pluksystemen en de ervaring van telers staan dat het wordt ... · foto: caroline van assche, nfo a...

‘Houtig kleinfruit

kopen consumenten

vaak niet omdat ze er

simpelweg niet bij stil-

staan dat het wordt

aangeboden’

Anton Oostveenpag. 6

2 O K T O B E R 2 0 0 9 , J A A R G A N G 9 9

w e e k b l a d v a n d e n e d e r l a n d s e f r u i t t e l e r s o r g a n i s a t i e

.

.

.

.

Pluksystemen en de ervaring van telers

Welk substraatmengsel bij bomenplanten

Fresh Rotterdam; innovatief, maar matig bezocht

Kleinfruitsector ondergaat verandering

C O L O F O N

Fruitteelt is het verenigings-orgaan van de NederlandseFruittelers Organisatie.Abonnementen zijn alleen teverkrijgen door leden van deorganisatie.Opzegging:schriftelijk, minstens driemaanden voor het einde vanhet kalenderjaar. Wijziging bedrijfsgegevens:schriftelijk, voor 1 januari.AdresgegevensPostbus 3442700 AH ZoetermeerLouis Pasteurlaan 62719 EE ZoetermeerTelefoon: (079) 368 13 00Fax: (079) 368 13 55E-mail NFO-secretariaat enledenadministratie: [email protected] redactie: [email protected] Website: www.nfofruit.nlRedactieHerman Bus (hoofdredacteur)Caroline van AsscheMarai EbbenMarijke van SchaikRedactiecommissieJ. Elenbaas (voorzitter)H. BalkhovenA. GoesG. JeukensL. van LieropA. OostveenM. RaveslootC. UijttewaalB.J. van WestreenenAdvertentie-acquisitieRuud van [email protected]: (023) 571 47 45Fax: (023) 571 76 80DrukkerijDen Haag offset, RijswijkVormgevingMirella Colauto

Uitgever en auteurs verklaren datFruitteelt op zorgvuldige wijze ennaar beste weten is samengestelden aanvaarden dan ook geen en-kele aansprakelijkheid voor scha-de, van welke aard ook, welke hetgevolg is van handelingen en/ofbeslissingen die gebaseerd zijn opbedoelde informatie. Gebruikersvan Fruitteelt wordt met nadrukaangeraden deze informatie nietgeïsoleerd te gebruiken, maar af tegaan op hun professionele kennisen ervaring. Niets uit deze uitgavemag op enige wijze worden ver-veelvoudigd, opgeslagen in eengeautomatiseerd gegevensbe-stand, of openbaar gemaakt zon-der voorafgaande schriftelijketoestemming van de uitgever.

Wespen doen zich tegoed aan

aangevreten appels. Maar voor

de plukkers is de her en der

voorkomende wespenplaag min-

der geslaagd.

Foto: Caroline van Assche, NFO

A R T I K E L E N

. Kleinfruit ondergaat grote verandering 7

Telers in de serie Van knoptot oogst blikken terug opeen turbulent jaar zacht-fruit.

. Ins en outs over pluk-systemen 8

Pluksystemen komen engaan. Een overzicht.

.Groei VVA-1 met VKP-substraat 10

Resultaten van een proef diewerd opgezet om het groei-en van pruimenbomen oponderstam VVA-1 te bevor-deren. .Niets is makkelijker danfruit lepelen 12

Vele verrassingen op de vak-beurs Fresh Rotterdam.

.Appels zijn ‘vet lekker’ 16 Een stadion vol schoolkinde-

ren over smaak.

R U B R I E K E N

NFO-info 3Van week tot week 4Marktzicht 6Onderzoek 14Werkwijzer 17Agenda 18

Inhoud

o m s l a g

3

Afzet naar Rusland

Per 1 oktober zijn de eisenvoor een aantal lidstaten,

waaronder Nederland, om temogen leveren op de Russischemarkt aangescherpt. De ver-scherping van de eisen geldenvoor verschillende producten uitNederland, Polen en Duitsland.Voor product of re-export uitNederland geldt voor uien, pe-ren, aardappelen, radijs en au-bergine de verplichting bij iede-re zending een ‘safetycertificate’ (met laboratoriumrapport) bij te voegen.Deze verplichting werd al eerderopgelegd voor tomaten, appels,wortels, rode biet, kool en man-darijnen. Rusland trof dezemaatregel omdat het op produc-ten uit deze landen nog steedste veel residuniveaus aantreftboven de Russische MRL. Inmid-dels hebben dertien EU-landende verplichting om voor eenaantal producten veiligheidscer-tificaten bij te sluiten. Van eentotale importstop vanuit de Rus-sische Federatie is geen sprake.De NFO en Frugi Venta hebbenbij het ministerie van LNV aan-gedrongen optimale druk te zet-ten om te komen tot een over-eenkomst tussen de EU en deRussische Federatie. In de tus-sentijd wil Nederland overlegmet de Russische Federatie overeen bedrijfscertificaat voor ex-

porteurs en voor een betere af-stemming over analysemetho-den. LNV heeft dit verzoek in-middels verstuurd.

Bredeweersverzekering

LTO ontwikkelde samen meteen aantal sectororganisaties,

waaronder de NFO, een bredeweersverzekering. Alle belang-rijke weersrisico’s, inclusief ha-gel, worden hier in onderge-bracht. De overheid subsidieertde nieuwe verzekering vanuitniet-benutte toeslagrechten. Hetsubsidiepercentage bedraagtnaar verwachting rond de 60procent. De kosten voor de tota-le verzekering vallen fors lageruit dan de bestaande hagelpre-mies, zo verwacht men. Het mi-nisterie van LNV werkt op ditmoment een regeling uit waar-op verzekeraars kunnen inteke-nen. De verzekering wordt ver-volgens volgend voorjaar in demarkt gezet. De OFH wil de bre-de weersverzekering als specifie-ke verzekeringsdekking voorfruittelers aanbieden.Fruitteeltondernemers doen ergoed aan de verdere uitwerkingvan de brede weersverzekeringgoed te volgen. De NFO raadthaar leden aan om daarom opdit moment nog geen hagelver-zekering af te sluiten voor hetkomende jaar

Er komt een garantieregeling voorland- en tuinbouwers die de ko-

mende tijd geld moeten lenen omhun bedrijf te kunnen voortzetten.Minister Gerda Verburg van Land-bouw, Natuur en Voedselkwaliteitstelt deze regeling op 1 oktoberopen voor landen tuinbouwbedrij-ven die in de kern gezond zijn, maardoor de economische crisis geen geld meer kunnen lenen voorwerkkapitaal, om het nieuwe teeltseizoen te kunnen starten. Degarantstelling geldt voor leningen van maximaal e 850.000 per be-drijf. De overheid staat voor 50 procent garant voor deze lenin-gen. Voor de andere 50 procent staat de bank garant. Dat geeftde banken extra zekerheid. Mocht het bedrijf ondanks dit krediethet niet redden, dan neemt de overheid 50 procent van de over-gebleven schuld op zich. Er is een plafond bepaald van e 200 mil-joen. Dat betekent dat de overheid maximaal e 100 miljoen eurogarandeert. Agrarische ondernemers kunnen één keer een be-roep doen op de garantieregeling. Voor de onder garantie vers-trekte lening, vraagt men de gangbare rentepercentages. Daar-naast is de aanvrager over deze garantielening een eenmaligeprovisie verschuldigd van 4,5 procent. De garantie wordt verleendin volgorde van aanmelding. De regeling staat opengesteld tot ui-terlijk 31 december 2010 of sluit zoveel eerder wanneer het ga-rantiebedrag op is.Veel telers starten op dit moment een nieuw teeltseizoen en moe-ten nu investeren in deze nieuwe teelt. Pas in de loop van 2010 lei-den deze investeringen tot oogsten en daarmee inkomsten. Nor-maal gesproken kunnen bedrijven zo'n periode overbruggen,maar vanwege de crisis ontbreekt geld voor deze investering. Veelbanken stellen ook striktere eisen aan het eigen vermogen van debedrijven. De crisis heeft al tot gevolg dat veel bedrijven interenop hun eigen vermogen. Daardoor wordt het steeds moeilijker omgeld te krijgen voor bijvoorbeeld een nieuw teeltseizoen. Deze si-tuatie doet zich in de gehele landen tuinbouwsector voor. Naast de garantstelling, geeft minister Verburg subsidie voor be-drijfsadvisering. Ondernemers van agrarische bedrijven die in li-quiditeitsproblemen zitten, kunnen een onafhankelijke adviseurin de arm nemen die hun bedrijf doorlicht en met oplossingenkomt. Uit de vele gesprekken die er zijn gevoerd blijkt dat veeltuinders te weinig zicht hebben op de economische positie vanhun bedrijf en de huidige en toekomstige marktsituatie. Deze re-geling gaat zo spoedig mogelijk van start. Voor deze maatregel iseen bedrag gereserveerd van 0,5 miljoen euro.

Herman [email protected]

Garantieregeling

n f o info

U i t g e l i c h t

Er komt een garantieregeling voor landen tuinbou-wers die de komende tijd geld moeten lenen om hunbedrijf te kunnen voortzetten. De garantstelling geldtvoor leningen van maximaal e 850.000 per bedrijf. Foto: Marijke van Schaik, NFO

FRUITTEELT 40, 2 OKTOBER 2009, JAARGANG 99

Een paar dagen na de lancering van het beeldmerkvan Sweet Sensation, een verleidelijke kus, gaf PhilipSmits, directeur van The Greenery, het startsein van deoogst van dit ras op het bedrijf Euro-Cool van Nicovan Maaswaal in ’t Goy. Daar is in januari 2008 eenhectare Sweet Sensation geplant in een intensieve be-planting van 6000 kolombomen per hectare. VanMaaswaal verwacht in dit eerste productiejaar 3000kg te kunnen oogsten. Als de bomen vijf jaar oud zijnen de productie maximaal is, verwacht hij een oogstvan 50 ton per ha.Dit jaar wordt landelijk gerekend op een oogst vancirca 700 ton, die vanaf oktober op de markt komt.Smits verwacht voor volgend jaar een verdrievoudi-ging van de landelijke oogst en pas dan worden deeerste partijen van commerciële betekenis verhandeld.


KeuringseisenHet KCB houdt donderdag15 oktober de jaarlijksebijeenkomst Keurafstem-ming hardfruit. Aan dehand van monsters toontKCB de ondergrenzenvoor klasse I en II. Tevenskomen hagelschade en detoelaatbare tolerantiesuitgebreid aan bod. Vanalle diverse afwijkingenzijn monsters aanwezig.De bijeenkomst begint om15.00 uur in de afmijnzaalvan Fruitmasters in Gel-dermalsen en is voor ie-dereen vrij toegankelijk.

Arbeid in fruitsectorHet PT gaat arbeidsmarkt-monitoren per sector uit-geven. In de brochuresverschijnen per sector ge-gevens over de arbeids-markt, zoals de verdelingtussen gezinskrachten,vaste werknemers en uit-zendkrachten. Daarnaastbiedt de brochure meerinzicht in het opleidingsni-veau van het personeel,de leeftijdsopbouw en bij-zonderheden over de ar-beidsmarktomstandighe-den. Nog dit jaar brengthet productschap de bro-chure voor de fruitteelt-sector uit.

Verpakkingen-belastingStaatssecretaris Jan Keesde Jager stelt voor om dedrempel voor de verpak-kingenbelasting van15.000 kilo te verhogennaar 50.000 kilo. Dit staatin het Belastingplan vande Miljoenennota voor2010. Wanneer de Eersteen Tweede Kamer ditvoorstel goedkeuren, be-tekent dit vrijstelling voorbedrijven die minder dan50.000 kilo verpakkingenop de Nederlandse marktafzetten. De inkomsten-derving van 16 miljoen eu-ro die daarvan het gevolgis, compenseert de over-heid met een hoger tarief(8,4 procent) per materi-aalsoort.

Consumenten schatten de gezondheidsrisico’s van ge-wasbeschermingsmiddelen op groente en fruit hogerin dan wetenschappers.Dat blijkt uit een onderzoek van het Voedingscentrumonder 62 vooraanstaande voedingswetenschappers entoxicologen en 2005 consumenten. Aan alle deelne-mers werd gevraagd een inschatting te doen van dediverse gezondheidsrisico’s met betrekking tot voe-ding. Bijna een derde van de consumenten schat hetrisico van bestrijdingsmiddelen in groente en fruit inals groot of zeer groot. Niet meer dan vijf procent vande wetenschappers ziet een groot risico door bestrij-dingsmiddelen.Volgens Stephan Peters, kennisspecialist voedselveilig-heid en kwaliteit bij het Voedingscentrum, is een der-gelijk onderzoek niet eerder in Nederland uitgevoerd.

Wetenschappers zien een ongebalanceerd dieet vol-gens hem als grootste risico voor de gezondheid. Con-sumenten daarentegen zien milieuverontreiniging inhet algemeen als grootste voedselrisico. Een ongeba-lanceerd dieet komt voor hen op de tweede plaats. Opde derde plaats zet de consument residuen van gewas-beschermingsmiddelen op groente en fruit. VolgensPeters kan dit tot gevolg hebben dat consumentengroente en fruit uit het voedselpatroon gaan werenen dat is volgens hem nu juist niet de bedoeling. De uiteenlopende meningen van de twee partijen zitwaarschijnlijk in het feit dat de consument vanuit demedia te horen krijgt dat groente en fruit niet veiligzouden zijn. Wetenschappers hebben echter al vaakaangetoond dat de consument zich geen zorgen hoeftte maken over gezondheidsrisico’s.

Consument bang voor gewasbeschermingsmiddel op agf

Jabema B.V. is een nieuw opge-richt bedrijf met als doel het nieu-we appelras Maribelle succesvol inde markt te zetten. De eigenarenzijn Jan van Ingen, directeur vanboomkwekerij Van Rijn, Ben deSonnaville veredelaar van Maribel-le en Matthieu Gremmen promo-tor van Maribelle. Jabema B.V.draagt zorg voor de verkoop enplanning van vruchtbomen tot enmet de coördinatie van verkoopvan de appels van Maribelle. Metklem benadrukken de eigenaren

van Jabema B.V. dat het een vrijras blijft. Op de bomen zit wel eenlicentie en daarmee worden ondermeer de marketing en reclamevoor het ras Maribelle bekostigd.Een teler mag echter zelf het fruitverkopen. Wel kan Jabema B.V.hem daarbij ondersteunen. Afgelopen seizoen was de nettoopbrengst van het ras e 0,77. Daar-bij ging het om een beperkt volu-me. Deze beperkte hoeveelheidappels werd grotendeels direct ver-kocht aan twee winkels van de

Echte Groenteman en aan horeca-bedrijf Hanos. Uit een klanten-enquête bleek dat 96 van 100 on-dervraagde klanten aangaf Mari-belle nogmaals te kopen. Voor te-lers is het een makkelijk te telenras met hoge kilo-opbrengsten. Deboom lijkt tot nu toe weinig ziek-tegevoelig voor schurft, meeldauwen vruchtboomkanker. Daarom ko-men er ook pilots voor biologischeteelt van Maribelle, te beginnen inBelgië en Duitsland.

Nieuwe B.V. voor Maribelle

40van week tot week

Onder toeziend oog van Nico van Maaswaal (links) pluktPhilip Smits de eerste Sweet Sensation.

Foto: Jolette van Eijden

Oogst Sweet Sensation van start

In MemoriamKlaas van Dee uit Gelder-malsen is 25 september op68-jarige leeftijd na eenziekbed overleden. VanDee was in de periode van1986 tot 1998 algemeendirecteur bij veiling Gel-dermalsen. In 1971 begonhij zijn loopbaan bij dezeveiling als adjunct-direc-teur. Bij zijn afscheid werdhij benoemd tot Ridder inde Orde van Oranje-Nas-sau. Vanuit zijn functie alsveilingdirecteur was VanDee ook lid van de pro-ductcommissie hardfruiten de fustadviescommissievan het toenmalige CBT,nu The Greenery. Verderbekleedde hij twee func-ties bij de Kamer vanKoophandel in Tiel. Tevenswas hij midden jaren ne-gentig penningmeestervan de NFO kring Gelder-malsen en adviserend lidvan de redactiecommissievan de NFO.

VerknaltDe gemeente Kapelle ver-leende volgens de Raadvan State ten onrechteeen vergunning aan fruit-telers in het Zeeuwse Kat-tendijke voor het gebruikvan een anti-hagelkanon.Dit is de uitspraak van deRaad op 23 september. Ka-pelle zou het opslaan vande gasmengsels als dehoofdactiviteit hebbenaangewezen van de instal-latie. Het knallen zelf zoueen incidentele gebeurte-nis zijn die niet zo zwaarmeetelt bij het vaststellenvan de maximale geluid-overlast. De RvS was hethier niet mee eens en stelteen campinghouder in debuurt, die overlast onder-vond van de knallen, inzijn gelijk.

FRUITTEELT 40, 2 OKTOBER 2009, JAARGANG 99 5

In opdracht van de Commissie Oogstraming van het PTvolgt DLV Plant de vruchtmaat van tien geselecteerdevruchten van een aantal beplantingen Elstar, Jonagolden Conference op vijf bedrijven. Dit jaar meet DLV (el-ke 14 dagen) ook Junami en Kanzi. Zie tabel.Elstar eindigt volgens Pieter Aalbers van DLV dit sei-zoen met een gemiddeld vruchtgewicht van 178 gr.(vorig jaar 166 gr.). Het gemiddeld vruchtgewicht vanConference is meer dan 80 gram lager dan vorig jaar.Jonagold is ondanks de droogte de laatste weken noguitgegroeid tot 82 mm. De bedrijven hebben wel be-

regening of een bedruppeling. In 2008 groeide Jona-gold op het laatst wel harder. Het gemiddeld vrucht-gewicht bij Jonagold is dit jaar nagenoeg gelijk aanvorig seizoen (247 gr.). De nieuwe appelrassen laten op de gemeten perceleneen goede maat zien met voor Junami en Kanzi eengemiddelde vruchtmaat van 76 mm. De vruchtgroei bijKanzi is in de laatste weken flink. Op de gemeten per-celen is wel extra beregend in de laatste weken voorde oogst. Junami eindigt met een gemiddeld vrucht-gewicht van 186 gr. en Kanzi met 199 gr.

Ook late rassen groeien goed uit

De vijfde Landelijke Appelplukdagdie 19 september plaatsvond, trokvolgens de nieuwe organisator Ne-derland Bloeit zo’n 20.000 bezoe-kers. In totaal konden zij op zo’n40 fruitteeltbedrijven verspreiddoor het land het eigen fruit pluk-ken. Van het geschatte aantal be-zoekers is het gezin de grootste‘plukker’. De organisatie geeft aanzeer tevreden te zijn over de dagen de medewerking van de telers.Zoals het er nu naar uit ziet wordtde appelplukdag volgend jaar weervoortgezet.Nederland Bloeit is het gemeen-schappelijke initiatief van agrari-sche ondernemers om het belangen de maatschappelijke betrok-kenheid van hun sector onder deaandacht te brengen bij eenbreed publiek. Met een publieks-campagne wordt het imago van deagrosector verder versterkt.Nederland Bloeit is een initiatief

dat voortborduurt op de niet meerbestaande stichting Vrienden vanhet Platteland. De organisatie is

opgezet door LTO Noord, ZLTO enLLTB samen met LTO Nederland.

Landelijke Appelplukdag trekt veel jonge consumenten

In totaal trok de Landelijke Appelplukdag zo’n 20.000 bezoekers.Foto: Marijke van Schaik, NFO

Tabel. Ontwikkeling van vruchtmaat en gemiddeld vruchtgewicht (gvg) in 2009 en 2008

17-08-09 31-08-09 14-09-09 3-09-08 22-09-08 gvg 2009 gvg 2008

Elstar 70,8 76,1 geoogst 73,6 178,1 165,9groei per week 2,0 2,6 2,3

Jonagold 74,5 78,6 82,5 77,4 82,3 247,4 246,3groei per week 2,2 2,0 2,0 1,8 4,9

Conference 56,9 61,5 geoogst 66,1 171,3 255,3groei per week 2,6 2,3 1,7

Junami 68,9 73,4 76,4 185,5 groei per week 2,6 2,3 1,5

Kanzi 67,3 70,4 75,7 199,3 groei per week 2,2 1,6 2,65


marktzicht

Appels en peren heelgoedkoop

Hardfruit is hoogstwaarschijn-lijk nog nooit zo goedkoop

geweest in de winkel als dezeweek. De afgelopen weken wasElstar, maar ook Conference, re-gelmatig te koop voor e 0,69 perkilo. Maar nu is een breed sorti-ment appels en peren in diversesupermarkten te koop voor e 0,49 per kilo. Dan zal de in-koopprijs weinig boven de driedubbeltjes hebben gelegen.Over de bruto telersprijs en demiddenprijs van de oorspronke-lijke partij fruit zullen dan ookweinig illusies te maken zijn.De supermarkten betrekken AGFduidelijk in de nieuwe actieron-de. En daarbij maken ze dank-baar gebruik van de moeizameafzet van appels en peren op ditmoment. Dat geldt overigensniet alleen in Nederland. Tussende Nederlandse Elstar, Jonagold,Cox’s en Boskoop ligt ook bui-tenlandse Golden. Wellicht nogvan de oude oogst.Deze bodemprijzen bemoeilijkenin feite de afzet in de vollebreedte. Want als voor klasse I inde supermarkten deze prijzen

gelden, wat moet een handelaarop de markt, een teler met huis-verkoop of een AGF-detaillistdan nog vragen? En het is nogmaar de vraag of de consumentzoveel meer appels gaat eten alsze e 0,50 in plaats van e 0,70kosten. Belangrijker is dat ze ste-vig en smakelijk zijn.

Weinig export

Uiteindelijk ontstaan dergelij-ke prijzen door de onbalans

tussen vraag een aanbod. Hetaanbod is groot. Dat komt doordiverse oorzaken, waarvan devraag naar kisten er een is. Dielijken op dit moment schaarserdan koelruimte. Een andere oor-zaak is de behoefte aan liquidemiddelen. Maar waarschijnlijklaat ook de vraag te wensenover, terwijl het seizoen al weer

een maand oud is. En wat nuniet wordt verkocht, moet de ko-mende maanden extra weg. Innovember zal blijken hoe grootde voorraden zijn in relatie totde geoogste productie.Ook de export laat te wensenover, maar dat geldt voor meerlanden. In Polen liggen de prij-

zen voor export zelfs onder de e 0,20 per kilo, meldt AGF-news.De Russische markt is voorlopigzelfvoorzienend of betrekt ap-pels uit bijvoorbeeld Moldavië.

Minder Engelse appels

De fruittelers in Engeland zijnmisschien iets minder pessi-

mistisch. Aan het einde van hunoogst blijkt de productie van dediverse rassen tot 20 procent la-ger uit te vallen dan in augustus

was geraamd. De belangrijksteoorzaak is de droogte sinds denazomer in de belangrijkstefruitteeltgebieden. De Engelseappeloogst werd geraamd op215 miljoen kilo, waarvan 40procent uit Bramley’s bestaat.

Duur imago kleinfruit

Veel consumenten vindenzachtfruit in de winkel duur.

In hun beleving zouden aardbei-en niet meer dan twee euro perpond mogen kosten. Maar dewinkelprijs ligt meestal tussen e 2,50 en e 3,00 per pond. Voordiverse, bessen, bramen en fram-bozen ligt de acceptabele prijstussen de e 1,70 en e 1,90 per150 gram. Maar ook hiervan lig-gen de winkelprijzen vaak hoger.Dat blijkt uit een onderzoek, dathet Productschap Tuinbouw dezezomer uitvoerde in opdracht vanhet promotieorganisatie Groen-tenFruit Bureau.Het onderzoek richtte zich opconsumenten van twintig jaar enouder. En daar zit veel variatiein, wat tot uiting komt bij hetkopen van kleinfruit. Vooralhoutig kleinfruit kopen consu-menten vaak niet omdat ze ersimpelweg niet bij stilstaan dathet ook wordt aangeboden. Bijaardbeien is behalve de prijs ookeen teleurstellende ervaring metde smaak een reden om ze niette kopen. Oudere consumentenaccepteren eerder een hogereprijs voor kleinfruit dan jongere.Ze eten ook meer aardbeien enbessen. Frambozen vormen daar-op een uitzondering. Die zijnook bij jongere consumenten ergin trek.Globaal gaan de meeste consu-menten tot aanschaf van eenproduct over bij een prijs van on-geveer e 1,80 voor een doosjevan 150 gram houtig kleinfruit.Bij de waardering van (te) goed-koop of duur zijn rode bessenhet goedkoopst en blauwe bes-sen het duurst Anton Oostveenfreelance journalist

Zeer lage prij-zen ontstaandoor de onba-lans tussenvraag een aan-bod. Het groteaanbod heeftdiverse oorza-ken, waarvande vraag naarkisten er een is.Die lijken opdit momentschaarser dankoelruimte.Foto: Marijkevan Schaik,NFO

____________

Globaal gaan de meeste consumenten overtot aanschaf van een product, bij een prijsvan ongeveer e 1,80 voor een doosje van

150 gram houtig kleinfruit

*


S E R I E V A N K N O P T O T O O G S T Z A C H T F R U I T , D E E L 4

Kleinfruit ondergaat grote

verandering

7

Het moet nog blijken of het goed is geweest alle rode bes af te zetten. Foto: NFO

Ook al is het kleinfruitsei-

zoen nog niet helemaal

voorbij, het staartje kan het

seizoen niet meer goedma-

ken. Het was een turbulent

jaar, zowel binnen als bui-

ten de sector, blikken de

telers in deze serie van knop

tot oogst terug. Die combi-

natie maakt het moeilijk

conclusies te trekken voor

volgend jaar. Een ding is

wel duidelijk; de kleinfruit-

sector ondergaat de laatste

jaren een structurele veran-

dering.

Bij Herman Peppelman uit Heelweg isde oogst nog niet voorbij. Bij hetlaatste gesprek voor deze serie in het

kleinfruit, oogstte hij Powder Blue, een heellate blauwe bes. Dit staartje van de produc-tie is bestemd voor de huisverkoop en even-tueel eigen verwerking. “Gelukkig hebbenwe zo onze eigen afzet nog en neemt hetaantal klanten door mond tot mondreclamenog steeds toe”, merkt de teler op. Wantsinds de vorige aflevering zijn de prijzen inhet kleinfruit nauwelijks verbeterd.Vanwege de slechte prijzen is Jan Janssenuit het Limburgse Heide al klaar met zijnoogst. Zowel bij Chester als Loch Ness ishij gestopt met plukken. “Een kwestie vanrekenen”, licht hij toe. “De prijzen brach-ten het plukken niet meer op. Het was eenramp dit jaar.” In tegenstelling tot bij Pep-pelman zijn alle blauwe bessen al afgezet.Hetzelfde geldt voor de rode bes, die Jans-sen maar kort in de koeling heeft gehad.“Achteraf moet blijken of het goed is ge-weest alle rode bes nu af te zetten. Ik denkhet wel, want de oogst was zeer goed en deprijzen waren maar matig. Daarom ver-wacht ik dat alle bewaarcapaciteit voor ro-de bes is benut.” Waarmee dit kleinfruitqua afzet alle eigenschappen heeft van hethardfruit.Afgezien van rode bes en de beschermdeteelten is het kleinfruitseizoen grotendeels

voorbij. Tijd om terug te blikken en daareventueel conclusies uit te trekken voorvolgend jaar. Maar dat is ook enigszinskoffiedik kijken, stelt Janssen nuchter vast.Bovendien zijn er binnen en buiten defruitteelt veel factoren die een rol hebbengespeeld. “Wat moet je daar nu volgendjaar mee”, merkt Peppelman op.

Volgend jaar“Het is en blijft een kwestie van vraag enaanbod”, stelt Janssen vast. “De afzet vanal het fruit is moeilijk; we hadden deze zo-mer overal erg veel van. Daarbij kon eendeel daarvan niet de grens over, wat hetaanbod nog vergrootte. Iedereen roept weldat er nog ruimte is voor uitbreiding, maarin zo’n situatie is er dan wel ineens pro-duct genoeg. Daar is voor volgend jaar ooknauwelijks beleid op te maken”, vervolgtde teler. “Hopelijk is het dan weer anders.Als de economie en daarmee de exportweer aantrekt kan het weer zomaar heelanders zijn. Bovendien wordt al het klein-fruit wel verkocht en gegeten. Maar dat te-kent wel de positie van de teler ten opzich-te van de afnemers. Ik kan het soms nietmeer volgen als ik winkelprijzen zie diesoms tien maal zo hoog zijn dan wat ikvoor mijn product krijg. Het vijfvoudigezou toch ook goed zijn, waarbij de consu-ment dan meer kleinfruit koopt.”

Geen seizoensproductNet als de gehele economie in het afgelo-pen jaar is ook de kleinfruitmarkt de afge-lopen jaren opgeschud. “En dat moet zichopnieuw settelen”, denkt Peppelman.“Kleinfruit is nu het gehele jaar te koop,maar de consument moet daar ook aanwillen. Nog niet zo lang geleden werdenaardbeien aangeprezen als de zomerko-ninkjes. Nu zijn ze het hele jaar door ver-krijgbaar.”Ook blauwe bes is nauwelijks meer eenseizoensproduct, dat verkrijgbaar was vanmei tot september. Ook in het buitenlandis het areaal fors uitgebreid, waarvan deproductie het hele jaar door wordt aange-voerd en ingevlogen. En een deel van deNederlandse aanvoer komt nu uit de be-waring. Door het warme weer bij de plukis de kwaliteit daarvan ook niet altijd opti-maal.Maar zelfs al is de kwaliteit jaarrond goed,dan nog is het speciale van de eerste aan-voer van een seizoensproduct verledentijd. En de tijd zal leren hoe de overgangvan een seizoens- naar een jaarrondpro-duct verder zal verlopen

Anton Oostveenfreelance journalist

Het tijdens de oogst van tevoren uit-rijden van losse bakken in de rij iseigenlijk wel verleden tijd. Ook

het werken met plukmandjes vervaagtsteeds verder naar de achtergrond. De me-chanisatiegraad in de boomgaard groeit.Vooral het gebruik van pluktreintjes incombinatie met een hoogwerker voor dekoppen is bij de meeste telers standaardingevoerd. Enkele redenen voor de opruk-kende mechanisatie zijn de toenemendearbeidskosten van de laatste jaren, het vin-den van personeel en de ergonomie dieook in de boomgaard een rol begint tespelen.Een innovatie waar de Belgen al enkele ja-ren aan werken, is de plukrobot van deAcro-projectgroep in Hasselt. De robot isechter voorlopig nog niet praktijkrijp. De

beperkende factor hierin is voornamelijkde snelheid waarmee de arm de vruchtenmoet plukken. Onderzoekers in Wagenin-gen UR werken momenteel aan een voor-studie voor een plukrobot. De NFO is ini-tiator van dit project. Voor iedere huidigeoogstmethode geldt dus dat dit met dehand wordt uitgevoerd. Hoe mooi mecha-nisatie ook is, de plukhandeling blijft het-zelfde en juist plukken moet secuur ge-beuren om een goed product in devoorraadbak te krijgen.

PluktreintjesFruitteler Roger Wouters in Reijmerstokis dit jaar overgestapt van plukken in lossebakken met een handkar, naar pluktrein-tjes. De appels sloeg hij eerder op inmandjes, maar gaan nu rechtstreeks in debak. “Het oude systeem werd te arbeidsin-tensief,” zegt Wouters. Naast de forse in-vestering die de tien pluktreintjes en detwee Iseki-tractoren met zich meebrengt,is de tijdsbesparing een goede compensa-tie. Wouters geeft aan dat er een arbeids-kracht minder nodig is. Die medewerkerhield zich bezig met uitrijden en verzame-len van de bakken. Het grootste voordeelis volgens hem dat hij het fruit in deboomgaard al beter kan voorsorteren.

“Juist in een jaar met veel hagel, zoals ditjaar, halen we veel kroet er al uit en ver-voeren dit in een kroetbak die op de trein-tjes meerijd. Verder scheelt het in de be-waarkosten.”Jan Pieter Bombach van het gelijknamigeconstructiebedrijf in Heteren zegt dat hetaantal verkochte pluktreintjes nog steedshoog en redelijk stabiel is. “Jaarlijks wor-den er tussen de 300 en 400 pluktreintjesverkocht waarvan 70 tot 80 procent in Ne-derland blijft.” Zijn bedrijf maakt nu eenkleine tien jaar pluktreintjes. Ze hebben alsvoordeel dat ze stabiel zijn door de lageuitvoering, waarbij de wielen voor de bakzijn gemonteerd.

Op hoogteOp bijna ieder fruitteeltbedrijf is tegen-woordig wel een hoogwerker te vinden.Deze ‘koppenplukkers’ geven de teler demogelijkheid met de beplantingen verderde hoogte in te gaan. Daarnaast werken te-lers liever niet met losse trapjes en zijntrappen voor het snoeien niet ideaal.Wanneer de plukker met een hoogwerkerwerkt, kan hij maximaal drie volle bakkenafleveren, in combinatie met de kisten-transportwagen van Agricom zijn dit erzes. Wanneer de drie bakken op de hoog-

P L U K M A T E R I A L E N


Ardy van Voorneveld (links) met de hoogwerker en kistentransportwagen van Agricom. Foto’s: Marijke van Schaik, NFO

Ins en outs over pluksystemen

Het scala aan plukmateria-

len dat een teler tot zijn

beschikking heeft om het

fruit te oogsten is groot.

Een overzicht van diverse

pluksystemen en de ervarin-

gen van telers.


werker vol zijn, worden ze door middelvan het platform, achterop de wagen, be-neden neergezet en verplaatst naar de on-derste rollerbaan op de kistentransportwa-gen. Het platform zet de lege bakken weerop de hoogwerker. Wanneer de transport-wagen vol is kan de chauffeur deze naar deplaats van bestemming rijden of de kistenop het kopeind loskoppelen waarna na hetlossen er weer met nieuwe, lege bakkenkan worden begonnen.

Van het kistentransportsysteem zijn er ditjaar in Nederland zes verkocht. Hans vanBlokland van Agricom zegt dat het sys-teem al zo’n vijf jaar geleden op kleineschaal werd geïntroduceerd. Drie telersbegonnen destijds met deze wagen, maarBlokland geeft aan dat er de jaren daarnaweinig aan de introductie is gedaan. Tij-dens Dé Appeldag dit jaar werd de kisten-transportwagen ook gepresenteerd. ArdyVoorneveld, werkzaam op het bedrijf vanJohan de Ruiter in Erichem, werkt al sindsde introductie met de zogenoemde ‘kop-penwagens’. Een groot voordeel van dewagens is, meent hij, dat het personeel inde boomgaard aan het werk kan blijvendoordat met de transportwagen een extrabuffer ontstaat. Verder blijven er geenbakken achter die later nog opgehaaldmoeten worden. Het werken met een

pluk-o-track ziet hij voor zichzelf niet zit-ten. “Tijdens de oogst zijn we met zo’n 80man aan de gang, het aantal pluk-o-tracksdat we dan nodig zouden hebben is tegroot.” Ook doordat de machine maarvoor een relatief korte periode gebruiktwordt, maakt het systeem voor Voorne-veld niet aantrekkelijk.

Plukken op bandjesDe firma Munckhof is met de pluk-o-track al zo’n 30 jaar actief in de fruitteelt.In Nederland werken telers hoofdzakelijkmet het compacte junior type vanwege deintensieve plantsystemen. Peter van denHeuvel, werkzaam bij Munckhof, geeftaan dat er de laatste jaren zo’n 125 machi-nes per jaar worden gebouwd, waarvanruim driekwart naar het buitenland gaat.In vergelijking met de eerste machines ishet basisprincipe nog redelijk hetzelfde.“De mechanismen die het fruit moeten be-schermen tegen beschadigingen zijn in deloop der tijd wel geavanceerder geworden.

Vroeger werden instellingen aan de machi-ne mechanisch geregeld, tegenwoordig ge-beurt dit steeds meer hydraulisch.” Naastplukken is de pluk-o-track, net zoals veelandere hoogwerkers, ook geschikt voorsnoeien en voor het sluiten van hagelnet-ten. Hiervoor monteert men een apart pla-teau op de bestaande pluk-o-track. Van den Heuvel merkt op dat een pluk-o-track zich binnen zes jaar terugverdient.“Met de machine pluk je tot 50 procentmeer dan met pluktreintjes. Daarnaastworden de bakken 6 tot 8 procent betergevuld omdat de machine dit zelf regeltdoor de draaiende beweging van de kist.Dit scheelt weer in de bewaarkosten.”Rob Janssen uit Deest werkt al sinds 1980met de pluk-o-track en heeft nu vier seniortypes draaien. Met de leegkistenwagenachter de pluk-o-track kan hij in totaaltwaalf bakken vervoeren die, als ze zijnvolgeplukt, in de rij blijven staan.Janssen oppert dat er bij telers doorgaanste weinig investeringsruimte is om een

dergelijke ma-chine aan teschaffen. “Maarhet is wel eendooddoener omte zeggen ‘het iste duur’.” Jans-sen geeft toe dathet een aardigeinvestering is,maar er moetvolgens hem ge-keken wordennaar wat de ma-chine kan. Ar-bo-technischheeft de machineook veel voor-delen. Met name

de wat oudereplukkers zijn er tevreden over, zegt hij.Over de kwaliteit van het geplukte fruit isJanssen goed te spreken. “Er kan niet veelmis gaan.” Hiermee bedoelt hij dat devruchten altijd op de band gelegd moetenworden. Wanneer je dat ruig aanpakt, val-len de vruchten er sowieso af. In de ontwikkelingen aangaande de pluk-robot is Janssen ook zeer geïnteresseerd.Uit onderzoek zou blijken, zo hoorde hijeens, dat de plukrobot het best op een be-staand systeem gebouwd kan worden,waarbij de pluk-o-track een goede kans-hebber is. “Ik zie hier echt toekomst in, zemogen het hier komen testen ”

Marijke van Schaikvakredacteur NFO

Pluktreintjes zijn nog steeds mateloos populair.

Arbo-technisch heeft de pluk-o-track volgens Rob Janssen veel voordelen.

____________

Er is te weinig investe-ringsruimte voor een

pluk-o-trac

*

Groei VVA-1 met VKP-substraat

O N D E R Z O E K


In opdracht van de ProductcommissieSteenfruit van de NFO is in het voor-jaar van 2007 een proef opgezet om het

groeien van pruimenbomen op de onder-stam VVA-1 te bevorderen. In de proefligt de nadruk op de vraag welk substraat-mengsel de beste (weg)groei en beste pro-ductie geeft. De proef is op drie locaties in Nederlandaangelegd met verschillende substraten inhet plantgat. Het betreft twee locaties inde Betuwe (Lienden en Buurmalsen) eneen locatie in Noord-Holland (Hem). Optwee van de drie percelen (Hem en Lien-den) zijn in het voorjaar van 2007 bomen

op onderstam VVA-1 geplant, dit betrofeen aanplant op verse grond. Op het per-ceel in Buurmalsen zijn deze bomen in hetnajaar van 2006 geplant, dit betrof een her-inplant. Twee locaties zijn aangeplant metReine Victoria (Hem en Buurmalsen) enéén locatie met Opal (Lienden).

Resultaten- In 2007 zijn de eerste waarnemingen ge-

daan. Dit jaar groeiden de bomen inNoord-Holland het beste, zij groeidengemiddeld 7 meter per boom. In Buur-malsen was de groei gemiddeld maar 74cm per boom. Alle objecten op de drielocaties gaven een betere groei ten op-zichte van onbehandeld. Door groteverschillen tussen de objecten onderling,was het lastig te bepalen welk substraathet best was. Wel leek het VKP-sub-straat net wat beter dan de overige sub-straten.

- In 2008 is er naast de groei ook gekekennaar de productie. Weersinvloeden had-den daar echter een behoorlijke invloedop. Hierdoor is het moeilijk de behaaldeproductieresultaten goed in te schatten.Wel werd duidelijk dat de locatie (Hemin Noord-Holland) met de beste groeiook de beste productie gaf, gemiddeld2,5 kg per boom. De verschillen tussende substraten blijven klein, maar hetVKP-substraat komt als beste naar vo-ren. In Noord-Holland wordt het VKP-substraat gevolgd door de bollengrond

AanplantingenBij het aanplanten zijn de volgende ob-jecten aangelegd:onbehandeld;zand/potgrond;fruitbomengrond;VKP-substraat (veen-kokos-perlietmeng-sel);VKP-substraat met witveen;fruitbomengrond met afdekking com-post/champost;planting najaar 2006 zonder potgrond.In Noord Holland zijn daarnaast nogtwee objecten met ‘bollengrond’ toege-voegd. Bollengrond is specifiek voor de-ze regio, vandaar deze toevoeging al-leen op het bedrijf in Hem. Bollengrond

is een restproduct dat overblijft na hetbroeien van tulpenbollen. Het is eensubstraatmengsel van tuinturf en zanddat ook geschikt blijkt om bomen in teplanten.Bomen op onderstam VVA-1 dienengoed verzorgd te worden, daarom is opalle drie de locaties fertigatie aange-legd. Deze fertigatie wordt gebruikt omte kunnen bijsturen met vocht en mest-stoffen. Volgens de proefopzet is in heteerste jaar de totale scheutgroei enstamdiameter gemeten. In het tweedeen derde jaar is de stamdiameter geme-ten en zijn de opbrengsten bepaald.

Toevoegen van een sub-

straatmengsel bij het plan-

ten van bomen op onder-

stam VVA-1 kan nuttig

zijn. Uit ervaringen met de

onderstam VVA-1 bleek al

dat een goede groei in de

eerste jaren essentieel is voor

een goed resultaat op latere

leeftijd. In een onderzoek

kwam de toevoeging van

het VKP-substraatmengsel

als beste naar voren.

Plantgatbehan-deling VVA-1onbehandeld.Foto’s: NFO

en op de andere twee locaties door defruitbomengrond. Op de herinplant inBuurmalsen geven alle behandelingeneen verbetering ten opzichte van onbe-handeld, maar op de goede grond inLienden geven alleen de objecten metVKP-substraat een verbetering. Dit jaarwerd duidelijk dat het goed aanslaan engroeien van bomen op VVA-1 in hetplantjaar, essentieel is voor een goedeproductie in het tweede jaar.

- In 2009 is naar de dezelfde zaken geke-ken als in 2008, nu hadden de weersin-vloeden minder grote invloed op de be-haalde producties. Alleen de locatie inLienden werd getroffen door flinke ha-gel. Ook dit jaar gaf de locatie inNoord-Holland de beste resultatenvoor wat betreft stamomvang en pro-ductie. Op deze locatie kon men gemid-deld ruim 10 kg per boom oogsten. Delocatie in Buurmalsen herstelde zichgoed, want ook hier kon gemiddeld 6,8kg per boom geoogst worden. InNoord-Holland is de bollengrond ditjaar als beste naar voren gekomen, zo-

wel voor wat betreft de groei als de pro-ductie. In Buurmalsen en in Liendenblijft het VKP-substraat het beste, ge-volgd door de fruitbomengrond (zieook de figuur van de locatie Buurmal-sen).

BodemgesteldheidIn principe heeft het toepassen van eensubstraat in het plantgat altijd een voor-deel. Gemiddeld genomen sluit het sub-straat beter aan rond de wortels van de bo-men, wat dan weer resulteert in een beteregroei van de bomen. Zoals uit de proef isgebleken, is het gebruik van een substraat-mengsel zeker aan te raden bij herinplantof bij grond met een moeilijke structuur.Bij kwalitatief betere grond zijn de voor-delen van het substraat kleiner. Voor ugaat planten is het dus zaak kritisch te kij-ken naar de bodemgesteldheid. Dit kanmede gebeuren door het nemen van eengrondmonster. Vervolgens kunt u beslis-sen welk substraat toe te passen

Geert van Gesseladviseur klein- en steenfruit bij de [email protected]


Het Productschap Tuinbouw financierde ditonderzoek. De Centrale Adviesdienst voor de

Fruitteelt heeft de proef uitgevoerd.

Mangaangebrek

Het is bekend dat bomen op onder-stam VVA-1 meer moeite hebben met

de opname van magnesium zodat extra(blad)bespuitingen met magnesiumbevat-tende meststoffen noodzakelijk zijn. Bo-men op de onderstam VVA-1 hebben eengrotere behoefte aan mangaan. In de driejaar dat de proef loopt, hebben diversebladanalyses ook uitgewezen dat mang-aangebrek snel optreedt. Mangaanvoe-ding is dus van groot belang. Het tekort ismeestal met enkele (blad)bespuitingen opte lossen. *

35

30

25

20

15

10

5

0

Figuur. Plantgatbehandeling. Groei en productie, Buurmalsen 2009

Gemiddelde stamdikte in cm’s Gemiddeld aantal kg's per boom

0 1 2 3 4 5 6

Object

Plantgat-behandelingVVA-1 metsubstraat.

InnoFresh en FreshTec richten zich on-der meer op de AGF-handel en horeca.Fresh Rotterdam is grofweg te splitsen

in de vakbeurs FreshTec, die letterlijkblinkt van alle roestvrijstalen apparatuurmet sorteer- en verpakkingsmachines,

was- en snijmachines voor de gehele vers-branche, en InnoFresh met een groot aan-tal productinnovaties en volop gelegen-heid om al deze nieuwe producten enverwerkingen ervan te proeven. De beursbeperkte zich niet tot groenten en fruit.Een groot deel van de stands presenteerdenieuwe vlees- en visproducten, kruiden enspecerijen.

Slappe handelOndanks de interessante nieuwigheden ende laagdrempeligheid (de toegang was gra-tis), werd de beurs bepaald niet druk be-zocht. In de gezamenlijke stand van dehandelskoepel Frugi Venta en Hoofdbe-drijfschap Agrarische Groothandel, ver-klaart secretariaatmedewerker Ger vanBurik van de laatstgenoemde organisatie

Niets is makkelijker dan fruit lepelen

Het was even speuren tus-

sen de eetbare bloemen,

spruitgroenten in alle kleu-

ren, ’s werelds kleinste to-

maatjes en gehaktballetjes

in de nieuwste smaken;

maar ook van fruit werden

innovaties gepresenteerd op

de beurs Fresh Rotterdam.

Op de vakbeurzen vorige

week van InnoFresh en

FreshTec waren de nieuwste

ontwikkelingen voor de

versbranche te vinden. De

trend is gemak.


Granaatappel, zonder appel

Fruitworld uit Breda liet een mooie,kleurrijke stand met allerlei produc-

ten zien. De vorig jaar geïntroduceerdebabykiwi genoot belangstelling van dehorecaondernemers die de beurs be-zochten. Hetzelfde gold voor een andernieuw product: granaatappelpitjes, maardan niet zoals de natuur ze levert in de‘verpakking’ van de granaatappel. Datkost namelijk te veel aan transport vooreen product dat uit Azië geïmporteerdmoet worden. Nee, Fruitworld heeft in-tussen een vestiging in India in Maha-rashtra waar medewerkers de pitjes uitde granaatappels halen en per 200 gramverpakken in doorzichtige plastic bakjes.Dit product zal vooral in de horeca ge-bruikt gaan worden, verwacht eenwoordvoerder van Fruitworld. Het is eenmooie decoratie door salades en hetstaat ook heel chique in een glaasjechampagne, vult een woordvoersterhaar collega aan. *

Bij InnoFresh konden geïnteresseerden nieuwe producten en verwerkingen ervan proeven.Foto’s: Caroline van Assche, NFO

M A R K T

FRUITTEELT 40, 2 OKTOBER 2009, JAARGANG 99 13FRUITTEELT 40, 2 OKTOBER 2009, JAARGANG 99

dat de handel van vrijwel alle producten inde AGF-handel moeizaam verloopt. Nieteerder ging het zo slecht met de verkoopvan groenten en fruit. Niet één of enkeleproducten, maar bijna alle producten zijnhaast niet te verhandelen. De oorzaak?Niemand die het echt weet. Waarschijnlijkeen combinatie van overproductie, econo-mische crisis, ongunstige koerswisselingen

bij export, steeds veranderende regeltjesbij de export naar met name Rusland enlast but not least de aangescherpte polis-voorwaarden van kredietverzekeraar Atra-dius en andere kredietverzekeraars. Zijverhoogden namelijk niet de premies in deafgelopen jaren toen het beetje bij beetjeminder ging, maar ze verlaagden de maxi-male limiet. Dat is de bekende druppel ge-weest die ervoor zorgde dat de handel stilkwam te liggen, aldus Van Burik

Caroline van Asschevakredacteur [email protected]

Fruit in de Vers Top 100

Bij de opening van de beurs presenteer-den de organisatoren de Vers Top 100.

Op nummer 15 staat Burger King met deappelfriet. Het gaat om appelreepjes in devorm van friet, maar deze worden niet ge-frituurd. De fastfoodketen volgt hiermeeMc Donalds met het aanbieden van gezon-de snacks. In de VS was appelfriet vorigjaar het ‘meest kindvriendelijke productvan het jaar’.Next Fruit Generation behaalde met Sweeten Gold Sensation de 19 plaats.Fruit Below Zero van IJspaleis staat opnummer 24 genoteerd. Het ijsje bevat 60procent fruit en geen grammetje vet.Chiquita To Go op nummer 28 is een con-cept van 22 ready-to-eat bananen van pre-mium kwaliteit, gelijke lengte, gelijk ge-wicht en stuk voor stuk voorzien van debekende blauwe sticker en barcode. Zeworden niet per tros verkocht, maar losverpakt en in een display-doosje aangebo-den. Op het eerste gezicht niets nieuws on-

der de zon (de banaan smaakt hetzelfdeals de Chiquita van een tros bananen),maar zo verkocht is het wel een productvoor buiten de deur; het zogenoemde Outof Home kanaal.De granaatappelpitjes van Fruitworld uitBreda noteerden zich op de 26e plaats.Van Sijll Fruit kreeg de 33e plaats met hetschoolfruitconcept Gezond-Leren. De babykiwi van Fruitworld belandde opnummer 42.Werkfruit, een activiteit van AGF PromotieNederland, staat genoteerd op plaats 76.De merkproducten Echt Fruit van Fruitmas-ters, na het vruchtensap uitgebreid metSmoothies en seizoenfruitsalades, behaal-den de 91e plaats.Ten slotte noteerde men op nummer 93 deJaski-automaten; een boerderijautomaatdie geschikt is voor de verkoop van verpak-kingen tot 20 kg. Elk vak van de automaatheeft zijn eigen prijs en de automaat geeftautomatisch wisselgeld retour. *

Lepelfruit: gemak dient de mens

Fruity Friends presenteerde met Lepel-fruit een nieuw concept: stukjes fruit

gemengd door een vruchtenpuree van di-verse vruchten in vier smaken en kleuren:framboos, bosvruchten, mango en rozen-bottel. Het product bevat alleen fruit engeen toevoegingen van geur- smaak- enkleurstoffen en conserveringsmiddelen. Denaam zegt het al: het fruitmengsel dientmet een lepeltje gegeten te worden. JanPolak, bedenker van het concept en direc-teur van het bedrijf, somt op voor wie enwelke toepassingen het bruikbaar is: vankinderdagverblijf tot zorginstelling, doorde yoghurt, en voor horeca en bakkers alstaartvulling of ter decoratie.Lepelfruit is verkrijgbaar in plastic potjesvan 110 gram of voor grootverbruik in een500-grams-verpakking. Het product is doorpasteurisatie tien dagen houdbaar. Bin-nenkort is het voor de consument verkrijg-baar in de supermarkt, bij tankstations enin boerderijwinkels. Het bedrijf was net te laat met de inzen-ding van zijn product voor de Vers top 100

(zie kader). In deze Top 100 schitterde hetLepelfruit dan ook door afwezigheid,want de kleine stand trok continu veel be-zoekers. *

Jan Polak: “Het nieuwe aan Lepelfruit zijn de stukjes fruit gemengd door een vruchtenpuree endát zonder toevoegingen van conserveringsmiddelen.”


Waterstofperoxide

Behandeling van fruit met wa-terstofperoxide geeft in on-

derzoek goede resultaten omschimmels en bacteriën te weren.In een literatuurstudie van PPO-fruit (projectleider Peter-Frans deJong) komt deze goede werkingduidelijk naar voren.Waterstofperoxide is een plant-eigen stof. Planten kunnen hetzelf produceren onder invloedvan stress. Hiermee kunnen zijtijdelijk de weerstand tegen bij-voorbeeld ziekmakende schim-mels verhogen. Ondanks dat wa-terstofperoxide een planteigenstof is, kan het wel tot oxidatie-schade leiden. Wanneer de vor-ming van waterstofperoxide alsafweerstof niet snel genoegweer wordt omgezet in water enzuurstof, kan deze schade optre-den. Concreet is uit onderzoekbekend dat peren in CA-bewa-ring stress kunnen krijgen endaardoor waterstofperoxidekunnen vormen. Wanneer ditproces te lang duurt, kan vervol-gens oxidatieschade optreden,wat resulteert in schade aan devrucht. Bij onder meer appel en blauwebes is onderzoek gedaan metwaterstofperoxide als ontsmet-tingsmiddel tegen schimmels enbacteriën. Dit literatuuronder-zoek van PPO-fruit beschrijft dattwee toedieningtechnieken inhet verleden zijn beproefd: be-handeling met dampwerking endompelbehandeling. Doseringenvan één tot vijftien procent wa-ren werkzaam. De toediening bijhogere temperaturen, tot 40°C,werkte het best. Na behandelingwerden de vruchten weerschoongespoeld om restantenvan waterstofperoxide te verwij-deren. Een ander onderzoek realiseerdemet een behandeling van vijf entien procent waterstofperoxideonder laboratoriumomstandig-heden honderd procent werkingtegen de schimmel Penicilliumexpansum bij appel. Hieruit kan

men concluderen dat deze be-handeling in de toekomst eenmogelijk alternatief is voor hetafspuiten van appels. Een vraagis nog tegen welke bewaarschim-mels en bacteriën waterstofpe-roxide effectief is. Daarnaastvraagt de toepassing van water-stofperoxide een handleiding opmaat per fruitsoort en eventueelzelfs per ras.Waterstofperoxide is in Neder-land nog niet toegelaten voorvruchtontsmetting, maar kan inde toekomst mogelijk een alter-natief zijn voor afspuiten. Vanuitde industrie is interesse getoondvoor de aanvraag van een toela-ting. Een voordeel van een dom-pelbehandeling voor bewaringmet waterstofperoxide, in tegen-stelling tot eenzelfde behande-ling met middelen zoals Phila-buster is, dat na bewaring enspoelen met water geen residumeer achterblijft. Reden genoegom meer onderzoek te doennaar waterstofperoxide als toe-komstig dompelmiddel. Arna Vliegen-Verschurekennisconsulent grootfruitvan NFO en [email protected]

Onregelmatig uitlopen

Het Zwitserse proefstationAgroscope Changins-Wä-

denswil (ACW) in Nyon onder-zoekt de oorzaak van het onre-gelmatig uitlopen van Tulameen-stengels in het voorjaar. Het gaathierbij om stengels van oudereplanten. De precieze oorzaakvan het slechte uitlopen is onbe-kend. Vorst zou een reden kun-nen zijn. Onderzoek gaf hiervoorechter geen duidelijke aanwijzin-gen.In een frambozenaanplant werdeen deel van de stengels in deherfst op de grond gelegd enmet vliesdoek tegen de vorst be-schermd. Het eerste jaar van deproef liep op deze stengels 75procent van de knoppen goed

uit, terwijl op de stengels dieniet tegen de vorst werden be-schermd en gewoon rechtop ble-ven staan, slechts 31 procent uit-liep. Het jaar daarna konden deonderzoekers echter geen statis-tisch betrouwbare verschillen inuitlopen van de stengels vinden.Bij de plat gelegde en tegen devorst beschermde scheuten liep51 procent van de knoppen uit,tegen 32 procent bij de niet-be-schermde scheuten.Ook keken de onderzoekers ofdegeneratie, door intensieve ver-meerdering, de oorzaak van hetonregelmatig uitlopen van descheuten kan zijn. Ze zagen oppraktijkbedrijven in Wallis datstengels van de eerste beplantin-gen die meer dan tien jaar gele-den werden aangelegd, veel ho-mogener uitliepen dan stengelsvan jongere beplantingen. Deonderzoekers verzamelden on-langs uit diverse landen wortel-scheutjes met als doel te bestu-deren of er verschil in uitlopenvan stengels bestaat tussen dediverse herkomsten van Tula-meen.

Het onregelmatig uitlopen vanstengels is bij een meerjarigeteelt van frambozen veel groterdan bij een éénjarige teelt. Heteerste jaar na planten zijn deproblemen veel kleiner. Het areaal framboos in Zwitser-land bedraagt 150 hectare. Fram-boos is in dit land op aardbei nade belangrijkste zachtfruitsoort.

Rijping rode bes

Het bepalen van het suikerge-halte van de bovenste en de

onderste bessen van een tros iseen veel gebruikt hulpmiddel omhet pluktijdstip van Rovada tebepalen. De bovenste bessen vaneen tros hebben een hoger sui-kergehalte dan de onderste bes-sen. Naarmate de rijping vordert,ontwikkelt het suikergehaltezich in de onderste bessen echtersneller dan in de bovenste bes-sen. Het optimale plukmoment isaangebroken als het suikergehal-te van de onderste bessen in detros gelijk is aan dat van de bo-venste bessen. Onderzoek op deproeftuin in het OostenrijkseHaidegg bevestigt dat dit een

onderzoek

Het proefstation in het Zwitserse Nyon doet onderzoek naar de oorzaakvan onregelmatig uitlopen van scheuten bij Tulameen. Foto: ACW


goede methode voor het bepa-len van het optimale plukmo-ment is. Plukken zonder die ge-lijkheid in het suikergehaltewordt afgeraden. De onderzoe-kers adviseren het suikergehaltevan de trossen aan de basis vanhet zijhout te bepalen. Dat zijnde trossen die het laatst rijpen.De trossen in de top van destruik rijpen als eerste, gevolgddoor die aan het einde van devruchttakken. De onderzoekersstelden ook vast dat de ontwik-keling van het suikergehalte vanRoodneus, Red Poll en Tatranvergelijkbaar verloopt met dievan Rovada.

Monilinia fructicola

In Zwitserland is voor het eerstde schimmel Monilinia fructi-

cola gevonden. Deze schimmelveroorzaakt, net als de soortge-noten M. Laxa en M. fructigenavruchtrot bij onder meer perzi-ken, pruimen en kersen, maarook bij appel en peer. Verschil isdat bij M. fructicola de genera-tieve vermeerdering belangrij-ker is dan bij M. Laxa en M. fruc-tigena. Dit betekent dat M.fructicola zich beter kan aanpas-sen aan veranderde omstandig-heden en dat de kans op resis-tentie tegen fungiciden veelgroter is. De schimmel is gevon-den in een boomgaard met per-zik.M. fructicola is in landen alsSpanje, Frankrijk, Italië, Honga-rije en Tsjechië sinds 2003 gere-geld vastgesteld bij vooral per-zik, maar ook bij zoete en zurekers. Het meest heeft de schim-mel zich uitgebreid in Frankrijk.M. fructicola is in heel Europaeen Quarantineziekte. In Neder-land is de schimmel door dePlantenziektenkundige Diensttot nu toe niet gevonden Gerard Poldervaartkennisconsulent steenfruiten houtig kleinfruit vanNFO en Productschap [email protected]

buitenland

Noorse telers voorNoorse eters

De markt in het Noorse stadjeBergen is een lust voor lief-

hebbers van fruit. Opvallend isdat men er louter Noorse pro-ducten verkoopt. Alleen de ba-nanen en druiven zijn geïmpor-teerd. Maar alle pruimen, appels,peren, kersen, bessen, aardbeienen frambozen zijn geteeld doorNoorse fruittelers. Om de ver-koop van het binnenlandse fruit

te stimuleren, moeten fruitim-porteurs een heffing betalen opal het importfruit. Het binnenlandse fruit vindt gre-tig aftrek bij de Noorse consu-menten. Vooral de pruimenwaarderen zij. Jaarlijks produce-ren de telers 1000 tot 1400 tonpruimen die zij vermarkten inNoorwegen.De verkoopprijzen liggen hoog.Wel moet worden gezegd dat delevensstandaard in Noorwegen

ook hoger ligt dan in Nederland.Voor een kilo Opal en Eddavraagt men maar liefst e 7,50. Deverkoopprijs van een kilo ReineClaude ligt op e 6,40. Ook voorde Noorse morellen ligt de ver-koopprijs hoog: bijna e 15 per ki-lo.Fruittelers ontvangen doorgaanseen opbrengstprijs van e 2,33 perkilo, vorig jaar was dit e 2,80 Mariska van der Hulstfreelance journalist

Een rijkelijk gevulde fruitstal in Bergen (Noorwegen).

Eddar pruimen.

Morellen en Reine Claude pruimen.Foto’s: Mariska van der Hulst

Of ze wel een saucijzenbroodje lus-ten, vraagt Pierre Wind aan eentribune vol met schooljeugd.

“Jaaaaa”, klinkt het luid. Wind stuitertover het podium als hij de kinderen vanrepliek dient: “Als je dat eet, moet je welveel bewegen. Je moet wel een half uurhardlopen voordat je dat broodje weerkwijt bent. Anders word je een skippybalop voetjes. Dat was is ook bijna, maar nuleef ik gezond. Als je niet te dik wilt wor-den, moet je gezond eten en bewegen.” Duizenden schoolkinderen maakten vori-ge week in het Ado Den Haag-stadion opeen leuke manier kennis met allerlei we-tenswaardigheden over eten. Het evene-ment vond plaats in het kader van de‘Week van de Smaak’. Proeven was danook een belangrijk onderdeel tijdens dedag. Gretig stortten de kinderen zich op

de puntpaprika’s, snack-worteltjes, spinaziepoffer-tjes, fruit en alle andereverse producten die er wer-den aangeboden. In de stand van het Groen-tenFruit Bureau hebben demedewerkers hun handenvol aan de grijpgrage han-den. Zij delen ‘gruitboxen’uit, ofwel broodtrommel-tjes met een uitsparingvoor een appel. De kinde-ren mogen er ter plekkeeen appel of peer instop-pen. Maar de meesten ma-ken er vooral een sport vanom te kijken hoeveel stuks fruit ze ermaximaal in kwijt kunnen. Vier stuksblijkt sommigen ook prima te lukken.“We hebben zesduizend stuks fruit mee,en die gaan allemaal op”, zegt Auke Heins

van het promotiebu-reau. Achter de standhangt een poster meteen enorme appelwaar op staat: ‘Tjeet-je, vet lekker’. Diedubbelzinnigheidkunnen de kinderenwel waarderen. Ap-pels zijn natuurlijkhelemaal niet vet.Heins: “We haddeneerst de tekst ‘keilek-ker’, maar dat zegt dekinderen uit DenHaag en van bovende grote rivieren nietzo veel.

FlipjeVeel kinderen zetten direct hun tanden ineen appel of peer. Dat de jeugd de neusophaalt voor groente en fruit valt volgensHeins dan ook reuze mee. Hij krijgt bijvalvan schooljuf Tamara Versteegh van dePrins Willem Alexanderschool in Tiel. Hetverbaast haar niets dat de kinderen van-daag de ene na de andere appel verslinden.“Maar ja, wij komen uit het land van Flip-je hè. Daar weten we nog wel iets vanfruit.” Bij een kraampje van ROC Mond-riaan doen de leerlingen mee aan een quizover calorieën. Op de tribune leggen dekinderen tot slot op voorzeggen van PierreWind ‘de Eet’ af: “Ik beloof…. aan mij-zelf…. dat ik nóóóit meer zal zeggen…. iklust het niet!”

Egbert Jonkheerfreelance journalist

Appels zijn ‘vet lekker’


De altijd drukke kok Pierre Wind kan de duizenden kinderenprima de baas. Foto’s: Egbert Jonkheer

Het stadion van de Haagse

voetbalclub Ado was vorige

week even de grootste keu-

ken van Nederland. Dui-

zenden schoolkinderen

kregen er smaakles van de

leukste kok van Nederland:

Pierre Wind. Een hele dag

‘fun’ met verse groenten en

fruit.

Rubens-rugtas

Kinderen buigen zich over de appel-test bij het kraampje van Inova Fruit.

Ze kunnen er een Rubens-rugtas meewinnen. Vraag nummer één is nog nietzo eenvoudig: hoeveel kJ bevat 100gram appel? 29, 45 of 61? Ook de vraagof een appel steen-, hard- of pitfruit is,valt niet mee. Dat appels aan een boomgroeien, en niet aan een struik of plant,dat weten de meesten wel. *

E V E N E M E N T


werkwi zer

TeeltGrootfruit

Jonagold zonder steel Jonagold wordt al snel geoogstzonder steel. Vooral als ze metenkele vruchten strak op hethout hangt. In de bewaring is datvaak aanleiding tot vruchtrot opde plaats waar de steel ontbreekt(steelrot). Attendeer de plukkerdaarop. Ook bij de nieuwe rassenblijft het opletten met de speci-fieke problemen. Junami kanvanwege de korte steel ook heelstrak op het hout gegroeid zijn.Als vruchten in twee of meer bijelkaar hangen, moeten zij mettwee lege handen geplukt wor-den. Als men de ene vrucht plukt,beweegt de andere vaak mee envalt er meestal ook af.

PlukvensterDoor het droge weer en de rede-lijk eenvoudige beschikbaarheidvan plukkers, verloopt de oogstrelatief vlot. Het grootste knel-punt zit hem in de combinatie-teelt van Elstar en Conference.Bij een te groot areaal van dezetwee rassen op één bedrijf, moetu keuzes maken. In veel gevallenlukt het niet om snel genoeg te-rug te kunnen keren voor detweede pluk Elstar. Elk jaar weerkomen we opmerkingen tegendat de tweede pluk Elstar zo snelgegaan is. Dat mag geen verras-sing meer zijn, dat moet u na aldie jaren als een gegeven zien.Op bedrijven waar men Rubensteelt, kwam daar dit jaar bij datdit ras net even vroeger was danwe de afgelopen jaren gewendwaren. Rassen waarvan hetideale plukvenster zo scherp enkort is, vragen nogal wat van defruitteler. Door de noodzaak omzo grove Conference te oogsten,plukken we het liefst zo laat mo-gelijk. Maar dan maken we hetplukvenster van Conference te-gelijk een stuk kleiner en zittenwe op een tijd dat we nauwelijks

weg kunnen bij de Elstar. Ditjaarlijks terugkerend probleem isgroot genoeg om voor in de toe-komst rekening te houden metde rassenkeuze op u bedrijf. Alsu ervoor kiest om beide rassen inrelatief grote hoeveelheden tetelen, moet u voor meer plukca-paciteit zorgen; meer mensen enmeer materiaal voor een relatiefkorte periode.

PlukkostenOver de rentabiliteit van de fruit-teelt moeten we nu maar nietpraten, maar een voelbaar enmeetbaar punt zijn de plukkos-ten. Aan het einde van de oogstis het vrij eenvoudig de plukkos-ten over de gehele oogst te bere-kenen. Om de rentabiliteit vande diverse percelen en rassen tevergelijken binnen het bedrijf of

samen met collega’s kunt u ditper ras, per perceel, of indienmogelijk per plukmethode bekij-ken. De verschillen kunt u stavenmet de werkelijke cijfers. Meestalkom je tot de conclusie dat hetnog erger is dan men denkt.

WortelsnoeiEr zijn veel momenten dat telershet mes in de grond zetten omde wortels af te snijden. Eendaarvan is na de oogst. Het is be-kend dat de groei van de wortelseen opleving krijgt als de oogstvan de bomen is. Dit kunt u zienals een reservevorming voor hetvolgende jaar. Wortelsnoeien nade oogst remt de groei. Bij ergvitale bomen kan dit wortel-snoeien een bijdrage leveren aaneen betere te controleren groei.Met de droogte van de afgelo-

pen weken lijkt het op dit mo-ment niet zo voor de hand te lig-gen de bomen extra te verzwak-ken door te wortelsnoeien. Eenbijkomend dilemma ontstaat ookin het volgend voorjaar. Moetmen dan weer wortelsnoeien ofmoet men dan vertrouwen ophet effect van de herfsttoepas-sing? Op een aantal percelen ishet moeizaam in het voorjaar(maart) te wortelsnoeien. Als debomen het overduidelijk nodighebben kan het een overwegingzijn nu toch aan (bijvoorbeeld)één kant te wortelsnoeien.Tonnie van KesselAgroBuren/Van [email protected]

Gewasbe-scherming

Grootfruit

OnkruidbestrijdingOver het algemeen staat er veelonkruid onder de bomen. Vooralde percelen met veel onkruidkunt u het beste na de oogstspuiten met amitrol. De te ge-bruiken dosering hangt af van dehoeveelheid onkruid. Bij eenzware begroeiing is 12 tot 14 li-ter per ha zwartstrook nodig, bijeen lichte begroeiing is 8 tot 10liter voldoende. Door de droogteis het onkruid niet meer zo vitaalen het heeft een dikke waslaagwat de opname moeilijkermaakt. Verhoog in die situatiesde dosering met 1 tot 2 liter.Waar nauwelijks onkruid staat, isnu geen bestrijding nodig, wachtdaar dan mee tot het voorjaar.Bij bomen die dit jaar pas inapril/mei zijn geplant, moet u debespuiting met amitrol nog eenmaand uitstellen. Percelen die alklaarliggen voor beplanting ko-mende winter, en met onkruidop de zwartstrook, kunt u ko-mende weken spuiten met 3 tot5 liter glyfosaat per ha zwart-strook.

Jonagold wordt al snel geoogst zonder steel. Vooral als ze met enkelevruchten strak op het hout hangt. In de bewaring is dat vaak aanleidingtot vruchtrot. Foto: provincie Flevoland


TE KOOPVoorraadbakken 1 x 1.20, 1.05 x 1.20

(appel en peer), 1.20 x 1.20, 1.10 x 1.10,

1.14 x 1.14 (peer).

Tel. 06 5313 6322 of 06 2165 5419.

TE KOOP2 pluk-o tracks junior, 3 jr. oud en pluk-

karren type Burg, 10 jr. oud.

Tel. 06 5190 1436.

TE KOOPWegens verkoop grond: 7000 4- en

8-jarige Conference snoeren.

Tel. 06 5058 1136.

TE KOOPWegens omstandigheden te koop:

dwarsijzer L-profiel 80 cm, ± 14.000

stuks.

Tel. 06 5533 1115.

AANGEBODENKoelruimte met ULO-bewaring. Tevens

voorraadbakken te huur. Koelhuis Her-

tenweg, Kraggenburg.

Tel. 06 5374 4023.

AANGEBODENZZP-er biedt zich aan voor alle werk-

zaamheden 22,50 euro per uur. Vanaf

heden beschikbaar.

Tel. 06 1316 1946.

GEVRAAGDGebruikte, in goede staat verkerende

fruitpalen, 2,50 m lang, 6 cm diameter.

Tel. 06 5333 3039 / A. van der Heide.

van band eVangbandjes dienen uiter-

lijk maandagochtend 12.00 uur schriftelijk in het bezit te zijn van

het NFO-secretariaat. Kosten:e 27,50 incl. btw voor vijf regels;

elke regel meer kost e 2,50. Alleen voor fruittelers die lid zijnvan de NFO en als het geen han-

delsdoeleinden betreft.

nfoagenda

BloedluisDe bestrijding van bloedluis ver-liep deze zomer moeizaam mededoor het laat op gang komenvan de predatie door Aphelinusmali. In veel percelen heeft depredatie uiteindelijk er wel voorgezorgd dat de aantasting vrij-wel is verdwenen. In sommigepercelen komt toch nog watbloedluis voor. Als de tempera-tuur hoog blijft kan dit nog ver-der uitbreiden. Blijf daaromalert. Als bestrijding nodig is,stel dit dan niet langer uit wantde werking van bespuitingen la-ter in oktober vallen vaak tegen.Als bestrijding nodig is bij voor-keur gebruik maken van Pirimor+ uitvloeier.

PerenbladvloDoor het mooie weer in septem-ber neemt de perenbladvlo inveel percelen toe. In sommigepercelen zijn eieren, larven enzelfs honingdauw te vinden. Vo-rig jaar zijn in veel percelenpleksgewijs bloemknoppen doodgegaan door het zuigen in okto-ber/november. Dat moet u nuzien te voorkomen. Loop regel-matig de perenpercelen door encontroleer op aantasting. Voorde bestrijding kunt u nu het bes-te een CNI + uitvloeier kiezen Jan van MourikCentrale Adviesdienst [email protected]

Uit deze foto blijkt maar weereens hoe belangrijk goed onder-steuningsmateriaal is. De kram-men die in de houten palen za-ten, zijn er door het gewicht vande bomen - die al wat waren

gaan hangen - uitgesprongenmet als gevolg dat 130 meter Pi-nova ten gronde ging. De grond-ankers zaten nog wel op hunplek. De droge grond op dit per-ceel, dat gelegen is in het mid-

den van het land, zorgde ervoordat veel bomen aan de grondzijn afgebroken. De teler zegtnu toch meer met beugels tewillen gaan werken.Foto: Marijke van Schaik, NFO

130 meter fruitopstand ten gronde

NFO-productgroepHoutig KleinfruitDonderdag 8 oktoberBijeenkomst Houtig Kleinfruit. Jaco van Bruchem (NFO) gaat on-der meer in op de regelgeving be-treffende driftbeperking. MarcelWenneker (PPO) behandelt diverseaspecten over (en demonstreert)spuittechnieken, spuitbeelden enventuridoppen. Geert van Gessel(CAF) toont de resultaten van eendemoproef over het ideale inzet-moment van Calypso op dopluis bijrode bes en het effect op nuttigen.Deelnemers kunnen het licentieon-derdeel veiligheid en techniek vol-gen. Licentiepas meenemen. Loca-tie: Maatschap de Weert,Veilingweg 2, 5328 JB in RossumAanvang: 13:30 uur.

TE KOOP GEVRAAGD:

- SCHILAPPELEN

- INDUSTRIE-

APPELENBlokzijlerdwarsweg 12, MarknesseTel 0527-203917, Fax 0527-203944Mob. 06-53294479

Andeweg B.V.-knippen van windsingels op elk gewenste hoogte

-klepelen van hout opstanden-totaal rooien -wegfrezen stobben

Tel: 0181-473512Mob.06-53838975www.andeweg-bv.nl

Geheel verwijderen van boomgaarden Verklepelen, versnipperenboomgaard Stobben vrezen Verhuur champost wagens Verhuur sporenvuller

Bel vrijblijvend voor informatie:

Bart Kempwww.kempschalkwijk.nl

Tel. 030 - 6012595Mob. 06 - 22548402

BV

Regio: Zeeuws Vlaanderen - Zeeland

BENT U AAN ROOIEN TOE?Wegfrezen fruitbomenUitfrezen stobben (groot en klein)Windschut wegfrezen

De Keersmaeker Raf BVBA - Beveren (België)Tel. 0032 - 37798524 (vraag vrijblijvend inlichtingen)www.dekeersmaekerraf.be

Javri-fruit b.v.import export transitoPoppenbouwing 424191 NZ Geldermalsen tel: 0345-582099

fax: 0345-582630mobiel: 06-22203961

e-mail: [email protected]

Te veel hagelappels?

Laat lekkere appelsap daarvan maken en

verdien goed.

www.die-mobile-saftpresse.de

Tel: 0049 171 657 6666

A d v e r t e r e n d o e t

v e r k o p e n !

pluksystemen en de ervaring van telers staan dat het wordt ... · foto: caroline van assche, nfo a...

Documents