1

مای ی ١ ٣ ٩ ١سال سا ا ا )خورشيدي جريمبدأ ه(

گيري گاهشماري ايراني مبدأ اندازه3737 ميالدي2012-2013/ هجري قمري 1434-1433

آبادي رضا مرادي غياث

:ها افزار تبديل تقويم نرمwww.ghiasabadi.com/calendar

همراه با

مای زمان تان ن ار ان با ی ا می :ها بنگريد به براي آگاهي بيشتر در باره جشن

هاي ملي ايران باستان ها و گردهمايي راهنماي زمانِ جشن 1386، چاپ دوم، از همين نگارنده

1390 مرداد 4: تاريخ انتشار سالنما در وب

2

*

ل ه یو ا و ا سال

ثانيه16 دقيقه و 30 و 08اعت س 1391 ماه يكم فروردين، شنبه سهروز

ميالدي2012 مارس 20 هجري قمري و 1433 الثاني ربيع26برابر با بر مبناي طول سال اعتدالي گاهشماري ايراني

)بنگريد به پيوست پايان سالنما(

. اعالم شده است1391 ماه يكم فروردينشنبه، سه ثانيه روز 27 دقيقه و 44 و 08اعت ، لحظه تحويل سال بر مبناي طول سال متغير سدولتيدر تقويم

و تهران افق در لشوا و رمضان ماه هالل تيرؤ بر ديتأك با (يهالل هاي قمري متوسط و با تركيبي ناشناخته از ماه )همچون چند سال گذشته (امسال يدولت ميتقو در آن بر يمبتن يها مناسبت و يقمر ميتقو: يادآوري ميتقو با مطابق ناچار به سالنما نيا در يرسم التيتعط حال نيا با. ندارد مطابقت است، شده گرفته بكار زين سالنما نيا در كه ينگار ميتقو هشد شناخته يارهايمع و قواعد با وهيش نيا. اند شده ميتنظ) برخي مالحظات ديگر

.است شده اشاره خود يجا در ،)شوند يم مربوط محرم و رمضان يها ماه آغاز اي و ليتعط يروزها به كه يا اندازه تا (موجود اختالف چند به و است يدولت

3

*

ارمغان باد سالي خوش و خرم به همة

ن ی رز ا ی ا اوستا، تشتر يشت

4

ن 1433 االول جمادي/ الثاني ربيع March/ April 2012 ١٣٩١ ورد

ه ه یک ه ه ه دو ه ه ھار آد

26 1 20 27 2 21

28 3 22 29 4 23

1 5 24 2 6 25 3 7 26 4 8 27 5 9 28

6 10 29 7 11 30

8 12 31 9 13 1 10 14 2 11 15 3 12 16 4

13 17 5 14 18 6

15 19 7 16 20 8 17 21 9 18 22 10 19 23 11

20 24 12 21 25 13

22 26 14 23 27 15 24 28 16 25 29 17 26 30 18

27 31 19

وز طبيعتر -13روز جمهوري اسالمي ايران -12نوروز -4نوروز -3نوروز -2نوروز -1 :ها يتعطيلجـشن -13اه جـشن آبانگـ -10نويسي روز شادباش/ روز اميد -6 جشن نخستين شنبه سال -5 شنبه سالچهارجشن نخستين -2جشن نوروز، جشن سال نو -1 :ها جشن

روز، جشن فروردينگان فروردين -19روز، جشن سروشگان سروش -17بدر سيزده

5

April/ May 2012 ١٣٩١ارد 1433 الثاني جمادي/ االول جمادي

ه ه یک ه ه ه دو ه ه ھار آد

28 1 20

29 2 21

30 3 22 1 4 23 2 5 24 3 6 25 4 7 26 5 8 27

6 9 28

7 10 29 8 11 30 9 12 1 10 13 2 11 14 3 12 15 4

13 16 5

14 17 6 15 18 7 16 19 8 17 20 9 18 21 10 19 22 11

20 23 12

21 24 13 22 25 14 23 26 15 24 27 16 25 28 17 26 29 18

27 30 19 28 31 20

شهادت حضرت فاطمه زهرا -6 :ها تعطيلي آوري زرتشت روز پيام/ گاهنبار ميديوزرِم، جشن ميانه بهار، جشن بهاربـد -15 جشن چهلم نوروز -10 ارديبهشتگانجشنروز، ارديبهشت -3 ريآو گياهجشن -2 :ها جشن

6

د 1433 رجب/ الثاني جمادي May/ June 2012 ١٣٩١ اد

ه ه یک ه ه ه دو ه ه ھار آد

29 1 21 1 2 22

2 3 23 3 4 24 4 5 25

5 6 26 6 7 27 7 8 28 8 9 29

9 10 30 10 11 31 11 12 1

12 13 2 13 14 3 14 15 4 15 16 5

16 17 6 17 18 7 18 19 8

19 20 9 20 21 10 21 22 11 22 23 12

23 24 13 24 25 14 25 26 15

26 27 16 27 28 17 28 29 18 29 30 19

30 31 20

بعثت پيامبر اسالم، بيست و هفتم رجب در تقويم دولتي -29 قيام پانزده خرداد/ زادروز امام علي، سيزدهم رجب در تقويم دولتي -15 ه خمينيال درگذشت آيت -14 :ها تعطيلي خردادروز، جشن خردادگان -6 ارغاسوان، جشن گرما -1 :ها جشن

7

June/ July 2012 ١٣٩١ ر 1433 انرمض/ شعبان

ه ه یک ه ه ه دو ه ه ھار آد

1 1 21 2 2 22

3 3 23 4 4 24 5 5 25 6 6 26 7 7 27 8 8 28 9 9 29

10 10 30 11 11 1 12 12 2 13 13 3 14 14 4 15 15 5 16 16 6

17 17 7 18 18 8 19 19 9 20 20 10 21 21 11 22 22 12 23 23 13

24 24 14 25 25 15 26 26 16 27 27 17 28 28 18 29 29 19 1 30 20

2 31 21

زادروز امام قائم -15 :ها تعطيلي خواري خامجشن -15 تيرروز، جشن تيرگان -13 جشن نيلوفر -6 سال نو در گاهشماري گاهنباري/ پاشونك، جشن آغاز تابستان جشن آب -1 :ها جشن

8

د 1433 شوال/ رمضان July/ August 2012 ١٣٩١ اد

ه ه یک ه ه ه دو ه ه ھار آد

3 1 22 4 2 23

5 3 24 6 4 25 7 5 26 8 6 27

9 7 28 10 8 29

11 9 30

12 10 31 13 11 1 14 12 2 15 13 3

16 14 4 17 15 5

18 16 6

19 17 7 20 18 8 21 19 9 22 20 10

23 21 11 24 22 12

25 23 13

26 24 14 27 25 15 28 26 16 29 27 17

30 28 18 1 29 19 2 30 20 3 31 21

عيد فطر -29 شهادت امام علي -20 :ها تعطيلي خواره ميجشن -18 گاهنبار ميديوشـم، جشن ميانه تابستان -15 چله تابستانجشن -10 مردادروز، جشن مردادگان -7 :ها جشن

9

August/ September 2012 ١٣٩١ ور 1433 ذيقعده/ شوال

ه ه یک ه ه ه دو ه ه ھار آد

4 1 22

5 2 23

6 3 24

7 4 25 8 5 26 9 6 27 10 7 28 11 8 29 12 9 30

13 10 31

14 11 1 15 12 2 16 13 3 17 14 4 18 15 5 19 16 6

20 17 7

21 18 8 22 19 9 23 20 10 24 21 11 25 22 12 26 23 13

27 24 14

28 25 15 29 26 16 1 27 17 2 28 18 3 29 19 4 30 20 5 31 21

شهادت امام جعفر صادق -22 :ها تعطيليگاهنبـار -31 بازارجـشن -15شن جـ خـزان -8 عـروج مـاني )/ كـورش (زادروز داراب / شهريورروز، جـشن شـهريورگان -4 كشمين جشن -3 فغديه، جشن خنكي هوا -1 :ها جشن

پايان تابستانشن شَهيم، ج پتيه

10

September/ October 2012 ١٣٩١ 1433 ذيحجه/ ذيقعده

ه ه یک ه ه ه دو ه ه ھار آد

6 1 22

7 2 23 8 3 24 9 4 25 10 5 26 11 6 27 12 7 28

13 8 29

14 9 30 15 10 1 16 11 2 17 12 3 18 13 4 19 14 5

20 15 6

21 16 7 22 17 8 23 18 9 24 19 10 25 20 11 26 21 12

27 22 13

28 23 14 29 24 15 30 25 16 1 26 17 2 27 18 3 28 19

4 29 20 5 30 21

:ها تعطيليروز، جـشن رام -21 مهرگـان شنمهـرروز، جـ -16 آيـين قاليـشويان اردهـال، بازمانـدي از تيرگـان -14 ، جشن تيرروزي وزتيرر -13 سال نو هخامنشي / ميتراكاناجشن -1 :ها جشن

جشن پيروزي كاوه و فريدون/ روزي رام

11

October/ November 2012 ١٣٩١ آبان 1434 محرم/ 1433 ذيحجه

ه ه یک ه ه ه دو ه ه ھار آد

6 1 22

7 2 23

8 3 24 9 4 25 10 5 26

11 6 27 12 7 28 13 8 29 14 9 30

15 10 31 16 11 1 17 12 2

18 13 3 19 14 4 20 15 5 21 16 6

22 17 7 23 18 8 24 19 9

25 20 10 26 21 11 27 22 12 28 23 13

29 24 14 1 25 15 2 26 16

3 27 17 4 28 18 5 29 19 6 30 20

عيد غدير -13 عيد قربان -5 :ها تعطيلي گاهنبار اَياثرَم، جشن ميانه پاييز -15 آبانگانشنروز، ج آبان -10 :ها جشن

12

November/ December 2012 ١٣٩١ آ 1434 صفر/ محرم

ه ه یک ه ه ه دو ه ه ھار آد

7 1 21

8 2 22

9 3 23

10 4 24 11 5 25 12 6 26 13 7 27 14 8 28 15 9 29

16 10 30

17 11 1 18 12 2 19 13 3 20 14 4 21 15 5 22 16 6

23 17 7

24 18 8 25 19 9 26 20 10 27 21 11 28 22 12 29 23 13

30 24 14

1 25 15 2 26 16 3 27 17 4 28 18 5 29 19 6 30 20

هم محرم در تقويم دولتي، دعاشورا -5 ، نهم محرم در تقويم دولتيتاسوعا -4 :ها تعطيلي و پايان پاييز) از مبدأ آغاز تابستان(گاهنبار ميديارِم، جشن ميانه سال گاهنباري )/ چله(جشن شب يلدا -30 آذرگانشنآذرروز، ج -9شن آذرج -1 :ها جشن

13

December 2012/ January 2013 ١٣٩١ دی 1434 االول ربيع/ صفر

ه ه یک ه ه ه دو ه ه ھار آد

7 1 21

8 2 22

9 3 23 10 4 24 11 5 25 12 6 26 13 7 27 14 8 28

15 9 29

16 10 30 17 11 31 18 12 1 19 13 2 20 14 3 21 15 4

22 16 5

23 17 6 24 18 7 25 19 8 26 20 9 27 21 10 28 22 11

29 23 12

1 24 13 2 25 14 3 26 15 4 27 16 5 28 17 6 29 18

7 30 19

شهادت امام رضا -23درگذشت پيامبر اسالم و شهادت امام حسن مجتبي -22 اربعين -14 : ها تعطيلي/ رتراشيجشن پيك -15 خواري گياهشن سيرسور، ج -14 آذرروز، دومين جشن ديگان به دي -8شن بازارج -5 نخستين جشن ديگان/ روز روز ميالد خورشيد، جشن خرم -1 :ها جشن

روز، چهارمين جشن ديگان دين به دي -23 ها درامزينان، جشن درفشجشن -16مهرروز، سومين جشن ديگان به دي

14

ن 1434 الثاني ربيع/ االول ربيع January/ February 2013 ١٣٩١ ھ

ه ه یک ه ه ه دو ه ه ھار آد

8 1 20 9 2 21

10 3 22 11 4 23 12 5 24 13 6 25

14 7 26 15 8 27 16 9 28

17 10 29 18 11 30 19 12 31 20 13 1

21 14 2 22 15 3 23 16 4

24 17 5 25 18 6 26 19 7 27 20 8

28 21 9 29 22 10

30 23 11

1 24 12 2 25 13 3 26 14 4 27 15

5 28 16 6 29 17 7 30 18

انقالب اسالمي يروزيپ -22 زادروز پيامبر اسالم و امام جعفر صادق -10 :ها تعطيليره -5 )كـورش (روز، آغـاز پادشـاهي داراب شـهريور -4 روز، جـشن بهمنگـان بهمن -2 زادروز فردوسي -1 :ها جشن ه، آتـش آبـان -10 جـشن نوســدهـا افـروزي بـر بـام روز، جـشن س /

، جشن بادروزيبادروز -22 ميانه زمستانجشن -15 بازي همگاني نمايش

15

ند 1434 االول جمادي/ الثاني ربيع February/ March 2013 ١٣٩١ ا

ه ه یک ه ه ه دو ه ه ھار آد

8 1 19 9 2 20

10 3 21 11 4 22

12 5 23 13 6 24 14 7 25 15 8 26 16 9 27

17 10 28 18 11 1

19 12 2 20 13 3 21 14 4 22 15 5 23 16 6

24 17 7 25 18 8

26 19 9 27 20 10 28 21 11 29 22 12 1 23 13

2 24 14 3 25 15

4 26 16 5 27 17 6 28 18 7 29 19 8 30 20

ملي شدن صنعت نفت ايران -29 :ها تعطيلي -19 جـشن وخـشنكام -10 جـشن برزگـران / و بـانوان مـين داشت ز اسفندگان، گرامي شناسفندروز، ج -5 بازي همگاني نمايش/ جشن آبساالن، بهارجشن / جشن اسفندي -1 :ها جشن

گاهنبـار / رآخـ چارشـنبه -30آخـر سوري، جشن شب چهارشنبه چارشنبه -29 فروردگان-26 پايان سرايش شاهنامه فردوسي-25 گلدانجشن -20 نوروز رودها جشن هـا در اسـتقبال افروزي بـر بـام آتش/ در درياچه هامون و كوه خواجه)بخش ايراني نجات ( جشن اوشيدر/زرتشت زادروز /)در آخرين روز سال (همسپتمدم، جشن پايان زمستان

از نوروز

16

اي در باره چكيده

گاهشماري جاللي

رضا مرادي غياث آبادي

تـا 485(شاه سـلجوقي الدين ملك ام گاهشماري خورشيديِ اعتدالي است كه در زمان سلطان جاللشود، يك نظ نيز ناميده مي » محدث«و » سلطاني«، »شاهي ملك«هاي گاهشماري جاللي كه به نام

. شاه برگرفته شده است هاي ملك هاي گوناگون آن نيز از نام و لقب آغاز به تنظيم شده و نام) هجري قمري465 . و با تأكيد خاص بر انطباق نوروز يا روز نخست سال با نقطه اعتدال بهاري بوده استهاي ايراني هاي ديرين گاهشماري ساختار بنيادين اين گاهشماري بر مبناي سنت

. ايرانيان براي دستيابي به تقويمي اعتدالي كه حداكثر دقت و انطباق با تقويم طبيعي را داشته باشد، دانست هاي بسيار ديرينه و پرسابقه توان نتيجه و محصول نهايي كوشش گاهشماري جاللي را ميهاي سوم تا پنجم هجري براي تثبيت نوروز در اعتدال بهـاري بـه هايي است كه در سده و ديگر سامانه » خراجي«، »فارسيه«، »معتضدي«هاي و اصالح شده گاهشماري اين گاهشماري، شكل نهايي

هاي گيري تقويم يزدگردي نيز به دليل فقدان كبيسه) يعني در اواخر سده پنجم(در آن زمان . اند سين بودههاي پيشين و پ اند و فاقد دقت كافي، و يا بدون قابليت محاسباتي نظري براي سال رفته كار مي گاهشماري . ده استش يك ماه در هر صد و بيست سال، عمالً از قاعده محاسباتي خود خارج شده؛ در حاليكه در نظام اصلي خود نيز بدون دقت كافي بوده و تا يك ماه با تقويم طبيعي دچار اختالف مي

.تر از آن در جهان به وجود نيامده است هجري خورشيدي فعلي ايران نيز ادامه همان گاهشماري جاللي است و تاكنون دقيقيـا (الملك در شهر اصفهان زيرش خواجه نظام شاه سلجوقي و به احتمال تحت تأثير و شده است، در زمان ملك ناميده مي » شاهي زيج ملك « و زيج پيوسته به آن كه فرايند تنظيم گاهشماري جاللي

بـه » ابن كوشك بيهقي«و » ميمون بن نجيب واسطي«، »محمد بن احمد معموري«، »ابوعباس لوكري«، »ابومظفر اسفزاري«شناسان مشهور آن زمان همچون و با شركت گروهي از تقويم ) شهر ري پرداخت، بطور مستقل در شهر مرو به محاسباتي اي به مطالعه در تقويم مي كه بنا به عاليق شخصي و غير حرفه ) دار مرو خدمتكار خزانه (ي ن خازن اآغاز شد؛ در حاليكه عبدالرحم » عمر خيام «سرپرستي

.رسميت شناخته شده گروه پذيرفته و بمشهور است كه بخشي از محاسبات خازني از سوي اين . جداگانه پرداخت و نتيجه پژوهش خود و از جمله شيوه سنجش نوروز را براي گروه خيام فرستاد روز، بـا 166797التاريخين مبدأ تقويم جاللي با مبدأ هجري قمري فاصله بين . ميالدي ژولي 1079 خراجي و 468 يزدگردي، 448 هجري قمري، 471مبدأ تأسيس تقويم جاللي برابر است با سال

. روز است507497) سلوكي(اسكندري روز و با مبدأ 393813وز، با مبدأ گاهشماري ميالدي ژولي ر170933 روز، با مبدأ خراجي 163173مبدأ تقويم يزدگردي با نقطه اعتدال بهاري بر اساس تعريفي مشخص از طول سال متوسط اعتدالي، اصل ثابت و نهادين در گاهشماري جاللي و يكـي از » نوروز سلطاني / نوروز جاللي «تطبيق روز نخست اين تقويم يا

ناشـناس در ، نويـسنده »زيج ايلخـاني «، خواجه نصير طوسي در » شرح زيج جديد سلطاني«و » شرح سي فصل«بنا به گزارش عبدالعلي محمد بن حسن بيرجندي در . اهداف بنيادگزاران آن بوده است يعي برابري دارد، بلكه طول هر فصل نيز به دليل كوشش براي انطباق روزهاي هر مـاه خورشـيدي بـا ، در اين گاهشماري نه تنها طول سال با تقويم طب »بيك زيج الغ «بيك در و الغ » المنجمين ربيع«

اي در نتيجه مجموع روزهـ . شوند هاي طبيعي برابري داشته و نقاط اعتدال و انقالبين درست در ابتداي هر فصل تقويم جاللي واقع مي هاي همزمان آن، با طول فصل مدت زمان توقف خورشيد در برج روز اسـت كـه كـامالً بـا تقـويم 89) زمستان(ماهه سوم روز و مجموع روزهاي سه 90) پاييز(ماهه سوم روز، مجموع روزهاي سه 93برابر با ) بهار و تابستان (هاي نخست و دوم سال ماه هر يك از سه

. شود ها ديده نمي قويمنظير تقويم جاللي است كه در ديگر ت طبيعي برابري دارد و اين ويژگي بسيار مهم و بيبيك و مال مظفر گنابادي گفت كه نوروز جاللي يا سلطاني، روزي است كه خورشيد تـا زمـان توان بنا به تعريف كامل و كوتاه خواجه نصير طوسي، الغ در تعريف نوروز جاللي يا مبدأ آغاز سال نو مي

. النهار محل به نقطه اعتدال بهاري رسيده باشد عبور از نصف

17

هاي ايراني براي نامگذاري برابرهاي ماهي دوازده بـرج را به عنوان نقطه آغاز سالشماري برگزيد و از نام) ميالدي ژولي622 مارس سال 19(گروه خيام، روز اعتدال بهاريِ شش ماه پيش از هجرت

. ساليانه بهره بردگيـري را بـه دسـت هاي گوناگوني از تعريف طول سـال و قاعـده كبيـسه روزه، منابع موجود شيوه366هاي ل و گزينش سال گيري در گاهشماري جاللي براي افزودن كسر سا در زمينه نظام كبيسه

اي با يكديگر تفـاوت ندازهالدين شيرازي تا ا هاي پيشنهادي يا گزارشي خواجه نصير طوسي، عبدالرحمان خازني، حسن بن حسين شاهنشاه سمناني، عبدالعلي بيرجندي، ميرم چلبي وقطب شيوه. دهند ميهـاي بنيـادين ايـن به گمـان ايـن نگارنـده و بـا در نظـر داشـتن فـرض . هاي گاهشماري جاللي است، تأكيد دارند هاي خماسي كه يكي ديگر از مهمترين ويژگي اما همگي آنها بر وجود كبيسه . دارند

كبيسه در يك 683(گذشته و آينده، شيوه يكسان ذبيح بهروز و احمد بيرشك هر سال مفروض در قابليت محاسبات نظري براي ها با تقويم طبيعي و دارا بودن گاهشماري در تطبيق طول سال و فصل .هاي جاللي و هجري خورشيدي است اي انتقادها، بهترين و كاراترين شيوه اجراي كبيسه رغم وجود پاره هب) ساله2820دوره

:دو يادداشت ديگرضريب مفروض اين مقدار، . گيرد را با دقتي معين در بر مي (y)هاي برجي كه همه تعداد روزهاي متوسط سال (x)ر هر نظام گاهشماري خورشيدي، عبارت است از يافتن تعداد بنياد محاسباتي د -

. روز دانسته شده است242199/0در گاهشماري ايراني . شود، در محاسبات تقويمي نيز طول سال متوسط بكار گرفته مي شـود استفاده مي ) ساعت كامل 24(ر تقسيم شبانروز، از زمان متوسط همانگونه كه د . طول سال، مانند طول شبانروز متغير است -

طـول متغيـر سـال . ثانيـه 46قه و دقي48 ساعت و 5 روز و 365: گيري دارد كه در گاهشماري ايراني عبارت است از هر نظام گاهشماري خورشيدي، تعريفي خاص از طول متوسط سال و قاعده كبيسه گيـري آن هاي جهان تعريف نشده و اصوالً تقويم، محصول تعريف يك نظام گاهشماري از طول متوسط سال و شـيوه كبيـسه در هيچيك از گاهشماري ) رود آنگونه كه در تقويم رسمي ايران بكار مي (

.شده آن است گيري دقيق طول سال متوسط تعريف ني در اندازهطول متغير، كاربردي در تقويم ندارد و ارزش گاهشماري ايرا. است

:براي آگاهي بيشتر بنگريد به .1380هاي فرهنگي، شماري ايراني، تهران، دفتر پژوهش اكرمي، موسي، گاه

.1331بهروز، ذبيح، تقويم و تاريخ در ايران، تهران، .1379رسي، بيرشك، احمد، گاهشماري ايراني، تهران، بنياد دانشنامه فا

نظرهـا در از ايـشان بـراي انجـام چنـدين گفتگـو در زمينـه اخـتالف ( شخـصي ، وبگـاه نگاهي نو بـه گاهـشماري ايرانـي حيدري ماليري، محمد، ). ايراني سپاسگزارم گيري گاهشماري نظام كبيسه

.1316زاده، حسن، گاهشماري در ايران قديم، تهران، كتابخانه طهران، تقي .1375تاريخِ تاريخ در ايران، چاپ دوم، تهران، اميركبير، عبدالهي، رضا،

.1384هاي ملي ايران باستان، همايي ها و گرد راهنماي زمان جشن رضا،آبادي، مرادي غياث .1386هاي ايراني، پنجاه گفتار در زمينه پژوهش- نوروزنامه رضا،آبادي، مرادي غياث

.1381ن، سمت، نبئي، ابوالفضل، گاهشماري در تاريخ، تهراRichards, E. G., Mapping Time- the Calendar and its History, Oxford, 1998. Youschkevitch, A. P. & Rosenfeld, B. A., al- Khayyami, Dictionary of Scientific Biography, VIII, 1973.