< 10

10-20

20-30

30-40

40-50

50-60

60-70

70-80

80-90

> 90

Polityka miejskaInspiracje Programu ESPON 2013

2

ESPON jest Europejską Siecią Obserwacyjną Rozwoju Terytorialnego i Spójności Terytorialnej. Jest to program badawczy dotyczący rozwoju przestrzennego, związany z Funduszami Struk-turalnymi UE. Program rozpoczął się w 2002 roku i początkowo był finansowany ze środków Programu Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III oraz częściowo przez kraje członkowskie oraz Islandię, Norwegię i Szwajcarię . Obecnie program jest realizowany w ramach Celu 3 Funduszy Strukturalnych „Europejska Współpraca Terytorialna”. Finansowanie Programu zapewnia Komisja Europejska, kraje członkowskie UE oraz kraje partnerskie biorące udział w programie. ESPON 2013 jest realizowany w 31 krajach. Siedziba Władzy Wdrażającej program mieści się w Luksemburgu.

Celem programu jest zapewnienie politykom i praktykom na poziomie wspólnotowym, kra-jowym oraz regionalnym systematycznej, nowej i porównywalnej wiedzy na temat trendów rozwoju terytorialnego Europy oraz wpływu wdrażanych polityk na regiony i obszary europej-skie. Wiedza ta ma bezpośrednio wspierać formułowanie i realizowanie zadań strategicznych. Program ESPON ma dostarczać wiedzy wykraczającej poza standardowe, tradycyjne analizy sporządzane przez Komisję Europejską.

W sumie ponad 130 instytucji badawczych z całej Europy jest zaangażowanych w projekty badawcze, działania wspierające i koordynujące Program. Krajowe Punkty Kontaktowe ESPON tworzą sieć i służą jako łączniki pomiędzy środowiskami praktyków i badaczy we wszystkich krajach członkowskich. Zadaniem przedstawicieli szczebla ministerialnego ze wszystkich krajów zaangażowanych w Program ESPON oraz przedstawicieli Komisji Europejskiej zasiadających w Komitecie Monitorującym jest wzmacnianie praktycznego wymiaru realizowanych badań oraz dostarczanie inspiracji i propozycji tematów badawczych. Więcej informacji na temat Programu ESPON 2013 można znaleźć na stronie:

www.espon.euwww.espon.pl

3

Polityka miejska

Tocząca się aktualnie debata nad polityką miejską w Polsce oraz procesy decyzyjne mające na celu stworzenie projektu dokumentu Krajowej Polityki Miejskiej to doskonała okazja aby poszukać inspiracji w bogatych wynikach Programu ESPON 2013. Krajowa polityka miejska zgodnie z przyjętą definicją* jest celowym, ukierunkowanym terytorialnie zbiorem działań państwa na rzecz zrównoważonego rozwoju miast i ich obszarów funkcjonalnych oraz wykorzystania ich potencjałów w procesie rozwoju kraju.

Strategicznym celem krajowej polityki miejskiej w Polsce według przyjętych założeń ma być wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do kreowania wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy oraz poprawa jakości życia mieszkańców.

Przytoczone inspiracje, wynikające z badań projektów ESPON, pogrupowane są zgodnie z sześcioma wątkami tematycz-nymi, wokół których koncentruje się debata nad krajową polityką miejską:

• rozwój gospodarczy;• transport;• ochrona środowiska i odpowiedź na zmiany klimatu;• kształtowanie przestrzeni;• rewitalizacja;• zarządzanie obszarami miejskimi.

Przykładowe rozwinięcie tematyki powyższych wątków wskazano na str. 10. Ninijesza broszura przytacza wnioski i rekomendacje wynikające z projektów realizowanych w ra-mach programu ESPON.

*) w założeniach Krajowej Polityki Miejskiej do roku 2020 przyjętych przez Komitet Rady Ministrów 20.06.2013 r.

Rozwój gosPodaRczy

esPoN attReg: Miasta w regionach zielonych (Mapa 1, grupa 2) to miasta „obrotowych drzwi” zdolne przyciągać turystów i krótkoterminowych odwiedzających, co nie jest zjawiskiem negatywnym pod warunkiem, że posiadają one strategię zatrzymania raz zachęconych gości. Podstawowa rekomendacja dla miast zlokalizowanych w tych regionach dotyczy opracowania strategii zakorzenienia za pomocą dogodnych warunków mieszkaniowych i rozwojowych dostępnych w szczególności dla młodych pracowników. Miasta w regionach różowych (Mapa 1, grupa 1) należą do najbardziej problematycznych pod względem atrakcyjności. O ile ich wskaźniki gospodarcze mogą być dobre, to zalecane jest radykalne podniesienie atrakcyjności bądź to turystycz- nej (np. poprzez strategię serii wydarzeń, wypromowanie produktu turystycznego) bądź to rezydencjonalnej (np. poprzez utworzenie dobrej uczelni wyższej). Tak wytworzony potencjał ma szansę pozytywnie wpłynąć na kapitał ludzki i transformację do grupy 4.

esPoN Foci: Różne wyzwania globalne wymagają alter- natywnych rozwiązań, co z kolei generuje „wygranych” i „przegranych”. Budowanie scenariuszy rozwojowych poma-ga w identyfikacji „wygranych” i „przegranych” oraz ułatwia poszukiwanie właściwych rozwiązań dla kwestii miejskich i terytorialnych będących efektem procesów globalizacji.

esPoN sgPtd: Zwiększa się przepaść rozwojowa pomiędzy dużymi i średnimi miastami a metropoliami. Duże i średnie miasta są bardziej niż stolice i metropolie podatne na recesję i kryzys, co przejawia się zarówno w większym spadku tempa wzrostu, jak również w zwiększeniu stóp bezrobocia. Duże

Mapa 1.Typologia rodzajów przepływu ludności 2001-2007 (ESPON ATTREG) Mapa 2.Publiczne i prywatne wydatki na B+R jako % PKB 2007-08 (ESPON SIESTA)

•

• • •

•

•

•

•

•

•

•••

•

•

•

•

•

•

•

•

••

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

••

•

•

Acores

Guyane

Madeira

Réunion

Canarias

MartiniqueGuadeloupe

Zagreb

Valletta

BudapestBratislava

Roma

Riga

Oslo

Bern

Wien

Kyiv

Vaduz

Paris

Praha

Minsk

Tounis

Lisboa

Skopje Ankara

MadridTirana

Sofiya

LondonBerlin

Dublin

Athinai

Tallinn

Nicosia

Beograd

Vilnius

Kishinev

Sarajevo

Helsinki

Warszawa

Podgorica

El-Jazair

Ljubljana

Stockholm

Reykjavik

København

Bucuresti

Amsterdam

Luxembourg

Bruxelles/Brussel

Regional level: NUTS 0 and 2Source: EUROSTAT

Origin of data: EUROSTAT, 2012© EuroGeographics Association for administrative boundaries

< 1

0,5 - 1,0

1,0 - 2,0

2,0 - 3,0

3,0- 4,0

> 4

brak danych

© ESPON-SIESTA Project, 2012 0 640320km

% regionalnego PKBNOTES:ES, PL, PT, BE, FR, FI, IE, IS, EE, LV, LT, MT, CY, RO, HR, SI,CH, TR, NO i BG - dane za 2008.Dane GR - 2005.IT, DE, AT, NL, DK, MK i SE - dane za 2007.TR, CH i NO na poziomie NTS1

Mapa niekoniecznieodzwierciedla opinięKomitetu Monitorują-cego ESPON

4

i średnie miasta będą relatywnie traciły na znaczeniu w gos- podarce globalnej ze względu na rosnącą rolę analogicz- nych miast w Azji i Ameryce Południowej. Kluczem do sukcesu dużych i średnich miast jest ich skuteczna restruk-turyzacja, której towarzyszą procesy decentralizacji władzy oraz środków publicznych. Duże i średnie miasta mogą kształtować swoją trajektorię rozwojową dzięki skute- cznym liderom lokalnym. Najistotniejszym czynnikiem roz-woju jest odpowiednia kombinacja dobrego przywództwa, przedsiębiorczości, efektywnego zarządzania i zintegro- wanego podejścia do rozwoju. Na dobre przywództwo składają się – wizjonerskie myślenie, zdolność do budowania koalicji wokół strategii rozwojowej, maksymalizacja przewag konkurencyjnych, zachęcanie wewnętrznych inwestycji po- przez poprawę jakości życia i przestrzeni.

esPoN siesta: Badania i rozwój tak jak kapitał ludzki są zasobami o charakterze terytorialnym i mogą przyczynić się do zwiększenia wzrostu i konkurencyjności miast w skali eu-ropejskiej i globalnej. Zwiększenie inwestycji w badania i roz-wój jest celem strategii Europa 2020, która określa docelową wielkość inwestycji w B+R na poziomie 3% PKB. Miasta zlokalizowane w obszarze najwyższego rozwoju gospodar-czego Europy (tzw. Pentagon) oraz w krajach skandynawskich osiągają wydatki na B+R nawet do 7% regionalnego PKB. Miasta zlokalizowane w części wschodniej, w tym miasta polskie, są pod tym względem wyraźnie zapóźnione, a ich wydatki na B+R wahają się w okolicach 0,5% PKB.

tRaNsPoRt

esPoN Foci: Planowanie większości europejskich miast w XX wieku zakładało wysoki poziom indywidualnej moto-ryzacji. Współczesny model planowania miasta oraz procesy suburbanizacji wymagają wyznaczenia nowych węzłów ko-munikacyjnych na podstawie publicznych systemów transpor-towych. Zmiana konfiguracji komunikacji miasta i oparcie jej na transporcie publicznym, sieci ruchu rowerowego i pieszego wymaga znaczących zmian przestrzennych i terytorialnych, ale jest jedyną szansą na pozytywne zmiany w centrach miast.

esPoN Best metRoPolises: Dalszy rozwój infrastruk-tury transportowej i integracji różnych rodzajów transportu ma również kluczowe znaczenie w zrównoważonym roz-woju miast. Zasady tworzenia mechanizmów i warunków prawnych powinny być skonstruowane w sposób, który umożliwi ścisłą współpracę samorządów lokalnych w odnie-sieniu do przygotowywania planów, inwestycji oraz ich realizacji. Podejście partnerskie jest konieczne dla zapewnie-nia skutecznej współpracy. Przesłanki do przenoszenia miejsc pracy poza zatłoczone centra miast powinny być kluczowym elementem polityk rozwoju gospodarczego i przestrzen-nego. Takim rozwiązaniom musi jednak towarzyszyć pop-rawa warunków funkcjonowania transportu publicznego, zwłaszcza szynowego. Potrzeba także dalszego rozwoju systemów P&R. Należy wzmocnić zasadę uzależnienia tworzenia infrastruktury transportowej od planowanych kierunków rozwoju sieci osadniczej. W celu osiągnięcia

Mapa 3. Dostępność czasowa miejsc pracy 1h (samochód) (ESPON TRACC) wg. liczby miejsc pracy

Mapa 4. Dostępność czasowa miejsc pracy 1h (t. publiczny) (ESPON TRACC) wg. liczby miejsc pracy

5

wysokiej dostępności i inteligentnego systemu transportowe-go aglomeracji i metropolii, nie wystarczy zapewnienie dobrej infrastruktury transportowej dla transportu indywidualnego. Niskie natężenie ruchu i transport przyjazny dla środowiska mogą być zrealizowane jedynie w ramach multimodalnego transportu publicznego, który nie ogranicza się do miasta, ale obejmuje większe części obszaru metropolitalnego.

OchrOna śrOdOwiska, zmiany klimatyczne

esPoN Foci: Model rozwoju gospodarczego, który przy sprzyjających warunkach wyprowadzi miasta z recesji w stro-nę bardziej stabilnej perspektywy gospodarczej będzie miał zasadniczy wpływ nie tylko na ich sytuację gospodarczą, ale również określi źródła dobrobytu społecznego związane z ochroną środowiska i zmianami klimatu.

esPoN Best metRoPolises: Innowacyjne projekty poświęcone wydajności energetycznej nowo budowanych budynków i osiedli powinny stać się standardem współ-czesnego budownictwa mieszkaniowego. Umożliwi to zaspokojenie zapotrzebowania na wysokiej jakości warunki życia, jak również umożliwi wspieranie spójności terytorialnej, różnorodności funkcji miejskich i zwartości struktury urbani-stycznej.

esPoN climate: Silne oddziaływanie zmian klimatycznych w miastach wynika głównie z wysokiej koncentracji ludności i infrastruktury. W tym kontekście, tradycyjne modele przestrzenne struktur osadniczych (np. miasto kompaktowe) muszą być gruntownie przemyślane ze względu na ich po-

tencjalny negatywny wpływ na radzenie sobie ze zmianami klimatu. Jednakże, istnieje ogólna potrzeba wzmacniania odporności miast na gwałtowne zjawiska, nie tylko w od-niesieniu do zmian klimatycznych. W związku z tym, planiści powinni wspólnie z organizacjami społeczeństwa obywatel-skiego uzgodnić wizje przestrzenne, które charakteryzują się następującymi elementami:

• Efektywność: efektywne struktury przestrzenne, dostar-czanie produktów i usług na mniejszą przestrzeń za pomocą mniejszej ilości zasobów (energii, zasobów naturalnych), co ogranicza emisję gazów cieplarnianych i minimalizuje ekspozycję wobec zdarzeń ekstremalnych.

• Różnorodność: różnorodne struktury osadnicze (połączenie infrastruktury, budynków, otwartych przestrze-ni) przyczynią się do zmniejszenia wrażliwości, ponieważ różne typy zagospodarowania przestrzennego mają różną wrażliwość na zdarzenia klimatyczne, czy ekstremalne zmiany temperatury i opadów.

• Rezerwy: funkcjonalność systemu miejskiego można uelastycznić, jeżeli jego główne elementy są kompatybilne i mogą się wzajemnie zastępować. W związku z tym, zasada tradycyjnego planowania wiązek infrastrukturalnych (drogi, telekomunikacja, wodociągi itp. poprowadzone we wspólnych ciągach) staje się wątpliwa.

• Wytrzymałość: wytrzymałość i trwałość infrastruktury, budynków i roślinności względem ekstremalnych zjawisk pogodowych, ale także stopniowych zmian klimatu.

Dostosowanie istniejących struktur osadniczych do zmian klimatycznych stanowi wyzwanie planowania przestrzen-

•

•

•

••

••

••

•

•

•

•

•

• •

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

Roma

Riga

Oslo

Bern

Wien

Kyiv

Vaduz

ParisPraha

Minsk

Tounis

LisboaSkopje

Zagreb

Ankara

Madrid

Tirana

Sofiya

London Berlin

Dublin

Athinai

Tallinn

Nicosia

Beograd

Vilnius

Pristina

Ar RibatValletta

Kishinev

Sarajevo

Helsinki

Budapest

Warszawa

Podgorica

El-Jazair

Ljubljana

Stockholm

Reykjavik

København

Bucuresti

Amsterdam

Bratislava

Luxembourg

Bruxelles/Brussel

Acores

Guyane

Madeira

Réunion

Canarias

MartiniqueGuadeloupe

0 500250km © IRPUD, ESPON Climate Project, 2011

Potencjalna wrażliwość na zmiany klimatu

Wrażliwość liczona jest jako kombinacja poszczególnych oddziaływań terytorialnych i zdolności adaptacji do zmian kimatycznych.Więcej na temat metodologii badania znajduje się w raporcieprojektu ESPON CLIMATE.

niska pozytywna (-0.1 - -0.25)

brak danych

marginalna (>-0.1 - <0.1)

niska negatywna (0.1 - <0.3)

umiarkowana negatywna (0.3 - <0.5)

wysoka negatywna (0.5 - 1.0)

dane niepełne

Mapa niekoniecznieodzwierciedla opinięKomitetu Monitorują-cego ESPON

Mapa 5. Zdolność łagodzenia skutków emisji (ESPON CLIMATE) Mapa 6. Potencjalna wrażliwość na zmiany klimatu (ESPON CLIMATE)

6

nego w związku z przepisami prawa własności. Potrzeby adaptacyjne są szczególnie kosztowne w przypadku terenów poprzemysłowych oraz rewitalizacji dzielnic (np. poszerzania otwartych przestrzeni, cieków wodnych w celu eliminacji miejskich wysp ciepła). Dotyczy to również terenów narażonych na ekstremalne zjawiska, np. stref powodzi.

ksztaŁtowaNie PRzestRzeNi

esPoN Foci: Miasta są mocno osadzone w różnych skalach terytorialnych i rozwojowych. Polityka miejska powinna uwzględniać szerszy kontekst aby móc elastycznie dostosowywać się do zmieniających się uwarunkowań. Dlatego badania rozwoj przestrzennego i monitoring są warunkiem prowadzenia skutecznej polityki miejskiej.

esPoN sgtPd: Związek między stolicą a miastami drugiego rzędu nie powinien podlegać grze o sumie zerowej, ale grze z możliwym rozwiązaniem wygrana-wygrana. Stolica prawie zawsze wnosi duży ekonomiczny wkład w ogólną wartość gospodarki krajowej. Nie ma powodów, aby dynamiczny rozwój stolicy musiał być sztucznie ograniczany na rzecz tworzenia zachęt rozwojowych dla miast drugiego rzędu. Kluczowym wyzwaniem polityki miejskiej jest zachęcanie miast drugiego rzędu do absorpcji możliwości rozwoju gene-rowanych przez stolicę. Wymaga to jednak restrukturyzacji gospodarczej i instytucjonalnej niektórych dużych i średnich miast, a wyzwania z nią związane będą rosły:

• utrzymanie konkurencyjności w obliczu rywalizacji z podobnymi ośrodkami danego obszaru i zmieniającym się klimatem i strukturą rynku;

• godzenie konkurencyjności z kwestiami środowiskowymi

i społecznymi;• przyciąganie inwestorów i pracowników bez godzenia

w tożsamość;• poszukiwanie nowych sposobów finansowania rozwoju;• wpływ na rząd krajowy odnośnie roli i zasobów na

rozwój miast;• wzmocnienie zintegrowanego zarządzania na poziomie

regionalnym;

esPoN Best metRoPolises: W celu utrzymania lub zwiększenia potencjału rozwoju metropolii potrzebna jest bardziej zrównoważona dystrybucja działalności gospodar-czej. Taki podział przyczynia się do zwiększania spójności terytorialnej i za-pewnia możliwość rozwoju peryferyjnych i czasami zaniedbanych obszarów metropolii. Lokalizacja nowych miejsc pracy w obszarach podmiejskich powinna być zgodna ze strategiczną wizją i długoterminowym pla-nem rozwoju, w celu zapewnienia bardziej policentrycznej struktury miejsc pracy i osiedli mieszkaniowych. Skutecznym sposobem wspierania rozwoju gospodarczego i funkcjo-nalnej struktury policentrycznej są narzędzia finansowe. Metropolia kompaktowa lub policentryczny obszar metro-politalny wymagają zmniejszenia niepotrzebnych ruchów osób i towarów oraz stworzenia zrównoważonej struktury przestrzennej obszaru metropolitalnego. Proces urbanizacji stanowi problem, który ma istotny wpływ na funkcjonowanie metropolii. Problem ten należy rozwiązać poprzez zastoso-wanie zintegrowanego podejścia do rozwoju mniejszych ośrodków miejskich, lokalizację funkcji mieszkaniowych i rozwój infrastruktury transportowej. Takie zintegrowane podejście może być osiągnięte poprzez ułatwianie współpracy na poziomie zarządzania technicznego i harmonizacji planów rozwojowych (infrastruktura transportowa może być dobrym przykładem skutecznych działań integracyjnych). Przyszły

Mapa 7. Typologia warunków mieszkaniowych i atrakcyjności metropolii warszawskiej (ESPON BEST METROPOLISES)

7

plan zagospodarowania przestrzennego dla całego obszaru powinien być efektem konsensusu i uwzględniać wszystkich interesariuszy z całego obszaru metropolitalnego. Problem niekontrolowanej suburbanizacji nie może być podejmowany w izolacji i musi być rozwiązany w sposób systemowy.

Rewitalizacja

esPoN Foci: Zmiany demograficzne i starzenie się społe-czeństw, konieczność przejścia na alternatywne źródła energii i zmiany klimatyczne są źródłami nowych wyzwań dla polityki miejskiej, które będą wymagały stworzenia możliwie efektywnych interwencji publicznei i publiczno-prywatnej. Polaryzacja społeczna, jak również społeczno-przestrzenna prawdopodobnie wzrośnie (w zależności od strategii wyjścia z kryzysu) w wyniku suburbanizacji, gentryfikacji, ale także tworzenia się społeczności grodzonych (tzw. gated communi-ties) w różnych skalach przestrzennych. Programy rewitalizacji miast oraz sposoby łagodzenia polaryzacji społecznej reali-zowane są w wielu europejskich miastach. Istotna część z nich dotyczy osiedli zbudowanych w latach 60-tych i 70-tych XX wieku. We Włoszech, rewitalizacja postrzega-na jest jako złożony proces zmiany dynamiki społecznej wymagający modeli zintegrowanych obejmujących tworzenie mieszkań socjalnych, restrukturyzacji obszarów problemow-ych, pod-wyższania walorów środowiskowych, modernizacji usług i wspierania sieci społecznych. We Francji, polityka rewitalizacji miast posiada ponad trzydziestoletnią historię. Jej celem jest promowanie dostępu do zatrudnienia dla mieszkańców dzielnic problemowych, poprawy jakości ich życia oraz społecznej desegregacji. W Szwecji polityka rewitalizacji przeszła w 2010 znaczącą reformę polegającą na wprowa-dzeniu zasad rynkowych i powierzenia lokalnych

prac rozwojowych koalicjom na rzecz rozwoju, z udziałem agencji publicznych i administracji, podmiotów prywatnych i organizacji pozarządowych.

zaRzĄdzaNie

esPoN taNgo: Definicja zarządzania terytorialnego jest rozpatrywana w pięciu podstawowych wymiarach. Zarzą-dzanie terytorialne to formułowanie i realizacja polityk publicznych, programów i projektów rozwojowych na danym terytorium poprzez:

• integrację odpowiednich sektorów polityki,• koordynację działań odpowiednich podmiotów i insty-

tucji, w szczególności wielopoziomowe powiązania,• mobilizowanie uczestnictwa zainteresowanych

podmiotów,• adaptację do zmieniających się kontekstów,• uwzględnianie specyficznych charaterystyk terytorialnych.

esPoN Foci: Potencjał instytucjonalny to jeden z obszarów problemowych w planowaniu i realizacji skutecznej polityki miejskiej na szczeblu lokalnym. Kształtowanie instytucji i podnoszenie potencjału instytucjonalnego stanowi kluczowe wyzwanie dla miast środkowoeuropejskich, w tym miast polskich. Zarządzanie terytorialne i rola ram lokalnej polityki miejskiej są kluczowe w przeciwdziałaniu niekontrolowanej suburbanizacji. Ma to swój wyraz w koncepcji miasta kom-paktowego, promocji tzw. inteligentnego wzrostu i koordy-nacji procesów rozwojowych ponad podziałami.

esPoN sgtPd: To polityki, programy i środki krajowe nadal mają kluczowe znaczenie w rozwoju miast. Decentrali-zacja działa tylko, gdy za delegacją władzy idzie delegacja środków. Możliwa jest pionowa i pozioma integracja polityk, programów i funduszy poziomu krajowego, regionalnego

•

• • •

•

•

•

•

•

•

•••

•

•

•

•

•

•

•

•

••

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

••

•

•

Acores

Guyane

Madeira

Réunion

Canarias

MartiniqueGuadeloupe

Valletta

Roma

Riga

Oslo

Bern

Wien

Kyiv

Vaduz

Paris

Praha

Minsk

Tounis

Lisboa

Athina

Skopje

Zagreb

Ankara

MadridTirana

Sofiya

LondonBerlin

Dublin

Tallinn

Nicosia

Beograd

Vilnius

Kishinev

Sarajevo

Helsinki

Budapest

Warszawa

Podgorica

El-Jazair

Stockholm

Reykjavik

København

Bucuresti

Amsterdam

Luxembourg

Bruxelles/Brussel

Ljubljana

Bratislava

Regional level: NUTS 2/3Source: ESPON Database, 2011

Origin of data: EUROSTAT, NSO, ESPON estimations, 2011© EuroGeographics Association for administrative boundaries

© ESPON CU, 20110 560280

km

PKB powyżej a bezrobocie poniżej średniej ESPON

PKB poniżej średniej ESPON

Bezrobocie powyżej średniej ESPON

PKB poniżej i bezrobocie powyżej średniej ESPON

brak danych

Dobrobyt gospodarczy i bezrobocie

Mapa niekoniecznieodzwierciedla opinięKomitetu Monitorują-cego ESPON

Mapa 8. Dobrobyt gospodarczy i bezrobocie (ESPON DATABASE)

S

D N

p1 p2SYSTEM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

W£ADZA WYKONAWCZA UE

porz¹dekprawny

formu³owaniepolityk

KRAJOWA W£ADZA WYKONAWCZAewaluacja

politykimplementacjapolityk

s

nd

A.S

D N

p1 p2SYSTEM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

W£ADZA WYKONAWCZA UE

porz¹dekprawny

formu³owaniepolityk

KRAJOWA W£ADZA WYKONAWCZAewaluacja

politykimplementacjapolityk

s

nd

B.

S

D

p1 p2SYSTEM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

W£ADZA WYKONAWCZA UE

porz¹dekprawny

formu³owaniepolityk

KRAJOWA W£ADZA WYKONAWCZAewaluacja

politykimplementacjapolityk

s

nd

C.

A. Model strukturalnyB. Moldel instrumentalnyC. Model dialogu

S: struktury UEN: narzêdzia UED: dyskurs UE

s: struktury krajowen: narzêdzia krajowed: dyskurs krajowy

p: praktyki g³ówny nurt ewolucji relacje kontekstualne

N

Ryc. 1. Modele transferu w zarządzaniu terytorialnym (ESPON TANGO)

8

zmniejszyć tzw. problem NIMBY („nie na moim podwórku”). Ponieważ problemy rozwoju metropolitalnego dotyczą wielu różnych grup społecznych ważne jest zaangażowanie kluc-zowych aktorów, co na dłuższą metę ułatwia komunikację z głównymi lokalnymi interesariuszami zarówno w wymi-arze ad hoc, jak również w sensie strategicznym. Wreszcie, stworzenie konkretnych platform i / lub agencji, które ułatwiają dialog między różnymi podmiotami wzmacnia ro-zwój kultury współpracy. Wyróżniamy następujące narzędzia zarządzania terytorialnego:

• Narzędzia normatywne - są pomocne w tworzeniu ram, norm i przepisów dla sprawnego funkcjonowania; narzędzia te powinny być przeznaczone dla obszarów metropolitalnych, ale zwykle funkcjonują na poziomie lokalnym (np. planów zagospodarowania) lub regional-nym;

• Narzędzia zarządcze – używane w celu ułatwienia współpracy między podmiotami prywatnymi i publicz-nymi, między różnymi poziomami administracji publicz-nej, a także do wspierania współpracy horyzontalnej (np. gmina-gmina);

• Narzędzia gospodarcze - bezpośrednio związane z innymi typami narzędzi, dedykowane do wspierania finan-sowego różnych działań; chodzi tu o realizację zadań w ramach obowiązujących norm i standardów, działania wspierające dodatkowych agencji i organów, współpracę z interesariuszami, a także bezpośrednie wsparcie dla różnego rodzaju projektów realizowanych na rzecz rozwoju.

BeNchmaRkiNg w Polityce miejskiej

Propozycja benchmarkingu wypracowana przez projekt ESPON BEST METROPOLISES to ciekawe narzędzie porów-nawcze pokazujące etapy i ścieżki rozwoju europejskich metropolii. Ilościowe i jakościowe narzędzia analizy struktur, potencjału i wyzwań pozwalają na pozycjonowanie analizo-wanych miast i obszarów metropolitalnych oraz identyfikację

i lokalnego w celu wzmocnienia rozwoju danego miasta. Dobre rządzenie to przede wszystkim jasny podział ról i obo-wiązków. Najlepsze rezultaty przynosi realizacja wieloletnich strategii i programów inwestycyjnych. Zarządzanie terytorial-ne i współpraca samorządów ma duże znaczenie, ponieważ ułatwia rozwiązywanie problemów takich jak opóźnienia w procesach decyzyjnych, planowanie przestrzenne, transport i korki dojazdowe, zanieczyszczenia i niekontrolowana subur-banizacja, wynikających z fragmentaryzacji władzy.

esPoN Best metRoPolises: Nowe rozwiązania instytu-cjonalne i organizacyjne powinny być opracowane w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju metropolii. Potrzebne są solidne ramy prawne, aby jasno określić role i obowiązki różnych podmiotów (np. planistów, decydentów, przedsiębiorców), które są aktywne w metropolii. Poszc-zególne podmioty powinny tworzyć kompleksowe stra-tegie rozwoju i zaproponować regulacje mające na celu przeciwdziałanie nierównościom rozwojowym w obrębie metropolii. W zależności od kontekstu zarządzanie tym procesem może być oparte na porozumieniu między głównymi samorządami lokalnymi lub objąć je może nowy organ zarządzający obszarem całej metropolii. Niezależnie od przyjętego rozwiązania pierwszym krokiem powinno być wspólne porozumienie wyłonione w drodze otwartej debaty.

Narzędzia koordynacji metropolitalnych polityk sektoro-wych mogą obejmować takie instrumenty jak różne rodzaje umów i porozumień, realizacje projektów poświęconych rozwiązywaniu problemów poszczególnych obszarów, powoływanie rad rozwojowych i rad dzielnicowych, które mają na celu zaangażowanie społeczności lokalnej. Tak rozumiana metropolitalna polityka miejska musi być zapro-jektowana w odniesieniu do stałego procesu konsultacji społecznych na poziomie lokalnym skierowanych zarówno do podmiotów publicznych jak i prywatnych. W celu wzmocnienia uczestnictwa w życiu społecznym, zaangażowanie interesariuszy od samego początku może

Ryc. 2. Benchmarking metropolii (ESPON BEST METROPOLISES) Ryc. 3. Benchmarking Warszawa i obszar metropolitalny (ESPON BEST METROPOLISES)

9

ich mocnych i słabych stron. Wypracowany model może stanowić inspirację w tworzeniu analogicznych narzędzi do pozycjonowania miast polskich. Strategia Europa 2020 określa trzy najważniejsze cele dotyczące oceny rozwoju Unii Europejskiej: inteligentnego, zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu wzrostu gospodar-

czego. Zgodnie z tymi zasadami europejskie miasta, jako mo-tory wzrostu, powinny być inkubatorami edukacji i innowacji, cechować się silną i zrównoważoną bazą przemysłową, oferując nowoczesne i elastyczne rynki pracy i środowisko biznesowe, które wzmacnia ich atrakcyjność jako miejsca pracy i miejsca zamieszkania.

Tabela 1. Benchmarking - kryteria, wymiary, wskaźniki

10

MA

PA

DR

OG

OW

A P

RA

CN

AD

KR

AJO

WĄ

PO

LITY

KĄ

MIE

JSK

Ą/

czer

wie

c 2

01

3/

RO

ZW

ÓJ

GO

SPO

DA

RC

ZY

1.

End

ogen

iczn

e ka

taliz

ator

y w

zros

tu2

. Tw

orze

nie

war

un

ków

dla

prz

edsi

ębio

rczo

ści

3.

Prz

ycią

gan

ie i

nw

esty

cji

zew

nęt

rzn

ych

4.

Pro

jekt

y P

PP

i in

ne

efek

tyw

ne

inst

rum

enty

loka

lneg

o ro

zwoj

u g

osp

odar

czeg

o5

. Ed

uka

cja

nas

taw

ion

a n

a w

ykor

zyst

anie

pot

encj

ału

ośro

dkó

w m

iejs

kich

, B

+R

, in

now

acje

6.

Atr

akcy

jnoś

ć m

iast

(ku

ltu

ra+

spor

t+tu

ryst

yka+

med

ia)

nas

taw

ion

a n

ag

ener

owan

ie r

ozw

oju

TRA

NS

PO

RT

1.

Inte

gra

cja

syst

emów

tra

nsp

ort

u p

ub

liczn

ego

:d

rog

oweg

o, s

zyn

oweg

o, w

odn

ego,

lot

nic

zeg

o2

. W

ęzły

prz

esia

dko

we

3.

Ste

row

anie

ru

chem

4.

Zar

ząd

zan

ie t

ran

spor

tem

w s

kali

obsz

aru

5.

Inte

gra

cja

bile

tow

a6

. D

ynam

iczn

e sy

stem

y in

form

acji

pas

ażer

skie

j7

. N

ieza

wo

dn

ość

sys

tem

u8

. Ta

bor

9.

Pol

ityk

a p

arki

ng

owa

i wja

zd d

o ce

ntr

ów m

iast

10

. IT

S1

1.

E-u

słu

gi

pu

blic

zne

(red

uku

jące

po

trze

bę

prz

emie

szcz

ania

)1

2.

Dro

gi r

ower

owe

OC

HR

ON

A Ś

RO

DO

WIS

KA

IO

DP

OW

IED

Ź N

A Z

MIA

NY

KLI

MA

TU

1.

Kor

ytar

ze e

kolo

gic

zne,

klin

y n

awie

trza

jące

, it

d.

w m

iast

ach

2.

Ob

szar

y ch

ron

ion

e w

mia

stac

h3

. D

osto

sow

anie

do

zmia

n k

limat

u4

. R

eku

ltyw

acja

ter

enów

zd

egra

do

wan

ych

5.

Sp

raw

noś

ć m

etab

oliz

mu

mie

jski

ego

6.

Osz

częd

noś

ć en

erg

ii –

ter

mom

oder

niz

acja

i in

ne

7.

OZ

E w

ob

szar

ach

mie

jski

ch8

. En

erg

etyk

a9

. C

iep

łow

nic

two

10

. Z

agad

nie

nia

wod

no-

kan

aliz

acyj

ne

11

. S

trat

egie

nis

koem

isyj

ne

KS

ZT

AŁT

OW

AN

IE P

RZE

ST

RZE

NI

1.

Prz

eciw

dzi

ałan

ie s

ub

urb

aniz

acji

iog

ran

icza

nie

/zm

nie

jsza

nie

jej

neg

atyw

nyc

h s

kutk

ów2

. K

szta

łtow

anie

mia

sta

zw

arte

go

3.

Db

ałoś

ć o

prz

estr

zeń

pu

blic

zną

a ja

kość

życ

ia4

. Z

akaz

y i o

gra

nic

zen

ia d

la z

abu

dow

y/u

żytk

owan

ia5

. Lo

kaliz

acja

gen

erat

orów

ru

chu

(n

p.

cen

trów

han

dlo

wyc

h)

6.

Este

tyka

zab

ud

owy

7.

Rek

lam

a ze

wn

ętrz

na

8.

Och

ron

a za

byt

ków

/ z

esp

ołów

urb

anis

tycz

nyc

h +

tere

ny

o s

tatu

sie

och

ron

y d

zied

zict

wa

9.

Nie

kon

trol

owan

e za

bu

dow

ywan

ie d

róg

wyl

otow

ych

, ob

wod

nic

10

. Lo

kaliz

acja

(za

sad

y re

aliz

acji

) in

wes

tycj

im

iast

otw

órcz

ych

11

. In

tere

sy p

ryw

atn

e i p

ub

liczn

e w

reg

ula

cjac

hg

osp

od

arki

prz

estr

zen

nej

i n

ieru

chom

ości

owej

REW

ITA

LIZ

AC

JA

1.

Ust

awa

o re

wit

aliz

acji

(?)

2.

Akt

ywiz

acja

sp

ołec

zna

w o

bsz

arac

h w

ymag

ając

ych

rew

ital

izac

ji3

. A

ktyw

izac

ja z

awod

owa

w o

bsz

arac

h w

ymag

ając

ych

rew

ital

izac

ji4

. Te

ren

y p

oprz

emys

łow

e5

. Te

ren

y p

owoj

skow

e i p

okol

ejow

e6

. B

loko

wis

ka7

. R

ewit

aliz

acja

mia

sta

XIX

-wie

czn

ego

8.

Zac

hęt

y d

o re

wit

aliz

acji

pro

wad

zon

ej p

rzez

pod

mio

ty p

ryw

atn

e9

. W

nio

ski z

Urb

actZA

RZ

ĄD

ZA

NIE

RO

ZW

OJE

MO

BS

ZA

RÓ

W M

IEJS

KIC

H

1.

Zad

ania

i ko

mp

eten

cje

real

izow

ane

prz

ez s

amor

ząd

2.

Wsp

ółp

raca

i za

rząd

zan

ie w

ob

szar

ach

fu

nkc

jon

aln

ych

3.

Par

tycy

pac

ja s

poł

eczn

a, d

emok

racj

a m

iejs

ka4

. B

ud

żet

par

tycy

pac

yjn

y5

. W

ydat

ki p

ub

liczn

e (w

tym

op

tym

aliz

acja

kos

ztów

)6

. D

ostę

pn

ość

, ja

kość

, op

tym

aliz

acja

kos

ztów

pod

staw

owyc

h u

słu

g p

ub

liczn

ych

7.

Źród

ła d

och

odów

, p

odat

ki i

opła

ty l

okal

ne

8.

Koo

rdyn

acja

roz

woj

u in

fras

tru

ktu

ry i

usł

ug

zro

zwoj

em z

abu

dow

y

ZA

DA

NIA

HO

RY

ZO

NTA

LNE

1.

Sta

tyst

yka

mie

jska

2.

Mie

szka

lnic

two,

np

. af

frod

able

hou

sin

g,

mie

szka

nia

na

wyn

ajem

, m

obiln

ość

itd

.3

. C

entr

a w

ied

zy,

pro

jekt

y p

ilota

żow

e it

p.

11

ZrealiZowane projekty eSponBadania stosowane:• DEMIFER - Demographic and Migratory Flows Affecting European Regions and Cities• EDORA - European Development Opportunities in Rural Areas• CLIMATE - Climate Change and Territorial Effects on Regions and Local Economies in Europe• FOCI - Future Orientation for Cities• ReRISK - Regions at Risk of Energy Poverty• TIPTAP - Territorial Impact Package for Transport and Agricultural Policies

Analiza celowa na potrzeby praktyków:• CAEE - The Case for Agglomeration Economies in Europe• TEDI - Territorial Diversity in Europe• EUROISLANDS - The Development of the Islands – European Islands and Cohesion Policy• METROBORDER - Cross-Border Polycentric Metropolitan Regions• SS-LR - Spatial Scenarios: New Tools for Local-Regional Territories• SURE - Success for Convergence Regions’ Economies

Rozpoczęte pRojekty eSpoNBadania stosowane (rozpoczęte latem 2010):• ATTREG - Attractiveness of European regions and cities for residents and visitors• EU-LUPA- European patterns of land use• TERCO - Territorial cooperation in transnational areas and across internal/external borders• TRACC - Transport accessibility at regional/local scale and patterns in Europe• SGPTDE - Secondary growth poles in territorial development• GEOSPECS - European perspective on specific types of territories• KIT - Territorial dimension of innovation and knowledge economy• TIGER - Continental territorial structures and flows (globalisation)• ARTS - Territorial and Regional Sensitivity of EU Directives

Badania stosowane (rozpoczęte jesienią 2010):• European seas in territorial development• Indicators and Perspectives for Services of General Interest in Territorial Development

Na początku 2011 roku należy spodziewać się nowej rundy konkursowej, której przedmiotem będą 4 projekty badań stosowanych

Analiza celowa na potrzeby praktyków (rozpoczęte latem 2010):• PURR – Potential of Rural Regions• TranSMEC – Transnational Support Method for European Cooperation

Analiza celowa na potrzeby praktyków (rozpoczęte jesienią 2010):• EATIA – ESPON and TIA• ULYSSES – Using Applied Results from ESPON as a Yardstick for Cross-Border Spatial Planning and Devel-opment• RISE – Identifying and Exchanging Best Practice in Developing Regional Integrated Strategies in Europe• POLYCE – Metropolisation and Polycentric Development in Central Europe: Evidence Based Strategic Options• TPM – Territorial Performance Monitoring• BEST – METROPOLIS – Best Development Conditions in European Metropolis: Paris, Berlin, Warsaw• SEMIGRA – Selective Migration and Unbalanced Sex Ratio in Rural Regions• SMART-IST – Smart Institutions for Territorial Developments

Analiza celowa na potrzeby praktyków (planowane rozpoczęcie zimą 2011):• ADES – Airports and Drivers of Economic Success in Peripheral Regions• AMCER – Advanced Monitoring and Coordination of EU R&D Policies at Regional Level

projekt z udziałem polskiej instytucji lub eksperta

BadaNia stosowaNe esPoNAttractiveness: ATTREG - Attractiveness of European Regions and Cities for Residents and VisitorsCities: FOCI -Future Orientation for CitiesClimate Change: ESPON Climate - Climate Change and Territorial Effects on Regions and Local Economies in EuropeDemography: DEMIFER - Demographic and Migratory Flows Affecting European Regions and CitiesEconomic crisis: ECR2 - Economic Crisis: Resilience of RegionsEnergy: ReRisk - Regions at Risk of Energy PovertyEU Directives: ARTS - Assessment of Regional and Territorial SensitivityEU 2020 Strategy: SIESTA - Spatial indicators for a Europe 2020 Strategy Territorial AnalysisGlobalisation: TIGER - Territorial Impact of Globalization for Europe and its RegionsGovernance: TANGO - Territorial Approaches for New GovernanceGreen Economy: GREECO - Regional Potential for a Greener EconomyGrowth Poles: SGPTD - Secondary growth poles in territorial developmentInnovation: KIT - Knowledge, Innovation, TerritoryLand use: EU-LUPA - European Patterns of Land UseNeighbour Regions: ITAN - European Neighbour RegionsPoverty and exclusion: TIPSE - Territorial Dimension of Poverty and Social Exclusion in EuropeRural areas: EDORA - European Development Opportunities in Rural AreasScenarios: ET2050 - Territorial Scenarios and Visions for EuropeSeas: ESaTDOR - European Seas and Territorial Development, Opportunities and RisksServices of general interest: SeGI - Indicators and Perspectives for Services of General Interest in Territorial Cohesion and DevelopmentSpecific types of territories: GEOSPECS - Geographic Specificities and Development Potentials in EuropeTerritorial Cooperation: TERCO - European Territorial Cooperation as a Factor of Growth, Jobs and Quality of LifeTerritorial impact assessment: TIPTAP - Territorial Impact Package for Transport and Agricultural PoliciesTown: TOWN - Small and Medium-Sized TownsTransport: TRACC - TRansport ACCessibility at regional/local scale and patterns in Europe

aNalizy celowe esPoNAgglomeration economies: CAEE - The Case for Agglomeration Economies in EuropeConvergence regions:SURE - Success for Convergence Regions’ EconomiesCross-border development: ULYSSES - Using applied research results from ESPON as a yardstick for cross-border spatial development planningEnergy: NSS - NORTH SEA STAR, North Sea - Spreading Transnational ResultsEuropean cooperation: TranSMEC - Transnational Support Method for European CooperationGrowth poles: GROSEE - Growth Poles in South-East EuropeIndicators for Territorial Cohesion: KITCASP - Key Indicators for Territorial Cohesion and Spatial PlanningIntegrated strategies: RISE - Identifying and Exchanging Best Practices in Developing Regional Integrated Strategies in EuropeIslands: EUROISLANDS- The Development of the Islands – European Islands and Cohesion PolicyLandscape: LP3LP - Landscape Policy for the 3 Countries ParkMetropolitan regions: BEST METROPOLISES - Best Development Conditions in European Metropolises: Paris, Berlin and WarsawMetropolitan regions: METROBORDER - Cross-Border Polycentric Metropolitan RegionsMetropolitan regions:POLYCE - Metropolisation and Polycentric Development in Central Europe: Evidence Based Strate-gic OptionsR&D: AMCER - Advanced Monitoring and Coordination of EU R&D Policies at Regional LevelRural migration: SEMIGRA - Selective Migration and Unbalanced Sex Ratio in Rural RegionsRural regions: PURR - Potential of Rural RegionsScenarios: SS-LR - Spatial Scenarios: New Tools for Local-Regional TerritoriesTerritorial diversity: ESPON TEDI - Territorial Diversity in EuropeTerritorial governance: SMART-IST, Smart Institutions for Territorial DevelopmentTerritorial impact assessment: EATIA - ESPON and Territorial Impact AssessmentTerritorial performance: TPM - Territorial Performance Monitoring

PlatFoRma Naukowa esPoNAtlas: ESPON Atlas - ESPON Atlas on European Territorial Structures and DynamicsDatabase: ESPON Database 2013 Phase II (2011-2014) - Multi Dimensional Database Design and Development (M4D)Database: ESPON Database 2013HyperAtlas: HyperAtlasMap UpdatesMapping Tool: RIMAP - ESPON Online Mapping ToolTerritorial Evidence: TerrEvi – Territorial Evidence Packs for Structural Funds ProgrammesTerritorial indicators: INTERCO - Indicators of Territorial CohesionTerritorial monitoring: BSR-TeMo - Territorial Monitoring for the Baltic Sea RegionTerritorial monitoring: ETMS - EU Territorial Monitoring SystemTerritorial potential: DeTeC - Detecting Territorial Potentials and ChallengesTypologies: Typology Compilation