PORT KATETER BAKIM REHBERİ

2018

Hazırlayan: Prof.Dr. Zarife Kuloğlu

Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme Bilim Dalı

2

Bu kitapçık ‘’Port venöz kateter ‘’ hakkında bilgi vermektedir. Kitapçıkta ayrıca

evde ‘’port venöz kateter’’ bakımının nasıl yapılması ve nelere dikkat edilmesi

gerektiği konusunda aydınlatıcı bilgiler bulunmaktadır.

Hastaneden ayrılmadan önce lütfen bu kitapçığı okuyunuz ve anlaşılmayan

konularla ilgili doktorunuzdan mutlaka bilgi alınız.

*Kılavuzdaki kullanılan fotoğraflara verdikleri onay için hastalarımıza ve

hasta yakınlarımıza çok teşekkür ederiz.

3

PORT KATETER NEDİR?

Resim 1 Port kateter

Port kateter tamamı cilt altına implante edilmiş olan sabit kateterlerdir.

Port kateter göğüs üst kısmına, cilt altı yerleştirilen bir ucu ana toplar

damarda diğer ucu cilt altında olan ve buradan ilaç uygulamalarına imkan

veren bir damar erişim yoludur.

Port kateterin diğer santral kateterlerden farkı, tamamen cilt altına

yerleştirilmesi ve kapalı bir sistemden oluşmasıdır.

Cilt altına yerleştirilen bu kapalı sistem yardımıyla damar içine verilecek

olan ilaç ve sıvılar doğrudan ve sürekli iğne girişi yapılmadan kan

dolaşımına verilebilmektedir.

Kapalı bir sistem olan port kateter sistemi hazne (rezervuar) ve kateter

olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Hazne (rezervuar), port kateterin

cilt üzerinde kabarık şekilde görülen ve elle hissedilen kısmıdır (Resim

1a). Haznenin üst kısmında iğne girişinin yapıldığı silikon bölme

bulunmaktadır Porta giriş amacıyla özel yapım huber iğneleri (port iğnesi)

kullanılır. Bu iğnelerin diğer iğnelerden farkı, uç kısımlarındaki açının

90° yana bakmasıdır (Resim 1b ve Resim 2). Böylece porta her giriş

4

çıkışta septumda meydana gelen zedelenme en az (minimum) düzeyde

gerçekleşir.

Port kateter sistemi yerleştirildikten sonra dışarıda sisteme ait hiçbir şey

görülmez. Sistem tamamı ile vücudun içinde kalır.

Port kateterler ameliyathanede ve genel anestezi altında yerleştirilir.

Yeni açılan kateter hekimin bilgisi ve önerileri dahilinde 24 saat içerisinde

giriş bölgesinde ödem, kanama vb belirtiler yoksa kullanılabilir.

PORT KATETER NASIL YERLEŞTİRİLİR?

Port kateter çocuk cerrahisi doktorları tarafından yerleştirilir. İşlem

ameliyathanede genel anestezi altında yapılır. Kateter takıldıktan sonra

doğru konumda olduğundan emin olmak için kontrol amaçlı göğüs

röntgeni çekilir. Ameliyat bölgesinin 7-10 gün kadar pansumanı

gereklidir.

PORT KATETER FAYDALARI NELERDİR?

Uzun süreli damardan beslenmelerde, normal damar yolundan

uygulanamayacak yoğunluktaki parenteral beslenme solüsyonlarının

kateter ile sorunsuz verilebilmesini sağlar.

Damar içinden verilen sıvı, elektrolit ve antibiyotikler gibi ilaçların, kan

ürünlerinin kateter ile verilmesine olanak sağlar.

Port kateter sisteminin bir özelliği de ilaçlar verildikten sonra port iğnesi

çekilip çıkartıldığında geride tamamen vücudun içinde gömülü bir sistem

kalmasıdır. Port, dışarıdan hiçbir şekilde görülmez ve dolayısıyla hastanın

günlük yaşantısında da engel oluşturmaz.

Evde tedavi imkanı sağlanmasında kullanılabilir.

5

PORT KATETERİN RİSKLERİ NELERDİR?

Büyük avantajları olan port kateterlerin, vücuda yerleştirilen her yabancı

cisimde olduğu gibi istenmeyen sorunlara da yol açabilmeleri söz konusudur.

Bunlar arasında başlıcaları şu şekildedir:

1. Enfeksiyonların gelişmesi:

Yerleştirilmiş olduğu bölgede cilt enfeksiyonu

Kateterin kendinde enfeksiyon

Kateter enfeksiyonunun kana yayılarak vücutta genel, sistemik

enfeksiyona yol açması

2. ‘’Trombüs’’ denilen kan pıhtısının gelişmesi

İçinde veya ucunda geliştiği zaman kateterin tıkanması

Gelişen trombozun ilerlemesi sonucu vücuttaki damarlara pıhtı atılmasına

neden olması

3. Port kateterin deriden çıkması

4. Port membranından cilt altına sızıntı olması

5. Damar zedelenmesi

6.Hava embolisi

6

PORT İĞNESİ

Resim 2 Port iğnesi

Port iğnesi dışında başka bir iğne ile port katetere giriş yapılamaz.

Port iğneleri özel eğimli iğnelerdir ve 90 derecelik açısı vardır.

Derinin ve silikon membranın bütünlüğünü korur.

Hareket ettirildiğinde içerdeki sistemi bozmaz.

Bu şekilde slikon membran en az 3000 kez kullanılabilir.

Verilen ürüne uygun iğne kalınlığı seçilmelidir. Genellikle 19 G ya da 20

G iğneler kullanılır.

Port iğnesinin kullanım süresi en fazla 1 haftadır (7 gün). Port iğnesi

haftada bir değiştirilmelidir.

7

PORT KATETER İLE YAŞAMAK

Banyo ve duş alınabilir mi?

Kapalı bir sistem olan port kateterler tamamen vücudun içinde gömülü olduğu

için banyo sırasında özel bir önlem alınması gerekmez (Resim 3).

Hastanın sosyal yaşantısını etkiler mi?

Port kateter dışarıdan görülmediği için sosyal yaşamı etkilemez (Resim 3).

Resim 3 Port kateteri olan hasta

Port kateterde deriden çıkma ya da sızma olursa ne yapılmalıdır?

İlaç ve solüsyon verilmesini hemen sonlandırın, port iğnesini hemen çıkartın.

Ayrıca kısa sürede hemşire veya doktorunuza haber vermeniz gerekmektedir.

Port kateter nasıl çıkartılır ?

Kateterin çıkartılma işlemi ameliyathanede ve genel anestezi altında yapılır.

Çıkış yerine dikiş atılır. Yaklaşık 1-2 hafta sonrasında dikiş çıkartılabilir.

Kateterin çıkartılması sonrasında da kontrol amaçlı göğüs röntgeni çekilir.

8

PORT KATETERİN BAKIMI İLE İLGİLİ GENEL İLKELER

1.PORT İĞNESİNİN PANSUMANI

Resim 4 Port iğnesinin pansumanı

Amaç: Port iğnesinin vücuda girdiği

bölgeyi dış etkenlerden, özellikle

enfeksiyonlardan korumaktır.

b. Uygulama sıklığı:

Port iğnesi takılı ve

kullanılmıyorsa gün aşırı

Islanma / kirlenme / gevşeme

/bandların açılma durumunda

hemen

Pansuman üzerine; açılış

tarihi, saati ve açan kişinin

parafı, pansuman tarihi, saati

yazılır ve pansumanı yapan

kişinin parafı atılır (Resim 4).

2. PORT KATETERİN HEPARİNLİ SIVI İLE YIKANMASI

a.Amaç: Kateterin tıkanmasının

önlenmesidir.

b. Uygulama sıklığı:

Kateter kullanılmıyorsa 4

haftada bir

Kateter kullanılırken her kan

alımı sonrası

Kateterden yapılan her tedavi

sonrası

9

3. PORT İĞNESİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ

Amaç: İğnenin uzun kullanılmasına bağlı enfeksiyon riskini azaltmaktır.

b. Uygulama sıklığı:

7 günde bir değiştirilmelidir

Resim 5 Port iğnesinin takılması

10

PORT İĞNESİNİN TAKILMASI

A. GEREKLİ MALZEMELER

Hastaya uygun büyüklükte port iğnesi

Steril olmayan eldiven

Steril eldiven

Steril gazlı bez (spanç)

3 adet 10 mL’ lik enjektör

o 1 adet 10 mL’lik boş enjektör

o 1 adet 10 mL’lik serum fizyolojik içeren enjektör hazırlanır

(Bakınız madde 6)

o 1 adet heparinli serum fizyolojik içeren enjektör hazırlanır

(Bakınız madde 7 ‘’Heparinli sıvı hazırlanması)

Serum fizyolojik sıvı 100 mL

Heparin flakon (25 000 IU/5 mL)

Antiseptik spray

11

Elastik sabitleme bandı (önceden kesilip hazırlanmış)

B. UYGULAMA

1. Malzemeler hazırlanır.

2. Eller sıvı sabunla bol köpürtülerek yıkanır. Katı sabun bakteri ve

parazitler için rezervuar olabileceğinden tercih edilmez.

3. Steril olmayan eldiven giyilerek port palpe edilir.

4. Port bölgesi cilt üzerinden kontrol edilir. Cilt-cilt altı infiltrasyonu

açısından herhangi bir kızarıklık, ödem, ısı artışı olup olmadığı gözlenir

(Resim 6).

Resim 6 Port bölgesinin kontrol edilmesi

5. Steril eldiven açılır. Eldiven kağıdının içine enjektörler ve gazlı bez steril

olarak açılır. Steril eldiven giyilir. Sonrasında kullanılacak steril

malzemeler dışında hiçbir yere dokunulmaz (Resim 7).

12

Resim 7 Port iğnesi takılması için gerekli malzemelerin hazırlanması

6. Serum fizyolojik torbasının enjektör batırılacak bölgesine ‘’antiseptik

sprey‘’ sıkılır. Takiben 10 mL bir enjektöre serum fizyolojik çekilir

(Resim 8).

Resim 8 Steril enjektöre serum fizyolojik çekilmesi

7. Heparinli sıvı hazırlanması :

a. İkinci bir kişi tarafından heparinli sıvının hazırlanmasına yardım

edilmelidir.

b. Heparin flakonunda iğnenin batırılacağı bölgeye ve serum

fizyolojik torbasının enjektör batırılacak bölgesine "Antiseptik

sprey" sıkılır.

13

c. 10 mL’ lik enjektör heparin flakonuna takılır, iğne enjektörden

çıkartılmadan heparin 3 kere çekilip geri verilerek enjektörün

bütün iç duvarının heparin ile temas etmesi sağlanır, sonra

enjektördeki bütün heparin flakona tekrar boşaltılır.

d. Takiben bu enjektöre 10 mL serum fizyolojik çekilir (Resim 9).

Resim 9 Heparinli sıvı hazırlanması

8. Hastaya başını kateterin aksi yönüne çevirmesi söylenir (büyük

çocuklarda).

9. Port kateterin üzerine (merkezden dışa doğru ve merkezden en az 8 cm

uzaklığa kadar olan kısımına) antiseptik sprey sıkılır ve steril gazlı bezle

dairesel hareketlerle merkezden dışa doğru silinerek temizlenir. Gazlı bez

ile bir noktaya temas edildikten sonra aynı noktaya tekrar temas

edilmemelidir. İşlem sonrasında tekrar port kateterin çıkış yerine

(merkezden dışa doğru ve merkezden en az 8 cm uzaklığa kadar olan

14

kısımına) tekrar antiseptik sprey sıkılır ve cilt üzerinde kuruması için

beklemeye alınır. Her silme işleminde ayrı steril gazlı bez kullanılır.

10. Port iğnesi steril bir şekilde alınır ve port iğnesinin kapağı dikkatlice

çıkarılır. Bir el klempte kalacak diğer el uç bağlantısını tutacak şekilde

serum fizyolojik içeren bir enjektör ile iğnenin havası alınır (Resim 10).

11. Port iğnesinin havası alınırken serum fizyolojiğin iğneden çıktığı

görüldüğünde klemp, port iğnesinin hava almasını engellemek için hemen

kapatılır.

Resim 10 Port iğnesinin havasının alınması

12. Port iğnesinin tüm uç bağlantıları avuç içerisinde toparlanır ve kanatları

kaldırılarak iğne elde sabitlenir.

13. Hangi el ile iğne takılacaksa diğer elin işaret ve baş parmağı portun

üzerine konur ve diğer elle septum hissedilir.

14. Tam ortasından silikon kısma port iğnesi ile 90 derecelik açı ile girilir.

15. Portun dip kısmındaki hazneye iğne ucunun dokunduğu hissedilene kadar

iğne itilir. Port iğnesi rezervuarda olmalıdır, rezervuara ulaştığında “tık”

sesi duyulur (Resim 11).

15

Resim 11 Port iğnesinin takılması

16. Boş enjektörün iğnesi çıkartılarak, enjektör ile port iğnesinin lümen ucu

arasında bağlantı kurulur.

17. Kateterin klempi açılır ve lümen içindeki heparinli sıvı önce boş enjektöre

çekilir. Bu şekilde kateterden enjektöre kan geri dönüşü olup olmadığı ve

iğnenin port içinde olup olmadığı kontrol edilir. Kateterin klempi kapatılır

(Resim 12).

Resim 12 Lümen içindeki heparinli sıvının geri çekilmesi

18. Eğer kan geri dönüşü yoksa basınç uygulanmaz, hekime haber verilir.

19. Daha önce hazneye verilmiş olan bu heparinli sıvı atılır. Eğer hastadan

kültür alınacaksa enjektöre çekilen ilk kan atılmaz ve kültür şişesine

konulur (Port kateter kolonizasyonlarının da görülebilmesi için).

16

20. Serum fizyolojik içeren 10 mL’lik enjektör ile port iğnesinin lümen ucu

arasında bağlantı sağlanır, port iğnesinin klempi açılır ve serum

fizyolojik verilmeye başlanır ve henüz verme işlemi devam ederken

kateter klemplenir. (Bu işlem kan hücrelerinin kateter iç yüzeyine

yapışık kalmasını ve daha sonra trombüs oluşturarak tıkanmasını önler)

21. Hazırlanmış heparinli sıvının bulunduğu (7. maddede tarif edildiği

şekilde) enjektörün iğnesi çıkartılarak enjektör ucu port iğnesinin lümen

ucuna takılır ve takiben klemp açılır.

22. Heparinle yıkanmış enjektöre çekilen serum fizyolojikten 3-4 mL kateter

lümenine verildikten sonra, henüz verme işlemi devam ederken klemp

kapatılır. Takiben enjektör kateter ucundan çıkartılır. (Bu işlem kan

hücrelerinin kateter iç yüzeyine yapışık kalmasını ve daha sonra

trombüs oluşturarak tıkanmasını önler. Yıkama solüsyonunun verilmesi

tamamlandıktan sonra klemp kapatılırsa, kan yer çekimi ile birlikte

tekrar port rezervuarına dolar ve portun tıkanma riskini arttırır.)

23. Port iğnesinin kapağı kapatılır.

24. Daha sonra iğne tespit edilerek tercihen şeffaf bir bant ile kapatılır (Resim

13)

25. Port iğnesi kapatıldıktan sonra, üzerine açılan tarih ve saat yazılır, açan

kişinin parafı atılır.

Resim 13 Port kateterin tespit edilip kapatılması

17

TEDAVİ İÇİN PORT İĞNESİNE GİRİŞ YAPILACAKSA

A. Gerekli malzemeler

1 çift steril eldiven

1 adet 10 mL’lik boş enjektör

Tedaviye yönelik malzemeler (ilaç, serum, damardan beslenme

solusyonu v.b.)

2 adet 10 mL’lik serum fizyolojik içeren enjektör hazırlanır

Antiseptik sprey

Elastik sabitleme bandı

B.Uygulama

1. Eller yıkanır.

2. Steril eldiven açılır. Eldiven kağıdının içine enjektörler ve gazlı bez steril

olarak açılır. Steril eldiven giyilir. Sonrasında kullanılacak steril

malzemeler dışında hiçbir yere dokunulmaz

3. Port iğnesinin kapağı dikkatlice çıkarılır.

18

4. Port iğnesinin ucuna antiseptik spey sıkılır. Boş enjektörün iğnesi

çıkartılarak enjektör ile port iğnesinin lümen ucu arasında bağlantı

sağlanır. Port iğnesinin klempi açıldıktan sonra lümen içindeki heparinli

sıvı boş enjektöre çekilir.

5. Kateterden kan geri dönüşü sağlandıktan sonra ilk önce en az 10 mL

serum fizyolojik verilerek sıvının rahat gidip gitmediği kontrol edilir,

sonra tedaviye başlanır.

6. İlaç uygulamaları bitiminde de kateter hattı en az 10 mL serum fizyolojik

ile tekrar yıkanır. Sıvı infüzyonu devam edecekse set takılır, devam

etmeyecekse uygun şekilde heparinli sıvı ile kapatılır (Bakınız madde 7

Heparinli sıvı hazırlanması)

7. Port iğnesinin kapağı kapatılır.

8. Port iğnesinin uç kısımları cilde değmemelidir, bunun için lümenin uç

kısmı steril gazlı bez (spanç) ile sarılarak bantlanır.

19

PORT İĞNESİNDEN KAN ALMA (GEREKİYORSA)

A. Gerekli malzemeler

1 çift steril eldiven

3 adet 10 mL enjektör

İstenilecek tetkikler için yeterli kan örneği alacak sayıda 5 mL ya da 10

mL enjektörler

Gerekli sayıda uygun tetkik tüpü hazırlanır

Serum fizyolojik (100 mL)

Heparin flakon

4 adet gazlı bez

Antiseptik sprey

Elastik sabitleme bandı (önceden kesilmiş ve hazırlanmış)

B. Uygulama

1. Eller yıkanır

2. Steril eldiven açılır. Eldiven kağıdının içine enjektörler ve gazlı bez

steril olarak açılır. Steril eldiven giyilir. Sonrasında kullanılacak steril

malzemeler dışında hiçbir yere dokunulmaz.

3. Önce 10 mL enjektörlerden birisine serum fizyolojik çekilir. Ardından

diğer bir 10 mL enjektör önce heparinle yıkanır, sonra 10 mL serum

fizyolojik çekilir. (Bakınız Heparinli sıvı hazırlanması) .

4. Port iğnesinin ucundaki pansuman yardımcı kişi tarafından dikkatlice

açılır, iğne lümen uçlarına antiseptik sprey sıkılır.

5. Port iğnesinin kapağı dikkatlice çıkarılır.

6. Ucundaki iğnesi alınmış 10 mL lik enjektör, port iğnesinin lümen

uçlarına "antiseptik sprey" sıkılmasını takiben port iğnesinin ucuna

dikkatlice takılır ve klemp açılarak 3-4 mL kan çekilir, klemp kapatılır.

20

Daha sonra bu enjektör kateterden çıkartılarak alınan kan atılır

(tetkik için kullanılmaz!)

7. Eğer hastadan kültür alınacaksa enjektöre çekilen ilk kan atılmaz ve

kültür şişesine konulur (Port kateter kolonizasyonlarının da

görülebilmesi için).

8. Yeni açılan 5 mL’ lik ya da 10 mL’lik enjektör port iğnesinin lümen

uçlarına "antiseptik sprey" sıkılmasını takiben iğne ucuna takılır,

klemp açılır ve laboratuvar tetkikleri için gereken miktarda kan

enjektöre çekilir ve klemp kapatılarak enjektör port iğnesinden ayrılır.

9. Port iğnesinin lümen uçlarına "antiseptik sprey" sıkılmasını takiben 10

mL’1ik serum fizyolojik ile dolu enjektör port iğnesinin ucuna takılır,

klemp açılır. Kateter 3-5 mL serum fizyolojik ile yıkanır ve henüz

verme işlemi devam ederken klemp kapatılır. Klemp kapatıldıktan

sonra enjektör çıkarılır. (Bu işlem kan hücrelerinin kateter iç

yüzeyine yapışık kalmasını ve daha sonra trombüs oluşturarak

tıkanmasını önler)

10. Port iğnesinin lümen ucuna "antiseptik sprey" sıkılır, daha sonra

heparinle yıkanmış enjektöre çekilmiş 10 mL serum fizyolojik içeren

enjektör port iğnesinin ucuna takılır ve klemp açılır. Klemp açıldıktan

sonra 4-5 mL heparinli sıvı verilir ve henüz verme işlemi devam

ederken klemp kapatılır. Port iğnesinin kapağı kapatılır.

11. Port kapağı ve bağlantı yeri gazlı bez ile sarılarak hipafix bant ile

kapatılır.

21

PORT İĞNESİNİN ÇIKARILMASI

Öncelikle hattan boş enjektöre kan aspire edilerek sistemin çalışıp

çalışmadığı kontrol edilir.

10 mL serum fizyolojik ile hat yıkanır.

Heparinli sıvı (Bakınız madde 7 ‘’ Heparinli sıvı hazırlanması’’)

verilerek port iğnesi klemplenir.

Port iğnesinin kanatları kaldırılır.

Steril spanç ile iğne bölgesi desteklenir.

90 derecelik açı ile hızlı bir şekilde çekilir.

Bir süre bölgeye basınç uygulanır (en az 2 dk) (Resim 14)

Bölge içten dışa doğru antiseptik spreyle temizlenir.

Kurulandıktan sonra steril olarak kapatılır

Ertesi gün hasta ve/veya yakınları tarafından bu pansuman çıkarılır.

Resim 14 Port iğnesinin çıkarılması

22

ÖNEMLİ HATIRLATMALAR

Sürekli damardan beslenen çocuklarda port kateter kan alınması için

kullanılmamalıdır.

Tüm pansumanlarda steriliteye dikkat edilmelidir.

Port iğnesinin uç kısımları cilde değmemelidir. Port iğnesi lümeninin uç

kısmı steril gazlı bezle ile sarılarak bantlanır.

Kan geri dönüşü olmadığında ya da sıvı gitmediğinde kateter zorlanmaz,

doktora haber verilir.

Kateter için kullanılacak tüm enjektörler fazla basınç oluşturmaması için

sadece 10 mL' lik enjektörler olmasına dikkat edilmelidir.

Her ilaç bitiminde port, önce 10 ml Serum fizyolojik ile daha sonra

heparinli sıvı ile uygun şekilde yıkanır.

Port hattı yıkanırken her zaman bir el klemp üzerinde olmalıdır ve yıkama

solüsyonu verilirken sonlanmasına yakın klemp kapatılmalıdır. Yıkama

solüsyonunun verilmesi tamamlandıktan sonra klemp kapatılırsa, kan yer

çekimi ile birlikte tekrar port rezervuarına dolar ve portun tıkanma riskini

arttırır

Port giriş yerinde şişlik, kızarıklık, akıntı, kanama, ısı artışı ve rahatsızlık

hissi varsa doktora başvurulmalıdır.