phi cơ quân sự thế giới

TUÛ SAÙCH STK GIAÛI TRÍ


Taàm quan troïng cuûa phi cô quaân söï ñaõ ñöôïc nhaän thöùc trong voøng moät thaäp kyû keå töø sau chuyeán bay ñaàu tieân cuûa phi cô coù ñoäng cô ñaõ ñaït ñöôïc bôûi anh em Orville vaø Wilbur Wright (Hoa Kyø) vaøo ngaøy 17-12-1903. Maëc duø nhöõng khinh khí caàu ñaõ bay töø naêm 1900 vaø hôn 100 chieác ñaõ ñöôïc saûn xuaát bôûi Ñöùc duøng trong Chieán Tranh Theá Giôùi Laàn Thöù Nhaát, thì phi cô nhoû hôn, nhanh hôn vaø deã nhaøo loän hôn laäp töùc ñaõ chöùng toû öu theá trong chieán tranh, vaø ngaøy nay noù laø vuõ khí chính cuûa vieäc taán coâng vaø phoøng thuû cuûa moät quoác gia.

NHÖÕNG LOAÏI PHI CÔ QUAÂN SÖÏ

Chöùc naêng khôûi thuûy cuûa phi cô quaân söï laø thaùm thính qui moâ lôùn. Moät phi cô daãn ñöôøng ñöôïc trang bò vôùi bom ñaõ chöùng toû laø moät thöù vuõ khí coù tieàm naêng huûy dieät khoâng ngôø tröôùc ñöôïc. Roõ raøng vieäc söû duïng phi cô neùm bom ñaõ daãn ñeán vieäc phaùt trieån phi cô chieán ñaáu, moät phi cô coù khaû naêng ngaên chaän vaø tieâu dieät phi cô neùm bom. Ngoaøi coâng duïng cuûa noù treân chieán tröôøng, phi cô chieán ñaáu ñaõ ñöôïc söû duïng roäng raõi ñeå choáng laïi phi cô ñòch ñeå baûo veä ñaát nhaø, laø moät phi cô hoä toáng baûo veä caùc phi cô neùm bom, vaø nhö moät phi cô taäp kích choáng laïi caùc muïc tieâu nhö caùc phi tröôøng vaø ñöôøng xe löûa cuûa ñòch.

Giöõa nhöõng cuoäc chieán tranh lôùn treân theá giôùi ngaøy caøng coù söï quan taâm ñeán vieäc phaùt trieån caùc phi cô vaän taûi, ñaëc bieät ñeå ñoå quaân vaø thieát bò vaø ñeå boá trí caû binh só vaø vuõ khí baèng duø. Töø sau naêm 1945, vieäc phaùt trieån ñaõ taäp trung vaøo tröïc thaêng nhö moät taøu ñoå boä, vì noù coù theå caát caùnh vaø ñaùp thaúng ñöùng vaø coù theå lô löûng moät choã ñeå yeåm trôï cho binh só döôùi ñaát. Ngay töø ñaàu naêm 1942, tröïc thaêng cuõng ñaõ ñöôïc thöû nghieäm nhö moät phi cô chieán ñaáu vaø giôø ñaây noù ñaõ ñöôïc phaùt trieån thaønh moät phi cô taäp kích


ñöôïc vuõ trang huøng haäu vôùi ñaïi baùc, ñaïi lieân, teân löûa, thuûy loâi, vaø ñuû loaïi phi ñaïn maïnh meõ. Noù cuõng coù theå ñöôïc trang bò ñeå hoaït ñoäng nhö moät vuõ khí choáng taøu ngaàm.

Söï thaønh coâng xuaát chuùng cuûa phi cô chieán ñaáu trong caùc phi vuï taäp kích trong thôøi Chieán Tranh Theá Giôùi Laàn Thöù Hai ñaõ chòu traùch nhieäm cho vieäc saûn xuaát sau chieán tranh moät lôùp phi cô hoaøn toaøn môùi, ñoù laø phi cô khu truïc, ñöôïc ñaëc bieät thieát keá cho caùc chöùc naêng yeåm trôï gaàn vaø taäp kích nhöng noù cuõng coù theå duøng ngaên chaän. Vieäc nhaán maïnh vaøo phi cô khu truïc laø döïa treân tính cô ñoäng, löôïng bom mang theo vaø khaû naêng tieáp caän muïc tieâu, coäng vôùi khaû naêng bay ôû nhöõng ñoä cao thaáp ñeå traùnh söï phaùt hieän cuûa ra ña, hoûa löïc döôùi ñaát, vaø caùc phi ñaïn ñaát-ñoái-khoâng.

Phi cô choáng du kích ñaõ noåi leân nhö moät loaïi phi cô chieán tranh ñaëc bieät töø Chieán Tranh Theá Giôùi Laàn Thöù Hai, duøng nhö moät phi cô taäp kích ñôn giaûn, giaù thaønh haï, troïng löôïng töông ñoái nheï ñeå yeåm trôï cho caùc löïc löôïng boä binh trong nhöõng cuoäc haønh quaân chieán thuaät töông ñoái sô ñaúng. Trong nhieàu tröôøng hôïp nhöõng phi cô huaán luyeän vaø taäp kích loãi thôøi ñaõ ñöôïc caûi bieán ñeå phuïc vuï nhö phi cô choáng du kích.

Moái ñe doïa nghieâm troïng ñoái vôùi ñoäi taøu noåi tröôùc nhöõng taøu ngaàm haït nhaân tieân tieán caàn ñeán vieäc duy trì nhöõng löïc löôïng tuaàn tra treân bieån maïnh vaø phi cô choáng taøu ngaàm. Vôùi taàm hoaït ñoäng xa vaø thieát bò vaø vuõ khí tieân tieán, nhöõng loaïi phi cô naøy ñaõ naém giöõ moät vai troø quan troïng keå töø sau naêm 1945.

Söï caàn thieát ñöôïc baùo ñoäng ngay töùc thôøi phi cô ñòch ñang ñeán gaàn ñaõ daãn ñeán vieäc phaùt trieån nhöõng phi cô cöïc kyø tinh vi coù khaû naêng thöïc hieän nhöõng phi vuï tuaàn tra ñöôïc môû roäng. Moät phi cô ñöôïc trang bò vôùi moät Heä Thoáng Chæ Huy vaø Baùo Ñoäng Treân Khoâng (AWACS) thì höõu hieäu hôn, vaø coù taàm hoaït


ñoäng lôùn hôn moät heä thoáng töông töï ñöôïc ñaët döôùi ñaát hay treân bieån. Phi cô huaán luyeän cuõng ñaõ naém moät vai troø soáng coøn, vaø nhöõng phi cô chuyeân duøng ñaõ ñöôïc phaùt trieån ñeå huaán luyeän phi haønh ñoaøn cho taát caû caùc loaïi phi cô hoaït ñoäng. Nhieàu chieác phi cô huaán luyeän naøy coù theå ñöôïc chuyeån ñoåi nhanh choùng thaønh phi cô taùc chieán.

Nhöõng coâng ngheä môùi

Phi cô quaân söï coù ngöôøi laùi söû duïng caùc heä thoáng ra ña, phi haønh quaùn tính la de maø chuùng coù khaû naêng veõ baûn ñoà döôùi ñaát, vaø caùc maùy tính coù theå ñieàu khieån vaø phoùng caùc vuõ khí ñeán muïc tieâu. Chuùng boå sung nhöõng heä thoáng naøy vôùi nhöõng pa nen maøn hieån thò ñieän töû tinh vi.

Phi cô V/STOL coù khaû naêng caát caùnh vaø ñaùp hoaëc thaúng ñöùng nhö tröïc thaêng hoaëc treân ñöôøng baêng raát ngaén. Öu ñieåm cuûa phi cô chieán ñaáu V/STOL laø noù coù theå ñöôïc boá trí ôû baát kyø nôi naøo, trong röøng raäm, moät saân ñaù banh hay treân taøu noåi. Moät soá phi cô môùi laø nhöõng phoái troän lai gheùp cuûa tröïc thaêng vaø phi cô thoâng thöôøng, coù hai caùnh mang nhöõng caùnh quaït lôùn coù theå ñöôïc xoay song song vôùi caùnh ñeå naâng phi cô leân hoaëc ñaåy tôùi tröôùc cho pheùp noù bay bình thöôøng nhö moät phi cô coù caùnh coá ñònh.

Nhöõng tieán boä quan troïng cuõng ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong lónh vöïc traùnh ra ña. Caùc vaät lieäu vaø thieát keá ñöôïc söû duïng ñeå cheá taïo phi cô chieán ñaáu khoù bò phaùt hieän maø ngöôøi ta thöôøng goïi laø “taøng hình” nhö khu truïc/chieán ñaáu cô F-117A, phi cô neùm bom B2, vaø chieán ñaáu cô chieán thuaät tieân tieán F-22 cho pheùp chuùng haàu nhö khoù bò phaùt hieän bôûi ra ña thoâng thöôøng.

Taøi lieäu “Phi Cô Quaân Söï Theá Giôùi 2002” naøy ñöôïc bieân taäp vôùi muïc ñích giôùi thieäu nhöõng phi cô quaân söï ñang ñöôïc söû duïng treân theá giôùi, coù taäp trung giôùi thieäu nhöõng kieåu phi cô ñang hoaït ñoäng trong khoâng löïc caùc nöôùc chaâu AÙ vaø Ñoâng Nam AÙ. Taøi lieäu


naøy söû duïng caùc tö lieäu ñöôïc caäp nhaät cho ñeán ñeán thaùng 4-2000 nhaèm giuùp caùc baïn thö giaõn trong suoát quaù trình töï hoïc caùc baøi taäp treân ñóa CD-ROM naøy. Caùc baïn ñoùn xem caùc phaàn tieáp theo trong caùc ñóa CD-ROM keá tieáp.

Moãi kieåu phi cô ñöôïc trình baøy nhöõng thoâng tin caàn thieát vôùi hình aûnh minh hoïa. Ñeå tieän cho vieäc tra cöùu chuùng toâi saép xeáp caùc kieåu phi cô theo thöù töï maãu töï cuûa caùc nhaø saûn xuaát töø A ñeán Z. Thoâng tin cuûa moãi kieåu phi cô baét ñaàu baèng aûnh minh hoïa vaø phaàn moâ taû phi cô, lòch söû phaùt trieån cuûa noù. Noäi dung cuõng trình baøy nhöõng kieåu thay ñoåi neáu coù.

Döôùi caùc ñeà muïc Loaïi, Ñoäng cô, Thaønh tích, Troïng Löôïng, Kích Thöôùc, Söùc Chôû, Vuõ Khí, Lòch söû phaùt trieån baïn ñoïc seõ coù chi tieát cuûa moãi kieåu phi cô.

Moät soá töø tieáng Anh chuùng toâi giöõ nguyeân. Ngoaøi ra, chuùng toâi coù phaàn thuaät ngöõ giaûi thích ñeå baïn ñoïc hieåu bieát theâm veà lónh vöïc phi cô quaân söï noùi rieâng vaø ngaønh haøng khoâng noùi chung.

Vì giôùi haïn veà qui moâ cuûa quyeån saùch neân chuùng toâi khoâng theå trình baøy heát taát caû caùc kieåu phi cô quaân söï treân theá giôùi hieän nay.

Trong quaù trình bieân soaïn chuùng toâi khoâng theå traùnh khoûi nhöõng thieáu soùt, raát mong baïn ñoïc goùp yù vaø pheâ bình.


PHAÀN 1

NHÖÕNG KIEÁN THÖÙC CAÊN BAÛN VEÀ PHI CÔ QUAÂN SÖÏ

CAÁU TRUÙC CUÛA PHI CÔ Nhöõng thaønh phaàn caáu truùc chính cuûa phi cô

hieän ñaïi laø thaân, caùnh, beà maët ñuoâi, ñoäng cô, boä phaän ñaùp.

Hình 1 : Sô ñoà caáu truùc cuûa phi cô

Thaân phi cô

Thaân laø caáu truùc thaân chính maø hai caùnh, ñuoâi, boä phaän ñaùp, vaø ñoäng cô ñöôïc gaén vaøo. Noù goàm coù buoàng laùi, buoàng haønh khaùch, buoàng haøng hoùa, vaø trong tröôøng hôïp phi cô chieán ñaáu laø nhöõng ñoäng cô vaø nhöõng bình nhieân lieäu.

Caùnh phi cô

Caùnh laø phaàn töû taïo löïc naâng quan troïng nhaát cuûa moät phi cô. Caùc thieát keá caùnh khaùc nhau, tuøy thuoäc vaøo loaïi phi cô vaø muïc ñích. Phi cô caùnh quaït ñaåy thöôøng coù moät caùnh thaúng toaøn baèng kim loaïi vôùi moät xaø voàng daøy. Nhöõng phi cô vaän taûi phaûn löïc coù nhöõng caùnh cheùo ra sau laøm giaûm thaáp söï trì keùo khí


ñoäng vaø caûi thieän thaønh tích ôû vaän toác cao. Caû phi cô caùnh thaúng vaø caùnh cheùo thöôøng coù nhöõng caùnh nhoû (aileron) gaén vaøo nhöõng phaàn laùi ôû meùp sau cuûa caùnh (trailing edge) ôû ngoaøi cuøng. Nhöõng caùnh nhoû naøy naâng leân vaø haï xuoáng ngöôïc nhau, ñeå gia taêng hoaëc giaûm bôùt löïc naâng treân caùnh töông öùng cuûa chuùng ñeå taïo ñieàu kieän phi cô queïo cua. Caùnh cuõng coù nhöõng caùnh voã (flap) doïc theo phaàn laùi ôû meùp sau cuûa caùnh, beân phía trong cuûa caùc caùnh nhoû. Nhöõng caùnh voã laøm taêng löïc naâng vaø söï trì keùo khí ñoäng vaø ñöôïc duøng trong luùc caát caùnh vaø ñaùp ñeå taêng löïc naâng ôû vaän toác chaäm. Phi cô vaän taûi caùnh cheùo hieän ñaïi cuõng coù nhöõng duïng cuï naâng cao ñöôïc goïi laø nhöõng taám moûng ôû gôø tröôùc cuûa caùnh maø chuùng môû ra ñeå keát hôïp vôùi nhöõng caùnh voã ñeå taêng theâm khaû naêng naâng cuûa caùnh.

Moät phi cô bay khi löïc naâng ñöôïc taïo ra bôûi caùnh, taêng leân ñeán moät giaù trò lôùn hôn troïng löôïng toång cuûa phi cô. Yeáu toá quan troïng nhaát veà khaû naêng cuûa moät caùnh ñeå taïo löïc naâng laø hình daùng maët caét cuûa noù. Nghieân cöùu ban ñaàu veà khí ñoäng treân nhöõng caùnh dieàu cho thaáy raèng moät maët phaúng seõ taïo löïc naâng, nhöng coù theå taïo ra nhieàu löïc naâng hôn nöõa neáu nhö maët phaúng ñöôïc ñaët hôi doác tröôùc gioù. Neáu gôø tröôùc cuûa maët phaúng troøn vaø gôø sau thon nhoïn ñeå laøm caùnh coù daùng thuoân khí ñoäng, thì löïc trì keùo coù theå ñöôïc giaûm bôùt. Baèng caùch taêng xaø voàng cuûa beà maët treân cuûa caùnh, trong khi laøm phaúng maët döôùi, löïc naâng coù theå ñöôïc caûi thieän ñaùng keå. Nhöõng haàm gioù, ñöôïc duøng trong nghieân cöùu caùnh phi cô ñaõ hình thaønh ñöôïc raát nhieàu döõ lieäu veà caùc loaïi caùnh vaø thieát keá.

Beà maët ñuoâi

Ñuoâi cung caáp tính thaêng baèng vaø ñieàu khieån cho phi cô vaø ñöôïc ñaët treân phaàn phía sau cuûa thaân. Noù goàm hai boä phaän chính : boä thaêng baèng doïc (fin) maø ñuoâi laùi ñöôïc gaén vaøo ; vaø boä thaêng baèng ngang


maø baùnh laùi ñoä cao ñöôïc keát noái. Ñuoâi laùi ñöôïc duøng keát hôïp vôùi nhöõng caùnh nhoû ñeå taïo nhöõng cua queïo ñöôïc phoái hôïp, trong khi baùnh laùi ñoä cao ñöôïc duøng ñeå leo leân cao hoaëc haï thaáp xuoáng. Boä thaêng baèng ngang ñoâi khi ñöôïc ñaët cao treân boä thaêng baèng doïc, nhö trong tröôøng hôïp kieåu DC-9 vaø Boeing 727. Nhöõng kieåu Boeing môùi 757 vaø 767 coù boä thaêng baèng ngang ñöôïc gaén vaøo phaàn sau ñuoâi cuûa thaân.

Caùc heä thoáng söùc ñaåy

Nhieàu heä thoáng söùc ñaåy cuûa phi cô bao goàm nhöõng heä thoáng maø chuùng ñaåy moät caùnh quaït, chuû yeáu laø nhöõng ñoäng cô pít toâng vaø ñoäng cô tua bin ; vaø nhöõng heä thoáng khoâng coù caùnh quaït söû duïng naêng löôïng cuûa nhöõng khí nôû ra nhanh choùng nhö moät löïc ñaåy. Ñoäng cô phaûn löïc (turbojet) vaø ñoäng cô phaûn löïc hai taàng (turbofan) laø nhöõng ñoäng cô phaûn löïc ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát trong nhöõng phi cô phaûn löïc thöông maïi, vaø ñoäng cô pít toâng vaãn coøn ñöôïc duøng trong phi cô thoâng duïng nheï. Nhöõng ñoäng cô phaûn löïc thöôøng ñöôïc gaén vaøo caùnh hoaëc sau thaân treân nhöõng thaùp, nhöng thænh thoaûng chuùng ñöôïc gaén vaøo trong goác caùnh keá beân thaân. Treân nhieàu phi cô neùm bom, phi cô chieán ñaáu chuùng ñöôïc gaén trong thaân ñeå giaûm bôùt söùc trì keùo khí ñoäng vaø naâng cao thaønh tích. Nhöõng keát hôïp ñoäng cô-caùnh quaït treân phi cô moät ñoäng cô thöôøng ñöôïc ñaët ôû muõi, hay phaàn xa nhaát ôû tröôùc thaân vaø keùo phi cô xuyeân khoâng khí. Khi hai hoaëc nhieàu söï keát hôïp ñoäng cô-caùnh quaït ñöôïc söû duïng, chuùng ñöôïc ñaët treân caùnh, nhöng tröôùc gôø tröôùc cuûa caùnh. Phi cô kieåu “ñaåy ngöôïc” coù ñoäng cô ñaët ôû phaàn sau ñuoâi cuûa thaân. Nhieàu thieát keá phi cô duøng hai ñoäng cô, moät ñaåy vaø moät keùo. Töông öùng vôùi thaønh tích, nhöõng ñoäng cô phaûn löïc hoaït ñoäng höõu hieäu nhaát ôû ñoä cao cao (treân 7.600m) ; nhöõng ñoäng cô tua bin ôû ñoä cao trung bình (4.500-7.600m) ; vaø nhöõng ñoäng cô pít toâng ôû ñoä cao thaáp (möïc bieån ñeán 4.500m)


Boä phaän ñaùp

Boä phaän coá ñònh goàm coù moät thieát keá ñôn giaûn goàm nhöõng thanh daèng, baùnh xe, vaø thaéng maø chuùng khoâng theå co ruùt vaøo beân trong caùnh hoaëc thaân phi cô. Noù thöôøng thaáy ôû phi cô nheï thieát keá ñôn giaûn. Baûn chaát tónh cuûa boä phaän ñaùp coá ñònh giaûm bôùt xaùc xuaát truïc traëc cuûa boä phaän ñaùp, nhöng noù taïo ra söùc trì bò taêng theâm leân phi cô khi ñang bay. Boä phaän ñaùp coù theå co ruùt ñöôïc duøng treân phi cô phöùc taïp hôn. Vì noù giaûm bôùt söùc trì, noù taêng taàm hoaït ñoäng ñaùng keå.

Boä phaän ñieàu khieån bay

Nhöõng boä phaän ñieàu khieån töông ñoái ñôn giaûn ôû treân moät phi cô thoâng duïng haïng nheï khoáng cheá vaän toác cuûa phi cô vaø höôùng bay cuûa noù, caû treân maët ñaát vaø treân khoâng. Tay laùi ñieàu khieån maø phi coâng ngoài ôû ñoù coù theå ñöôïc ñaåy tôùi hoaëc keùo ngöôïc ra sau ñeå chuyeån ñoäng caùc baùnh laùi ñoä cao ôû ñuoâi ; ñaåy tôùi laøm cho phi cô chuùi muõi xuoáng. Tay laùi ñieàu khieån cuõng thay ñoåi vò trí cuûa caùc caùnh nhoû. Nhöõng chuyeån ñoäng cuûa ñuoâi laùi ñöôïc ñieàu khieån töø nhöõng baøn ñaïp döôùi chaân ôû tröôùc gheá ngoài cuûa phi coâng ; nhöõng baøn ñaïp taùc ñoäng ñeán thaéng baùnh ñaùp khi phi cô ôû treân maët ñaát. Nhöõng boä phaän ñieàu khieån caùnh voã thöôøng coù ñoäng cô, hoaëc laø ñoäng cô thuûy löïc hoaëc ñoäng cô ñieän. Söùc ñaåy cuûa ñoäng cô, vaø vì vaäy phi cô taêng toác, ñöôïc ñieàu khieån bôûi moät boä ñieàu chænh toác ñoä.

Hình 2: Caùc löïc taùc ñoäng leân phi cô


THUAÄT NGÖÕ LOAÏI

Phi cô neùm bom : Moät phi cô ñöôïc thieát keá hoaëc ñöôïc caûi bieán ñeå mang vaø thaû bom. Phi cô neùm bom chieán löôïc ñeå chæ phi cô coù taàm hoaït ñoäng xa ñöôïc duøng cho caùc cuoäc taäp kích caùc muïc tieâu soáng coøn hay nhöõng muïc tieâu coù khaû naêng phaùt ñoäng chieán tranh cuûa moät nöôùc.

Phi cô khu truïc : Moät phi cô ñöôïc thieát keá vaø trang bò chuû yeáu cho vieäc neùm bom bay thaáp hoaëc nhöõng cuoäc taán coâng xaø thaáp.

Phi cô khu truïc- neùm bom : Baát kyø phi cô neùm bom haïng nheï hay trung bình ñöôïc thieát keá hoaëc caûi bieán cho vieäc neùm bom bay thaáp vaø nhöõng cuoäc taán coâng xaø thaáp.

Phi cô ngaên chaän : Moät phi cô ñöôïc thieát keá hoaëc ñöôïc duøng ñeå ngaên chaän. Thoâng thöôøng phi cô naøy coù vaän toác thaêng thieân cao, vaän toác cao, traàn bay cao, vuõ trang hieäu quaû vaø thôøi gian hoaït ñoäng treân khoâng töông ñoái ngaén.

Phi cô chieán ñaáu : Moät phi cô taùc chieán ñöôïc thieát keá chuû yeáu ñeå ngaên chaän vaø huûy dieät phi cô khaùc treân khoâng.

Phi cô chieán ñaáu- neùm bom : Moät phi cô ñöôïc duøng cho caû chieán ñaáu vaø thaû bom.

Phi cô chieán ñaáu öu theá treân khoâng : Phi cô chieán ñaáu ñöôïc thieát keá vaø vuõ trang ñeå vöôït troäi hôn phi cô khaùc khi giao chieán treân khoâng.

Phi cô vaän taûi : Moät phi cô ñöôïc thieát keá ñeå vaän chuyeån ngöôøi vaø haøng hoùa.


Phi cô huaán luyeän : Moät phi cô ñöôïc duøng ñeå huaán luyeän phi coâng. Quaù trình huaán luyeän thöôøng ñöôïc phaân chia ra ba caáp :

Sô caáp – Giai ñoaïn ñaàu cuûa vieäc huaán luyeän bay, cung caáp nhöõng nguyeân lyù cô baûn cuûa vieäc bay baèng maét thöôøng vaø baèng khí cuï.

Caên baûn – Giai ñoaïn huaán luyeän giöõa sô caáp vaø cao caáp.

Cao caáp - Giai ñoaïn huaán luyeän cuoái goàm vieäc huaán luyeän vaø höôùng daãn bay moät kieåu maùy bay cuï theå naøo ñoù vaø ñeå ñaøo taïo phi coâng coù ñuû trình ñoä thöïc hieän caùc nhieäm vuï bay cuûa só quan caáp uùy trong caùc ñôn vò khoâng quaân.

Phi cô choáng taøu ngaàm : Phi cô ñöôïc thieát keá vaø trang bò caùc heä thoáng doø tìm taøu ngaàm, vaø vuõ khí ñeå taán coâng vaø tieâu dieät taøu ngaàm.

Phi cô thaùm thính : Phi cô ñöôïc thieát keá, söûa ñoåi, hoaëc söû duïng ñeå quan saùt töø treân khoâng moät khu vöïc, laõnh thoå, hay khoâng phaän vôùi söï trôï giuùp cuûa caùc thieát bò chuïp aûnh hay ñieän töû.

Phi cô baùo ñoäng sôùm treân khoâng (AEW) : Phi cô ñöôïc thieát keá ñaëc bieät coù khaû naêng phaùt hieän söï di chuyeån cuûa caùc löïc löôïng thuø ñòch vaø thieát bò cuûa chuùng, bao goàm phi cô hoaëc phi ñaïn, cung caáp thoâng tin töùc thôøi lieân quan ñeán nhöõng dieãn bieán thay ñoåi treân chieán tröôøng.

Phi cô Heä thoáng chæ huy vaø baùo ñoäng treân khoâng (AWACS) : Phi cô ñöôïc thieát keá vaø trang bò chuû yeáu laø ra ña baùo ñoäng sôùm vaø caùc thieát bò ñieän töû ñeå phaùt hieän caùc phi cô vaø phi ñaïn cuûa ñòch töø xa, ñaëc bieät laø caùc phi cô bay thaáp xaâm nhaäp.


Traïm chæ huy treân khoâng : Phi cô ñöôïc thieát keá vôùi nhöõng tieän nghi vaø nhöõng heä thoáng vieãn thoâng caàn thieát cho caùc tö leänh quaân söï ñeå chæ ñaïo vieäc boá trí caùc löïc löôïng treân khoâng, treân boä vaø treân bieån cuûa hoï töø treân khoâng.

Phi cô taäp kích : Phi cô ñöôïc thieát keá vôùi vuõ trang huøng haäu ñeå taán coâng moät muïc tieâu döôùi ñaát.

Phi cô taán coâng döôùi ñaát : Töông töï nhö phi cô taäp kích.

Phi cô yeåm trôï gaàn : Phi cô coù nhieäm vuï yeåm trôï boä binh töø treân khoâng trong baùn kính hoaït ñoäng ngaén hoaëc hoä toáng phi cô tröïc thaêng ñoå boä.

Taøu vuõ trang : Moät phi cô caùnh thöôøng hay tröïc thaêng ñöôïc vuõ trang vôùi suùng vaø teân löûa vaø ñöôïc duøng ñaëc bieät laø cho vieäc baûo veä caùc tröïc thaêng vaän chuyeån binh só ñeán khu vöïc chieán tröôøng.

Phi cô tìm kieám vaø caáp cöùu : Phi cô ñöôïc duøng ñeå tìm kieám ngöôøi bò laïc hoaëc phi cô bò rôi treân bieån hoaëc trong moät khu vöïc treân boä heûo laùnh.

Phi cô tieáp teá nhieân lieäu : Phi cô vaän taûi ñöôïc thieát keá trong ñoù choã chöùa haøng goàm chuû yeáu laø boàn chöùa nhieân lieäu hoaëc taäp hôïp nhöõng boàn chöùa nhieân lieäu ñeå cung caáp nhieân lieäu cho phi cô khaùc trong khi ñang bay.

Phi cô tuaàn tra treân bieån : Phi cô coù nhieäm vuï bay treân vuøng trôøi hoaëc moät khu vöïc cuï theå treân bieån ñeå baûo ñaûm choáng laïi nhöõng cuoäc taán coâng baát ngôø cuûa ñòch cuõng nhö baûo ñaûm haønh ñoäng saün saøng phaûn coâng neáu caàn.

Phi cô chieán tranh ñieän töû : Phi cô ñöôïc thieát keá vaø trang bò caùc thieát bò ñieän töû ñeå gaây nhieãu


hoaëc phaûn coâng caùc vuõ khí cuûa ñòch hoaëc caùc heä thoáng truyeàn tin cuûa ñòch.

Phi cô tình baùo ñieän töû : Phi cô ñöôïc trang bò caùc thieát bò ñieän töû ñaëc bieät ñeå laáy maãu caùc tín hieäu phaùt ra töø caùc nguoàn vuõ khí vaø truyeàn tin cuûa ñòch vaø cung caáp thoâng tin ñeå hoaïch ñònh quoác phoøng hay caùc chieán löôïc taán coâng.

ÑOÄNG CÔ

Ñoäng cô pít toâng : Ñoäng cô ñoát trong trong ñoù löïc ñaåy ñöôïc taïo ra trong moät chuyeån ñoäng tôùi-lui cuûa moät hay nhieàu pít toâng.

Ñoäng cô tua bin caùnh quaït : Moät ñoäng cô tua bin taïo ra löïc ñaåy qua hoäp soá ñaåy ñeán caùnh quaït.

Ñoäng cô phaûn löïc : Ñoäng cô trong ñoù löïc ñaåy duy nhaát do töø khí noùng tuoân ra töø oáng xaû khí cuûa ñoäng cô (oáng poâ).

Ñoäng cô phaûn löïc hai taàng : Ñoäng cô trong ñoù löïc ñaåy do töø caû moät caùnh quaït lôùn vaø phaàn khí noùng phaûn löïc.

Ñoäng cô truïc tua bin : Ñoäng cô tua bin maø noù cung caáp taát caû löïc ñaåy phaùt ra qua moät truïc xoay voøng.

Haäu thieâu : Moät buoàng ñoát phuï beân trong, hoaëc ñöôïc gaén vaøo oáng xaû khí cuûa ñoäng cô phaûn löïc trong ñoù khí oâ xy noùng chöa ñöôïc söû duïng heát cuûa khí thoaùt töø nhieân lieäu ñaõ chaùy ñöôïc duøng ñeå ñoát nhieân lieäu laàn thöù nhì vaø vì vaäy laøm taêng theâm nhieät ñoä vaø maät ñoä khí xaû khi chuùng rôøi khoûi oáng xaû khí, do ñoù laøm taêng theâm löïc ñaåy.

THAØNH TÍCH

Vaän toác toái ña : Vaän toác nhanh nhaát maø moät phi cô coù theå ñaït ñöôïc trong chuyeán bay bình thöôøng ôû moät ñoä cao ñöôïc cho.


Vaän toác haønh trình : Vaän toác trong chuyeán bay bình thöôøng do töø moät löïc ñaåy ñöôïc qui ñònh bôûi nhaø saûn xuaát phi cô ñeå bay hieäu quaû trong nhöõng ñieàu kieän, muïc ñích cuï theå, ví duï ñeå coù taàm bay xa toái ña, ñeå hieäu suaát hoaït ñoäng toái öu, v.v.

Soá Mach : Ñôn vò vaän toác. Mach 1 laø vaän toác aâm thanh 1.223km/h ôû möïc bieån.

Traàn bay cao : Chieàu cao treân maët bieån trong ñieàu kieän khoâng khí bình thöôøng, ôû ñoù moät phi cô khoâng theå leo nhanh hôn ôû moät vaän toác thaêng thieân cuï theå (ôû Hoa Kyø vaø Anh qui ñònh 30m/phuùt)

Vaän toác thaêng thieân : Thôøi gian caàn thieát cho moät phi cô leo leân cao töø möïc nöôùc bieån ñeán vaän toác chieán ñaáu ôû ñoä cao chieán ñaáu.

Traàn bay chieán ñaáu : Cao ñoä aùp löïc ôû ñoù moät phi cô chieán ñaáu coù theå leo leân ôû vaän toác toái ña chæ 150m/phuùt, hoaëc ôû ñoù moät phi cô neùm bom coù theå leo leân ôû moät vaän toác toái ña chæ coù 60m/phuùt.

Baùn kính chieán ñaáu : Quaõng caùch toái ña moät phi cô coù theå bay töø caên cöù cuûa noù ñeå thöïc hieän phi vuï vaø quay trôû veà an toaøn coù tính ñeán vaän toác, chöùc naêng, soá löôïng vuõ khí vaø nhieân lieäu mang theo.

Taàm bay xa : Quaõng caùch toái ña moät phi cô coù khaû naêng bay qua maø khoâng caàn tieáp theâm nhieân lieäu.

Haønh trình cao-thaáp-cao : Chæ ñoä cao phi cô bay. Khaùi nieäm cao ñoä cao chæ cao ñoä treân 4.500m vaø cao ñoä thaáp laø töø 270m ñeán 2.400m.

V/STOL (Vertical / Short Take-Off and Landing) : Chöõ vieát taét chæ thaønh tích caát caùnh


vaø ñaùp thaúng ñöùng/caát caùnh vaø ñaùp phi ñaïo ngaén cuûa phi cô.

STOVL (Short Take-Off and Vertical Landing) : Chöõ vieát taét chæ thaønh tích caát caùnh phi ñaïo ngaén vaø ñaùp thaúng ñöùng.

KÍCH THÖÔÙC

Saûi caùnh : Kích thöôùc toái ña cuûa moät caùnh töø ñaàu naøy ñeán ñaàu kia.

Daøi : Kích thöôùc töø muõi ñeán ñuoâi phi cô. Hieän nay moät soá phi cô thöôøng laép theâm caàn tieáp nhaän nhieân lieäu, caàn doø tìm ra ña, v.v… neân soá ño seõ coù chieàu daøi thaân phi cô vaø chieàu daøi toång theå goàm caû phaàn thieát bò ñoù.

Cao : Kích thöôùc chieàu doïc töø ñaùy phi cô cho ñeán beà maët cao nhaát cuûa noù (vôùi phi cô caùnh thöôøng ñoù laø choùp ñuoâi, vôùi phi cô tröïc thaêng ñoù laø choùp roâ to chính).

Dieän tích caùnh : Dieän tích cuûa ñoâi caùnh phi cô.

Ñöôøng kính roâ to chính : Kích thöôùc ñöôøng kính cuûa taäp hôïp caùc caùnh quaït xoay töø roâ to chính cuûa phi cô tröïc thaêng.

SÖÙC CHÔÛ

Phi haønh ñoaøn : Ngöôøi hoaëc nhoùm ngöôøi ñieàu khieån phi cô.

Phi coâng : Laø ngöôøi chòu traùch nhieäm ñieàu khieån phi cô trong khi bay.

Phi coâng phuï : Laø ngöôøi giuùp ñôõ phi coâng phuï traùch hoaëc phi coâng tröôûng (cô tröôûng), thöôøng chòu traùch nhieäm veà phi haønh ñang treân ñöôøng ñi.

Hoa tieâu : Thaønh vieân ñöôïc chæ ñònh leân keá hoaïch ñöôøng ñi cuûa moät chuyeán bay, theo doõi dieãn bieán cuûa noù vaø cung caáp nhöõng khuyeán caùo trong khi bay cho phi coâng ñeå chæ huy, chòu


traùch nhieäm veà caùc thoâng soá nhö söû duïng nhieân lieäu vaø ñieàu kieän khí töôïng.

Nhaân vieân voâ tuyeán : Thaønh vieân chòu traùch nhieäm vaän haønh caùc maùy moùc truyeàn vaø nhaän voâ tuyeán ñöôïc laép ñaët treân phi cô.

VUÕ KHÍ

Phi ñaïn : Moät vuõ khí ñöôïc neùm, thaû, phoùng, ñaåy ñeå laøm cho noù taäp kích moät muïc tieâu. Trong quyeån saùch naøy, phi ñaïn ñeå chæ moät vuõ khí mang ñaàu ñaïn vaø coù teân löûa ñaåy ñöôïc ñieàu khieån vaø höôùng daãn ñeán muïc tieâu. Haønh trình bay cuûa noù ñöôïc kieåm soaùt baèng caùc thieát bò khí ñoäng hoaëc baèng nhöõng heä thoáng ñieàu khieån beân trong hay beân ngoaøi nhö hoàng ngoaïi, ra ña, tín hieäu ñieän daãn ñöôøng, la de.

Teân löûa : Moät vuõ khí kyõ thuaät phaùo ñöôïc ñaåy bôûi khí noùng cuûa moät ñoäng cô phuït ra sau, thöôøng coù kích thöôùc nhoû hôn phi ñaïn, vaø khoâng ñöôïc daãn ñöôøng ñeán muïc tieâu.

Phi ñaïn khoâng-ñoái-khoâng : Moät phi ñaïn phoùng ra bôûi moät phi cô ñeå taán coâng moät phi cô khaùc ñang bay.

Phi ñaïn khoâng-ñoái-ñaát : Moät phi ñaïn ñöôïc thaû treân khoâng nhaém vaøo caùc muïc tieâu döôùi ñaát vaø treân bieån.

Phi ñaïn haønh trình : Phi ñaïn coù khaû naêng bay theo laäp trình, hoaëc laø söû duïng heä thoáng daãn ñöôøng tích phaân hoaëc nhöõng nhaäp lieäu ñöôïc cung caáp töø nhöõng nguoàn beân ngoaøi (töø phi cô khaùc, veä tinh, v.v..) Noù coù theå ñöôïc phoùng treân khoâng vaø töï haønh sau ñoù.

Phi ñaïn choáng xe taêng : Vuõ khí ñöôïc thieát keá chuyeân duøng ñeå tieâu dieät xe taêng.

JDAM –Bom/ñaïn taán coâng tröïc tieáp phoái hôïp, nhöõng bom thoâng thöôøng coù caùc boä daãn ñöôøng


baèng heä thoáng phi haønh quaùn tính vaø heä thoáng ñònh vò toaøn caàu. Möùc ñoä chính xaùc cuûa vuõ khí naøy raát cao vì sau khi phoùng, vò trí cuûa noù lieân tuïc ñöôïc theo doõi bôûi caùc veä tinh khaùc nhau vaø coù theå ñaùnh truùng muïc tieâu vôùi möùc ñoä chính xaùc trong voøng 1-2m.

THIEÁT BÒ ÑIEÄN TÖÛ HAØNG KHOÂNG

Ra ña bay theo ñòa dieän : Ra ña nhìn tôùi tröôùc ôû treân khoâng cung caáp daãn ñöôøng cho phi cô ñang bay ôû ñoä cao thaáp.

Maøn hieån thò nhìn leân (HUD) : Heä thoáng chieáu thoâng tin toång hôïp baèng hình aûnh ñöôïc ñöôïc hieän vaøo trong khu vöïc kính chaén gioù cuûa phi cô, giuùp cho phi coâng ñoïc ñöôïc noù maø khoâng caàn cuoái ñaàu xuoáng nhìn.

Thieát bò phaùt hieän vaät dò thöôøng baèng töø tính (MAD) : maùy caûm öùng ñöôïc laép treân phi cô caùnh thöôøng hay tröïc thaêng ñeå phaùt hieän söï bieán daïng xaùc ñònh ñöôïc cuûa töø tröôøng traùi ñaát. Söï bieán daïng naøy, khi ño ñaïc, coù theå cung caáp moät chæ daãn veà söï hieän dieän cuûa moät taøu ngaàm ñang laën saâu döôùi nöôùc.

Phao aâm höôûng : Maùy caûm öùng ñöôïc thaû noåi hay nhaän chìm saâu trong nöôùc ñeå phaùt hieän taøu ngaàm.

Kyõ thuaät khoù bò phaùt hieän (“taøng hình”) : vieäc söû duïng phi cô maø noù xuaát hieän raát ít thoâng tin veà söï hieän dieän cuûa noù ñoái vôùi caùc heä thoáng phaùt hieän cuûa ñòch. Hieän nay ñoù laø vieäc choïn caùc kieåu thieát keá cung caáp söï phaûn hoài soùng ra ña thaáp nhaát vaø giaûm bôùt toái ña söï phaùt ra luoàng khí xaû noùng, caùc lôùp phuû beà maët kim loaïi laøm baèng vaät lieäu toång hôïp khieán khueách taùn soùng ra ña hoaëc thaám thaáu soùng ra ña.

Vuõ khí “tích cöïc” : Vuõ khí maø noù phaùt ra tia la de, voâ tuyeán, ra ña hay naêng löôïng khaùc.


Thieát bò trieät tieâu hoàng ngoaïi : Thieát bò ñöôïc ñaët treân phi cô, thöôøng laø chung quanh boä phaän xaû khí noùng cuûa ñoäng cô ñeå giaûm thieåu nhöõng söï phaùt tieát tia hoàng ngoaïi, do ñoù bò phaùt hieän bôûi ra ña cuûa ñòch.

Thieát bò doø trong luùc queùt (TWS) : Phöông thöùc taàn soá laäp laïi xung cao ñöôïc söû duïng ôû nhöõng taàm xa döôùi 75km ñeå doø nhöõng tieáp xuùc ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong khi tieáp tuïc tìm kieám nhöõng tieáp xuùc khaùc. Noù coù theå duy trì caùc thoâng tin veà möôøi tieáp xuùc khaùc nhau, trong khi hieån thò taùm moái ñe doïa lôùn nhaát ñoái vôùi phi cô treân maøn hình.

Thieát bò ñieàu khieån phi cô : Hai baøn tay cuûa phi coâng ñaët treân boä ñieàu chænh vaø caàn laùi (HOTAS) coù ñuû caùc chöùc naêng ñieàu khieån bay, phaùt hieän baèng ra ña vaø ñieàu khieån vuõ khí taùc chieán.

Hình 3: Thieát bò ñieàu khieån phi cô HOTAS

Hình 4 : Maøn hieån thò nhìn leân

Phi coâng nhìn leân ra phía tröôùc qua maøn hieån thò laø moät duïng cuï phi haønh chính ñeå phoùng vuõ khí, höôùng daãn bay vaø ñaùp.


SOÁ HIEÄU PHI CÔ QUAÂN SÖÏ MOÄT SOÁ QUOÁC GIA

HOA KYØ

Soá hieäu phi cô quaân söï cuûa Hoa Kyø thöôøng baét ñaàu baèng chöõ caùi maãu töï la tinh theo yù nghóa nhieäm vuï cuûa phi cô. Ñi theo sau laø moät teân goïi.

Phi cô khu truïc (attack) Baét ñaàu baèng chöõ A : A-7 Corsair II, A-10A Thunderbolt II.

Phi cô neùm bom (bomber) Baét ñaàu baèng chöõ B : B-1 Lancer, B-2 Spirit, B-52 Stratofortress.

Phi cô vaän taûi (cargo) Baét ñaàu baèng chöõ C : C-17 Globalmaster III, C-130 Hercules.

Phi cô ñieàu khieån phi cô khoâng ngöôøi laùi (drone) Baét ñaàu baèng chöõ D : DC-130.

Phi cô baùo ñoäng sôùm treân khoâng (early warning) Baét ñaàu baèng chöõ E : E-3 Sentry, EC-135, EP-3C Orion.

Phi cô chieán ñaáu (fighter) Baét ñaàu baèng chöõ F : F-4 Phantom II, F-15 Eagle, F-16 Fighting Falcon, F-22 Raptor.

Phi cô tröïc thaêng (helicopter) Baét ñaàu baèng chöõ H: H-53 Sea Stallion. Thöôøng laïi ñöôïc gheùp theâm chöõ caùi chæ nhieäm vuï cuï theå, ví duï, tröïc thaêng vuõ trang taán coâng döôùi ñaát (attack) seõ coù soá hieäu AH, tröïc thaêng vaän taûi CH, v.v…

Phi cô quan saùt (observation) Baét ñaàu baèng chöõ O : OV-10 Bronco, O-1 Bird Dog.


Phi cô tuaàn tra (patrol) Baét ñaàu baèng chöõ P : P-2 Neptune, P-3 Orion.

Phi cô thaùm thính (recce) Baét ñaàu baèng chöõ R : RF-4 Phantom II, RC-135E.

Phi cô choáng taøu ngaàm (anti-submarine) Baét ñaàu baèng chöõ S : S-3 Viking, tröïc thaêng SH-60 Seahawk.

Phi cô huaán luyeän (training) : T-38 Talon, T-45 Goshawk.

Phi cô thoâng duïng (utility) : Baét ñaàu baèng chöõ U : UH-1 Iroquois laø tröïc thaêng thoâng duïng, U-17 Skywagon.

Phi cô caát caùnh thaúng ñöùng (vertical take-off) Baét ñaàu baèng chöõ V : V-22 Osprey.

Phi cô thí nghieäm (experimental) Baét ñaàu baèng chöõ X : X-15, X-29, X-32.

Phi cô nguyeân maãu (prototype) Chöa saûn xuaát chính thöùc baét ñaàu baèng chöõ Y : YF-23, YC-15.

NGA VAØ LIEÂN XOÂ CUÕ

Soá hieäu phi cô cuûa Nga töông ñoái ñôn giaûn, chöõ caùi ñaàu chæ nôi xuaát xöù laø teân vieát taét cuûa vaên phoøng thieát keá, soá thöù töï sau ñoù chæ thöï töï thôøi gian cuûa töøng kieåu phi cô trong hoï phi cô ñöôïc vaên phoøng thieát keá phaùt trieån. Soá thöù töï leû chæ caùc phi cô chieán ñaáu vaø nhöõng kieåu töông töï.

AN (Vaên phoøng thieát keá cuûa Antonov) chuyeân thieát keá caùc kieåu phi cô vaän taûi : An-2, An-10, An-12, An-22, An-24, An-26, An-30, An-32, An-70, An-72, An-124.

BE (Vaên phoøng thieát keá cuûa Beriev) chuyeân thieát keá thuûy phi cô : Be-10, Be-12, Be-40.


IL (Vaên phoøng thieát keá cuûa Ilyushin) chuyeân thieát keá phi cô vaän taûi : IL-18, IL-76, IL-78, IL-86, IL-96.

KA (Vaên phoøng thieát keá cuûa Kamov) chuyeân thieát keá phi cô tröïc thaêng : Ka-25, Ka-26, Ka-28, Ka-32, Ka-50, Ka-52.

MiG (Vaên phoøng thieát keá cuûa Mikoyan vaø Gurevich) chuyeân thieát keá phi cô chieán ñaáu : MiG-15, MiG-17, MiG-19, MiG-21, MiG-23, MiG-25, MiG-27, MiG-29, MiG-31, MiG 1.42.

MI (Vaên phoøng thieát keá cuûa Mil) chuyeân thieát keá tröïc thaêng : Mi-2, Mi-4, Mi-6, Mi-8, Mi-10, Mi-12, Mi-14, Mi-24, Mi-26, Mi-28.

SU (Vaên phoøng thieát keá cuûa Sukhoi) chuyeân thieát keá phi cô khu truïc : Su-7, Su-9, Su-11, Su-15, Su-17, Su-21, Su-22, Su-24, Su-25, Su-27, Su-29, Su-30, Su-32, Su-33, Su-35, Su-37.

TU (Vaên phoøng thieát keá cuûa Tupolev) chuyeân thieát keá phi cô vaän taûi vaø phi cô neùm bom : Tu-134, Tu-144, Tu-154, Tu-95, Tu-142, Tu-22, Tu-22M (Tu-26), Tu-160.

YAK (Vaên phoøng thieát keá cuûa Yakovlev) chuyeân thieát keá phi cô huaán luyeän, phi cô chieán ñaáu nheï, phi cô vaän taûi taàm ngaén vaø taàm trung : Yak-40, Yak-42, Yak-11, Yak-38, Yak-41.

Ñeå deã phaân bieät moät kieåu phi cô quaân söï cuûa Nga vaø Lieân Xoâ cuõ, khoái NATO thöôøng gaùn cho noù moät teân loùng döïa theo phaân loaïi chöùc naêng cuûa tieáng Anh, ví duï phi cô vaän taûi coù teân loùng baét ñaàu baèng chöõ C, phi cô chieán ñaáu baét ñaàu baèng chöõ F vaø phi cô neùm bom baét ñaàu baèng chöõ B, v.v… Töø ñoù, moät soá phi cô cuûa Nga coù teân loùng keøm theo nhö sau. Neáu phi cô naøo coù nhieàu kieåu thay ñoåi khaùc nhau thì NATO ñaët


teân loùng keøm theo moät chöõ caùi la tinh theo thöù töï xuaát hieän cuûa kieåu thay ñoåi ñoù :

MiG-15 Fagot, MiG-17 Fresco, MiG-19 Farmer, MiG-21 Fishbed, MiG-23 Flogger, MiG-25 Foxbat, MiG-29 Fulcrum, MiG-31 Foxhound. Su-7 Fitter, Su-9 Fishpot, Su-15 Flagon, Su-17 Fitter-B, Su-25 Frogfoot, Su-27 Flanker. Yak-38 Forger, Yak-41 Freestyle.

Tu-22 Blinder, Tu-22M (Tu-26) Backfire, Tu-95 Bear, Tu-160 Blackjack.

An-2 Colt, An-12 Cub, An-26 Curl, An-22 Cock, An-72 Coaler.

Mi-8 Hip, Mi-6 Hook, Mi-24 Hind, Ka-50 Hokkum, Ka-25 Hormone, Mi-26 Halo.

TRUNG QUOÁC

Soá hieäu phi cô quaân söï cuûa Trung Quoác laø söï keát hôïp ñôn giaûn cuûa chöõ caùi theo chöùc naêng cuûa phi cô vaø soá thöù töï ñi keøm. Ñieàu deã nhaàm laãn ôû ñaây laø cuøng moät kieåu nhöng neáu ñöôïc xuaát khaåu thì mang chöõ caùi cuûa maãu töï la tinh thay vì töø tieáng Trung Quoác ñöôïc phieân aâm ra.

CJ : Huaán luyeän sô caáp – khi xuaát khaåu mang chöõ PT : CJ-6

H : Phi cô neùm bom – khi xuaát khaåu mang chöõ B : H-5, H-6

J : Phi cô chieán ñaáu – khi xuaát khaåu mang chöõ F : J-7, J-8/J-8II, J-11, F-6.

JJ : Phi cô chieán ñaáu/huaán luyeän – khi xuaát khaåu mang chöõ FT : JJ-6, FT-5, FT-6

Q : Phi cô khu truïc – khi xuaát khaåu mang chöõ A : Q-5, A-5

SH : Phi cô neùm bom treân bieån – khi xuaát khaåu mang chöõ PS : SH-5


Y : Phi cô vaän taûi – khi xuaát khaåu mang chöõ YUN : Y-8, Y-11/Y-12.

Z : Phi cô tröïc thaêng – khi xuaát khaåu mang chöõ Zhi : Z-5, Z-6, Z-9.

phi cơ quân sự thế giới

Documents