Roma e vjeter.Perendoria Romake.

Projekt kurrikular.

Struktura e projektit.

Ku konsiston projekti yne? Etrusket dhe themelimi I Romes Roma sundimtare e italise Roma sunduse e Mesdheut Perandoria Romake Kultura ne Romen e Lashte

Qellimi:Te analizojme tiparet specifike te qyteterimeve antike.

Punoi: Erisa Putro

Etrusket dhe themelimi I Romes

Banoret e pare ne gadishullin Apenin. Ne jug te evropes, ne formen e nje cizmeje futet ne detin

Mesdhe Gadishulli I Apenineve. Ne mijevjecarin e I pr.k. ne kete gad.jetonin shume fise si:latinet,sabinet,etrusket,samnitet,italet etj.

Shteti,arti e kultura etruske. Etrusket krijuan qytetet e tyre te rrethuara me mure,te

pajisura me ujesjelles;zhvilluan bujqesine,zejtarine e tregtine. Ata arriten kulmin e zhvillimit ne vitet 600-500 pr.k.Ne kete periudhe etrusket perfshinin nen ndikimin e tyre qytetin e Romes.Etrusket krijuan nje kulture te larte dhe paten shkrimin e tyre. Besimi I etruskeve ishte politeist. Ata nuk arriten tekrijonin nje shtet te vetem te bashkuar.

Etrusket dhe themelimi I Romes(vazhdim)

Themelimi I Romes. Zbulimet historike tregojne se qyteti I Romes u themelua nga

fiset e vjetra latine dhe sabine. Ne mijevjecarin e I pr.k.latinet u vendosen ne shtate kodrat e lumit Tiber.

Rreth vitit 800 pr.k.ata bashkuan ngulimet e tyre dhe krijuan qytetin e Romes te rrethuar me mure. Ekziston dhe nje legjende per krijimin e qytetit te Romes,sipas saj ajo u formua nga 2 vellezer Romuli dhe Remi.

Periudha e monarkise. Pas Romulit erdhen mbreter te tjere. Monarkia zgjati nga viti 753

pr.k.-509 pr.k. ne krye te monarkise qendronte mbreti.ai komandonte ushtrine dhe ishte kryetar I gjyqit dhe I fese. Prane tij ishte Asambleja Popullore dhe Senati.Popullata e Romes ishte e ndare ne patrice,plebej dhe skllever.Mbreti I fundit shkaktoi pakenaqesi dhe patricet e debuan nga Romane vitin 509 pr.k. ne vend te tij u zgjodhen 2 konsuj per nje periudhe 1 vjecare.

Roma sundimtare e Italise.

Roma sundimtare e Italise.

Pushtimi I territoreve samnite e afroi Romen me kolonite greke,qe gjendeshin ne pjesen jugore te Italise.Disa prej tyre e pranuan nenshtrimin ndajRomes. Ndersa kolonia e Tarantit nuk e pranoi nje fat te tille. Taranti I kerkoi ndihme Pirros,mbretit te Epirit, I cili zbarkoi ne Itali me nje ushtri te madhe te shoqeruar me elefante. Tri beteja zhvilloi Pirroja kunder romakeve. Ne betejen e trete Pirroja u thye dhe u kthye ne Epir. Taranti pranoi nenshtrimin ndaj Romes,e cila u be sundimtare e te gjithe gadishullit.

Ushtria dhe organizimi I saj. Roma krijoi nje force te madhe ushtarake. Sherbimi ne

ushtri perfshihte banoret nga 17-60 vjec. Ushtria ishte e perbere prej legjioneve. Si emblme kishte shqiponjen e cila mbante ne kthetra 1 rrufe. Ushtria hynte ne lufte mjaft e organizuar.

Roma sunduese e mesdheut.

Roma dhe Kartagjena. Kartagjna gjendet ne pjesen vriore te Afrikes. Ishte nje qytet I

zhvilluar,kishte flote te fuqishme dhe zoteronte Mesdheun ku kishte kolonite e saj,di ne Sicili etj. Roma pasi pushtoi Italine synonte te behej sunduese e Mesdheut. Kjo sillte perplasje me Kartagjenen. Ky ishte dhe shkaku I shperthimit te luftrave midis ketyre shteteve qe njihen ne histori si luftrat punike,sepse romaket I quanin kartagjenasit puni. Midis ketyre shteteve u zhvilluan 3 lutra te medha.

Lufta e I Punike(264 pr.k.-241 pr.k) Shpertheu per shkak te Sicilise, te cilen e kishin kartagjenasit.

Roma ndertoi nje flote me 120 anije, te pajisura me ura levizese. Romaket korren fitoren perfundimtare ne bitin 221 pr.k afer ishullit Egardi. Pas kesaj romaket u bene sundimtare tte Sicilise, Sardenjes dhe Korsikes.

Lufta e II PUNIKE(219-201 PR.K.) dhe e III punike(149-146 pr.k)

Lufta e 2-te punike filloi ne 219 pr.k. Ne krye te ushtrise kartagjenase ishte vene komandanti Hanibal. Ne vitin 218 pr.k.,ai vendosi te marshonte nga spanja drejt veriut. Beteja me e famshme qe solli fitoren e Kartagjenes ishte beteja ne Kane,ne vitin 216 pr.k. Romen e mbertheu paniku. Gjeneraliromak Skipioni zbarkoi ushtrine ne Afrike dhe Hanibali u detyrua te linte Italine dhe te kthehej ne atdhe per te mbrojtur qytetin. Beteja u zhvillua ne Zame n 202 pr.k. Ketu romaket dolen fitimtare.

Ne vitin 149 pr.k. romaket zhvilluan Luften E Trete kunder Kartagjenes. Ata pushtuan ,shkaterruan,dogjen dhe e rrafshuan plotesisht qytetin. Roma u be sundimtare e mesdheut.

Sklleverit ne Rome. Pushtimet I sollen Romes numer shume te madh roberish te cilet

u shiten si skllever. Ata punonin kudo: ne bujqesi,ne miniera,ne lundrim etj. Kushtet e veshtira I detyruan sklleverit ne 73 pr.k te benin kryengritje te udhehequr nga Spartaku,te cilen senati romak arriti ta nenshtroje me shume veshtiresi.

Perandoria Romake Provincat romake Roma pasi u be zoteruse e Mesdheut,hodhi syte drejt Lindjes. Roma

vendosi nen sundimin e saj Ilirine,Sirine,Maqedonine,Pergamin dhe Egjiptin.Ne shek II pr.k. shteti I Romes shtrihej nga Spanja ne indi dhe nga Anglia ne Afriken Veriore.Senati e ndau te gjithe territorin ne provinca. Provincat ishin te detyruara te conin ne Rome ‘tributin’,taksen vjetore. Kudo ne perandori perdorej gjuha latine dhe ligji romak.

Lufta per pushtet. Ne Rome filluan te dilnin fig.politike te cilat kerkonin te rrisnin

autoritetin dhe fuqine e tyre,si:Pompeu,Kasi dhe Cezari. Te 3 se bashku bene nje marreveshje qe te perkrahnin njeri tjetrin ne senat. Marrveshja ishte e shkurter sepse Kasi u vra ne lufte,ndersa Pompeu u perpoq te bente per vete senatindhe te nxiste urrejtjen ngdaj Cezarit.Cezari e kuptoi dhe ne vitin 49 pr.k. u nis drejt romes duke u bere sundimtar I saj. Ai u shpall diktator e me pas perandor I saj.Kundershtaret e tij organizuan nje komplot dhe ne vitin44 pr.k. komplotistet me ne krye Brutin,e vrane Cezarin ne Senat.

Vendosja e Perandorise. Dy figura te rendesishme ne Rome ishin Mark Antoni,luftetar dhe

orator I shquar dhe Oktaviani nipi I Cezarit. Keta u perpoqen te merrnin ne dore sundimin e Romes. Konflikti mes tyre perfundoi me fitoren e Oktavianit,I cili mundi ushtrine e Antonit ne Egjipt,ne vitin 31 pr.k. Oktaviani shkalle-shkalle I perqendroi ne duart e veta te gjitha detyrat,qe ne qeverisjen republikane ishin te ndara.Keshtu ai u be sundimtar absolut I Romes. Mbajti titullin e perandorit dhe me pas titullin e Augustit qe do te thote madheshtor,hyjnor. Epoka e Augustit eshte vlersuar si periudha me e ndritur e kultures romake. Ne kete periudhe ne Perandorine Romake jetonin 70 milione banore.

Ndarja dhe renia e perandorise. Ne perandorine Romake guvernatoret e provincave dhe komandantet

e legjioneve ushtarakeu fuqizuan shume dhe shpesh kerkoninte merrnin pushtetin ne Rome. Ne vitin 284 ps,k ushtria ne provincen e Azise caktoi si perandor komandantin e saj Dioklecianin, me origjine ilire. Ky e rriti numrin e ushtrise,forcoi disiplinen dhe e ndau perandorine ne 4 pjese.pas tij vjen Konstandini, edhe ky ilir,I cili mbrojti fene e krishtere.Perandori Teodosi ne vitin 395 ps.k, e ndau perandorine ne 2 pjese,ne perandorine e perendimit me kryeqytet Milanin,dhe ne ate te lindjes me kryeqytet Kostandinopojen.

Jul cezar,Mark Antoni, Pompu.

Kultura ne Romen e Lashte Familja romake Themeli I shoqerise romake ishte familja. Babaiishte kryetari I familjes.

Vajzat mesonin te qendisnin,te kendonin e te luanin ne ndonje vegel muzikore. Femijet nuk flisnin perpara te medhenjve. Ne moshen 6-vjecare ata shkonin ne shkolle. Shtepia romake ishte ne formen e katerkendeshit. Dhoma kryesore ishte ne mesin e shtepise.Ne shtepi gjendej edhe nje pus qe sherbente per grumbullimin e ujrave te shiut. Pallatet e patriceve ishin me shume mjedise te fresketa dhe te ngrohta,plot shtylla,harqe dhe lulishte. Ato kishin pamje madheshtore.

Per tu ndricuar naten perdornin llambat e vajit. Veshja kryesore per burrin dhe gruan ishte tunika. Ajo ishte nje kemishe

prej leshi e thurur ,pa menge. Mbi trup hidhej nje pelerine e cila mbahej nga nje tokez e vendosur mbi sup.

Besimi romak. Romaket e adhuronin natyren dhe cdo fenomen te saj. Ata mendonin se

prapa tyre qendronin perendite mbrojtese. Perendite kryesore ishin: Jupiteri(zot I qiellit,drites,bubullimes)Xhoana(mbrojtese e cdo shtepie), Saturni(mbrojtes I bimeve), Marsi(mbrojtes I luftes), Pale(mbrojtesi I pyjeve dhe kullotave)etj. Romaket nderonin shume perendine mbrojtese te shtepise se tyre ose Larin. Cdo familje kishte perendine e vet mbrojtese.

Ndertimet,arti e kultura. Romaket ishin te zote, jo vetem ne organizimin e shtetit,por edhe

ne ndertime. Shume prej ndertimeve te tyre kane mberritur deri ne ditet tona.

Ne keto ndertime romaket moren harkun,kupolen dhe kolonat ndersa si material : tullat dhe gurin.

Ne cdo qytet kishte banje publike,palester,stadium. Rruget ishin te shtruara me pllaka guri,kanale kullimi dhe trotuare. Qyteti kishte ujsjellesin e vet,biblioteke,tempuj,nje ose disa qendra tregtarete rrethuara me mure.

Te varferit e Romes shkonin ne teater,cirk,banje dhe ushqeheshin ne mensa publike pa para.

Roma ishte qyteti me terheqes I botes. Romaket vlersonin shume artin dhe kulturen greke. Pasi pushtuan Greqine ata sollen ne Rome vepra arti.

Megjithate,romaket zhvilluan kulturen e tyre si : pikturen,sklupturen,letersine,shkencen, te cilat lulezuanvecanerisht ne epoken e Augustit.

Te famshem ishin shkrimtaret e medhenj: Virgjili, Ovidi; mendimtaret:Ciceroni,Senka; historianet: Tacidi,Plutarku; shkenctaret;Plini I vjeter etj.

Ndertimet.

Konkluzionet

Ne kete projekt kurrikullar ne u njohem me shume me jeten e njerezve gjate periudhes se perandorise romake, me kulturen,artin,besimin,etj.