podatki podatki podatki podatki jak uniknąć...

Podatki Podatki Podatki Podatki

Kupno, sprzedaż Pożyczka, użyczenie Darowizna, spadek Odpowiedzi Krajowej Informacji Podatkowej

na pytania podatników

ee-PoradnikJak uniknąć

podatku– umowy z rodziną

http://www.gazetaprawna.pl/e-poradnik

http://www.gazetaprawna.pl

2

Adres redakcji: 01-042 Warszawa, ul. Okopowa 58/72 tel. (22) 530 40 40; www.gazetaprawna.plRedaktor: Bogdan Świąder Autor: Ewa Matyszewska DTP: Joanna ArchackaBiuro Obsługi Klienta: 05-270 Marki, ul. Okólna 40tel. (22) 761 30 30, 0 801 62 66 66; e-mail: [email protected]© Copyright by INFOR Biznes Sp. z o.o. ISBN 978 8363360 61 0 Wydanie I/2012, kwiecień 2012 r.

http://www.gazetaprawna.pl

3

Spis treściJak uniknąć podatku – umowy z rodziną ....................................................................................................... 5

Potrzebne ci pieniądze, weź pożyczkę ............................................................................................................ 5Zakres opodatkowania ......................................................................................................................................... 5Termin do zapłaty ................................................................................................................................................. 6Preferencje dla rodziny ........................................................................................................................................ 6Zwolnienia podmiotowe ...................................................................................................................................... 7

Stanowisko organów podatkowych .................................................................................................................. 7Spadkobierca uzyskuje przychód po umorzeniu pożyczki ......................................................................... 7Przy przedawnieniu długu powstaje przychód ............................................................................................. 7Brak oprocentowania pożyczki nie wpływa na podatek ............................................................................. 8

Chcesz pozbyć się rzeczy, sprzedaj je ............................................................................................................... 8Treść umowy ........................................................................................................................................................... 8Podatek dochodowy .............................................................................................................................................. 8

Stanowisko organów podatkowych .................................................................................................................. 9Kluczowe jest obliczenie terminu 6 miesięcy ................................................................................................ 9Przy sprzedaży auta można uwzględnić koszty ............................................................................................ 9Transakcja powyżej 1 tys. jest opodatkowana ................................................................................................ 9

Użyczenie też zainteresuje fi skusa .................................................................................................................. 9Rozliczenie biznesmena .................................................................................................................................... 9Z rodziną można zyskać .................................................................................................................................. 10Użyczenie ruchomości ..................................................................................................................................... 10

Stanowisko organów podatkowych ................................................................................................................ 10Użyczenie jest umową nieodpłatną ................................................................................................................ 10Można uniknąć podatku przy wzajemności świadczeń ........................................................................... 10Sprzedaż kończy użyczenie ............................................................................................................................... 10

Jesteś hojny, zgłoś to w skarbówce ..................................................................................................................11Regulacje ustawowe ............................................................................................................................................11Obliczenie podatku ..............................................................................................................................................11Grupa zerowa .........................................................................................................................................................11Stopień pokrewieństwa ......................................................................................................................................11Stawki podatku od darowizn .............................................................................................................................12

Odziedziczyłeś majątek, sprawdź, czy nie podzielisz się nim z fi skusem ....................................... 14Obowiązki podatkowe ........................................................................................................................................ 14Moment przyjęcia spadku ................................................................................................................................. 14Stopień pokrewieństwa ......................................................................................................................................15Zwolnienie dla najbliższych ..............................................................................................................................15

Przy obrocie nieruchomościami unikniesz podatku ............................................................................. 16Nabycie nieruchomości a PCC .......................................................................................................................... 16Forma nabycia ...................................................................................................................................................... 16

4

Możliwe zwolnienie ............................................................................................................................................ 16Już tylko dwa sposoby w PIT ..............................................................................................................................1719-proc. PIT od dochodu ......................................................................................................................................17Koszty do uwzględnienia ...................................................................................................................................17Ulga meldunkowa ............................................................................................................................................... 18Zeznanie roczne ................................................................................................................................................... 18Mieszkanie kupione od 2009 roku .................................................................................................................. 18Zastosowanie ulgi ................................................................................................................................................ 18Rozliczenie z fi skusem ....................................................................................................................................... 19Potrzebny formularz PIT-39 ..............................................................................................................................20Darmowe nabycie ................................................................................................................................................ 22Przysługujące uprawnienia .............................................................................................................................. 22Ulga mieszkaniowa przy spadkach i darowiznach .................................................................................... 22Podstawa opodatkowania .................................................................................................................................. 23

Śmierć w rodzinie ma wpływ na rozliczenia podatkowe ....................................................................... 24Przejęcie fi rmy ...................................................................................................................................................... 24Dziedziczenie długów ........................................................................................................................................ 24Uprawnienia urzędników .................................................................................................................................. 25Rozliczenia podatkowe ...................................................................................................................................... 25

Za długi podatkowe odpowie również rodzina .......................................................................................... 26Odpowiedzialność solidarna ............................................................................................................................ 26Potrzebna jest decyzja ........................................................................................................................................ 27Skutki małżeństwa .............................................................................................................................................. 27Wspólna fi rma ...................................................................................................................................................... 27

Za ukrywanie dochodów grożą wysokie sankcje ....................................................................................... 28Dochody z działalności nielegalnej................................................................................................................. 28Ukryte przychody................................................................................................................................................. 29Rozliczenia małżonków ..................................................................................................................................... 29Zakres kontroli fi skusa ....................................................................................................................................... 29Ankieta do wypełnienia ..................................................................................................................................... 30Kompleksowa kontrola ....................................................................................................................................... 30Oświadczenia podatnika ................................................................................................................................... 30Nieruchomości pod lupą .....................................................................................................................................31Linia obrony .......................................................................................................................................................... 32Ważne dokumenty .............................................................................................................................................. 3275-proc. podatek do zapłaty .............................................................................................................................. 33Przyznanie się do winy ...................................................................................................................................... 34Sankcje karne ........................................................................................................................................................ 34

Odpowiedzi Krajowej Informacji Podatkowej na pytania podatników ....................................................................................................................................... 34

5

Potrzebne ci pieniądze, weź pożyczkę

Podatek od czynności cywilnoprawnych od umowy pożyczki wynosi 2 proc., a na jego zapłatę jest 14 dni od podpisania dokumentów.

Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązu-je się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pienię-dzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość przenosi 500 złotych, powinna być sporządzona w formie pisem-nej. Zawarcie umowy pożyczki wiąże się z koniecznością rozliczenia podatkowego.

Zakres opodatkowaniaPodatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają

m.in. umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej, czyli pod-pisania umowy. Konieczność rozliczenia podatkowego przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidło-wego ciąży na biorącym pożyczkę lub przechowawcy.

Jeżeli obowiązek podatkowy ciąży na kilku podmiotach albo na stronach umowy zamiany, albo wspólnikach spółki cywilnej, zobo-wiązane solidarnie do zapłaty podatku są odpowiednio te podmio-ty, strony umowy zamiany albo wspólnicy spółki cywilnej.

Podstawę opodatkowania przy umowie pożyczki i umo-wie depozytu nieprawidłowego stanowi kwota lub wartość pożyczki albo depozytu. Przy pożyczce udzielonej spółce przez wspólnika będzie to kwota lub wartość pożyczki.

Stawki podatku wynoszą od umowy pożyczki oraz de-pozytu nieprawidłowego 2 proc.

Jednak w niektórych sytuacjach stawka podatku może wynieść nawet 20 proc. Będzie tak wtedy, gdy przed or-ganem podatkowym lub organem kontroli skarbowej

Jak uniknąć podatku – umowy z rodzinąZawieranie transakcji to nie tylko domena przedsiębiorców. Codziennie każdy z nas wchodzi w umowę ze

sprzedawcą w sklepie, podpisujemy dokumenty ze znajomymi, przyjaciółmi, a nawet osobami zupełnie obcy-mi czy w końcu z rodziną. Są to transakcje o różnym charakterze – kupno, sprzedaż, pożyczka, użyczenie, da-rowizna, spadek.

Gdy staniemy się już stroną danej umowy, będziemy musieli pamiętać o rozliczeniu z fi skusem. Praktycznie każ-da transakcja będzie opodatkowana. Jeśli przepisy pozwolą na jej zwolnienie z podatku, często o tym fakcie również trzeba będzie powiadomić urzędników ze skarbówki. Tylko bowiem po spełnieniu ustawowych warunków podatku będzie można uniknąć.

Dziś pokazujemy, na co zwrócić uwagę, zawierając umowę z najbliższą bądź dalszą rodziną. Gdy będziemy pamię-tać o kilku szczegółach i pewnych obowiązkach, opodatkowanie takiej transakcji lub skorzystanie ze zwolnienia po-datkowego nie sprawi żadnych kłopotów.

Warto te zasady poznać, bo transakcja w rodzinie może przynieść sporo oszczędności.Ewa Matyszewska

WAŻNE

Pożyczki zwolnione z PCCZwalnia się z podatku pożyczki udzielane:a) przez przedsiębiorców niemających na terytorium Polski sie-dziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredy-towania oraz udzielania pożyczek,b) w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami uznawanymi za najbliższą rodzinę zgodnie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn (tj. małżonka, zstęp-nych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę), w wysokości przekraczającej kwotę 9637 zł (kwota wolna od po-datku od spadków i darowizn dla I grupy podatkowej), pod wa-runkiem:– złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilno-prawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności,– udokumentowania otrzymania przez biorącego pożyczkę pie-niędzy na rachunek bankowy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub prze-kazem pocztowym,c) na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej (do pierwszej grupy podatkowej zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów) do wysokości kwo-ty niepodlegającej opodatkowaniu – na zasadach określonych w przepisach o podatku od spadków i darowizn,d) na podstawie umowy zawartej między innymi podmiotami niż osoby, o których mowa w lit. b i c, do łącznej wysokości nie-przekraczającej kwoty 5 tys. zł od jednego podmiotu i 25 tys. zł od wielu podmiotów – w okresach trzech kolejnych lat kalenda-rzowych, począwszy od 1 stycznia 2009 r.e) z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków za-wodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeń-skich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w woj-sku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,f ) z utworzonych w drodze ustawy innych funduszów celowych,g) przez wspólnika (akcjonariusza) spółce kapitałowej.

6

e-Biblioteka Gazety Prawnej6

w toku czynności sprawdzających, postępowania podat-kowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontro-lnego:

1) podatnik powołuje się na fakt zawarcia umowy pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub ustanowie-nia użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany, a należny podatek od tych czynności nie został zapła-cony;

2) biorący pożyczkę, o którym mowa w art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o podatku od czynności cywilnopraw-nych (najbliższa rodzina, tj. małżonek, zstępni, wstęp-ni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha), powołu-je się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzo-ny przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredyto-wą lub przekazem pocztowym.

Termin do zapłatyPodatnicy, którzy muszą od pożyczki zapłacić

2-proc. podatek od czynności cywilnoprawnych, mają obowiązek wpłacić odpowiednią sumę bez wezwa-nia organu podatkowego, złożyć deklarację w spra-wie podatku od czynności cywilnoprawnych, według ustalonego wzoru, oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku po-datkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek jest pobierany przez płatnika.

Płatnikiem podatku od czynności cywilnoprawnych jest notariusz. Pośredniczy on w rozliczeniu tego po-datku, gdy pożyczka zawierana jest w formie aktu notarialnego. Płatnicy zobowiązani są uzależnić do-konanie czynności cywilnoprawnej od uprzedniego zapłacenia podatku.

Płatnicy muszą też: l prowadzić rejestr podatku; l wpłacić pobrany podatek na rachunek organu po-datkowego właściwego ze względu na siedzibę płat-nika, w terminie do 7. dnia miesiąca następujące-go po miesiącu, w którym pobrano podatek, a także przekazać w tym terminie deklarację o wysokości pobranego i wpłaconego podatku przez płatnika według ustalonego wzoru wraz z informacją o kwo-cie podatku należnego poszczególnym gminom; l przekazywać, w terminie do 7. dnia miesiąca nastę-pującego po miesiącu, w którym pobrano podatek, organowi podatkowemu właściwemu ze względu na siedzibę płatnika odpisy sporządzanych aktów no-tarialnych dotyczących czynności cywilnoprawnych stanowiących przedmiot opodatkowania.

Podatnik, który zawarł umowę pożyczki, musi zapłacić 2-proc. po-datek, a także złożyć deklarację o podatku od czynności cywilno-prawnych PCC-3. Na jej złożenie podatnik ma 14 dni od podpisania umowy pożyczki.

Czy pożyczka może być ujęta w kosztach podatkowych

Podatnik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Ukoń-czył specjalistyczne szkolenie, którego koszt został sfi nansowa-ny pożyczką uzyskaną na podstawie zawartej umowy pomiędzy pracownikiem i pracodawcą. Pracodawca potrąca podatnikowi udzieloną pożyczkę (zaciągniętą na sfi nansowanie kosztu szkole-nia) – ratalnie z wynagrodzenia za pracę. Czy spłata pożyczki będzie kosztem uzyskania przychodów? W przypadku osiągania przychodów ze stosunku pracy koszty uzy-skania przychodów jednoznacznie określa ustawa o podatku do-chodowym od osób fi zycznych. Do kosztów można zaliczyć ściśle przez ustawodawcę określone wydatki (ryczałtowe lub faktyczne) na podstawie dowodów ich poniesienia. Niemożliwe jest zaliczenie do kosztów uzyskania przychodów spłaty pożyczki przeznaczonej na szkolenie specjalistyczne uzyska-nej od pracodawcy. Ponadto z art. 23 ust. 1 pkt 8 lit. a ustawy o PIT wynika, że do kosz-tów uzyskania przychodów nie zalicza się wydatków na spłatę po-życzki (kredytów), z wyjątkiem przypadków w tym przepisie prze-widzianych. Z treści tego przepisu nie wynika, że brak możliwości zaliczenia do kosztów jest podyktowany celem, na jaki pożyczka została zaciągnięta. Zatem przeznaczenie zaciągniętej pożyczki nie ma znaczenia na wyłączenie z kosztów uzyskania przychodów wy-datków dotyczących jej spłaty. Taką interpretację potwierdził dyrek-tor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji z 23 marca 2010 r. (nr IPPB2/415-3/10-2/AK).

Preferencje dla rodzinyMiędzy określonymi osobami i w ramach ustawowych

limitów umowa pożyczki zwolniona jest z podatku od czynności cywilnoprawnych. Pożyczanie pieniędzy w ramach najbliższej rodziny (np. między rodzeństwem, rodzicami i dziećmi) zwolnione z podatku do wysokości nieprzekraczającej 9637 zł ma zastosowanie, jeżeli umo-wa zawarta jest między następującymi osobami: mał-żonkiem, zstępnymi, wstępnymi, pasierbem, zięciem, synową, rodzeństwem, ojczymem, macochą i teściami. Gdy wartość pożyczki przekracza wskazany limit, po-życzkobiorca, z wyjątkiem zięcia, synowej oraz teściów, nie płaci podatku, pod warunkiem: l złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowe-mu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności – podpisania umowy pożyczki, l udokumentowania otrzymania przez biorącego po-życzkę pieniędzy na rachunek bankowy albo jego ra-chunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczęd-nościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.Podatnik, który korzysta z tego zwolnienia dla poży-

czek pieniężnych od rodziny przekraczających 9637 zł, składa deklarację w sprawie podatku od czynności cy-wilnoprawnych na druku PCC-3. Zaznaczając odpowied-ni kwadrat w części B deklaracji, wskazuje, że składa de-

PRZYKŁAD

WAŻNE

7

Jak uniknąć podatku – umowy z rodziną 7

klarację jako pożyczkobiorca (zwolniony z podatku na podstawie art. 9 pkt 10 lit. b ustawy o podatku od czyn-ności cywilnoprawnych).

Niedopełnienie formalności związanych ze złoże-niem deklaracji oraz udokumentowaniem otrzymania pieniędzy może mieć przykre konsekwencje. Jeżeli po-datnik powołuje się przed organem podatkowym lub or-ganem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdza-jących, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego na fakt zawarcia umowy pożyczki, a nie dopełnił wymogu udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy, albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczęd-nościowo-kredytową lub przekazem pocztowym, zapła-ci podatek według 20-proc. stawki.

Także osoby fizyczne zawierające umowy pożycz-ki z osobami spoza rodziny mogą korzystać ze zwol-nienia z podatku. Limity kwotowe dla pożyczek zwol-nionych wynoszą 5 tys. zł, gdy pieniądze pożyczamy od jednej osoby, oraz 25 tys. zł, gdy podatnik zapożycza się u kilku osób. Limity te dotyczą okresów trzyletnich, któ-re należy liczyć, począwszy od 1 stycznia 2009 r. Ozna-cza to, że pożyczek udzielonych przed tą datą nie należy uwzględniać przy ocenie prawa do zwolnienia. W przy-padku przekroczenia ustawowych limitów 5 tys. zł i 25 tys. zł opodatkowaniu podlega jedynie nadwyżka kwoty pożyczki. Stawka podatku wynosi 2 proc.

Zwolnione z podatku od czynności cywilnoprawnych są także pożyczki udzielane z kas lub funduszy zakła-dowych, funduszy związków zawodowych, pracowni-czych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.

Zwolnienia podmiotoweZwolnienia podatkowe przy pożyczkach odnoszą się

nie tylko do konkretnych czynności cywilnoprawnych (zwolnienia przedmiotowe), ale również mogą dotyczyć stron transakcji (zwolnienia podmiotowe).

Nie trzeba rozliczać podatku od czynności cywilnoprawnych od umów, w których przynajmniej jedna ze stron jest podatnikiem VAT z tytułu dokonania tej czynności.

Przykładem jest zwolnienie z PCC dla osób zaliczo-nych do grupy o znacznym lub umiarkowanym stop-niu niepełnosprawności bez względu na rodzaj scho-rzenia, oraz osób o lekkim stopniu niepełnosprawności w związku ze schorzeniami narządów ruchu nabywa-jących na potrzeby własne sprzęt rehabilitacyjny, wóz-ki inwalidzkie, motorowery, motocykle lub samochody osobowe. Podatku nie płacą ponadto m.in.: jednostki samorządu terytorialnego, a także organizacje pożytku publicznego dokonujące czynności cywilnoprawnych wyłącznie w związku z nieodpłatną działalnością pożyt-

ku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

PODSTAWA PRAWNAl Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych

(t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.).

Stanowisko organów podatkowych

Spadkobierca uzyskuje przychód po umorze-niu pożyczki

Otrzymanie pożyczki jest obojętne podatkowo. Przy-chód po stronie pożyczkobiorcy pojawia się dopiero w momencie, kiedy dochodzi do umorzenia pożyczki lub jej części. W przypadku umorzenia pożyczki za życia pracownika wartość umorzonej pożyczki stanowi przy-chód pracownika.

Jeśli umorzenie pożyczki następuje po śmierci po-życzkobiorcy (pracownika), a w regulaminie zakła-dowego funduszu świadczeń socjalnych lub w umo-wie o udzielenie pożyczki zawarto zapis o obowiązku uregulowania niespłaconych rat pożyczki przez spad-kobierców po śmierci pożyczkobiorcy, to udzielona pożyczka umorzona zostaje spadkobiercy, a nie pra-cownikowi. W tej sytuacji przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fi -zycznych uzyskuje spadkobierca przejmujący obowiąz-ki dłużnika.

Zatem, w przypadku gdy po śmierci pożyczkobior-cy dochodzi do umorzenia pożyczki spadkobiercy, który przejął obowiązki dłużnika, u tego spadkobiercy powsta-je przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podat-ku dochodowym od osób fi zycznych. Przychód ten od-powiada wartości umorzonej pożyczki lub jej części – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu nr ILPB2/415-1012/11-6/AJ.

Przy przedawnieniu długu powstaje przychódZobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużni-

ka z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje. W efekcie zwolnienia dłużnika z całości lub części długu następuje u niego trwały przyrost majątku. Wygaśnięcie zobowią-zania oznacza zmniejszenie lub zlikwidowanie zobo-wiązania pieniężnego, skutkiem czego jest wystąpienie po stronie dłużnika określonej korzyści.

Samo przedawnienie zobowiązania nie wywołuje zmiany charakteru zobowiązania na zobowiązanie bez-zwrotne i nie powoduje powstania przychodu z nieod-płatnego świadczenia. Do czasu więc, kiedy przyznana należność (pożyczka) ma charakter zwrotny, obojętna jest podatkowo. Natomiast przychód powstaje w mo-mencie, gdy staje się ono świadczeniem bezzwrotnym (zobowiązania wygasają).

Jeżeli zatem dokonanie przez fi rmę odpisu niespłaco-nej części pożyczki emerytowi lub renciście w związku

WAŻNE

8


z przedawnieniem długu skutkuje wygaśnięciem przed-miotowych zobowiązań po stronie pożyczkobiorców, to po stronie tych dłużników powstaje z tego tytułu podle-gający opodatkowaniu przychód – interpretacja dyrek-tora Izby Skarbowej w Poznaniu nr ILPB2/415-1016/11-5/ES.

Brak oprocentowania pożyczki nie wpływa na podatek

Udzielenie nieoprocentowanej pożyczki nie stano-wi po stronie pożyczkodawcy nieodpłatnego świad-czenia. Nie rozpoznaje się w świetle ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przychodu w postaci utraconych korzyści, np. odsetek w sytuacji udzielenia nieodpłatnej pożyczki. W związku z tym udzielanie nie-odpłatnych pożyczek nie będzie wywoływało skutków podatkowych u pożyczkodawcy. A zatem nienaliczone przez spółkę odsetki nie będą stanowiły dla wspólnika spółki komandytowej (pożyczkodawcy) przychodu z ty-tułu nieodpłatnych świadczeń. Otrzymanie, jak i nie-odpłatne udzielenie pożyczki jest obojętne podatkowo – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Warsza-wie nr IPPB1/415-856/11-3/EC.

Chcesz pozbyć się rzeczy, sprzedaj je

Zawarcie umowy sprzedaży między określonymi osobami i na kwotę nieprzekraczającą ustawowych limitów pozwala na zwolnienie podatkowe.

Czynności cywilnoprawne, w szczególności umowy zawierane między osobami prywatnymi, tzn. niezwią-zane z prowadzoną działalnością gospodarczą, są opo-datkowane podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Katalog czynności opodatkowanych jest szeroki. Podle-gają mu m.in. umowy sprzedaży, zamiany, zniesienia współwłasności, a zatem transakcje, z którymi każdy podatnik może mieć do czynienia. Sprzedaż samochodu, starego biurka, biżuterii może rodzić konieczność zapła-ty podatku. Jedynie dzięki zwolnieniom z podatku nie zawsze trzeba będzie rozliczać się z fiskusem.

Treść umowyUstawodawca zwolnił z podatku od czynności cy-

wilnoprawnych umowy sprzedaży rzeczy ruchomych o wartości nieprzekraczającej 1 tys. zł. Kwotę tę nale-ży odnieść do podstawy opodatkowania, którą w tym przypadku jest wartość rynkowa rzeczy. Określa się ją na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, ale z uwzględ-nieniem ich miejsca położenia, stanu i stopnia zużycia z dnia zawarcia umowy, bez odliczania długów i cięża-rów.

Z uwagi na obowiązujące zwolnienia podatek nie wy-stąpi także w przypadku sprzedaży: walut obcych, bo-nów i obligacji skarbowych, bonów pieniężnych NBP, sprzedaży instrumentów finansowych firmom inwesty-

cyjnym, bądź za ich pośrednictwem oraz w ramach ob-rotu zorganizowanego czy też sprzedaży towarów gieł-dowych na giełdach towarowych.

Stawki podatku

Wysokość podatku od czynności cywilnoprawnych przy umo-wach sprzedaży:– nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczy-stego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu miesz-kalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wy-nikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkal-nym wynosi 2 proc.,– innych praw majątkowych wynosi 1 proc.

Podatek dochodowyDecydując się na sprzedaż rzeczy, trzeba jeszcze pa-

miętać o rozliczeniu podatku dochodowego. Będzie to konieczne, gdy ze sprzedażą się pośpieszymy. Chodzi o czas, jaki mija między nabyciem a sprzedażą danego przedmiotu. Ustawa o podatku dochodowym od osób fi-zycznych przewiduje, że jednym ze źródeł przychodów (podlegającym PIT) jest sprzedaż rzeczy przed upływem pół roku. Termin ten liczy się od końca miesiąca, w któ-rym nastąpiło nabycie. Zatem jeśli np. kupiliśmy szafę w październiku 2011 r., a teraz już się nam nie podoba, to bez podatku dochodowego sprzedamy ją w maju 2012 r. Warto więc dobrze zaplanować sprzedaż. Wtedy można uniknąć choć jednego podatku.

Gdy jednak ze sprzedażą nie możemy czekać do upły-wu 6 miesięcy, PIT trzeba będzie wpłacić na konto fisku-sa.

Przychodem z odpłatnego zbycia rzeczy jest ich war-tość wyrażona w cenie określonej w umowie, pomniej-szona o koszty odpłatnego zbycia. Jeżeli jednak cena, bez uzasadnionej przyczyny, znacznie odbiega od wartości rynkowej tych rzeczy lub praw, przychód ten określa or-gan podatkowy lub organ kontroli skarbowej w wysoko-ści wartości rynkowej.

Warto o tym uprawnieniu skarbówki pamiętać. Jeśli bowiem urzędnik stwierdzi, że podana cena z umowy sprzedaży rzeczy jest zbyt niska i znacznie odbiega od wartości rynkowej, wezwie strony umowy do zmiany tej wartości lub wskazania przyczyn uzasadniających po-danie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej. W razie nieudzielenia odpowiedzi, niedokonania zmia-ny wartości lub niewskazania przyczyn, które uzasad-niają podanie ceny znacznie odbiegającej od wartości rynkowej, organ podatkowy lub organ kontroli skarbo-wej określi wartość z uwzględnieniem opinii biegłego lub biegłych. To niestety nie koniec kłopotów. Jeżeli bo-wiem wartość ustalona w ten sposób odbiega co naj-mniej o 33 proc. od wartości wyrażonej w cenie, koszty opinii biegłego lub biegłych będzie musiał pokryć zby-wający daną rzecz.

9


Gdy na sprzedaży danej rzeczy (przed upływem pół roku od jej nabycia) zarobimy – wystąpi dochód, który trzeba będzie opodatkować zgodnie ze skalą PIT ze stawkami 18 i 32 proc. Transakcję tę wykażemy w zeznaniu rocznym w rubryce: inne źródła. Natomiast w przypadku gdy na danej transakcji stracimy – zazwyczaj stratę poniesiemy przy sprzedaży samochodu – podatku płacić oczywiście nie trzeba. Jednak w deklaracji można będzie tę stratę wy-kazać. Wtedy w następnych pięciu latach będziemy mogli ją odliczać. Ale tu uwaga, odliczenie będzie możliwe tyl-ko od dochodu z tego samego źródła. Oznacza to, że straty ze zbycia auta nie będziemy mogli odliczyć np. od docho-du uzyskanego ze stosunku pracy. Trzeba też pamiętać, że obniżenie o stratę w którymkolwiek z pięciu kolejnych lat nie może przekroczyć 50 proc. kwoty tej straty.


(t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.).l Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fi zycznych



Kluczowe jest obliczenie terminu 6 miesięcyW przypadku osób fi zycznych nieprowadzących dzia-

łalności gospodarczej źródłem przychodów jest m.in. od-płatne zbycie rzeczy, do których zaliczyć należy również rzeczy ruchome (złoto). Jednak podlegający opodatkowa-niu przychód powstaje wyłącznie, jeśli zbycie następuje w okresie krótszym niż pół roku, licząc od końca miesią-ca, w którym nastąpił zakup. Wobec tego, jeżeli sprze-daż następuje po upływie półrocznego okresu, wówczas przychód osiągnięty z tej sprzedaży nie podlega opodat-kowaniu podatkiem dochodowym, bowiem czynność ta nie stanowi źródła przychodu dla celów tego podatku – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Warsza-wie nr IPPB4/415-736/11-4/JK3.

Przy sprzedaży auta można uwzględnić kosztyPrzychodem ze sprzedaży samochodu jest cena, któ-

rą podatnik uzyskał od kupującego, wynikająca z umo-wy sprzedaży, o ile odpowiada wartości rynkowej tego samochodu. Natomiast kosztem uzyskania przycho-du z tytułu sprzedaży samochodu, przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło na-bycie, jest wartość samochodu przyjęta do obliczenia 10-proc. zryczałtowanego podatku dochodowego zapłaco-nego z tytułu wygranej w konkursie (auto pochodziło z wygranej) – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi nr IPTPB2/415-155/11-4/KR.

Transakcja powyżej 1 tys. jest opodatkowanaKażda czynność sprzedaży, na podstawie której po-

datnik będzie nabywać złoto dewizowe o wartości ryn-

kowej przekraczającej 1 tys. zł, będzie podlegać opodat-kowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Z tytułu zawarcia każdej umowy kupna-sprzedaży tego złota podatek od czynności cywilnoprawnych należny będzie w wysokości 2 proc., naliczanej od wartości ryn-kowej nabywanego towaru. Obowiązek zapłaty podatku będzie ciążył na podatniku. Podatek ten będzie trzeba zapłacić bez wezwania w ciągu 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego (chwila dokonania czynności cywilnoprawnej). Wraz z zapłatą podatku należy złożyć deklarację PCC-3. Dla ustalenia podstawy opodatkowa-nia czynność zakupu złota można udokumentować ka-sowym dowodem na okaziciela (nieidentyfikującym osoby sprzedającej), o ile wskazana w tym dokumencie wartość zakupionego złota będzie odpowiadać wartości rynkowej – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach nr IBPBII/436-58/11/MZ.

Użyczenie też zainteresuje fi skusa

Umowa użyczenia zawarta przez przedsiębiorcę na potrzeby prowadzonej fi rmy nie spowoduje powsta-nia przychodu, gdy użyczającym będzie członek ro-dziny.

Użyczenie jest umową nieodpłatną, w której uży-czający zobowiązuje się zezwolić biorącemu przez czas oznaczony lub nieoznaczony na używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Przedmiotem użyczenia mogą być zarówno nieruchomości, jak i ruchomości, np. samocho-dy, maszyny czy narzędzia. Biorący rzecz do używania nie może być zobowiązany do jakiegokolwiek świadcze-nia wzajemnego. Cechą charakterystyczną umowy uży-czenia jest bowiem nieodpłatność. W wyniku zawarcia takiej umowy przedsiębiorca może bezpłatnie dyspono-wać przedmiotem użyczenia na cele prowadzonej dzia-łalności gospodarczej, co niewątpliwie oznacza powsta-nie po jego stronie określonych korzyści. Przedsiębiorca uzyskuje zatem tzw. nieodpłatne świadczenie. Stanowi ono przychód podlegający podatkowi dochodowemu. Przychodami z działalności gospodarczej są bowiem także wartości otrzymanych świadczeń w naturze i in-nych nieodpłatnych świadczeń.

Rozliczenie biznesmenaPrzy prowadzeniu fi rmy zawieranie umów użyczenia

jest czymś bardzo powszechnym. Zazwyczaj użyczane są nieruchomości bądź ich części. U przedsiębiorcy, który na potrzeby prowadzonej działalności korzysta nieod-płatnie z cudzej nieruchomości, występuje przychód do opodatkowania w postaci nieodpłatnego świadczenia. Jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie bu-dynku lub lokalu, wartość świadczeń ustala się według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie za-warcia umowy najmu tego lokalu lub budynku. Ustawo-dawca nie określił zasad ustalania równowartości czyn-szu. Ważne jest tylko, aby wartość ta zbliżona była do

10


cen rynkowych. Warto więc sprawdzić, jakie stawki za wynajem są uzyskiwane za podobne nieruchomości na rynku lokalnym, oraz zaopatrzyć się np. w oferty praso-we w zakresie najmu nieruchomości z okresu objętego umową użyczenia.

Z rodziną można zyskaćUżyczenie nieruchomości na potrzeby związane

z prowadzoną działalnością gospodarczą nie zawsze po-woduje powstanie przychodu do opodatkowania. Zgod-nie z art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o podatku dochodowym od osób fi zycznych wartość świadczeń w naturze i in-nych nieodpłatnych świadczeń jest wolna od podatku w przypadku świadczeń otrzymanych od osób zaliczo-nych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu ustawy o podatku od spadków i darowizn. I grupa podatkowa obejmuje małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Do II grupy ustawodawca zaliczył natomiast: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżon-ków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, mał-żonków innych zstępnych. Oznacza to, że dla celów po-datku dochodowego od osób fi zycznych nie ustala się przychodu w przypadku umowy użyczenia zawartej w rodzinie.

W wyniku zawarcia umowy użyczenia nieruchomo-ści zgodnie z ogólną zasadą przychód powstaje nie tylko u biorącego w użyczenie, ale również po stronie użycza-jącego. Ustawodawca w ten sposób chciał wyelimino-wać nadużycia polegające na zawieraniu nieodpłatnych umów użyczenia nieruchomości i unikaniu obowiązku zapłaty podatku, gdy w rzeczywistości transakcja ma charakter odpłatny.

Użyczenie ruchomościNa podstawie umowy użyczenia można też korzy-

stać z cudzych ruchomości. Również w takiej sytu-acji powstaje u przedsiębiorcy przychód. Ustala się go na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnieniu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz cza-su i miejsca udostępnienia. Przedsiębiorca korzystają-cy z cudzej rzeczy może zaliczyć do kosztów uzyska-nia przychodów zwykłe koszty jej utrzymania. Jeżeli przedmiotem użyczenia jest samochód, to będą to np. wydatki na paliwo, a także koszty drobnych bieżących napraw. Za zwykłe koszty nie mogą być natomiast uznane m.in. koszty ubezpieczenia czy też podatek od środków transportu.

Umowa użyczenia powinna zawierać takie dane, jak: strony umo-wy, przedmiot użyczenia, czas trwania umowy, zwykłe koszty utrzymania rzeczy, które ponosi biorący w użyczenie.

Przychód nie powstanie w sytuacji, gdy umowa uży-czenia została zawarta z osobą zaliczoną do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn.





Użyczenie jest umową nieodpłatnąNa podstawie umowy użyczenia u biorącego rzecz nie

powstaje obowiązek spełnienia na rzecz dającego jakie-kolwiek świadczenie wzajemne (przy czym za świadcze-nie na rzecz dającego nie uznaje się zwykłych kosztów utrzymania rzeczy użyczonej, ponoszonych przez biorą-cego w związku z używaniem rzeczy). Stąd z uwagi na fakt, że w ramach umowy użyczenia zobowiązany do świadczenia jest tylko użyczający, umowa ta określana jest jako jednostronnie zobowiązująca – nie jest umową wzajemną. Cechą istotną użyczenia jest więc nieodpłat-ność.

Świadczenie realizowane przez spółkę na podstawie umowy polegające na nieodpłatnym użyczeniu pojaz-dów, jako związane z jej działalnością gospodarczą, nie podlega opodatkowaniu VAT – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie nr IPPP1-443-1153/11-2/MP.

Można uniknąć podatku przy wzajemności świadczeń

Umowa przejęcia od fi rmy urządzenia technicznego do analizy składu chemicznego surowca (które podat-nik będzie zobowiązany używać w trakcie produkcji wy-robów dla fi rmy) będzie umową wzajemną, a co za tym idzie nie powstanie po stronie podatnika przychód po-datkowy z tytułu otrzymania nieodpłatnie lub częścio-wo odpłatnie rzeczy.

Zawarta umowa przyniesie bowiem korzyści dla obu stron – użyczenie urządzenia związane jest bowiem z zaspokojeniem ściśle oznaczonego interesu jego wła-ściciela w postaci zagwarantowania odpowiedniej ja-kości otrzymywanych przez niego produktów – inter-pretacja dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach nr IBPBI/2/423-711/11/MS.

Sprzedaż kończy użyczenieW wyniku sprzedaży nieruchomości nastąpi zakoń-

czenie umowy użyczenia, ponieważ dotychczasowy właściciel – podatnik przeniesie na nabywcę (użytkow-nika) tytuł prawny do nieruchomości i to on stanie się jej właścicielem. Skoro więc nieruchomość ta stanie się

WAŻNE

11


wyłączną własnością dotychczasowego użytkownika, tym samym nie można mówić o jakiejkolwiek umowie użyczenia, której istotą jest występowanie co najmniej dwóch podmiotów prawa: użyczającego oraz użytkow-nika – interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w War-szawie nr IPPB1/415-562/11-2/KS.

Jesteś hojny, zgłoś to w skarbówce

Na poinformowanie urzędu skarbowego o przeka-zaniu darowizny w ramach najbliższej rodziny podat-nicy mają pół roku. Dzięki temu unikną podatku.

Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Oświadczenie darczyńcy po-winno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednak umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy będzie ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zosta-ło spełnione.

Opodatkowanie otrzymanej darowizny będzie zależa-ło przede wszystkim od stopnia pokrewieństwa między darczyńcą a obdarowanym. Najwięcej przywilejów usta-wodawca przewidział przy transakcjach zawieranych między rodziną. Im pokrewieństwo dalsze, tym większe obowiązki podatkowe i wysokość podatku.

Regulacje ustawowePodatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie

przez osoby fi zyczne własności rzeczy znajdujących się w Polsce lub praw majątkowych wykonywanych na te-rytorium RP, tytułem m.in. darowizny, polecenia dar-czyńcy.

Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych. Obowiązek podatkowy po-wstaje: l przy nabyciu w drodze darowizny – z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu nota-rialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy – z chwilą spełnienia przyrze-czonego świadczenia; jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powsta-je z chwilą złożenia takich oświadczeń; l przy nabyciu z polecenia darczyńcy – z chwilą wyko-nania polecenia.Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych

rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i cię-żarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli przed dokonaniem wymiaru podatku nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siłą wyższą, do ustalenia wartości przyj-muje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru, a od-szkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru.

Obliczenie podatkuWysokość podatku ustala się w zależności od grupy

podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego sto-sunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe.

W ustawie o podatku od spadków i darowizn znajduje się podział na trzy grupy podatkowe: l do grupy I zalicza się: małżonka, zstępnych, wstęp-nych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów; l do grupy II zalicza się: zstępnych rodzeństwa, rodzeń-stwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków in-nych zstępnych; l do grupy III zalicza się innych nabywców.

Za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również przysposa-biających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych.

Grupa zerowaJeżeli darczyńca i obdarowany są najbliższą rodziną,

mogą skorzystać ze specjalnego zwolnienia z podatku. Jest ono zawarte w art. 4a ustawy o podatku od spad-ków i darowizn. Zgodnie z tym przepisem zwalnia się z podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątko-wych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli w przypadku da-rowizny:

1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw mająt-kowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowe-go w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obo-wiązku podatkowego, oraz

2) udokumentują – w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie pięciu lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę wolną od podatku – ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabyw-cy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocz-towym.

Złożenie zawiadomienia o darowiźnie do urzędu skarbowego jest warunkiem zwolnienia z podatku. Je-śli nie zostanie ono złożone lub złożone zostanie po ter-minie, podatek trzeba płacić na zwykłych, obowiązują-cych pierwszą grupę podatkową zasadach. Warto zatem o tym obowiązku pamiętać.

Stopień pokrewieństwaNie każdy i nie zawsze może korzystać ze zwolnień od

podatku. Czasem podatek zapłaci nawet członek najbliż-

WAŻNE

12


szej rodziny. Wystarczy, że nie złoży lub złoży po termi-nie zawiadomienie o przekazanej darowiźnie. Zawiado-mienia tego należy dokonać na formularzu SD-Z2. Gdy podatnik pomyli druki i np. zamiast SD-Z2 złoży SD-3 – ale w ustawowym terminie i po spełnieniu innych wa-runków – urząd skarbowy nie powinien zabierać mu ulgi. Takie stanowisko prezentuje Ministerstwo Finan-sów.

Kwoty wolne od podatku przy darowiznach

Opodatkowaniu podlega nadwyżka ponad:– 9637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podat-

kowej,– 7276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podat-

kowej,– 4902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podat-

kowej.

Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabyw-cę, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątko-wych o czystej wartości przekraczającej kwoty wolne. Po ustaleniu podstawy opodatkowania od tak określo-nej kwoty w pierwszej kolejności odejmowana jest ści-śle określona kwota, która nie podlega opodatkowa-niu. Co oczywiste, kwoty te są różne dla każdej z trzech grup podatkowych.

Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie pięciu lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie na-bycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości na-bytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi.

Czy darowizny między rodzicem a dzieckiem trzeba rozliczać

Podatniczka dostała od matki sprzęt AGD o wartości 7 tys. zł. Jest to pierwsza darowizna. Wcześniejsze prezenty nigdy nie przekra-czały w ciągu 5 lat 500 zł (prezenty okazjonalne: urodzinowe, świą-teczne itp.). Czy córka musi zapłacić podatek? Nie. W takim przypadku można będzie skorzystać ze zwolnie-nia z podatku (najbliższa rodzina: córka jest zstępną dla matki). W takim przypadku nie trzeba będzie zawiadamiać urzędu, gdyż wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym na-stąpiło ostatnie nabycie, nie przekracza 9637 zł (nawet po uwzględ-nieniu prezentów wcześniejszych). To kwota wolna od podatku

dla pierwszej grupy, która jest jednocześnie kwotą graniczną, do momentu przekroczenia której nie trzeba składać zawiadomienia o nabyciu darowizny. Gdyby jednak podatniczka uzyskała w kolejnym roku następ-ną darowiznę o podobnej wartości, np. matka podaruje jej samochód, córka musiałaby ten fakt zgłosić w urzędzie skarbo-wym. Wartość majątku nabytego od matki w ciągu 5 lat prze-kroczyłaby wtedy ustawowy limit 9637 zł. Aby skorzystać ze zwolnienia od podatku, córka powinna złożyć wtedy zawiado-mienie SD-Z2.

Czy cudzoziemiec zgłosi darowiznęPolski obywatel chce przekazać dwóm córkom mającym obywa-telstwo francuskie (mieszkającym we Francji) nieruchomość poło-

Kwoty nadwyżki w zł

Podatek wynosi

ponad do

1) od nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej

10 278 3 proc.

10 278 20 556 308 zł 30 gr i 5 proc. nad-wyżki ponad 10 278 zł

20 556 822 zł 20 gr i 7 proc. nad-wyżki ponad 20 556 zł

2) od nabywców zaliczonych do II grupy podatkowej

10 278 7 proc.

10 278 20 556 719 zł 50 gr i 9 proc. od nadwyżki ponad 10 278 zł

20 556 1644 zł 50 gr i 12 proc. od nadwyżki ponad 20 556 zł

3) od nabywców zaliczonych do III grupy podatkowej

10 278 12 proc.

10 278 20 556 1233 zł 40 gr i 16 proc. od nadwyżki ponad 10 278 zł

20 556 2877 zł 90 gr i 20 proc. od nadwyżki ponad 20 556 zł

Stawki podatku od darowiznPodatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatko-

wania ponad kwotę wolną od podatku, według następu-jących skal:

PRZYKŁAD

PRZYKŁAD

13


żoną w Polsce. Czy taką transakcję trzeba rozliczyć przed polskim urzędem skarbowym? Opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn podlega m.in. nabycie przez osoby fi zyczne w drodze darowizny własności rzeczy znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych wy-konywanych na terytorium Polski. Nie oznacza to jednak automa-tycznie konieczności zapłaty podatku, gdyż do darowizn dokony-wanych pomiędzy ściśle określonymi osobami bliskimi może mieć zastosowanie zwolnienie. Z podatku zwolnione jest m.in. nabycie przez zstępnych (w tym dzieci) własności rzeczy lub praw majątko-wych w drodze darowizny. Ma ono zastosowanie do nabywców mających m.in. obywatel-stwo polskie oraz obywatelstwo innych państw członkowskich UE oraz mających w tych państwach miejsce zamieszkania, a więc również do obywateli Francji. Warunkiem zastosowania zwolnienia jest zgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego. Obowiązek ten nie występuje jednak w przypadku umów do-konywanych w formie aktu notarialnego, a więc m.in. wszyst-kich umów mających za przedmiot przeniesienie własności nie-ruchomości. W efekcie dokonanie przez polskiego obywatela darowizny nie-ruchomości położonej w Polsce na rzecz jego córek – obywatelek Francji – podlega ustawie o podatku od spadków i darowizn, ale jednocześnie będzie zwolnione z opodatkowania.

Jak prawidłowo liczyć 5 lat przy otrzymywaniu darowizn

Podatnik otrzymał w 2000 r. od ojca darowiznę w wysokości 2 tys. zł.Kolejne darowizny dostał w 2002 r. – 3 tys. zł, w 2006 r. – 5 tys. zł, w 2007 r. – 2 tys. zł i w 2008 r. – 9 tys. zł. Darowizny były dokonywa-ne przez 9 lat. Jak obliczyć lata i kwoty, aby prawidłowo rozliczyć te pieniądze w urzędzie skarbowym? W pierwszym okresie pięcioletnim, czyli w latach 2000–2004, po-datnik otrzymał w formie darowizny 5 tys. zł. Dlatego podatku nie płacił. W kolejnym okresie 2001–2005 nic się nie zmieniło (3 tys. zł). Identycznie było w latach 2002–2006 (8 tys. zł) i latach 2003–2007 (7 tys. zł). Ale już w latach 2004–2008 suma darowizn otrzymanych przez podatnika przekroczyła kwotę wolną dla pierwszej grupy podat-kowej, do której należy podatnik, czyli 9637 zł. W tym okresie podatnik otrzymał od ojca w formie darowizn 16 tys. zł. A zatem od nadwyżki ponad kwotę wolną, czyli od 6363 zł, powinien zapłacić podatek, który wyliczany byłby według stawki 3 proc. i wyniósłby 191 zł.

Czy przy darowiźnie mieszkania jest specjalna ulga

Synowa otrzymała w darowiźnie od teściów miesz-kanie o rynkowej wartości 240 tys. zł. Czy skorzysta z ulgi, która pozwoli uniknąć podatku od takiego podarunku? Taka osoba nie jest zaliczana do zerowej grupy podatkowej. Nie może zatem korzystać z całkowitego zwolnienia z podatku od

darowizn. Podlega opodatkowaniu na zasadach przewidzianych dla pierwszej grupy podatkowej. Zakładamy, że podatniczka nie korzysta z ulgi mieszkaniowej, bo posiada własne mieszkanie. To oznacza, że obliczając podatek od wartości mieszkania wynoszą-cej 240 tys. zł odejmie 9637 zł. Kwota ta zwolniona jest z podatku w przypadku osób należących do pierwszej grupy podatkowej, a z takimi mamy do czynienia w tym przypadku. Oznacza to, że syno-wa będzie obliczała podatek od wartości mieszkania wynoszącej 230 363 zł. Przy takiej wartości mieszkania zastosowanie ma trzeci przedział skali przewidzianej dla osób zaliczanych do pierwszej gru-py podatkowej w podatku od spadków, a zatem podatek wyniesie 822 zł 20 gr + 7 proc. od nadwyżki ponad 20 556 zł. Otrzymujemy zatem: 822 zł 20 gr + [ (230 363 zł - 20 556 zł) x 0,07], co daje nam 15 508,69 zł (822 zł 20 gr + 14 686 zł 49 gr). Po zaokrągleniu do pełnych złotych do zapłaty jest 15 509 zł podatku.

Czy darowizna może być potraktowana jak pożyczka

Matka podarowała córce 15 tys. zł. Jednak po roku stwierdziła, że córka powinna jej zwrócić tę kwotę. Jak rozliczyć taką umowę? Z dokonaniem darowizny mamy do czynienia, gdy darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdaro-wanego kosztem swego majątku. Oświadczenie darczyńcy po-winno być złożone w formie aktu notarialnego, ale umowa da-rowizny w przypadku niezachowania szczególnej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Zwalnia się z podatku nabycie, m.in. w drodze darowizny, wła-sności rzeczy lub praw majątkowych przez: małżonka, zstęp-nych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma, macochę. Uprzywilejowanie nabycia między tymi osobami następuje wy-łącznie pod warunkiem: zgłoszenia nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skar-bowego w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obo-wiązku podatkowego oraz udokumentowania – gdy przedmio-tem nabycia tytułem darowizny są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie pięciu lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie naby-cie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostat-nio nabytych, przekracza kwotę 9637 zł – ich otrzymania do-wodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościo-wo-kredytową lub przekazem pocztowym. Jeżeli z treści umowy oraz okoliczności towarzyszących czyn-ności wynika, że dokonana transakcja nosi cechy charaktery-styczne dla pożyczki, bowiem dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości, to wówczas należy przeana-lizować zasadność zwolnienia z podatku na podstawie ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Ustawodawca zwolnił z opodatkowania pożyczki w formie pie-niężnej udzielane na podstawie umowy zawartej między osobami,

PRZYKŁAD

PRZYKŁAD

PRZYKŁAD

14


o których mowa w art. 4a ustawy o podatku od spadków i daro-wizn, w wysokości przekraczającej 9637 zł. Analizowane zwolnie-nie pożyczek jest więc zharmonizowane z ustawą o podatku od spadków i darowizn. Możliwość skorzystania z omawianego zwol-nienia jest uzależniona od spełnienia dwóch warunków: złożenia deklaracji w sprawie podatku właściwemu organowi podatkowe-mu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności oraz udoku-mentowania faktu otrzymania przez biorącego pożyczkę wska-zanej w deklaracji kwoty pieniężnej. Udokumentowanie to może mieć wyłącznie formę przelewu lub wpłaty na rachunek bankowy albo na rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędno-ściowo-kredytową biorącego, albo adresowanego na jego nazwi-sko przekazu pocztowego.

Czy osoby niespokrewnione zapłacą podatekPrzyjaciółki w ciągu roku obdarowują się prezentami. Okazją do tego są święta, mikołajki, urodziny czy imieniny. Czy powinny dla celów podatkowych obliczać wartość tego typu darowizn? Obdarowani, którzy nie są spokrewnieni, od podarunku, którego wartość przekracza 4902 zł, powinni zapłacić podatek. Między rodzi-ną jest trochę lepiej. Najbliżsi, którzy przekazują sobie prezenty, są z podatku od darowizn zwolnieni do 9637 zł. Gdy prezent przekroczy tę kwotę, w ciągu pięciu lat, czyli sumując np. wartość prezentów świątecznych z ostatnich pięciu lat, aby skorzystać ze zwolnienia od podatku, trzeba będzie darowiznę zgłosić w urzędzie skarbowym. Organy podatkowe mają prawo sprawdzać wszelkie transakcje dokonywane między podatnikami. Jednak np. w przypadku kon-troli w ramach nieujawnionych źródeł przychodów, gdy podatnik powoła się na otrzymanie prezentu o wysokiej wartości, urzędnik z pewnością sprawdzi, czy został odprowadzony podatek od da-rowizny. Dodatkowo powołanie się na taką darowiznę, która nie została opodatkowana, oznacza konieczność zapłaty sankcyjnego, 20-proc. podatku.

PODSTAWA PRAWNAl Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t.j. Dz.U.

z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.).

Odziedziczyłeś majątek, sprawdź, czy nie podzielisz

się nim z fi skusemPodatnik, który otrzymał w spadku majątek, powi-

nien wykazać to przed naczelnikiem urzędu skarbo-wego. Trzeba to zrobić w odpowiednim terminie.

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia. Otwarcie następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Jed-nak obowiązek podatkowy powstaje dopiero z chwilą przyjęcia spadku. Jeżeli nabycie spadku potwierdzone jest postanowieniem sądu, obowiązek podatkowy po-wstaje z chwilą uprawomocnienia się tego postanowie-nia.

Obowiązki podatkowePodatkowi od spadków i darowizn podlega m.in. na-

bycie przez osoby fi zyczne własności rzeczy znajdują-cych się na terytorium Polski lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium naszego kraju tytułem: dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testa-mentowego, zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu.

Podatek płaci się także od spadków z zagranicy. Za-graniczny spadek podlega opodatkowaniu w Polsce, gdy spadkobierca ma obywatelstwo polskie lub ma miejsce stałego pobytu w Polsce w chwili otwarcia spadku, czy-li gdy uwzględnimy odpowiednie przepisy kodeksu cy-wilnego – w momencie śmierci spadkodawcy. To ta data będzie zatem rozstrzygająca dla ustalenia, czy spadek zagraniczny będzie podlegał opodatkowaniu w Polsce czy nie. Podatkowi nie podlega nabycie własności rzeczy ruchomych znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych podlegających wykonaniu w kraju, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani też spadkodawca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałe-go pobytu lub siedziby na terytorium Polski.

Umowny dział spadku jest porozumieniem spadkobierców co do tego, jakie składniki majątkowe, wchodzące w skład całości spad-ku (tzw. masy spadkowej), mają przypaść poszczególnym osobom w ramach przyznanych im udziałów. Dokonanie podziału majątku spadkowego jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje zgoda wszyst-kich spadkobierców.

Moment przyjęcia spadkuSpadkobierca może przyjąć spadek bez ogranicze-

nia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste) bądź z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z do-brodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

W przypadku spadków obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych. Przy nabyciu przez dziedziczenie obowiązek podatkowy po-wstaje z chwilą przyjęcia spadku. Spadkobierca nabywa spadek w momencie jego otwarcia, co następuje z chwi-lą śmierci spadkodawcy.

Obowiązek podatkowy powstaje także: l przy nabyciu w drodze zapisu, dalszego zapisu lub z polecenia testamentowego – z chwilą wykonania zapisu, dalszego zapisu lub polecenia; l przy nabyciu tytułem zachowku – z chwilą zaspokoje-nia roszczenia lub jego części; l przy nabyciu praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci – z chwilą śmierci wkładcy; l przy nabyciu jednostek uczestnictwa funduszu inwe-stycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci – z chwilą śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego.

PRZYKŁAD

WAŻNE

15


Stopień pokrewieństwaZarówno wysokość podatku od spadków, jak i przysłu-

gujące spadkobiercom zwolnienia, kwoty wolne i inne przywileje, uzależnione są m.in. od stopnia pokrewień-stwa między spadkodawcą i spadkobiercą.

Obowiązująca w tym zakresie ustawa dzieli podatni-ków na trzy podstawowe grupy, dla których przewidzia-no różne tryby opodatkowania, z odrębnymi kwotami wolnymi i skalami podatkowymi dla każdej z nich. Do pierwszej grupy podatkowej zalicza się małżonka, zstęp-nych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Za rodziców uważa się rów-nież przysposabiających, a za zstępnych także przyspo-sobionych i ich zstępnych.

Z kolei do drugiej grupy podatkowej zalicza się zstęp-nych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i ro-dzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżon-ków, małżonków innych zstępnych.

Do trzeciej grupy zaliczono innych nabywców, czy-li tak naprawdę osoby, które w stosunku do darczyńcy lub spadkobiercy nie są w żaden sposób spokrewnione lub spowinowacone.

Istnieje jeszcze tzw. grupa zerowa (określona w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn), choć nie zo-stała ona w ten sposób zdefi niowana w przepisach. Ta grupa pod pewnymi warunkami objęta jest całkowitym zwolnieniem z podatku od spadków. Do niej zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę.

Kwoty wolne od podatku przy spadkach

Opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, wła-sności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej tzw. kwoty wolne. Kwoty te są różne dla każdej z trzech grup podatko-wych. Opodatkowaniu przy spadkach podlega nadwyżka ponad:– 9637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podat-

kowej,– 7276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podat-

kowej,– 4902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podat-

kowej.

Zwolnienie dla najbliższychOd podatku od spadków i darowizn zwalnia się (cał-

kowicie, czyli bez względu na to, co i o jakiej wartości nabyto) nabycie własności rzeczy lub praw majątko-wych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego. Na złożenie oświad-czenia przy otrzymaniu spadku będziemy mieli tyle samo czasu co przy otrzymaniu darowizny, czyli 6 mie-sięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego. Za-

wiadomienie składa się na formularzu SD-Z2. Jeśli nie zostanie ono złożone lub złożone zostanie po termi-nie, podatek trzeba płacić na zasadach obowiązujących pierwszą grupę podatkową.

W formularzu oznaczonym SD-Z2 należy dokładnie opisać wszystko, co po określonej osobie odziedziczyli-śmy.

Podatnicy, którzy nie korzystają ze zwolnienia prze-widzianego dla zerowej grupy podatkowej, są zobowią-zani złożyć, w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rze-czy lub praw majątkowych według ustalonego wzoru (formularz SD-3).

Skoro zeznanie należy złożyć w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, oznacza to, że: l przy nabyciu w drodze dziedziczenia zeznanie trzeba złożyć w ciągu miesiąca od przyjęcia spadku, l przy nabyciu w drodze zapisu, dalszego zapisu lub z polecenia testamentowego – w ciągu miesiąca od wykonania zapisu, dalszego zapisu lub polecenia, l przy nabyciu tytułem zachowku – w ciągu miesiąca od zaspokojenia roszczenia lub jego części, l przy nabyciu praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci – w ciągu miesiąca od śmierci wkładcy, l przy nabyciu jednostek uczestnictwa funduszu in-westycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek śmierci – w ciągu miesiąca od śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego.

Czy dział spadku trzeba zgłosić do urzędu skarbowego

Mąż i brat zmarłej podatniczki odziedziczyli po niej dom i wkłady oszczędnościowe. Wartość wkładów to 1 mln zł.Dom wart jest tyle samo. Spadkobiercy postanowili po-dzielić się spadkiem. Jeden weźmie dom, drugi oszczędno-ści. Transakcja zostanie przeprowadzona u notariusza. Czy o dokonanym podziale musi dowiedzieć się skarbówka? Tak. Najbliższa rodzina, która dokonuje działu spadku i chce skorzystać ze zwolnienia z podatku, musi o dziale zawiadomić urząd skarbowy. Umowa działu spadku jest możliwa dopiero po uzyskaniu sądowe-go postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Z chwilą uprawo-mocnienia się postanowienia o nabyciu spadku powstaje obowią-zek podatkowy, również w przypadku zwolnienia od podatku na podstawie art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Wa-runkiem uzyskania wskazanego zwolnienia jest złożenie w termi-nie 6 miesięcy organowi podatkowemu stosownego zgłoszenia. Jedynie w przypadku gdyby z jakiegoś powodu składniki spad-ku podlegające działowi nie zostały zgłoszone organowi po-datkowemu do opodatkowania, obowiązek podatkowy po-wstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej na fakt ich nabycia.

PRZYKŁAD

16


Jeśli umowa o podział spadku została sporządzona u notariusza, on zawiadomi właściwego naczelnika urzędu skarbowego o prze-prowadzonej transakcji.


z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.).

Przy obrocie nieruchomościami unikniesz podatku

Członkowie rodziny często zawierają transakcje związane z nieruchomościami. Kupowanie, sprzeda-wanie, użyczanie, wynajmowanie mieszkań czy do-mów wiąże się z obowiązkami podatkowymi.

Fiskus interesuje się wszelką aktywnością podatni-ka, również tą związaną z obrotem nieruchomościami. Przy kupnie nieruchomości trzeba będzie zapłacić m.in. podatek od czynności cywilnoprawnych. Przy otrzyma-niu mieszkania lub domu w sposób nieodpłatny – da-rowiźnie lub spadku – trzeba liczyć się z koniecznością zapłaty podatku od spadków i darowizn. Natomiast przy sprzedaży nieruchomości trzeba będzie zapłacić podatek dochodowy od osób fi zycznych od uzyskanego z trans-akcji dochodu. Są jednak sposoby na uniknięcie zapłaty – ulgi podatkowe.

Nabycie nieruchomości a PCCJeśli kupujemy nieruchomości na rynku wtórnym,

wystąpi obowiązek rozliczenia podatku od czynno-ści cywilnoprawnych (PCC). Od kupna mieszkania lub domu na rynku wtórnym trzeba zapłacić 2-proc. poda-tek, liczony od wartości nieruchomości. Jeśli np. podat-nik kupi dom za 500 tys. zł, podatek do zapłaty wynie-sie 10 tys. zł.

Gdy sprzedającym będzie fi rma, może się zdarzyć, że zamiast podatku od czynności cywilnoprawnych bę-dzie trzeba zapłacić podatek od towarów i usług. W żad-nym jednak przypadku podatki te się nie kumulują. Albo zapłacimy podatek od czynności cywilnoprawnych, albo VAT.

Obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywil-noprawnych powstaje z chwilą dokonania czynności cy-wilnoprawnej. Obliczony podatek pobierze od nas jako płatnik notariusz w momencie podpisywania aktu no-tarialnego. Podatek będzie wpłacony do urzędu skarbo-wego właściwego ze względu na miejsce położenia nie-ruchomości.

Kupując nowe mieszkanie (dom) od dewelopera trze-ba liczyć się z tym, że oprócz ceny mieszkania trzeba bę-dzie zapłacić 8 proc. VAT. Stawka ta ma zastosowanie m.in. w odniesieniu do obiektów budownictwa miesz-kaniowego lub ich części, z wyłączeniem lokali użytko-wych.

Jeśli kupujemy nieruchomość na kredyt, do wydat-ków związanych z transakcją trzeba będzie doliczyć podatek od hipoteki. Stawki podatku od czynności cy-wilnoprawnych od ustanowienia hipoteki określane są z uwzględnieniem rodzaju wierzytelności zabezpieczo-nej hipoteką i wynoszą: 0,1 proc. kwoty zabezpieczonej wierzytelności, w przypadku gdy hipoteka zabezpiecza wierzytelności istniejące, albo 19 zł, w przypadku gdy hi-poteka zabezpiecza wierzytelności o wysokości nieusta-lonej.

Podatek od ustanowienia hipoteki trzeba zapłacić w ciągu 14 dni od powstania obowiązku podatkowego. Konieczne będzie też złożenie deklaracji PCC-3 do urzę-du skarbowego.

Forma nabyciaKupując mieszkanie, wszystkich formalności musi-

my dokonać u notariusza. To zapewni nam gwarancję prawidłowego nabycia lokalu. Z drugiej strony notariusz jako płatnik pobierze od nas podatek i wpłaci go właści-wemu urzędowi skarbowemu.

Jednak notariusz nie wykona swojej pracy za darmo. Zgodnie z przepisami o notariacie notariuszowi za do-konanie czynności notarialnych przysługuje wynagro-dzenie określone na podstawie umowy ze stronami czynności, nie wyższe jednak niż maksymalne stawki taksy notarialnej właściwe dla danej czynności.

Notariusz wymienia na każdym sporządzonym doku-mencie wysokość pobranego wynagrodzenia, podatków i innych opłat, powołując się na podstawę prawną.

Możliwe zwolnieniePrzeniesienie własności nieruchomości zwolnione

jest z podatku od czynności cywilnoprawnych, pod wa-runkiem że w chwili dokonania czynności nabyte grun-ty stanowią gospodarstwo rolne albo utworzą gospo-darstwo rolne lub wejdą w skład gospodarstwa rolnego będącego własnością nabywcy.

Podatku nie trzeba płacić także przy sprzedaży nie-ruchomości, prawa użytkowania wieczystego czy też praw spółdzielczych, jeżeli nabywcą jest były właściciel (wieczysty użytkownik) nieruchomości wywłaszczonej, sprzedanej na cele publiczne lub wykupionej na podsta-wie przepisów o ochronie i kształtowaniu środowiska. Zwolnienie przysługuje w wysokości kwoty otrzymane-go odszkodowania lub uzyskanej ceny, pod warunkiem że nabycie nastąpiło w ciągu pięciu lat od daty otrzyma-nia odszkodowania lub zapłaty.

Zwolniona z podatku jest także sprzedaż budyn-ku mieszkalnego lub jego części, lokalu mieszkalne-go stanowiącego odrębną nieruchomość, własnościo-wego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do loka-lu w małym domu mieszkalnym, jeżeli następuje ona: w wykonaniu lub w związku z wielostronną umową o zamianie budynku lub praw do lokalu albo w celu uzyskania w zamian spółdzielczego lokatorskie-

17


go prawa do lokalu albo budynku mieszkalnego lub jego części, zajmowanego przez nabywcę na podsta-wie umowy najmu, określonej w przepisach o ochro-nie praw lokatorów. Podatkowa preferencja obejmuje również zamianę budynku mieszkalnego lub jego czę-ści, lokali mieszkalnych stanowiących odrębną nie-ruchomość, spółdzielczych własnościowych praw do lokalu mieszkalnego, jeżeli stronami umowy są oso-by zaliczone do I grupy podatkowej, zgodnie z prze-pisami o podatku od spadków i darowizn (małżonek, zstępny, wstępny, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie).

Szacowanie wartości nieruchomości

Urząd może powołać biegłego, który wyceni wartość mieszka-nia. Na podstawie takiej opinii urząd ustala wysokość podatku.Wartość rynkową przedmiotu czynności cywilnoprawnej okre-śla się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w danej miejscowości w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatun-ku, z uwzględnieniem ich stanu i stopnia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia dokonania tej czynności, bez odliczenia długów i ciężarów. Jeżeli podatnik nie określił wartości przedmiotu tej czynności lub wartość okre-ślona przez strony nie odpowiada, według oceny organu podat-kowego, jej wartości rynkowej, organ ten wezwie podatnika do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krót-szym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocze-śnie wartość według własnej, wstępnej oceny.Jeżeli podatnik pomimo wezwania urzędu nie określi wartości lub poda wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, organ podatkowy dokona jej określenia na podstawie opinii biegłego. Jeżeli wartość określona w ten sposób przekroczy o 33 proc. wartość podaną przez strony, koszty opinii ponoszą solidarnie strony czynności cywilnoprawnej.

Już tylko dwa sposoby w PITSposób skorzystania z ulg podatkowych przy rozli-

czaniu nieruchomości zacznijmy od omówienia ich zbycia, bo to najczęściej dokonywana transakcja. Przy sprzedaży nieruchomości będziemy mówić o możli-wości uniknięcia podatku dochodowego od osób fi -zycznych.

Niestety sprawa nie jest w przypadku PIT pro-sta. Otóż rodzaj ulgi możliwej do wykorzystania przy sprzedaży będzie zależał od momentu nabycia sprze-dawanej nieruchomości. To konsekwencja zmian w ustawie o podatku dochodowym od osób fi zycznych dotyczących rozliczania sprzedaży nieruchomości. Pierwsza z tych nowelizacji weszła w życie 1 stycznia 2007 r. Druga obowiązuje od 1 stycznia 2009 r. Skut-kiem tych dwóch zmian jest to, że do 31 grudnia 2011 r. mieliśmy trzy tryby rozliczania PIT ze sprzedaży nie-ruchomości. Od 1 stycznia 2012 r. zbycie nieruchomo-ści rozliczamy według dwóch reżimów.

Nieruchomości kupione w 2006 r. podlegały PIT, gdy sprzedaż na-stąpiła do końca 2011 roku. Od 2012 roku taka sprzedaż nie jest już objęta podatkiem dochodowym.Podatek dochodowy od osób fi zycznych trzeba rozliczać od nieru-chomości nabytych od 1 stycznia 2007 r. Podatnicy, którzy nabyli nieruchomość w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r.,rozliczą jej sprzedaż na zasadach obowiązujących do 31 grudnia 2008 r. W tym przypadku do urzędu skarbowego będzie trzeba wpłacić 19-proc. podatek, który jest płacony od dochodu.Podobnie, gdy osoba sprzeda nieruchomość nabytą od 1 stycznia 2009 r., będzie musiała zapłacić 19-proc. podatek dochodowy od osób fi zycznych, ale będą ją obowiązywały inne zasady rozliczenia. W konsekwencji rozliczenie PIT przy zbyciu nieruchomości nadal uzależnione jest od daty kupna zbywanego domu lub mieszkania.

19-proc. PIT od dochoduDo nieruchomości nabytych od 1 stycznia 2007 r. do 31

grudnia 2008 r. przy ich sprzedaży trzeba stosować prze-pisy ustawy o PIT obowiązujące w tym okresie. Przy sprze-daży nieruchomości kupionych w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. podatek płacony jest od do-chodu. Przed 2007 rokiem podatek był płacony od przycho-du. W konsekwencji przychód ze sprzedaży nieruchomo-ści można pomniejszyć o koszty uzyskania przychodów. Od tak obliczonego dochodu trzeba następnie obliczyć 19 proc. podatku. Przepisy ustawy o PIT przewidują, że pod-stawą obliczenia podatku przy sprzedaży nieruchomości i praw majątkowych związanych z nieruchomościami jest dochód stanowiący różnicę pomiędzy przychodem z od-płatnego zbycia nieruchomości lub praw a kosztami, po-większoną o sumę odpisów amortyzacyjnych, dokonanych od zbywanych nieruchomości lub praw.

W przypadku odpłatnego zbycia w drodze zamiany nieruchomości lub praw określonych dochód ustala się u każdej ze stron umowy na takich samych zasadach, jak przy transakcji sprzedaży nieruchomości. Podatek jest płatny w terminie złożenia zeznania za rok podat-kowy, w którym nastąpiła sprzedaż nieruchomości.

Trzeba też pamiętać, że dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych nie łączy się z do-chodami (przychodami) z innych źródeł.

Zbycie – obok sprzedaży to każde prawem dopuszczalne przenie-sienie prawa własności rzeczy na osobę trzecią, przy czym ustawo-dawca nakazuje opodatkować jedynie takie zbycie, które ma cha-rakter odpłatny.

Koszty do uwzględnieniaPrzepisy ustawy o PIT przewidują, że przy zbyciu nie-

ruchomości koszty uzyskania przychodu stanowią udo-kumentowane koszty nabycia lub udokumentowane koszty wytworzenia, powiększone o udokumentowane

WAŻNE

SŁOWNIK

18


nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw mająt-kowych, poczynione w czasie ich posiadania.

Sprzedaż nieruchomości nabytych w sposób nieodpłat-ny, np. w darowiźnie lub spadku w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r., podlega opodatkowaniu. Jed-nak przy sprzedaży nieruchomości nabytych nieodpłat-nie istnieje możliwość uwzględniania kosztów uzyskania przychodów. Za koszty uzyskania przychodu z tytułu od-płatnego zbycia nieruchomości nabytych w drodze spad-ku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób uważa się udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynione w czasie ich po-siadania, oraz kwotę zapłaconego podatku od spadków i darowizn w takiej części, w jakiej wartość zbywanej rze-czy lub prawa przyjęta do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn odpowiada łącznej wartości rzeczy i praw majątkowych przyjętej do opodatkowania podat-kiem od spadków i darowizn.

Aby koszty można było uwzględnić przy sprzedaży mieszkania lub domu, poniesione wydatki muszą być wła-ściwie udokumentowane. Wysokość nakładów na nieru-chomość ustala się na podstawie faktur VAT oraz dokumen-tów stwierdzających poniesienie opłat administracyjnych.

Przepisy ustawy o PIT przewidują, że koszty nabycia lub koszty wytworzenia są corocznie podwyższane, po-cząwszy od roku następującego po roku, w którym na-stąpiło nabycie lub wytworzenie zbywanych rzeczy lub praw majątkowych, do roku poprzedzającego rok podat-kowy, w którym nastąpiło ich zbycie, w stopniu odpo-wiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierwszych trzech kwar-tałów roku podatkowego w stosunku do tego same-go okresu roku ubiegłego, ogłaszanemu przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Monitorze Polskim.

Ulga meldunkowaSprzedając nieruchomość kupioną w okresie od 1 stycz-

nia 2007 r. do 31 grudnia 2008 r., można skorzystać z ulgi meldunkowej. To zwolnienie przysługuje podatnikom po spełnieniu pewnych warunków. Podatnik musi być przede wszystkim zameldowany na co najmniej 12 miesięcy w zbywanej nieruchomości. Wolne od podatku dochodo-wego są przychody uzyskane m.in. z odpłatnego zbycia lokalu lub domu, jeżeli podatnik był zameldowany w bu-dynku lub lokalu na pobyt stały przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy przed datą zbycia. Co istotne, do 12-miesięczne-go okresu zameldowania podatnika na pobyt stały wlicza się okres zameldowania zarówno przed 1 stycznia 2007 r.(tj. dniem wprowadzenia ulgi meldunkowej), jak i przed datą nabycia nieruchomości.

Podatnik, który spełni warunki do skorzystania z ulgi meldunkowej, musi zawiadomić o tym urząd skarbo-wy właściwy według miejsca zamieszkania podatnika. W tym celu trzeba złożyć oświadczenie, w którym po-datnik powiadomi urząd, że korzysta z ulgi meldunko-wej. Na złożenie tego oświadczenia podatnik ma czas do 30 kwietnia roku następującego po roku, w którym na-stąpiła sprzedaż nieruchomości. Przykładowo, jeśli po-

datnik sprzeda mieszkanie w 2012 r. i może skorzystać z ulgi meldunkowej, to oświadczenie o tym fakcie musi złożyć do urzędu skarbowego do 30 kwietnia 2013 r. Nie-dopełnienie tego warunku pozbawia prawa do skorzy-stania ze zwolnienia.

Zeznanie roczneRozliczenie transakcji zbycia nieruchomości trzeba bę-

dzie wykazać w zeznaniu rocznym. Ze względu na zasa-dę, że dochodów ze zbycia nieruchomości nie łączy się z dochodami z innych źródeł w rocznych zeznaniach, zo-stały wydzielone specjalne rubryki na wpisanie podat-ku z transakcji sprzedaży. Te specjalne rubryki zostały uwzględnione w trzech zeznaniach za 2007 i za 2008 rok: PIT-36, PIT-36L i PIT-38. Nie ma ich ani w PIT-37 ani PIT-28.

Mieszkanie kupione od 2009 rokuOd 1 stycznia 2009 r. obowiązują znowelizowane prze-

pisy ustawy o PIT, które wprowadziły nowe zasady roz-liczania transakcji sprzedaży nieruchomości. Bez zmian pozostały źródła przychodów w zakresie sprzedaży nie-ruchomości i praw majątkowych związanych z nieru-chomościami. Nadal obowiązuje przepis, zgodnie z któ-rym jednym ze źródeł przychodów jest odpłatne zbycie:a) nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieru-

chomości,b) spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

c) prawa wieczystego użytkowania gruntów,d) innych rzeczy,– jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu

działalności gospodarczej i zostało dokonane w przy-padku odpłatnego zbycia nieruchomości i praw mająt-kowych określonych w lit. a-c – przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie, a innych rzeczy – przed upływem pół roku, licząc od końca miesiąca, w którym nastąpiło nabycie.

1 stycznia 2009 r. z przepisów ustawy o PIT zniknęła ulga meldun-kowa. Mogą z niej nadal korzystać podatnicy, którzy nabyli do niej prawo do 31 grudnia 2008 r.

Zastosowanie ulgiUstawodawca od początku 2009 r. dał podatnikom

nowe zwolnienie, z którego mogą korzystać przy zbyciu nieruchomości – ulgę mieszkaniową. Swą konstrukcją to zwolnienie przypomina ulgę mieszkaniową obowią-zującą w ustawie o PIT do końca 2006 roku, ale w szcze-gółach są to rozwiązania różne.

Zgodnie z ustawą o PIT (art. 21 ust. 1 pkt 131) wol-ne od podatku dochodowego są dochody z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych w wysoko-ści, która odpowiada iloczynowi tego dochodu i udzia-

WAŻNE

19


łu wydatków poniesionych na własne cele mieszkanio-we w przychodzie z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych, jeżeli począwszy od dnia odpłatne-go zbycia, nie później niż w okresie dwóch lat od końca roku podatkowego, w którym nastąpiło odpłatne zbycie, przychód uzyskany ze zbycia tej nieruchomości lub tego prawa majątkowego został wydatkowany na własne cele mieszkaniowe. Te cele są ściśle określone w ustawie o PIT. Są nimi:

1) wydatki poniesione na:a) nabycie budynku mieszkalnego, jego części lub

udziału w takim budynku, lokalu mieszkalnego stano-wiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lo-kalu, a także na nabycie gruntu lub udziału w gruncie albo prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udzia-łu w takim prawie, związanych z tym budynkiem lub lo-kalem,

b) nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziału w takim prawie,

c) nabycie gruntu pod budowę budynku mieszkalnego lub udziału w takim gruncie, prawa użytkowania wie-czystego takiego gruntu lub udziału w takim prawie, w tym również z rozpoczętą budową budynku mieszkal-nego, oraz nabycie innego gruntu lub udziału w grun-cie, prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, jeżeli w okresie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 131 ustawy o PIT (dwa lata – przyp. red.), grunt ten zmieni przeznaczenie na grunt pod budowę budynku mieszkalnego,

d) budowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub remont własnego budynku mieszkalnego, jego części lub własnego lokalu mieszkalnego,

e) rozbudowę, nadbudowę, przebudowę lub adapta-cję na cele mieszkalne własnego budynku niemieszkal-nego, jego części, własnego lokalu niemieszkalnego lub własnego pomieszczenia niemieszkalnego

– położonych w państwie członkowskim Unii Eu-ropejskiej lub w innym państwie należącym do Euro-pejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfedera-cji Szwajcarskiej;

2) wydatki poniesione na:a) spłatę kredytu (pożyczki) oraz odsetek od tego kre-

dytu (pożyczki) zaciągniętego przez podatnika przed dniem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia, o któ-rym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a-c, na cele określone w pkt 1,

b) spłatę kredytu (pożyczki) oraz odsetek od tego kre-dytu (pożyczki) zaciągniętego przez podatnika przed dniem uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia, o któ-rym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a-c, na spłatę kredytu (pożyczki), o którym mowa w lit. a,

c) spłatę każdego kolejnego kredytu (pożyczki) oraz odsetek od tego kredytu (pożyczki) zaciągniętego przez podatnika przed dniem uzyskania przychodu z odpłat-nego zbycia, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a-c, na spłatę kredytu (pożyczki), o których mowa w lit. a lub

b – w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościo-wo-kredytowej, mających siedzibę w państwie człon-kowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie na-leżącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej, z zastrzeżeniem ust. 29 i 30;

3) wartość otrzymanego w ramach odpłatnego zbycia w drodze zamiany znajdującego się w państwie człon-kowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie na-leżącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo w Konfederacji Szwajcarskiej:

a) budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, lub

b) spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, prawa do domu jednorodzinnego w spół-dzielni mieszkaniowej, lub udziału w tych prawach, lub

c) gruntu lub udziału w gruncie, prawa użytkowa-nia wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie przeznaczonych pod budowę budynku mieszkalnego, w tym również gruntu lub udziału w gruncie albo pra-wa wieczystego użytkowania gruntu lub udziału w ta-kim prawie z rozpoczętą budową budynku mieszkal-nego, lub

d) gruntu, udziału w gruncie albo prawa użytkowania wieczystego gruntu lub udziału w takim prawie, zwią-zanych z budynkiem lub lokalem wymienionym w lit. a.

W tym miejscu trzeba zaznaczyć, że wydanie pienię-dzy na pewne cele mieszkaniowe nie pozwoli na skorzy-stanie z ulgi mieszkaniowej. Będzie tak w przypadku, gdy podatnik środki ze zbycia nieruchomości (nabytej od 1 stycznia 2009 r.) przeznaczy na:

1) nabycie gruntu lub udziału w gruncie, prawa wie-czystego użytkowania gruntu lub udziału w takim pra-wie, budynku, jego części lub udziału w budynku, lub

2) budowę, rozbudowę, nadbudowę, przebudowę, ada-ptację lub remont budynku albo jego części

– przeznaczonych na cele rekreacyjne.W przypadku niewypełnienia warunków uprawnia-

jących do skorzystania z ulgi mieszkaniowej – podat-nik w ciągu dwóch lat od sprzedaży nieruchomości nie wyda wszystkich pieniędzy na inny cel mieszkanio-wy – podatnik będzie zobowiązany do złożenia korekty zeznania, w którym wykaże tę transakcję, i do zapłaty podatku wraz z odsetkami za zwłokę. Odsetki będą na-liczane od następnego dnia po upływie pierwotnego ter-minu płatności, do dnia zapłaty podatku włącznie.

Udokumentowane wydatki poniesione na cele mieszkaniowe uwzględnia się do wysokości przychodu z odpłatnego zbycia nieru-chomości i praw majątkowych.

Rozliczenie z fi skusemPodatek od sprzedaży nieruchomości i praw mająt-

kowych związanych z nieruchomościami nabytych od

WAŻNE

20


1 stycznia 2009 r. wynosi 19 proc. i płacony jest od uzy-skanego z takiej transakcji dochodu. Podstawą oblicze-nia podatku jest dochód stanowiący różnicę pomiędzy przychodem z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw a kosztami.

Aby obliczyć dochód, trzeba od przychodu odjąć kosz-ty uzyskania przychodów.

Kosztami w tym przypadku będą udokumentowane koszty nabycia lub udokumentowane koszty wytwo-rzenia, powiększone o udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczy-nione w czasie ich posiadania. W konsekwencji wy-datkując środki na nieruchomość, którą w przyszłości będziemy planowali sprzedać, gromadźmy wszelkie do-kumenty z tym związane. Mowa tu np. o kosztach naby-cia nieruchomości, takich jak akt notarialny i opłaty no-tarialne, wydatki na remont, czyli faktury na materiały. Wszystkie te dokumenty będą podstawą do obniżenia podstawy opodatkowania przy sprzedaży nieruchomo-ści w przyszłości. Bez nich kosztów uwzględnić nie bę-dzie można.

Z kolei za koszty uzyskania przychodu z tytułu od-płatnego zbycia nieruchomości nabytych w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób, uważa się udokumentowane nakłady, które zwięk-szyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynio-ne w czasie ich posiadania, oraz kwotę zapłaconego podatku od spadków i darowizn w takiej części, w ja-kiej wartość zbywanej rzeczy lub prawa przyjęta do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn od-powiada łącznej wartości rzeczy i praw majątkowych przyjętej do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn.

Wysokość wymienionych nakładów ustala się na pod-stawie faktur VAT w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług oraz dokumentów stwierdzających poniesienie opłat administracyjnych.

Koszty nabycia lub koszty wytworzenia są corocz-nie podwyższane, począwszy od roku następującego po roku, w którym nastąpiło nabycie lub wytworzenie zby-wanych rzeczy lub praw majątkowych, do roku poprze-dzającego rok podatkowy, w którym nastąpiło ich zby-cie, w stopniu odpowiadającym wskaźnikowi wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie pierw-szych trzech kwartałów roku podatkowego w stosunku do tego samego okresu roku ubiegłego, ogłaszanemu przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Mo-nitorze Polskim.

Dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych nie łączy się z dochodami (przychodami) z innych źródeł.

Potrzebny formularz PIT-39Przy zmianie zasad rozliczania nieruchomości od

2009 r. ustawodawca wprowadził też nowy formu-larz podatkowy do wykazywania transakcji związa-nych z obrotem nieruchomościami. Jest to druk PIT-39.Należy w nim podać m.in. miejsce i cel składania ze-

znania; dane identyfi kacyjne i adres zamieszkania; dochód/stratę, gdzie trzeba będzie odrębnie wykazać przychód, koszty uzyskania przychodów, sumę odpi-sów amortyzacyjnych, aby na końcu podać kwotę do-chodu bądź straty. Następnie podatnik musi obliczyć zobowiązanie podatkowe, podając podstawę obliczenia podatku, podatek. Osoby, które przy sprzedaży nieru-chomości będą korzystały z nowej ulgi mieszkaniowej, będą musiały w tej deklaracji podać kwotę dochodu zwolnionego z PIT.

Niektóre pozycje formularza muszą być wypełnione bezwzględnie. Dotyczy to w szczególności identyfi ka-tora podatkowego (PESEL dla osób fi zycznych niepro-wadzących fi rmy lub niebędących zarejestrowanymi podatnikami VAT), roku, za który zeznanie jest składa-ne, celu złożenia formularza, informacji o załącznikach oraz podpisu na zeznaniu. Prawidłowe wypełnienie tych pozycji pozwoli uniknąć dodatkowej wizyty w urzę-dzie skarbowym w celu uzupełnienia lub skorygowania wcześniej złożonego zeznania.

Jeżeli pozycja przeznaczona do wpisywania kwoty nie będzie wy-pełniona, urząd skarbowy przyjmie, że podatnik wpisał zero.

Składając zeznanie za 2011 r., należy pamiętać o prawidłowym wskazaniu identyfi katora podatkowego (poz. 1). Obecnie jest nim NIP albo PESEL. Numer PE-SEL wpisują do zeznania osoby objęte rejestrem PESEL i które w roku podatkowym: nie prowadziły działalno-ści gospodarczej, nie były zarejestrowanymi podatni-kami podatku od towarów i usług, nie były płatnikami (zarówno składek na ubezpieczenia społeczne/ubezpie-czenie zdrowotne, jak i podatku np. z tytułu zatrudnie-nia pracownika). Osoby, które nie spełniają chociaż jed-nego z tych warunków, wpisują NIP.

Ostatnim dniem na złożenie PIT-39 za 2011 r. jest 30 kwietnia 2012 r. Podatnicy niemający na terytorium Pol-ski miejsca zamieszkania (podlegający ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu), jeżeli osiągnęli w roku po-datkowym dochody ze źródeł przychodów położonych w RP, a zamierzają opuścić nasz kraj przed 30 kwietnia, muszą złożyć zeznanie za rok podatkowy przed opusz-czeniem terytorium Polski.

Zeznanie można złożyć bezpośrednio w urzędzie skarbowym lub nadać (złożyć, wysłać) m.in. w formie dokumentu elektronicznego przez internet, w tym bez konieczności potwierdzania go kwalifi kowanym podpi-sem elektronicznym. Jeśli podatnik zdecyduje się wysłać PIT-39 pocztą, datą złożenia zeznania będzie wtedy data stempla pocztowego.

Nowy formularz PIT-39 był składany po raz pierwszy w rozliczeniu za 2009 rok.

WAŻNE

WAŻNE

21


Jak obliczyć dochód przy uldze mieszkaniowej

Podatniczka sprzedała mieszkanie za 200 tys. zł. Koszty, jakie po-niosła na tę nieruchomość, to 150 tys. zł. Od momentu nabycia do dnia sprzedaży minęło 11 miesięcy (kupno nastąpiło w 2011 r.). Jaki PIT musi zapłacić? Pieniądze chce przeznaczyć na inny cel mieszka-niowy (kupno mniejszego mieszkania). Przychód z odpłatnego zbycia 200 000 zł. Koszty uzyskania przychodu 150 000 zł. Dochód 50 000 zł. Wydatki poniesione na cele mieszkaniowe 180 000 zł. Obliczenie dochodu podlegającego zwolnieniu: (50 000 zł x 180 000zł) / 200 000 zł = 45 000 zł. Dochód podlegający zwolnieniu 45 000 zł. Do opodatkowania pozostaje dochód w kwocie 5000 zł (50 000 zł – 45 000 zł.). W sytuacji gdy przychód z odpłatnego zbycia zostanie w całości przeznaczony na własne cele mieszkaniowe, dochód w całości bę-dzie korzystał ze zwolnienia od podatku dochodowego. W przypadku niewypełnienia warunków określonych w art. 21 ust. 1 pkt 131 ustawy o PIT, podatnik musi złożyć korektę zeznania i za-płacić podatek wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości odsetek pobieranych od zaległości podatkowych. Odsetki te nalicza się od następnego dnia po upływie terminu płatności, tj. po upływie ter-minu do złożenia zeznania za rok podatkowy, w którym uzyskano przychód z odpłatnego zbycia, do dnia zapłaty podatku włącznie. Obecnie – w 2012 r. – odsetki za zwłokę wynoszą 14 proc. w ska-li roku.

Jakie warunki trzeba spełnić przy uldze meldunkowej

Podatniczka razem z siostrą zamierza sprzedać nieruchomość, którą odziedziczyły po zmarłej matce (data zgonu 23 maja 2008 r.). Od 18 lipca 2008 r. spadek przypada jej i siostrze po 1/2 części. W mieszkaniu tym podatniczka była zameldowana na pobyt stały od 12 stycznia 1984 r. do 9 czerwca 2006 r., co po-twierdza zaświadczenie z urzędu miejskiego – wydział spraw społecznych. Czy po zbyciu nieruchomości będzie mogła skorzy-stać z ulgi meldunkowej? Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 126 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (obowiązującym w ustawie o PIT do 31 grudnia 2008 r.), wolne od podatku dochodowego są przychody uzyskane z odpłatnego zbycia: a) budynku mieszkalnego, jego części lub udziału w takim budynku, b) lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość lub udziału w takim lokalu, c) spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, d) prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub udziału w takim prawie,

– jeżeli podatnik był zameldowany w budynku lub lokalu wymie-nionym w lit. a-d na pobyt stały przez okres nie krótszy niż 12 mie-sięcy przed datą zbycia. Zwolnienie to ma zastosowanie do przychodów podatnika, który złoży oświadczenie, że spełnia warunki do zwolnienia, w urzędzie skarbowym, którym kieruje naczelnik urzędu skarbo-wego właściwy według miejsca zamieszkania podatnika. Warunkiem zwolnienia z podatku dochodowego przychodów uzyskanych z odpłatnego zbycia nieruchomości jest zamel-dowanie podatnika w zbywanym budynku lub lokalu na po-byt stały przez okres nie krótszy niż 12 miesięcy przed datą zby-cia. Przepis ten nie określa daty, od której należy liczyć okres zameldowania, nie uzależnia zameldowania, a tym samym prawa do zwolnienia, od posiadania tytułu własności do nie-ruchomości lub lokalu, lecz stanowi, że istotny jest fakt zamel-dowania podatnika na pobyt stały w zbywanym lokalu czy też budynku przez wyżej wskazany okres. W omawianym przypadku podatniczka nabyła w drodze spad-ku prawo w wysokości 1/2 udziału we współwłasności miesz-kania, które zamierza zbyć przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło na-bycie. W przedmiotowej nieruchomości była zameldowa-na na pobyt stały od 12 stycznia 1984 r. do 9 czerwca 2006 r., a więc przez okres przekraczający 12 miesięcy. Podatniczka spełnia warunek 12-miesięcznego okresu zameldowa-nia, a tym samym będzie mogła skorzystać z ulgi meldunkowej, o ile złoży oświadczenie, że spełnia warunki do zwolnienia w okre-ślonym wyżej terminie.

Zasady rozliczeń PIT przy zbyciu nieruchomości

Kupno nieruchomości w okresie 1 stycznia 2007 r. – 31 grudnia 2008 r.Wysokość podatku: 19 proc. dochoduRozliczenie z fi skusem: zeznanie roczne składane do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym.Formularz: PIT-36, PIT-36L lub PIT-38Ulgi do wykorzystania:ulga meldunkowa. Kupno nieruchomości od 1 stycznia 2009 r.Wysokość podatku: 19 proc. dochoduRozliczenie z fi skusem: po zakończeniu roku podatkowego podat-nik jest zobowiązany w zeznaniu podatkowym wykazać dochody uzyskane w roku podatkowym z odpłatnego zbycia nieruchomo-ści.Formularz: PIT-39Ulgi do wykorzystania:nie trzeba płacić PIT, gdy pieniądze ze sprzedaży mieszkania zosta-ną przeznaczone na inne cele mieszkaniowe w ciągu dwóch lat od momentu zbycia.W każdym z trzech systemów obowiązuje zasada, że nie płaci się podatku, jeśli sprzedaż nastąpi po upływie pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło na-bycie.

PRZYKŁAD

PRZYKŁAD

22


Darmowe nabycieOsoba, która otrzyma w sposób nieodpłatny mieszka-

nie lub dom, też musi liczyć się z pewnymi obowiązka-mi podatkowymi. W grę wchodzi tu przede wszystkim podatek od spadków i darowizn. Warto wiedzieć, że po-datkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fi zyczne własności rzeczy znajdujących się na te-rytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątko-wych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem m.in.:

a) dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjnego, polecenia testamentowego;

b) darowizny, polecenia darczyńcy;c) zasiedzenia;d) nieodpłatnego zniesienia współwłasności;e) zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go

w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu;

f) nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności.

Przysługujące uprawnieniaZwalnia się z podatku od spadków i darowizn naby-

cie własności lub prawa użytkowania wieczystego nie-ruchomości lub jej części wraz z częściami składowymi, z wyjątkiem:

a) budynków mieszkalnych,b) budynków zajętych na cele specjalistycznego cho-

wu i wylęgu drobiu lub specjalistycznej hodowli zwie-rząt wraz z urządzeniami i ze stadem hodowlanym,

c) urządzeń do prowadzenia upraw specjalnych, jak: szklarnie, inspekty, pieczarkarnie, chłodnie, przecho-walnie owoców

– pod warunkiem że w rozumieniu przepisów o po-datku rolnym w chwili nabycia ta nieruchomość stanowi gospodarstwo rolne lub jego część albo wejdzie w skład gospodarstwa rolnego będącego własnością nabywcy i to gospodarstwo rolne będzie prowadzone przez nabywcę przez okres co najmniej pięciu lat od dnia nabycia.

Ulga mieszkaniowa przy spadkach i darowiznach

Osoby, które nie należą do zerowej grupy podatko-wej, mają też możliwość uniknięcia podatku, ale tylko w przypadku odziedziczenia mieszkania lub domu. Od tego, co się w nim znajduje dodatkowo (meble, sprzęt AGD czy elektroniczny), trzeba już będzie zapłacić poda-tek.

Ustawa o podatku od spadków i darowizn przewiduje ulgę mieszkaniową. Aby z niej skorzystać, trzeba speł-nić pewne warunki. Z ulgi mogą korzystać nabywcy za-liczeni do wszystkich trzech grup podatkowych. Jednak w przypadku nabywców objętych III grupą podatkową, czyli niezwiązanych ze spadkodawcą więzami pokre-wieństwa ani powinowactwa, ulga ma zastosowanie tylko wtedy, gdy sprawowali oni opiekę nad spadkodaw-cą, na podstawie pisemnej umowy z podpisem notarial-nie poświadczonym przez co najmniej dwa lata od dnia poświadczenia podpisów u notariusza.

Ulga dotyczy nabycia nieruchomości w drodze dzie-dziczenia, zapisu, dalszego zapisu lub polecenia testa-mentowego. Przysługuje osobom, które w chwili naby-cia posiadają obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym albo mają miejsce zamieszka-nia na terytorium Polski lub na terytorium takiego pań-stwa.

Ulga mieszkaniowa dotyczy nabycia własności (współwłasności) budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu miesz-kalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego pra-wa do domu jednorodzinnego lub udziału w takim pra-wie.

Nabywca, który otrzymał w spadku nieruchomość mieszkalną, może skorzystać z ulgi pozwalającej nie płacić podatku od powierzchni nieruchomości nieprze-kraczającej 110 mkw. Ulga polega na tym, że nie wlicza się do podstawy opodatkowania czystej wartości nie-ruchomości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 mkw. powierzchni użytkowej budynku lub lokalu.

Ulgę można uwzględnić w rozliczeniu tylko pod wa-runkiem spełnienia wielu dodatkowych ustawowych warunków. Przede wszystkim poza nielicznymi wyjąt-kami nabytej tak nieruchomości nie można sprzedać przed upływem pięciu lat. W tym czasie trzeba tam za-mieszkiwać, będąc zameldowanym na pobyt stały. Okres zameldowania liczony jest: l od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego – je-żeli w chwili złożenia zeznania lub zawarcia umowy darowizny nabywca mieszka i jest zameldowany na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku, l od dnia zamieszkania potwierdzonego zameldowa-niem na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku – jeżeli nabywca zamieszka i dokona zameldowania na pobyt stały w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w for-mie aktu notarialnego.Ponadto spadkobiercy mogą korzystać z tej ulgi, pod

warunkiem że: l nie są właścicielami innego budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nie-ruchomość bądź będąc nimi przeniosą własność bu-dynku lub lokalu na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa lub gminy w terminie sześciu miesięcy od dnia złoże-nia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy da-rowizny w formie aktu notarialnego; l nie przysługuje im spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze własnościowe pra-wo do lokalu mieszkalnego lub wynikające z przy-działu spółdzielni mieszkaniowej: prawo do domu jednorodzinnego lub prawo do lokalu w małym domu mieszkalnym, a w razie dysponowania tymi prawami przekażą je zstępnym lub przekażą do dyspozycji spół-

23


dzielni, w terminie sześciu miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowi-zny w formie aktu notarialnego; l nie są najemcami lokalu lub budynku lub będąc nimi rozwiążą umowę najmu w terminie sześciu miesięcy od dnia złożenia zeznania podatkowego albo zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego.

Ulga mieszkaniowa ma zastosowanie po spełnieniu ustawowych warunków również wtedy, gdy nieruchomość otrzymaliśmy w da-rowiźnie.

Kluczową sprawą dla skorzystania z ulgi mieszka-niowej będzie wyliczenie powierzchni odziedziczonej nieruchomości, która może być objęta zwolnieniem. Sprawą tą zajęło się Ministerstwo Finansów. I w pi-śmie z 27 marca 1996 r. (nr PO 7/B-825-659/11561/95) stwierdziło m.in., że w przypadku nabycia w drodze spadku lub darowizny budynku mieszkalnego, loka-lu mieszkalnego stanowiącego odrębną nierucho-mość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, którego powierzchnia nie przekracza 110 mkw., do podstawy opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn nie wlicza się ich wartości. Natomiast, gdy przedmiotem nabycia jest budynek lub lokal mieszkalny o powierzchni przekraczającej 110 mkw. bądź część takiego budynku lub lokalu, do obliczenia wysokości ulgi wartość rynkową tego bu-dynku lub lokalu albo ich części oraz spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego dzie-li się przez ich powierzchnię użytkową. Otrzymaną w ten sposób wartość 1 mkw. powierzchni użytkowej budynku lub lokalu mnoży się przez ilość mkw. ob-jętych w konkretnej sytuacji ulgą i odlicza z podsta-wy opodatkowania.

Nie jest zatem prawidłowa interpretacją, że do pod-stawy opodatkowania wlicza się, jako niepodlegającą wyłączeniu, wartość rynkową powierzchni piwnic, klatek schodowych oraz szybów, dźwigów, których powierzchnię pomija się przy ustalaniu powierzchni użytkowej lokalu lub budynku mieszkalnego. Mini-sterstwo Finansów uważa, że powierzchnię użytko-wą budynku wielokondygnacyjnego (wielopoziomo-wego) stanowi suma powierzchni obliczona według pomiarów po wewnętrznych długościach ścian po-mieszczeń na wszystkich kondygnacjach – pod-ziemnych i nadziemnych, z wyjątkiem powierzchni piwnic i klatek schodowych oraz szybów dźwigów. Ponadto MF podkreśla, że zważywszy na to, że ulga mieszkaniowa określona w art. 16 ust. 1 dotyczy bu-dynku lub lokalu mieszkalnego oraz spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, po-wierzchnię użytkową podlegającą wyłączeniu z pod-stawy opodatkowania podatkiem od spadków i daro-wizn należy odnieść do pomieszczeń przeznaczonych na cele mieszkalne.

Czy przy sprzedaży mieszkania traci się ulgę mieszkaniową

Podatniczka otrzymała od rodziców w darowiźnie mieszkanie o pow. 31,80 mkw. Skorzystała z ulgi mieszkaniowej, nie płacąc podatku od darowizny. Sytuacja podatniczki uległa zmianie na skutek otrzyma-nia zatrudnienia w innym mieście niż miejsce zamieszkania, co wiąże się z codziennymi dojazdami do pracy. Ponadto rodzina podatniczki powiększyła się do czterech osób. Zmusza to do zmiany warunków mieszkaniowych. W tym celu zamierza sprzedać mieszkanie, które otrzymała w darowiźnie, i pieniądze w ten sposób uzyskane przezna-czyć na dokończenie budowy domu. Czy straci ulgę mieszkaniową? Prawo do ulgi mieszkaniowej nie wygasa, jeżeli zbycie budynku lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość (udziału w budynku lub lokalu) albo spółdzielczego własnościo-wego prawa do lokalu mieszkalnego (udziału w takim prawie), jeżeli było ono uzasadnione koniecznością zmiany warunków lub miejsca zamieszkania, a przeznaczenie środków uzyskanych ze sprzedaży na nabycie innego budynku lub lokalu mieszkalne-go (udziału w budynku lub lokalu) albo spółdzielczego własno-ściowego prawa do lokalu mieszkalnego (udziału w takim pra-wie), albo budowę innego budynku lub lokalu nastąpiło w całości w okresie dwóch lat od dnia zbycia i łączny okres zamieszkiwania w zbytym i nabytym budynku lub lokalu, potwierdzonego zamel-dowaniem na pobyt stały, wynosi pięć lat. Uzyskanie zatrudnienia w innym mieście niż miejsce zamieszkania, co wiąże się z codziennymi dojazdami do pracy, oraz zamieszkiwa-nie w lokalu o powierzchni 31,80 mkw. przez cztery osoby, spełnia dyspozycję art. 16 ust. 7 ustawy o podatku od spadków i darowizn, a więc uzasadnia konieczność zmiany warunków mieszkanio-wych. Oznacza to, że sprzedaż tego lokalu w celu przeznaczenia uzyskanych w ten sposób środków pieniężnych na dokończenie budowy domu o większej powierzchni oraz zamieszkanie w miej-scu zatrudnienia należy uznać za uzasadnioną konieczność zmiany warunków mieszkaniowych.

Podstawa opodatkowaniaPodatnik, który nie będzie miał prawa do skorzysta-

nia z żadnej ulgi w podatku od spadków i darowizn, będzie musiał zapłacić podatek. Podstawę opodatko-wania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw ma-jątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw ma-jątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli przed do-konaniem wymiaru podatku nastąpi ubytek rze-czy spowodowany siłą wyższą, do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru, a odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpie-czenia wlicza się do podstawy wymiaru.

Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych.

WAŻNE

WAŻNE

PRZYKŁAD

24


Wartość rynkową rzeczy lub praw majątkowych okre-śla się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia, stanu i stop-nia zużycia, oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju, z dnia powstania obowiązku podatko-wego.

Co ważne, jeżeli nabywca nie określił wartości naby-tych rzeczy lub praw majątkowych albo wartość okre-ślona przez niego nie odpowiada, według oceny naczel-nika urzędu skarbowego, wartości rynkowej, organ ten wezwie nabywcę do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia, w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania, podając jednocześnie wartość według własnej, wstępnej oceny. Jeżeli nabywca, pomi-mo wezwania, nie określił wartości lub podał wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, naczelnik urzę-du skarbowego dokona jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy. Jeżeli organ podatkowy powoła biegłego, a wartość określona z uwzględnieniem jego opinii różni się o więcej niż 33 proc. od wartości podanej przez na-bywcę, koszty opinii biegłego ponosi nabywca.


z 2009 r. nr 93, poz. 768 z późn. zm.).l Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych


(t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 51, poz. 307 z późn. zm.; również w brzmieniu obo-wiązującym do końca 2006 r., w latach 2007–2008 i od 1 stycznia 2009 r.).

Śmierć w rodzinie ma wpływ na rozliczenia

podatkoweŚmierć może pociągać za sobą konsekwencje nie

tylko w podatku od spadków i darowizn. Spadkobier-ca czasem musi odpowiadać za zobowiązania podat-kowe zmarłego.

Spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Jeżeli na podstawie przepisów prawa podatkowego spadkodawcy przysługiwały prawa o charakterze niemajątkowym, związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, uprawnienia te przechodzą na spadkobierców pod warunkiem dalszego prowadze-nia tej działalności na ich rachunek.

Przejęcie fi rmyPostępowanie podatkowe wszczynane czy to na żą-

danie strony, czy to z urzędu nie jest prawem przysłu-gującym spadkodawcy o charakterze niemajątkowym związanym z prowadzoną działalnością gospodarczą, które przechodziłoby na spadkobierców pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności na ich rachunek.

Postępowanie podatkowe wprawdzie ma wymiar oso-bisty w tym znaczeniu, że zawsze jest adresowane do konkretnego podmiotu, to przecież jest ono konsekwen-cją, wynikiem, następstwem majątkowych praw i obo-wiązków, np. zapłaty zobowiązania podatkowego, za-ległości podatkowej, odsetek czy zwrotu nadpłaty. Nie można bowiem abstrahować osobistego charakteru pi-sma procesowego od jego treści materialnej, a więc jego przedmiotu. Tak uznał NSA w wyroku z 15 lutego 2005 r. (sygn. akt FSK 1401/04).

Zasady te mają także zastosowanie odpowiednio do praw i obowiązków z tytułu sprawowanej przez spadko-dawcę funkcji płatnika oraz do praw i obowiązków wy-nikających z decyzji wydanych na podstawie przepisów prawa podatkowego.

Aby zobrazować zaprezentowane reguły, warto przy-toczyć wyrok WSA w Warszawie z 17 maja 2005 r. (sygn. akt V SA/Wa 901/04), w którym sąd wskazał, że mimo iż w postępowaniu celnym nie ma zastosowania art. 97 Ordynacji podatkowej, to nie ma żadnych podstaw do przyjęcia, że spadkobierca dłużnika celnego dziedziczy wyłącznie zobowiązania związane z długiem celnym, natomiast nie dziedziczy związanych z tym długiem praw majątkowych, jakie przysługiwały spadkodaw-cy. Nie może przy tym budzić wątpliwości, że prawo do występowania przez dłużnika z wnioskami mającymi na celu ochronę jego majątku jest prawem o charakte-rze majątkowym.

W innym wyroku, z 20 stycznia 2004 r., WSA w Po-znaniu (sygn. akt I SA/Po 1069/02) podkreślił, że spad-kobierca w zakresie nabytych praw i obowiązków ma-jątkowych (w tym zaległości podatkowych) wstępuje w miejsce spadkodawcy, stając się podatnikiem. Może więc wnosić o umorzenie nabytego w drodze sukcesji uniwersalnej zobowiązania podatkowego lub zaległości podatkowej, powołując się na własną sytuację material-ną lub majątkową.

Warto jeszcze wyjaśnić, że nabywane przez spadko-bierców prawa i obowiązki zmarłego musiały przysłu-giwać mu za życia. Na ten aspekt zwrócił uwagę NSA w wyroku z 22 grudnia 1999 r. (sygn. akt III SA 1350/99), podkreślając, że skoro podatnik za życia nie nabył prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, to oczywiście także jego spadkobiercy pra-wa takiego nie nabyli.

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.

Dziedziczenie długówDo odpowiedzialności spadkobierców za zobowią-

zania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego spadkobierca może

WAŻNE

25


bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzial-ności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spa-dek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek od-rzucić.

Wskazane zasady wynikające z prawa cywilnego stosuje się również do odpowiedzialności spadkobier-ców za: l zaległości podatkowe, w tym również za zaległości, o których mowa w art. 52 par. 1 (nienależne: nadpła-ta, zwrot podatku, wynagrodzenie płatników lub in-kasentów, oprocentowanie nadpłaty bądź zwrotu po-datku); l odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadko-dawcy; l pobrane, a niewpłacone podatki z tytułu sprawowa-nej przez spadkodawcę funkcji płatnika lub inkasenta; l – niezwrócone przez spadkodawcę zaliczki na nali-czony podatek od towarów i usług oraz ich oprocen-towanie; l opłatę prolongacyjną; l koszty postępowania podatkowego; l koszty upomnienia i koszty postępowania egzekucyj-nego prowadzonego wobec spadkodawcy powstałe do dnia otwarcia spadku.Co ważne, przepisy Ordynacji podatkowej nie do-

puszczają możliwości odstąpienia od odpowiedzialno-ści spadkobierców za zobowiązania spadkowe, ze wzglę-du na zasady współżycia społecznego lub inne ważne względy społeczno-gospodarcze. Potwierdził to Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 12 września 2003 r. (sygn. akt III AUa 47/03).

Bieg terminów określonych w prawie podatkowym, w tym m.in. przedawnienia, do zwrotu nadpłaty podatku ulega zawieszeniu od dnia śmierci spadkodawcy do dnia uprawomocnienia się postano-wienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, nie dłużej jednak niż do dnia, w którym upłynęły dwa lata od śmierci spadkodawcy.

Uprawnienia urzędnikówOrgany podatkowe właściwe ze względu na ostatnie

miejsce zamieszkania spadkodawcy orzekają w odręb-nych decyzjach o zakresie odpowiedzialności poszcze-gólnych spadkobierców lub określają wysokość nadpłaty albo zwrotu podatku.

W decyzji organ podatkowy określa wysokość znanych w dniu otwarcia spadku zobowiązań spadkodawcy. Wy-dając stosowną decyzję, organ podatkowy określa pra-widłową wysokość zobowiązania podatkowego, wyso-kość poniesionej straty uprawniającej spadkobierców do skorzystania, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, z ulg podatkowych, wysokość nadpłaty lub zwrotu po-datku, jeżeli ich wysokość jest inna niż wykazana w de-klaracji złożonej przez spadkodawcę, albo spadkodawca deklaracji nie złożył.

Termin płatności przez spadkobiercę zobowiązań wy-nosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji.

Organy podatkowe zawiadamiają spadkobierców rów-nież o: l złożonych przez spadkodawcę odwołaniach od de-cyzji, zażaleniach na postanowienia i skargach do sądu administracyjnego; l decyzjach o udzielonych ulgach w spłacie zobowiązań podatkowych, jeżeli nie upłynął termin płatności od-roczonego podatku lub zaległości podatkowej lub ter-min płatności rat; l decyzjach i postanowieniach, które zostały doręczone spadkodawcy, a w dniu jego śmierci nie upłynął jesz-cze termin do złożenia odwołania, zażalenia lub skar-gi do sądu administracyjnego; l wszczętej kontroli podatkowej; l złożonych przez spadkodawcę wnioskach o wszczę-cie postępowania; l postępowaniach wszczętych z urzędu wobec spadko-dawcy.Terminy do złożenia odwołania, zażalenia lub skar-

gi do sądu administracyjnego biegną ponownie od dnia doręczenia zawiadomienia.

Rozliczenia podatkoweU spadkobierców mogą powstać także obowiązki

w zakresie rozliczeń innych podatków, np. dochodowe-go lub VAT.

Ordynacja podatkowa przewiduje, że odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych spadkodawcy oraz oprocentowanie niezwróconych zaliczek naliczone-go podatku od towarów i usług naliczane są do dnia otwarcia spadku. Wskazane odsetki za zwłokę oraz oprocentowanie naliczane są nadal w przypadku nie-dotrzymania przez spadkobierców 14-dniowego ter-minu obowiązującego przy spłacie zobowiązań po-datkowych wynikających z decyzji wydawanych przez organ podatkowy.

W razie śmierci strony w toku postępowania w spra-wach dotyczących praw lub obowiązków podatkowych w miejsce dotychczasowej strony wstępują jej spadko-biercy.

Jeżeli spadkodawca był podatnikiem podatku docho-dowego od osób fi zycznych, organ podatkowy informu-je spadkobierców, na podstawie posiadanych danych, o wysokości dochodu lub przychodu spadkodawcy oraz o wysokości wpłaconych zaliczek na podatek lub podat-ku, podając równocześnie przypadającą do zapłacenia kwotę podatku lub kwotę nadpłaty.

Jeżeli spadkodawca poniósł wydatki uprawniające do ulg podatkowych, spadkobierca w terminie 30 dni od dnia otrzymania informacji z urzędu skarbowego o rozliczeniach zmarłego zawiadamia organ podatkowy o wysokości poniesionych wydatków.

Po upływie 30-dniowego terminu organ podatkowy doręcza spadkobiercom decyzję ustalającą wysokość zobowiązania podatkowego lub stwierdzającą nad-płatę.

WAŻNE

26


Oprocentowanie z tytułu przypadających na rzecz spadkodawcy nadpłat oraz zwrotów podatków nalicza-ne jest do dnia otwarcia spadku.

Przypadające na rzecz spadkodawcy nadpłaty oraz zwroty podatków, a także oprocentowanie z tych tytu-łów zwracane są poszczególnym spadkobiercom w pro-porcji określonej w ich zgodnym oświadczeniu woli, pod warunkiem złożenia w organie podatkowym: prawo-mocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku; zgodnego oświadczenia woli wszystkich spad-kobierców o podziale tych należności.

W razie niezłożenia oświadczenia spadkobiercy lub spadkobierców w terminie 30 dni od dnia złożenia pra-womocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu naby-cia spadku kwoty należnych nadpłat i zwrotów podatku, a także kwoty oprocentowania z tych tytułów składa-ne są do depozytu organu podatkowego. Nadpłata lub zwrot podatku są pomniejszane o koszty przechowywa-nia w depozycie.

Oprocentowanie naliczane jest nadal, jeżeli zwrot nadpłaty lub zwrot podatku nie został dokonany w ter-minie.

Czy świadczenia po zmarłym mężu będą opodatkowane

Podatniczka otrzymała z Wojskowego Biura Emerytalnego decyzję o przyznaniu prawa do należnego świadczenia niezrealizowanego po zmarłym mężu. W zeznaniu rocznym za 2010 rok PIT-37 podat-niczka rozliczyła kwotę otrzymanego świadczenia. Czy otrzymane należne świadczenie niezrealizowane po zmarłym mężu powinno być opodatkowane podatkiem od spadku czy też PIT? Omawiane prawa nie wchodzą do masy spadkowej, nie mają do nich zastosowania przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn. Ustalenie istnienia jednego uprawnionego podmio-tu powoduje, że świadczenie to nie wejdzie do masy spadkowej i zostanie wypłacone uprawnionym osobom. Przychód z praw majątkowych podlega opodatkowaniu podatkiem dochodo-wym od osób fi zycznych. Ponieważ w ustawie o PIT nie zostały określone szczególne zasady określania dochodu z praw mająt-kowych, to dochody te podlegają kumulacji z innymi dochodami i powinny być wykazane w zeznaniu rocznym składanym w ter-minie do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym, w którym uzyskano dochód z tytułu praw majątkowych. Zatem wypłacone podatniczce w 2010 r. należne świadczenie nie-zrealizowane po zmarłym mężu stanowi przychód podatniczki z praw majątkowych podlegający opodatkowaniu PIT.

Czy trzeba opodatkować sprzedaż mieszkania ze spadku

24 października 2006 r. zmarła matka podatnika, pozostawiając mu w spadku spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu miesz-

kalnego. Rozprawa spadkowa odbyła się 29 grudnia 2006 r. Posta-nowieniem sądu podatnik w 2006 roku nabył w całości prawo do spadku. Postanowienie uprawomocniło się w styczniu 2007 r. Na-byte w spadku spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu podat-nik chce sprzedać. Jakim podatkiem będzie obciążona sprzedaż mieszkania nabytego w drodze spadku? Przychód uzyskany ze sprzedaży spółdzielczego własno-ściowego prawa do lokalu mieszkalnego, nabytego do 31 grudnia 2006 r. w drodze spadku lub darowizny, będzie w całości korzystał ze zwolnienia z opodatkowania PIT. Natomiast w przypadku uzyskania dochodu z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych nabytych po 1 stycznia 2007 r. zastosowanie będzie miał art. 30e ustawy o PIT, w brzmie-niu obowiązującym od 1 stycznia 2007 r. Zgodnie z tym przepisem od dochodu z odpłatnego zbycia nieruchomości i praw podatek wynosi 19 proc. podstawy obliczenia podatku, którą stanowi różni-ca pomiędzy przychodem z odpłatnego zbycia a kosztami, powięk-szona o sumę odpisów amortyzacyjnych dokonanych od zbywa-nych nieruchomości lub praw. Jeśli chodzi o omawianą sytuację, to nabycie w drodze spadku następuje w dniu otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodaw-cy. W konsekwencji nabycie przez podatnika spadku po zmarłej matce (w skład którego wchodziło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu) miało miejsce w dniu śmierci spadkodawcy, tj. 24 października 2006 r. Zatem w przypadku sprzedaży spółdziel-czego własnościowego prawa do lokalu uzyskany z tego tytułu przychód będzie korzystał w całości ze zwolnienia z opodatko-wania PIT.

PODSTAWA PRAWNAl Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r.

nr 8, poz. 60 z późn. zm.).l Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93

z późn. zm.).

Za długi podatkowe odpowie również rodzina

Podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych należno-ści podatkowe. Czasem za zobowiązania podatni-ka odpowiedzą też inne osoby, np. płatnik, inkasent czy małżonek.

Odpowiedzialność podatkowoprawna ma charakter obiektywny i nie jest uzależniona od winy, zamiaru czy dobrej lub złej woli strony postępowania. Zasady odpo-wiedzialności osób trzecich przewiduje Ordynacja po-datkowa.

Odpowiedzialność solidarnaW pewnych przypadkach za zaległości podatkowe po-

datnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidar-nie z podatnikiem również osoby trzecie. Osoby trzecie odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z na-stępcą prawnym podatnika za przejęte przez niego za-ległości podatkowe.

PRZYKŁAD

PRZYKŁAD

27


Osoby trzecie odpowiadają również za: podatki niepo-brane oraz pobrane, a niewpłacone przez płatników lub inkasentów; odsetki za zwłokę od zaległości podatko-wych; niezwrócone w terminie zaliczki naliczonego po-datku od towarów i usług oraz za oprocentowanie tych zaliczek; koszty postępowania egzekucyjnego.

Potrzebna jest decyzjaO odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej organ

podatkowy orzeka w drodze decyzji. Warto wiedzieć, że postępowanie w sprawie odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej nie może zostać wszczęte przed: l upływem terminu płatności ustalonego zobowiąza-nia; l dniem doręczenia decyzji:a) określającej wysokość zobowiązania podatkowego,b) o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inka-

senta,c) w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku od

towarów i usług,d) określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę; l dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego.W razie wystawienia tytułu wykonawczego na

podstawie deklaracji, na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym w ad-ministracji, przed orzeczeniem o odpowiedzialności osoby trzeciej organ podatkowy nie musi wcześniej wydawać decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego i decyzji o wysokości odsetek za zwłokę. Egzekucja zobowiązania wynikającego z decyzji o od-powiedzialności podatkowej osoby trzeciej może być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku podatnika okazała się w całości lub w części bezsku-teczna.

Skutki małżeństwaNiestety przed odpowiedzialnością za długi wobec

fi skusa nieuczciwego małżonka nie uchroni rozwód. Rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej, jednak tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym.

Odpowiedzialność ta nie obejmuje: l niepobranych należności przez płatników lub inka-sentów; l odsetek za zwłokę oraz kosztów egzekucyjnych po-wstałych po dniu uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie.Te same reguły stosuje się odpowiednio w razie unie-

ważnienia małżeństwa oraz separacji.

Wspólna fi rmaNie tylko małżonek odpowie za długi współmałżonka.

Również członek rodziny podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzą-cym działalność gospodarczą za zaległości podatko-

we wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem w jej wyko-nywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez nie-go działalności.

Nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsię-biorstwa odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z podatni-kiem za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowa-niu należytej staranności nie mógł o nich wiedzieć.

Odpowiedzialność ta nie dotyczy osób, które w okresie stałego współdziałania z podatnikiem były osobami, wo-bec których na podatniku ciążył obowiązek alimentacyjny – w zakresie wynikającym z obowiązku alimentacyjnego.

Za członków rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków zstępnych, osobę pozostającą w stosunku przysposobienia oraz pozosta-jącą z podatnikiem w faktycznym pożyciu.

Zasady takiej odpowiedzialności stosuje się również do małżonków, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej, których wspól-ność majątkowa została zniesiona przez sąd, oraz mał-żonków pozostających w separacji.

Jeżeli podatnik, za zgodą innej osoby, w celu zata-jenia prowadzenia działalności gospodarczej lub rze-czywistych rozmiarów tej działalności posługuje się lub posługiwał się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub fi rmą tej osoby, osoba ta ponosi solidarną odpowie-dzialność z podatnikiem całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe powstałe podczas prowadzenia tej działalności.

Czy przechowywać dokumentację pracowniczą

Płatnik odprowadza podatki za zatrudnionych pracowni-ków. Czy płatnicy muszą przechowywać dokumenty związane z poborem podatków? Tak. Płatnicy i inkasenci są zobowiązani przechowywać doku-menty związane z poborem lub inkasem podatków do czasu upływu terminu przedawnienia zobowiązania płatnika lub inka-senta. W razie likwidacji lub rozwiązania osoby prawnej lub jed-nostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej podmiot dokonujący likwidacji lub rozwiązania zawiadamia pisemnie wła-ściwy organ podatkowy, nie później niż w ostatnim dniu istnie-nia osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej oso-bowości prawnej, o miejscu przechowywania dokumentów związanych z poborem lub inkasem podatku. Po upływie okresu przedawnienia płatnicy i inkasenci mają obowią-zek przekazać podatnikom dokumenty związane z poborem lub inkasem podatku. Dokumenty podlegają zniszczeniu, jeżeli prze-kazanie ich podatnikowi jest niemożliwe.

PRZYKŁAD

WAŻNE

28


Czy przedsiębiorca odpowie za biuro rachunkowe

Podatnik prowadzi działalność gospodarczą. Prowadzenie podat-kowej księgi przychodów i rozchodów powierzył biuru rachunko-wemu. Niestety biuro nie prowadziło właściwie dokumentacji. Czy podatnik poniesie za to odpowiedzialność? Tak. Skoro adresatem zobowiązania podatkowego jest wy-łącznie podatnik, to odpowiada on również za właściwe do-kumentowanie pod względem podatkowym swojej działal-ności i jego rzeczą jest właściwy dobór biura rachunkowego i wykonanie przez to biuro w sposób właściwy swoich obowiązków. Odpowiedzialności tej nie zmienia zatem fakt, że podatnik po-wierzył prowadzenie księgi podatkowej profesjonalnemu biuru rachunkowemu. Podatnik ma możliwość dochodzenia odszkodo-wania od biura rachunkowego, ale przed organem podatkowym to on odpowiada za swoje rozliczenia.

PODSTAWA PRAWNAl Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r.

nr 8, poz. 60 z późn. zm.).

Za ukrywanie dochodów grożą wysokie sankcje

Kupno mieszkania, domu czy samochodu to wy-datki, które najczęściej interesują fi skusa, zwłaszcza jeśli z deklaracji podatkowych wynikają niskie do-chody. Na wypadek kontroli warto zbierać wszystkie dokumenty potwierdzające pochodzenie środków, które są przeznaczane na duże zakupy.

Przychodami są otrzymane lub postawione do dys-pozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świad-czeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Każ-dy przychód uzyskany w danym roku podatkowym na-leży wykazać przed organem podatkowym. Dotyczy to zarówno przychodów ze stosunku pracy czy działalności gospodarczej, ale także uzyskanych w inny sposób, np. z darowizny czy spadku.

Wartość pieniężną świadczeń w naturze określa się na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania.

Wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń ustala się: l jeżeli przedmiotem świadczenia są usługi wchodzą-ce w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia – według cen stosowanych wobec in-nych odbiorców, l jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi zakupione – według cen zakupu,

l jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lo-kalu lub budynku – według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu tego lokalu lub budynku, l w pozostałych przypadkach – na podstawie cen ryn-kowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich sta-nu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnie-nia.Jeżeli świadczenia są częściowo odpłatne, przycho-

dem podatnika jest różnica pomiędzy wartością tych świadczeń a odpłatnością ponoszoną przez podatnika.

Dochody z działalności nielegalnejPrzepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fi -

zycznych nie stosuje się do przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem praw-nie skutecznej umowy. Jak wyjaśnił NSA w wyroku z 10 maja 2007 r. (sygn. akt II FSK 643/06), w pojęciu przy-chodów wolnych od opodatkowania mieszczą się także przychody z czynności niemogących być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.

W konsekwencji przepisy dotyczące przychodów nie-ujawnionych stosuje się tylko do przychodów, których pochodzenie nie jest znane. Jeśli bowiem podatnik pod-czas kontroli wskaże, że uzyskał dochody z przestęp-stwa, to w takiej sytuacji źródło dochodu jest znane or-ganowi podatkowemu. Jednak uwaga. Jeśli podatnik zadeklaruje, że majątek pochodzi z przestępstwa, będzie musiał ponieść konsekwencje karne. Ponadto taki mają-tek podlega przepadkowi.

Aby mienie zgromadzone przez podatników w jed-nym roku mogło stanowić źródło pokrycia wydatków poniesionych w roku następnym, musi mieć wa-lor legalności. Oznacza to, że mienie to musi pocho-dzić wyłącznie z opodatkowanych przychodów albo z przychodów zwolnionych z obowiązku podatkowego – podkreślił NSA w wyroku z 12 grudnia 2006 r. (sygn. akt II FSK 71/06).

Zgodnie z przepisami kodeksu karnego, jeżeli spraw-ca osiągnął z popełnienia przestępstwa, chociażby po-średnio, korzyść majątkową, sąd orzeka przepadek takiej korzyści albo jej równowartości. Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli korzyść lub jej równo-wartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub inne-mu podmiotowi.

Ustalenie, że podatnik PIT nie wykazał dochodu z określonego źró-dła przychodu, nie stanowi podstawy do zastosowania przepisów dotyczących dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów.

W razie skazania za przestępstwo, z którego popełnie-nia sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść ma-jątkową znacznej wartości, uważa się, że mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jaki-

PRZYKŁAD

WAŻNE

29


kolwiek tytuł w czasie popełnienia przestępstwa lub po jego popełnieniu, do chwili wydania chociażby niepra-womocnego wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popeł-nienia przestępstwa, chyba że sprawca lub inna zainte-resowana osoba przedstawi dowód przeciwny.

Ukryte przychodyPrzepisy ustawy o PIT zawierają zasady wskazujące,

kiedy będziemy mieć do czynienia z nieujawnionymi przychodami, a także wskazują na sposób opodatkowa-nia takich dochodów.

Wysokość przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych ustala się na podstawie poniesionych przez podatnika w roku podatkowym wydatków i war-tości zgromadzonego w tym roku mienia, jeżeli wydat-ki te i wartości nie znajdują pokrycia w mieniu zgro-madzonym przed poniesieniem tych wydatków lub zgromadzeniem mienia, pochodzącym z przychodów uprzednio opodatkowanych lub wolnych od opodatko-wania.

Oznacza to, że konstrukcja przychodów ze źródeł nieujawnionych lub nieznajdujących pokrycia w źró-dłach ujawnionych opiera się na przyroście aktywów podatnika, jak również na wysokości jego wydatków. Dla opodatkowania przychodów niemających pokry-cia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źró-deł nieujawnionych nie ma decydującego znaczenia, w jakim okresie zostało zgromadzone mienie, lecz czy pochodzi ze źródeł opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania. Organ podatkowy wydaje decyzję po-datkową zależnie od tego, kiedy zostanie ujawniony fakt uzyskania przychodu z nieujawnionych źródeł – może to być decyzja za rok podatkowy, w którym podatnik uzyskał taki przychód, jak również za rok, w którym po-krył tymi przychodami wydatki lub ujawnił je lokując w banku.

Według WSA w Białymstoku (wyrok z 18 stycznia 2006 r.,sygn. akt I SA/Bk 235/05) w przypadku ustalenia, że po-niesione wydatki przekraczają źródła przychodów oraz zgromadzone wcześniej zasoby fi nansowe, zasadne jest przyjęcie, że powstała różnica stanowi przychód podatnika nieznajdujący pokrycia w ujawnionych źró-dłach lub pochodzący ze źródeł nieujawnionych. Wyka-zanie, że taki przychód nastąpił wcześniej, spoczywało na podatniku, a skoro fakt ten nie został przez niego udowodniony, nie mógł stanowić podstawy w usta-leniu stanu faktycznego w sprawie. Ważne jest to, że w sytuacji gdy organy podatkowe rozpoczną kontrolę podatnika pod kątem nieujawnionych źródeł przycho-dów, to podatnik będzie musiał ponieść główny trud dowodowy. Dlaczego? Otóż gdy w toku postępowania przed organami podatkowymi okaże się, że podatnik poniósł wydatki albo zgromadził środki lub mienie przekraczające znacznie dochód wykazany w zezna-niach podatkowych, to właśnie na podatniku spoczywa ciężar bezsprzecznego i jednoznacznego wykazania, że te wydatki albo zgromadzone środki lub mienie znaj-

dują pokrycie w określonych źródłach przychodów lub w posiadanych zasobach.

Rozliczenia małżonkówWarto jeszcze wspomnieć, jak przy ustalaniu przy-

chodów nieujawnionych będzie wyglądała sytuacja małżonków. Na ten aspekt wielokrotnie zwracały uwa-gę sądy. Sąd Najwyższy w wyroku z 8 stycznia 2003 r. (sygn. akt III RN 234/01) wyjaśnił, że w przypadku gdy małżonkowie, pomiędzy którymi istnieje rozdzielność majątkowa, dokonali wydatków wskazujących na uzy-skanie przychodu niemającego pokrycia w ujawnionych źródłach, organ podatkowy zobowiązany jest do ścisłego określenia, w jakiej części wydatki te zostały poniesione przez każdego z małżonków z osobna.

Natomiast NSA w wyroku z 2 października 2002 r. (sygn. akt I SA/Ka 793/01) wskazał, że dochód z nieujaw-nionych źródeł przychodów, którego wysokość ustalono na podstawie wydatków poniesionych przez małżonków w czasie trwania małżeństwa, podlega opodatkowaniu odrębnie na imię każdego z małżonków.

W przypadku opodatkowania nieujawnionych źródeł przychodów na podstawie art. 20 ust. 3 ustawy o podat-ku dochodowym od osób fi zycznych wspólne opodat-kowanie jest wyłączone, gdyż jest ono możliwe tylko na wspólny wniosek złożony w zeznaniu, a więc obej-muje zobowiązania podatkowe powstające przez za-istnienie zdarzenia, z którym ustawa wiąże obowiązek podatkowy. W konsekwencji zobowiązanie podatkowe z nieujawnionych źródeł przychodu ustalone na podsta-wie wydatków poniesionych przez małżonków w czasie trwania małżeństwa podlega opodatkowaniu odrębnie na imię każdego z małżonków.

W toku postępowania podatkowego w związku z po-niesieniem wydatków przez małżonków organ podat-kowy powinien ustalić, jaki istnieje ustrój małżeński między małżonkami i z jakiego majątku małżonków – odrębnego czy też wspólnego – poniesione zostały wy-datki – stwierdził NSA w wyroku z 2 października 2002 r.(sygn. akt I SA/Ka 793/01).

Zakres kontroli fi skusaPrzy każdej transakcji dokonywanej w rodzinie trzeba

pamiętać o obowiązkach podatkowych. Do zakresu kon-troli skarbowej należą m.in. ujawnianie i kontrola nie-zgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, a także dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnio-nych źródłach przychodów. Kontrola skarbowa bada też źródła pochodzenia majątku w przypadku niezgłoszenia do opodatkowania działalności gospodarczej, a także do-chodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źró-dłach przychodów.

Obowiązkiem organów podatkowych, dokonujących ustalenia podatku z nieujawnionych przychodów, jest przede wszystkim ustalenie kwoty poniesionego wydat-ku oraz wartości zgromadzonych w tym roku zasobów fi nansowych. Te dwie wielkości muszą być stwierdzo-ne przez organy podatkowe w sposób niebudzący wąt-

30


pliwości, gdyż w istocie odpowiadają kwocie przychodu będącego podstawą wymiaru zryczałtowanego podatku. Wydatek oraz wartość zgromadzonych zasobów finan-sowych danego roku podatkowego nie mogą być zatem wielkościami ustalonymi w sposób dowolny ani do-mniemany. Pojawia się więc pytanie, co może w ramach kontroli organ podatkowy? Na to pytanie odpowiedział np. NSA w wyroku z 7 grudnia 2000 r. (sygn. akt I SA/Ka 1580/99), podkreślając, że organ podatkowy uprawniony jest do porównania wysokości wydatków, jakie podatnik poniósł w ciągu roku podatkowego, do wartości opodat-kowanych bądź zwolnionych z podatków zasobów fi-nansowych, jakie zgromadził w tym roku, oraz zasobów, które zgromadził wcześniej, tj. przed rozpoczęciem da-nego roku podatkowego. W konsekwencji, w przypad-ku gdy stwierdzone zostanie, że poniesione wydatki nie znajdują pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów oraz w zgromadzonych wcześniej zasobach finanso-wych, organy podatkowe zyskują uprawnienie do przy-jęcia, że podatnik osiągnął przychody ze źródeł, których nie ujawnił. Nie ma zatem znaczenia, czy podatnik uzy-skał z ujawnionych źródeł wyższe przychody niż zade-klarował, czy też w ogóle nie zgłosił źródeł swego przy-chodu do opodatkowania.

Przy badaniu dochodów nieujawnionych organy po-datkowe mogą korzystać z różnych pomocy, np. danych statystycznych. Na ten aspekt zwrócił uwagę NSA w wy-roku z 13 grudnia 2005 r. (sygn. akt II FSK 89/05), w któ-rym wyjaśnił, że nie narusza zasady prowadzenia postę-powania podatkowego w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych ustalenie wydatków podatnika, istotnych przy badaniu wysokości przychodów nieznaj-dujących pokrycia w ujawnionych źródłach na podsta-wie danych statystycznych o średnich wydatkach trzy-osobowej rodziny, jeżeli podatnik nie potrafił określić faktycznie poniesionych wydatków w danym roku.

Ankieta do wypełnieniaOrgany podatkowe na okoliczność kontroli dochodów

nieujawnionych przygotowały specjalne ankiety, które muszą wypełniać podatnicy. Ankieta została nazwana informacją w sprawie poniesionych wydatków i źródeł dochodu za dany rok. Znaczną część tego dokumen-tu poświęcono wydatkom konsumpcyjnym i nabytkom majątkowym podatnika. Trzeba w niej podać np. wydat-ki na telefon, gaz, środki czystości, odzież, meble, dywa-ny, na leczenie, usługi turystyczne, zakup dzieł sztuki, wyrobów ze złota i srebra itp. Biorąc pod uwagę fakt, że kontrole w zakresie nieujawnionych źródeł dochodów dotyczą zazwyczaj zdarzeń odległych w czasie, trud-no spodziewać się, aby podatnicy pamiętali, ile wydali w danym roku na płyn do naczyń czy ubrania. Tym bar-dziej trudno o jakiekolwiek rachunki, np. paragony po-twierdzające wysokość takich wydatków w danym roku podatkowym. Podatnik nie ma zatem możliwości rze-telnego wypełnienia wspomnianej ankiety.

Wypełnianie przez podatników przy kontroli nie-ujawnionych źródeł przychodów specjalnych, szczegóło-

wych ankiet na pewno ułatwia pracę fiskusowi. Sprawia jednak wiele problemów podatnikom.

Zgodnie z orzecznictwem sądowym, jeśli urząd uwa-ża, że podatnik nie ujawnił dochodów, to powinien przedstawić na to stosowne dowody. W przypadku po-stępowania w sprawie dochodów nieujawnionych są to dowody na wydatki, jakie poniósł podatnik, np. na kupno domu, samochodu. Ciężar dowodu spoczywa tu na organie podatkowym. Oczywiście organ podatkowy może wezwać podatnika do wyjaśnienia źródeł finanso-wania jego wydatków, ale tylko tych, na których ponie-sienie przedstawił podatnikowi dowody.

Jeżeli podatnik wykaże m.in., że miał oszczędno-ści z lat poprzednich, to postępowanie powinno się za-kończyć. W takiej sytuacji urząd nie powinien żądać od podatnika wypełniania specjalnej ankiety, w której po-datnik miałby wskazywać inne wydatki, jakie poniósł w badanym okresie. Warto więc przechowywać wszyst-kie dokumenty potwierdzające uzyskanie dochodów. Mogą to być wyciągi z kont bankowych, lokat, inwestycji w papiery wartościowe itp.

Kompleksowa kontrolaJeśli organ podatkowy rozpocznie czynności kontrol-

ne w zakresie nieujawnionych źródeł dochodów, trzeba się przygotować, że mogą być one długotrwałe i co gor-sze bardzo skrupulatne. Kontrola w zakresie nieujaw-nionych źródeł dochodów ma bowiem zawsze charak-ter kompleksowy – organ ustala wysokość przychodu na podstawie wszelkich znamion zewnętrznych.

Temu służy m.in. drobiazgowe weryfikowanie wy-datków, przychodów i oszczędności, wskazanych w ankietach przez porównywanie wysokości wydatków z uzyskanymi przychodami (opodatkowanymi i zwol-nionymi) oraz analiza zgromadzonych zasobów finan-sowych. W przypadku ustalenia, że poniesione wydat-ki przekraczają źródła przychodów oraz zgromadzone wcześniej oszczędności, organ może przyjąć, że różnica stanowi przychód pochodzący ze źródeł nieujawnionych lub nieznajdujący pokrycia w dochodach ujawnionych.

Z praktyki wynika, że przy omawianych kontrolach organy dążą do określenia jak najwyższej kwoty zobo-wiązania, a aktywny udział podatnika w kontroli tylko osłabia jego argumentację na dalszych etapach postę-powania. Ujawnienie zastrzeżeń powoduje, że kontro-lujący po prostu naprawią błędy, nie zmieniając jed-nak swoich zamiarów. Co gorsze, aż do wydania decyzji przez urząd podatnik nie zna argumentów będących podstawą rozstrzygnięcia. Dopiero w postępowaniu odwoławczym może skutecznie kwestionować ustale-nia kontroli.

Oświadczenia podatnikaW postępowaniu dotyczącym opodatkowania docho-

dów nieujawnionych organy podatkowe wymagają od podatników dwóch rodzajów oświadczeń: deklaracji majątkowej oraz oświadczenia majątkowego. Deklaracja jest formą wyjaśnień podatnika, natomiast oświadcze-

31


nie majątkowe jest składane pod rygorem odpowiedzial-ności za składanie fałszywych zeznań, co oznacza, że podatnik może w deklaracji majątkowej podawać dane w pewnym przybliżeniu, natomiast oświadczenie ma-jątkowe musi zawierać precyzyjne dane.

Informacje dotyczące wydatków osobistych podatnika (konsumpcja) mają wpływ na wysokość podatku z tytułu dochodów nieujawnionych. Podatnicy powinni wykazy-wać wszelkie dane, które są w stanie udokumentować lub inaczej uwiarygodnić.

W trakcie kontroli

Co może organ podatkowy– sprawdzać, czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wy-nikających z przepisów podatkowych,– czynności kontrolnych musi dokonywać w obecności kontrolo-wanego,– wchodzić na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomiesz-czeń kontrolowanego;– wejść do lokali mieszkalnych,– żądać okazania majątku podlegającego kontroli oraz do doko-nania jego oględzin,– żądać udostępniania akt, ksiąg i wszelkiego rodzaju dokumen-tów związanych z przedmiotem kontroli oraz do sporządzania z nich odpisów, kopii, wyciągów, notatek, wydruków i udoku-mentowanego pobierania danych w formie elektronicznej,– zbierać inne niezbędne materiały w zakresie objętym kontrolą,– zabezpieczać zebrane dowody,– legitymować osoby w celu ustalenia ich tożsamości, jeżeli jest to niezbędne dla potrzeb kontroli,– przesłuchiwać świadków, kontrolowanego,– zasięgać opinii biegłych.– może wezwać na pomoc organ Policji, Straży Granicznej lub straży miejskiej (gminnej).Co może podatnik– czynnie uczestniczyć w czynnościach urzędu,– przedstawiać wszystkie dowody, będące zgodne z prawem, po-twierdzające jego racje,– powoływać świadków,– mieć wgląd do akt sprawy na każdym etapie kontroli (może spo-rządzać z nich notatki i kopie),– może wnieść zastrzeżenia do protokołu z kontroli.

Trzeba też wiedzieć, że organy podatkowe mogą we-ryfi kować prawdziwość podawanych informacji również przez kontrolowanie dochodów osób wskazanych jako darczyńcy lub członków rodziny podatnika.

Zatajenie przed fiskusem dochodów jest niezgodne z prawem i jeśli podatnicy nie wykazują wszystkich docho-dów do opodatkowania, powinni zostać ukarani. Z drugiej strony fi skus powinien wierzyć podatnikowi i traktować go podczas kontroli – nawet jeśli jest to kontrola w zakre-sie nieujawnionych źródeł dochodów – jak równego part-nera. Powinien wymagać, ale także dawać wiarę dowo-dom przedstawianym przez podatnika. Nie można z góry zakładać, że każdy podatnik to potencjalny oszust.

75 proc. – tyle wynosi stawka podatku dochodowego od dochodu z nieujawnionych źródeł lub nieznajdujących pokrycia w ujawnio-nych źródłach.

Nieruchomości pod lupąSzczególnym obszarem zainteresowania ze strony or-

ganów podatkowych, jeśli chodzi o nieujawnione źródła przychodów, jest kupno nieruchomości. Jeśli zatem ku-piliśmy bądź sprzedaliśmy mieszkanie lub dom, a fi skus nie otrzymał takiej informacji, może się zainteresować naszymi dochodami.

W kręgu zainteresowań organów podatkowych mogą znaleźć się podatnicy, których wydatki znacząco prze-wyższają dochody wykazane w deklaracjach podatko-wych, co do których istnieje przypuszczenie, że mogą posiadać inne niż deklarowane źródła dochodów.

Jednym z powodów, dla których organy podatkowe mogą zainteresować się takimi podatnikami, jest m.in. dokonywanie inwestycji na rynku nieruchomości. Wy-miaru podatku od dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów może dokonać – oprócz naczelnika urzędu skarbowego – organ kontroli skarbowej w toku postę-powania kontrolnego. Część informacji, które mogą być wykorzystane w trakcie kontroli nieujawnionych źródeł przychodów, znajduje się w posiadaniu służb podatko-wych, np. deklaracje czy zeznania podatkowe. W przy-padku nabycia nieruchomości istnieje możliwość korzy-stania z informacji wynikających z ksiąg wieczystych oraz innych dostępnych rejestrów i baz danych.

Stroną postępowania w przedmiocie nieujawnionych źródeł może być tylko osoba fi zyczna, przy czym istot-ne znaczenie ma określenie zakresu obowiązku podat-kowego w podatku dochodowym ciążącym na podatni-ku. Stroną postępowania może być bezwzględnie osoba fi zyczna, na której ciąży nieograniczony obowiązek po-datkowy.

Dochody z wynagrodzenia za pracę oraz innych źródeł, podobnie jak z lat ubiegłych, objęte wspólnością majątkową, nie mogą być uwzględnione przy ustalaniu źródeł przychodów, z których sfi nanso-wano zakup nieruchomości, skoro zgodnie z treścią aktu notarialne-go oraz oświadczeniem strony nabyto ją z majątku odrębnego.

Na żądanie organów skarbowych podatnik jest zobo-wiązany dowieść, że jego wydatki poniesione w roku po-datkowym i zgromadzone mienie (w tym i w poprzed-nich latach podatkowych) znajdują odzwierciedlenie w dochodach.

Z kolei organ kontroli skarbowej zobowiązany jest do udowodnienia wielkości poniesionych przez podatnika wydatków w roku podatkowym i wartości zgromadzo-nego mienia. Nadwyżka wydatków nad przychodami stanowi wówczas podstawę opodatkowania przychodów z nieujawnionych źródeł według stawki 75 proc.

WAŻNE

WAŻNE

32


Linia obronyRozpoczęcie kontroli przez organy podatkowe z ty-

tułu nieujawnionych źródeł przychodów to nie koniec świata. Podatnik ma prawo obrony, a nawet narzę-dzia, które w tej obronie może wykorzystać. Faktem jest, że problem obrony przed zarzutami fi skusa, że po-datnik fi nansuje nabycie nieruchomości (czy innych dóbr) środkami z nieujawnionych źródeł, jest złożo-ny. Zasadą jest, że ciężar dowodzenia w postępowa-niu podatkowym spoczywa na organie podatkowym, ale w wypadku opodatkowania nieujawnionych źródeł przychodu następuje przerzucenie ciężaru dowodów na podatnika. Oznacza to, że to podatnik musi wyka-zać, że poniesione wydatki znajdują pokrycie w usta-lonym źródle (źródłach) przychodów lub posiadanych zasobach majątkowych. W tym celu podatnik może skorzystać ze wszystkich środków dowodowych prze-widzianych w Ordynacji podatkowej. A jak wiadomo dowodem może być wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, ma-teriały i informacje zebrane w wyniku oględzin, infor-macje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podat-kowej oraz materiały zgromadzone w toku postępo-wania karnego albo postępowania w sprawach o prze-stępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe.

Istnieje także możliwość złożenia przez podatnika pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania oświadczenia dotyczącego faktu lub stanu prawnego, gdy przepis prawa nie wymaga urzędowego potwier-dzenia określonych faktów lub stanu prawnego w dro-dze zaświadczenia. Jeżeli strona wskaże lub chociażby uprawdopodobni źródło przychodów, z którego pokry-wane były wydatki, to na organie podatkowym będzie ciążył obowiązek obalenia takiego dowodu. Organ po-datkowy na zasadzie swobodnej oceny dowodów będzie musiał ocenić wartość dowodową złożonych przez po-datnika dowodów.

I tu jedna uwaga. Dokonana przez organ podatkowy ocena materiału dowodowego nie może być dowolna, a niejasności w zebranym materiale dowodowym nie mogą być tłumaczone na niekorzyść strony.

Podatnik, który zataił dochody, a urząd wszczął wo-bec niego czynności kontrolne, powinien np. wskazać, jaki istnieje ustrój majątkowy (w przypadku pozosta-wania w związku małżeńskim) i z jakiego majątku – odrębnego czy też wspólnego – poniesione zostały wydatki. Powinien dążyć także do tego, aby uprawdo-podobnić, że wydatki na zakup znajdują pokrycie w już opodatkowanych bądź wolnych od opodatkowania źró-dłach przychodów i posiadanych przedtem zasobach majątkowych. Należy uprawdopodobnić pochodzenie zgromadzonych środków (wskazując np., że pocho-dzą one z oszczędności, darowizn, pracy zarobkowej za granicą, pożyczki od krewnych itd.).

Wyjaśnienia podatnika stanowią dowód w postępo-waniu, lecz podlegają ocenie organu podatkowego i ich wartość dowodowa zależy od tego, czy zostaną uznane za prawdopodobne. Każda sytuacja powinna być szcze-gółowo badana i uwiarygodniona w świetle zasad do-świadczenia życiowego.

Ważne dokumentyPodatnicy, którzy są sprawdzani przez fi skusa w za-

kresie zatajania dochodów, zazwyczaj wpadają w panikę i jako najczęstsze źródło pochodzenia środków wskazują darowizny lub pożyczki, spadki, nierząd.

Bardzo dużo osób jako wytłumaczenie posiadanych pieniędzy deklaruje, że trzymało pieniądze w przysło-wiowej skarpecie, wskazując, że nie wierzą bankom. Po czym kontrola skarbowa stwierdza, że ten podatnik ma pięć różnych kont bankowych. Czasami ktoś wskazuje na pieniądze, które zarobił w latach 80. Trzeba jednak pamiętać, że mamy już tak rozwiniętą technikę, że do-stęp nawet do zarobków z lat 80 nie jest niczym nad-zwyczajnym. Urzędnicy są w stanie ustalić, ile można było zarobić na hodowli ogórków w 1988 roku. Często po szacunkach dochodzą do wniosku, że podatnik potrafi ł nawet kilkakrotnie zawyżyć dochody.

Częstym wytłumaczeniem jest nierząd czy też usłu-gi towarzyskie osób obojga płci. Bardzo często podatnicy powołują się na darowizny lub pożyczki. Trzeba jednak pamiętać, że kontrolowany podatnik, który powoła się na pożyczkę, spowoduje podjęcie czynności kontrolnych u osoby, która rzekomo takiej pożyczki udzieliła. Co wię-cej, osoba pożyczająca będzie musiała wykazać, że poży-czyła daną sumę i w dodatku była to suma już opodat-kowana. Jeśli dało się komuś milion, trzeba było go mieć i trzeba było go opodatkować.

Jednak trzeba wiedzieć, że powołanie się na daną oko-liczność będzie skutkowało dalszymi czynnościami ze strony organu podatkowego. Jeśli przykładowo podat-nik powoła się na darowiznę, trzeba liczyć się z tym, że urząd nie tylko sprawdzi, czy do darowizny doszło, ale także dodatkowo skontroluje osobę, która taką darowiznę podatnikowi przekazała. Często podatnicy przedstawia-ją umowy darowizny lub pożyczki od osób zmarłych. Na sprawdzenie wiarygodności takich umów też są sposo-by. Powoływany jest np. biegły grafolog, który potwier-dza prawdziwość takiego dokumentu. Trzeba wiedzieć, że podpisy znajdują się m.in. w urzędach i potwierdzenie podpisu nawet zmarłej osoby nie jest niczym trudnym.

Co więcej – jak wskazał WSA w Warszawie w wyroku z 18 marca 2004 r. (sygn. akt III SA 1255/02; niepublikowa-ny) – kwoty darowizny nie można utożsamiać ze skład-nikiem mienia zgromadzonego w roku podatkowym oraz w latach poprzednich, które pochodzą z przychodów opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania. W za-leżności więc od kwoty darowizny zmniejszają się różni-ce pomiędzy porównywalnymi przez organy podatkowe wydatkami i mieniem zgromadzonym a tzw. przychoda-mi legalnymi, czyli mieniem pochodzącym z przychodów opodatkowanych i wolnych od opodatkowania.

33


W sprawie pożyczek wypowiedział się NSA m.in. w wy-roku z 29 marca 2001 r. (sygn. akt SA/Sz 2254/99; niepubli-kowany), w którym podkreślił, że pożyczka nie stanowi przychodu w rozumieniu ustawy o podatku dochodo-wym od osób fi zycznych i nie podlega opodatkowaniu tym podatkiem. Pożyczka ma bowiem charakter zwrot-ny, nie stanowi przysporzenia i z tego względu stanowi zdarzenie obojętne pod względem prawnopodatkowym.

Warto podkreślić, że każda sprawa w zakresie nie-ujawnionych dochodów powinna być rozpatrywana indywidualnie. Podatnik zawsze ma pole do działania. Może bowiem czynnie uczestniczyć w każdej czyn-ności fi skusa. W zakresie nieujawnionych źródeł do-chodów podatnik musi udowodnić organowi podatko-wemu, że poczynione przez niego wydatki pochodzą z ujawnionych źródeł przychodu oraz że mają pokrycie w tych źródłach.

Jeżeli podatnik działał w dobrej wierze, a jedynie w wyniku braku biegłości w prawie nie zadbał o należy-te udokumentowanie dochodów, np. uzyskanej darowi-zny czy też pożyczki, teraz jest czas, żeby te kwestie wy-jaśnić, licząc się oczywiście z odpowiednimi sankcjami, które jednak będą niższe niż w przypadku nieujawnio-nych dochodów.

Można również próbować podważać decyzje organów podatkowych pod względem formalnym, np. z tytułu niedochowania terminów czy też innych braków formal-nych. Tego rodzaju działania nie wykluczają jednak odpo-wiedzialności, mogą jedynie ograniczyć jej rozmiary.

Osoby, w stosunku do których wszczęto postępowania podatkowe, powinny niezwłocznie zgromadzić i przeka-zać kontrolującym wszelkie dokumenty potwierdzające wysokość zarobków oraz oszczędności z lat ubiegłych.

Darowizny i inne nieodpłatne przysporzenia powin-ny być udokumentowane pisemnie. Podatnik powinien również powołać świadków i brać aktywny udział w po-stępowaniu. W przypadku wydania niekorzystnej decy-zji należy poprosić o pomoc fachowego pełnomocnika.

W przypadku pożyczek czy darowizn warto starać się udokumentować określone kwoty, przedstawić pisemne umowy potwierdzających te transakcje, potwierdzenia przelewu itp. Trzeba też pamiętać, że wskazany pożycz-kobiorca, darczyńca musi w takim wypadku być również w stanie udokumentować posiadanie środków.

Powołując się na pochodzenie środków czy dokonanie określonej czynności prawnej, trzeba zadbać o to, aby ewentualne należno-ści podatkowe związane z taką transakcją zostały należycie udo-kumentowane.

75-proc. podatek do zapłatyOd dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów

lub nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach pobierany jest podatek dochodowy od osób fi zycznych w wysokości 75 proc. dochodu. Osoby, które np. naby-

ły nieruchomości, nigdzie nie pracowały i nie osiągały przychodów, w obliczu kontroli podatkowej ryzykują za-płatę 75-proc. stawki podatku dochodowego od dochodu z nieujawnionych źródeł lub nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach, jeżeli zostanie wydana sto-sowna decyzja w omawianym zakresie.

Pieniądze z niewiadomego pochodzenia

Pieniądze niewiadomego pochodzenia to m.in. nigdzie wcze-śniej niewykazane w rozliczeniach podatkowych, nieudoku-mentowane, niepochodzące z kredytu. Każdy, kto dokonuje zakupów za środki pochodzące z nieujawnionych źródeł przy-chodów, zapewne chce uniknąć dodatkowych obciążeń w po-staci podatków. Jednak nie każdy zdaje sobie sprawę z tego, że fiskus może skontrolować taką inwestycję. A wtedy konse-kwencje podatkowe będą znacznie dotkliwsze niż w przypadku uczciwych zakupów.

Biorąc pod uwagę takie konsekwencje, należy się za-stanowić, czy nie powołać się na otrzymanie darowizny przed organem podatkowym i nie wykazać z tego tytułu obowiązku w podatku od spadków i darowizn. Korzyst-niejsze będzie też ujawnienie dochodów przez złożenie deklaracji podatkowej i zapłata PIT według skali podat-kowej.

Kontrola dochodów nieujawnionych

Urzędy kontroli skarbowej przy sprawdzaniu nieujawnionych źró-deł przychodów korzystają z informacji:– będących w posiadaniu urzędu skarbowego, które wynikają z zeznań i deklaracji złożonych przez podatników i płatników oraz wynikających z rejestrów opłaty skarbowej, rejestrów podatku od czynności cywilnoprawnych, danych o rachunkach bankowych,– uzyskiwanych od sądów, komorników sądowych lub notariuszy,– przekazywanych przez wywiad skarbowy,– uzyskiwanych od innych organów państwowych (policja, prokuratura),– pochodzących z urzędów gmin, banków,– przekazywanych przez osoby anonimowe.Jak się bronić– warto posiadać dokumenty potwierdzające wysokość zarob-ków i oszczędności (umowy, zaświadczenia od pracodawcy, prze-lewy bankowe),– jeśli powołujemy się na pożyczkę w rodzinie, warto postarać się o jej formę pisemną,– jeśli powołujemy się na darowiznę lub spadek, trzeba posiadać umowę darowizny lub dokumenty potwierdzające otrzymanie spadku (np. orzeczenie sądu),– jeśli powołujemy się na pożyczkę lub darowiznę, zarówno po-życzkobiorca, jak i darczyńca muszą być w stanie udokumento-wać daną czynność,– warto postarać się o świadków, którzy będą mogli w sposób wiarygodny potwierdzić nasze argumenty.

WAŻNE

34


Przyznanie się do winyStawka podatku sanacyjnego jest wysoka, wynosi aż

75 proc. dochodu. Podatek od nieujawnionych źródeł jest podatkiem nietypowym. Gdy ktoś nie chce ujawnić źródła przychodów, nie można go opodatkować według zasad ustalonych dla legalnych źródeł i wtedy nakłada-ny jest ostatni, zryczałtowany 75-proc. podatek. Jest on wyższy on innych podatków właśnie po to, aby się nie opłacało ukrywać dochodów. Co ważne, jest to podatek, który nie ma przynosić dochodów budżetowych. Podat-nicy powinni się opodatkować zgodnie z obowiązujący-mi przepisami, a gdyby przyszło im do głowy oszukiwać, to istnieje podatek sanacyjny w wysokości 75 proc. do-chodów.

Gdyby wszyscy płacili podatki w należnej wysokości, nie powinno być żadnych ustaleń z tytułu 75-proc. po-datku.

Jeśli istnieje podejrzenie, że dana osoba zataiła docho-dy, urzędy kontroli skarbowej sprawdzają, ile dana osoba wydała w danym roku i ile miała przychodów i czy przy-chody wystarczają na pokrycie wszystkich wydatków.

Urząd kontroli skarbowej rozpoczyna postępowanie, gdy z dokumentów wynika, że wydatki nie zgadzają się z opodatkowanymi dochodami – akt notarialny po-twierdza dokonanie zakupu za np. 300 tys. zł, a osoba w ostatnich latach w zeznaniach podatkowych (do któ-rych urzędy kontroli skarbowej mają przecież dostęp) deklaruje bardzo niskie przychody, np. na poziomie 100 tys. zł. Podatnik powinien wskazać źródło pochodzenia środków, które wydał. Może to być kredyt bankowy – wtedy postępowanie kończy się. Zakup może być też sfi -nansowany z dochodów z poprzednich lat, o ile zostały zgłoszone i opodatkowane.

Gdy podczas kontroli podatnik wskaże źródło docho-dów, z którego pokrył dany wydatek, będzie musiał za-płacić podatek dochodowy według skali plus odsetki od zaległości podatkowych zamiast 75-proc. sankcyjnego PIT. Zatem lepiej jest przyznać się do błędu niż godzić się na ustalenie wysokości zatajanego dochodu przez fi -skusa. W takim przypadku konsekwencje – zwłaszcza fi -nansowe – będą mniejsze.

Jednak nie wystarczy wskazać jakiekolwiek źródło. Przede wszystkim musi być ono prawdziwe – inspektor to sprawdzi. Tymczasem ukrywanie przychodów zwią-zane jest najczęściej z innymi naruszeniami przepisów.

Zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem pięciu lat, li-cząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płat-ności podatku.

Sankcje karneZ zatajeniem dochodów wiążą się także konsekwencje

wynikające z kodeksu karnego skarbowego.Przepisy przewidują bowiem, że podatnik, który

uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwe-

mu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowa-nia lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie.

Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego podle-ga karze grzywny do 720 stawek dziennych. Jeżeli kwo-ta podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu, sprawca czynu zabronionego podle-ga karze grzywny za wykroczenie skarbowe.

Odpowiedzi Krajowej Informacji Podatkowej na pytania podatników

Sprzedaż samochoduPodatnik w grudniu 2010 r. kupił samochód. Na-

stępnie sprzedał go w lipcu 2011 r. Czy uzyskany do-chód podlega opodatkowaniu podatkiem dochodo-wym i czy powinien być wykazany w zeznaniu PIT?

Odpłatne zbycie rzeczy ruchomych jest jednym ze źródeł przychodów, z którego dochód podlega opodat-kowaniu podatkiem dochodowym. Zgodnie z tym prze-pisem odpłatne zbycie ruchomości stanowi zdarzenie, z którym wiąże się obowiązek podatkowy, jeżeli zbycie nastąpi przed upływem pół roku, licząc od końca mie-siąca, w którym nastąpiło nabycie. Inaczej mówiąc, zby-cie rzeczy ruchomej za określoną odpłatnością po upły-wie tego okresu nie powoduje powstania przychodu.

W niniejszym przypadku nabycie miało miejsce w grudniu 2010 r., półroczny okres upłynął 30 czerw-ca 2011 r., podatnik zbył samochód w lipcu 2011 r. W związku z tym dochód uzyskany ze sprzedaży samo-chodu nie podlega opodatkowaniu podatkiem docho-dowym, gdyż został osiągnięty po upływie pół roku od jego nabycia i nie ma potrzeby wykazywania go w ze-znaniu rocznym. W przypadku gdy zbycie następuje przed upływem pół roku, przychód ten wykazujemy w zeznaniu rocznym PIT-36 i w terminie złożenia tego zeznania, czyli do końca kwietnia, uiszczamy ewentu-alny podatek.

Zawarcie umowy za granicąPodatnik chce sprzedać samochód. Umowę zamie-

rza podpisać w Niemczech. Czy będzie musiał rozli-czyć podatek od czynności cywilnoprawnych?

Nie. Podatkowi od czynności cywilnoprawnych pod-legają umowy sprzedaży, jeżeli ich przedmiotem są rzeczy znajdujące się za granicą, w przypadku gdy nabywca ma miejsce zamieszkania w Polsce i czyn-ność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Polski. Oba te warunki muszą być spełnione łącznie. W przedmiotowej sprawie został spełniony tylko jeden z tych warunków.

WAŻNE

podatki podatki podatki podatki jak uniknąć...

Documents