15 vjet -.072 .270 .999 -.82 .68

16-20 vjet -.087 .305 .999 -.93 .76

Mbi 20 vjet -.531 .260 .253 -1.25 .19

6-10 vjet

1-5 vjet -.313 .270 .775 -1.06 .44

11-15 vjet -.385 .236 .480 -1.04 .27

16-20 vjet -.400 .275 .596 -1.16 .36

Mbi 20 vjet -.844* .224 .002 -1.47 -.22

11-15 vjet

1-5 vjet .072 .270 .999 -.68 .82

6-10 vjet .385 .236 .480 -.27 1.04

16-20 vjet -.015 .275 1.000 -.78 .75

Mbi 20 vjet -.459 .224 .251 -1.08 .16

16-20 vjet

1-5 vjet .087 .305 .999 -.76 .93

6-10 vjet .400 .275 .596 -.36 1.16

11-15 vjet .015 .275 1.000 -.75 .78

Mbi 20 vjet -.444 .266 .457 -1.18 .29

Mbi 20 vjet

1-5 vjet .531 .260 .253 -.19 1.25

6-10 vjet .844* .224 .002 .22 1.47

11-15 vjet .459 .224 .251 -.16 1.08

16-20 vjet .444 .266 .457 -.29 1.18

Tabela 8 Testi Chi Square i nivelit të burnout dhe statusit civil të profesionistëve

Statusi civil

Niveli I burnout

Total Disa herë në vit

Disa

herë në

muaj

Cdo dite

Beqar 0 15 1 16

I/e martuar 2 79 10 91

I/e divorcuar 1 5 1 7

Tjetër/ specifiko 0 0 1 1

Total 3 99 13 115


141

Chi-Square Tests

Value df Asymp. Sig. (2-

sided)

Pearson Chi-Square 12.695a 6 .048

Likelihood Ratio 7.811 6 .252

Linear-by-Linear

Association .734 1 .392

N of Valid Cases 115

pËrballimi proaktiv dhe burnouti profesional te ... · te profesionistët e edukimit special si...

Documents