PGS. Cao Phi Phong

Cập nhật 2017

FOREBRAIN (não trước): chia ra:

1- Hai bán cầu não (cavities: 2 lateral ventricles).

2- Diencephalon (cavity: 3rd ventricle) :

thalamus, hypothalamus, epithalamus & subthalamus

MIDBRAIN(não giữa) (cavity: cerebral aqueduct).

HINDBRAIN(não sau) (cavity: 4th ventricle): chia ra

1-Pons.

2-Cerebellum.

3- Medulla oblongata.

Sự phát triển của não

Não phát triển từ phần sọ ống thần kinh(neural tube).

Phần sọ chia 3 phần:

c

a

v

i

t

y

wall

(3) (5)

Não trước

Não sau

Não giữa

Phân chia tổ chức não bộ và hệ thống não thất

Não trước

Não giữa và

não sau

Cống

não

Thể chai

Vách trong

Thân não Bao gồm não giữa, cầu và hành não Đường đi các bó giữa vỏ não và tủy sống

Chứa nhóm nhân và các sợi liên hệ được biết như thể lưới (reticular formation): kiểm soát mức độ ý thức, nhận thức đau, điều hòa hệ thống tim mạch và hô hấp (include sensory, motor, and autonomic functions; sleep and wakefulness cycles; consciousness; and the regulation of emotional behavior.) Vị trí xuất phát của các dây tk sọ từ dây III đến XII

1. Mái (Roof Plate)

2. Chỏm não(Tegmentum)

3. Phần nền (Basal Portion)

Mái (Tectum)

Vùng phía sau đến não thất

Chỉ ưu thế ở não giữa (midbrain)

Superior and inferior colliculi (“tectal plate”)

Tectal Plate

(tấm mái)

Midbrain

Superior Colliculus: vision

Inferior Colliculus: hearing

Closed Medulla (hành tủy đóng)

Nucleus Gracilis et Cuneatus:

(discriminative touch sensation)

Chỏm não (Tegmentum)

vùng trước đến não thất

+ This is the embryologically oldest areas of the brainstem

+ Area anterior to the tegmentum “added on” during development

(vùng phôi cổ nhất của thân não)

Chỏm não (Tegmentum)

Nhân dây sọ

Precerebellar Nuclei (n. trước tiểu não)

Reticular Formation (hệ lưới)

Các bó

+ đường đi lên vỏ (Ascending Cortical Pathway)

+ đường vòng tiểu não (Cerebellar Circuits)

+ bó đi xuống (Descending Tract)

+ bó ghép (Composite Bundle)

Composite Bundle:

Medial Longitudinal Fasciculus (MLF)

Dorsal Longitudinal Fasciculus (DLF),

Central Tegmental Tract

Precerebellar Nuclei

1. Red Nucleus

2. Vestibular Nucleus

3. Inferior Olivary Nucleus

4. Perhypoglossal Nuclei

5. Accessory Cuneate Nucleus

Tập hợp lan tỏa không rõ ràng tế

bào thần kinh và các sợi tạo thành

mạng lưới

Chạy suốt phần trần của thân não (đầu tủy sống đến phần dưới gian não).

Chức năng bản thể và thực vật

Phát hiện thế kỷ XIX, các nhà sinh

lý học bắt đầu nghiên cứu giữa thế

kỷ XX

2. Vị trí hệ lưới

Giữa sừng bên-sừng sau(tủy sống) Hành não (giữa nhân dây sọ) Mở rộng hơn ở cầu não Ở não giữa nằm dọc theo đường giữa Các nhân không đặc hiệu trong đồi thị

Toàn bộ hệ lưới được sắp xếp trong 3 cột: + giữa (median) + trung gian (medial) + vùng bên(lateral)

Cột giữa (median column)

(Dải dọc 2 bên)

Vị trí: nằm kế đường giữa

Nhân : tập hợp nhân (gọi nhân Raphe)

Lan rộng: từ hành tủy đến não giữa theo chiều dọc 2

bên. Hiện diện trong vùng cận giữa: para medical zone)

Neurons serotonergic

Cột trung gian(medial column)

(thể nêm)

Vị trí: bên đến nhân của cột giữa

Tập hợp tạo nên chủ yếu tế bào lớn(large cells)

+ Giganto cellular nucleus( nhân tế bào khổng lô

+ Nhân lưới đoan cầu não(pontine tegmental)

+ Nhân thể nêm (cunei form) và sub cuneiform

Cột bên (lateral column)

Vị trí: bên đến nhân cột trung gian

Nhân: tập hợp tạo thành chủ yếu tế bào nhỏ

Parvocellular cells(tế bào nhỏ): kiểm soát chủ yếu chức năng

nội tạng

Lan rộng: từ hành tủy đến não giữa

Cắt ngang thân não cho thấy vị trí hệ lưới

Sơ đồ hê lưới thân não:

đường hướng tâm và ly tâm

. Hệ lưới có mối quan hệ gần như toàn bộ nhân thân não.

. Thêm vào các sợi ly tâm từ hệ lưới đi xuống tủy sống và

đi lên não trước.

. Các sợi đi xuống tạo thành bó lưới sống(reticulospinal

tracts) xuất hiện nhiều mực hệ lưới.

. Đường đi lên phóng chiếu xuất hiện nhiều mực của hệ

lưới và ảnh hưởng khu vực rộng của vỏ não

+ Nhiều tb tập trung: tạo thành “nhân” (ở người từ 40 nhân

và dưới nhân)

+ Các nhân lưới và các bó tạo nên cấu trúc phức tạp

+ Liên hệ với nhiều cấu trúc tk trung ương:

- dưới: tủy sống

- trên: vỏ, dưới vỏ và tiểu não

+ Ở hành và cầu, các nhân lưới điều chỉnh hô hấp, nhịp tim,

huyết áp

+ Phần cao cầu và trung não vai trò duy trì ý thức

+ Nhân lưới (PPRF: hệ thống lưới cạnh đường giữa).

Reticular Formation

A. Raphe Nuclei(cột giữa)

B. Central Nuclear Group

C. Lateral Nuclear Group

D. Precerebellar

Reticular Nuclei

A

B

C

D

Tế bào lớn giới hạn 2/3 hệ lưới vùng trung gian

Sợi trục lên và xuống dài

Điều chỉnh hoạt động thần kinh liên hệ vận động

và tư thế, đau, chức năng tự động và thức tỉnh

Tế bào nhỏ: tìm thấy trong vùng bên

Gần nhân vận động dây sọ

Phản xạ phối hợp và hoạt động rập khuôn đơn giản qua trung gian dây sọ

Nhai-nơ-ron kế cận nhân vận động dây V

Cử động môi-nơ-ron gần nhân vận động mặt

Vận động lưỡi- nơ-ron gần nhân hạ thiệt(hypoglossal)

(Parvocellular lan rộng từ vùng bên đến nhân hạ thiệt và mơ hồ đi qua vùng quanh

nhân mặt(VII) và kế cận dây V vđ. Liên hệ đáp ứng vận động phối hợp miệng mặt)

Tế bào kích thước lớn, tế bào đa giác

Sợi trục nhiều nhánh (tiếp xúc nhiều nơ-ron khác)

Tạo mạng lưới phức tạp: cấu trúc lưới hay thể lưới

Magnocellular

Parvocellular reticular formation

RF xung quanh nhân vận động mặt: - tổ chức biểu hiện cảm xúc mặt Paramedian pontine RF: - trung tâm nhìn ngang, chủ yếu các sợi đến MLF Vùng bên đến nhân vận nhãn: - chức năng nhìn dọc, hội tụ

Parvocellular

Tế bào nhỏ tìm thấy vùng bên, tập hợp nơ-ron chức năng: Trung tâm tim mạch Trung tâm hô hấp Trung tâm vận mạch Trung tâm nước bọt Chemoreceptors neurons

4. Các chất dẫn truyền thần kinh của hệ lưới

Ba nhóm catecholaminergic:

+ noradrenergic + adrenergic + dopaminergic Serotoninergic neurones

Cholinergic neurones

Tập hợp nhân thân não tiết chất dẫn truyền thần kinh khác nhau

Sự nối kết chính của sợi trục noradrenergic của locus ceruleus.

Sự nối kết chính các sợi trục serotonergic của nhân Raphe

Sự nối kết chính các sợi trục dopaminergic vùng bụng chỏm não (ventral tegmental)

Sự nối kết chính các sợi trục cholinergic của thân não và nhân nền(basal nuclei)

Hệ thống adrenergic:

. Nhân lục (locus coeruleus) cầu não

. Hoạt động khi thức giấc và ngủ sóng chậm(slow wave

sleep) nhưng ngưng phát ra trong giấc ngủ REM

Neuronal messenger nitric oxide(NO) có thể giữ vai trò

quan trọng trong điều chỉnh hoạt động của noradrenergic

cells trong hệ lưới

NO từ các thụ trạng(dendrites) điều hòa khu vực dòng

chảy của máu trong đồi thị (tập trung nhiều trong lúc thức

và ngủ REM và giảm rõ trong ngủ sóng chậm

Noradrenaline(NA): British)

. Noradrenergic cells vị trí chính trong cầu và hành

. Tế bào từ locus coeruleus trong cầu phóng chiếu lên

vỏ, hệ viền, đồi thị và hạ đồi

. Locus coeruleus liên hệ sự cảnh giác (vigilance)- tỉnh

táo(alertness) với kích thích

Kiểm soát chức năng nội tiết và tim mạch

+ Cột bụng: phối hợp n. mơ hồ (A1 group)

+ Cột lưng: thành phần n. bó đơn độc và n. vận động lưng phế vị

+ Cả 2 phóng thích đến hypothalamus

N. Lục Phóng chiếu lan tỏa đấn vỏ não và tiểu não,

phóng xuống đến thân não và tủy sống

Duy trì sự cảnh giác và đáp ứng với kích thích không mong đợi bên ngoài

Phóng chiếu tủy sống điều chỉnh

px tự động và cảm giác đau

Tủy sống, đặc biệt đến cột tiền hạch giao cảm: tăng cường

kích thích vào nơ-ron vận mạch

Dưới đồi: điều chỉnh tim mạch và nội tiết

+ C1- cột bụng (A1 group)

+ C2- n. bó đơn độc, n. cận

cánh tay (parabrachial) truyền

thông tin dạ dày ruột

+ C3- nhóm nơ-ron gần đường

giữa đầu hành tủy

Hệ thống dopaminergic:

.Dopaminergic cells: vị trí chủ yếu trong não giữa: 2 đường

+ Nigrostriatal path: tế bào trong substantia nigra phóng chiếu đến

striatum

+ Mesolimbocortical path: tế bào ở phần bụng chỏm não (VTA) phóng

chiếu đến vỏ não và hệ viền

.Nigrostriatal path: kiểm soát vận động

.Mesolimbocortical path: liên hệ trong sự thưởng(reward)

và nghiện(addiction)

Liềm đen, vùng cận sau nhân đỏ, vùng bụng đoan não

Liên hệ khởi đầu vận động

(liên hệ cảm xúc, suy nghĩ và

tồn trử trí nhớ): thùy trán, thái

dương và hệ viền

Bó đi xuống đến vùng tk tự động thân não dưới và tủy sống :

Điều hòa nơ-ron giao cảm tiền hạch

Vị trí thành não thất 3: liên hệ kiểm soát nội tiết

Hệ thống serotonergic

Thân tế bào tìm thấy:

. Đuôi nhân raphe (caudal raphe)

. Đầu nhân raphe(rostral raphe)

Chức năng

. Thức tỉnh và tập trung chọn lọc(selective attention)

. Giấc ngủ

. Xử lý thông tin cảm giác(đau)

. Điều hòa trương lực cơ và phản xa khoanh tủy

(Phóng thích xuống hệ thống vận động và

tự động tủy sống: điều hòa trương lực)

(Điều chỉnh đau) (Điều hòa chu kỳ thức ngủ, hành vi xúc động, ăn

vào, điều hòa nhiệt và hành vi tình dục)

Phóng chiếu toàn bộ não trước

Hệ thống cholinergic

Thân tế bào tìm thấy trong

. N.nền Meynert (n.basalis of Meynert: NBM)

. Nơ-ron trung cầu đoan não (pontomesencephalic

tegmental: PMTN)

Hoạt động trong thức tỉnh và giấc ngủ REM

Chức năng

. Thức tỉnh

. Tập trung chọn lọc

. Học tập và nhớ

. Thoái hóa nơ-ron (Alzheimer disease)

Cholinergic neurons trong basal nucleus Meynert và nhân khác trong nền não trước phóng chiếu lan rộng vỏ não giữ vai trò chính trong kích thích vỏ não , trí nhớ và học tập. Sự thoái hóa nơ-ron gặp trong Alzheimer

Nền não trước và nơ-ron cầu não

Cung cấp cho thân não và thalamus, gây thức tỉnh vỏ cả tỉnh táo và lúc mơ

Nhóm cholinergic nền não trước

Hệ thống histaminergic

Thân tế bào tìm thấy trong

. Sau bên vùng hạ đồi(posterior lateral hypothalamus)

. N củ vú(tubero-mamilliary)

Chức năng

. Duy trì sự thức tỉnh của não trước, vai trò quan trọng

trong chu kỳ thức ngủ

Sau bên hạ đồi, nhân củ vú

Duy trì thức tỉnh não trước

Norepinephrin thường là chất kích thích

Serotonin thường là chất ức chế

Dopamin là chất kích thích ở vài vùng và ức chế ở những nơi khác

Các thuốc kích thích và ức chế thể lưới

(ADD: Attention Deficit Disorder)

Bệnh lý

5. Phân loại hệ lưới

Hệ thống lưới: cách phân chia 2 phần theo chức năng khi cắt ngang điểm giữa cầu não 1. Phần nửa trên hay trung- cầu não

2. Phần nửa dưới hay hành- cầu não

Phần trên hay trung- cầu não

Cho đường đi lên đồi thị và vỏ

não còn gọi là phần hệ thống lưới hoạt hóa hướng lên

Vai trò trong hoạt hóa ý thức và

sự thức tỉnh

Phần dưới hay hành- cầu não

Vai trò trong những phản xạ thân não khác nhau + liên quan đến cử động nhãn cầu, + tư thế, + hô hấp, tim mạch, + tiết nước bọt,…

.

HƯỚNG TÂM

LY TÂM

Đường hướng tâm

1. Tủy sống: theo bó lưới sống và theo các đường phụ từ tất cả bó đi lên

2. Thân não hướng tâm từ dây sọ (bao gồm tiền đình)

3. Mái lưới(tectorecular): tectum chuyển xung thị và thính giác

Đường hướng tâm

4. Tiểu não( lưới tiểu não)

5. Hạch nền: trực tiếp và gián tiếp

6. Vỏ não mới(neocortex): sợi vỏ lưới từ vỏ vận động, cảm giác, ổ mắt, trước trán, đỉnh và thùy thái dương,, hồi đai(cingulate gyrus) và bàng hệ từ các sợi tk nguồn gốc từ vỏ não(corticalfugal)

7. Thùy viền: bao gồm amygdaloid, hippocampus

Đường ly tâm

1. Tới tủy sống:

Bó lưới sống xuống; + bó giữa: ức chế + bó bên: kích thích + nối kết sừng trước tủy trực tiếp hay nơ-ron trung gian + nối kết sừng bên thuộc hệ thống giao cảm

2. Tới thân não:

Các sợi lưới cầu(reticulo bulbar) nối kết nhân dây sọ vận động

Đường ly tâm

Thể vân

3. Tới tiểu não 4. Tới nhân đỏ, liềm đen và

tectum trong não giữa 5. Tới đồi thị, nhân dưới đồi thị

(sub- thalamic và hạ đồi (hypothalmus)

6. Tới thể vân(corpus striatum), neocortex, limbic lobe gián tiếp qua thalamus và hypothalamus

7. Chức năng hệ lưới

Trên cơ sở chức năng hai hệ thống chính:

. Hệ lưới hoạt hóa lên (ascending reticular activating system)

. Hệ lưới hoạt hóa xuống (descending reticular activating system)

Ascending and descending axons in

the reticular formation.

Chức năng hệ lưới

. Vai trò trong chu kỳ ngủ và tỉnh táo (wakefulness)

. Trách nhiệm đáp ứng tỉnh táo cảm xúc và của cơ

Kiểm soát trương lực cơ

. Ảnh hưởng tiết nội tiết

. Vai trò chức năng nội tạng

. Ảnh hưởng nhịp xảy ra ngày 1 lần(circadian rhythm)

. Ảnh hưởng trên EEG và học tập

. Điều chỉnh dẫn truyền hướng tâm

. Ảnh hưởng hệ thần kinh tự động

. Hệ lưới phối hợp hoạt động các dây sọ,

. Dẫn truyền và điều chỉnh cảm giác đau chậm(slow pain),

. Vận động có ý thức,

. Hoạt động hệ thần kinh tự động,

. Phân bố chất dẫn truyền thần monoaminergic và cholinergic

kinh trong hệ thần kinh trung ương,

. Hô hấp,

. Giấc ngủ

. Sự thức tỉnh và tỉnh táo.

Hệ lưới hoạt hóa lên

Phóng chiếu lên vỏ não

2 đường:

1. Qua dưới đồi

(subthalamus)

2. Qua đồi thị (thalamus)

Bắt đầu phần thấp hơn

thân não, hướng lên trên

qua cầu não, não giữa,

đồi thị và sau cùng phóng

chiếu lên vỏ não

Ảnh hưởng hoạt hóa của hệ lưới với vỏ não

nhận sợi cảm giác từ tủy sống đi lên thần kinh thị giác, thính giác và tiền đình nhận kích thích từ cấu trúc khác của não bộ đặc biệt qua chất hóa học trung gian (adrenalin) nơ ron thể lưới ở trang thái hoạt động

+ hoạt hóa tb tk trung ương vỏ não + duy trì trạng thái thức tỉnh

Sleep-Wakefulness Control

Các nơron thúc đẩy sự thức tỉnh

Vai trò trong giấc ngủ và thức

. Chiều hướng kích thích mạnh (strong facilitatory) đến

nơ-ron trung ương

. Xung đi vào qua trigeminal lemniscus và visuoauditory

Bằng chứng thí nghiệm

. Cắt bờ trên tủy sống phân cách toàn bộ não - điện thế

hoạt động vỏ cho thấy kiểu desynchronized - cho biết con

vật tỉnh

. Cắt ngang trên củ trên

(superior colliculi) cách ly

toàn bộ thân não.

. Điện hoạt động vỏ não

biểu hiện kiểu đồng bô

(synchronized) cho biết con

vật đang ngủ

. Sang thương lan rộng

ARSA gây ngủ

Đồng bộ và mất đồng bộ của sóng não

Thí nghiệm Magoun và cs + làm tổn thương phần trên thể lưới: con vật ngủ, kích thích phần trên con vật thức ngay + Bn ngủ nhiều do tổn thương thể lưới

Hệ lưới hoạt hóa xuống

(ức chê)

(làm thuận tiên)

Bó lưới tủy sống xuống:

+ giữa: ức chế

+ bên: làm thuận tiện(kích thích)

Chức năng hệ lưới xuống chia làm 2 nhánh chính

1. Phóng chiếu xuống ức chế

(inhibitory reticular)

2. Phóng chiếu xuống làm cho dễ dàng(kích thích)

(facilitatory reticular)

Vai trò hệ lưới trong trương lực cơ

. Chủ yếu hệ lưới đi

xuống điều hòa trương

lực cơ, duy trì tư thế và

thăng bằng

. Trương lực cơ duy

trì bởi hệ lưới kích thích

và ức chế

Bó lưới sống kích thích:

. Xuất phát: hệ lưới cầu và tủy

. Gần vùng sulcomarginal, gần bó tiền đình sống

. Kích thich gấp chi trên và duỗi chi dưới: reflex standing

Bó lưới sống ức chế

. Xuất phát bụng giữa hành tủy

. Bắt chéo và không bắt chéo và đến bên bó vỏ gai

. Kích thích bởi các bó đi xuống tủy của vỏ vận động

. Ức chế dẫn truyền hướng tâm sợi Ia (ức chế px duỗi)

cũng như tiếp hợp tận cùng nơ-ron vận động khác

Phá vỡ px đứng, đi

. Sang thương: tăng phản xạ và tăng trương lực

Kiểm soát trương lực cơ trên tủy sống(supra-spinal)

Các sợi ly tâm đến thoi cơ(muscle spindle), nơ-ron vân

động gamma, nhận xung đến từ trung tâm cao hơn:

. Các sợi kích thích(facilitatory fibres)

. Các sợi ức chế(inhibitory fibres)

có 2 nhánh tác động tế bào vận động gamma Kích thích (FRF): tăng trương lực cơ . ức chế(IRF): giảm . Bình thường có sự cân bằng giữa FRF và IRF

(1) Sợi hướng tâm cảm giác thoi cơ(spindle)

(2) Tế bào alpha, đường px duỗi

(3) Tế bào vận động gamma co sợi thoi cơ

(4) Đường xuống tác động hổ tương alpha, gamma

(Alpha và gamma)

Decorticate ( upper extremities triple flexed, lower extremities extended)

Decerebrate posturing (upper and lower extremities are both extended).

Mất vỏ(decorticate) và mất não(decerebrate)

Decorticate posturing

. Triple flexion of contralateral upper extremity involving the elbow,

wrist, and metacarpophalangeal (MP) joints, along with pronation;

the lower extremity extends.

. The lesion is from the cortex to the midbrain at about the level of

the red nucleus

Decerebrate posturing

. Extension, adduction, and internal rotation of the contralateral

upper and lower extremities, involving all four extremities if bilateral.

. This implies dysfunction from the midbrain level down to the

pontomedullary junction

Flaccid paralysis

Typical motor response associated with lesions below

pontomedullary junction

. Serotoninergic raphe magnus n. ở đường giữa phần

đầu hành tủy

. Noradrenergic cell groups trong cầu não

. Endogenous opiates phóng thích từ nơ-ron

enkephalinergic trong chất xám quanh kênh hoạt hóa

điều chỉnh con đường xuống

Cảm giác nông (nociceptive information)

. Stress: kích thích hệ lưới có thể

tác động hypothalamus, gia tăng

phóng thích CRF, trong khi tác động

trên phần trước tuyến yên phóng

thích ACTH, tăng tiết cortisol

. Gia tăng tiết catecholamine và

gastric HCL

. Kích thích tiết TSH qua

hypothalamus

. Gây phóng thích gonadotrophins

. Chức năng nội tạng như tiết dịch vị, nhu động ruột, nhịp

tim, huyết áp, hô hấp, tiết nước bọt, ói… ảnh hưởng bởi

nhiều trung tâm nằm trong chất lưới hành tủy

. Các ảnh hưởng được thực hiên chủ yếu thông qua hệ

thần kinh thực vật

Các trung khu điều hòa: hệ lưới hành tủy bụng bên điều hòa hô hấp điều hòa huyết áp, vận mạch phản xạ thực vật khác….

Vai trò của locus coeruleus trong chức năng nội tạng

. Cardiovascular, baroreceptor, chemoreceptor và phản xạ

hô hấp

. Tận cùng 2 bên nơ-ron giao cảm tiền hạch trong tủy ngực

Các kiểu thở phối hợp mức tổn thương ở bn hôn mê

1. Deep forebrain—Cheyne-Stokes 2. 2. Midbrain—central neurogenic hyperventilation

3. Rostral pons—apneustic breathing 4. Midpons—cluster breathing

5. Caudal pons or rostral medulla—ataxic breathing 6. Respiratory centers in mid-medulla—respiratory arrest

. Hệ lưới hoạt hóa ảnh hưởng ngủ và thức

. Điều hòa nhịp sinh học ngày đêm

Hoạt hóa toàn bộ vỏ não:

. Kiểu EEG đạt được trong tình

trạng này là mất đồng bộ

(desynchronized) 18-30 Hz

. con vật thức, tỉnh táo và học tập

dễ dàng

Bất hoạt hóa hệ lưới dẫn đến

. EEG kiểu đồng bộ hóa

. Gây ngủ vì vậy con vật không

học đươc

Sự theo dõi