Ãåîðãè Ñòàíêîâ

ÓÍÈÂÅÐÑÀËÍÈßÒ ÇÀÊÎÍ

Îáùà òåîðèÿ

ïî ôèçèêà è êîñìîëîãèÿ

- òîì II -

Ïðåâîä îò àíãëèéñêè:

Öâåòàíêà è Åìèë Ìîëëîâè

Ñòèëîâî îôîðìëåíèå îò àâòîðà

STANKOVS UNIVERSAL LAW PRESS

Ñòàíêîâ, Ãåîðãè

Óíèâåðñàëíèÿò çàêîí

Îáùà òåîðèÿïî ôèçèêà è êîñìîëîãèÿ

Copyright Ãåîðãè Ñòàíêîâ, 1999

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced,stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by anymeans, electronic, mechanical, photocopying, recording, orotherwise, without the prior permission of the author.

This book is sold subject to the conditions that it shall not, by wayof trade or otherwise, be lent, re-sold, hired out, or otherwisecirculated without the authors prior consent in any form ofbinding or cover other than that in which it is published andwithout a similar conditions including this condition being imposedon the subsequent purchaser.

ISBN 3-00-000142-5

Stankovs Universal Law PressÏëîâäèâ, Ìþíõåí

Êîðåêòîð: Ìàëèíà ÑòàíêîâàÒåõíè÷åñêè êîðåêòîð: À. Êàðàñòîÿíîâ

Íà ðîäèòåëèòå ìè

V

ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ

ÏÐÅÄÃÎÂÎÐ ÊÚÌ ÁÚËÃÀÐÑÊÎÒÎ ÈÇÄÀÍÈÅ . . . . . . . . IX

ÏÐÅÄÃÎÂÎÐ ÊÚÌ ÀÍÃËÈÉÑÊÎÒÎ ÈÇÄÀÍÈÅ . . . . . . . XIII

1. ÂÚÂÅÄÅÍÈÅ1.1 Êðèòè÷åí àíàëèç íà ñúâðåìåííàòà ôèçèêà . . . . . 1

2. ÎÑÍÎÂÍÈ ÏÎËÎÆÅÍÈß ÍÀ ÍÎÂÀÒÀ ÔÈÇÈ×ÍÀÀÊÑÈÎÌÀÒÈÊÀ2.1 Ôèëîñîôñêè óâîä . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72.2 Èíòóèòèâíè ôîðìàëèñòè÷íè òâúðäåíèÿ . . . . . . 82.3 Åìïèðè÷íî ïðîâåðÿåìè òâúðäåíèÿ è

ìàòåìàòè÷åñêè èçâåæäàíèÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Åñåòà êúì ñëåäíèòå òî÷êè:Òî÷êà 24: Ñèñòåìè çà èçìåðâàíå è åäèíèöè âúâ

ôèçèêàòà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31Òî÷êà 37: Ìíîæåñòâîòî íà âåðîÿòíîñòèòå è

êîíòèíóóìúò ñà ìàòåìàòè÷åñêè ïîíÿòèÿçà ïðîñòðàíñòâî-âðåìå . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

3. ÊËÀÑÈ×ÅÑÊÀ ÌÅÕÀÍÈÊÀ3.1 Ôîðìàëèñòè÷íè ìåòîäè çà ïðåäñòàâÿíå . . . . . . . 973.2 Çàêîíè íà Íþòîí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

Çàêîí íà Õóê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107Îáùèÿò çàêîí çà êîíòèíóóìà å äèôåðåíöèàëíàòàôîðìà íà Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí . . . . . . .. . . . . . . . . . 110

3.3 Ðàáîòà è åíåðãèÿ â ìåõàíèêàòà . . . . . . . . . . . . . . 1153.4 Ïðîñòðàíñòâî-âðåìå íà ðîòàöèÿòà . . . . . . . . . . 1203.5 Çàêîíè íà Êåïëåð . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1253.6 Çàêîíúò íà Íþòîí çà ãðàâèòàöèÿòà ñå èçâåæäà

îò Óíèâåðñàëíîòî óðàâíåíèå (ÍÈ) . . . . . . . . . . . 128

VI Ñúäúðæàíèå

3.7 Ïðîèçõîäúò íà çàêîíà íà Íþòîí îò ñúçíàíèåòîå ïðèìåð çà òîâà, êàê ôèçè÷íèòå çàêîíè ñåâúâåæäàò âúâ ôèçèêàòà (ÍÈ) . . . . . . . . . . . . . . . . 133

3.8 Ìàñà è ðàçóì . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1453.9 Ìàñà, ìàòåðèÿ è ôîòîíè (ÍÈ) . . . . . . . . . . . . . . . 1513.10 Ìåõàíèêà íà òâúðäèòå òåëà è ôëóèäèòå . . . . . . . 159

4. ÂÚËÍÎÂÀ ÒÅÎÐÈß4.1 Òðåïòåíèÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1614.2 Òåîðèÿ íà õàîñà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1674.3 Ìåõàíè÷íè âúëíè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1684.4 Ñòîÿùè âúëíè è êâàíòîâà ìåõàíèêà . . . . . . . . . . . 1724.5 Âúëíîâî óðàâíåíèå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1754.6 Àêöèîííèÿò ïîòåíöèàë êàòî âúëíà . . . . . . . . . . . 1764.7 Äîïëåðîâ åôåêò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1804.8 Ìåõàíèçúì íà ãðàâèòàöèÿòà (ÍÈ) . . . . . . . . . . . . 182

Ðàäèóñúò è ìàñàòà íà çåìÿòà ñà ôóíêöèè íàôîòîííîòî ïðîñòðàíñòâî-âðåìå . . . . . . . . . . 194

5. ÒÅÐÌÎÄÈÍÀÌÈÊÀ5.1 Êàêâî å òåìïåðàòóðà? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1975.2 Çàêîíè çà èäåàëíèÿ ãàç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2015.3 Çàêîí íà Áîëöìàí è êèíåòè÷íàòà òåîðèÿ

íà ãàçîâåòå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2055.4 Òîïëèíà è ïúðâèÿò çàêîí íà

òåðìîäèíàìèêàòà (ÍÈ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2115.5 Çàêîíè çà èçëú÷âàíåòî (ÍÈ) . . . . . . . . . . . . . . . . . 2195.6 Åíòðîïèÿòà è âòîðèÿò çàêîí íà

òåðìîäèíàìèêàòà (ÍÈ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2235.7 Çàêîí íà Ñòàíêîâ çà ôîòîííàòà

òåðìîäèíàìèêà (ÍÈ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

6. ÅËÅÊÒÐÈ×ÅÑÒÂÎ, ÌÀÃÍÅÒÈÇÚÌ ÈÅËÅÊÒÐÎÌÀÃÍÅÒÈÇÚÌ6.1 Åòèìîëîãèÿ íà ïîíÿòèÿòà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2396.2 Îñíîâíè âåëè÷èíè è åäèíèöè â

åëåêòðè÷åñòâîòî (ÍÈ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2426.3 Êàêâî å åëåêòðè÷íà ïðîíèöàåìîñò è

ìàãíèòíà ïðîíèöàåìîñò íà ñâîáîäíîòîïðîñòðàíñòâî (ÍÈ)? . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253

6.4 Çàêîí íà Êóëîí è åëåêòðè÷íî ïîëå . . . . . . . . . . . . 257

Ñúäúðæàíèå VII

6.5 Çàêîí íà Ãàóñ è íåãîâèòå ïðèëîæåíèÿ . . . . . . . . . . 2636.6 Íàáëà-îïåðàòîð è îïåðàòîð íà Ëàïëàñ . . . . . . . . 2666.7 Åëåêòðè÷åí ïîòåíöèàë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2706.8 Êàïàöèòåò, äèåëåêòðèöè è åëåêòðîñòàòè÷íà

åíåðãèÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2726.9 Åëåêòðè÷åí òîê è ñâðúõïðîâîäèìîñò . . .. . . . . . . 276

Åñå: Òåîðèÿòà çà ñâðúõïðîâîäèìîñòòà âñâåòëèíàòà íà Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí . . . . . . . . 280

6.10 Ìàãíèòíî ïîëå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2876.11 Êâàíòîâ åôåêò íà Õîë . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2946.12 Ïðåäøåñòâåíèöè íà óðàâíåíèÿòà íà Ìàêñóåë -

åëåêòðîìàãíåòèçúì íà ìàòåðèÿòà . . . . . . . . . . . 2976.13 Óðàâíåíèÿòà íà Ìàêñóåë ñå èçâåæäàò îò

Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3046.14 Âúëíîâîòî óðàâíåíèå å äèôåðåíöèàëíàòà ôîðìà

íà óíèâåðñàëíîòî óðàâíåíèå . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312

7. ÊÂÀÍÒÎÂÀ ÌÅÕÀÍÈÊÀ7.1 Åíåðãåòè÷íèÿò êâàíòîâ ìîäåë íà Áîð

ïðåäóãàæäà íåõîìîãåííîñòòà íàïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî (ÍÈ) . . . . . . . . . . . . . . . . 315

7.2 Âúëíîâîòî óðàâíåíèå íà Øðüîäèíãåð âêâàíòîâàòà ìåõàíèêà å ïðèëîæåíèå íàóíèâåðñàëíîòî óðàâíåíèå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330

7.3 Ïðèíöèïúò çà íåîïðåäåëåíîñò íà Õàéçåíáåðãå èíòóèòèâíî ñõâàùàíå íà Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí . . 339

7.4 Èçáðàíè ðåøåíèÿ â êâàíòîâàòà ìåõàíèêàâ ñâåòëèíàòà íà Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí (ÍÈ) . . . . 343

8. ÏÐÎÑÒÐÀÍÑÒÂÅÍÎ-ÂÐÅÌÅÍÍÈ ÊÎÍÖÅÏÖÈÈÂÚ ÔÈÇÈÊÀÒÀ8.1 Êëàñè÷åñêà ìåõàíèêà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3598.2 Êîíöåïöèÿòà çà îòíîñèòåëíîñòòà â

åëåêòðîìàãíåòèçìà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3628.3 Êîíöåïöèÿòà çà ïðîñòðàíñòâî-âðåìå â

ñïåöèàëíàòà è îáùà òåîðèÿ íàîòíîñèòåëíîñòòà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368

8.4 Ìàñà íà ïîêîé å ñèíîíèì íà ñèãóðíîòî ñúáèòèå.Îòíîñèòåëíà ìàñà å ñèíîíèì íà Êîëìîãîðîâîòîìíîæåñòâî íà âåðîÿòíîñòèòå. . . . . . . . . . . . . . . . 373

VIII Ñúäúðæàíèå

9. ÊÎÑÌÎËÎÃÈß9.1 Âúâåäåíèå . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3759.2 Çàêîíúò íà Õúáë å ïðèëîæåíèå íà Óíèâåðñàëíèÿ

çàêîí çà âèäèìàòà âñåëåíà . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3809.3 Îò íþòîíîâèÿ çàêîí êúì âèäèìàòà

âñåëåíà (ÍÈ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3819.4 Êîñìîëîãè÷íèÿò âúçãëåä íà òðàäèöèîííàòà ôèçèêà

â ñâåòëèíàòà íà Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí . . . . . . . . . . 3869.5 Ðîëÿòà íà CBR-êîíñòàíòàòà â êîñìîëîãèÿòà . . 3899.6 Óëîâêè â êîíâåíöèîíàëíàòà èíòåðïðåòàöèÿ íà

÷åðâåíèòå îòìåñòâàíèÿòà . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3929.7 Êàêâî ðåàëíî îçíà÷àâàò ïàðàìåòðèòå íà Ïëàíê

çà Ãîëåìèÿ âçðèâ (ÍÈ)? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3989.8 Àäèàáàòíîòî ðàçøèðåíèå íà âñåëåíàòà â

ñâåòëèíàòà íà Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí . . . . . . . . . . . 4059.9 Ïðàâèëîòî çà èçâåæäàíå íà àáñîëþòíè êîíñòàíòè

å ìåòîäúò çà îáðàçóâàíå íà âõîäíî-èçõîäíèÿìîäåë íà âñåëåíàòà (ÍÈ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408

10. ÇÀÊËÞ×ÅÍÈÅ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425

ËÈÒÅÐÀÒÓÐÀ

ÏÎÊÀÇÀËÅÖ

IX

ÏÐÅÄÃÎÂÎÐ ÊÚÌ ÁÚËÃÀÐÑÊÎÒÎ ÈÇÄÀÍÈÅ

Äîìèíèðàùèÿò ìèðîãëåä â íàóêàòà íà çàëÿçâàùèÿ äâàäåñåòè âåê å íå-ñúìíåíî åìïèðèçìúò. Òîé ïðîïîâÿäâà, ÷å ÷îâåøêîòî ïîçíàíèå å ëèøå-íî îò ïúðâè÷íî ïîçíàíèå çà ïðèðîäàòà, íåçàâèñèìî, ÷å å ÷àñò îò íåÿ.Íå ñëó÷àéíî, îñíîâíà öåë íà ìîäåðíàòà íàóêà å äà åëèìèíèðà ðîëÿòà íàñúçíàíèåòî â íàóêàòà êàòî èçòî÷íèê íà ñóáåêòèâíè ìíåíèÿ è äà èç-òúêíå åêñïåðèìåíòàëíàòà äåéíîñò êàòî åäèíñòâåí èçòî÷íèê íà ïîçíà-íèå. Íàëè÷èåòî íà ñòîòèöè ñïèñàíèÿ ïî åêñïåðèìåíòàëíà ôèçèêà è ëèï-ñàòà íà êàêâîòî è äà áèëî ÷èñòî òåîðåòè÷íî ñïèñàíèå, çàíèìàâàùî ñåñ åïèñòåìîëîãè÷íèòå îñíîâè íà ôèçè÷íîòî ïîçíàíèå, äîêóìåíòèðàòòàçè ïàãóáíà òåíäåíöèÿ â íàóêàòà è îáðàçîâàíèåòî äíåñ.

 ðåçóëòàò íà òîâà ïðåç ïîñëåäíèòå ïåòäåñåò ãîäèíè íå å îòêðèòíèòî åäèí ôèçè÷åí çàêîí èëè ôóíäàìåíòàëíà ïðèðîäíà êîíñòàíòà. Òà-çè ïîçíàâàòåëíà íèùåòà íà äíåøíàòà ôèçèêà ïðîèçòè÷à îò íàëîæèëà-òà ñå òàì åìïèðè÷íà äîãìà. Òÿ å ïîïðå÷èëà, äà ñå óñòàíîâè íàëè÷èåòîíà åäèí åäèíñòâåí çàêîí â ïðèðîäàòà ïî-ðàíî, êàòî ãî å çàâîàëèðàëàçàä íåîáÿòíîòî è ñìàçâàùî ìèñúëòà ìíîãîîáðàçèå îò ÷àñòè÷íè ôîð-ìóëè è ìîäåëè, êîèòî òðÿáâàëî äà ñå äîêàæàò åêñïåðèìåíòàëíî ÷ðåçóìíè è ñëîæíè îïèòè, ïðåäè äà ñå âúçïðèåìàò îò íàóêàòà. Áåäíèÿòñòóäåíò ïî ôèçèêà å äëúæåí äà çóáðè ãîäèíè íàðåä îãðîìíè êîëè÷åñò-âà îò ìàòåìàòè÷åñêè ôîðìóëè è ìîäåëè ñ íàäåæäàòà, ÷å åäèí äåí, äàéáîæå, òîé ùå ñòàíå àñèñòåíò, äîöåíò èëè ïðîôåñîð ïî ôèçèêà è ùåèìà âúçìîæíîñò äà ïðîâåðè òåçè èëè äðóãè íîâè ìîäåëè åêñïåðèìåí-òàëíî áèëî â íÿêîé ðåàêòîð êàòî Äóáíà, Öåðí èëè ÄÅÑÈ â Õàìáóðã,áèëî â íÿêîé ïî-ñêðîìåí íàó÷åí èíñòèòóò, êîéòî åäâà ñè ïîçâîëÿâà äàïëàùà çàïëàòèòå íà ñâîèòå íàó÷íè ñúòðóäíèöè.

Áåäàòà å òàì, ÷å ó÷åíèòå ñà ïðîïóñíàëè äà îòáåëåæàò ôàêòà, ÷åòåçè ìîäåëè ñà îò ÷èñò ìàòåìàòè÷åñêè õàðàêòåð, äîêàòî ìàòåìà-òèêàòà å âúòðåøíî-çàòâîðåíà íàóêà çà ïðàâèëíî è ëîãè÷íî ìèñëåíå èïîðàäè òîâà íÿìà âúíøåí ðåàëåí îáåêò çà èçñëåäâàíå. Ñ åäíà äóìà,ìàòåìàòèêàòà å ïúðâè÷íî çíàíèå íà ÷îâåøêîòî ñúçíàíèå è íå ñå íóæ-äàå îò åêñïåðèìåíòàëíî ïîòâúðæäåíèå. Òúé êàòî âñè÷êè ôèçè÷íè çà-êîíè ñå îêàçâàò ìàòåìàòè÷åñêè ôîðìóëè, îñòàâà âñå ïàê çàãàäêà, êàêòîâà ïúðâè÷íî, ëèøåíî îò îïèò, ìàòåìàòè÷åñêî ïîçíàíèå óñïÿâà ïðà-âèëíî è îáåêòèâíî äà îòðàçè ïðèðîäíèòå çàêîíîìåðíîñòè, êîèòî, óæ,ñàìî ÷ðåç åêñïåðèìåíòè ìîæåëî äà ñå îïîçíàÿò. Ñòàâà ÿñíî, ÷å äíåø-íàòà òåîðèÿ íà ôèçèêàòà âñå îùå íè äúëæè çàäîâîëèòåëåí îòãîâîð íà

X Ïðåäãîâîð êúì áúëãàðñêîòî èçäàíèå

âúïðîñà, êàê ôèçè÷íàòà ïðèðîäà áè ìîãëà äà èìà ïîçíàíèå çà ìàòåìà-òèêàòà, çà äà ôóíêöèîíèðà ñïîðåä íåéíèòå àáñòðàêòíè ôîðìóëè, íà-ðå÷åíè çàêîíè, ñëåä êàòî ñàìàòà òÿ å êúñíî ÿâëåíèå íà ÷îâåøêèÿ óì,äîêàòî ïðèðîäàòà èçãëåæäà äà å âå÷íà â ñðàâíåíèå ñ êúñàòà èñòîðèÿíà òàçè ÷èñòà íàóêà íà ÷îâåøêîòî ñúçíàíèå.

Ïðåç ïîñëåäíèòå òðèñòà ãîäèíè îòêàêòî ñå å ðàçâèëà, ôèçèêàòà åðîäèëà ðåäèöà äèñöèïëèíè, êàòî êëàñè÷åñêà ìåõàíèêà íà Íþòîí, âúë-íîâà òåîðèÿ, òåðìîäèíàìèêà, åëåêòðîìàãíåòèçúì, êâàíòîâà ìåõàíè-êà è â ïî-íîâî âðåìå êâàíòîâà åëåêòðîäèíàìèêà, è êâàíòîâà õðîìîäè-íàìèêà. Òåçè äèñöèïëèíè ñà ïðîèçâåëè ðåäèöè ôèçè÷íè çàêîíè, êàòî òðè-òå àêñèîìè íà Íþòîí, íåãîâèÿ ïðî÷óò çàêîí çà ãðàâèòàöèÿòà, çàêîíè-òå íà Êåïëåð çà ïëàíåòèòå, ïúðâèÿ çàêîí íà òåðìîäèíàìèêàòà çà çà-ïàçâàíåòî íà åíåðãèÿòà è âòîðèÿ çàêîí íà òåðìîäèíàìèêàòà çà íà-ðàñòâàíåòî íà åíòðîïèÿòà, ðåäèöà çàêîíè íà åëåêòðè÷åñòâîòî è ìàã-íåòèçìà, íîñåùè èìåíàòà íà òåõíèòå îòêðèâàòåëè è îáåäèíåíè â ïðî-÷óòèòå ÷åòèðè óðàâíåíèÿ íà Ìàêñóåë çà åëåêòðîìàãíåòèçìà, çàêîíèçà èçëú÷âàíåòî, âúëíîâàòà ôóíêöèÿ íà Øðüîäèíãåð çà ÷àñòèöèòå è ò.í.Çà ãîëÿìî íåùàñòèå ôèçèöèòå-òåîðåòèöè ñà ïðîïóñíàëè äà íè îáÿñ-íÿò, çàùî ïðèðîäàòà èìà íóæäà îò òîëêîâà ìíîãî ïðèðîäíè çàêîíè èàêî äîïóñíåì, ÷å òå äåéñòâèòåëíî ñúùåñòâóâàò êàòî ñàìîñòîéíè çà-êîíîìåðíîñòè, êàê ïðàêòè÷åñêè ñå îñúùåñòâÿâà òÿõíàòà êîîðäèíà-öèÿ â ïðèðîäàòà, òúé ÷å òÿ äà ôóíêöèîíèðà êàòî åäíî íåäåëèìî öÿëî.

Íîâàòà îáùà òåîðèÿ ïî ôèçèêà è êîñìîëîãèÿ, ïðåäñòàâåíà â òîçè òðóä,ïðîèçõîæäà îò ïðîçðåíèåòî, ÷å ñúçíàíèåòî å åäèíñòâåíèÿò èçòî÷íèêçà ïðèðîäíî ïîçíàíèå. Âðîäåíàòà ñïîñîáíîñò íà ÷îâåøêèÿ óì äà îòðà-çÿâà âúíøíèÿ ôèçè÷åñêè ñâÿò, òîåñò ïðèðîäàòà, ìîæå äà ñå îáîáùèïîä åäíî åäèíñòâåíî ïîíÿòèå, êîåòî íèå íàðè÷àìå ïúðâîïîíÿòèå.Òîçè òåðìèí å òúæäåñòâåí êàêòî ñ íàøåòî ñúçíàíèå, òàêà è ñ îñìèñ-ëÿíåòî íà ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî, â êîåòî òî ñå íàìèðà. Òúé êàòîî÷åâèäíî âñè÷êè ïðèðîäíè çàêîíîìåðíîñòè ñà îò ìàòåìàòè÷åñêè õà-ðàêòåð, ñëåäâà, ÷å òîâà ïúðâîïîíÿòèå å ñúùî îò ìàòåìàòè÷åñêè õà-ðàêòåð - ïî-òî÷íî, ñàìàòà ìàòåìàòèêà ïðîèçëèçà îò íåãî. Ñëåä êàòîôèçèêàòà îïèñâà ôèçè÷åñêàòà ïðèðîäà ñ ìàòåìàòè÷åñêè ôîðìóëè,îáîçíà÷åíè êàòî çàêîíè, îêàçâà ñå, ÷å òàçè ïðèðîäíà íàóêà íå å íèùîäðóãî, îñâåí ïðèëîæíà ìàòåìàòèêà çà íåæèâàòà ìàòåðèÿ.

Ìàòåìàòèêàòà ìîæå äà ñå àêñèîìàòèçèðà è äà ñå ïîäðåäè â ñòðîãàè ïîñëåäîâàòåëíà ñèñòåìà îò ñúæäåíèÿ áåç âúòðåøíè ïðîòèâîðå÷èÿ èïàðàäîêñè. Òîçè àñïåêò íà ìàòåìàòèêàòà å èçâåñòåí êàòî ìàòåìà-òè÷åêè ôîðìàëèçúì. Íåãîâàòà öåë å äà ñå èçâåäàò âñè÷êè àêñèîìè èñúæäåíèÿ îò åäíî åäèíñòâåíî ñúæäåíèå, êîåòî å î÷åâèäíî âÿðíî. Âúï-ðåêè ÷å ìàòåìàòè÷åñêèÿò ôîðìàëèçúì ñå çàðàæäà êàòî íàó÷íî òå÷å-íèå åäâà â íà÷àëîòî íà òîçè âåê, íåãîâèÿò ïðèíöèï å áèë èçâåñòåí è

Ïðåäãîâîð êúì áúëãàðñêîòî èçäàíèå XI

ñëåäâàí îùå îò äðåâíèòå ãðúöêè ìèñëèòåëè, Ïëàòîí è Àðèñòîòåë. Òåîñíîâàâàò ñâîèòå ôèëîñîôñêè ñèñòåìè íà áàçàòà íà åâêëèäîâàòà ãåî-ìåòðèÿ, êîÿòî, êàêòî å èçâåñòíî, ïðîèçòè÷à îò ìàëúê áðîé ïúðâè÷íèñúæäåíèÿ. Ñëåäîâàòåëíî, òðàäèöèÿòà íà âúòðåøíî-ëîãè÷íà àêñèîìà-òèçàöèÿ íà íàó÷íèòå ñèñòåìè å òîëêîâà ñòàðà, êîëêîòî è èñòîðè÷åñ-êàòà òðàäèöèÿ íà åâðîïåéñêàòà íàóêà. Òîâà å èçâúíðåäíî âàæíî äà ñåîòáåëåæè.

Íîâàòà îáåäèíåíà òåîðèÿ íà ôèçèêàòà è êîñìîëîãèÿòà, ïðåäñòàâå-íà â òîçè òîì, å èìåííî òàêàâà âñåîáõâàòíà ìàòåìàòè÷åñêà àêñèî-ìàòèçàöèÿ íà âñè÷êè äîñåãà èçâåñòíè ôèçè÷íè òåðìèíè, èäåè, çàêîíè èâåëè÷èíè îò åäíî ïúðâîïîíÿòèå - òîâà íà ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî èëèåíåðãèÿòà. Ïúðâè÷íàòà àêñèîìà ãëàñè, ÷å åíåðãèÿ è ïðîñòðàíñòâî-âðåìå ñà åäíî è ñúùî íåùî è ÷å òÿõíîòî åñòåñòâî íå çàâèñè îò èçáîðàíà òåðìèíà, áèë òîé âñåëåíà, êîñìîñ, ïðèðîäà, Áîã èëè íÿêîÿ äðóãà äó-ìà. Åñòåñòâîòî íà ïúðâîïîíÿòèåòî å ìàòåìàòè÷åñêî - òî å êîðå-íúò íà âñè÷êè ìàòåìàòè÷åñêè ïîíÿòèÿ è ôîðìóëè.

Ïúðâîïîíÿòèåòî ìîæå èçöÿëî äà ñå îáõâàíå îò ïðîñòîòî òðîéíîïðàâèëî ó/õ=à èëè ôóíêöèÿòà ó=àõ. Ïðåäâèä èñòîðè÷åñêàòà òðàäè-öèÿ âúâ ôèçèêàòà, íèå íàçîâàâàìå òîâà ðàâåíñòâî Óíèâåðñàëåí çàêîí.Óíèâåðñàëíèÿò çàêîí å ïúðâîïîíÿòèåòî, îáëå÷åíî â ìàòåìàòè÷åñêàôîðìà. Òî ìîæå äà ñå ñõâàíå è ñ îáèêíîâåíè äóìè, êîèòî, íåçàâèñèìîîò îïèñàòåëíèÿ èì õàðàêòåð, ñà îò ñòðîãî ìàòåìàòè÷åñêè åñòåñòâî.

Óíèâåðñàëíèÿò çàêîí å â îñíîâàòà íà ÷îâåøêîòî ìèñëåíå è íà âñè÷-êè åêñïåðèìåíòàëíè îïèòè çà íåãîâîòî äîêàçâàíå, ÷èèòî ðåçóëòàòè âêðàéíà ñìåòêà ñå îñìèñëÿò îò ñúçíàíèåòî. Ïîñëåäíèòå ñå îêàçâàòòàâòîëîãèè (ïîâòîðåíèÿ) è ïîòâúðæäåíèÿ íà Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí.Èìåííî ïîðàäè òàçè ïðè÷èíà, Óíèâåðñàëíèÿò çàêîí íå ìîæå äà ñå îáî-ðè - òîâà áè îçíà÷àâàëî äà ñå îòðå÷å öÿëîòî åìïèðè÷íî ïîçíàíèå, ñúáðà-íî îò åñòåñòâåíèòå íàóêè äîñåãà.

Öåëòà íà íàñòîÿùèÿ òðóä å äà äîêàæå ïî îáñòîåí íà÷èí, ÷å âñè÷êèôèçè÷íè âåëè÷èíè, çàêîíè è òåõíèòå ïðèëîæåíèÿ ñå èçâåæäàò àêñèîìà-òè÷íî ïî ìàòåìàòè÷åñêè ïúò îò ïúðâîïîíÿòèåòî è ïî òîçè íà÷èí ñåïîä÷èíÿâàò íà Çàêîíà. Òúé êàòî ôèçèêàòà å ïðèëîæíà ìàòåìàòèêà,âñè÷êè ôèçè÷íè âåëè÷èíè ñå îêàçâàò àáñòðàêòíè ìàòåìàòè÷åñêè ïî-íÿòèÿ, êîèòî ïðîèçëèçàò îò ïúðâîïîíÿòèåòî è íÿìàò ðåàëíî ñúùåñò-âóâàíå - ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî å áåçïîíÿòíî. Õîðàòà ìó ïðèïèñâàòïîíÿòèÿ.

Ñúçíàâàì, ÷å òîâà ïðîçðåíèå å ïî-ëåñíî äà ñå èçêàæå, îòêîëêîòî äà ñåîñìèñëè. Çàäà÷àòà íà òîçè ïðúâ ó÷åáíèê âúðõó íîâàòà ôèçè÷íà òåîðèÿíà Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí å äà ñïîìîãíå çà îñìèñëÿíåòî íà òàçè ïúðâè÷íàèäåÿ, êàòî âñè÷êè îñíîâíè ïîíÿòèÿ è âåëè÷èíè â êîíâåíöèîíàëíàòà ôè-çèêà ñå ïðåäñòàâÿò â íîâà ñâåòëèíà ñúîáðàçíî ïðèíöèïèòå íà ìàòå-

XII Ïðåäãîâîð êúì áúëãàðñêîòî èçäàíèå

ìàòè÷åñêèÿ ôîðìàëèçúì. Óáåäåí ñúì, ÷å íàé-âå÷å ìëàäîòî ïîêîëåíèåîò íà÷èíàåùè áúëãàðñêè ôèçèöè, íåîáðåìåíåíî îò ïîãðåøíèòå äîãìèíà òàçè äèñöèïëèíà, áúðçî ùå îñìèñëè è âúçïðèåìå íîâàòà òåîðèÿ íàÓíèâåðñàëíèÿ çàêîí è ùå ñòàíå àâàíãàðä íà íàé-ðàäèêàëíàòà ðåâîëþ-öèÿ â êîëåêòèâíîòî ÷îâåøêî ñúçíàíèå. Ïðåäèìñòâàòà íà òîçè èíòå-ëåêòóàëåí àêò çà íàøàòà ðîäèíà è íàðîä ñà áåç÷åòíè è ïîðàäè òîâà ãèïðåäîñòàâÿì íà ñúçèäàòåëíîòî âúîáðàæåíèå íà ÷èòàòåëÿ.

Îò àâòîðàÌþíõåí, 18 ôåâðóàðè 1999 ã.

XIII

ÏÐÅÄÃÎÂÎÐ ÊÚÌ ÀÍÃËÈÉÑÊÎÒÎ ÈÇÄÀÍÈÅ

Ïðåç 1994 ã., â ðàìêèòå íà ìîèòå êëèíè÷íè èçñëåäâàíèÿ, íàïðàâèõ èçíå-íàäâàùî îòêðèòèå íà íîâ ïðèíöèï íà áèîëîãè÷íà ðåãóëàöèÿ, íåèçâåñ-òåí äîòîãàâà. Èçïîëçâàíåòî íà òîçè ïðèíöèï, îñíîâàâàù ñå íà îáìÿ-íàòà íà åíåðãèÿòà â êëåòêàòà, ìè äàäå âúçìîæíîñò äà îáÿñíÿ ëîãè÷íîðåãóëàöèÿòà íà êëåòêàòà è íà îðãàíèçìà, îáåäèíÿâàéêè â ñúùîòî âðå-ìå îãðîìíîòî êîëè÷åñòâî íàó÷íè ôàêòè â áèîíàóêèòå, êîèòî äî òîçèìîìåíò íå áÿõà ïîäðåäåíè â ïîñëåäîâàòåëíà òåîðèÿ. Àç ãè ðàçðàáîòèõâ Îáùà òåîðèÿ íà áèîëîãè÷íàòà ðåãóëàöèÿ. Òÿ ñúäúðæà: 1) íîâà åäèí-íà òåîðèÿ çà ïàòîëîãèÿòà íà áîëåñòèòå, íàïðèìåð ðàê è ÑÏÈÍ; 2)íîâà àêñèîìàòè÷íà íàóêà çà ôàðìàêîëîãè÷íèòå åôåêòè íà ëåêàðñòâà-òà è ñõîäíè ñðåäñòâà çà ëå÷åíèå, îñíîâàíà ñàìî íà íÿêîëêî ïîñòóëàòàè ïîçâîëÿâàùà - îò ñúîòâåòíèòå èì õèìè÷íè ñâîéñòâà - äà ñå ïðåä-ñêàçâàò òåðàïåâòè÷íèòå è ñòðàíè÷íèòå èì åôåêòè; 3) îáÿñíåíèå íàäèíàìè÷íàòà ðåãóëàöèÿ íà ãåíåòè÷íèÿ êîä, êîåòî ïðàâè âúçìîæíî ðàç-÷èòàíåòî íà ãåíåòè÷íèòå ðåäîâå è ìóòàöèè ïî ëîãè÷åí íà÷èí îò ãëåä-íà òî÷êà íà ïðîòåèíîâàòà ñòðóêòóðà è ôóíêöèÿ; 4) íîâà òåîðèÿ çàëå÷åíèå íà õðîíè÷íèòå áîëåñòè, ïîâå÷åòî îò êîèòî ñà íåëå÷èìè ÷ðåçòðàäèöèîííèòå ìåòîäè. Òÿ áåøå ïîòâúðäåíà îò êëèíè÷íè ðåçóëòàòè.Ãëàâíèòå àñïåêòè íà òîâà îòêðèòèå â ìåäèöèíàòà è áèîíàóêèòå ñàñúáðàíè â òîì III îò ïëàíèðàíàòà òåòðàëîãèÿ íà Îáùà òåîðèÿ íàíàóêèòå.

Ïðåç 1995 ã. óñïÿõ äà äîêàæà, ÷å òîçè ïðèíöèï ïðåäñòàâëÿâà ÷àñòîò Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí íà ïðèðîäàòà, à òàêà ñúùî è, ÷å âñè÷êè èç-âåñòíè ôèçè÷íè çàêîíè è òåõíèòå ïðèëîæåíèÿ ìîãàò äà áúäàò èçâåäå-íè îò òîçè åäèíñòâåí çàêîí.  òå÷åíèå íà òîçè ìèñëîâåí ïðîöåñ óñïÿõäà îòêðèÿ ìíîãî íîâè ôèçè÷íè êîíñòàíòè, äî òîçè ìîìåíò óáÿãíàëèîò âíèìàíèåòî íà ôèçèöèòå. Òîâà äîâåäå äî èçãðàæäàíåòî íà Îáåäè-íåíà òåîðèÿ íà ôèçèêàòà. Òàçè òåîðèÿ îáÿñíÿâà ñúùî ãðàâèòàöèÿòàè ÿ ñâúðçâà ñ îñòàíàëèòå ñèëè.  êðàÿ íà 1995 ã. è íà÷àëîòî íà 1996 ã.íàïðàâèõ âàæíî îòêðèòèå â êîñìîëîãèÿòà. Òîâà äîâåäå äî êàòåãîðè÷-íîòî îòõâúðëÿíå íà ñòàíäàðòíèÿ ìîäåë (big bang õèïîòåçàòà çà Ãî-ëåìèÿ âçðèâ). Âïîñëåäñòâèå ðàçðàáîòèõ íîâà ïîäðîáíà Òåîðèÿ íà êîñ-ìîëîãèÿòà. Íîâàòà òåîðèÿ âêëþ÷âà â ñåáå ñè öÿëîñòíàòà ïîñòðîéêàîò ôèçè÷íè äèñöèïëèíè.  ñúùîòî âðåìå îáà÷å, òÿ îáîðâà òâúðäåíèÿ-òà íà âòîðèÿ çàêîí íà òåðìîäèíàìèêàòà (çàêîíà çà åíòðîïèÿòà), äî-êàçâàéêè, ÷å íåãîâèòå ìàòåìàòè÷åñêè èçâåæäàíèÿ èíòóèòèâíî îòðà-çÿâàò Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí. Òúé êàòî çàêîíúò çà åíòðîïèÿòà å âúâ âè-äèìî ïðîòèâîðå÷èå ñ åâîëþöèÿòà, êîÿòî äíåñ íèêîé íå ìîæå äà îòðå-

XIV Ïðåäãîâîð êúì àíãëèéñêîòî èçäàíèå

÷å, êàòî îïðîâåðãàâàìå ñõâàùàíåòî, ÷å åíòðîïèÿòà âèíàãè íàðàñòâà,íèå åëèìèíèðàìå ôóíäàìåíòàëíîòî ïðîòèâîðå÷èå (àíòèíîìèÿ) â ñúâðå-ìåííàòà íàóêà (Áîëöìàí ñðåùó Äàðâèí).

Íîâàòà ôèçè÷íà òåîðèÿ ñå îñíîâàâà íà ïðèíöèïèòå íà ìàòåìàòè-÷åñêèÿ ôîðìàëèçúì, èçëîæåí çà ïúðâè ïúò îò Õèëáúðò ïðåç 1900 ã. èâïîñëåäñòâèå äîðàçðàáîòåí îò ìíîãî èçâåñòíè ìàòåìàòèöè íà íàøå-òî ñòîëåòèå. Ñ ïîìîùòà íà òàçè îáåäèíåíà àêñèîìàòèçàöèÿ íà ôè-çè÷íàòà è ìàòåìàòè÷åñêàòà òåîðèÿ ðåøèõ õèïîòåçàòà çà êîíòèíó-óìà, êîíêðåòèçèðàíà â àíòèíîìèÿòà íà Ðúñåë, êàòî ïðèâåæäàì ëèïñ-âàùîòî äîêàçàòåëñòâî çà ñúùåñòâóâàíå (Existenzbeweis) è ïî òîçèíà÷èí äîêàçâàì ïîñëåäîâàòåëíîñòòà â ìàòåìàòèêàòà, îñïîðâàíà îòìîìåíòà íà ïîÿâàòà íà ïúðâàòà òåîðåìà íà Ãüîäåë ïðåç 1931 ã. Àçóñïÿõ äà ðàçâèÿ òåîðèÿòà íà ìàòåìàòèêàòà ïî-íàòàòúê êàòî äîêà-çàõ, ÷å òðàíñöåíäåíòíèòå ÷èñëà ñà åäèíñòâåíî ïðàâèëíèòå ñèìâîëè èðåøåíèÿ â ìàòåìàòèêàòà, êîãàòî òÿ ñå ïðèëàãà âúâ ôèçè÷åñêèÿ ñâÿò.Îáùèòå ïîëîæåíèÿ íà òàçè îáåäèíåíà òåîðèÿ íà ôèçèêàòà è ìàòåìà-òèêàòà ñà ïðåäñòàâåíè â òîì I, ñúñòîÿù ñå îò 679 ñòðàíèöè, ïóáëèêó-âàí ïðåç þëè 1997 ã. â Ìþíõåí ïîä çàãëàâèåòî Das Universalgesetz. VomUniversalgesetz zur Allgemeinen Theorie der Physik und Wissenschaft. Íàñòîÿ-ùàòà êíèãà ñúäúðæà Îáåäèíåíàòà òåîðèÿ íà ôèçèêàòà è êîñìîëîãèÿ-òà, êàòî òîì II.

Íîâàòà òåîðèÿ äîâåäå äî ðàçðàáîòâàíå íà öÿëîñòåí âõîäíî-èçõîäåíìîäåë íà âñåëåíàòà, ñúñòàâåí îò ïðèðîäíè êîíñòàíòè. Òåçè êîíñòàí-òè ùå òðÿáâà äà ñå èçðàçÿâàò ÷ðåç òðàíñöåíäåíòíè ÷èñëà. Òîçè ìàòå-ìàòè÷åñêè ìîäåë å âñåîáõâàòíà íàó÷íà ñèñòåìà, îáåäèíÿâàùà âñè÷êèèçâåñòíè êàòåãîðèàëíè ñèñòåìè íà åñòåñòâåíèòå íàóêè, ñúùî êàêòîè íà ôèëîñîôèÿòà è ðåëèãèÿòà. Òîâà å âúçìîæíî íàé-àäåêâàòíîòî îò-ðàæåíèå íà ðåàëíèÿ ñâÿò, ñ êîåòî ðàçïîëàãàìå. Òîçè ìîäåë, ñúñòàâåíîò ÷èñëà, å åêâèâàëåíòåí íà êîíòèíóóìà íà ÷èñëàòà îò òåîðèÿòà íàìíîæåñòâàòà, âúâåäåí îò Êàíòîð.

Ïî-íàòàòúê óñïÿõ äà ïîêàæà, ÷å òîçè ìîäåë å áèë òåîðåòè÷íî ïðå-äóãàäåí îò Ëåîíòèåâ â îáëàñòòà íà ìàêðîèêîíîìèêàòà. Âõîäíî-èç-õîäíèòå ìîäåëè íà Ëåîíòèåâ äàâàò âúçìîæíîñò çà èç÷èñëÿâàíå íà GNP(Áðóòåí íàöèîíàëåí ïðîäóêò), êîåòî ïðåäñòàâëÿâà íåîáõîäèìî óñëî-âèå çà ðàçâèòèåòî íà ñúâðåìåííàòà èêîíîìèêà.  èçâúðøåíèÿ îò ìåíïðåãëåä íà ðàçëè÷íèòå òåîðèè íà èêîíîìè÷åñêî ïîâåäåíèå, äàòèðàùèîò àíòè÷íîñòòà äî íàøè äíè, àç ïðèâåæäàì ìíîãîáðîéíè ïîòâúðæäå-íèÿ çà òîâà, ÷å Óíèâåðñàëíèÿò çàêîí óïðàâëÿâà è ÷îâåøêèòå äåéíîñ-òè. Ùå áúäå ïîêàçàíî, ÷å âñè÷êè îñíîâíè èäåè â èêîíîìèêàòà, ñúùîêàêòî è ìàòåìàòè÷åñêîòî èì ïðåäñòàâÿíå, ñå èçâåæäàò îò Óíèâåð-ñàëíèÿ çàêîí (óíèâåðñàëíîòî óðàâíåíèå). Ñúùîòî ñå îòíàñÿ è çà ôèëî-ñîôèÿòà è òåîëîãèÿòà. Ãëàâíèòå òå÷åíèÿ â Åâðîïåéñêàòà ôèëîñîôèÿè ïî-âàæíèòå ðåëèãèè íà ÷îâå÷åñòâîòî, íàïðèìåð ïàíòåèçìúò íà òðà-êèòå, õðèñòèÿíñòâîòî, èñëÿìúò è ìèñòè÷íèòå àçèàòñêè ðåëèãèè, èí-òóèòèâíî äîëàâÿò Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí â äóõîâåí ïëàí.

Ïðåäãîâîð êúì àíãëèéñêîòî èçäàíèå XV

Òîâà ïðîçðåíèå âîäè äèðåêòíî äî îáåäèíÿâàíå íà âñè÷êè ñîöèàëíè íàó-êè è èçêóñòâàòà, ïðåäñòàâëÿâàùè ñïåöèôè÷íî èëè ÷àñòè÷íî äîëàâÿíåíà Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí. Òåîðåòè÷íèòå è åòè÷íè àñïåêòè íà òàçè öÿ-ëîñòíà òåîðèÿ ñà ñúáðàíè â òîì IV. Òàçè òåòðàëîãèÿ å ïúðâà ñòúïêàâ ïîñîêàòà åäèíåí ñâÿò - åäèííà íàóêà. Î÷åâèäíî å, ÷å òàçè çàäà÷àíàäõâúðëÿ ôèçè÷åñêèòå âúçìîæíîñòè íà åäèí åäèíñòâåí ó÷åí - òÿ ìî-æå äà áúäå ðåøàâàíà ñàìî ñ îáåäèíåíèòå óñèëèÿ íà ìåæäóíàðîäíàòàíàó÷íà îáùíîñò.

Íàñòîÿùàòà êíèãà âêëþ÷âà îñíîâíèòå ïðèëîæåíèÿ íà Óíèâåðñàëíèÿçàêîí âúâ ôèçèêàòà è êîñìîëîãèÿòà. Òÿ å îðãàíèçèðàíà ïîä ôîðìàòàíà åìïèðè÷íà àêñèîìàòèêà1 , êîÿòî ñå èçâåæäà îò åäíî åäèíñòâåíîïîíÿòèå - åíåðãèÿ/ïðîñòðàíñòâî-âðåìå. Òîâà ïúðâîïîíÿòèå å åïèñòå-ìîëîãè÷íî îáÿñíåíî è ïîòâúðäåíî îò ìíîãîáðîéíè íåîñïîðèìè åêñïå-ðèìåíòàëíè ôàêòè, íàòðóïàíè îò ôèçè÷íèòå íàóêè ïðåç ïîñëåäíèòå÷åòèðè ñòîëåòèÿ. Ãëàâíèòå òâúðäåíèÿ è ïîñòèæåíèÿ íà íîâàòàòåîðèÿ ñà:

1) Àç óñïÿõ äà äîêàæà, ÷å âñè÷êè ôèçè÷íè çàêîíè è òåõíèòå ïðèëîæå-íèÿ ìîãàò äà áúäàò èçâåäåíè ìàòåìàòè÷åñêè îò Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí(óíèâåðñàëíîòî óðàâíåíèå) è îáÿñíåíè åïèñòåìîëîãè÷íî ÷ðåç íåãî. Óíè-âåðñàëíèÿò çàêîí å çàêîí çà åíåðãèÿòà.

2) Âàêóóì íå ñúùåñòâóâà. Ñúùåñòâóâàò åäèíñòâåíî ôîòîíè (ôîòîí-íî íèâî), âúçïðèåìàíè êàòî ïðîñòðàíñòâî. Ôîòîííîòî íèâî ïðèòå-æàâà ñúùèòå ñâîéñòâà, êîèòî èìà ìàòåðèÿòà, ò.å. òî èìà ìàñà è çà-ðÿä. Àç îòêðèõ äâå íîâè ôóíäàìåíòàëíè êîíñòàíòè: ìàñàòàmp=0,737.10-50 kg è çàðÿäà qp=1,29669.10-39 m2 (=C) íà îñíîâíèÿ ôîòîí(=h). Ñ ïîìîùòà íà òåçè êîíñòàíòè è ïðèëàãàéêè óíèâåðñàëíîòî óðàâ-íåíèå, àç îáåäèíèõ âñè÷êè èçâåñòíè äîñåãà ôèçè÷íè êîíñòàíòè (âèæòàáëèöà 1 íà ãúðáà íà ïðåäíàòà êîðèöà). Òîâà å îñíîâíî äîêàçàòåëñò-âî çà åäèíñòâîòî íà ôèçè÷åñêèÿ ñâÿò.

3) Àç èçâåäîõ ìíîãî íîâè êîíñòàíòè, óáÿãíàëè äî òîçè ìîìåíò îòâíèìàíèåòî íà ôèçèöèòå, è ïîêàçàõ ïðèíöèïíèÿ ïúò çà ïîëó÷àâàíå íàîùå ìíîãî íîâè ôèçè÷íè êîíñòàíòè.

4) Çàðÿäúò å ñèíîíèì íà ïëîù (1C=1m2).

5) Îñíîâíèòå ïîíÿòèÿ âðåìå, òåìïåðàòóðà è îòíîñèòåëíà ìàñàñà ôèçè÷íè èíòåðïðåòàöèè íà ìíîæåñòâîòî íà âåðîÿòíîñòèòå(0≤P(À)≤1), âúâåäåíî îò Êîëìîãîðîâ â íåãîâàòà òåîðèÿ íàñòàòèñòèêàòà._________________________________1 Äîêàòî ïîíÿòèåòî àêñèîìàòèêà å îñíîâíà íàó÷íà êîíöåïöèÿ â ïîâå÷åòîåâðîïåéñêè åçèöè, òàçè äóìà íå ñúùåñòâóâà â àíãëèéñêèÿ åçèê. Òîçè ôàêò ôîêó-ñèðà âúðõó ïîçíàâàòåëíàòà íèùåòà íà ñúâðåìåííèÿ àíãëî-ñàêñîíñêè åìïèðè-çúì â íàóêàòà.

XVI Ïðåäãîâîð êúì àíãëèéñêîòî èçäàíèå

6) Îñíîâíèòå ïîíÿòèÿ åíåðãèÿ è ïðîñòðàíñòâî-âðåìå ïî ñúùåñòâîñà åäíî è ñúùî - òå ñà åêâèâàëåíòíè â ñåìàíòè÷íî îòíîøåíèå ïîíÿ-òèÿ. Åíåðãèÿòà/ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî å åêâèâàëåíò íà êîíòèíóóìà(ìíîæåñòâîòî íà âñè÷êè ÷èñëà) â ìàòåìàòèêàòà. Ôèçèêàòà å ïðè-ëîæíà ìàòåìàòèêà. Åíåðãèÿ/ïðîñòðàíñòâî-âðåìå/êîíòèíóóì å ïúð-âè÷íîòî ïîíÿòèå, îò êîåòî àêñèîìàòè÷íî ìîãàò äà áúäàò èçâåäåíèâñè÷êè íàó÷íè ïîíÿòèÿ è êàòåãîðèàëíè ñèñòåìè. Åíåðãèÿòà/ïðî-ñòðàíñòâî-âðåìåòî èìà ñàìî äâå èçìåðåíèÿ (äèìåíñèè), ïðîñòðàíñòâîè (àáñîëþòíî) âðåìå. È äâåòå ïðåäñòàâëÿâàò ÷èñëà (îòíîøåíèÿ). Âñè÷-êè èçâåñòíè ôèçè÷íè èçìåðåíèÿ â ñèñòåìàòà SI ìîãàò äà áúäàò èçâå-äåíè îò òåçè äâå äèìåíñèè. Åìïèðè÷íèòå íàóêè âèíàãè îöåíÿâàò Óíè-âåðñàëíèÿ çàêîí â ñâîèòå ÷àñòíè îáëàñòè íà èçñëåäâàíå.

7) Ñòàíäàðòíèÿò êîñìîëîãè÷åí ìîäåë (õèïîòåçàòà çà ãîðåùàòà âñå-ëåíà) òðÿáâà äà áúäå îïðîâåðãàí - âñåëåíàòà íå ñå ðàçøèðÿâà.  çàìÿ-íà íà òîâà å íàëèöå íåïðåêúñíàò îáìåí íà åíåðãèÿ è ìàñà ìåæäó ôî-òîííîòî íèâî è ìàòåðèÿòà. Òîçè îáìåí, íà êîéòî ñå äúëæè ãðàâèòà-öèÿòà, ìîæå äà áúäå ïîòâúðäåí îò ìíîãî íîâîîòêðèòè êîñìîëîãè÷íèêîíñòàíòè. Òåçè êîíñòàíòè èçãðàæäàò ÷èñëîâèÿ âõîäíî-èçõîäåí ìî-äåë íà âñåëåíàòà. Òîçè ìîäåë å åêâèâàëåíòåí íà êîíòèíóóìà (÷èñëîâî-òî ìíîæåñòâî).

8) Ñòàíäàðòíèÿò ôèçè÷åí ìîäåë òðÿáâà äà áúäå îòõâúðëåí, òúé êà-òî ñå îïèòâà äà îáÿñíÿâà ìíîãîîáðàçèåòî íà ïðèðîäàòà ÷ðåç ðåäóê-öèÿ, íà áàçàòà íà íÿêîëêî åëåìåíòàðíè ÷àñòèöè.  ñúùîòî âðåìå íî-âàòà òåîðèÿ ïîòâúðæäàâà ìàòåìàòè÷åñêèòå è ôèçè÷íèòå ðåçóëòà-òè, ïîëó÷åíè îò QED (êâàíòîâàòà åëåêòðîäèíàìèêà), QCD (êâàíòî-âàòà õðîìîäèíàìèêà) è GUT (Âåëèêàòà òåîðèÿ íà îáåäèíåíèåòî)2 .

9) Àç îïðîâåðãàâàì ñõâàùàíåòî çà íàðàñòâàíåòî íà åíòðîïèÿòà âúââñåëåíàòà, êàêòî òâúðäè âòîðèÿò çàêîí íà òåðìîäèíàìèêàòà è ñú-ùåâðåìåííî äîêàçâàì, ÷å ðàçëè÷íèòå ìàòåìàòè÷åñêè óðàâíåíèÿ íà òîçèçàêîí ñå èçâåæäàò îò óíèâåðñàëíîòî óðàâíåíèå.

10) Àç ðåøèõ õèïîòåçàòà çà êîíòèíóóìà, äîêàçâàéêè âàëèäíîñòòà íàìàòåìàòèêàòà â ðåàëíèÿ ñâÿò (äîêàçàòåëñòâî çà ñúùåñòâóâàíå,Existenzbeweis), îñïîðâàíà îò ïîÿâàòà íà ïúðâàòà òåîðåìà íà Ãüî-äåë ïðåç 1931 ã. N-ìíîæåñòâà (ìíîæåñòâà íà Ðúñåë) íå ñúùåñòâóâàò,ñúùî êàêòî íå ñúùåñòâóâà è âàêóóì, ïîðàäè êîåòî òå òðÿáâà äà áú-äàò èçêëþ÷åíè êàòî êîíöåïöèÿ îò ìàòåìàòèêàòà è ôèçèêàòà. Ïðî-ñòðàíñòâî-âðåìåòî å êîíòèíóóì.

_________________________________

2 Ïîäðîáíîòî îáñúæäàíå íà QED è QCD èçëèçà èçâúí ðàìêèòå íà òàçè êíè-ãà. Íåçàâèñèìî îò òîâà, òðúãâàéêè îò íîâàòà òåîðèÿ, ðåçóëòàòèòå îò QEDè QCD ìîãàò äà áúäàò èíòåðïðåòèðàíè ÷ðåç Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí; ñúùîòî ñåîòíàñÿ è çà îñíîâíèòå ôèçè÷íè äèñöèïëèíè.

Ïðåäãîâîð êúì àíãëèéñêîòî èçäàíèå XVII

Ïðåç þëè 1997 ã. èçïðàòèõ îêîëî 500 åêçåìïëÿðà îò íåìñêîòî èçäàíèåíà ìîÿòà êíèãà íà èçâåñòíè ó÷åíè, ôèçè÷íè èíñòèòóöèè è ñïèñàíèÿ ñúññëåäíîòî ïðèäðóæèòåëíî ïèñìî:

Êàêòî âèæäàòå, íîâàòà òåîðèÿ ñå îñíîâàâà íà ÿñíè àêñèîìàòè÷íèòâúðäåíèÿ è äîêàçàòåëñòâà, çàñÿãàùè îñíîâèòå íà ôèçèêàòà è ìàòå-ìàòèêàòà. Âñåêè ôèçèê, ìàòåìàòèê èëè ó÷åí, ÷èèòî íàó÷íè èíòåðåñèñà â òåçè îáëàñòè, áè ìîãúë ëåñíî äà îïðåäåëè, äàëè ãîðåèçëîæåíèòåôàêòè ñà èñòèííè èëè íå. Òúé êàòî íîâàòà öÿëîñòíà òåîðèÿ íà ôèçè-êàòà è ìàòåìàòèêàòà å ðàçðàáîòåíà êàòî ñèñòåìà îò àêñèîìè, ò.å.òÿ ñëåäâà ïðèíöèïà íà âúòðåøíà ëîãèêà è ëèïñà íà ïðîòèâîðå÷èÿ, åäîñòàòú÷íî äà áúäå îáîðåíà ñàìî åäíà îò äåñåòòå ãîðåèçáðîåíè òî÷-êè, çà äà áúäå îòõâúðëåí Óíèâåðñàëíèÿò çàêîí êàòî öÿëî. Àêî îáà÷åòîâà íå ñå ñëó÷è, ùå ïîñëåäâà äðàìàòè÷íà ïðîìÿíà â íàó÷íîòî ìèñëå-íå. Òîâà ùå çàñåãíå äúëáîêî íàó÷íî-èçñëåäîâàòåëñêàòà äåéíîñò è îá-ùåñòâîòî. Ñ öåë äà ñå ïîä÷åðòàå âàëèäíîñòòà íà Óíèâåðñàëíèÿ çà-êîí è òåîðèÿòà, îñíîâàíà íà íåãî, å îáÿâåíà íàãðàäà îò 100 000 ãåð-ìàíñêè ìàðêè; ñïîíñîðñòâîòî å îò ñòðàíà íà íåçàâèñèì êîìèòåò.Ïúðâèÿò ó÷åí, êîéòî óñïåå äà îáîðè Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí ñúîáðàçíîîáùîïðèåòèòå íàó÷íè ñòàíäàðòè, ùå ÿ ñïå÷åëè. Âúïðåêè óáåæäåíèå-òî íè, ÷å òîâà å íåâúçìîæíî, òúé êàòî áè äîâåëî äî îòõâúðëÿíå íàâñè÷êè óñòàíîâåíè ðåçóëòàòè âúâ ôèçèêàòà è ìàòåìàòèêàòà, ïðè-áÿãíàõìå äî òàçè íåîáè÷àéíà ñòúïêà, çà äà äàäåì íà íåìèíóåìèòå íà-ó÷íè äèñêóñèè, êîèòî òîâà îòêðèòèå ùå ïðåäèçâèêà, ãðàäèâíà íàñîêàîùå îò ñàìîòî èì íà÷àëî.

Äî òîçè ìîìåíò íèêîé íå å óñïÿë äà îòõâúðëè ñúùåñòâóâàíåòî íàÓíèâåðñàëíèÿ çàêîí è íå èçãëåæäà âúçìîæíî òîâà äà ñå ñëó÷è â îáîçðè-ìî áúäåùå. Ïðè÷èíàòà çà òîâà å ìíîãî ïðîñòà - íå ñà íåîáõîäèìè ïîçíà-íèÿ íèòî ïî ôèçèêà, íèòî ïî ìàòåìàòèêà, çà äà áúäå ðàçáðàíî: Óíè-âåðñàëíèÿò çàêîí å ñàìîòî áèòèå (das Sein) è íèå ñìå ÷àñò îò áè-òèåòî. Äîêàòî ïðèòåæàâàìå ñïîñîáíîñòòà äà ðàçñúæäàâàìå, íèå íåìîæåì äà îòõâúðëèì íàøåòî ñúùåñòâóâàíå è òîâà íà áèòèåòî. Ïðèå-ìàéêè ðåàëíèÿ ñâÿò òàêúâ, êàêúâòî å, íèå ðàçâèâàìå â ñåáå ñè èíòóè-òèâíà ïðåäñòàâà çà Çàêîíà. ×îâåøêèòå âúçïðèÿòèÿ è èíòåëèãåíòíîñòâèíàãè îöåíÿâàò Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí âúâ âñåâúçìîæíîòî ðàçíîîáðà-çèå îò ôèçè÷íè ôîðìè è ÿâëåíèÿ, òúé êàòî òîé ïðåäâàðèòåëíî å çàëî-æåí â ñúçíàíèåòî. Áè ìîãëî äà ñå ïîêàæå, ÷å íåâðîáèîëîãè÷íîòî ïðåäà-âàíå íà ñèãíàëè â öåíòðàëíàòà íåðâíà ñèñòåìà ñå ïîä÷èíÿâà íà Çàêîíà.Íèòî åäíà íàóêà èëè êàòåãîðèàëíà ñèñòåìà íå áèõà ìîãëè äà áúäàòðàçðàáîòåíè áåç àïðèîðíîòî ïîçíàâàíå íà Çàêîíà, òúé êàòî ñàìîòîìèñëåíå è èíòåëèãåíòíîñòòà ñà îñíîâàíè íà íåãî.

Ïî òîçè íà÷èí ñúçíàíèåòî âå÷å íå ñå ïðåíåáðåãâà, êàêòî ïîíàñòîÿ-ùåì â ñúâðåìåííàòà åìïèðè÷íà íàóêà, à ïðèäîáèâà öåíòðàëíî çíà÷å-íèå âúâ âñÿêî íàó÷íî óñèëèå. Íèå îñúçíàâàìå, ÷å íàó÷íîòî ìèñëåíå èâúçïðèåìàíå íà ñâåòà, êîèòî ñà èçêëþ÷èòåëíî ìàòåìàòè÷åñêè ïî ñú-

XVIII Ïðåäãîâîð êúì àíãëèéñêîòî èçäàíèå

ùåñòâî, ñà ìåòàôèçè÷íè îòðàæåíèÿ íà Çàêîíà; ÷îâåøêèÿò óì è ïðèðî-äàòà íå ñà ðàçëè÷íè ïî ñâîÿòà ñúùíîñò, êàêòî ãè âúçïðèåìà íàóêàòàäíåñ, à ïðåäñòàâëÿâàò äèàëåêòè÷åñêè àñïåêòè íà ñúùåñòâóâàíåòî. Ðàç-êðèâàéêè òîâà, íèå ïðåîòêðèâàìå õåðàêëèòîâèÿ Logos, íàðè÷àí îùåïúðâîíà÷àëåí îãúí, ïîòîê, ñúçíàíèå, ëîãèêà, äóìà, Áîã è ò.í. Logos, âïðîäúëæåíèå íà ìíîãî ñòîëåòèÿ, å ñ÷èòàí çà áîæåñòâåí çàêîí íà ïðè-ðîäàòà, íà êîéòî ñå ïîä÷èíÿâà ñúùî è ñàìîîðãàíèçàöèÿòà íà îáùåñò-âîòî. Òîé å â îñíîâàòà íà èäåÿòà çà öåçàðîïàïèçìà â åëèíèçìà, êúñíèÿÐèì è Âèçàíòèéñêàòà èìïåðèÿ, êàêòî è â Ðóñèÿ (Òðåòè Ðèì); ðàçïðîñ-òðàíÿâà ñå è â ðåëèãèîçíîòî ñõâàùàíå çà Áîã â õðèñòèÿíñòâîòî. Åìî-öèîíàëíîòî è èíòåëåêòóàëíîòî âúçïðèÿòèå íà õåðàêëèòîâèÿ Logos åäóõîâíèÿò èçòî÷íèê íà Åâðîïåéñêàòà ôèëîñîôèÿ. Íåãîâîòî âëèÿíèåìîæå äà ñå ïðîñëåäè âúâ âñè÷êè ãîëåìè ìèñëîâíè øêîëè, çàïî÷âàéêè îòòåîðèèòå íà ïîçíàíèåòî, êàêâèòî ñà êàðòåçèàíñòâîòî, Ñïèíîçà, Ëàéá-íèö, Ðóñî, Êàíò, äèàëåêòèêàòà íà Õåãåë, ðîìàíòè÷íîòî äâèæåíèå, äàð-âèíèçìúò, ñîöèàëíèÿò äàðâèíèçúì íà Ñïåíñúð, äèàëåêòè÷åñêèÿò ìà-òåðèàëèçúì, ìîíèçìúò íà Óéëÿì Äæåéìñ è ò.í., íî íå è â åìïèðèçìà,ðàçâèò îò Ëîê, Áúðêëè è Õþì3 . Òîâà å çàáëóæäåíèåòî íà ìîäåðíèÿåìïèðèçúì, êîéòî äîìèíèðà â íàóêàòà â êðàÿ íà âòîðîòî õèëÿäîëå-òèå - òîé îòëîæè (ïðå)îòêðèâàíåòî íà Çàêîíà çà ïîâå÷å îò òðèñòîëåòèÿ.

Îò àâòîðàÌþíõåí, íîåìâðè 1997

_________________________________3 Ðàçëèêàòà â ìåòîäèòå òóê ìîæå äà áúäå õàðàêòåðèçèðàíà òàêà: ïðè Ëîêèëè Õþì åäíî ñðàâíèòåëíî ñêðîìíî çàêëþ÷åíèå ñå èçâåæäà â ðåçóëòàò îòîáøèðíîòî èçñëåäâàíå íà ìíîãî ôàêòè, äîêàòî ïðè Ëàéáíèö äåäóêòèâíèòåðàçñúæäåíèÿ ïî ïèðàìèäàëåí ïúò ôîêóñèðàò â ëîãè÷åñêè ïðèíöèï... Òàçè ðàç-ëèêà â ìåòîäà íàäæèâÿâà îïèòà íà Êàíò äà èçïîëçâà íåùî îò åìïèðè÷íàòàôèëîñîôèÿ; îò Äåêàðò äî Õåãåë, îò åäíà ñòðàíà, è îò Ëîê äî Äæîí ÑòþàðòÌèë, îò äðóãà ñòðàíà, òÿ íå ñå å ïðîìåíèëà. B. Russel, History of Western Phi-losophy, G. Allen & Unwin, London, 1975, ñòð. 619.

1

1. ÂÚÂÅÄÅÍÈÅ

1.1. ÊÐÈÒÈ×ÅÍ ÀÍÀËÈÇ ÍÀ ÑÚÂÐÅÌÅÍÍÀÒÀ ÔÈÇÈÊÀ

Íîâàòà ôèçè÷íà òåîðèÿ çàïî÷âà ñ ìåòîäîëîãè÷åí àíàëèç1 íà åïèñòå-ìîëîãè÷íèòå îñíîâè íà ñúâðåìåííàòà ôèçèêà. Òîé ðàçêðèâà, ÷å îñíîâ-íèòå ïîíÿòèÿ íà òàçè íàóêà íå ñà èçÿñíåíè. Òúé êàòî âñè÷êè ôèçè÷íèçàêîíè ïî ñúùåñòâî ñà çàêîíè çà åíåðãèÿòà (çàêîíè çà åíåðãåòè÷íèòåîòíîøåíèÿ) èëè ìîãàò äà áúäàò èçâåäåíè îò ïîíÿòèåòî åíåðãèÿ - êàê-òî íàïðèìåð âòîðèÿò çàêîí íà Íþòîí çà ñèëàòà F=ma ìîæå äà áúäåïðåäñòàâåí êàòî çàêîí çà åíåðãèÿòà E=Fs - áè òðÿáâàëî äà î÷àêâàìå,÷å îñíîâíîòî ïîíÿòèå åíåðãèÿ å äîáðå îñìèñëåíî. Òîâà îáà÷å íå åòàêà. Ð. Ôàéíìàí íàïðèìåð ïîä÷åðòàâà â ñâîèòå Lectures on Physics,êîëêî å âàæíî äà ñå îñúçíàå, ÷å ñúâðåìåííàòà ôèçèêà íå çíàå, êàêâî ååíåðãèÿ2. Äðóãî îñíîâíî ïîíÿòèå, ïðîñòðàíñòâî, ñúîòâåòíî ïðî-ñòðàíñòâî-âðåìå, ñúùî íå å èçÿñíåíî. Ñúîáðàçíî Íþòîí, ïðîñòðàíñò-âîòî å ïðàçíî è àáñîëþòíî (åâêëèäîâî ïðîñòðàíñòâî).  îáùàòà òåî-ðèÿ íà îòíîñèòåëíîñòòà íà Àéíùàéí, ñâåòúò íà Ìèíêîâñêè, ñúñ-òîÿù ñå îò òðèìåðíîòî ïðîñòðàíñòâî íà êëàñè÷åñêàòà ìåõàíèêà,êúì êîåòî êàòî ÷åòâúðòà êîîðäèíàòà å äîáàâåíî âðåìå, ñúùî åïðàçåí; ñúùåâðåìåííî ñå ñìÿòà, ÷å å è èçêðèâåí îò ãåîìåòðè÷íà ãëåä-íà òî÷êà. Íå å îáÿñíåíî îáà÷å, êàê åäíî ïðàçíî ïðîñòðàíñòâî ìîæåäà áúäå èçêðèâåíî.

 òîçè ñìèñúë, íèå îñúçíàâàìå, ÷å äâåòå ïîíÿòèÿ, åíåðãèÿ è ïðî-ñòðàíñòâî-âðåìå, ñà òÿñíî ñâúðçàíè ñ ãåîìåòðèÿòà. Àêî ïîãëåäíåì

_________________________________

1 Ìåòîäîëîãèÿ íà íàóêàòà å íîâà äèñöèïëèíà, êîÿòî òðúãâà îò òåîðèÿòà íàïîçíàíèåòî, Erkenntnistheorie (åïèñòåìîëîãèÿ), íà íåìñêàòà ôèëîñîôñêà øêî-ëà è îò òåîðèÿòà íà íàóêàòà, ðàçðàáîòåíà îò Êóóí, Ïîïúð è äðóãè ìîäåðíèòåîðåòèöè. Àç ðàçâèõ òàçè òåîðèÿ ïî-íàòàòúê, êàòî èçïîëçâàõ õåðìåíåâòè÷-íèÿ (âúòðåøíî ëîãè÷åñêèÿ) ïîäõîä. Òîé çàïî÷âà ñ àíàëèç íà ñòðóêòóðàòà íàäàäåíà åìïèðè÷íà íàóêà, òàêà êàêòî òÿ ñå å ðàçâèâàëà èñòîðè÷åñêè, çà äàäîñòèãíå äî äíåøíîòî ñè ñúñòîÿíèå. Òîâà ïðåäïîëàãà äåòàéëíî ïîçíàâàíå íàôóíäàìåíòàëíàòà íàó÷íà ìàòåðèÿ. Öåëòà íà ïîäõîäà å, òðúãâàéêè îò îñ-íîâíèòå äåôèíèöèè, êîèòî êàòî ïðàâèëî âîäÿò äî ìàòåìàòè÷åñêè èçðàçÿâà-íèÿ, äà ñå îòêðèå îñíîâíà ôîðìàëèñòè÷íà ïðîöåäóðà, ïîçâîëÿâàùà àêñèîìà-òè÷íîòî èçâåæäàíå íà âñè÷êè äåôèíèöèè â ñèñòåìàòà îò íÿêîëêî ïúðâè÷íèïîíÿòèÿ. Òîçè ìåòîäîëîãè÷åí ïîäõîä å ñõîäåí ñ ôîðìàëèñòè÷íèÿ ïîäõîä â ìà-òåìàòèêàòà, êîéòî äîâåäe äî àêñèîìàòèçàöèÿòà íà òàçè äèñöèïëèíà.2 R. Feynmann, Vorlesungen über Physik, òîì 1, München, 1991, ñòð. 60

2 Âúâåäåíèå

êúì ãåîìåòðèÿòà, çà äà ïîòúðñèì îòãîâîð, êàêâî òî÷íî îçíà÷àâàòòåçè îñíîâíè ïîíÿòèÿ, íàáúðçî ùå áúäåì ðàçî÷àðîâàíè. Ãåîìåòðèÿòà,òàêà êàêòî å ïðåäñòàâåíà âúâ ôîðìàëèçìà íà Õèëáúðò3, ñå îñíîâàâàñúùî íà íÿêîëêî ïúðâè÷íè ïîíÿòèÿ, êàòî òî÷êà, ïðàâà ëèíèÿ, ïî-âúðõíîñò/ïëîù è òåõíèòå îòíîøåíèÿ, êîèòî íå ìîãàò äà áúäàò îáÿñ-íåíè â ðàìêèòå íà òàçè äèñöèïëèíà. Îáÿñíåíèåòî, çàùî òåçè ïîíÿòèÿñå èçïîëçâàò â ãåîìåòðèÿòà, à îòòàì è âúâ ôèçèêàòà, ñå íàìèðà âðåàëíèÿ ôèçè÷åñêè ñâÿò (äîêàçàòåëñòâî çà ñúùåñòâóâàíå). Ñúùîòî ñåîòíàñÿ è çà ìàòåìàòèêàòà, êîÿòî ñå îñíîâàâà âúðõó òåîðèÿòà íà ìíî-æåñòâàòà (Êàíòîð). Îñíîâíîòî ïîíÿòèå êîíòèíóóì, âúðõó êîåòîñå ãðàäè ñúâðåìåííàòà ìàòåìàòèêà, ñå äåôèíèðà êàòî ìíîæåñòâîòîíà âñè÷êè ÷èñëà, íî òî íå ìîæå äà áúäå àïðèîðíî îáÿñíåíî. Òî å âúâåäå-íî ñúîáðàçíî ïðèíöèïà íà çàòâîðåíèÿ êðúã ÷ðåç ïîíÿòèåòî ÷èñëî (Ôðå-ãå), êîåòî îò ñâîÿ ñòðàíà ñå îñíîâàâà íà òåîðèÿòà íà ìíîæåñòâàòà.

 ðàìêèòå íà ìàòåìàòè÷åñêèÿ ôîðìàëèçúì ìîæå äà ñå äîêàæå, ÷åêîÿ äà å àêñèîìàòè÷íà ñèñòåìà ìîæå äà áúäå ïðåîáðàçóâàíà â äðóãààêñèîìàòè÷íà ñèñòåìà è îáðàòíî. Áåëòðàìè è Êëàéí ïúðâè óñïÿõà äàïîëó÷àò åâêëèäîâè ìîäåëè, òðúãâàéêè îò íå-åâêëèäîâàòà ãåîìåòðèÿíà Ëîáà÷åâñêè è ïî òîçè íà÷èí ïîêàçàõà, ÷å ãåîìåòðèÿòà ìîæå äà áúäåàðèòìåòèçèðàíà. Îáîñíîâàâàíåòî íà äàäåíà àêñèîìàòè÷íà ñèñòåìàñ ïîìîùòà íà äðóãà òàêàâà å ÷åñòî ñðåùàí ôîðìàëèñòè÷åí ìåòîä âìàòåìàòèêàòà, íî òîé íå å â ñúñòîÿíèå äà ïîòâúðäè âàëèäíîñòòà íàñèñòåìàòà. Ïúðâàòà òåîðåìà íà Ãüîäåë äîêàçâà, ÷å â äàäåíà ôîðìàë-íà ñèñòåìà âèíàãè ìîãàò äà ñå îòêðèÿò íÿêîëêî åëåìåíòàðíè òâúð-äåíèÿ, êîèòî ñà î÷åâèäíî èñòèííè, íî íå ìîãàò äà áúäàò èçâëå÷åíè ïîäåäóêòèâåí ïúò îò îñòàíàëèòå òâúðäåíèÿ â ñèñòåìàòà4. Òåîðåìàòàíà Ãüîäåë îñïîðâà èçïîëçâàíåòî íà êðàéíè (ôèíèòíè) ïðîöåäóðè, ÷ðåçêîèòî òðÿáâà äà áúäå ïîòâúðæäàâàíà âàëèäíîñòòà íà ìàòåìàòèêà-òà (Õèëáúðò). Òîâà äîâåæäà äî äúëáîêà êðèçà, èçâåñòíà êàòî êðèçàíà îñíîâèòå íà ìàòåìàòèêàòà. Äîñåãà íèêîé íå å óñïÿë äà äîêàæåâúòðåøíàòà ïîñëåäîâàòåëíîñò è âàëèäíîñòòà íà ìàòåìàòèêàòà ÷ðåçìàòåìàòè÷åñêè ñðåäñòâà. Òàçè êðèçà ñå êîðåíè â ñàìàòà ñòðóêòóðàíà ìàòåìàòèêàòà, íî ïðîòèâíî íà òåõíèòå ïðåäøåñòâåíèöè, ñúâðå-ìåííèòå ìàòåìàòèöè ïðåäïî÷èòàò äà íå âçåìàò ïîä âíèìàíèå òîâà,òúé êàòî ñà ïðåäâàðèòåëíî óáåäåíè â áåçïîìîùíîñòòà ñè äà íàìåðÿòðåøåíèå íà òîçè ïðîáëåì.

Îò òåîðåìàòà íà Ãüîäåë å î÷åâèäíî, ÷å âñÿêà èçâåñòíà àêñèîìà-òè÷íà ñèñòåìà çàïî÷âà ñ íÿêîëêî åëåìåíòàðíè òâúðäåíèÿ, îáèêíîâåíîíàðè÷àíè àêñèîìè. Òåçè, òàêà íàðå÷åíè ïúðâè÷íè òâúðäåíèÿ íà Ãüî-äåë, ïðîèçõîæäàò îò ÷îâåøêîòî ñúçíàíèå - òå íå ìîãàò äà áúäàò_________________________________

3 Grundlagen der Geometrie, 5 èçäàíèå, Leipzig & Berlin, 1922.4 K. Gödel, Über formal unentscheidbare Sätze der Principia Mathematica undverwandter Systeme, Monatsh. für Math. ènd Physik, 1931, ñòð. 173-198

Êðèòè÷åí àíàëèç íà ñúâðåìåííàòà ôèçèêà 3

îïðåäåëåíè ïî ôèíèòåí íà÷èí ÷ðåç èçïîëçâàíå íà âòîðè÷íè äåôèíèöèè,êîèòî ñúùî òàêà ñà ïðîäóêò íà ñúçíàíèåòî. Âñè÷êè âòîðè÷íè òâúðäå-íèÿ, êîèòî ñå èçâåæäàò îò òåçè ïúðâè÷íè òâúðäåíèÿ ÷ðåç ïðèëàãàíåíà ïðèíöèïèòå íà äåäóêòèâíàòà ëîãèêà, ïîñòóëèðàùà âúòðåøíà ïîñëå-äîâàòåëíîñò è ëèïñà íà ïðîòèâîðå÷èÿ, èçãðàæäàò ôîðìàëèñòè÷íàòàñèñòåìà íà ìàòåìàòè÷åñêàòà àêñèîìàòèêà. Òî÷íî ïîðàäè òàçè ïðè-÷èíà, ìàòåìàòèêàòà ñå ðàçãëåæäà êàòî çàòâîðåíà äèñöèïëèíà çà ïðà-âèëíîòî ìèñëåíå. Àêî ñè ïîñòàâèì çà öåë äà èçãðàäèì îáùà àêñèîìà-òèêà íà ôèçèêàòà, îñíîâàíà âúðõó åäíî åäèíñòâåíî ïúðâîïîíÿòèå,òðÿáâà äà èìàìå ïðåäâèä, ÷å òàçè àêñèîìàòèêà íå ñàìî ùå òðÿáâà äàïðèòåæàâà âúòðåøíà ïîñëåäîâàòåëíîñò, íî ùå òðÿáâà äà áúäå ñúùî èåìïèðè÷íî ïðîâåðÿåìà, ò.å. íåéíîòî óòâúðæäàâàíå òðÿáâà äà ñå îñú-ùåñòâè â ðåàëíèÿ ôèçè÷åñêè ñâÿò. Ïî òàêúâ íà÷èí ÷èñòàòà àêñèîìà-òèêà è åìïèðèçìúò ñå ñëèâàò â åäíî öÿëî.

Àêî ïðèëîæèì âúâ ôèçèêàòà òîâà ïîçíàíèå, ïðîèçëÿçëî îò òåîðèÿ-òà íà ìàòåìàòèêàòà, ùå äîñòèãíåì äî èçâîäà, ÷å íèòî åíåðãèÿòà,íèòî ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî ìîãàò äà áúäàò äåôèíèðàíè ïî ãåîìåò-ðè÷åí ïúò (îò êëàñè÷åñêàòà ìåõàíèêà) èëè ïî ìàòåìàòè÷åñêè ïúò(îò òåîðèÿòà íà îòíîñèòåëíîñòòà è êâàíòîâàòà ìåõàíèêà), ïðåäèòå äà ñà áèëè ðàçáðàíè îò åïèñòåìîëîãè÷íà ãëåäíà òî÷êà. Ïîíàñòîÿ-ùåì, âñè÷êè åíåðãåòè÷íè è ìàòåðèàëíè âçàèìîäåéñòâèÿ ñå ðàçãëåæ-äàò êàòî ñàìîñòîÿòåëíè ÿâëåíèÿ, ïîðàæäàùè ñå â ïðàçíîòî òðèìåð-íî ïðîñòðàíñòâî íà êëàñè÷åñêàòà ìåõàíèêà èëè âúâ âñå îùå ïðàçíîòî÷åòèðèìåðíî ïðîñòðàíñòâî íà îáùàòà òåîðèÿ íà îòíîñèòåëíîñòòà.Òúé êàòî òåîðèÿòà íà îòíîñèòåëíîñòòà ñå ñìÿòà çà âàëèäíà â êëàñè-÷åñêàòà ìåõàíèêà, åëåêòðîìàãíåòèçìà è êâàíòîâàòà ìåõàíèêà, ïðàç-íîòàòà íà ïðîñòðàíñòâîòî å ôóíäàìåíòàëíà êîíöåïöèÿ, îò êîÿòî ñàïîâëèÿíè âñè÷êè âòîðè÷íè èäåè âúâ ôèçèêàòà. Ïðîñòðàíñòâîòî å âà-êóóìúò, êúäåòî âúçíèêâàò ìàòåðèàëíèòå èëè åíåðãåòè÷íèòå ÿâëåíèÿè êúäåòî òå ìîãàò äà áúäàò åêñïåðèìåíòàëíî íàáëþäàâàíè.  òîâàñå ñúñòîè îñíîâíàòà ïàðàäèãìà íà ôèçèêàòà. Òúé êàòî ïîâå÷åòî îòâçàèìîäåéñòâèÿòà âúâ ôèçè÷åñêèÿ ñâÿò, íàïðèìåð ãðàâèòàöèÿòà èåëåêòðîìàãíåòèçìúò5, âúçíèêâàò íà ðàçñòîÿíèå ïîìåæäó ñè, â òàêàâúçïðèåòîòî âå÷å ïðàçíî ïðîñòðàíñòâî, âïîñëåäñòâèå ñà âúâåäåíè ïî-íÿòèÿòà, ïîëå è êîðåëàöèÿ îò äàëå÷íî ðàçñòîÿíèå.

_________________________________

5  äåéñòâèòåëíîñò ìîæåì äèðåêòíî äà íàáëþäàâàìå ñàìî ãðàâèòàöèÿòà èåëåêòðîìàãíåòèçìà. Îñòàíàëèòå äâå ñèëè, àäðîííèòå è ñëàáèòå ñèëè, ñà îòòåîðåòè÷íî åñòåñòâî. Åêñïåðèìåíòèòå, ïîòâúðæäàâàùè òÿõíîòî ñúùåñò-âóâàíå, ñà íåïðåêè. Íàïðèìåð ðåãèñòðàöèÿòà íà êâàðêè ïî ôîòîãðàôñêè èëèêîé äà å äðóã ìåòîä âúâåæäà òåçè äâå ñèëè. Àêî ñëåäâàìå òàçè ëîãè÷íà ëèíèÿ,íåìèíóåìî ùå äîñòèãíåì äî èçâîäà, ÷å ðåçóëòàòèòå îò âñåêè åêñïåðèìåíòíàé-íàêðàÿ ñå îñìèñëÿò ÷ðåç ðàçóìà - îòòóê ïðîèçòè÷à ïðèîðèòåòúò íà íàó÷-íîòî ñúçíàíèå â íîâàòà àêñèîìàòèêà.

4 Âúâåäåíèå

Ôèçè÷íèòå çàêîíè, íàïðèìåð çàêîíúò çà ãðàâèòàöèÿòà, ñå ñìÿòàò çàâàëèäíè, íåçàâèñèìî îò ìàùàáà íà âðåìåòî è ïðîñòðàíñòâîòî6. Ïðè-÷èíàòà, ôèçè÷íèòå çàêîíè äà ñå ðàçãëåæäàò êàòî èíâàðèàíòíè, å ñâúð-çàíà ñ äîïóñêàíåòî, ÷å ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî å õîìîãåííî. Õîìîãåí-íîñòòà íà ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî å àñïåêò íà íåãîâàòà ïðàçíîòà.

Íåñèãóðíîñòòà, ñúïðîâîæäàùà ðåàëíîòî ñúäúðæàíèå íà îñíîâíèòåïîíÿòèÿ, êàòî åíåðãèÿ, ïðîñòðàíñòâî-âðåìå, ïîëå, êîðåëàöèÿ îò äà-ëå÷íî ðàçñòîÿíèå, õîìîãåííîñò íà ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî è ò.í.,ñå ðàçïðîñòèðà âúâ âñè÷êè èäåè è êîíöåïöèè âúâ ôèçèêàòà. Àêî ôè-çè÷íîòî ñúäúðæàíèå íà òåçè ïîíÿòèÿ ñå îêàæå íåâÿðíî, òîãàâà ñúâðå-ìåííèòå íàó÷íè âúçãëåäè çà ôèçè÷åñêèÿ ñâÿò ùå òðÿáâà äà ñå ïðî-ìåíÿò ðàäèêàëíî.

Ìåòîäîëîãè÷íèÿò àíàëèç íà ôèçèêàòà, êîéòî àç èçâúðøèõ ñëåä îò-êðèâàíåòî íà Óíèâåðñàëíèÿ çàêîí, ïîòâúðäè, ÷å îñíîâíèòå ïîíÿòèÿíà òàçè íàóêà íå ñà äåôèíèðàíè ïî àäåêâàòåí è îêîí÷àòåëåí íà÷èí.Òîâà âúçïðåïÿòñòâà ñúçäàâàíåòî íà îáùîâàëèäíà ôèçè÷íà àêñèîìà-òèêà, âîäåùà äî îáåäèíåíà ôèçè÷íà òåîðèÿ. Àç äîñòèãíàõ äî çàêëþ÷å-íèåòî, ÷å àêî ñå òðúãíå îò ïðèíöèïèòå íà ìàòåìàòè÷åñêèÿ ôîðìàëè-çúì, å âúçìîæíî äà ñå èçãðàäè íîâà öÿëîñòíà àêñèîìàòèêà íà ñúâðå-ìåííîòî ôèçè÷íî ïîçíàíèå, îñíîâàâàùà ñå íà åäíî åäèíñòâåíî ïúðâî-ïîíÿòèå, è ñúùåâðåìåííî äà ñå ðåøè õèïîòåçàòà çà êîíòèíóóìà, êîÿ-òî îñïîðâà âàëèäíîñòòà íà ìàòåìàòèêàòà, ÷ðåç ïðèâåæäàíå íà ëèïñ-âàùîòî äîêàçàòåëñòâî çà ñúùåñòâóâàíå â ðåàëíèÿ ôèçè÷åñêè ñâÿò.

Ïúðâîïîíÿòèåòî íà íîâàòà àêñèîìàòèêà íà ôèçèêàòà è ìàòå-ìàòèêàòà, êîåòî å ïðîäóêò íà íàøåòî ñúçíàíèå, ìîæå äà áúäå íàðå-÷åíî åíåðãèÿ, ïðîñòðàíñòâî-âðåìå, êîñìîñ, âñåëåíà, êîíòèíóóìèëè áèòèå. Èçáîðúò íà íàèìåíîâàíèåòî å ïðîèçâîëåí - îò ãëåäíà òî÷-êà íà ïîçíàíèåòî, íàèìåíîâàíèåòî íà ïúðâîïîíÿòèåòî å áåç çíà÷åíèå.Âñè÷êè âúçìîæíè èìåíà è ñèìâîëè, êîèòî ñå èçïîëçâàò çà ïúðâîïîíÿ-òèåòî, âêëþ÷èòåëíî è ïúðâè÷íàòà ðåëèãèîçíà ïðåäñòàâà çà Áîã, ñàåêâèâàëåíòíè ñèíîíèìè è ìîãàò äà áúäàò çàìåíÿíè åäèí ñ äðóã, áåçòîâà äà ïðîìåíè âàëèäíîñòòà íà àêñèîìàòè÷íàòà ñèñòåìà7. Òîâà âñå

_________________________________

6 Íàïîñëåäúê èíâàðèàíòíîñòòà íà çàêîíà íà Íþòîí çà ãðàâèòàöèÿòà ñå ïîñ-òàâÿ ïîä âúïðîñ è ñå ïðèåìà ñúùåñòâóâàíåòî íà ïåòà ñèëà. P.G. Bizzeti et al.Search for a composition-dependent fifth force. Phys. Rev. Letters, òîì 62, áð. 25, 1989,ñòð. 2901-2904; C. Jekeli et al. Tower gravity experiment: No evidence for a Non-Newtoniangravity, Psys. Rev. Letters, òîì 64, áð. 11, 1990, ñòð. 1204-1206 è ò.í.7  èçâåñòåí àíåêäîò Õèëáúðò å áèë òàêà ïðîíèöàòåëåí äà èçðàçè òàçèèäåÿ, òâúðäåéêè, ÷å ìîæåì äà çàìåíèì äóìèòå, òî÷êà, ïðàâà ëèíèÿ è ðàâ-íèíà ñ ìàñà, ñòîë è áèðåíà õàëáà, áåç òîâà äà ïðîìåíè êàêâîòî è äà å âãåîìåòðèÿòà. N. Bourbaki, Elements of the History of Mathematics, Springer, Ber-lin, 1991, ñòð. 21

Êðèòè÷åí àíàëèç íà ñúâðåìåííàòà ôèçèêà 5

ïàê òðÿáâà äà áúäå ïðîâåðåíî â ðåàëíèÿ ñâÿò.  òîâà ñå ñúñòîè ôóíäà-ìåíòàëíàòà ðàçëèêà ìåæäó åäíà ôèçè÷íà è åäíà ÷èñòî ìàòåìàòè÷åñ-êà àêñèîìàòèêà. Äîêàòî ïúðâàòà áîðàâè ñ ðåàëíè îáåêòè, òî âòîðà-òà ñå çàíèìàâà ñ ìèñëîâíè îáåêòè (Gedankendingen, Dedekind). Ïúð-âàòà öåë íà íàøàòà íîâà àêñèîìàòèêà å äà ïîêàæå, ÷å âñè÷êè ìàòåìà-òè÷åñêè ìèñëîâíè îáåêòè, êîèòî ïî ñúùåñòâî ñà ÷èñëà è òåõíèòå îò-íîøåíèÿ (àêñèîìè è òåîðåìè), àäåêâàòíî îòðàçÿâàò ôèçè÷íîòî ïúð-âîïîíÿòèå åíåðãèÿ/ïðîñòðàíñòâî-âðåìå, êîåòî å åêâèâàëåíòíî íàêîíòèíóóìà, ò.å. íà ìíîæåñòâîòî íà âñè÷êè ÷èñëà. Ïîñëåäíîòî ïîíÿ-òèå å â îñíîâàòà íà ìîäåðíàòà ìàòåìàòèêà - òåîðèÿòà íà ìíîæåñò-âàòà. Ïî òîçè íà÷èí íèå ìîæåì äà îáÿñíèì åïèñòåìîëîãè÷íî (ò.å. îòãëåäíà òî÷êà íà ïîçíàíèåòî), çàùî ïðèðîäàòà ìîæå äà áúäå àäåêâàò-íî îïèñâàíà ÷ðåç ìàòåìàòèêàòà - íàïðèìåð çàùî âñè÷êè èçâåñòíè ôè-çè÷íè çàêîíè ìîãàò äà áúäàò ïðåäñòàâåíè êàòî ìàòåìàòè÷åñêè óðàâ-íåíèÿ. Äîñåãà òîçè ôóíäàìåíòàëåí âúïðîñ, êîéòî áè òðÿáâàëî äà ñòîèâ íà÷àëîòî íà âñÿêà èñòèííà åìïèðè÷íà íàóêà, å óáÿãâàë îò âíèìàíèå-òî íà ôèçèöèòå.

7

2. ÎÑÍÎÂÍÈ ÏÎËÎÆÅÍÈß ÍÀ ÍÎÂÀÒÀ ÔÈÇÈ×ÍÀÀÊÑÈÎÌÀÒÈÊÀ

2.1. ÔÈËÎÑÎÔÑÊÈ ÓÂÎÄ

Âñÿêà àêñèîìàòè÷íà ñèñòåìà, êàêâèòî ñà ãåîìåòðèÿòà, ñúîòâåòíîìàòåìàòèêàòà, çàïî÷âà ñ íåãîëÿì áðîé îñíîâíè ïîíÿòèÿ (íàïðèìåðòî÷êà, ïðàâà ëèíèÿ, ïîâúðõíîñò/ïëîù, êîíòèíóóì è ÷èñëî) è òâúðäå-íèÿ (àêñèîìè çà îòíîøåíèÿ), íà êîèòî íå ìîæå äà áúäå äàäåíà äîïúëíè-òåëíà äåôèíèöèÿ. Èíôîðìàöèÿòà, ñúäúðæàùà ñå â òåçè ïúðâè÷íè ïî-íÿòèÿ è òåõíèòå àêñèîìè çà îòíîøåíèÿ, å î÷åâèäíà îò ñàìî ñåáå ñè èíå ìîæå äà áúäå èçâåäåíà ïî ïúòÿ íà äåäóêòèâíàòà ëîãèêà îò îñòàíà-ëèòå òâúðäåíèÿ ÷ðåç ïðèëàãàíå íà êðàéíè ïðîöåäóðè. Íèå íàðè÷àìå òà-êèâà òâúðäåíèÿ ïúðâè÷íè òâúðäåíèÿ íà Ãüîäåë èëè èíòóèòèâíè ôîð-ìàëèñòè÷íè òâúðäåíèÿ. Òÿõíàòà èñòèííîñò ìîæå äà áúäå äîêàçàíàâòîðè÷íî ÷ðåç ðàçðàáîòâàíå íà àêñèîìàòèêà ñ âúòðåøíà ëîãèêà.  òî-ðè÷íèòå òâúðäåíèÿ â òàêàâà àêñèîìàòèêà (íàïðèìåð òåîðåìèòå â ìà-òåìàòèêàòà, åñòåñòâåíèòå çàêîíè è òåõíèòå ïðèëîæåíèÿ âúâ ôèçè-êàòà è åñòåñòâåíèòå íàóêè) òðÿáâà äà îáÿñíÿâàò èëè ïðåäñêàçâàòâñè÷êè åìïèðè÷íè ôàêòè âúâ ôèçèêàòà è íàóêàòà, áåç ïîÿâàòà íà êàê-âèòî è äà å ïðîòèâîðå÷èÿ èëè ïàðàäîêñè. Òàêèâà òâúðäåíèÿ íèå íàðè-÷àìå åìïèðè÷íî ïðîâåðÿåìè òâúðäåíèÿ. Äâåòå ãðóïè òâúðäåíèÿ èç-ãðàæäàò îñíîâèòå íà íîâàòà ôèçè÷íà àêñèîìàòèêà. Íåéíèòå ïðèëî-æåíèÿ íÿìà äà ñðåùíàò íèòî ôèçè÷íè, íèòî èíòåëåêòóàëíè ãðàíèöè.Òðúãâàéêè îò òàêàâà ïðèëîæíà àêñèîìàòèêà, ìîæå äà ñå ðàçâèå Îáùàòåîðèÿ íà åñòåñòâåíèòå íàóêè, êîÿòî äà ñúäúðæà âñè÷êè èçâåñòíèåêñïåðèìåíòàëíè ôàêòè, êàêòî è òåçè, ÷èåòî îòêðèâàíå ïðåäñòîèçàíàïðåä.

Êëþ÷îâèòå òâúðäåíèÿ íà íîâàòà àêñèîìàòèêà ùå áúäàò ïðåäñòàâåíèâ ÷èñëîâ ðåä. Åäèíñòâåíàòà ïðè÷èíà çà ïðèëàãàíåòî íà òîçè ïîäõîä åäà ñå óëåñíè óñòàíîâÿâàíåòî íà îòíîøåíèÿ ìåæäó òâúðäåíèÿòà. Âúïðå-êè ÷å õðîíîëîãè÷íèÿò ðåä, äàäåí ïî-äîëó, ñëåäâà âúòðåøíàòà ëîãèêà,òîé íè íàé-ìàëêî íå å ñòðèêòíî éåðàðõè÷åí. Âñè÷êè òâúðäåíèÿ, òúéêàòî ñå èçâåæäàò îò åäíî åäèíñòâåíî ïúðâîïîíÿòèå, ñëåäâàò ïðÿêîèëè íåïðÿêî ïðèíöèïà íà êðúãîâèÿ àðãóìåíò, íàðå÷åí ïðèíöèï íàïîñëåäíîòî ðàâåíñòâî. Òîçè ïðèíöèï îòðàçÿâà îñíîâíîòî ñâîéñòâîíà ïúðâîïîíÿòèåòî - çàòâîðåíèÿ õàðàêòåð íà åíåðãèÿòà/ïðîñòðàíñò-âî-âðåìåòî. Âñè÷êè âòîðè÷íè òâúðäåíèÿ è ïîíÿòèÿ â íîâàòà àêñèî-

8 Îñíîâíè ïîëîæåíèÿ íà íîâàòà ôèçè÷íà àêñèîìàòèêà

ìàòèêà ïðåäñòàâëÿâàò U-ìíîæåñòâà - òå ñúäúðæàò ïúðâîïîíÿòèå-òî è ñåáå ñè êàòî åëåìåíò. Íàïðèìåð ñúâêóïíîñòòà îò âñè÷êè ìèñëèå ñúùî ìèñúë (U-ìíîæåñòâî). Íèå ìîæåì äà ãî íàðå÷åì ñúùî ñúçíà-íèå (ñåìàíòè÷íî ðàâåíñòâî). Ìíîæåñòâîòî íà âñè÷êè ôèçè÷íè ñèñ-òåìè å åíåðãèÿ/ïðîñòðàíñòâî-âðåìå/âñåëåíà/ è ò.í., íî âñÿêà ìàòåðè-àëíà ñèñòåìà, êîÿòî èìà ìàñà, ñúùî ñúäúðæà åíåðãèÿ (âèæ óðàâíåíèå-òî íà Àéíùàéí, îòíàñÿùî ñå äî âðúçêàòà ìåæäó ìàñà è åíåðãèÿ E=mc2)èëè ïðîñòðàíñòâî-âðåìå. Ñúãëàñíî òåîðèÿòà íà îòíîñèòåëíîñòòà,âñè÷êè èçâåñòíè ñèñòåìè ñà ïðîñòðàíñòâåíè è âðåìåííè, âúïðåêè ÷åêëàñè÷åñêàòà ìåõàíèêà, êîÿòî ñå îñíîâàâà íà ãåîìåòðèÿòà, ãè ðàçãëåæ-äà êàòî ìàòåðèàëíè òî÷êè èëè ÷àñòèöè áåç ïðîñòðàíñòâî. Îò íåâðî-ôèçèîëîãè÷íà ãëåäíà òî÷êà, ñúçíàíèåòî ïðåäñòàâëÿâà ñïåöèôè÷åí åíåð-ãåòè÷åí ïðîöåñ â ðàìêèòå íà ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî (âèæ áåëåæêà15), êîéòî îòðàçÿâà ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî - âñè÷êè ìèñëè ñà ïðîñò-ðàíñòâåíè è âêëþ÷âàò âðåìå. Òúé êàòî öåëèÿò ôèçè÷åñêè ñâÿò ñå äå-ôèíèðà êàòî åíåðãèÿ/ïðîñòðàíñòâî-âðåìå, ñïîðåä ïðèíöèïà íà ïîñëåä-íîòî ðàâåíñòâî, ñúçíàíèåòî å åêâèâàëåíòíî ìåòàôèçè÷íî îòðàæåíèåíà âñåëåíàòà (âèæ òî÷êà 2. ïî-äîëó). Òúé êàòî âñè÷êè âòîðè÷íè ñúæ-äåíèÿ/ìèñëè â íîâàòà ôèçè÷íà àêñèîìàòèêà ïðåäñòàâëÿâàò U-ìíîæåñò-âà è ñúäúðæàò ñåáå ñè êàòî åëåìåíò, êàòî åëåìåíòúò å åíåðãèÿ/ïðî-ñòðàíñòâî-âðåìå, òÿõíàòà âàëèäíîñò íå çàâèñè îò éåðàðõè÷íèÿ ðåäíà òÿõíîòî ïðåäñòàâÿíå. Òîâà ïðîçðåíèå îïðîñòÿâà òâúðäå ìíîãîíàøèÿ ìèðîãëåä îòíîñíî ñòðóêòóðàòà íà ñâåòà8 è ïðåäïàçâà ÷èòà-òåëÿ îò ëåêîìèñëåí êðèòèöèçúì.

2.2. ÈÍÒÓÈÒÈÂÍÈ ÔÎÐÌÀËÈÑÒÈ×ÍÈ ÒÂÚÐÄÅÍÈß

1. Âñÿêà àêñèîìàòèêà å ïðîäóêò íà ñúçíàíèåòî. Åíåðãèÿ/ïðîñòðàíñò-âî-âðåìå å ïúðâîïîíÿòèåòî íà íîâàòà ôèçè÷íà àêñèîìàòèêà. Âñè÷êèîñòàíàëè ïîíÿòèÿ è òåõíèòå îòíîøåíèÿ ìîãàò äà áúäàò èçâåäåíè îòïúðâîïîíÿòèåòî ïî àêñèîìàòè÷åí ïúò. Ïúðâè÷íàòà àêñèîìà (àêñèî-ìà çà îòíîøåíèå) â íîâàòà àêñèîìàòèêà ãëàñè:

Åíåðãèÿòà å åêâèâàëåíòíà íà ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî

2. Ïúðâîïîíÿòèåòî ïðåäñòàâëÿâà áèòèåòî. Âñè÷êè äîïúëíèòåëíèíàèìåíîâàíèÿ è ñèìâîëè, êîèòî áèõà ìîãëè äà áúäàò èçïîëçâàíè çà íàçâà-íèå íà áèòèåòî êàòî öÿëîòî (ìíîæåñòâîòî íà âñè÷êè ôèçè÷íè ìíî-æåñòâà), ñà åêâèâàëåíòíè íà ïúðâîïîíÿòèåòî. ×åñòî èçïîëçâàíè ñè-íîíèìè ñà: âñåëåíà, êîñìîñ, ñâÿò, ïðèðîäà, Áîã, êîíòèíóóì è ò.í. (âèæ_________________________________

8 Öèòàò îò B. Russell, History of Western Philosophy, George Allen & Unwin,London, 1975, ñòð. 787

Èíòóèòèâíè ôîðìàëèñòè÷íè òâúðäåíèÿ 9

ïî-äîëó). Òîâà ñå íàðè÷à ïðèíöèï íà ïîñëåäíîòî ðàâåíñòâî. Òîé ðàç-êðèâà îñíîâíàòà òàâòîëîãèÿ íà âñè÷êè ïúðâè÷íè ïîíÿòèÿ. Êîãàòîïðèíöèïúò íà ïîñëåäíîòî ðàâåíñòâî ñå ïðèëàãà çà ÷àñòèòå, òîé ñåíàðè÷à ïðèíöèï íà êðúãîâèÿ àðãóìåíò. Ïîñëåäíèÿò å åäèíñòâåíèÿòïðèíöèï íà ìàòåìàòèêàòà è ôèçèêàòà.

3. Ñúçíàíèåòî å ñïåöèôè÷íî íèâî (ñèñòåìà) íà åíåðãèÿòà/ïðî-ñòðàíñòâî-âðåìåòî, êîåòî èìà ñïîñîáíîñòòà äà îòðàçÿâà ïðî-ñòðàíñòâî-âðåìåòî è ñîáñòâåíàòà ñè ïðèðîäà. Âñè÷êè ÷îâåøêè ìèñëèâêëþ÷âàò ïðîñòðàíñòâî è âðåìå. Ñúâêóïíèÿò ïðîäóêò îò âñè÷êè ìèñëèå ñúùî ìèñúë è ìîæå äà áúäå íàðå÷åí ñúçíàíèå (U-ìíîæåñòâî). Ñúç-íàíèåòî å ìåòàôèçè÷íî ïðîñòðàíñòâî-âðåìå. Ñúîáðàçíî ïðèíöèïàíà ïîñëåäíîòî ðàâåíñòâî (2.), ñúçíàíèåòî å ðàâíîñèëíî íà ïúðâîïîíÿ-òèåòî (1.). Åêâèâàëåíòíîñòòà ñ ïúðâîïîíÿòèåòî âêëþ÷âà:

Åíåðãèÿ = Ïðîñòðàíñòâî-âðåìå = Ñúçíàíèå = Âñåëåíà =

Êîñìîñ = Ïðèðîäà = Êîíòèíóóì = Ñèìâîëè = è ò.í. (3-1)

Âñè÷êè îñòàíàëè ôèçè÷íè ïîíÿòèÿ è òâúðäåíèÿ ìîãàò äà áúäàò èçâå-äåíè ïî àêñèîìàòè÷åí ïúò îò ïúðâîïîíÿòèåòî è îòðàçÿâàò àäåêâàò-íî ÿâëåíèÿòà íà áèòèåòî. Íîâàòà àêñèîìàòèêà ñå ïðèäúðæà êúì ïðèí-öèïèòå íà ìàòåìàòè÷åñêèÿ ôîðìàëèçúì è ìîæå äà áúäå åìïèðè÷íî ïðî-âåðåíà. Ïî-äîëó, íà ïúðâî ìÿñòî ùå áúäàò ïðåäñòàâåíè îñíîâíèòåòâúðäåíèÿ, ñëåä êîåòî ùå áúäàò ïðèâåäåíè âàæíè ôèçè÷íè äîêàçà-òåëñòâà çà òÿõíàòà âàëèäíîñò.

2.3. ÅÌÏÈÐÈ×ÍÎ ÏÐÎÂÅÐßÅÌÈ ÒÂÚÐÄÅÍÈß ÈÌÀÒÅÌÀÒÈ×ÅÑÊÈ ÈÇÂÅÆÄÀÍÈß

4. Ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî9 å çàòâîðåíî è áåçêðàéíî (íåîãðàíè÷åíî)Îáÿñíåíèå: Ïðèëàãàòåëíîòî çàòâîðåíî îçíà÷àâà, ÷å ïðîñòðàíñò-

âî-âðåìåòî íÿìà íà÷àëî è êðàé. Ôàêòúò, ÷å ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòîå çàòâîðåíî, ñå ïðèåìà êàòî àïðèîðíî ôèëîñîôñêî ñõâàùàíå, êîåòî ñåïîòâúðæäàâà îò âñè÷êè èçâåñòíè ôèçè÷íè ÿâëåíèÿ, íàïðèìåð îò çàêî-íà çà çàïàçâàíå íà åíåðãèÿòà (9.). Çàòâîðåíèÿò õàðàêòåð íà ïðî-ñòðàíñòâî-âðåìåòî ïî ñúùåñòâî å ñâúðçàí ñ áåçêðàéíîñòòà. Âñè÷êèõàðàêòåðèñòèêè íà ïúðâîïîíÿòèåòî îöåíÿâàò ñúùíîñòòà ìó è ñà ðàâ-_________________________________

9 Îòñåãà íàòàòúê, íèå ùå ãîâîðèì çà ïúðâîïîíÿòèåòî êàòî çà ïðîñòðàíñò-âî-âðåìå èëè åíåðãèÿ, òúé êàòî ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî å åíåðãèÿ è îáðàò-íî. Ñàìî â êîñìîëîãèÿòà ùå èçïîëçâàìå ñèíîíèìà âñåëåíà ïîðàäè íàëîæèëà-òà ñå òàì òðàäèöèÿ.

10 Îñíîâíè ïîëîæåíèÿ íà íîâàòà ôèçè÷íà àêñèîìàòèêà

íîñòîéíè (2. è 18.). Òå ïðåäñòàâëÿâàò U-ìíîæåñòâà.

5. Ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî å íåïðåêúñíàòî, ò.å. â íåãî ëèïñâàò ïðàçíèïðîñòðàíñòâà è å íåõîìîãåííî/äèñêðåòíî.

Îáÿñíåíèå: Íåïðåêúñíàòîñòòà/íåïðåêúñíàòèÿò õàðàêòåð ñëåäâà îòåêâèâàëåíòíîñòòà ìåæäó åíåðãèÿ è ïðîñòðàíñòâî-âðåìå (1.). Òúé êà-òî âñè÷êî å åíåðãèÿ/ïðîñòðàíñòâî-âðåìå, ïîìåæäó èì íÿìà íèùî, êîå-òî äà íå å åíåðãèÿ/ïðîñòðàíñòâî-âðåìå. Ïðàçíî ïðîñòðàíñòâî = âà-êóóì íå ñúùåñòâóâà. Òîâà å ïîãðåøíî ñõâàùàíå âúâ ôèçèêàòà è òðÿá-âà äà áúäå ïðåìàõíàòî. Òî å N-ìíîæåñòâî, èçâåñòíî îùå êàòî ìíî-æåñòâî íà Ðúñåë (N-ìíîæåñòâî å ìíîæåñòâîòî íà âñè÷êè åëåìåíòè,êîåòî íå ñúäúðæà ñåáå ñè êàòî åëåìåíò). Âñè÷êè êîíöåïöèè âúâ ôèçè-êàòà, êîèòî ïðåäñòàâëÿâàò N-ìíîæåñòâà, òðÿáâà äà áúäàò ïðåìàõ-íàòè, çàùîòî òå íÿìàò êîðåëàòè â ðåàëíèÿ ñâÿò.

Ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî å íåõîìîãåííî, çàùîòî ñå ïðîÿâÿâà â ïîñ-òîÿííè êîëè÷åñòâà åíåðãèÿ, èçâåñòíè êàòî êâàíòè10 (12.). Âúçìîæíîå äà áúäàò îïðåäåëåíè íåîãðàíè÷åí áðîé íèâà è ñèñòåìè íà åíåðãèÿòà(6.). Òå ñà àáñòðàêòíè U-ìíîæåñòâà íà ðàçóìà. Íàïðèìåð ïðîòîííî-òî íèâî ñå ñúñòîè îò ïðîòîíè (ñèñòåìè) ñ åäíàêâà ïîñòîÿííà åíåð-ãèÿ. Îò àíòðîïîöåíòðè÷íà ãëåäíà òî÷êà, íÿêîè íèâà ñå îöåíÿâàò êà-òî ìàòåðèÿ, à äðóãè êàòî åíåðãèÿ. Íèâàòà ñà àáñòðàêòíè ìàòå-ìàòè÷åñêè êàòåãîðèè, èìàùè ñòåïåíòà íà êîíòèíóóìà/ïðîñòðàíñò-âî-âðåìåòî - òå ñà áåçêðàéíè (6. è 16.).

6. U-ìíîæåñòâîòî îò åêâèâàëåíòíè ïîñòîÿííè êîëè÷åñòâà åíåðãèÿñå íàðè÷à íèâî. Âñÿêî íèâî ñúñ ñòåïåíòà íà ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî(íà