MI

NI

ST

ER

ST

VO

ZA

OB

RA

ZO

VA

NI

E I

NA

UK

A

BI

RO

ZA

RA

ZV

OJ

NA

OB

RA

ZO

VA

NI

ET

O

SE

KT

OR

ZA

IS

PI

TI

Skopje, 2005

PROCESNA TEHNIKA

DR

@A

VN

A M

AT

UR

A I

ZA

VR

[E

N I

SP

IT

ISPITNA PROGRAMA

SREDNO STRU^NO OBRAZOVANIE

MINISTERSTVO ZA OBRAZOVANIE I NAUKA BIRO ZA RAZVOJ NA OBRAZOVANIETO SEKTOR ZA ISPITI ISPITNA PROGRAMA PO DR@AVNA MATURA I ZAVR[EN ISPIT

Ispitnata programa po procesna tehnika za dr`avna matura i za zavr{en ispit e donesena so re{enie na ministerot za obrazovanie i nauka br. 11-136/1 od 11.01.2006 godina.

PROCESNA TEHNIKA

1

1. VOVED So reformata na srednoto stru~no obrazovanie i obuka vo Republika Makedonija spored FARE programata (koja

po~na da se realizira od u~ebnata 1999/2000 godina) i noviot nastaven plan i programi za gimnaziskoto obrazovanie (koj zapo~na vo u~ebnata 2001/2002 godina) vovedeni se novini koi rezultiraa so promeni vo na~inot na sledewe i ocenuvawe na postigawata na u~enicite i definirawe na Koncepcija za matura i za zavr{en ispit vo javnoto sredno obrazovanie.

So Koncepcijata se postignuvaat slednite osnovni celi:

- podigawe na kvalitetot na srednoto obrazovanie; - sledewe i kontrola na realizacijata na nastavnite programi (zasnovani na obrazovnite standardi na dr`avno nivo); - steknuvawe diploma za zavr{eno sredno obrazovanie (zaokru`uvawe na obrazovanieto so ispit); - selekcija za univerzitetskoto obrazovanie; - informirawe na u~enicite, roditelite i obrazovnite institucii za postigawata na u~enicite dobieni preku validni i verodostojni merewa.

Soglasno Koncepcijata za matura i za zavr{en ispit vo javnoto sredno obrazovanie predmetot procesna tehnika spa|a vo izborniot del:

- od dr`avnata matura kade u~enikot izbira tri (3) nastavni predmeti od koi dva (2) od listata na op{toobrazovnite izborni predmeti za dr`avnata matura, a tretiot go izbira od listata na stru~nite nastavni predmeti;

- za zavr{en ispit i go izbira od listata na stru~nite predmeti. Ispitnata programa e zasnovana na nastavnite programi po procesna tehnika od II, III i IV godina za obrazovniot profil procesen tehni~ar od proizvodno- procesnata struka spored nastavniot plan i programi od 2001 godina. Maturskata ispitna programa, odnosno ispitnata programa za zavr{en ispit ne gi sodr`i celite od site tematski celini od nastavnite programi po procesna tehnika od II, III i IV godina, a onie koi gi sodr`i se presek od sodr`inite koi se izu~uvaat vo obrazovniot profil, a za koi komisijata proceni deka treba da bidat zastapeni.

Vo ramkite na ispitot nema da bidat proveruvani znaewata i sposobnostite (celite) od onie tematski celini (sodr`ini) koi ne se vklu~eni vo ovaa ispitna programa.

2

Ispitnata programa gi sodr`i slednite komponenti:

1. Voved 2. Op{ta cel na ispitot 3. Sodr`ina na ispitot 4. Specifikaciska mre`a na ispitot 5. Opis na ispitot 6. Na~in na ocenuvawe.

3

2. OP[TA CEL NA ISPITOT Maturskiot, odnosno zavr{niot ispit po procesna tehnika se sproveduva na krajot od ~etirigodi{noto {koluvawe.

Ispitot se polaga (se sproveduva) interno od strana na u~ili{nite predmetni komisii.

Celta na ispitot po procesna tehnika e da se proveri:

- kolku u~enikot ima steknato znaewa i sposobnosti koi }e mu ovozmo`at uspe{no prodol`uvawe na obrazovanieto vo visokoobrazovnite institucii;

- kolkavo e nivoto na stru~nata podgotvenost na u~enikot za uspe{no vklu~uvawe kako stru~en kadar vo procesot na proizvodstvoto, odnosno na pazarot na trudot.

Za da go polo`i ispitot po procesna tehnika, u~enikot treba da e osposoben:

- da ja poznava konstrukcijata i da ja razbira funkcijata na poedine~nite aparati i na postrojkite i procesite koi se odvivaat vo niv;

- pri re{avaweto na problemite i zada~ite i praveweto presmetki vo matemati~kite izrazi (formuli) da gi koristi mernite edinici od SI sistemot; - da koristi tabeli i dijagrami za odreduvawe na fizi~ki golemini neophodni za re{avawe na odredeni problemi i za pravewe presmetki.

4

3. SODR@INA NA ISPITOT 3.1. Specifikacija na podra~jata (sodr`inite) i sposobnostite

Ispitnata programa po procesna tehnika e orientirana kon proverka na tehni~kite znaewa i sposobnosti na u~enikot.

Podra~jata koi se opfateni so ovaa ispitna programa se:

P1. Hidraulika P2. Prenos na fluidi P3. Mehani~ka separacija P4. Toplinski operacii P5. Difuziono-separacioni operacii

Podolu grupirano se dadeni sposobnostite (S1 - S4) koi u~enikot treba da gi poseduva za uspe{no re{avawe na ispitnite pra{awa i zada~i:

• (S1) da znae poimi, fakti i postapki (iska`uva, prepoznava, koristi instrumenti i tehniki); • (S2) da koristi poimi, fakti , formuli (matemati~ki izrazi so fizi~ko zna~ewe) i postapki, kako i

izraboteni tabeli i dijagrami (poznava, klasificira, pretstavuva, formulira, razlikuva); • (S3) da re{ava ednostavni problemi i zada~i (primenuva, izbira efikasen metod, pravi soodveten tehni~ki

model, tolkuva daden tehni~ki model, kako i proveruva korektnost na izbrana postapka ili model za re{avawe i vrednuvawe to~nost - razumnost na dobieno re{enie, gi primenuva steknatite znaewa vo novi konkretni situacii);

• (S4) da rasuduva - razmisluva logi~ki i sistematski (pravi pretpostavki, analizira, procenuva, odnosno sozdava matemati~ki idei, pretpostavki i modeli, organizira i tolkuva informacii so fizi~ko zna~ewe (generalizira, povrzuva, sintetizira, re{ava nestandardni problemi i obrazlo`uva - doka`uva).

5

3.2. Konkretizacija na celite (znaewata i sposobnostite) po podra~ja

PODRA^JE 1: HIDRAULIKA Sodr`ina Znaewa i sposobnosti

1.1. HIDROSTATIKA

U~enikot treba: - da iska`uva definicija i zapi{uva formula za pritisok kako fizi~ka golemina; - da primenuva merni edinici za pritisok (spored SI – sistemot i empiriski) i da odreduva

odnosi pome|u niv vo zada~i; - da iska`uva definicija za atmosferski (nadvore{en) pritisok; - da iska`uva definicija za pritisok na fluidi vo zatvoreni sadovi (apsoluten,

natpritisok i vakuum); - da zapi{uva ravenki za opredeluvawe na pritisok na fluid vo zatvoreni sadovi i da gi

primenuva vo zada~i; - da opredeluva gustina na fluid (spored tabli~ni i drugi podatoci) i toa da go koristi vo

re{avawe na zada~i; - da iska`uva definicija za hidrostati~ki pritisok; - da ja zapi{uva i objasnuva osnovnata ravenka vo hidrostatikata; - da ja primenuva osnovnata ravenka na hidrostatikata pri opredeluvawe na hidrostati~ki

pritisok; - da ja primenuva osnovnata ravenka na hidrostatikata pri merewe na pritisok vo

zatvoreni sadovi so manometarska cevka so te~nost.

1.2. HIDRODINAMIKA

- Da razlikuva idealen od realen fluid; - da iska`uva definicija i zapi{uva formula za protek na fluid; - da definira i opredeluva volumenski protek; - da definira i opredeluva masen protek; - da ja definira i zapi{uva ravenkata na kontinuitetot; - da opredeluva odnos na dijametri i brzini so primena na ravenkata na kontinuitetot pri

dvi`ewe na fluid niz cevki so razli~ni pre~nici; - da re{ava prakti~ni zada~i so primena na ravenkata na kontinuitetot; - da definira i zapi{uva formula za dinami~ki viskozitet; - da primenuva merni edinici za dinami~ki viskozitet vo zada~i; - da ja zapi{uva ravenkata za vrska pome|u dinami~kiot i kinemati~kiot viskozitet;

6

- da go opredeluva dinami~kiot viskozitet na fluid so koristewe na tabeli i dr.; - da presmetuva kinemati~ki viskozitet vrz osnova na dinami~kiot; - da opi{uva laminareni re`im na dvi`ewe; - da opi{uva turbulenten re`im na dvi`ewe; - da zapi{uva ravenka za Rejnoldsov kriterium za re`im na dvi`ewe na fluid - Rejnoldsov broj (Re - broj); - da ja definira kriti~nata vrednost na Re - broj i da go koristi ovoj parametar za opredeluvawe na re`imot na dvi`ewe; - da presmetuva Re - broj pri re{avawe na problemi i zada~i; - da definira sredna i maksimalna brzina na dvi`ewe; - da skicira raspored na brzini pri te~ewe na te~nost vo cevka; - da zapi{uva ravenka za vrskata pome|u srednata i maksimalnata brzina kaj laminarno dvi`ewe; - da zapi{uva ravenka za vrskata pome|u srednata i maksimalnata brzina kaj turbulentno dvi`ewe; - da skicira raspored na brzini pri laminarno i turbulentno te~ewe vo cevki; - da opi{uva pojava na grani~en sloj pri te~ewe na te~nosti; - da opi{uva karakteristiki na grani~niot sloj; - da zapi{uva Bernulieva ravenka vrz osnova na vidovite na energija pri dvi`eweto na fluid; - da go analizira zna~ewe od energetski aspekt na sekoj ~len od Bernulievata ravenka; - da gi tolkuva poimite geometriska, brzinska i piezometriska viso~ina (viso~ina na pritisokot); - da ja primenuva Bernulievata ravenka pri re{avawe na problemi i zada~i.

7

PODRA^JE 2: PRENOS NA FLUIDI

Sodr`ina Znaewa i sposobnosti

2.1. PRENOS NA TE^NOSTI

U~enikot treba: - da nabrojuva vidovi na pumpi i drugi uredi za prenos na te~nosti; - da opi{uva konstrukcija na klipnata pumpa so prosto dejstvo; - da objasnuva funkcionirawe na klipnata pumpa so prosto dejstvo; - da naveduva primena na klipnata pumpa so prosto dejstvo; - da zapi{uva formula za kapacitet na klipna pumpa i da ja primenuva vo presmetki; - da objasnuva stepen na korisno dejstvo kaj pumpa; - da zapi{uva formula za snaga na klipna pumpa i da ja primenuva pri presmetki; - da ja zapi{uva ravenkata za vrska pome|u kapacitetot i visinata na digawe kaj klipnata pumpa; - da opi{uva konstrukcija na centrifugalna pumpa; - da objasnuva funkcionirawe na centrifugalna pumpa; - da naveduva primena na centrifugalna pumpa; - da zapi{uva ravenka za odnos pome|u kapacitet i broj na vrte`i kaj centrifugalnata pumpa; - da zapi{uva ravenka za odnos pome|u snaga i broj na vrte`i kaj centrifugalnata pumpa; - da opi{uva konstrukcija na rotacionata pumpa; - da objasnuva funkcionirawe na rotacionata pumpa; - da naveduva primena na rotacionata pumpa; - da opi{uva konstrukcija na iwektor; - da objasnuva funkcionirawe na iwektor; - da naveduva primena na iwektor; - da opi{uva konstrukcija na pulzometar; - da objasnuva funkcionirawe na pulzometar; - da naveduva primena na pulzometar; - da prepoznava vidovi na pumpi i drugi uredi za prenos na te~nosti na skici na konstrukcii.

8

2.2. PRENOS NA GASOVI

- Da opi{uva razlika pome|u prenos na te~nosti i gasovi; - da objasnuva promeni na sostojba na gasovite pri prenosot (promena na volumen i pritisok, pri izoterma, adijabata i politropa); - da nabrojuva vidovi ma{ini za prenos na gasovi; - da opi{uva konstrukcija na klipni kompresori; - da objasnuva funkcionirawe na klipni kompresori; - da naveduva primena na klipni kompresori; - da opi{uva konstrukcija na turbokompresori; - da objasnuva funkcionirawe na turbokompresori; - da naveduva primena na turbokompresori; - da opi{uva konstrukcija na centrifugalni ventilatori; - da objasnuva funkcionirawe na centrifugalni ventilatori; - da naveduva primena na centrifugalni ventilatori; - da opi{uva konstrukcija na aksijalni ventilatori; - da objasnuva funkcionirawe na aksijalni ventilatori; - da naveduva primena na aksijalni ventilatori; - da prepoznava vidovi ma{ini za prenos na gasovi na skici na konstrukcii.

9

PODRA^JE 3: MEHANI^KA SEPARACIJA Sodr`ina Znaewa i sposobnosti

3.1. OSNOVNI POIMI VO MEHANI^KATA SEPARACIJA

U~enikot treba: - da razlikuva ednokomponentni od pove}ekomponentni sistemi; - da definira faza; - da razlikuva ednofazni od pove}efazni sistemi; - da gi imenuva glavnite vidovi na nehomogeni sistemi i nivnata podelba; - da opi{uva vidovi nehomogeni sistemi: suspenzija, emulzija, pena, dim i magla; - da gi imenuva glavnite na~ini na mehani~ko razdeluvawe po fazi i nivna podelba; - da objasnuva razlika pome|u talo`ewe i filtrirawe.

3.2 TALO@EWE

- Da objasnuva potreba od talo`ewe; - da opi{uva talo`ewe; - da go objasnuva dejstvoto na silite koi se primenuvaat pri talo`ewe; - da imenuva vidovi na talo`ewe; - da go objasnuva Stoksoviot zakon; - da ispi{uva formula za brzina na talo`ewe spored Stoksoviot zakon; - da presmetuva brzinata na talo`ewe vo gravitaciono pole; - da imenuva vidovi na talo`nici; - da opi{uva konstrukcija na talo`nik so prosto dejstvo; - da objasnuva funkcionirawe na talo`nik so prosto dejstvo; - da naveduva primena na talo`nik so prosto dejstvo; - da opi{uva konstrukcija na Dorov zgusnuva~; - da objasnuva funkcionirawe na Dorov zgusnuva~; - da naveduva primena na Dorov zgusnuva~; - da opi{uva konstrukcija na ciklon; - da objasnuva funkcionirawe na ciklon; - da naveduva primena na ciklon; - da konstrukcija na elektrotalo`nik; - da objasnuva funkcionirawe na elektrotalo`nik; - da naveduva primena na elektrotalo`nik;

10

- da prepoznava vidovi uredi za talo`ewe na skici na konstrukcii.

3.3. FILTRIRAWE

- Da objasnuva potreba od filtrirawe; - da opi{uva filtrirawe; - da opi{uva cedilo i negovata uloga kako del od filter i da nabrojuva materijali koi se koristat kako cedilo; - da opi{uva poga~a i nejzinata uloga kako del od filter; - da razlikuva cedilo od poga~a kaj filtrite; - da objasnuva pogonska sila pri filtriraweto; - da analizira uslovi pri koi nastanuva filtrirawe so cedewe; - da objasnuva potreba od razlika na pritisoci pri filtriraweto i kako taa se ostvaruva; - da definira brzina na filtrirawe; - da gi nabrojuva glavnite vidovi na uredi za filtrirawe - tipovi na filtri; - da opi{uva konstrukcija na peso~en filter; - da objasnuva funkcionirawe na peso~en filter; - da naveduva primena na peso~en filter; - da opi{uva konstrukcija na vakuum filter; - da objasnuva funkcijonirawe na vakuum filter; - da naveduva primena na vakuum filter; - da opi{uva konstrukcija na filterska presa; - da objasnuva funkcionirawe na filterska presa; - da naveduva primena na filterska presa; - da opi{uva konstrukcija na filter so kontinuirano dejstvo; - da objasnuva funkcionirawe na filter so kontinuirano dejstvo - da naveduva primena na filter so kontinuirano dejstvo; - da prepoznava razni vidovi na filter uredi spored skici na konstrukcii.

3.4. CENTRIFUGIRAWE

- Da objasnuva centrifugirawe; - da razlikuva centrifugirawe od filtrirawe; - da objasnuva separacija; - da razlikuva separacija od centrifugirawe; - da definira i zapi{uva formula za centrifugalna sila; - da ja razlikuva ulogata na centrifugalnata sila kaj centrifugijaweto od ulogata centrifugalna sila kaj separacijata; - da nabrojuva vidovi centrifugi; - da opi{uva konstrukcija na centrifuga so diskontinuirana rabota;

11

- da objasnuva funkcionirawe na centrifuga so diskontinuirana rabota; - da naveduva primena na centrifuga so kontinuirana rabota; - da opi{uva konstrukcija na centrifuga so kontinuirana rabota; - da objasnuva funkcionirawe na centrifuga so kontinuirana rabota; - da naveduva primena na centrifuga so kontinuirana rabota; - da nabrojuva vidovi separatori; - da opi{uva konstrukcija na - Alfa-Lavalov separator; - da objasnuva funkcionirawe na Alfa-Lavalov separator; - da naveduva primena na Alfa-Lavalov separator; - da opi{uva konstrukcija na separator supercentrifuga; - da objasnuva funkcionirawe na separator supercentrifuga; - da naveduva primena na separator supercentrifuga; - da prepoznava vidovi uredi za centrifugirawe i separacija na skici na konstrukcii.

12

PODRA^JE 4: TOPLINSKI OPERACII

Sodr`ina Znaewa i sposobnosti

4.1. TEORETSKI OSNOVI NA TOPLINSKITE OPERACII

U~enikot treba: - da gi naveduva na~inite na raspostirawe na toplinata; - da objasnuva sproveduvawe na toplina; - da naveduva parametri za sproveduvaweto na toplinata; - da ja vpi{uva osnovnata ravenka za sproveduvawe na toplinata (zakon na Furie); - da definira i odreduva merni edinici na koeficientot na toplinska sprovodlivost; - da vr{i podelba na materijalite spored vrednosta na koeficientot na toplinska sprovodlivost; - da objasnuva sproveduvawe na toplina niz ramen yid; - da skicira {ema za sproveduvawe na toplina niz ramen yid; - da definira specifi~en toplinski otpor pri sproveduvawe na toplina; - da objasnuva sproveduvawe na toplina niz pove}esloen ramen yid; - da skicira {ema za sproveduvawe na toplina niz trisloen ramen yid; - da primenuva ravenki za odreduvawe na toplinski protok niz dvosloen i trisloen ramen yid vo zada~i; - da objasnuva sproveduvawe na toplina niz ednosloen cilindri~en yid; - da primenuva ravenka za odreduvawe na toplina/toplinski protok niz ednosloen cilindri~en yid/cevka vo zada~i; - da objasnuva sproveduvawe na toplina niz pove}esloen cilindri~en yid (cevka); - da primenuva ravenki za odreduvawe na toplina/toplinski protok niz dvosloen i trisloen cilindri~en yid (cevka) vo zada~i; - da objasnuva premin na toplina so konvekcija; - da naveduva faktori od koi{to zavisi preminot na toplina so konvekcija; - da zapi{uva i da primenuva vo zada~i ravenka za koli~estvo na premin na toplina so konvekcija; - da definira koeficient na premin na toplina so konvekcija i da odreduva negovi merni edinici; - da naveduva faktori od koi{to zavisi koeficientot na premin na toplina so konvekcija; - da objasnuva preod na toplina (slo`en prenos na toplina);

13

- da naveduva faktori od koi{to zavisi slo`en prenos na toplina; - da skicira {ema na slo`en prenos na toplina; - da skicira {ema na temperaturni promeni kaj slo`en prenos na toplina; - da definira i zapi{uva ravenka za koeficient na slo`en prenos na toplina i da ja primenuva vo zada~i za negovo presmetuvawe; - da izveduva ravenka za odreduvawe koli~estvo toplina pri slo`en prenos na toplina; - da objasnuva slo`en prenos na toplina niz ednosloen cilindri~en yid; - da zapi{uva i primenuva ravenka za odreduvawe na toplinski protok kaj slo`en prenos na toplina niz ednosloen cilindri~en yid; - da objasnuva sredna dvi`e~ka (pogonska) sila kaj stacionarna razmena na toplina; - da definira i zapi{uva ravenka so sredna dvi`e~ka sila (sredna temperaturna razlika) za toplinski protok kaj slo`en prenos na toplina i da ja primenuva vo zada~i; - da opi{uva, skicira {ema i temperaturen grafikon za razmena na toplina so istonaso~no dvi`ewe na fluidi; - da opi{uva, skicira {ema i temperaturen grafikon za razmena toplina so protivnaso~no dvi`ewe na fluidi; - da opredeluva ravenka za sredna temperaturna razlika pri ova dvi`ewe pri istonaso~no dvi`ewe na fluidi i da ja primenuva vo zada~i; - da opredeluva ravenka za sredna temperaturna razlika pri ova dvi`ewe pri protivnaso~no dvi`ewe na fluidi i da ja primenuva vo zada~i; - da sporeduva sredna temperaturna razlika kaj istonaso~no i protivnaso~no dvi`ewena fluidi; - da presmetuva slo`en prenos na toplina vo prakti~ni zada~i.

4.2. RAZMENUVA^I NA TOPLINA

- Da objasnuva principi na razmena na toplina vo razmenuva~ite na toplina za greewe/ladewe; - da opi{uva na~ini na povrzuvawe na cevkite kaj cevni toplinski razmenuva~i; - da nabrojuva prednosti i nedostatoci kaj razmenuva~ite so pregradi i bez pregradi; - da nabrojuva vidovi razmenuva~i; - da opi{uva i objasnuva razmena na toplina vo cevkast predgreja~; - da opi{uva i objasnuva razmena na toplina vo razmenuva~ od tipot cevka vo cevka; - da opi{uva i objasnuva razmena na toplina kaj kaloriferi (radijatori); - da prepoznava vidovi razmenuva~i na toplina spored skici na konstrukcii;

14

- da opi{uva i objasnuva razmena na toplina vo kondenzatori; - da naveduva vidovi kondenzatori; - da opi{uva i objasnuva razmena na toplina kaj povr{inski kondenzator; - da opi{uva i objasnuva razmena na toplina kaj kondenzatori so me{awe; - da opi{uva i objasnuva razmena na toplina kaj barometarski kondenzator; - da opi{uva i objasnuva razmena na toplina kaj kondenzator so rasprskuvawe - da prepoznava vidovi kondenzatori spored skici na konstrukcii; - da naveduva materijali od koi se izrabotuvaat razmenuva~i na toplina.

4.3. ISPARUVAWE, UVARUVAWE I UREDI

- Da objasnuva proces na isparuvawe (uvaruvawe); - da razlikuva isparuvawe od vriewe; - da objasnuva uslovi pri koi nekoja te~nost vrie; - da razlikuva operacija na isparuvawe od uvaruvawe; - da naveduva primena na isparuvawe i uvaruvawe; - da naveduva faktori od koi{to zavisi brzinata na isparuvawe; - da nabrojuva zagrevni fluidi koi se koristat pri isparuvaweto/uvaruvaweto; - da objasnuva funkcionirawe na uvaruva~i; - da naveduva konstruktivni delovi na uvaruva~; - da naveduva podelba na uvaruva~ite vo glavni grupi; - da opi{uva otvoreni uvaruva~i; - da opi{uva zatvoreni uvaruva~i; - da naveduva podelba na uvaruva~ite spored formata na konstrukcijata; - da opi{uva i objasnuva funkcionirawe na uvaruva~ so snop kratki vertikalni cevki; - da opi{uva i objasnuva funkcionirawe na uvaruva~ so snop dolgi vertikalni cevki; - da naveduva prednosti i nedostatoci kaj dva vidovi vertikalni uvaruva~i (so kratki i so dolgi cevki); - da naveduva tipovi vertikalni uvaruva~i so nadvore{na zagrevna povr{ina (telo); - da opi{uva i objasnuva funkcionirawe na isparuva~ so prisilno kru`ewe (cirkulacija) na te~nosta; - da opi{uva i objasnuva funkcionirawe uvaruva~ so zagreven fluid vo cevkite; - da opi{uva i objasnuva funkcionirawe uvaruva~ so zagreven fluid okolu cevkite;

15

- da ja naveduva primenata na razni vidovi uparuva~i; - da sostavi toplinski bilans na otvoren uvaruva~; - da opredeluva i presmetuva vo zada~i koli~estvo toplina {to se doveduva kaj uvaruva~; - da prepoznava vidovi na uvaruva~i spored skici na konstrukcii; - da objasnuva princip na pove}estepenoto uvaruvawe; - da sporeduva ednostepeno i pove}estepeno uvaruvawe od aspekt na potro{uva~ka na energija; - da objasnuva povrzuvawe na uvaruva~ite vo pove}estepena uvaruva~ka stanica; - da prepoznava pove}estepeni uvaruva~ki stanici so razli~ni na~ini na povrzuvawe spored skici na konstrukcii.

16

PODRA^JE 5. DIFUZIONO - SEPARACIONI OPERACII

Sodr`ina Znaewa i sposobnosti

5.1 SU[EWE

U~enikot treba: - da objasnuva proces na su{ewe; - da nabrojuva parametri so koi e odredena sostojbata na vla`niot vozduh; - da definira apsolutna vla`nost; - da definira relativna vla`nost; - da definira sodr`ina na vlaga; - da zapi{uva ravenka za vrskata pome|u sodr`inata na vlagata i relativnata vla`nost na vozduhot i da ja koristi vo zada~i; - da objasnuva procesi so vla`niot vozduh: zagrevawe-ladewe; vla`newe-su{ewe; kondicionirawe; - da naveduva primena na vla`niot vozduh vo proizvodnite procesi; - da go opi{uva i koristi Molieroviot i,x - dijagram za vla`en vozduh za pretstavuvawe na sostojbi i procesi na vla`en vozduh; - da go koristi Molieroviot i,x - dijagram vo prakti~ni zada~i; - da zapi{uva ravenka i presmetuva koli~estvo na dovedena/odvedena vlaga kaj procesi so vla`en vozduh; - da zapi{uva ravenka i presmetuva koli~estvo na dovedena/ odvedena toplina kaj procesi so vla`en vozduh; - da zapi{uva ravenka i presmetuva dovedena toplina pri teoretski proces na su{ewe; - da naveduva vidovi su{ilnici; - da opi{uva konstrukcija, funkcionirawe i primena na eden vid su{ilnica.

5.2. DESTILACIJA, REKTIFIKACIJA, EKSTRAKCIJA

- Da opi{uva tipovi na te~ni smesi; - da prika`uva sostav na fazi preku molski i masen odnos (udel); - da go objasnuva Daltonoviot zakon za smesa te~nosti koi ne se ma{aat; - da gi prika`uva bitnite karakteristiki na pravite rastvori (smesi kaj koi dve komponenti se me{aat vo site odnosi) preku fazen dijagram; - da konstruira ramnote`en dijagram vrz osnova na fazniot dijagram; - da opi{uva konstrukcija na ured za destilacija pod atmosferski pritisok; - da objasnuva funkcija i primena na uredot za destilacija pod atmosferski pritisok;

17

- da opi{uva konstrukcija na ured za destilacija pod sni`en pritisok; - da objasnuva funkcija i primena na ured za destilacija pod sni`en pritisok; - da opi{uva konstrukcija na ured za destilacija so vodena parea; - da objasnuva funkcija i primena na ured za destilacija so vodena parea; - da razlikuva destilacija od rektifikacija; - da razlikuva destilat od ostatok i flegma; - da naveduva glavni konstuktivni oblici na podovi kaj rektifikacionite koloni; - da objasnuva funkcija na rektifikaciona kolona so periodi~na rabota spored dadena {ema; - da ja objasnuva funkcijata na rektifikaciona kolona so kontinuirana rabota spored dadena {ema.

18

4. SPECIFIKACISKA MRE@A NA ISPITOT

Vo slednata {ema e dadena procentualnata zastapenost na podra~jata i sposobnostite vo testot po procesna tehnika. Brojot na ispitnite pra{awa i zada~i od sekoe podra~je, koi vklu~uvaat i odredena grupa sposobnosti, }e bide soodveten na nivnata procentualna zastapenost vo odnos na vkupniot broj ispitni pra{awa i zada~i koi }e gi sodr`i testot.

SPOSOBNOSTI P1 P2 P3 P4 P5

ZASTAPENOST (%)

S1 40-50

S2 25-35

S3 10-20

S4 5-15

ZASTAPENOST (%)

15-25 15-25 15-25 20-30 10-20 100

S1 - znae poimi, fakti i postapki S2 - koristi poimi, fakti i postapki S3 - re{ava ednostavni problemi zada~i S4 - rasuduva - razmisluva logi~ki i sistematski P1 - Hidraulika P2 - Prenos na fluidi P3- Mehani~ka separacija P4 - Toplinski operacii P5 -Difuziono-separacioni operacii

19

5. OPIS NA ISPITOT

Ispitot po predmetot procesna tehnika e pismen i se sostoi vo re{avawe test. Vremetraeweto na ispitot po procesna tehnika e 120 minuti i se sproveduva bez pauza. Testot sodr`i okolu 50 ispitni pra{awa i zada~i. Vo testot se zastapeni ispitni pra{awa i zada~i od slednite vidovi:

• pra{awa vo koi u~enikot treba da izbere eden to~en od ponudenite odgovori; • pra{awa vo koi u~enikot treba na ozna~enoto mesto da zapi{e kratok odgovor; • pra{awa vo koi u~enikot treba da poka`e postapka za izveduvawe na matemati~ki izraz (formula), da diskutira, obrazlo`uva i sl; • zada~i vo koi u~enikot treba da izbere eden to~en od ponudenite rezultati; • zada~i vo koi treba na ozna~enoto mesto da zapi{e kone~en rezultat; • zada~i vo koi u~enikot treba da ja poka`e celokupnata postapka na re{avawe.

Za vreme na ispitot potrebno e u~enikot da ima pribor za pi{uvawe i crtawe, tabeli i dijagrami. Dozvoleno e koristewe kalkulator. Za celiot ispit ili za del od ispitot mo`e da bidat ponudeni i formuli.

20

6. NA^IN NA OCENUVAWE Maksimalniot broj bodovi {to mo`e da se osvojat na ispitot po procesna tehnika e okolu 100. To~niot odgovor na pra{awata/ zada~ite so pove}e~len izbor (vo koi se bara u~enikot da izbere eden od odgovo-

rite/ rezultatite {to se ponudeni) se ocenuva so 1 bod. So to~niot odgovor / rezultat na pra{awata / zada~ite od ovoj tip u~enikot mo`e da osvoi okolu 25 boda.

To~niot odgovor vo pra{awata/ zada~ite na koi se bara direkten odgovor (so eden ili nekolku zborovi) se ocenuva

so 1 ili 2 boda. So to~niot odgovor/rezultat na pra{awata/zada~ite od ovoj tip u~enikot mo`e da osvoi okolu 35 boda. Pra{awata/zada~ite na koi se bara da se poka`e celosnata postapka na re{avawe na zada~ata, re{avawe na

problemska situacija, obrazlo`uvawe i sl. se ocenuvaat taka {to oddelno se ocenuva sekoja faza (~ekor) od barawata na pra{aweto/ zada~ata. Zavisno od brojot na barawata ovie pra{awa/zada~i se ocenuvaat so najmnogu ~etiri (4) boda. So to~niot odgovor/rezultat na pra{awata/zada~ite od ovoj tip u~enikot mo`e da osvoi okolu 40 boda.

Ocenuvaweto }e se vr{i interno od strana na u~ili{nite predmetni komisii vrz osnova na odnapred izgotveno

upatstvo i kriteriumi. Za da se polo`i ispitot po procesna tehnika ne e neophodno da se osvojat site predvideni bodovi. Sepak, podgo-

tovkata na u~enikot, kako i negovite ambicii treba da bidat naso~eni kon osvojuvae na {to e mo`no pogolem broj na bodovi.