Phylum

MOLLUSCA

Phylum

MOLLUSCA (Mollusk แปลวา ออนนม)

- สตวในไฟลมนจะมล าตวออนนมและเปนเมอกลน

- บางชนดสามารถสรางเปลอกแขงหอหมภายนอกได

- สวนใหญอาศยอยในทะเล มบางชนดอาศยในน าจดและบนพนดน

- ไฟลมมอลลสกามรปรางและขนาดแตกตางกนมากในแตละชนด แตมลกษณะส าคญเหมอนกน

แบงเปน 3 สวนหลก คอ 1. Head and Foot

2. Visceral mass : ซงประกอบดวยระบบอวยวะตางๆ

3. Mantle : เปนเยอบางๆ ทปกคลมตว และตดตอพนดานในของกาบ

ท าหนาท สรางเปลอกหมตว และรบความรสก

สวนชองทอยระหวางเยอแมนเทลกบกอนอวยวะภายใน

เรยกวา ชองแมนเทล (mantle cavity) ภายในมเหงอก

ส าหรบหายใจ

ทรจกแลวมประมาณ

100,000 ชนด แบงเปน

หลายคลาส ทส าคญควร

รจก ไดแก

class

Gastropoda หอยฝาเดยวทงหลาย : หอยโขง

หอยทาก หอยสงข หอยเชอร

ทากบก ทากเปลอย เปนตน

class

Polyplacophora : ลนทะเล

class

Bivalvia หอยสองฝาท งหลาย

: หอยแครง หอยแมลงภ

หอยลาย หอยนางรม

หอยมอเสอ เปนตน

class

Scaphopoda : หอยงาชาง

class

Cephalopoda : หมก หอยงวงชาง

เปลอก

สตวไฟลมนมล าตวออนนม จงจ าเปนทมโครงสรางแขงหมไว

ประกอบดวยชนของสาร 3 ชน เรยงจากนอกสดเขาไป คอ

1. Periostracum เปนชนนอกสดทบางและมส เปนสารโปรตน

ทแขงมชอเฉพาะวา conchiolin

2. Prismatic เปนชนกลาง มความหนามากกวาชนอน เปนชน

ของผลกทรงสงของ calcium carbonate อดตวกนแนนมาก

และเรยงตงฉากกบชนแรก

3. Nacreous เปนชนในสด เปนผลกของแคลเซยมคารบอเนต

ทมลกษณะเปนแผนแบนบางและมนวาวเรยงซอนๆกน เรยกวา

ชนมก เพราะเปนบรเวณทมการสรางมก (pearl) ในหอยสอง

ฝาบางชนด

whorl

หอยฝาเดยว (Gastropoda)

Protoconch เปลอกแรกเรม

ท เกดขนต งแตระยะตวออน

จะ เ ปนสวนปลายยอดของ

เปลอก (Apex) ทโตเตมท

Apex

เยอแมนเทล จะสรางเปลอกเพม

ขนาดใหญขนตามล าดบ โดย

เปลอกขดตวแบบบนไดเวยนเกด

เปนวงซอนๆกน แตละวงเรยกวา

Whorl วงทอยลางสดจะมขนาด

ใหญสด เรยกวา วงเกลยวตว

Body whorl

Whorl

Columellate แกนกลางเปลอกในการขดเปลอก

หอยสองฝา (Bivalvia)

Umbo

Protoshell เปลอกทเรมเกดขน

ในระยะตวออน แลวเจรญเปน

เปลอกแรกเรมเรยกวา อมโบ

(umbo)

เปลอกจะเพมขนาดขนโดยสราง

เปลอกใหมรอบอมโบเปนวงๆ

ซอนขยายออกมาเรอยๆ

Hinge ligament เปนบานพบ ยดไวทางดานหลง มกมสด า

เพรา ะ เ ปนสารประ เภทคอนค โอลน

ท าหนาทอาหรอเปดฝา

Hinge teeth ฟนใตบานพบชวยยดหรอลอคเปลอก

ไวดวยกน

Adductor muscle กลามเนอยดฝา ท าหนาทปดฝา

Class Polyplacophora

ลนทะเล มเปลอก 8 แผนเรยงเกยกนจากหวไปทาย โดยเปลอกจะฝงอยในแมนเทล ขอบของแมนเทล

ทลอมรอบเปลอกเปนสวนทหนาแขงเรยกวา girdle

Class Scaphopoda

หอยงาชาง มเปลอกเปนรปงาชาง ปลายทอดานหวกวางกวาดานทาย ขนาดยาวประมาณ 5-6 ซม.

ชองเปดของเปลอกทางดานหวเปนชองใหหวและเทายนออกมา ชองเปดทางดานทายเปนชองใหน าผาน

เขาและออก

Girdle

ใน Class Cephalopoda มเปลอกเฉพาะหอยงวงชาง (Nautilus) สวนปลาหมกชนดอนๆจะ

ไมมเปลอกหม แตจะมโครงสรางตางกนไป

หอยงวงชาง (Nautilus) เปลอกขดเปนวงในแนวแนบรอบวงเดม และมผนงกนภายในตามขวางแบงชอง

ภายในเปลอกเปนชองๆ กงกลางผนงมรอยทกแผน มแมนเทลเจรญยนมาตลอดแนวรท าใหเกดเปนทอ

เนอเยอเรยกวา ไซฟนเคล (siphuncle) เปลอกชองนอกสดมขนาดใหญทสด และตวหอยงวงชางจะอย

ในชองน อากาศในชองของเปลอกจะท าใหลอยตวได และสามารถปรบปรมาณอากาศใหเขาออกไดทางไซ

ฟนเคล

Siphuncle

หมกกลวย และหมกหอม ไมมเปลอก

แตจะมโครงรางภายในเรยกวา เพน

(pen) เปนแผนแบนยาวสอดอยกลาง

หลง เปนสารไคตน

หมกกระดอง ไมมเปลอก แตมโครง

รางภายในเปนแผนหนปนรปกระสวย

สอดอยกลางหลงเรยกวา ลนทะเล

(cuttlebone) แผนหนปนนมชองวาง

ภายในมของเหลวและแกสบรรจอย

ชวยในการลอยตวไดเปนอยางด

Pen

หมกยกษ

(Octopus)

ไมมเปลอก

ไมมโครงรางภายใน

Cuttlebone

ชองตว (Coelom)

ชองตว (Coelom) ของมอลลสม

ขน าด เ ล ก เ ป น ช อ ง ต ว ท แ ท จ ร ง

(Eucoelom) อ ย ร อ บ ห ว ใ จ แ ล ะ

บางสวนของล าไส ภายในชองตวม

ของเหลว (coelomic fluid) บรรจอย

ของเหลวเหลานท าหนาท เสมอนระบบ

ไหลเวยนโลหตงาย ๆ ชวยล า เลยง

ออกซเจน อกทงยงชวยลดแรงกระแทก

จากภายนอกทอาจเปนอนตรายตอ

หวใจ

ระบบหมนเวยนเลอด

• สวนใหญมระบบหมนเวยนโลหตแบบเปด (Open Circulatory system) ทเจรญมหวใจ 3 หอง คอ

ออรเคล 2 หอง เวนตเคล 1 หอง มเสนเลอดน าไปตามสวนตางๆ ของรางกาย ยกเวน หมก มระบบ

หมนเวยนโลหตแบบปด (Close Circulatory system)

• เมดเลอดของมอลลส เปนเซลลประเภทอมโบไซด ลอยอยในน าเลอด (plasma) รงควตถในการ

แลกเปลยนแกสตางกน ดงน

Hemocyanin ปกตไมมส แตเมอรวมตวกบออกซเจนจะเปนสฟาออน พบในสตวสวนใหญ

ของไฟลมน

Hemoglobin มสแดง พบในบางชนดเทานน เชน หอยแครง

มทางเดนอาหารสมบรณ

แตทางเดนอาหารมกขด

เปนรปตวย (U) ในชอง

ปาก มกม Radula ซง

เปนสารจ าพวก Chitin

ชวยในการขดและกน

อาหาร ยกเวน พวกหอย

สองฝา (Bivalves) จะ

ไมม Radula

ระบบยอยอาหาร

ระบบหายใจ

อวยวะในการแลกเปลยนแกสของมอลลสประกอบดวย

- เหงอก ทอยภายในชองแมนเทล (mantle cavity)

พบในมอลลสทวไป ทอาศยอยในน า เชน

หอยและหมกสวนใหญ

- ปอด ซงถกเปลยนมาจากแมนเทล พบในพวกท

อาศยบนบก เชน หอยทากบก

ระบบขบถาย

ใชไต หรอ Nephridium 1 หรอ 2 ค หรออาจม

เพยงอนเดยว มลกษณะเปนทอยาวทตอเขากบ

ชองรอบหวใจและแมนเทล

การเคลอนท

ลนทะเล หอยตางๆ จะใช เทา ในการเคลอนท

โดยเทาของหอยฝาเดยวจะเปนแผนแบนมตอม

เมอกจ านวนมาก และเทาของหอยสองฝาจะแบน

เปนรปลมเพอใชขดพน

สวนปลาหมกชนดตางๆ เทาจะดดแปลงไปเปน

ทอน า และหนวด (Tentacle) แตปลาหมกนน

จะใชกลามเนอล าตวและไซฟอน (Siphon) ในการ

เคลอนทโดยการหดตวของกลามเนอล าตว ท าให

น าภายในล าตวพนออกมาซงจะดนใหล าตวของ

หมกเคลอนทพงไปในทศทางตรงขามของน าทพน

ออกมา

ระบบประสาท

ประกอบดวย

ปมประสาท (ganglia) มลกษณะเปนวงแหวน (nerve ring) ลอมรอบหลอดอาหาร สวนน ท าหนาท

เปนสมอง

เสนประสาทใหญ (nerve cord) 2 ค คอ visceral nerve cord ไปอวยวะภายใน

pedal nerve cord ไปยงเทา

Nerve ring

Ventral

nerve cord Pedal nerve cord

ระบบสบพนธ

- มอลลสสวนใหญเปนสตวแยกเพศ (Dioecious)

- หอยฝาเดยวบางกลมจะเปนกระเทยหรอมเพศรวม (Hermaphrodite)

- ปฏสนธเปนแบบ cross fertilization มทงแบบปฏสนธนอกตวและปฏสนธในตว

- เซลลสบพนธเขามาอยในชองตวและออกไปยงชองแมนเทลโดยอาศยทอไต (coelom duct) หรออาจจะ

มทอน าไข และทอน าสเปรมแยกตางหากจากทอไตออกมายงชองแมนเทลโดยไมตองอาศยทอไตกได

- มกออกลกเปนไข

ลกษณะพเศษ

- Class Gastropoda

เปนคลาสทใหญทสดในมอลลสกา สามารถด ารงชวตอยในแทบทกสภาพของระบบ

นเวศ และเปนกลมเดยวทขนมาด ารงชวตบนบกได

- Class Bivalvia

มหอยสกล Pinctada สามารถสรางเมดมกได ปจจบนไดมการน าเอาชนของเยอ

แมนเทลจากหอยมกชนเลกๆ ใสลงไปในชองวางระหวางเปลอกกบแมนเทลเปน

นวเคลยสใหหอยสรางมกซงใชเวลาเลยงประมาณ 1 ป จงยายไปใสในหอยมกขนาด

ใหญขนเพอใหหอยสรางมกมาหม ใชเวลาไมต ากวา 3 ปในการเลยงจนไดเมดมก

ขนาดใหญ

ลกษณะพเศษ

Class Cephalopoda

- เปนมอลาชนสง เพราะมระบบประสาทพฒนาดทสด

- สของผวตวจะเปลยนแปลงขณะทปลาหมกตกใจ ตนตว หรอขณะเกยวพาราสกอนจะสบพนธ หรอ

ขณะตอสปองกนตว กระบวนการเปลยนแปลงสของผวตวนควบคมโดยระบบประสาทและฮอรโมน

- ปลาหมกทอยในทลกสามารถเรองแสงได มเซลลทท าใหเกดการเรองแสง (photophore) กระจายอย

ทวตวและบรเวณตา นอกจากนการเรองแสงอาจจะเกดจากแบคทเรยตามผวตวกได

- มถงหมก (ink sac) เมดสกลมเมลานน (melanin) ทเปนสน าตาลเขมและสด า และเปนสารแอคา

ลอย (alkaloid) สามารถรบกวนการดมกลนของปลาได

ชวงค าถาม ?

1. ขอใดเกยวกบไฟลมมอลลสคาตอไปนกลาวถก

a) อยในกลมโพรโทสเมยและมตวออนแบบโทรโคฟอร

b) อยในกลมโพรโทสเมยและมตวออนมการลอกคราบ

c) มสมมาตรรศม

d) ไมมเนอเยอทแทจรง

e) อาศยเฉพาะบรเวณแหลงน าเทานน

2. ขอใดตอไปนกลาวหมกกลวยและหมกยกษไดถกตอง

a) เปลอกแขงของหมกทงสองชนดหายไปในระหวางววฒนาการ

b) ไมมสมมาตร

c) ใชหนวดในการหายใจและเคลอนท

d) บางสายพนธอาศยในน าจดได

e) มกระดองแขงเมอยงอยในระยะเอมบรโอ

3. ขอใดเกยวกบไฟลมมอลลสคาตอไปนกลาวถก

a) สามารถสรางชนแมนเทลไดเพยงชวคราว

b) ใชเนอเยอเฉพาะคลายถงลมในการแลกเปลยนแกส

c) ตองมเปลอกแขงหมรางกาย

d) ไมสามารถเปนพาหะน าพยาธได

e) บางชนดมถงน าพษ เชน หอยเตาปน

4. ขอใดเกยวกบไฟลมมอลลสคาตอไปนกลาวถก

a) มเนอเยอทแทจรง

b) บางชนดมปลองล าตวออนนม

c) มระบบอาหารแบบไมสมบรณ

d) ระบบเลอดเปนระบบปด

e) ตวออนลอกคราบได

5. สตวในขอใดอยในไฟลมมอลลสกาทงหมด

a) ทากเปลอย ทากบก หอยทาก

b) หมกกลวย หอบโขง แมงกะพรน

c) พยาธตวตด หมกกระดอง หมกยกษ

d) หมกกลวย ไฮดรา หมกหอม

e) ปลง หอยโขง หมกยกษ

6. ขอใดเกยวกบระบบหายใจไฟลมมอลลสคาตอไปนกลาวถก

a) บางชนดใชถงเกบลมหายใจ

b) ไมสามารถใชเหงอกหายใจได

c) ใชปอดในการหายใจ

d) มทงใชเหงอกและใชปอด

e) ไมมขอใดถก

7. ขอใดเกยวกบระบบทางเดนอาหารของไฟลมมอลลสคา

ตอไปนกลาวถก

a) มแตปากไมมทวาร

b) ไมมกระเพาะอาหารและปาก

c) ไมมล าไส

d) มทวารหนกต ามปาก

e) เปนทางเดนอาหารแบบสมบรณ

8. ขอใดเกยวกบระบบหมนเวยนเลอดของไฟลมมอลลสคา

ตอไปนกลาวถก

a) เปนระบบปด

b) ไมมเสนเลอด

c) เปนแบบระบบเปด

d) ถกทกขอ

e) ไมมขอใดถก

9. สตวชนดหนง มสมมาตรดานขาง ล าตวออนนมไมมปลอง

มแมนเทลสรางเปลอกแขงมาหอหม สามารถสนนษฐานไดวา

จดอยในไฟลมใด

a) ไฟลมแพลทเฮลมนทส

b) ไฟลมมอลลสกา

c) ไฟลมมชแอนเนนดา

d) ไฟลมนมาโทดา

e) ไมสามารถสรปได

10. .สตวในไฟลมมอลลสคากลมใดมการปรบตวมาอาศยบน

พนดน

a) หอยเชอร

b) หมกกระดอง

c) หอยทาก

d) ทากทะเล

e) หอยโขง