poradnik autystyczny nr 9

ISSN 2353-5024

NR 09 (09) GRUDZIE 2014www.poradnikautystyczny.pl EGZEMPLARZ BEZPATNY

Poradnik Autystyczny2222222

To pierwsze wita naszego Poradnika. Dzikujemy Wam, e jestecie z nami, wspieracie nasz inicjatyw, doczacie do niej i lajkujecie nasz stron na Facebooku.

Kady taki znak Waszego wsparcia jest dla nas wany i daje nam si do dalszej pracy, przedstawiania Wam nowych, jeszcze ciekawszych artykuw czy podejmowania wsppracy z nowymi specjalistami.

W tym numerze przede wszystkich chcielimy pokaza wita Boego Narodzenia jako trudny okres dla osoby z autyzmem.Staramy si to pokaza od kilku stron, pokazujc take punkt widzenia ojca chopca z autyzmem, jako wany gos w tej sprawie. Tu gos dotyczy prezentw, wanego tematu w yciu kadego dziecka.

Prcz tego w numerze druga cz wspaniaego artykuu o muzykoterapii. I z nietypowych tematw chcielibymy zapozna wasz Rodrigiem. Kim jest i jaki jest przeczytajcie w naszym artykule.

Jedna z mam podzielia si tez swoimi spostrzeeniami dotyczcymi ankiet, ktre kady z nas wypenia w momencie uzyskiwania diagnozy. Czy jest sens je wypenia i jak s wiarygodne?

I wreszcie na koniec kilka sw o koderkach obcieniowych. Czyli znw mieszamy Wam w gowach

Chcielibymy yczy Wam zdrowych, spokojnych wit. Wiele cierpliwoci, jak najmniej bodcw tych wzrokowych, tych smakowych i tych suchowych.

Miej lektury! Magda Brzeska

Redaktor Naczelna

W numerze:Dlaczego wita Boego Narodzenia mog by trudne dla dziecka ze spektrum autyzmu oraz dla jego otoczenia? ................... str. 3wita wcale nie musz by nieprzyjemne .............................. str. 4 wita z autyzmem .......................... str. 5Jak bdziecie niegrzeczni to przyjdzie Ulv i zje Wam choink!... ................................ str. 7Bystre oczko ..................................... str. 8Muzykoterapia i autyzm cz. 2 ........... str. 9Rodrigo ruda przytulanka ............ str. 10Ankiety .............................................str. 11W poszukiwaniu prawdy o koderkach obcieniowych ......... str. 12Jedzenie Jeste tym, co jesz .... str. 13

Redakcja wydania:REDAKTOR NACZELNA: Magda Brzeska

AUTORZY: Marta Baj-Lieder, Magda Brzeska, Dominika Dopieraa, Marta Knapiska, Ludwika Konieczna-Nowak, Magdalena Ochocka, Katarzyna Owerska, Anna Rejek, Anna Rogalska-Buko, Renata Ulman- Bogusawska, Arek Wojciechowski

WYDAWCA: Infotech Dawid Lisik, Jzefosaw [email protected]

DZIA REKLAMY: [email protected]

Redakcja nie ponosi odpowiedzialnoci za tre reklam i ogosze oraz za teksty sponsorowane. Prawa autorskie zastrzeone, przedruk i wykorzystanie materiaw moliwe tylko po uzyskaniu pisemnej zgody Wydawcy.

NR 09 (09) GRUDZIE 2014www.poradnikautystyczny.pl EGZEMPLARZ BEZPATNY

nr 09, grudzie 2014 33

Wie si to z utrudnion komunikacj z otoczeniem. Zdecydowanie atwiej jest si porozumiewa z innymi, gdy rzeczy-wisto wok jest staa. atwiej wwczas take korzysta z komunikacji wspomaga-jcej, szczeglnie w stanach emocjonalne-go poruszenia.

Czas przedwiteczny wie si z wielo-ma zmianami w naszym otoczeniu. W szkole, przedszkolu, orodku do ktrego uczszcza dziecko trwaj przygotowania witeczne. Placwki te mog dziecko uprzedzi i dosto-sowa przygotowania do umiejtnoci i de-fi cytw swoich podopiecznych. Jednak nie kada osoba jest w stanie, nawet przed wcze-niejszym przygotowaniem, przezwyciy swoje sabe strony.

Ludzie ze spektrum autyzmu nie zawsze rozumiej i akceptuj, na przykad to, e zosta zmieniony plan zaj, lekcji, itd., poniewa s witeczne zajcia plastyczne, prby wsplnego koldowania czy skada-nie ycze.

Rwnie w domu zmiana organizacji dnia i dodatkowe zajcia mog powodowa roz-dranienie i dezorientacje u dziecka ze spek-trum oraz u caej jego rodziny.

Wiele osb ze spektrum autyzmu mam due problemy sensoryczne, kt-re s zwizane z ich zmysami. Przy du-ych nadwraliwociach suchowych nie kady bdzie w stanie uczy si piewa kold z innymi oraz sucha ich, gdy ich wykonanie nie jest dobre. Tak samo pro-blemy z nadwraliwoci zapachow bd si potgowa w sklepach, domu oraz in-nych miejscach, gdzie pojawia si wiele witecznych zapachw, zarwno natu-ralnych jak i sztucznych.

Pojawiaj si kolorowe dekoracje, wia-teka, ktre czsto s trudne dla oczu typo-wo rozwijajcej si osoby, a dla tej z nad-wraliwoci wzrokow bywaj nie do zniesienia.

Dieta i jej przestrzeganie w okresie przedwitecznym take bywaj proble-matyczne. Jako dorosa osoba z alergi pokarmow co roku mam problem, aby si powstrzyma przed zjedzeniem pew-nych zakazanych produktw, mimo i je-stem w peni wiadoma konsekwencji tego dziaania. Tym bardziej powinnimy zrozu-mie dzieci, ktre s na dietach (a te czsto wsptowarzysz spektrum autyzmu) i by-waj rozdranione w tym czasie, poniewa chciayby zje co zakazanego lub zjady ju co i ich organizm zareagowa na to ne-gatywnie. Na szczcie jest coraz wicej miejsc, w ktrych mona kupi specjal-ne produkty. Coraz wicej wskazwek,

jak przygotowa pyszne, specjalistyczne, a take witeczne jedzenie, mona znale w ksikach, w internecie i na rnorod-nych kursach.

W tym okresie z wikszym nateniem or-ganizowane s spotkania grupowe. atwiej na nich o wzajemnie dotykanie si zarwno celowe, podczas ycze, jak i niecelowe, jak to bywa w duej grupie ludzi. Dodatkowym utrudnieniem bywa pogoda, gdy na dwo-rze jest zimno, trzeba zakada wiele warstw

ubra oraz wyta swoj koordy-nacj ruchow na drogach pokry-tych niegiem i lodem.

Niektre osoby z autyzmem nie potrafi zrozumie metaforycznoci wit. Nie pojmuj one dlaczego ich uporzd-kowany wiat si zmienia i dlaczego tak si dzieje. Problemem bywa take odpowiednie rozumienie czasu i przestrzeni. Cz dzieci ze spektrum nie moe doczeka si Mikoaja i nie rozumie jak dugo i dlaczego ma na niego cze-ka, a jeszcze inna grupa nie rozumie, co to s wita, a tym bardziej caa otoczka wok nich.

Oczywicie warto kultywowa trady-cj i maymi krokami w sposb akceptowal-ny przez osoby z autyzmem i ich otoczenie

przygotowywa si do rodzinnego, spokojne-go i przyjemnego przeywania wit Boego Narodzenia.

Anna Rejeklogopeda, oligofrenopedagog. Od 2004 roku pracuje z dziemi typowo i nietypowo rozwijajcymi si, zarwno jako logopeda i jako terapeuta. Pracowaa w wielu pla-cwkach, w ktrych zdobywaa swoje dowiadczenie. Od maja 2008 roku prowadzi swj gabinet logopedyczny Umiechnity Logopeda na warszawskim Ursynowie, ktry ma swoj fi li na warszawskim oliborzu.

Czy dla kadego z nas okres przedwiteczny jest czasem miym i ekscytujcym? Dzieci ze spektrum autyzmu lubi, gdy ich wiat jest uporzdkowany. Dlaczego?

DLACZEGO WITA BOEGO NARODZENIA

mog by trudne dla dziecka ze spektrumautyzmu oraz dla jego otoczenia?


Dlatego, e witeczne dni s inne ni zwykle. Inne, bo nagle dom wypenia si gomi, po-jawiaj si nowe przedmioty, zapachy, smaki. Czciej i w innym ni zwykle celu wychodzi si z domu. Dla niektrych osb, to nieprzy-jemne bodce, ktre oznaczaj lk, strach, bl, krzyk i histerie. Ju same przygotowania do wit nie sprawiaj im przyjemnoci, a wrcz przeciwnie wywouj niemie dowiadcze-nia. Malowanie pokoju, przestawianie mebli, ustawienie nowych dekoracji dla dzieci auty-stycznych to due zmiany, ktrych nie toleruj. Wytrca je to z rwnowagi, zaburza porzdek ich wiata. Chcielibymy zastawi suto st, kupi pikne prezenty I wtedy zaczyna si problem. Idziemy do sklepu, a dziecko zaczy-na dobitnie domaga si zabawki, histerycz-nie krzyczy, pacze, tupie, kopie i rzuca si na podog. Przyczyn takiego zachowania, midzy innymi, jest problem z komunikacj. Dzieci te nie potrafi nam powiedzie jakie s ich potrzeby, jakie emocje i myli si w nich kbi, a my w takich sytuacjach nie wiemy jak reagowa, jestemy bezradni, czsto puszczaj

nam nerwy. Zakupy staj si smutnym obo-wizkiem, a czas beztroskiego oczekiwania na wita w jednej sekundzie pryska.

Dla dzieci autystycznych du zmian moe by nawet pojawiajcy si na stole ob-rus, wieczki czy jemioa, w miejscu gdzie do-td jej nie byo. Bombki, acuchy, lampki, ko-lorowy byszczcy papier, a wreszcie sama choinka to wszystko moe pobudzi dzieci, dostarczy im wielu nieprzyjemnych wrae, spowodowa uczucie dyskomfortu, spowodo-wa fi ksacj wzroku, mog nawet zawiesza dzieci. W trakcie przygotowa do witecz-nych uroczystoci nasze dziecko moe sta si przygnbione, niespokojne bd wrcz pobu-dzone, nadruchliwe. W tej nowej, dla dziecka sytuacji, moe nastpi dezorganizacja zacho-wania, gdy dziecko z autyzmem nie odczuwa przyjemnoci w sytuacjach innych ni wcze-niej poznane. Denerwuje i frustruje si, a ra-zem z nim caa rodzina.

Wigilia, tak bardzo wyczekiwany wieczr przez wikszo ludzi. Wejcie Mikoaja, kol-dy, byski lamp aparatw fotografi cznych. Od-wiedzaj nas gocie, dziadkowie rozmawiaj innym tonem gosu ni codzienni domowni-cy, ciocie pragn si przytula, caowa, zada-j jakie pytania. Czekamy na umiech, spon-taniczn rado, triumfalne rozpakowywanie prezentw, a zamiast tego moemy zobaczy grymane twarze naszych autystw. Dzieci odczuwaj dziwny strach przed nieznanym, wzmaga si w nich agresja. Zakcony zosta ich ustalony porzdek dnia, a co za tym idzie poczucie bezpieczestwa. Dzieci te maj pro-blemy z nawizaniem kontaktw spoecznych, nie toleruj delikatnych wrae dotykowych, zwaszcza bez uprzedzenia. Nie potrafi uda-wa, e nietrafi ony prezent im si podoba. Nie moemy wic si dziwi, e wrd Wigilijne-go gwaru, natoku sw, wydaje si jakby nasze dziecko nas nie suchao czy ignorowao. Nie-chciany podarunek zamiast wywoa umiech sprawia dziecku przykro, w ogle nie wy-wouje zainteresowania bd wrcz wywou-je agresje u naszej pociechy. Autystyk w jed-nej chwili, ma poczucie utraty kontroli, nie pa-nuje nad emocjami, stuka palcami o st, wy-bucha. Poszukuje mocnego docisku, skacze, przewraca si na podog, zaczyna wkada przedmioty do buzi, gryzie je. Tumaczy si to przeadowaniem maego organizmu infor-macjami z zewntrz wzrokowymi, sucho-wymi, dotykowymi, co u dzieci autystycznych

wywouje zbyt silne reakcje. Dzieci te, wa-nie midzy innymi, z tego powodu przerywa-j kontakt z otoczeniem za pomoc stereoty-pii, uderzaj si w uszy, zaczynaj si buja, skaka, klaska, czy macha rkoma. Otocze-nie rodzina, znajomi, przechodnie nie poma-gaj nam w przeywaniu tych trudnych dla nas chwil mwic nam jak le wychowalimy na-sze dziecko, pouczajc, wytykajc bdy, zer-kajc i szepczc co pod nosem. Mamy ochot zapa si pod ziemi, uciec, tylko gdzie, dla-czego i po co?

Gdzie w tym wszystkim s nasze dzieci, pomylmy raczej o tym jak moemy im po-mc. Przede wszystkim nie szalejmy przed witami. Nie usiujmy, z naszych dzieci, na si robi maych elegantw. Rozmy zmia-ny zachodzce w naszym w domu w czasie. Rbmy tylko to, co konieczne. Nie targajmy ze sob wszdzie naszych dzieci, starajmy si robi zakupy, gdy s w przedszkolu czy szkole. Opowiadajmy im o witach, pokazujmy ob-razki, odgrywajmy witeczne scenki. Poka-my najpierw zdjcie Mikoaja, nie zapraszaj-my go od razu do domu. Oswajajmy nasze dzieci z pojawiajcymi si dekoracjami. Sta-rajmy si wsplnie przystraja mieszkanie je-dynie w niezbdne dekoracje. Wane jest rw-nie, by na naszym stole wrd dwunastu wi-gilijnych potraw znalaza si cho jedna zna-na i tolerowana przez nasze dziecko. Musimy wiedzie, e autyci maj problem z rejestra-cj wrae wchowych i smakowych. Roz-my wic proces gotowania na kilka dni, przy-gotujmy co wczeniej i zamromy. Pobawmy si z dzieckiem, niech poprbuje niektrych skadnikw, niech zgaduje co tak pachnie. Moemy te zaproponowa rodzinie przyka-dowe prezenty dla dziecka, tak by nie poczu-o si rozczarowane. Dokadnie przemylmy list goci, moe warto spdzi wita w naj-bliszym, rodzinnym gronie. Inni, obecni u nas podczas wit nie zawsze rozumiej nasze wy-jtkowe dzieci.

Magdalena Ochockaoligofrenopedagog, certyfi kowany terapeuta integracji sen-sorycznej, terapeuta rki, instruktor gimnastyki korekcyjnej. Nauczycielka w jednej z dzkich szk specjalnych, waci-cielka Centrum Terapii Integracja, wiceprezes Stowarzysze-nia na Rzecz Wspierania Rodziny oraz Dzieci i Modziey Niepenosprawnej Przysta Marze. Szczliwa mama Aleksandry i Bartosza.

Boe Narodzenie to wita, na ktre czekamy z niecierpliwoci. To czas

rodzinnych spotka, radoci, zapania oddechu. Ta magiczna atmosfera nie

udziela si jednak wszystkim. S rodziny, ktre nie toleruj wit, boj si ich lub wrcz ich nienawidz. Dlaczego?

WCALE NIE MUSZ BY NIEPRZYJEMNE


Mowa oczywicie o dzieciach z autyzmem oraz ich najbliszych. Co moe zaburzy ma-gi wit i zamieni czas peen radoci i szcz-cia w okres nieustannego zmagania si z trud-nociami? Co jest szczeglnym problemem w tym czasie, czego warto unika, na co warto si przygotowa i jak wspiera dziecko to najczciej pojawiajce si pytania i wtpliwo-ci rodzicw dzieci z autyzmem. Jak sprawi, eby w wita Boego Narodzenia osoby z au-tyzmem czuy si szczliwe i spokojne?

TRUDNOCI SPOECZNE W CZASIE SPOECZNYCH WITTomek ma 6 lat i autyzm. Na niebie rozbysa pierwsza gwiazdka i rozpoczyna si kolacja

wigilijna. Wszyscy skadaj sobie yczenia, miej si, rozmawiaj. Tomek siedzi przy sto-le tak jak posadzia go mama, nie zwraca uwagi na goci, kiedy kto chce zoy mu yczenia Tomek tylko si wyrywa, a kiedy ciocia chce go przytuli ucieka. Chowa si pod stoem, jego uwag bardziej przycigaj frdzle przy dywanie ni dom peen ludzi. Mamie z tru-dem udaje si posadzi Tomka z powrotem przy stole, ale chopiec cigle wstaje, biega po pokoju. Wsplne rozmowy, piewanie kold i zwyczajne spdzanie czasu z rodzin nie s dla dziecka z autyzmem atrakcyjnym zajciem, a nierzadko wrcz mczcym, powodujcym zo i frustracj. Zachowania ludzi w czasie kolacji wigilijnej i wit mona okreli jako specyfi czne, dyktowane przez zwyczaje i tra-dycje, ktre dla dzieci z autyzmem stanowi co zupenie dziwnego i niezrozumiaego. Jest to oczywicie zwizane z zaburzeniem ich zdolnoci uczestniczenia w kontaktach spoecznych oraz zdolnoci komunikacyjnych i wymaga konkretnego przygotowania dziecka i jego rodziny do wsplnego witowania.

FIKSACJA NA BOMBKACHSztywno zachowa i przywizanie do ry-tuaw to jedna z cech osb z autyzmem. Boonarodzeniowy klimat daje dzieciom wiele moliwoci fi ksacji uwagi na niekt-rych elementach. Byszczce bombki, sze-leszczce opakowania prezentw, migoczce wiateka mog spowodowa, e dziecko nie bdzie mogo oderwa od nich swojej uwa-gi. Wpatrywanie si w lampki na choince, potrzsanie mienicymi si bombkami czy gniecenie ozdobnego papieru mog tak po-chon dziecko, e nie bdzie ono w stanie podj jakiejkolwiek innej aktywnoci, a prba

oderwania dziecka od obiektu fi ksacji czy sta-nowcze zabranie i schowanie go zakoczy si silnym protestem.

SCHEMAT WITDzieci z autyzmem przywizane s do utar-tych schematw dziaania w danym miejscu i sytuacji, czsto le toleruj zmiany. Odpo-wiednie uporzdkowanie otoczenia tak, by byo ono dla dziecka przewidywalne, kontro-lowalne i dobrze znane pozwoli na to, by czu-o si ono bezpiecznie i w wikszym stopniu mogo uczestniczy w interakcjach spoecz-nych. Czas wit zwizany jest z wieloma po-jawiajcymi si zmianami, ktre przez dzieci z autyzmem mog zosta potraktowane jako

naprawd wielkie. Przede wszystkim w cza-sie wit dzieci nie bd chodziy do szkoy/przedszkola, a rodzice do pracy, nie bd si te odbyway dodatkowe zajcia terapeutyczne. Nagle dni wypenione wieloma aktywnocia-mi zamieni si w dni polegajce na spdza-niu czasu w domu, bez popiechu, z rodzin, bez dobrze znanego dziecku planu dnia. Inn zmian moe by zmiana wystroju otoczenia. Dekorujemy domy, na honorowym miejscu ustawiamy drzewko mienice si tysicem ko-lorw. Dodatkowo, jeli w domu pojawi si gocie, bdzie to rwnie stanowi dla dziecka powan zmian i nowo. Wszystkie te nage odmiany dotyczce codziennego funkcjono-wania i otoczenia dziecka mog powodowa lk i brak zrozumienia tego, co si dzieje. Jak zatem uatwi dziecku i jego rodzinie przysto-sowanie si do wit, tak, by kady czu si naprawd szczliwy?

PRZYGOTOWANIA DO WITPrzygotowania do wit dla rodzin dzieci z autyzmem mog znaczy co wicej ni tyl-ko kupowanie choinki, prezentw, planowanie witecznego menu. Przede wszystkim, do tego co bdzie si dziao powinnimy przy-gotowa dziecko. Ciekawym pomysem jest wplatanie motyww witecznych do treci codziennych zaj dziecka tak, by temat ten nie by dla niego obcy, by byo na wita przy-gotowane.

Wartociow metod moe by prowa-dzenie z dzieckiem kalendarza adwentowego w wersji dostosowanej do potrzeb i moliwo-ci dziecka. Prowadzenie kalendarza moe po-lega na przykad na odkrywaniu zamknitych okienek z symbolami witecznymi, przypina-niu do kalendarza gwiazdek, bawankw czy

rnych innych obrazkw lub znajdowaniu w kalendarzu niespodzianek. Codzienne po-wracanie do kalendarza nadaje oczekiwaniu na wita bardziej konkretny wymiar, wspiera budowanie pozytywnego nastawienia dziecka do wit oraz przygotowuje na zmiany w co-dziennym schemacie dziaania dziecka. Mo-emy oznaczy wybrane dni, na przykad te, kiedy planujemy zakup witecznego drzew-ka, pieczenie ciasteczek, czy przyjazd goci. Dni witeczne, czyli kocwka kalendarza, mog by w odpowiedni sposb wyekspono-wane tak, by stanowiy informacj dla dziecka ile dni bd trway wita czyli ile dni spdzi w domu wraz z rodzin, nie chodzc do przed-szkola czy szkoy.

Odpowiednio wczenie warto zacz opo-wiada dziecku o zbliajcych si witach. W trakcie rozmw z dzieckiem moemy wes-prze si materiaem obrazkowym na przy-kad stworzonym z tej okazji zeszytem, se-gregatorem czy po prostu zbiorem obrazkw/zdj przedstawiajcych przedmioty, sytuacje zwizane z Boym Narodzeniem. Tak przygo-towane materiay mog by wykorzystywane rwnie w czasie wit, jako pomoce w trak-cie komunikowania si z dzieckiem. Motywy witeczne mog pojawi si w rozwizywa-nych przez dziecko zadaniach, zagadkach, wy-konywanych kolorowankach, czytanych opo-wiadaniach.

Powizane z ide kalendarza moe by wsplne planowanie wit. Warto by dziecko byo, na tyle na ile jest to moliwe, zaanga-owane w przygotowania. Szczeglnie cenne moe by wsplne dekorowanie choinki czy robienie witecznych zakupw, dziki cze-mu zmiany zwizane ze witami zachodz-ce w najbliszym otoczeniu dziecka s.6

wita Boego Narodzenia to dla wikszoci ludzi najpikniejszy czas w cigu roku. Dla niektrych moe stanowi jednak due wyzwanie, a nawet by rdem znacznego napicia i stresu.

BOE NARODZENIE Z AUTYZMEM


bd dla niego bardziej zrozumiae i przez to nie bd stanowi rda lku i negatywnych reakcji. Mo-emy zaangaowa dziecko w ja-

k dostosowan do jego moliwoci aktywno, na ktrej bdzie mogo si skon-centrowa i ktra bdzie stanowi jego wa-sny wkad w przygotowania do wit.

Jeeli zachodzi taka potrzeba, ze wzgldu na to, e dziecko trudno znosi zmiany poja-wiajce si w jego yciu, warto kolejne etapy przygotowa do wit rozoy w czasie, by wiele zmian w najbliszym otoczeniu dziecka nie pojawio si nagle i niespodziewanie lub po prostu ograniczy ich ilo.

Powinnimy zadba nie tylko o przygo-towanie naszej pociechy do wit, ale rw-nie, w przypadku kiedy spodziewamy si odwiedzin, o przygotowanie goci. Powin-ni oni mie wiadomo, e u dziecka mog wystpi zachowania trudne, specyfi czne czy nieadekwatne do oglnie przyjtych spoecz-nych norm, a take, e mog natrafi na problemy z komu-nikowaniem si z dzieckiem.

(NAD)WRALIWO (NIE)WRALIWYCH NA WITAZastanwmy si nad zapa-chami, jakie dominuj w cza-sie wit. Pikne! Ale czy dla wszystkich? Dzieci z auty-zmem czsto cierpi z powodu nadwraliwoci sensorycznej i taka dawka bodcw, jaka dla osb bez nadwraliwoci sensorycznej wydaje si by przyjemna, a przynajmniej nie przeszkadza, u dzieci z autyzmem i nadwraliwo-ci sensoryczn stanowi rdo cierpienia i bolesnych przey. W czasie wit wsz-dzie otaczaj nas zapachy a to drzewko, a to piernik, do tego smaony karp i kom-pot z suszu. Moc zapachw. W przypadku nadwraliwoci na zapach przetrwanie w ta-kich okolicznociach moe by co najmniej trudne i wiza si z cigym deniem do unika-nia silnych bodcw. Podobnie gony mikser, robot kuchenny czy odkurzacz, a nawet gwar i gone rozmowy przy wi-tecznym stole mog u dziecka z nadwraliwoci na bodce suchowe wywoa silny dys-komfort.

5-letnia Zosia w czasie wit cay czas chowaa si w azience albo w swoim po-koju, byle by jak najdalej od kuchni. Bya rozdraniona, krzyczaa i zasaniaa rczka-mi buzi i nos. Zdarzyo si

nawet, e wymiotowaa, kiedy poczua zapach kompotu przygotowywanego przez jej bab-ci. Zupenie inaczej na zapachy wit reago-wa 8-letni Krzy, cigle szukajcy czego co mgby wcha. Obwcha ju choink, wysy-pa z torebek wszystkie przyprawy, ktre kupi-a jego mama, a pniej znalaz i rozpakowa nowe perfumy, ktre tata kupi na prezent dla mamy i rozpyli zapach w caym domu. Zacho-wanie Zosi charakterystyczne jest dla dzieci z nadwraliwoci na zapach, z kolei zachowa-nie Krzysia wskazuje na niedowraliwo sen-soryczn (czy innymi sowy podwraliwo). Czy jest na to jaka rada?

Kady rodzic wie, jak jego dziecko znosi rne nietypowe sytuacje (nie da si ukry wita to nie jest typowa sytuacja dla dzieci z autyzmem) i dziki tej wiedzy bdzie mg odpowiednio te wita zorganizowa. wita z dzieckiem z nadwraliwoci sensoryczn mog by tak samo pikne jak te z dzieckiem z niedowraliwoci. Chocia rodzina tego

pierwszego pewnie zrezygnuje z pieczenia aromatycznych korzennych piernikw, to na choince powiesi rwnie pikne pierniki wy-cite z kolorowego kartonu, a dania wigilijne bd po prostu mniej wyraziste. Z kolei dla dzieci cigle szukajcych stymulacji senso-rycznej wita mog by okazj midzy inny-mi do poznania nowych zapachw i smakw podczas wsplnego przygotowywania i pr-bowania rnych potraw.

Warto wspomnie jeszcze o nadwrali-woci i niedowraliwoci sensorycznej na dotyk. Przygotowania do wit Boego Na-rodzenia mog by wietn okazj do do-starczenia nowych wrae dziecku cigle poszukujcemu stymulacji dotykowej. Wy-rabianie ciasta, wakowanie, mieszanie rcz-kami, dotykanie rnych nowych faktur (cu-kier, mka, piana z biaek, galaretka) bdzie dla dziecka nowym dowiadczeniem, a ro-dzicom da moliwo wsplnego spdzenia czasu z dzieckiem i stworzenia czego ra-

zem. Dzieci z nadwraliwo-ci dotykow mog z kolei chtniej dotyka delikatniej-szych przedmiotw, warto zacz zatem od zachca-nia dziecka do dotykania na przykad rozsypanej na stole mki czy gadkich opatkw.

W kadym przypadku nadwraliwoci czy te niedo-wraliwoci trzeba by ostro-nym podczas proponowania dziecku nowych moliwoci stymulacji sensorycznej, cay czas obserwowa dziecko i od-powiada na jego reakcje.

NA ZAKOCZENIENie da si przedstawi uni-wersalnych rad dla wszystkich rodzicw dzieci z autyzmem, ktre zagwarantuj szczli-we wita. Najwaniejsze, to zastanowi si, co w czasie wit moe sprawi dziecku najwiksz rado, a co moe by szczeglnie trudne, czy mona tego unikn lub odpo-wiednio si na to przygotowa i dziki temu tak zorganizo-wa ten czas by zarwno dla dziecka jak i caej rodziny by peen radoci i spokoju.

Marta Knapiska psycholog dziecicy, absolwentka Uniwersytetu Jagielloskiego. Pro-wadzi POMOCN Poradni psy-chologiczn dla dzieci, modziey i rodzin w Bochni (www.pomocna.eu). Na co dzie pracuje z dziemi oraz rodzinami potrzebujcymi pomocy i wsparcia w stawianiu czoa codzien-nym wyzwaniom. Prac w poradni czy z obowizkami nauczyciela wczesnego wspomagania rozwoju w przedszkolu oraz prowadzeniem warsztatw psychoedukacyjnych dla dzieci i rodzicw.


Pamitacie jak nasze dzieci pierwszy raz pojawiy si w domu? Ile byo nowych za-chowa i strachw? A nasze dzieci nas znay. Z psim dzieckiem tak samo tylko harmider wikszy i ten szczeniak jest obcy. Nie zna nas, jestemy dla niego wielkim szelesz-czcym stworem, ktry nie mwi jego j-zykiem. Nie do, e obce miejsce, obce stwory, nie ma mamy to jeszcze witeczny chaos. Ulv ma racj w takim wypadku nale-y zje choink. Wiem, e czsto spotyka si ogoszenia typu: zrb gwiazdk dzieciom i kup ode mnie szczeniaka. Ale to jest pierw-szy sygna, e osoba sprzedajca jest nieod-powiedzialna.

Dobry hodowca to skarb, a jego pra-c i dowiadczenie wida dopiero po pew-nym czasie. Wtedy widzimy jak dobra psa do nas. A w kadej rasie s psy leniwe i bar-dzo aktywne. To bardzo wane, poniewa je-den czowiek bdzie si wola zajedzi w weekend na rowerze, a drugi wybierze mozolne codzienne chodzenie. Psy s cu-downie elastyczne i maj niezwyke zdolno-ci dostosowywania si do swojego czowie-ka, ale w pewnych granicach i dopasowanie tego tandemu to druga najwaniejsza rola ho-dowcy. Mdry hodowca nie sprzeda psa dla dziecka sprzeda go dorosemu. Takiemu, ktry zapewni odpowiednie warunki i bdzie odpowiedzialny. Nie wolno oddawa cako-wicie odpowiedzialnoci za psa dzieciom. Ale dziki samemu psu moemy je jednak tego nauczy. I to jest inwestycja w przy-szo naszej pociechy. Wikszo osb zna-jca temat, jak bierze nowego czonka rodzi-ny, rezerwuje sobie par dni na tzw. chodze-nia za pieskiem, bo jako musimy si z nim zwiza i go pozna. Unikamy wwczas go-ci, poniewa to nie pluszak tylko ywe stwo-rzenie. Musimy si wiele nauczy, choby tego kiedy i w ktrym momencie chwytamy

za mopa szczeniak to chodzcy dyspenser kupy i siku. Oczywicie sposb postpowa-nia zaley od wieku. O wiele atwiej z 12-ty-godniowym futrzakiem, ktry jest po okre-sie lkw i zaczyna zdecydowanie eksploro-wa ni z modszym. Niestety niezbyt fajn spraw jest preferowanie wieku omiu tygo-dni przy odbiorze szczeniakw. Jest to mo-ment kiedy wanie zacz si okres tzw. l-kw i bardzo atwo szczeniak moe si sta psem bojcym si dosownie wszystkiego. W tym czasie psia mama uczy swoje dzieci wiata, ale w dalszym cigu zapewnia bez-pieczestwo. W tym czasie te zaczynaj one by coraz bardziej samodzielne, ale trzymaj si razem i wci jeszcze nawzajem si po-trzebuj. Czasem jak jest taka moliwo to psi tata si w to wcza. Czowiek niestety w tym czasie niewiele dobrego moe zrobi. Idealnym momentem jest czas po 12. tygo-dniu ycia. Do tego dochodzi due prawdo-podobiestwo, e piesek nam niespodziewa-nie nie zachoruje.

Moja hodowczyni posuna si do tego, e nauczya Ulva zaatwia si na podkady higieniczne. Po prostu rewelacja, bo dziki temu mogem z nim wchodzi w rne miej-sca i w momencie rozwinicia podkadu czu si od razu jak w domu, mia swoj znajo-m rzecz. Do tego brak kupy w kapciu, cu-downie.

Dlatego ani pies, ani kot, ani adna inna gadzina to nie jest dobry prezent. Sami potrzebujemy czasu eby si tego nowego osobnika w stadzie nauczy. Kady z moich psw by inny, z kadym robiem co innego. To chyba grnolotnie nazywa si zdobywa-niem dowiadczenia, uczeniem si. Czerp-my od nich warto. Dla mnie najbardziej fa-scynujcy by moment jak zauwayem, e Ulv jest jedyn istot, ktra traktuje Kon-rada normalnie. Nie ma tu znaczenia aden

autyzm. Jestem wiadom, e jest to po pro-stu wynikiem odpowiedniego wprowadzenia Ulva do naszej rodziny. Dziki temu mogli-my zaszale i teraz mamy jeszcze dwa koty. A podobno malamuty jedz koty. To ja owiadczam, e Ulv jest wegekocianinem i nawet udostpnia im swoj wod i nie za-biera kotom zabawek. No moe czasem... I pojawiy si opinie, e to nieprawda, e nie spoywa kotw tylko zostawi je sobie na gorsze czasy, ale to tylko mit.

Jeli wytrzymacie wita bez szczenia-ka w prezencie to napisz kiedy jak to si z Ulvem nawzajem uczylimy. On kim jest czowiek, ja kim jest pies. I dlaczego au-tyst trzeba wcha. A potem bd kolej-ne wita i jeli bdziecie mieli ju psa, to z luboci woycie mu pod choink nowe szelki albo super legowisko. Oczywicie, je-li nowy czonek rodziny nie zje w midzy czasie drzewka witecznego. I pamitajcie o sylwestrowych petardach. Ulv bardzo pro-si, by nimi nie strzela w Nowy Rok, bo si bardzo boi. Nie boi si krzyczcych dzie-ci, ale fajerwerkw tak, wic bdzie bardzo prosi i nawet liza da.

Wesoych wit od nas obydwch.

Arek Wojciechowski

JAK BDZIECIE NIEGRZECZNI

Naprawd, on nie artuje bardzo lubi choinki je. Ulv nie daje rzg, w psim pojciu nie ma czego takiego. Ale iglaka spoyje z chci, jak bdziecie z maych futrzanych kulek robi prezenty witeczne.

TO PRZYJDZIE ULV I ZJE WAM CHOINK!


Jak zatem wybra t jedn, idealn? Tak, ktra nie znudzi si tak szybko i bdzie zgodna z aktualnymi zainteresowaniami na-szego dziecka?

A moe zamiast gotowej gry, samodziel-nie j przygotowa?

Przecie plansz moe by wszystko po-czwszy od wzorzystego papieru do pa-kowania prezentw przez atlas lub ksi-k z obrazkami, a skoczywszy na zwykej biaej kartce, na ktrej narysujemy wsplnie z dzieckiem obrazki. A moe zamiast ryso-wania postawimy piecztki lub przykleimy wycite z gazet zdjcia. Jeli nasze dziecko interesuje si zwierztami, przyklejmy zwie-rzta. A moe wanie utrwalamy nazwy wa-rzyw i owocw? W takim razie wytnijmy zdjcia ze sklepowych gazetek promocyj-nych. Moliwoci jest naprawd sporo. Aby zadanie byo trudne, moemy wykorzysta arkusz papieru pakownego. Narysujmy na nim naprawd mae ilustracje, niech dziecko wyszukuje je za pomoc lupy.

Nastpnie przygotujmy pionki: kasztany, makaron, drewniane klocki, nakrtki, co tyl-ko wpadnie w nasze donie. Oczywicie za-miast pionkw moemy obrysowywa lub skrela to, co zostao odszukane przez na-sze bystre oczko.

Bawmy si razem z dzieckiem. Niech wyszukuje i oznacza pionkami to, o co pro-simy, pamitajmy jednak, e prawdziwa za-bawa jest wwczas, kiedy w pewnym mo-mencie nastpuje zamiana rl.

Marta Baj-Liederlogopeda wczesnej interwencji, terapeuta SI, terapeuta rki, nauczyciel. Certyfi kowany instruktor masau Shantala oraz doradca noszenia w chucie wg szkoy ClauWi. Wsplider-ka Klubu Ratatuj-miejsca powstaego z inicjatywy Fundacji Rodzic-Dziecko, gdzie rodzice wraz z dziemi do lat 3 mog si bezpatnie spotyka. Autorka ksiki Barwy wiata wy-danej nakadem wydawnictwa Harmonia. Ekspert na ogl-nopolskich portalach parentingowych. Organizator szkole dla logopedw, nauczycieli i rodzicw. Prywatnie ona, mama oraz wacicielka kota, ktry uwielbia nieg i kpiele. Waciciel Centrum Terapii Logop.

Gier doskonalcych percepcj wzrokow na naszym rynku jest sporo.

Bystre czk


PRZYKADY PRACYOpisujc rnice, ale te cechy wsplne wy-ej wspomnianych podej, warto posuy si konkretnymi przykadami pracy z osobami z autyzmem. Opisy fragmentw sesji prezentuj kolejno prac muzykoterapeuty Nordoff-Rob-bins oraz muzykoterapeuty pracujcego wedle zaoe behawioryzmu. Stanowi zatem swo-ist ilustracj procesu muzykoterapeutycznego.

1. Autyzm zdiagnozowano u Marka1 w wieku 2 lat, w momencie rozpoczcia muzykoterapii by 19-lat-kiem. Prezentowa liczne stereotypie ruchowe, a jego echolaliczna mowa skadaa si z pojedynczych sw, sylab i wokalizacji. Marek nie angaowa si w zaj-cia szkolne, praca nad komunikacj bya utrudnio-na. Podczas pierwszych, indywidualnych sesji muzy-koterapeutycznych chopiec siada w kcie gabine-tu. Koyszc si spoglda na terapeutk z wyran niepewnoci i dystansem. Terapeutka naladujc go take siadaa na pododze w odpowiedniej odlego-ci, czekajc na pierwsze wokalizacje i ruchy chop-ca. Pynno i regularno ruchw Marka nadawa-a tempo granej przez ni muzyce, terapeutka sta-raa si take poprzez gr na gitarze odzwier-ciedli ich intensywno i czstotliwo. Delikatne wokalizacje Marka zawsze odpowiadajce tonacji akompaniamentu terapeutki staway si melodi we wsplnie tworzonej muzyce. Terapeutka piewa-jc powtarzaa proponowane przez chopca dwiki i rozwijaa je; na tak tworzonych krtkich motywach muzycznych opieraa si dalsza improwizacja. Muzy-kalno ruchw i wokalizacji Marka bya podstaw pracy terapeutyczne i okrelaa jej kierunek. W mia-r upywu sesji jego wokalizacje staway si coraz dusze i zamieniay si w wokalny dialog pomidzy nim a terapeutk. W piewie chopca sycha byo coraz wiksz miao i wiadomo wasnej roli we wsplnym muzykowaniu. Wokalizacje Marka po-dejmowane i rozwijane przez terapeutk day pocz-tek muzycznym kompozycjom, ktre razem tworzyli. Muzyka staa si form obustronnej komunikacji, a sesje muzykoterapii przestrzeni, w ktrej Marek i terapeutka mogli tworzy wasny jzyk muzyczny. 2. Grupa, w ktrej prowadzona bya muzykoterapia liczya troje dzieci w wieku 5-6 lat z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Trzej chopcy przygotowywali si do podjcia edukacji szkolnej. Oglne cele pracy, ja-kie wskazano po konsultacjach nauczycieli, rodzicw i specjalistw to: wypracowanie umiejtnoci reali-zacji prostych polece, poprawa komunikacji w za-kresie utrzymywania kontaktu wzrokowego, inicjaty-wy oraz werbalizacji, ksztatowanie wybranych po-j. Struktura zaj muzykoterapeutycznych zostaa

zaprojektowana tak, by wiczy podane umiejtno-ci i zachowania. Cotygodniowe sesje miay stay po-rzdek. Rozpoczynay si piosenk powitaln, w kt-rej wymieniano imiona kadego z chopcw. Potem nastpoway dwie lub trzy zabawy z wykorzystaniem instrumentw i ruchu. Na zakoczenie piewana bya kolejna piosenka. Podczas piosenki powitalnej terapeutka

podchodzia kolejno do chopcw proponujc im szarpanie strun gitary. Swj piew dostoso-wywaa do gry dziecka gdy ono przestawao gra, piosenka urywaa si, gdy dziecko zmie-niao tempo gry, terapeutka podaa za nim. Podczas kolejnych sesji doczaa kolejne ele-menty: zawieszaa gos w kulminacyjnych mo-mentach motywujc chopcw do uzupenienia sw i melodii piosenki. W czci rodkowej se-sji pojawiay si rne elementy: w niektrych zabawach dzieci przekazyway instrumenty so-bie wzajemnie lub gray na nich w okrelony sposb, w innych wsplnie realizoway proste utwory muzyczne, w jeszcze innych wykony-way ukady ruchowe, czasem narzucone przez terapeutk, kiedy indziej spontanicznie. Zdarza-o si, e wsplnie tworzyy piosenk lub im-prowizacj, np. na temat pogody czy nastroju danego dnia. Piosenka poegnalna bya sygna-em do zakoczenia zaj, odoenia instrumen-tw i przygotowania si do opuszczenia sali. Dzieci byy stale obserwowane pod ktem po-stpu wzgldem wyznaczonych celw. Po p-rocznej pracy potrafi y w odpowiednim miejscu piosenki powitalnej wypowiedzie swoje imi i spojrze na terapeutk, zazwyczaj poprawnie realizoway polecenia dotyczce sposobw gry (gono, cicho, szybko, wolno), wykazyway inicjatyw w zakresie ekspresji muzycznej i ru-chowej, czciej spoglday na siebie wykonu-jc utwory instrumentalne. Muzykoterapia sta-nowia integralny i istotny element w ich proce-sie edukacyjnym, a wypracowane poprzez wi-czenia muzyczne umiejtnoci przekaday si na oglne funkcjonowanie dzieci.

STAN BADAWczesne badania dotyczce skutecznoci muzykoterapii w kontekcie symptomw zaburze ze spektrum autyzmu miay for-m studiw przypadku; klinicyci opisywali swoje dowiadczenia, dzielili spostrzeeniami i prbowali wyciga oglniejsze wnioski. Ba-dania tego typu miay jednak czsto bardziej anegdotyczny ni naukowy wymiar. Pniej-sze studia, wykorzystujce gwnie modele porwnawcze, wykazay, e muzykoterapia wpywa moe pozytywnie na funkcjonowa-nie spoeczne, poznawcze (w zakresie uwagi i pamici), emocjonalne (lepsza integracja eks-presji i identyfi kacji stanw emocjonalnych).

Obecnie badacze muzykoterapii stosu-j ju zoon metodologi, pozwalajc na

sformuowanie faktycznych, oglnych stwier-dze, cenionych i respektowanych w wiecie medycznym czy psychologicznym. W odnie-sieniu do autyzmu rezultaty bada wskazuj na rzeczywisty, pozytywny wpyw muzykote-rapii na:

komunikacj (werbaln i pozawerbaln), sfer zachowa interpersonalnych, umiejtno angaowania si w zabaw (Whipple, 2012; Whipple, 2013; Gold, Wigram i Elefant, 2006).Praktycy muzykoterapii przekonani s, e

jej rezultaty nie ograniczaj si do wymienio-nych obszarw, kolejne badania s w toku, jest zatem szansa, e lista ta bdzie si systema-tycznie wydua.

ZAKOCZENIECzy warto bra pod uwag muzykoterapi jako form wspomagania rozwoju osb z auty-zmem? Wydaje si, e w wietle powyszych danych jak najbardziej. Istotne jest obok wspomnianych walorw i wykazanej nauko-wo skutecznoci jeszcze jedno. Pord wielu form terapii proponowanych opisywanej gru-pie tylko nieliczne wi si z przyjemnoci i budz entuzjazm uczestnikw. W przypadku muzykoterapii, bardzo rzadko zdarza si, e pacjent reaguje niechci; zazwyczaj spotka-nia, obok funkcji terapeutycznej, s take cza-sem dobrej zabawy.

Ludwika Konieczna-Nowak kierownik Zakadu Muzykoterapii w Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach, muzykoterapeutka w Specjalnym Orodku Wychowawczym im. ks. Leopolda Markiefki, wiceprezes Polskiego Stowarzyszenia Muzyko-terapeutw (PSMT)

Dominika Dopieraacertyfi kowana muzykoterapeutka, wykadowca Akademii Muzycznej w Katowicach, absolwentka Royal College of Music oraz Nordoff Robbins Music Therapy Centre w Lon-dynie, Wielka Brytania.Bibliografi a:1. Bruscia, K. (1998). Defi ning music therapy. Gil-sum: Barcelona Publishers.2. Gold, C., Wigram, T., Elefant, C. (2006). Music therapy for autistic spectrum disorder (Review). The Cochrane Library, 2.3. Natanson, T. (1979). Wstp do nauki o muzykote-rapii. Wrocaw-Warszawa-Krakw-Gdask: Zakad Narodowy im. Ossoliskich.4. Reschke-Hernandez, A. (2011). History of music therapy treatment interventions for children with autism. Journal of Music Therapy, 48(2).5. Whipple, J. (2012). Music therapy as an effective treatment for young children with Autism Spectrum Disorders: A meta-analysis, W: P. Kern and M. Hum-pal (red.), Early childhood music therapy and autism spectrum disorders: Developing potential in young children and their families. Londyn i Filadelfi a: Jessica Kingsley Publishers.6. Whipple, J. (2013). Music therapy for young chil-dren with autism spectrum disorder. Imagine, 4(1).1 Imi dziecka zostao zmienione.

MUZYKOTERAPIA i autyzm cz. 2


Ot mili Pastwo Rodrigo to lama a waci-wie Alpaka. Trafi do mnie 6 lat temu, gdy mj partner chcia mi sprawi prezent nie-spodziank, ktry na pewno mnie ucieszy. Wszak jedne kobiety do szczcia potrzebu-j pere, a inne lamy. Ja zapewne wpisuj si w t drug grup.

Z zawodu jestem pedagogiem specjal-nym. Od zawsze pracuj przede wszystkim z dziemi z autyzmem, mam swoj przydo-mow stajenk, w ktrej mieszkaj 3 ko-nie, Rodrigo i koza o wdzicznym imie-niu Krwka i oczywicie dwa psy, w tym jeden emerytowany terapeuta. Dla zaprzy-janionych dzieci prowadz zajcia hipote-rapii, ale zauwayam, e to nie tylko ko ma zbawienny wpyw na zaburzone dzie-ciaki. Okazao si, e lama te. Rodrigo jest przyjazny, zjada z rki, lic przy tym okrutnie jzykiem (stymulacja ukadu doty-kowego naturalna), mona go pogaska po sierci tak delikatnej i miej, i kada z nas marzyaby o takich wosach. Do Ro-driga fajniej si gada ni do terapeuty sie-dzcym przy stoliku, karmi si go prawdzi-w marchewk, sianem i owsem wszystko jest namacalne i prawdziwe. I zawsze ale to zawsze chcemy si do niego umiechn, a czy moe by co cenniejszego od umie-chu dziecka???

Ostatnio sysz termin alpakoterapia. Ja nie nazw tak moich zaj, nie wyobraam sobie bra pienidzy za gaskanie i karmie-nie lamy u mnie odbywa si jak bonus do za-j hipoterapii.

Osobicie wszystkim polecam takie-go przyjaciela jak Alpaka. Jest do droga w zakupie, ale w utrzymaniu bardzo tania,

wymaga minimalnej iloci siana i troszk owsa, maej stajenki i jakiego kompana do towarzystwa np. koz. Jest posuszna i zupe-nie niekopotliwa. Jedyne strzyenie u nas raz na dwa lata wymaga zorganizowanej akcji

Pozdrawiam Kasia i Rodrigo

Kim moe by Rodrigo? Jest rudy, puchaty, bardzo przyjazny i ma wielkie mdre oczyska. Wywouje umiech u kadego, u dorosego dzielnego straaka, u wyfi okowanej pani blond, u kadego Malucha, autystycznego te. Moe topekiczyk, moe oswoiam wiewirk???


Chlebem powszednim rodzicw dzieci z autyzmem jest wypenianie ankiet. Niektrzy twierdz, e jest gorzki i e go je nie bd.

Na przykad ja. Ale chc nie pomoc, oczy-wicie. Nawet prbowaam. Nie udwignam. W pewnym momencie co we mnie pko. Nie tak od razu, o nie, uporu we mnie sporo, ale i on ma swoje granice.

Jestem studentk, przyniosam ankiety, czy moe pani w wolnej chwili?

Jasne, mog, pomog, na co si przydam.

Czy jest pani w stanie zostawi dziecko na godzin w osobnym pomieszczeniu nie czujc lku i niepokoju?

Nie, nie jestem w stanie, bo moje dziecko ma dwa lata, nie mwi, nie komunikuje si gestem i wyera gbk z mebli tapicerowanych albo wbija zby w komod, ktra tapicerowa-na nie jest. Prosz pani, ta ankieta chyba dotyczy rodzicw starszych dzieci. Chyba nie jestem waciw osob by j wypenia

Jest pani, jak najbardziej, co-kolwiek pani wpisze, to bdzie dobrze. adne pole nie moe by puste.

Czy czsto pani bywa smut-na? Jak okreli pani swj stan w chwili obecnej, w skali od 1 do 5 rozpacz/smutek/ apatia/rado/euforia.

Moje dziecko jest wieo po diagnozie (ale nie mam gdzie rozwin myli w an-kiecie), wic do euforii raczej mi daleko. Ale przede mn kolejne pytania, napicie ro-nie, mzg pracuje na najwyszych obrotach, zaczynam si powoli w tym gubi. Czy, pro-sz pani, mog zaznaczy 6? Bo moje emocje nie mieszcz si w skali? 6 czyli biaa go-rczka?! Mog sobie pyta do woli, i tak nie mam kogo, pani wysza pozostawiajc mnie z milionem pyta, a nie na wszystkie znam odpowied. I nie wszystkie rozumiem. Jestem gupim czowiekiem. Zaznaczam smutek i dopisuj rcznie roztrzsiona. Postana-wiam dobrn do koca po trupach. Nigdzie nie napisano, e warunkiem wypenienia an-kiety jest czonkostwo w Mensie.

Zachowanie dziecka w pierwszych tygodniach ycia, prosz zaznaczy, ktre wystpoway.

Trudnoci z zasypianiem, nadmierny spokj, nadmierne reakcje lkowe podczas kpieli,

dobra nasza, dam rad. Zabawy na niby, np. karmienie lalki, jazda samochodem zabaw-k. Nie dam. W pierwszych tygodniach ycia moje dziecko miao kilka priorytetw arcie, sen, ciepo, sucha pielucha, matka w pobliu. Matka, ktra pojechaa do szpitala rodzi bez lalki i wycigwki. A trzeba byo. Mogam ju wtedy zrobi odpowiednie testy. I teraz miaa-bym z baki. Chyba e le zrozumiaam okre-lenie pierwsze tygodnie ycia. Rozumiem natomiast, co to znaczy konkret. Kto, kto ukada pytania, nie. Co by tu wpisa? Wiem. Najpierw smutek, a obok roztrzsiona. Bingo. Miao by rzetelnie, no to jest.

Czy wystpoway biegunki albo zapar-cia, waciwe podkreli.

Kiedy? Wczoraj jak si najado liwek? Czy dwa miesice temu jak wygrzebao z szafki czekolad, ktr sobie schowaam na czarn godzin? Moe gdzie mam doda opis? Nie.

Albo to, albo to, kropka. Zaznaczam to i to. Trudno, wychodzi na to, e moje dziecko mia-o naprzemiennie biegunki i zaparcia, taki rol-lercoaster, eby przeciwdziaa nudzie. Kie-dy? A kogo to interesuje. Moe w pierwszych tygodniach ycia, cho trudno mi samej, smut-nej i roztrzsionej, wyznaczy granice, kiedy kocz si pierwsze, a zaczynaj ostatnie.

ywienie w ciy.Czyli pytania o konkretne produkty. Bardzo konkretne, konkretnej fi rmy. Konkretnie ile razy na tydzie. Czy jadam chipsy i ile razy. Czy stoowaam si w restauracjach syncych z fastfoodw i ile razy. Z jak czstotliwo-ci popijaam napoje typu light. Kawa, jaka,

ile razy, gobki ze soika, ile razy na tydzie, kostka rosoowa Knorra, ile razy w tygodniu zgrzeszyam i wrzuciam do garnka Stop. Trzeba mi byo podpowiedzie, gdy szam kupi test ciowy Zahacz o papierniczy i nabd drog kupna zeszyt. Tylko gruby. Ale nie Nikt, zero chtnych, mcz si teraz matka sama i pami wytaj. Pamitaj, ma by rzetelnie.

Rzetelnie pukam si w czoo i odpuszczam. Na chwil, bo upr mj wielki. Ch pomocy jeszcze wiksza. Cel szczytny, smutek i roz-trzsienie chowam do kieszeni, tak atwo si nie poddam.

W mojej rodzinie jest zgoda na to, e mog ubiera i czesa si tak jak chc.

Smutek, roztrzsienie. I w dodatku w Men-sie mnie nie chc. Wpisuj 6 biaa gorcz-ka. Skaniam si ku 7 gwatowne przejcie od euforii ku rozpaczy, ale po krtkim zasta-

nowieniu postanawiam sobie t ocen zacho-wa na pniej. To bdzie mj czarny ko.

Czy podawano dziecku gotowe posiki w soikach Gerber?

Kiedy, ilo, czstotliwo. Na tydzie oczywicie.

Wypuszczam czarnego konia. Niech rwnie przegoni moje czarne myli e jestem z matk, poszam w Hip-pa i Bobovit. Mao tego. Gotowaam SAMA. Czasem jeszcze mieszaa si w to babcia. Ile razy? Kiedy? Ktry tydzie? 8 rozpacz przechodzca w apati.

eby byo jasne. Znalazy si pyta-nia, na ktre odpowiedziaam z atwo-ci. Data urodzenia dziecka, adres, pe-

sel. Choroby, przebieg porodu, punkty Ap-gar. Niektre do uzupenienia po konsultacji

z pediatr i po przejrzeniu karty: czna licz-ba dni przyjmowania antybiotykw od urodze-nia do teraz. Przy innych posu si punkto-w skal 6, 7 albo 8 (smutek, rado, apa-tia, wszystko, do stu aniow, naraz). A resz-ta? Nie wiem. adne pole nie moe by puste. Mam si kierowa rzetelnoci. Mam rwno-czenie si nie martwi, co wpisz, to wpisz, i tak bdzie dobrze.

Tylko komu?

Janina Bury

ANKIETY


Dieta sensoryczna, czyli indywidualnie do-brane do dziecka wskazwki, ma na celu codzienne wspomaganie funkcjonowania dziecka i tym samym efektywno terapii. Koderki i kamizelki obcieniowe to nato-miast stymulacja proprioceptywna, ktra np. w przypadku dzieci nadpobudliwych poma-ga obniy poziom pobudzenia i poprawi koncentracj dziecka. Niestety zalecenia ko-rzystania z koderek i kamizelek s czasami przekazywane automatycznie, bez analizy, bez dokadnej instrukcji i co gorsza, bez roz-waenia kondycji zdrowotnej dziecka, bez rozwaenia aspektw medycznych czy fi zjo-terapeutycznych. Rodzice otrzymuj pole-cenie zakupienia koderki lub kamizelki lub na wasn rk szukaj sklepw i osb, ktre tego typu pomoce uszyj. Tymczasem, nie tylko waga powyej wspomnianych przed-miotw ma kluczowe znaczenie, ale rwnie wielko, materia, z jakiego s wykonane, sposb rozmieszczenia oraz samo wypenie-nie (rodzaj wypenienia).

Czsto te syszy si niestety, e rodzice na wasn rk stosuj koderki w przypadku swoich dzieci, poyczaj je lub odkupuj.

Osoby zalecajce stosowanie docio-nych przedmiotw powinny pami-

ta o przeciwwskazaniach zdro-wotnych, wrd ktrych s m.in.: problemy kardiologiczne, zabu-rzenia pracy ukadu oddecho-wego, epilepsja, nadcinienie, problemy skrne, w tym niekt-re alergie skrne oraz zaburzenia

krenia. Istotnym czynnikiem do-boru koderek obcieniowych

jest rwnie wyjciowe napicie minio-we dziecka.

Koderki obcieniowe nie mog by stosowane na wasn rk przez rodzica. Kolegium terapeutw zajciowych (OEQ) wyranie zaznacza, e zastosowanie ko-derki musi mie uzasadnienie i powinno by indywidualnie dobrane do dziecka, po-winno by take czci planu postpowa-nia terapeutycznego. Taki plan powinien by na bieco weryfi kowany, w celu oce-ny jego efektywnoci. Terapeuta zalecaj-cy zastosowanie koderki powinien spraw-dzi czy dziecko, dla ktrego jest to zale-cenie, akceptuje przykrycie cikim kocem. Wszelkie sygnay (werbalne i niewerbalne) pynce od dziecka, wiadczce o nietole-rancji docienia, powinny by brane pod uwag. Nigdy te nie wolno si przykry-wa dziecka, zawsze musi mie ono mo-liwo swobodnego uwolnienia si spod koderki. Przykrycie dziecka koderk wi-e si ze cis kontrol jego stanu, wszel-kiego rodzaju oznaki zego samopoczu-cia (trudnoci z oddychaniem, nudnoci, uczucie dyskomfortu, lk) zgaszane przez dziecko lub obserwowane przez terapeu-t, powinny by przyczynkiem do natych-miastowego odkrycia dziecka. Szyja i go-wa to czci ciaa, ktrych nigdy nie przy-krywamy koderk. Najczciej pozostaj one bardzo wraliwe na dotyk, a poza tym chronimy dziecko przed uduszeniem. Czas, jaki spdza dziecko pod koderk nie po-winien przekracza 20 minut, wyduenie tego okresu moe mie miejsce tylko w wy-jtkowych sytuacjach.

Rozmiar i waga koderki powinny by do-stosowane indywidualnie do dziecka, za-

tem nie ma uniwersalnego rozmiaru dla wszystkich dzieci. Waga kodry po-

winna wynosi do 10% masy cia-a dziecka.

Kady terapeuta zaleca-jcy rodzicom stosowa-

nie koderki w domu, musi mie pewno, e bdzie ona uy-

wana wg jego do-kadnych wska-

zwek. OEQ zachca na-

wet do pod-pisywania

kontraktu, w ktrym s zawarte dokadne in-strukcje uytkowania koderki.

Koderka obcieniowa nie powinna by wykorzystywana w nocy, do czego zachcaj niektrzy terapeuci. Jeli dziecko ma problem ze snem, mona j zastosowa przed pjciem dziecka spa. Przykrywanie dziecka koderk na noc moe zagraa jego yciu. Jak wczeniej wspomniano, stosowanie koderek musi si za-wsze odbywa pod nadzorem rodzica. W nocy, kiedy wszyscy pi, jest to mao moliwe, do-datkowo dziecko przez sen moe si rozkopa, wwczas koderka nie bdzie rwnomiernie rozoona na jego ciele lub moe zakry sobie gow, co moe uniemoliwi oddech.

Rwnie odnonie kamizelek istniej wy-rane wytyczne. Kamizelki dociajce sto-sowane s w celu stymulacji ukadu proprio-ceptywnego wobec dzieci, ktre tego potrze-buj. Kamizelka powinna by dopasowana do dziecka, lec na ramionach oraz jego plecach. Nie powinna zwisa lub zsuwa si z ramion. Ciar powinien by rozoony rwnomiernie, taka sama waga powinna by zarwno w jed-nej, jak i w drugiej kieszeni. Waga powinna by indywidualnie dopasowana do dziecka.

Jeanne Sangirardi Ganz w swojej ksice Sensory Integration Strategies for Parents wspomina o oglnej zasadzie mwicej, i nie powinno to by wicej ni 5% wagi dziecka. Dziecko powinno spdzi w kami-zelce nie wicej ni 20 do 30 minut, nastp-nie zaleca si przerw, trwajc od godziny do dwch. Po tym czasie dziecko moe po-nownie mie na sobie kamizelk przez 20-30 minut. Kamizelka moe by stosowana w trakcie wykonywania jakiej konkretnej, (ale nie, kiedy jest to aktywno silnie zwi-zana z du motoryk) czynnoci (np. od-rabianie lekcji) lub po prostu w cigu dnia. Wykorzystanie kamizelki wie si rw-nie z kilkoma cisymi zakazami. Po pierw-sze nie stosujemy jej na noc, po drugie nie

W poszukiwaniu prawdy o...

Coraz czciej wrd zalece diety sensorycznej pojawia si haso kamizelka lub koderka obcieniowa.

12111221212

swoOsoby

nych pta o prwotnych, wrproblemy kardiolrzenia pracy ukadu wego, epilepsja, nadcinproblemy skrne, w tym niekt-re alergie skrne oraz zaburzenia

krenia. Istotnym czynnikiem do-boru koderek obcieniowych

wtego ojtkowych

Rozmiar i wagstosowane indywidu

tem nie ma uniwersawszystkich dzieci. Wag

winna wynosi do 10% ma dziecka.

Kady terapeuta zaleca-jcy rodzicom stosowa-

nie koderki w domu, musi mie pewno, e bdzie ona uy-

wana wg jego do-kadnych wska-

zwek. OEQzachca n

wet do ppisyw

donown30w

KODERKACH OBCIENIOWYCH


zalecamy noszenia kamizelki, kiedy dziec-ko spdza czas obok zbiornikw wodnych. Osoby z problemami kardiologicznymi, cik skolioz, deformacjami staww nie powinny korzysta z kamizelki. Natomiast dzieci z obnionym napiciem miniowym oraz trudnociami z przekraczaniem linii rodkowej ciaa mog uywa kamizelki tyl-ko po konsultacji z fi zjoterapeut.

Takie s zalecenia, tymczasem rzeczywi-sto okazuje si by zupenie inna. Koderki znacznie przewyszajce 10% wagi dziecka, w ktrych dzieci maj spa ca noc; kamizel-ki stosowane wobec dzieci z zespoem Downa; materiay zawierajce w skadzie domieszki sztucznych tworzyw, gdzie oczywiste jest, e dziecko z nadwraliwoci dotykow toleruje tkaniny majce w skadzie 100% baweny; te zalecenia maj si nijak do faktycznych potrzeb dziecka oraz tego, co jest spraw nadrzdn, czyli zdrowie i bezpieczestwo naszych dzieci.

Istotn kwesti jest wypenienie koderek obcieniowych. Czsto czytamy o wype-nieniu wirkowym, ktry powoduje uczu-lenia, pyli nie nadaje si zatem dla dzieci z nadreaktywnoci ze strony ukadu odde-chowego. O takiej nadreaktywnoci moe-my dowiedzie si dopiero po zastosowaniu takiej koderki z wypenieniem wirkowym.

Czstym wypenieniem jest te ziarno gor-czycy. Z relacji i dowiadcze matek dzieci stosujcych koderki gorczycowe wiemy, e dzieci pic pod tak koderk byy zupe-nie mokre czyli spocone. Wypenienie gor-czycowe podnosi ciepot ciaa, a jak wiemy adne przegrzanie organizmu nie suy roz-wijajcemu si OUN.

Rwnie istotn kwesti jest wielko ko-derki. Koderki nie powinno si dosta od ko-go w spadku, nie powinno si jej od kogo odkupi. Koderka ma by uszyta na miar dziecka. Nie moe jej nadmiar zwisa dale-ko poza dzieckiem.

W jakim celu stosowane s koderki z ob-cieniem? To ju wiemy aby stymulowa ukad proprioceptywny, czyli czucie gbo-kie. Taki nacisk zwiksza wiadomo ciaa dziecka, agodzi pobudzenie, a take popra-wia koncentracj i uwag, wycisza, rozlu-nia, zmniejsza zachowania autostymulacyj-ne, a nawet redukuje uczucie lku. Takie jest oglne zaoenie, a wic nie bez znaczenia pozostaje kolorystyka koderek. Ta forma stymulacji ma agodzi pobudzenie dziecka, nie moe wic by bardzo kolorowa, pstro-kata, wzorzysta, nie moe wtrnie pobudza OUN, ktry chcemy, mwic kolokwialnie, uspokoi. Tymczasem rynek koderkowy

przeciguje si zarwno we wzo-rach, jak i kolorystyce.

Jako terapeutki pracujce na co dzie z maymi dziemi zgadzamy si ze stwierdzeniem, e proprio-cepcja jest tym ukadem, ktry orga-nizuje pozostae ukady i wpywa na nie. Nie moemy jednak ograniczy si tylko i wy-cznie do stosowania koderek i kamizelek jako leku na cae zo, ktre uzdrowi na-sze dziecko. Wana, jak nie najwaniejsza, pozostaje codzienna dieta sensoryczna, in-dywidualnie ustalona do wieku oraz rodzaju i stopnia dysfunkcji naszego dziecka. A jak susznie zaznaczaj autorki ksiki Two-rzenie wizi poprzez integracj sensorycz-n najwaniejszym skadnikiem diety sen-sorycznej jest ruch.

Artyku powsta we wsppracy:

Marta Baj-Lieder logopeda wczesnej interwencji, terapeuta SI II, terapeuta rki, Certyfi kowany Instruktor masau Shantali (rwnie Special Care), doradca noszenia wg szkoy ClauWi, waci-ciel Centrum Terapii Logop w Gdasku

Renata Ulman-Bogusawska psycholog dziecicy, logopeda, terapeuta SI II, terapeuta wczesnej interwencji, Certyfi kowany Instruktor masau Shantali dla niemowlt, waciciel Gabinetu Terapii Dzieci-cej SENSUUM, terapeuta maych dzieci

Zwierzta w sposb naturalny wszystko to sobie reguluj. Maj instynkt, ktry pozwala zadba o przetrwanie gatunku. My go nieste-ty nie posiadamy. My doroli MUSIMY sto-sowa si do zalece mdrzejszych od nas, bo na NAS instynkt ju nie dziaa. Zaguszya go cywilizacja, reklamy, dobre rady. Ale nasze dzieci To jest inna bajka. Nasze dzieci nie czytaj mdrych ksiek, nie ogldaj telewi-zji i nie suchaj, co babcia czy lekarz ma do powiedzenia na temat tego, co one powinny. Dzieci podaj swoim torem, swoim biegiem, swoimi potrzebami. Od momentu urodzenia przez jeszcze kilka adnych lat bd sygnalizo-way te realne potrzeby, a my My to moe-my wykorzysta.

Dzieci sygnalizuj gd. Sygnalizuj, kie-dy te s najedzone. S w stanie w sposb

instynktowny wy-bra to, co im jest w danym momencie naj-bardziej potrzebne. W sposb naturalny te potrafi zasygnalizo-wa, e potrzebuj czego innego ni mle-ko i to wcale nie dla tego, e mleko z dnia na dzie zmienio si w wod. Na tym instynk-cie jest zbudowana teoria metody zwanej ba-by-led weaning. Ta obcojzyczna nazwa zna-czy ni mniej ni wicej jak stopniowe odsta-wienie pokarmw mlecznych kierowane przez dziecko. Zakadamy, e w podobnym czasie u dziecka nastpuje dojrzewanie ukadu po-karmowego i rozwj motoryki. Dziecko do-skonali umiejtno kontroli gowy, opano-wuje pozycj siedzc. W zakresie motoryki maej kieruje rk do przedmiotu i dotyka go, w 6. miesicu celnie chwyta zabawk i prze-kada j z rki do rki. Dziecko jest w stanie podnie jedzenie swoj rk, dziki koordy-nacji wzrokowo-ruchowej potrafi umieci je sobie w buce, a motoryka buzi pozwala na przygotowanie pokarmu do bezpiecznego po-knicia. Oczywicie zanim nastpi wyczeki-wane przez rodzicw sprawne przyjmowanie pokarmw, minie troch czasu, a maluch nie

tylko bdzie usprawnia wymienione wyej umiejtnoci, ale przede wszystkim bdzie po-znawa wszystkimi swoimi zmysami. Zoba-czy, dotknie i poczuje, powcha, posmakuje, dziki temu podejmujc prb zjedzenia, po-radzi sobie.

Dziecko wcale nie zacznie dopomina si innego jedzenia, bo mleko jest za mao ka-loryczne czy wartociowe. Mleko nadal ma 67 kcal na 100 g, nadal ma idealne zestawie-nie biaek, tuszczy i wglowodanw, mleko nadal zawiera elazo, wap i inne pierwiast-ki (w ilociach niewielkich, ale za to idealnie przyswajalnych), gdy podawana marchew, jabko czy kaszka zawieraj tylko niewielki procent tego, co ma w sobie mleko. Dziec-ko potrzebuje innych pokarmw, bo ju NIE POTRZEBUJE takiej energii, bo potrzebuje duej czu syto. BLW zakada, e dziec-ko przez cae ycie je samodzielnie. W ko-cu, gdy maluch karmiony jest pier-

Nie mona odmwi temu prawdy. W kocu dostarczajc organizmowi dobrych, a tym samym wartociowych skadnikw dbamy o jego zdrowie.

s. 14

JEDZENIE JESTE TYM, CO JESZ.


si, to on decyduje ile owego mleka wypije i kiedy.

Pokarmy stae s przedueniem sa-

modecydowania. Jakie s plusy samodzielnego je-dzenia dziecka? Dziecko uczy si, e jedzenie moe by przyjemne. e to nie jest kara czy przykry obowizek. Uczy si je (pocztkowo r-koma, pniej obserwujc wsp-biesiadnikw rwnie sztucami nie od dzi wiemy, e dzieci ucz si przez naladownictwo) i robi to wolno. Wolne je-dzenie ma due plusy. Staranniej przeuwa-my kady ks, co za tym idzie lepiej bdzie pracowa ukad trawienny. Wolne jedzenie sprawi, e nie jestemy w stanie przeje si (plag naszych czasw jest otyo. Pamitaj-my o tym!), bo informacja o sytoci docho-dzi do mzgu z pewnym opnieniem. Rw-nie samo jedzenie rkoma jest nie bez zna-czenia. Praca rk ma niesamowity wpyw na ksztatowanie si i usprawnianie motory-ki maej, ale rwnie na rozwj mowy. Poza tym dziki temu, e dziecko ma dostp do skadnikw pojedynczych i niezmienionych (kasze, ziemniaki, warzywa czy miso), po-znaje smaki poszczeglnych pokarmw, a nie miksu, wyrabia sobie gusta, jest w stanie wy-chwyci to, co w danym momencie jest mu

rzeczywicie bardziej potrzebne i jeli co je uczula to jest bardzo dua szansa, e zrobi wszystko, eby wicej tego nie zje. Poznaje rwnie ju od pocztku rne konsystencje. Uczy si, jak sobie z nimi poradzi, odgryza, gryzie, uje, poyka, wykonuje strasznie duo trudnej pracy, ktra zaowocuje w przyszoci. W jaki sposb? Jedzenie i picie, umiejtno-ci prymarne maj ogromny wpyw na rozwj mowy, to, zatem doskonae wiczenie logo-pedyczne. Podawanie dziecku zrnicowane-go poywienia i jednoczesne omijanie papek, sprawia, e pomijamy rwnie tendencj do paskiego uoenia jzyka, ktra ma miejsce, kiedy to dziecko przyjmuje pokarmy o konsy-stencji pynnej lub zblendowanej.

Wszystko to pomaga kszta-towa przede wszystkim zdro-

we nawyki ywieniowe, o ktrych rodzice przypo-minaj sobie w szkole, a wtedy bywa ju troch pno. Metoda idealnie wpisuje si w najnowsze standardy ywieniowe (a

moe standardy wpisuj si w metod, bo w kocu samo

karmienie dzieci wcale nie jest czym rewolucyjnym wystarczy

cofn si o kilkaset lat lub kilkaset tysicy kilometrw). Rodzic decyduje, co

poda dziecku, a dziecko decyduje, co z tego zje i ile.

Anna Rogalska-BukoMuzyk, nauczyciel NPR, przyszy dietetyk. Wsplliderka Klubu Mam Gdask Morena. Prowadzi warsztaty dla rodzi-cw z maymi dziemi o tematyce ywieniowej. Mioniczka dobrego jedzenia

Marta Baj-Liederlogopeda wczesnej interwencji, terapeuta SI, terapeuta rki, nauczyciel. Certyfi kowany instruktor masau Shantala oraz doradca noszenia w chucie wg szkoy ClauWi. Wsplider-ka Klubu Ratatuj-miejsca powstaego z inicjatywy Fundacji Rodzic-Dziecko, gdzie rodzice wraz z dziemi do lat 3 mog si bezpatnie spotyka. Autorka ksiki Barwy wiata wy-danej nakadem wydawnictwa Harmonia. Ekspert na ogl-nopolskich portalach parentingowych. Organizator szkole dla logopedw, nauczycieli i rodzicw. Prywatnie ona, mama oraz wacicielka kota, ktry uwielbia nieg i kpiele. Waciciel Centrum Terapii Logop.

HO! HO! HO!

/ColorImageDict > /JPEG2000ColorACSImageDict > /JPEG2000ColorImageDict > /AntiAliasGrayImages false /CropGrayImages true /GrayImageMinResolution 300 /GrayImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleGrayImages true /GrayImageDownsampleType /Bicubic /GrayImageResolution 200 /GrayImageDepth -1 /GrayImageMinDownsampleDepth 2 /GrayImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeGrayImages true /GrayImageFilter /DCTEncode /AutoFilterGrayImages false /GrayImageAutoFilterStrategy /JPEG /GrayACSImageDict > /GrayImageDict > /JPEG2000GrayACSImageDict > /JPEG2000GrayImageDict > /AntiAliasMonoImages false /CropMonoImages true /MonoImageMinResolution 1200 /MonoImageMinResolutionPolicy /OK /DownsampleMonoImages true /MonoImageDownsampleType /Bicubic /MonoImageResolution 400 /MonoImageDepth -1 /MonoImageDownsampleThreshold 1.50000 /EncodeMonoImages true /MonoImageFilter /CCITTFaxEncode /MonoImageDict > /AllowPSXObjects false /CheckCompliance [ /None ] /PDFX1aCheck false /PDFX3Check false /PDFXCompliantPDFOnly false /PDFXNoTrimBoxError true /PDFXTrimBoxToMediaBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXSetBleedBoxToMediaBox true /PDFXBleedBoxToTrimBoxOffset [ 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 ] /PDFXOutputIntentProfile (None) /PDFXOutputConditionIdentifier () /PDFXOutputCondition () /PDFXRegistryName () /PDFXTrapped /False

/CreateJDFFile false /Description > /Namespace [ (Adobe) (Common) (1.0) ] /OtherNamespaces [ > /FormElements false /GenerateStructure false /IncludeBookmarks false /IncludeHyperlinks false /IncludeInteractive false /IncludeLayers false /IncludeProfiles false /MultimediaHandling /UseObjectSettings /Namespace [ (Adobe) (CreativeSuite) (2.0) ] /PDFXOutputIntentProfileSelector /DocumentCMYK /PreserveEditing true /UntaggedCMYKHandling /LeaveUntagged /UntaggedRGBHandling /UseDocumentProfile /UseDocumentBleed false >> ]>> setdistillerparams> setpagedevice

poradnik autystyczny nr 9

Documents