penyata rasmi persidangan dewan undangan ......(1) yang berhormat datuk amar hajah jamilah haji anu...

BELUM DISUNTINGUNEDITED

S A R A W A K

PENYATA RASMI PERSIDANGANDEWAN UNDANGAN NEGERI

DEWAN UNDANGAN NEGERI OFFICIAL REPORTS

MESYUARAT PERTAMA BAGI PENGGAL KETIGAFirst Meeting of the Third Session

9 hingga 18 JULAI 2018

DEWAN UNDANGAN NEGERI SARAWAK KELAPAN BELAS

EIGHTEENTH SARAWAK STATE LEGISLATIVE ASSEMBLY

JUMAAT

13 JULAI 2018

(29 SYAWAL 1439H)

KUCHING

Peringatan untuk Ahli Dewan:Pembetulan yang dicadangkan oleh Ahli Dewan hendaklah disampaikan secara bertulis kepada

Setiausaha Dewan Undangan Negeri Sarawak tidak lewat daripada 13 Ogos 2018

i

KANDUNGAN

1. PEMASYHURAN DARIPADA TUAN SPEAKER……………………………………... 1

2. PERTANYAAN-PERTANYAAN BAGI JAWAPAN-JAWAPAN LISAN.................... 1

(225) Status of rural water supply projects in DUN Tasik Biru dan DUN TanjungDatu………………………………………………………………..........................

2

(226) Pelan sosial ekonomi di kawasan Tubau, Asap, Urun, Murum dan Linau diDUN Murum………………………………………………………………………...

2

(227) Lawas Health Office………………………………………………………………. 3(228) Polisi pembangunan perumahan dan commersial…………………………… 4(229) Status Projek Bekalan Elektrik Luar Bandar di DUN Tanjung Datu………… 5(230) Operations of small divisional councils ………………………………………… 7(231) Sijil dan Brand Halal Sarawak……………………………………………………. 8(232) Program-program pembangunan belia di Sarawak………………………….... 11(233) Membina jalan baru dari Jambatan Sagang (Simunjan) ke Pusat

Pentadbiran Gunung Ngeli……………………………………………………….. 11(234) Government Policies on land development in cities…………………………… 12(235) B40 Orang Ulu to M40 by 2020-2030 in Baram ………………………………... 14(236) Program Desa Wawasan dan Komuniti Bestari di DUN Beting Maro………... 15

3. SAMBUNGAN PERBAHASAN USUL PENGHARGAAN ATAS UCAPANTYT YANG DI-PERTUA NEGERI SARAWAK

(1) Yang Berhormat Datuk Amar Hajah Jamilah Haji Anu - N.3 Tanjung Datu 17(2) Yang Berhormat Datuk Haji Abdul Wahab Bin Aziz - N.38 Kalaka 21(3) Yang Berhormat Encik Martin Ben - N.22 Kedup 23(4) Yang Berhormat Encik Safiee Bin Haji Ahmad - N.43 Daro 25(5) Yang Berhormat Encik Chiew Chiu Sing - N.68 Tanjong Batu 29(6) Yang Berhormat Encik Miro Simuh - N.18 Serembu 30(7) Yang Berhormat Encik Fazzrudin Bin Haji Abdul Rahman - N.6 Tupong 35(8) Yang Berhormat Encik Rolland Duat Anak Jubin - N.48 Meluan 38(9) Yang Berhormat Encik Chukpai Ugon - N.66 Murum 42

(10) Yang Berhormat Encik Majang Anak Renggi - N.70 Samalaju 45(11) Yang Berhormat Ir Aidel Bin Lariwoo - N.24 Sadong Jaya 48(12) Yang Berhormat Encik Ali Anak Biju - N.39 Krian 50(13) Yang Berhormat Encik Mohammad Razi Bin Sitam - N.35 Saribas 54(14) Yang Berhormat Encik Ripin Bin Lamat - N.72 Lambir 55(15) Yang Berhormat Encik Allan Siden Gramong - N.50 Machan 60(16) Yang Berhormat Encik Chong Chieng Jen - N.12 Kota Sentosa 62(17) Yang Berhormat Dato Ranum Anak Mina - N.1 Opar 64(18) Yang Berhormat Datuk Mong Anak Dagang - N.31 Bukit Begunan 66(19) Yang Berhormat Encik Gerald Rentap Jabu - N.36 Layar 68(20) Yang Berhormat Encik Dennis Ngau - N.77 Telang Usan 71(21) Yang Berhormat Dato' Murshid DiRaja Dr Juanda Bin Jaya - N.44

Jemoreng 75(22) Yang Berhormat Datuk Sebastian Ting Chiew Yew - N.73 Piasau 79(23) Yang Berhormat Encik John Anak Ilus - N.23 Bukit Semuja 83(24) Yang Berhormat Encik Wilson Nyabong Anak Ijang - N.61 Pelagus 86

ii

4. PENANGGUHAN MESYUARAT ............................................................................... 105

(25) Yang Berhormat Encik Jefferson Jamit Anak Unyat - N.63 Bukit Goram 89(26) Yang Berhormat Encik See Chee How - N.11 Batu Lintang 93(27) Yang Berhormat Encik Mohd. Chee Bin Kadir - N.40 Kabong 95(28) Yang Berhormat Encik Alexander Anak Vincent - N.49 Ngemah 98(29) Yang Berhormat Dr Haji Hazland Bin Abang Hipni - N.5 Demak Laut 99(30) Yang Berhormat Encik Johnichal Rayong Anak Ngipa - N.33 Engkilili 102

i

SARAWAK

DEWAN UNDANGAN NEGERI SARAWAK YANG KELAPAN BELAS

Penyata Rasmi

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

MESYUARAT PERTAMA BAGI PENGGAL KETIGA

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Jumaat, 13 Julai 2018

Dewan bermesyuarat di Petra Jaya, Kuching pada jam 9.15 pagi

HADIR

Bil. Nama Konstituensi

1. Yang Berhormat Datuk Amar Haji Mohamad Asfia bin Awang Nassar

D.A., P.N.B.S., D.S.A.P., D.I.M.P., P.B.K.

Speaker Dewan Undangan Negeri Sarawak

2. Yang Berhormat Dato Gerawat Gala N.78 Mulu

P.S.B.S., P.B.K.

Timbalan Speaker Dewan Undangan Negeri Sarawak

3. Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman N.8 Satok

Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg D.P. D.A., P.N.B.S., J.B.S.

Ketua Menteri

Menteri Kewangan dan Perancangan Ekonomi

Menteri Pembangunan Bandar dan Sumber Asli

4. Yang Berhormat Datuk Amar Douglas Uggah Embas N.37 Bukit Saban D.A., P.N.B.S., P.G.B.K.

Timbalan Ketua Menteri

Menteri Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan

Wilayah

5. Yang Berhormat Tan Sri Datuk Amar Dr James Jemut Anak Masing N.64 Baleh P.S.M., D.A., P.N.B.S., P.B.S.


Menteri Pembangunan Infrastruktur dan Pengangkutan

6. Yang Berhormat Datuk Amar Haji Awang Tengah Bin Ali Hasan N.82 Bukit Sari D.A., P.N.B.S., P.G.B.K., A.M.N.


Menteri Pembangunan Perindustrian dan Usahawan

Menteri Pembangunan Bandar dan Sumber Asli II

7. Yang Berhormat Dato Sri Wong Soon Koh N.53 Bawang Assan

P.N.B.S., P.G.B.K., A.B.S.

Menteri Perdagangan Antarabangsa dan E-Perdagangan

Menteri Kewangan II

8. Yang Berhormat Dato Sri Michael Manyin Anak Jawong N.21 Tebedu P.N.B.S., P.G.B.K., A.M.N., P.P.T., P.P.D. (Emas)

Menteri Pendidikan, Sains dan Penyelidikan Teknologi

ii

9. Yang Berhormat Dato Sri Hajah Fatimah Abdullah N.56 Dalat

P.N.B.S., P.G.B.K.

Menteri Kebajikan, Kesejahteraan Komuniti, Wanita, Keluarga dan

Pembangunan Kanak-Kanak

10. Yang Berhormat Datuk Prof. Dr Sim Kui Hian N.14 Batu Kawah

P.J.N.

Menteri Kerajaan Tempatan dan Perumahan

11. Yang Berhormat Dato Sri Dr Stephen Rundi Anak Utom N.69 Kemena

P.J.N., A.B.S.

Menteri Bekalan Air Luar Bandar dan Elektrik

12. Yang Berhormat Datuk Haji Talib Bin Zulpilip N.67 Jepak

P.G.B.K., P.B.K., P.P.B., P.P.D., P.P.S.

Menteri di Pejabat Ketua Menteri (Integriti dan Ombudsmen)

13. Yang Berhormat Datuk Haji Abdul Karim Rahman Hamzah N.15 Asajaya

P.G.B.K., P.B.S.

Menteri Pelancongan, Kesenian, Kebudayaan, Belia dan Sukan

14. Yang Berhormat Datuk John Sikie Anak Tayai N.60 Kakus

P.J.N P.B.S.

Menteri Muda Undang-Undang Adat dan Bumiputera

15. Yang Berhormat Datuk Haji Mohd. Naroden Bin Haji Majais N.26 Gedong

P.G.B.K., P.B.S.

Menteri Muda Pembangunan Perusahaan Kecil dan Sederhana dan

Usahawan

16. Yang Berhormat Datuk Francis Harden Anak Hollis N.32 Simanggang

P.G.B.K., P.B.S., A.B.S.

Menteri Muda Kesejahteraan Komuniti

17. Yang Berhormat Datuk Lee Kim Shin N.75 Senadin

P.J.N., K.M.N., P.B.S., P.P.B., B.B.S.

Menteri Muda Pelancongan, Kesenian dan Kebudayaan

18. Yang Berhormat Datuk Haji Julaihi Bin Haji Narawi N.27 Sebuyau

P.G.B.K., P.B.S., K.M.N., P.P.D.

Menteri Muda Jalan Pesisir

19. Yang Berhormat Datuk Dr Jerip Anak Susil N.19 Mambong

P.G.B.K., A.M.N.

Menteri Muda Pengangkutan

20. Yang Berhormat Datuk Liwan Lagang N.65 Belaga

P.J.N., P.P.N., K.M.N., J.B.S.

Menteri Muda Bekalan Air

21. Yang Berhormat Puan Hajah Rosey Binti Haji Yunus N.71 Bekenu

J.B.K., P.P.B., P.P.S., P.B.E.

Menteri Muda Wanita, Keluarga dan Pembangunan Kanak-kanak

22. Yang Berhormat Datu Haji Len Talif Salleh N.41 Kuala Rajang

D.J.B.S., P.B.K., P.P.B.

Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam

Sekitar

23. Yang Berhormat Datuk Roland Sagah Wee Inn N.20 Tarat

P.G.B.K., J.B.K., P.B.S.

Menteri Muda Pembangunan Adat Tanah

iii

24. Yang Berhormat Dr Haji Abdul Rahman Haji Junaidi N.4 Pantai Damai

J.B.S., A.B.S.

Menteri Muda Elektrik Luar Bandar

25. Yang Berhormat Puan Hajah Sharifah Hasidah Binti Sayeed Aman N.7 Samariang

Ghazali

P.T.E.

Menteri Muda Undang-undang, Hubungan Negeri-Persekutuan dan

Pemantauan Projek

26. Yang Berhormat Encik Malcom Mussen Lamoh N.34 Batang Ai

P.B.S., P.T.E.

Menteri Muda Industri dan Pelaburan

27. Yang Berhormat Dr Haji Abdul Rahman Bin Haji Ismail N.79 Bukit Kota

A.B.S., P.T.E.

Menteri Muda Pertanian

28. Yang Berhormat Dr Haji Annuar Bin Rapaee N.55 Nangka

P.T.E.

Menteri Muda Pendidikan dan Penyelidikan Teknologi

Menteri Muda Perumahan dan Kesihatan Awam

29. Yang Berhormat Datu Penguang Manggil N.76 Marudi

D.J.B.S., K.M.N., P.P.C., P.P.B.

Menteri Muda Kerajaan Tempatan

30. Yang Berhormat Encik Abdullah Bin Haji Saidol N.42 Semop

P.T.E.

Menteri Muda Hal Ehwal Korporat

31. Yang Berhormat Datuk Snowdan Lawan N.30 Balai Ringin

P.G.B.K.,A.M.N., P.T.E.

Menteri Muda Belia dan Sukan

32. Yang Berhormat Tan Sri Datuk William Mawan Anak Ikom N.47 Pakan

P.S.M., P.N.B.S., P.G.B.K., A.M.N., P.B.S., P.P.D. (Emas)

33. Yang Berhormat Datuk Amar Hajah Jamilah Haji Anu N.3 Tanjung Datu

D.A., P.B.E., P.P.D (Perak), P.S.B.S, P.B.S.

34. Yang Berhormat Datuk Ambrose Blikau Anak Enturan N.62 Katibas

P.G.B.K., P.B.S., A.M.N.

35. Yang Berhormat Datuk Haji Abdul Wahab Bin Aziz N.38 Kalaka

P.G.B.K., J.B.S., P.P.B., P.P.D.

36. Yang Berhormat Datuk Mong Anak Dagang N.31 Bukit Begunan

P.G.B.K., J.M.N., P.B.S., P.P.D.

37. Yang Berhormat Dato Ranum Anak Mina N.1 Opar

K.M.N., A.M.N., K.P.K., P.J.M., P.P.S., P.P.A., B.B.S., A.B.S., P.S.B.S.

38. Yang Berhormat Puan Hajah Simoi Binti Haji Peri N.28 Lingga

P.T.E. J.B.K.

39. Yang Berhormat Encik Paulus Palu Gumbang N.80 Batu Danau

A.M.N., P.B.S., J.B.K., P.T.E.

40. Yang Berhormat Encik Johnichal Rayong Anak Ngipa N.33 Engkilili

P.T.E.

41. Yang Berhormat Encik Alexander Anak Vincent N.49 Ngemah

K.M.N., P.T.E., P.B.K.

iv

42. Yang Berhormat Dr Haji Hazland Bin Abang Hipni N.5 Demak Laut

P.T.E.

43. Yang Berhormat Encik Martin Ben N.22 Kedup

P.T.E.

44. Yang Berhormat Ir Aidel Bin Lariwoo N.24 Sadong Jaya

P.T.E., P.B.S.

45. Yang Berhormat Encik Mohammad Razi Bin Sitam N.35 Saribas

P.T.E.

46. Yang Berhormat Encik Ripin Bin Lamat N.72 Lambir

J.B.K.,K.M.N., P.T.E.

47. Yang Berhormat Encik Dennis Ngau N.77 Telang Usan

P.T.E.

48. Yang Berhormat Encik Chong Chieng Jen N.12 Kota Sentosa

49. Yang Berhormat Encik Chiew Chiu Sing N.68 Tanjong Batu

50. Yang Berhormat Encik Baru Bian N.81 Ba'Kelalan

51. Yang Berhormat Puan Violet Yong Wui Wui N.10 Pending

52. Yang Berhormat Encik See Chee How N.11 Batu Lintang

53. Yang Berhormat Tuan Haji Razaili Bin Haji Gapor N.29 Beting Maro

P.T.E., P.B.S.

54. Yang Berhormat Encik Yussibnosh Balo N.57 Tellian

55. Yang Berhormat Datuk Sebastian Ting Chiew Yew N.73 Piasau

P.J.N., D.I.M.P. A.B.S.

56. Yang Berhormat Datuk Tiong Thai King N.52 Dudong

J.B.S., P.G.B.K.

57. Yang Berhormat Dato' Sri Huang Tiong Sii N.45 Repok

D.I.M.P., S.S.A.P.

58. Yang Berhormat Dato Henry Harry Anak Jinep N.2 Tasik Biru

P.S.B.S., A.B.S.

59. Yang Berhormat Dato' Murshid DiRaja Dr Juanda Bin Jaya N.44 Jemoreng

DATO' MURSHID DIRAJA, S.S.P.

60. Yang Berhormat Datuk Ding Kuong Hiing N.46 Meradong

A.B.S., P.J.N.

61. Yang Berhormat Encik Ali Anak Biju N.39 Krian

62. Yang Berhormat Encik David Wong Kee Woan N.54 Pelawan

63. Yang Berhormat Puan Irene Mary Chang Oi Ling N.51 Bukit Assek

64. Yang Berhormat Dr Ting Tiong Choon N.74 Pujut

65. Yang Berhormat Ir Lo Khere Chiang N.13 Batu Kitang

B.B.S.

66. Yang Berhormat Encik Wilson Nyabong Anak Ijang N.61 Pelagus

67. Yang Berhormat Encik Miro Simuh N.18 Serembu

68. Yang Berhormat Encik John Anak Ilus N.23 Bukit Semuja

A.P.S.

69. Yang Berhormat Encik Fazzrudin Bin Haji Abdul Rahman N.6 Tupong

70. Yang Berhormat Encik Awla Bin Dris N.25 Simunjan

A.B.S.

71. Yang Berhormat Encik Jefferson Jamit Anak Unyat N.63 Bukit Goram

B.B.S., P.B.S., K.M.N.

v

72. Yang Berhormat Encik Gerald Rentap Jabu N.36 Layar

A.B.S., P.P.N., J.B.K.

73. Yang Berhormat Ir Christopher Gira Anak Sambang N.59 Tamin

P.B.K.

74. Yang Berhormat Encik Rolland Duat Anak Jubin N.48 Meluan

75. Yang Berhormat Encik Abdul Yakub Bin Haji Arbi N.58 Balingian

76. Yang Berhormat Encik Safiee Bin Haji Ahmad N.43 Daro

77. Yang Berhormat Encik Chukpai Ugon N.66 Murum

P.P.N., A.B.S.

78. Yang Berhormat Encik Allan Siden Gramong N.50 Machan

A.B.S.

79. Yang Berhormat Encik Majang Anak Renggi N.70 Samalaju

80. Yang Berhormat Encik Mohd. Chee Bin Kadir N.40 Kabong

A.B.S., P.B.S., P.J.P.N., J.B.S.

TIDAK HADIR (Kebenaran di bawah Peraturan Mesyuarat 81)

Bil. Nama Konstituensi

1. Yang Berhormat Dato Sri Haji Mohammad Ali Mahmud N.17 Stakan

P.N.B.S., D.S.A.P., S.I.M.P., P.P.D.

2. Yang Berhormat Dato' Haji Idris Bin Haji Buang N.16 Muara Tuang

D.I.M.P., A.M.N., P.B.S., A.B.S., P.C.D., P.J.P.N., P.T.E.

3. Yang Berhormat Encik Wong King Wei N.9 Padungan

TURUT HADIR

1.

Encik Semawi bin Mohamad Setiausaha Dewan Undangan Negeri Sarawak

2.

Cik Sharifah Shazzea binti Wan Akil Timbalan Setiausaha Dewan Undangan Negeri Sarawak

3.

Inspektor Johari bin Mudin Bentara Mesyuarat

4.

Inspektor Ismail bin Ali Bentara Mesyuarat

PETUGAS PERSIDANGAN

PEGAWAI UNDANG-UNDANG

1. Encik Harrison anak Aris Jabatan Peguam Besar Negeri Sarawak

PEMBACA PRUF 1.

Puan Dayang Norazan Kartini Binti Dato Pengiran Haji Zen

Dewan Bahasa dan Pustaka Negeri Sarawak

2.

Encik Shamsul Idzham Jamil Dewan Bahasa dan Pustaka Negeri Sarawak

3.

Encik Abdul Rashid bin Subet Dewan Bahasa dan Pustaka Negeri Sarawak

vi

JURUTRENGKAS

1.

Puan Sharlina binti Mushar

Pejabat Setiausaha Kewangan Negeri Sarawak

2.

Puan Anieta Sylvester Pungga

Perbadanan Pembangunan Ekonomi Sarawak

3.

Puan Juliana Lugom Perbadanan Pembangunan Ekonomi Sarawak

4. Puan Dayang Duraiza binti Haji Awang Jangka Lembaga Sumber Asli dan Alam Sekitar

5.

Puan Dzuridah binti Haji Sariee Kementerian Pembangunan Perindustrian dan Usahawan Sarawak

6. Puan Leidiana Azahari Kementerian Utiliti Sarawak

7. Puan Azah Mohamad Jally Jabatan Kebajikan Negeri Sarawak 8. Puan Katerin @ Maria Jamali Dewan Bandaraya Kuching Utara

9. Puan Siti Munirah binti Idris Pustaka Negeri Sarawak

10. Puan Zuriawati binti Mohd Laili Pustaka Negeri Sarawak

11. Puan Nur Izzatul Fatihah Abdullah Jabatan Kerja Raya Sarawak 12. Puan Valarie Jane anak Aitman Pejabat Pembangunan Persekutuan

Negeri Sarawak

13. Puan Rosline Dominic Maon Jabatan Peguam Besar Negeri Sarawak 14. Encik Mohd Alfadjer bin Tuah Jabatan Peguam Besar Negeri Sarawak

15. Puan Noorina Hamdan Universiti Malaysia Sarawak

16. Puan Winnie Vincent Universiti Malaysia Sarawak 17. Puan Meri Sabas Universiti Malaysia Sarawak

18. Puan Doris Francis Harris Universiti Malaysia Sarawak

19. Puan Tamenthi Komarusamy Pejabat Timbalan Setiausaha Kerajaan Negeri

20. Puan Beatrice Dinus Jabatan Imigresen Negeri Sarawak

21. Puan Khadijah Khaider Jabatan Perbendaharaan Negeri Sarawak

22. Puan Sabtuyah binti Adeng Perbadanan Pembangunan Perumahan 23. Puan Mariana binti Brahim Perbadanan Pembangunan Perumahan

24. Puan Nori binti Othman Perbadanan Pembangunan Perumahan

25. Encik Roland Ayak Jabatan Penjara Negeri Sarawak 26. Puan Ratna Airnwati binti Hj Md Junaidi Lembaga Pelancongan Sarawak

27. Puan Emely Edmund Kementerian Pertahanan Malaysia Cawangan Sarawak

28. Cik Asmyrita Husna binti Ahmad Unit Pentadbiran, Jabatan Ketua Menteri 29. Cik Priscilla Empurai Unit Pentadbiran, Jabatan Ketua Menteri

30. Cik Fardianna Sulaiman Ng Unit Pentadbiran, Jabatan Ketua Menteri

31. Encik Abdul Healee bin Bujang Seran Unit Pentadbiran, Jabatan Ketua Menteri 32. Cik Azizah binti Merni Unit Pentadbiran, Jabatan Ketua Menteri

RAKAMAN PROSIDING

1. Encik Mohd Zainal Bujang Jabatan Penyiaran

2. Encik Hussien Haji Shuni Jabatan Penyiaran

3. Encik Edwin Jambol anak Radin Jabatan Penyiaran 4. Encik Syed Faizal bin Wan Dahlan Jabatan Penyiaran

JURUCETAK

1. Encik Awang Faidzul bin Awang Aboone Percetakan Nasional Malaysia Berhad

2. Encik Mohd. Nor Majidi bin Marekan Percetakan Nasional Malaysia Berhad

vii

JURUTEKNIK IT

1. Encik Hibatullah Malek SAINS

2. Encik Abdul Rahman Balemi SAINS

MESSENGER

1. Encik Abang Safry bin Abang Bohari Jabatan Agama Islam Sarawak

2. Encik Herman bin Siss Jabatan Agama Islam Sarawak 3. Encik Moksen bin Sion Jabatan Agama Islam Sarawak

4. Encik Junaidi bin Samsudin Kementerian Kerajaan Tempatan dan Perumahan

5. Encik Christopher Nyenggang anak Jameson Buau

Jabatan Muzium Sarawak

6. Encik Ideris bin Lamit Jabatan Pertanian Sarawak 7. Encik Mohamed Nazeerudin bin Gulam

Mohamed

Kementerian Permodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah

8. Encik Asri bin Abdul Hamid Kementerian Pembangunan Perindustrian dan Usahawan Sarawak

ANGGOTA STAF DEWAN UNDANGAN NEGERI SARAWAK

1. Puan Magdalen anak Nangkai 2. Cik Noria binti Suut 3. Cik Nur Azira binti Abdul Kadir 4. Puan Rabiah Binti Abdul Kadir 5. Puan Siti Norhiza binti Mohd. Yusri 6. Puan Hanisah Abdullah 7. Cik Ily Lyana binti Rosli 8. Cik Nur Shalazia binti Morshidi @ Ramzi 9. Encik Rasdi bin Ahmad @ Tarence Bobby Johnny 10. Puan Mary Kueh Woon Sim 11. Puan Norziana binti Haji Ahmad 12. Encik Harry Harold Daud 13. Puan Katheline Killah 14. Puan Nur Eliana Abdullah 15. Puan Nazmah binti Darham 16. Puan Tracy Liana anak Bana 17. Cik Natasha Nadia Binti Mohamad Saidi 18. Encik Zahari bin Bolhi 19. Encik Mohamad Zailani bin Junaidi 20. Encik Lukas Jammany Anak Kated 21. Encik Hazrin Syah bin Hamzah 22. Encik Alwie bin Haji Ali 23. Cik Hawa binti Morsad 24. Puan Suraya binti Hamden 25. Puan Noraisah binti Ahmad 26. Cik Siti Zalilah binti Samsawi 27. Encik Mohamad Sabqhi Bin Ali 28. Encik Romzi Bin Bujang

viii

PELAJAR LATIHAN INDUSTRI

1. Encik Mohd Zulkhairy bin Mohd Hajemi

2. Cik Marena binti Hazemi 3. Cik Noorain binti Mahli

4. Encik Mohd Naqiuddin bin Bakery

5. Encik Mohd Izzuddin bin Mortadza 6. Cik Nurhaffizah binti Abdullah

BELUM DISUNTING 13 JULAI 2018

1

(Mesyuarat dimulakan pada jam 9:15 pagi)

[Tuan Speaker mempengerusikan Mesyuarat]

DOA

PEMASHYURAN OLEH TUAN SPEAKER

Tuan Speaker: Bismilahirrahmanirrahim. Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh.

Selamat pagi dan salam sejahtera. Ahli-ahli Yang Berhormat, I have granted leave of absence under Standing Order 81 to Yang Berhormat Dato‟ Haji Idris Bin Haji Buang, Honourable Member for N.16 Muara Tuang from today until 18 July 2018 and Yang Berhormat Encik Wong King Wei, Honourable Member for N.9 Padungan for today seating.

PERTANYAAN-PERTANYAAN BAGI JAWAPAN LISAN

Tuan Speaker: Ahli Yang Berhormat Dato Henry Anak Jinep, Tasik Biru. YB Dato Henry Harry Anak Jinep: Selamat pagi, terima kasih Tuan Speaker.

Status of Rural Water Supply Projects in DUN Tasik Biru dan DUN Tanjung Datu

(225) YB Dato Henry Harry Anak Jinep to ask the Minister for Utilities Sarawak: In 2017,

the then Federal Governement announced an allocation fo RM129 million for the Rural Water Supply projects in DUN Tasik Biru dan DUN Tanjung Datu has been approved through Kementerian Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah (KKLW). What is the present status of the above? Menteri Muda Bekalan Air (YB Datuk Liwan Lagang): Terima kasih, Tuan Speaker. For

the information of Ahli Yang Berhormat for Tasik Biru, the Ministry formerly known as KKLW had submitted the necessary information to the Ministry of Finance (MOF) to appoint the consultant for the RM129 million Rural Water Supply project and based on the new circular from MOF dated 29th June 2018, all the Rural Water Supply projects that are currently still under pre contract stage are to be justified and prioritised for EPU approval. YB Dato Henry Harry Anak Jinep: (Soalan Tambahan) Terima kasih Tuan Speaker. Thank

you to Ahli Yang Berhormat Assistant Minister for your answer. Your answer seem very brief now. I thought it have to be lenghty. I have two (2) supplementary questions. Tuan Speaker, Bau is so famous for we have so much gold. All has been explored and extracted. Besides gold, we have all the limestone quarry. We have all the resources in Sarawak. Tapi air tidak

ada. Saya turun Dewan belum mandi lagi. Bau, patutlah bau inilah air tidak ada cukup.

(a) What is your short term or immediate plan to alleviate or remedy water supply problem in Bau? I‟m not only talking about Tasik Biru you know. This is the whole of Bau.

(b) Secondly with the RM20 million approved allocation announced by Yang Amat Berhormat Chief Minister, please tell us how fast can this project will be realised.

Terima kasih.

Menteri Muda Bekalan Air (YB Datuk Liwan Lagang): Terima kasih, Ahli Yang Berhormat Tasik Bilu eh bukan Bilu, Biru…(laughter)… The people of Bau is very fortunate to have this

Yang Berhormat, very compassionate, very committed in dealing with water problem. Kadang-kadang Yang Berhormat ini tidak tahu saya ada masa intimate dengan saya punya


2

isteri pun dia telefon juga…(murmuring)…Terima kasih, Yang Berhormat. Seperti yang saya katakan air ini amat dekat dengan kita. Kita fahami bahawa Bau itu ada emas, Bau ada kuari, jangan lupa Belaga ada dam, Belaga ada hutan, Belaga ada air, tapi kita juga tidak ada air. Oleh yang demikian, the Ministry is really looking into this one very seriously. That is kita punya Minister pun. Anything mentioned on Bau, saya punya Menteri tidak dapat tidur lena you tahu, sebab dia punya isteri pun dari Bau. So we are doing our very best and there

is a workshop to be held on the 19th July 2018 and JBALB will call your goodself to be

involved directly implementing all measures.

Dan bagi RM20 juta yang diumumkan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri tadi, ini juga menunjukkan juga Yang Amat Berhormat Ketua Menteri ini mengambil berat mengenai pemasalahan air yang berlaku di seluruh negeri kita. Sedia maklum bahawa masalah ini bukan masalah kita sendiri, masalah ini dulu adalah berlanjutan daripada di mana pihak Kerajaan Persekutuan tidak memberi kita cukup peruntukan. Oleh yang demikian, pada 19 Julai ini, Ahli Yang Berhormat bagi Tasik Biru, worksyop ada bagaimana untuk kita gunakan peruntukan yang diumum itu, RM20 juta itu supaya penggunaannya ini adalah sesuai dan juga betul mengikut tatacara kewangan. Oleh demikian, make yourself available, JBALB will call you.

Thank you.

Tuan Speaker: Ahli Yang Berhormat, Encik Chukpai Ugon, Murum.

YB Encik Chukpai Ugon: Terima kasih, Tuan Speaker.

Pelan Sosial Ekonomi Di Kawasan Tubau, Asap, Urun, Murum Dan Linau di DUN Murum

(226) YB Encik Chukpai Ugon bertanya kepada Menteri Pemodenan Pertanian, Tanah

Adat dan Pembangunan Wilayah:

(a) Apakah pelan perancangan Adat dan Pembangunan Wilayah; Kerajaan Tanah untuk meningkatkan sosial ekonomi penduduk di kawasan Tubau, Asap, Urun, Murum dan linau di DUN Murum melalui pelan transforamsi ekonomi luar bandar?

(b) Apakan program-program yang telah dilaksanakan bagi tujuan ini?

Menteri Muda Pembangunan Tanah Adat (YB Datuk Roland Sagah Wee Inn): Terima

Kasih, Tuan Speaker. Terima Kasih kepada Ahli YB dari Murum. Untuk makluman Ahli YB bagi Murum, Kerajaan Negeri telah melaksanakan Pelan Transformasi Sosio-Ekonomi yang mempunyai dua (2) matlamat utama iaitu meningkatkan pendapatan dan mengurangkan

jurang pendapatan di antara penduduk bandar dan luar bandar.

Lima (5) teras strategik yang terkandung dalam Pelan Transformasi Sosio-Ekonomi ini adalah mengenal pasti sumber pertumbuhan ekonomi baru, pembangunan semula bandar,

pembangunan sosial, pembangunan alam sekitar dan transformasi luar bandar.

Jawatankuasa Kabinet Negeri juga telah mengambil langkah intervensi bagi memastikan pembangunan sosial ekonomi pertumbuhan luar bandar dan penyampaian perkhidmatan di bawah Pelan Transformasi Negeri dapat dilaksanakan dengan jayanya demi kepentingan rakyat.

Jawatankuasa Kabinet bagi Transformasi Luar bandar (Rural Transformation) bertanggung jawab untuk melihat semua aspek yang melibatkan transformasi luar bandar,

khususnya, jurang dalam penyediaan insfrastruktur asas luar bandar (RBI).

Untuk memacu pembangunan di kawasan luar bandar Kerajaan telah memperuntukkan RM500 juta dalam Rancangan Malaysia Kesepuluh (RMK-10), untuk melaksanakan projek yang berpaksikan rakyat (people centric projects) di bawah inisiatif Rural Transformation Program (RTP). Sejumlah RM2 billion telah diluluskan untuk

meneruskan RTP dalam Kajian Separuh Penggal Racangan Malaysia Kesebelas (RMK-11).


3

Pelbagai program dan projek telah dilaksanakan untuk meningkatkan taraf hidup golongan miskin dan miskin tegar. Ia meliputi pelbagai bentuk bantuan dari segi pertanian, perikanan, perumahan, bekalan air, bekalan letrik, latihan kemahiran, keusahawanan, pembangunan kerja, perkhidmatan perubatan dan bantuan peralatan, pendidikan dan

bantuan kebajikan.

Tuan Speaker, Kerajaan juga mengambil pendekatan yang menyeluruh untuk memperbaiki kedudukan ekonomi dan kebajikan penduduk luar bandar dengan melaksanakan program dan projek yang merangkumi penggunaan infrastruktur, modal insan

dan ekonomi seperti berikut:

i. Meningkatkan kemudahan infrastruktur, liputan kemudahan awam dan ameniti sosial;

ii. Membangun dan memudahcara penggunaan tanah-tanah NCR; iii. Memantapkan penggunaan wilayah yang bersepadu seperti Pusat Pertumbuhan

Desa (RGC), Agensi Penggunaan Tanah Tinggi (HDA), Agensi Penggunaan Ulu Rajang (URDA) dan Agensi Pembangunan Wilayah Utara (NRDA);

iv. Memperluaskan promosi pelaburan sektor swasta ke kawasan luar bandar; v. Mempromosi bidang keusahawanan berasaskan pertanian; vi. Menyediakan akses bagi perkhidmatan Kerajaan di kawasan luar bandar seperti

Pusat Transformasi Luar Bandar; dan vii. Meningkatkan keupayaan komuniti luar bandar melalui pelbagai projek

kemahiran.

Ini adalah the general policy yang merangkumi juga kawasan DUN Murum. Selain itu,

projek-projek yang telah dilaksanakan oleh Jabatan Pertanian Sarawak di kawasan DUN Murum adalah:

i. Projek Penanaman Getah Berkelompok; ii. Skim Bantuan Tanaman Lada; iii. Skim Tanaman Baru Sawit Pekebun Kecil; dan iv. Pelbagai skim pertanian.

YB Encik Chukpai Ugon: Terima Kasih, YB Datuk Menteri Muda di atas jawapan tadi.

Tuan Speaker, (Soalan Tambahan) Saya ada dua (2) soalan tambahan.

(a) Berapakah peruntukan yang telah disalurkan oleh Jabatan Pertanian di kawasan DUN Murum untuk Tahun 2016 sehingga Tahun 2018?

(b) Berapakah jumlah petani mendapat manfaat daripada bantuan ini?

Terima Kasih.


Kasih, Tuan Speaker. Terima Kasih, Ahli YB Murum.

Untuk makluman Ahli Yang Berhormat Murum, jumlah peruntukkan yang telah disalurkan oleh Jabatan Pertanian (DOA) bagi melaksanakan program dan projek pertanian di kawasan DUN Murum untuk Tahun 2016 sehingga 2018 adalah RM14, 682,966.40 dan seramai 735 orang petani telah mendapat manfaat daripada bantuan yang berkenaan.

Terima Kasih.

Lawas Health Office

Tuan Speaker: YB Encik Baru Bian for Ba‟Kelalan. YB Encik Baru Bian bertanya kepada Kementerian Kerajaan Tempatan dan Perumahan:


4

Why was the rental for Lawas Health Office not paid for 30 months? (a) Why has the Lawas Hospital project not recommenced after the retendering which

closed in August 2017? (b) What is the new completion date for the hospital?

(YB N.81 Ba‟Kelalan tiada di tempat duduk)

Tuan Speaker: YB Encik Fazzrudin Bin Haji Abdul Rahman bagi Tupong. YB Encik Fazzrudin Bin Haji Abdul Rahman: Tuan Speaker.

1,2,3 dan 8,

Soalan saya 128.

Tuan Speaker: Sama seperti pantun YB Encik Awla Bin Dris.

Polisi Pembangunan Perumahan dan Commersial

(228) YB Encik Fazzrudin Bin Haji Abdul Rahman bertanya kepada Menteri

Pembangunan Sumber Asli: Apakah polisi Kerajaan dalam meluluskan sesuatu pembangunan perumahan dan “commercial” terutama sekali sepanjang jalan Matang

memandangkan pembangunan di kawasan tersebut akan mengakibatkan laluan lalu lintas semakin padat dan keadaan lalu lintas Jalan Matang sekarang ini amatlah tinggi sekali?

Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam Sekitar (YB Datu Haji Len Talif Salleh): Terima kasih Tuan Speaker, terima kasih Ahli Yang Berhormat bagi

Tupong. Bismillahhirrahmannirrahim. Assalammualaikum Warahmatullahi Wabaratuh. Untuk menjawab persoalan dari YB bagi Tupong, Kerajaan memang mempunyai dasar dalam mengawal pembangunan di satu-satu kawasan bagi negeri Sarawak dan termasuklah di kawasan Tupong. Dasar-dasar ini antara lainnya ialah:

1. Kawasan gunatanah melalui penyediaan Pelan Pembangunan (Structure Plan), Pelan Tempatan (Local Plan) dan Pelan Tindakan (Action Area Plan). Ianya bertujuan untuk memastikan supaya gunatanah seperti Perumahan Komersil, kemudahan-kemudahan awam dan sebagainya di kawasan tersebut teratur dan tidak bercanggah di antara satu sama lain.

2. Mengawal kepadatan pembangunan perumahan berdasarkan kepada lokasi kawasan, keluasan kawasan dan jenis pembangunan agar kawasan tersebut tidak mengalami kesesakan akibat kepadatan penduduk yang terlalu tinggi.

3. Memastikan cadangan pembangunan mengikut sistem sirkulasi (circulation) dan hieraki jalan yang telah ditetapkan. Ini bertujuan agar jalan yang disediakan dapat menampung keperluan trafik, kesan daripada pembangunan tersebut. Selain itu Kerajaan juga akan menambah baik jalan raya sedia ada dari semasa ke semasa mengikut keperluan dan perancangan masa depan.

4. Memastikan sesuatu cadangan pembangunan telah mengambil kira piawaian kawalan pembangunan (Development Control Standard) yang telah ditetapkan oleh Majlis Perancangan Negeri, seperti piawaian tempat letak kereta, penyediaan 10% kawasan lapang serta piawaian anjakan bangunan dan sebagainya. Ini bertujuan agar semua pembangunan yang bakal dilaksanakan adalah lebih terancang dan teratur.


5

Selain dasar-dasar tersebut Kerajaan juga mengambil kira faktor-faktor lain dalam mempertimbangkan pembangunan di sesuatu kawasan. Ini termasuklah mengambil kira maklumat pasaran hartanah dan keadaan ekonomi semasa dalam mempertimbangkan cadangan pembangunan komersil.

Dalam hal ini, pihak Majlis Perancangan Negeri (SPA) sedang mengubal pelan

kegunaan tanah (zoning plan) untuk Jalan Matang bagi memastikan pembangunan masa

depan akan mengurangkan kesesakan lalu lintas di kawasan tersebut. Terima kasih. YB Encik Fazzrudin Bin Haji Abdul Rahman: (Soalan Tambahan) Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih, Yang Berhormat Menteri Muda. Berapakah density kepadatan yang

ditetapkan oleh Majlis Perancangan Negeri (SPA) bagi kawasan Matang untuk pembangunan perumahan khasnya? Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam Sekitar (YB Datu Haji Len Talif Salleh): Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih sekali lagi Ahli Yang Berhormat Tupong. Pembetulan, dari segi dasar LCDA, it does not have the authority to decide on the capacity kepadatan perumahan. Jadi mengikut jenis perumahan misalnya rumah sesebuah berkembar teres 10 unit per ekar; apartment, townhouse, flat and condominium 30 unit per ekar; spectra light bagi kawasan melebihi 10 ekar; bagi rumah teres dan spectra medium; bagi kawasan melebihi 17 ekar; bagi rumah teres 18 unit per ekar; spectra light bagi kawasan melebihi empat (4) ekar; bagi perumahan bertingkat dan juga spectra medium bagi kawasan melebihi lapan (8) ekar; bagi perumahan bertingkat ialah 30 unit per ekar.

Unit Perumahan Bumiputera, rumah teres, permohonan klasifikasi tanah Native kepada tanah zon bercampur (mixed-zone), 12 unit satu ekar. Untuk Perumahan Bumiputera, flat dan apartmen, permohonan klasifikasi tanah native kepada tanah zon bercampur (mixed-zone) 36 unit per ekar dan flat mampu milik 50 unit per ekar dan PPA1M

dan PRIMA 50 unit per ekar. Jadi kepadatan pembangunan perumahan seperti yang telah saya sebutkan tadi diguna pakai untuk lima (5) bahagian utama Sarawak iaitu Kuching, Samarahan, Sibu, Bintulu dan Miri.

Walau bagaimanapun bagi bahagian-bahagian lain ditetapkan kepadatan sebanyak

empat (4) unit per ekar. Bagi rumah sesebuah dan berkembar teres dan 24 unit satu ekar bagi pembangunan apartment, flat, townhouse dan condominium. Manakala bagi

pembangunan jenis perumahan yang lain kepadatan adalah sama seperti yang telah saya sebutkan tadi. Sekian, terima kasih. Tuan Speaker: Yang Berhormat Datuk Amar Hajah Jamilah Haji Anu, Ahli Yang Berhormat

bagi Tanjung Datu.

YB Datuk Amar Hajah Jamilah Anu: Terima kasih, Tuan Speaker.

Status Projek Bekalan Elektrik Luar Bandar di DUN Tanjung Datu

(229) YB Datuk Amar Hajah Jamilah Anu: Satu. Tak nampak. Tak pakai spectacle,

soalan nombor 229, terima kasih.


6

Menteri Muda Elektrik Luar Bandar (YB Dr. Haji Abdul Rahman bin Haji Junaidi):

Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih kepada Yang Berhormat Tanjung Datu di atas

soalan tadi.

Untuk maklumat Ahli Yang Berhormat bagi Tanjung Datu, kerja penyambungan

bekalan elektrik untuk dua (2) buah kampung di kawasan DUN Tanjung Datu iaitu di

Kampung Teluk Melano dan Kampung Teluk Serabang sedang dilaksanakan dan dijangka

siap pada bulan Oktober tahun ini.

Projek Bekalan Elektrik Luar Bandar ini ataupun BELB yang bernilai RM23.5 juta ini

akan memberi manfaat kepada 77 isi rumah di kedua kawasan tersebut apabila siap nanti.

Dan untuk maklumat Ahli Yang Berhormat bagi Tanjung Datu, melalui peruntukkan Kerajaan

Negeri iaitu Rural Transformation Programme, sebanyak 103 isi rumah telah dibekal dengan

tenaga elektrik pada tahun 2017 dengan nilai sebanyak RM515,000.00, dan untuk tahun ini,

dijangka sebanyak 231 permohonan baru akan dilaksanakan dengan Bekalan Elektrik Luar

Bandar untuk kawasan Dewan Undangan Negeri Tanjung Datu.

YB Datuk Amar Hajah Jamilah Anu: Tuan Speaker, saya ada dua (2) soalan tambahan

iaitu:

(a) Berapakah peratusan isi rumah yang sudah mendapat bekalan elektrik di seluruh Dewan Undangan Negeri Tanjung Datu?; dan

(b) Apakah kekangan atau cabaran yang dihadapi untuk melaksanakan projek bekalan elektrik di kawasan Dewan Undangan Negeri Tanjung Datu?

Terima kasih.

Menteri Muda Elektrik Luar Bandar (YB Dr. Haji Abdul Rahman bin Haji Junaidi): Terima kasih,

Tuan Speaker. Terima kasih kepada Yang Berhormat Tanjung Datu. Sehingga ke hari ini, untuk kawasan DUN Tanjung Datu, sebanyak 98% daripada isi rumah di seluruh kawasan Tanjung Datu telahpun mendapat bekalan elektrik hasil daripada pelbagai projek yang dilaksanakan di bawah Program Bekalan Elektrik Luar Bandar. Dan masih terdapat 2% lagi jumlah isi rumah yang masih belum dapat penyaluran elektrik ini, kita cuba mengatasi masalah-masalah supaya baki 2% ini akan dapat dilaksanakan dalam masa-masa yang akan datang.

Dan, antara faktor menyebabkan kelewatan ini, cabaran yang kita hadapi ialah

keadaan kekurangan, ketiadaan kemudahan asas prasarana asas seperti jalan raya di setengah tempat di kawasan Tanjung Datu dan kita juga menunggu penyaluran kewangan kelulusan peruntukan kewangan daripada Kerajaan Persekutuan terutama daripada Kementerian Luar Bandar dan Wilayah, hari ini Kementerian Pembangunan Luar Bandar untuk meneruskan penyaluran dana tersebut kepada pihak Kerajaan Negeri.

Seandainya kedua-dua faktor ini dapat kita atasi iaitu menyediakan jalan raya yang

lengkap di kawasan tersebut dan juga kita mendapat dana tersebut daripada Kerajaan Persekutuan, Insha-Allah kita akan memastikan bahawa keseluruhan kawasan di Tanjung Datu dapat disalurkan dengan bekalan elektrik kerana pihak Kementerian Utiliti Sarawak telahpun menetapkan bahawa pada tahun 2025, kesemua kawasan di seluruh pelosok negeri Sarawak kita harapkan dapat dibekalkan dengan tenaga elektrik melalui pelbagai projek khasnya Projek Bekalan Elektrik Luar Bandar.


7

Terima kasih. Tuan Speaker: Yang Berhormat Encik Gerald Rentap, Ahli Yang Berhormat Layar.

YB Encik Gerald Rentap Jabu: Terima kasih, Tuan Speaker.

Manuk bekokok atas tong, Pagi tok nombor 230.

Operations of Small Divisional Councils

(230) YB Encik Gerald Rentap Jabu bertanya kepada Kementerian Kerajaan Tempatan dan Perumahan: What measures are taken to enable small divisional councils such as Betong District Council to provide full services like urban councils and operate with sufficient staff and allocation? Menteri Muda Kerajaan Tempatan (YB Datu Dr Penguang Manggil): Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih Ahli Yang Berhormat daripada Layar.

Tuan Speaker, Local Authorities or commonly known as Local Government or Local Council represents the tertiary of our Government administration system. They provide the same municipal services required under the law irrespective of whether they are District Council, Municipal Council or City Council. These services include waste collection, cleanliness and sanitation, waste disposal, valuation and rating, licensing of entertainment establishments, provisions and maintenance of public roads, markets, hawkers‟ centres, public parks, recreation grounds, and libraries. In this regard, it is very important that Local Councils have sufficient revenues to cover both its operation and development cost in providing these municipal services. Currently, the main sources of revenue for Local Councils are collection of assessment rates, fees, licensing, Government grants and interest from various investment.

For the information of this august House, in 2017, 23 out of 26 Local Authorities in Sarawak are running with the deficit budget including Betong District Council. Our Ministry has also put in place the necessary control measures to ensure prudent financial management particularly with regards to project procurements and management. And at the same time, we have identified new sources of revenue streams such as increasing the oil palm levy, charging of oil and gas pipelines, dams and cold mines to increase the revenue base. In order to further enhance the effectiveness and efficiency of Local Councils, the Ministry had also done a major restructuring exercise which was approved by the Public Services Commissioner Malaysia in 2016 with a total number of 425 new posts including 22 new posts for Betong District Council.

The Ministry is also carried out business process re-engineering, computerization and developement of apps for a number of co business processes in order to improve service delivery system for the Local Authorities. YB Encik Gerald Rentap Jabu: Terima kasih Assistant Minister. Tuan Speaker, I have two

(2) supplemnetary question.

(a) In view of the huge area of jurisdiction of Betong District Council and also the increase in population, what have the grant being provided to the council to meet the demand?

(b) How much is the total grant been received?


8

Thank you. Menteri Muda Kerajaan Tempatan (YB Datu Dr. Penguang Manggil): Thank you very

much Tuan Speaker. Betong District Council like any other council in Sarawak receive grant from both the State and Federal Government. For maintenance of road and drains, minor infrastructure projects and rural transformation projects. For 2018, Betong District Council receive a sum of RM9,012,000.00 from Federal Government and the sum of RM3 million from the State Government. However, with the new PH Government holding post at Putrajaya, we are not very sure whether or not we will continue to receive as much grant from the Federal Government in years to come. But I am very confident that Hounourable PH Cabinet Members from Sarawak will not let us down. Thank you very much. Tuan Speaker: YB Dato‟ Murshid Diraja Dr Juanda Bin Jaya. (231) YB Dato’ Murshid Diraja Dr Juanda Bin Jaya: Terima kasih Tuan Speaker,

Dua tiga kucing berlari,

Manakan sama si kucing biru, Dua tiga bini dicari, Soalan saya 231.

Sijil dan Brand Halal Sarawak

(231) YB Dato’ Murshid Diraja Dr Juanda Bin Jaya bertanya kepada Ketua Menteri: (a) Apakah plan Kerajaan untuk mewujudkan brand Halal Sarawak ynag tersendiri

memandangkan urusan agama adalah hak Negeri dan Negeri berhak mengeluarkan Sijil Halal sendiri?

(b) Apakah segala spesifikasi halal Sarawak nanti akan terikat dengan spesifikasi JAKIM? Menteri Muda Elektrik Luar Bandar (YB Dr Haji Abdul Rahman Junaidi): (Ketawa kecil)…Susah nak menjawab tu. Tuan Speaker : Honourable Minister, before you reply next time Minister replies should be done according to the quality of the pantun. Menteri Muda Elektrik Luar Bandar (YB Dr Haji Abdul Rahman Junaidi): Saya akan

menjawab pantun tu kemudian nanti. Terima kasih Tuan Speaker. Terima kasih kepada YB Jemoreng atas soalan itu tadi.

Untuk makluman ahli Yang Berhormat Jemoreng, Sarawak telah bermula mengurus sendiri Persijilan Halal bermula tahun 2003, berdasarkan manual prosedur Persijilan Halal, Negeri Sarawak. Berdasarkan keperluan semasa prosedur ini sentiasa ditambah baik. Kita mula menggunakan Manual Prosedur Persijilan Halal Malaysia, atas dasar penyeragaman Prosedur Halal di seluruh Malaysia yang turut digunapakai oleh semua Negeri di Malaysia.

Aspek penyeragaman ini meliputi dua (2) perkara utama, iaitu pertama, penggunaan

satu Logo Halal Malaysia yang sama di seluruh Malaysia. Sesuai dengan hasrat untuk tidak mengelirukan pengguna dan industri khususnya pengimport barangan Malaysia di luar negara dengan wujudnya penggunaan pelbagai Logo Halal sebelum ini. Kedua, manual prosedur Persijilan Halal Malaysia adalah sebagai satu garis panduan umum dalam proses pengeluaran Sijil Pengesahan Halal.

Kuasa menambah atau mengurang atau meminda syarat-syarat Pensijilan serta

meluluskan permohonan halal masih terletak di bawah kuasa Negeri masing-masing. Oleh


9

yang demikian, tiada keperluan untuk mewujudkan Brand Halal sendiri setakat ini dan juga tiada isu bahawa kita terikat kepada spesifikasi halal Jabatan Kemajuan Islam Malaysia atau JAKIM kerana kita sendiri boleh menentukan keperluan-keperluan Pensijilan Halal kita. Terima kasih. YB Dato’ Murshid Diraja Dr Juanda Bin Jaya: (Soalan Tambahan) Tuan Speaker, saya

ada dua (2) soalan tambahan.

(a) Berapa banyak lesen rumah sembelihan halal telah dikeluarkan di Sarawak dan berapa banyak yang telah diberikan sijil diambil tindakan jika tidak mematuhi prosedur syarak?

(b) Apakah bentuk tindakan yang diambil terhadap pemilik Sijil Halal yang melanggar peraturan dan apa pula bentuk insentif bagi yang memiliki Sijil Halal.

Terima kasih. Menteri Muda Elektrik Luar Bandar (YB Dr Haji Abdul Rahman Junaidi): Terima kasih

Tuan Speaker, terima kasih kepada YB Jemoreng atas soalan tambahan tadi.

Untuk menjawap soalan yang pertama, sehingga 2 Julai 2018, sebanyak 24 Lesen Sembelihan atau lebih tepat disebut sebagai Sijil Pengesahan Halal Malaysia Kategori Rumah Sembelihan telah diberi Sijil Pengesahan Halal Malaysia (SPHM). Iaitu enam (6) di Kuching, empat (4) di Samarahan, satu (1) di Serian, satu (1) di Sarikei, empat (4) di Sibu, dua (2) di Bintulu dan enam (6) di Miri. Daripada jumlah tersebut, sebanyak dua (2) buah rumah sembelihan pernah dibatalkan SPHM iaitu pada tahun 2013 dan 2014.

Untuk soalan kedua daripada YB Jemoreng, setiap pelanggaran dalam mematuhi piawaian dan prosedur Persijilan Halal, terbahagi kepada 3 kategori kesalahan seperti berikut:

1. Kesalahan kecil, iaitu kesalahan teknikal yang melibatkan kesalahan dari aspek

kebersihan dan sanitasi yang ringan. Ini termasuklah kebersihan premis, peralatan, pekerja, persekitaran dan juga kawalan makhluk perosak di tempat tersebut. Untuk kesalahan ini, pemohon akan diberi amaran dan arahan pembetulan oleh Pegawai Pemantau;

2. Kesalahan besar iaitu kesalahan teknikal yang merangkumi kesalahan kecil yang

berulang-ulang ataupun tidak mematuhi mana-mana piawaian dan prosedur pensijilan halal Malaysia tetapi tidak melibatkan pelanggaran terhadap hukum syarak. Contohnya ialah pemalsuan sijil halal atau penyalahgunaan logo halal Malaysia dan memberi atau meminjamkan sijil halal asal kepada premis ataupun kepada syarikat lain. Untuk kesalahan jenis ini SPHM boleh digantung serta merta oleh pegawai pemantau dan akan dibawa ke mesyuarat Jawatankuasa Halal Majlis Islam Sarawak untuk keputusan muktamad; dan

3. Kesalahan serius, iaitu kesalahan yang melibatkan pelanggaran terhadap hukum

syarak. Antaranya ialah pengesahan status haram terhadap produk dan bahan ramuan serta peralatan yang digunakan. Percampuran dan penyimpanan antara bahan halal dan bahan produk haram. Memproses haiwan yang tidak sempurna sembelihan atau tidak sempurna mati dan penggunaan alat stanning hingga

menyebabkan haiwan mati ataupun disebut sebagai hayat masbuk. Untuk kesalahan jenis ini, sijil pengesahan halal akan ditarik balik dengan serta merta oleh Pegawai Pemantau dan akan dibawa ke mesyuarat Jawatankuasa Halal Majlis Islam Sarawak untuk keputusan muktamad.


10

Untuk makluman Ahli Yang Berhormat bagi Jemoreng, pada masa ini tiada insentif khusus diberikan kepada pemegang Sijil Pengesahan Halal Malaysia (SPHM) namun demikian, bagi pemilik SPHM yang tidak terdapat sebarang kesalahan semasa pemantauan, permohonan pembaharuan sijil halal mereka akan dipermudahkan. Terima kasih. Tuan Speaker: Yang Berhormat Encik Yussibnosh Balo for Telian. YB Encik Yussibnosh Balo: Terima kasih, Tuan Speaker.

Kal malika serapah Jawa, Tutup dimuka di bawah terbuka.

Program-Program Pembangunan Belia Di Sarawak

(252) YB Encik Yussibnosh Balo bertanya kepada Menteri Pelancongan, Kesenian,

Kebudayaan, Belia dan Sukan: Apakah rancangan Kementerian untuk pembangunan belia melalui sukan di Sarawak dan apakah program-program yang ada untuk negeri Sarawak. Menteri Muda Belia dan Sukan (YB Datuk Snowdan Lawan): Terima kasih, Tuan

Speaker. Terima kasih, Ahli Yang Berhormat. Untuk makluman Ahli Berhormat bagi Telian, Kementerian kita telah membuat beberapa rancangan pembangunan belia melalui sukan di Sarawak. Perancangan pembangunan belia melalui sukan dilaksanakan dengan mewujud-kan pusat pembangunan sukan mewujudkan pusat pembangunan sukan, pusat cemerlang sukan dan pusat atlet sukan. Pusat-pusat ini telah diwujudkan di seluruh negeri Sarawak. Antara program-program yang dilaksanakan adalah seperti berikut:

1. Program mencari belia-belia yang berbakat sukan melalui program pembangunan sukan. Sekiranya belia-belia tersebut mempunyai potensi maka mereka akan dibimbing oleh jurulatih yang kebanyakkannya adalah guru-guru di mana tempat mereka belajar;

2. Program latihan yang lebih intensif berteraskan prestasi atau pun performance

base, di mana belia-belia dilatih di bawah program cemerlang. Belia-belia yang berpotensi daripada program pembangunan sukan diserapkan ke program ini. Program ini juga menumpukan perhatian kepada pembentukan sukan spesifik bagi atlet-atlet yang berumur 13 hingga 21 tahun diperingkat negeri; dan

3. Program belia-belia yang berpotensi untuk dibentuk menjadi wakil negeri dan

negara. Belia-belia yang terlibat akan dilatih di bawah program atlet, di mana mereka akan dikawal selia sepenuhnya untuk memastikan mereka berjaya.

Terima kasih. YB Encik Yussibnosh Balo: (Soalan Tambahan) Tuan Speaker, saya ada dua (2) soalan

tambahan. Tapi sebelum itu, saya ingin melihat kepada apa yang dikatakan oleh Yang Berhormat Menteri Muda tadi pelatih-pelatih guru. Sekiranya guru-guru ini berpindah, maka sukan di kawasan tersebut juga akan menjadi berkurangan. Contohnya di Dalat dulu terkenal dengan kayak. Apabila cikgu tersebut berpindah, kayak pun habis. Jadi, itu yang kita nak lihat. Soalan saya yang pertama ialah, apakah jenis program yang dirancang bagi memperkukuhkan dan menyerlahkan potensi modal insan belia di Sarawak? Yang pertama modal insan. Yang kedua, apabila kita lihat, kebanyakkan belia sekarang banyak terlibat dengan dadah dan sebagainya, gam. Apakah jenis program untuk pembangunan belia yang boleh membantu untuk meningkatkan sahsiah dan jati diri belia di luar Bandar?


11

Terima kasih. Menteri Muda Belia dan Sukan (YB Datuk Snowdan Lawan): Terima kasih, Ahli Yang

Berhormat. Untuk makluman Ahli Yang Berhormat daripada Telian, antara program yang dirancangkan di Kementerian kita untuk memastikan pembangunan dan memperkukuhkan dan menyerlahkan potensi modal insan belia adalah seperti berikut.

i. Program tranformasi belia, ii. Program perkhemahan belia, program perkampungan siswa, program khusus

pemodalan insan; dan sebagainya.

Dan dari sini pihak Kementerian kita dengan bekerjasama agensi-agensi yang tertentu seperti Persatuan Belia ataupun dengan NGO akan sentiasa berusaha untuk membantu dan memperkukuhkan serta menyerlahkan lagi potensi modal insan dikalangan belia di negeri Sarawak ini.

Dan untuk menjawab soalan yang kedua pula, antara program pihak Kementerian kita dengan kerjasama terutamanya dengan pihak SABERKAS, telah melaksanakan program seperti transformasi belia yang kita sebut Kawanku Sayang, Keluargaku Kenang, atau

singkatan dia KKSKKK sejak tahun 2014. Jadi program ini telah bermatlamat untuk membantu belia dan meningkatkan lagi jati diri untuk memupuk kasih sayang terhadap keluarga dan rakan serta mempunyai semangat berpasukan yang tinggi. Sebanyak 51 siri telah diadakan diseluruh Sarawak sejak pada tahun 2014 sehingga tahun ini, 2018. Dengan penglibatan seramai 5009 orang belia, maka program KKSKKK ini seterusnya akan diadakan di kawasan-kawasan di seluruh Sarawak pada masa yang akan datang. Terima kasih. Tuan Speaker: Ahli Yang Berhormat Encik Awla Bin Dris, Simunjan.

YB Encik Awla Bin Dris: Terima kasih, Tuan Speaker. Pantun dua (2) kerat saja.

Di bawah pokok ada tiger, Soalan saya 233.

Membina Jalan Baru Dari Jambatan Sagang (Simunjan) Ke Pusat Pentadbiran Gunung

(233) YB Encik Awla Bin Dris bertanya kepada Menteri Pembangunan Infrastruktur dan Pengangkutan: Adakah Kerajaan bercadang untuk membina jalan baru sepanjang 4.5 kilometer yang menghubungkan Jambatan Sageng (Simunjan) ke Pusat Pentadbiran di Gunung Ngeli? Tuan Speaker:

Satu dua dan tiga,

YB Menteri sila jawab soalan 233. Menteri Muda Jalan Pesisir (YB Datuk Haji Julaihi Bin Haji Narawi): Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih Yang Berhormat bagi kawasan DUN Simunjan. Yang juga tidak kurang hebatnya berpantun, ya. Jadi, saya, nanti di luar kita berpantun, bincang pasal pantun.

Jadi untuk menjawab soalan bagi Ahli Yang Berhormat bagi kawasan N.25 Simunjan, saya memberi jawapannya begini sajalah. Ringkas.


12

Untuk makluman Ahli Yang Berhormat Simunjan cadangan Pembinaan Jalan Baharu menuju ke Pusat Pentadbiran di Gunung Ngeli yang sepatutnya di bawah pembiayaan Kerajaan Negeri Sarawak telah dikemukakan dalam Mid Term Review, RMK-11. Namun,

dukacita dimaklumkan ia tidak diluluskan. YB Encik Awla Bin Dris: (Soalan Tambahan) Soalan tambahan, Tuan Speaker:

(a) Apakah skop kerja pembinaan jalan tersebut? (b) Berapakah anggaran kos pembinaan jalan tersebut?

Menteri Muda Jalan Pesisir (YB Datuk Haji Julaihi Bin Haji Narawi): Terima kasih, Tuan

Speaker. Terima kasih, Ahli Yang Berhormat. Saya juga faham kenapa Ahli Yang Berhormat bagi kawasan N.25 Simunjan bertanya soalan tambahan, walaupun dimaklumkan cadangan ini tidak diluluskan.

Jadi soalan tambahan pertama, suka untuk saya maklumkan di sini bahawa skop kerja pembinaan jalan menuju ke Pusat Pentadbiran Simunjan dari Jambatan Sageng melibatkan pembinaan jalan berturap sepanjang 3.5 kilometer, standard JKR R3 dan untuk kosnya adalah lebih kurang RM15 juta.

Tuan Speaker, saya juga, seperti yang dimaklumkan tadi, cukup faham kenapa Ahli

Yang Berhormat bagi N.25 Simunjan bertanyakan soalan ini dan mengambil berat tentang cadangan ini kerana Pusat Pentadbiran di Simunjan bukan hanya bertanggungjawab mentadbirkan kawasan N.25 Simunjan tetapi juga bertanggung jawab mentadbir kawasan DUN N.26 Gedong, kawasan DUN N.27 Sebuyau dan sebahagian daripada kawasan DUN N.30 Balai Ringin. Jadi memang wajar keperluan ini disemak dan dinilai semula selaras dengan peranan Pusat Pentadbiran Simunjan. Jadi, saya bercadang untuk mengemukakan keperluan ini kepada pihak yang berkaitan dalam masa terdekat. Terima kasih. Tuan Speaker: Ahli Yang Berhormat Datuk Sebastian Ting Chiew Yew, Piasau. YB Datuk Sebastian Ting Chiew Yew: Terima kasih, Tuan Speaker. I don‟t have a pantun.

My question is 234. Thank you.

Government Policies on Land Development In Cities

(234) YB Datuk Sebastian Ting Chiew Yew asked the Minister for Urban Development and Natural Resource: What are the Government‟s policies with regards to land development in cities such as Miri, Kuching, Bintulu and Sibu for controlling the increasing land price and property price that directly increase the financial burden on the people? Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam Sekitar (YB Datu Haji Len Talif Salleh): Terima kasih, Tuan Speaker. I was ready with the pantun. I have seen that Yang Berhormat bagi Piasau tidak mempunyai pantun. But I will give you a pantun.

Lompat si katak lompat,

I can answer the question, soalan 234.

Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih, Yang Berhormat bagi Piasau. Bagi menjawab soalan yang telah dikemukakan oleh Yang Berbahagia, Yang Berhormat bagi Piasau, nilai pasaran hartanah adalah dipengaruhi oleh kuasa pasaran (market forces) dan tidak dikawal oleh mana-mana pihak. Walau bagaimana pun, antara dasar-dasar Kerajaan dalam usaha untuk mengurangkan bebanan kewangan rakyat dan mengimbangi


13

peningkatan nilai hartanah terutamanya kediaman beberapa inisiatif telah dilaksanakan seperti berikut:

(a) Membenarkan pertambahan kepadatan (density) bagi pembangunan perumahan dilaksanakan di bandar-bandar utama. Part of this has been answered in the previous question;

(b) Pembinaan rumah mampu milik (Spektra Lite dan Spektra Medium) oleh pihak

pemaju jika terdapat projek pembangunan untuk perumahan melebihi 10 ekar; (c) Pembinaan rumah mampu milik (Unit Perumahan Bumiputra) jika projek

perumahan meliputi Reclassification of land from Native Are Land to Mixed Zone Land; dan

(d) Menetapkan harga rumah mampu milik iaitu Spektra Lite dan Spektra Medium dan Unit Perumahan Bumiputera supaya mendapat membantu kumpulan sasaran.

Terima kasih. YB Datuk Sebastian Ting Chiew Yew: (SoalanTambahan) Tuan Speaker, I have two (2)

supplementary questions: (a) Apakah perbezaan kepadatan yang dibenarkan untuk pembangunan kediaman di

Kuching, Samarahan, Sibu, Bintulu dan Miri berbanding dahulu dengan sekarang? (b) Berapa harga yang ditetapkan bagi rumah mampu milik yang dikategorikan

sebaga Spektra Lite, Spektra Medium dan Unit Perumahan Bumiputra?

Terima kasih. Menteri Muda Perancangan Bandar, Pentadbiran Tanah dan Alam Sekitar (YB Datu Haji Len Talif Salleh):Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih sekali lagi Yang Berhormat Piasau. Part of the question, I have answered in the previous soalan dari Yang Berhormat Tupong. Nevertheless, untuk makluman secara ringkas bagi Yang Berhormat Piasau, kepadatan perumahan di bandar-bandar tersebut telah ditingkatkan. We have increased

daripada lapan (8) unit seekar kepada 10 unit seekar untuk rumah biasa dan 24 unit seekar kepada 30 unit seekar untuk rumah pangsapuri dan kondominium.

Dan untuk menjawab soalan kedua, harga rumah kediaman bagi Spectra Lite adalah di antara RM100,000.00 hingga RM120,000.00 manakala Spektra Medium dalam

lingkungan RM135,000.00 sehingga RM168,000.00 dan seterusnya bagi Unit Perumahan Bumiputra pula adalah dalam lingkungan RM150,000.00 kepada RM198,000.00. Sekian, terima kasih. Tuan Speaker: Yang Berhormat Encik Dennis Ngau, Telang Usan. YB Encik Dennis Ngau: Terima kasih, Tuan Speaker. Orang Ulu tak pandai buat pantun.

Tapi saya nak pinjam pantun kawan daripada Yang Berhormat Simunjan dan tuju kepada kawan saya Yang Berhormat di Murum.

Di bawah pokok ada tin biru cap tiger, Soalan ini dituju kepada Menteri,

Soalan saya nombor 235.

B40 Orang Ulu to M40 by 2020-2030 in Baram

(235) YB Encik Dennis Ngau bertanya kepada Menteri Kebajikan, Kesejahteraan

Komuniti, Wanita, Keluarga dan Pembangunan Kanak-kanak:


14

(a) Percentage of poverty in Sarawak by Ethnic grouping; (b) Current percentage breakdown of B40 group for Orang Ulu; (c) Strategies and programs implemented and planned in Baram to increase earnings

of B40 Orang Ulu to M40 by 2020-2030?

Menteri Kebajikan, Kesejahteraan Komuniti, Wanita, Keluarga dan Pembangunan Kanak-Kanak (YB Dato Sri Hajah Fatimah Abdullah): Tak apa, tak perlu cari rimanya, yang penting cuba. Tuan Speaker, untuk menjawab soalan bagi Yang Berhormat Telang Usan dan untuk makluman Dewan yang mulia ini, saya terangkan sedikit berkaitan dengan eKasih.

eKasih adalah bank daftar kemiskinan nasional dan ia mengandungi maklumat mengenai kemiskinan bermula dari pada profil individu dan juga ahli keluarga individu tersebut. Dalam eKasih terdapat data tentang rakyat yang tergolong dalam kategori miskin tegar di mana pendapatan isi rumah ialah RM660.00. Ia juga mengandungi data mengenai rakyat kita yang miskin di mana pendapatan isi rumah adalah RM990.00.

Berbagai program dilaksanakan untuk membasmi kemiskinan. Antaranya melalui

program yang dinamakan 1AZAM. AZAM Tani, AZAM Niaga, AZAM Kerja, AZAM Khidmat dan berbagai jabatan juga melaksanakan berbagai program bagi membasmi kemiskinan dan mensejahterakan rakyat kita. Dan apabila pendapatan isi rumah itu meningkat, dan melepasi garis kemiskinan, maka mereka ini dikategori sebagai terkeluar.

Berdasar kepada statistik eKasih bertarikh 2 Julai 2018, ia menunjukkan jumlah

keseluruhan Ketua isi rumah yang berdaftar dalam sistem eKasih bagi negeri Sarawak adalah seramai 120,616 dan daripada jumlah tersebut bilangan Ketua isi rumah yang masih berstatus miskin dan miskin tegar adalah 59,425 iaitu bersamaan dengan 49.3%. Dengan pecahan miskin tegar 18,032 Ketua isi rumah iaitu bersamaan dengan 15% dan yang miskin 41,393 Ketua isi rumah. Ini bersamaan dengan 34.3%.

Untuk makluman Yang Berhormat Telang Usan, setakat ini Kerajaan masih belum

mewujudkan kategori B40 dan pihak SDO hanya mempunyai data dan statistik di bawah sistem eKasih sahaja. Berdasarkan kepada pecahan kategori di bawah sistem eKasih, jumlah keseluruhan bilangan Orang Ulu yang berdaftar dalam sistem eKasih adalah 7,457 Ketua isi rumah. Dan daripada jumlah tersebut, seramai 1,705 Ketua isi rumah di bawah kategori miskin dan 3,174 Ketua Isi Rumah di bawah kategori miskin tegar.

Seperti yang telah saya maklumkan dalam sesi Dewan Undangan Negeri yang lepas, sejak April 2017 Kementerian dengan kerjasama pihak Kerajaan Persekutuan melalui Malaysia Digital Economy (MDEC) telah memperkenalkan program baru iaitu Program

eUsahawan dan eRezeki. Di mana objektif program ini adalah untuk menyelaras keupayaan dan kebolehan peserta berkaitan dengan urusniaga digital dalam kalangan usahawan-usahawan mikro.

Pada tahun ini iaitu Mac 2018, Kementerian telah melancarkan program baru iaitu Program Transformasi Minda dengan objektif untuk mengubah sikap dan minda kumpulan sasaran agar dapat berdikari tanpa bergantung dengan Kerajaan dan juga untuk melahirkan usahawan-usahawan mikro yang positif, yang progresif, berkeyakinan tinggi untuk membentuk satu kehidupan yang sejahtera.


15

YB Encik Dennis Ngau: (Soalan Tambahan) Terima kasih, Dato Sri Menteri. Terima kasih,

Tuan Speaker kerana beri peluang. Saya ingin mohon Yang Berhormat Dato Sri Menteri memberi penjelasan yang lebih terperinci berkenaan satu soalan, pecah tiga.

i. Pecahan statistik mengikut jantina bagi etnik Orang Ulu yang berstatus terkeluar dari eKasih;

ii. Pecahan kaum dalam etnik Orang Ulu yang paling ramai berstatus terkeluar dalam sistem eKasih; dan

iii. Bahagian yang paling ramai punyai etnik Orang Ulu yang berstatus terkeluar mengikut jantina.

Terima kasih. Menteri Kebajikan, Kesejahteraan Komuniti, Wanita, Keluarga dan Pembangunan Kanak-Kanak (YB Dato Sri Hajah Fatimah Abdullah): Tuan Speaker, untuk makluman Ahli Yang Berhormat Telang Usan, berdasarkan statistik ekasih bertarikh 9 Julai ini, yang terkini 9 Julai 2018 menunjukkan jumlah keseluruhan jantina etnik Orang Ulu berstatus terkeluar adalah 2,566 di mana pecahannya ialah lelaki 1,696 ketua isi rumahnya dan perempuan 870 ketua isi rumah yang terkeluar.

Bagi menjawab soalan seterusnya, statistik menunjukkan etnik Kenyah merupakan etnik yang paling tinggi iaitu 737, diikuti oleh etnik Penan dengan jumlah 664 ketua isi rumah, Kayan dengan jumlah 582 ketua isi rumah, Lun Bawang dengan jumlah seramai 373 ketua isi rumah dan Kelabit 210 ketua isi rumah. Bahagian yang paling ramai mempunyai iaitu status terkeluar bahagian Miri seramai 1,298 di mana pecahannya kalau ikut jantina, lelaki dengan jumlah 857 ketua isi rumah manakala perempuan 440 ketua isi rumah. Diikuti oleh bahagian yang lain seperti Kapit, Limbang di mana bilangan etnik Orang Ulu status terkeluar dengan jumlah yang ramai 376 ketua isi rumah di mana lelakinya 226 dan perempuan 150 ketua isi rumah. This is a little bit complicated sebab dia minta etnik dan juga lelaki, perempuan. Biasanya kita tidak melihat lelaki perempuan yang kita lihat yang perlu dibantu asalkan perlu dibantu kita bantu.

Tuan Speaker: Yang Berhormat Tuan Haji Razali Gapor, Beting Maro.

YB Tuan Haji Razali bin Haji Gapor: Terima kasih Tuan Speaker.

Gunung Lesung gagah menawan, Kampung Sepinang menjadi harapan, Komuniti Bistari Desa berwawasan,

Soalan 236 mohon jawapan.

Program Desa Wawasan dan Komuniti Bestari di DUN Beting Maro

(236) YB Tuan Haji Razali bin Haji Gapor bertanya kepada Menteri Permodenan

Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah: Adakah Kerajaan mempunyai perancangan untuk melaksanakan Program Desa Wawasan dan Komuniti Bestari sebagai strategi membangunkan kampung-kampung di luar bandar seperti di DUN Beting Maro? Tuan Speaker: This is a really quality pantun. So I expect the answer will be equally high quality. Menteri Muda Pembangunan Tanah Adat (YB Datuk Roland Sagah Wee Inn): Saya akan jawab dalam bahasa Inggeris Tuan Speaker. Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih, Ahli Yang Berhormat Beting Maro. Untuk maklumat Yang Berhormat Ahli Beting Maro, Program Desa Wawasan yang telah


16

dinamakan semula menjadi Gerakan Desa Wawasan, adalah dikendalikan oleh Kementerian Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah (KKLBW) Malaysia dan juga telah menjadi Kementerian Pembangunan Luar Bandar (KPLB) menjadi pendek. Melalui agensi-agensi di bawah kementerian tersebut di bawah program daya wawasan fokus utama adalah program pembangunan modal insan, ekonomi dan pemasaran produk-produk setempat. Program ini melibatkan Ahli-ahli Jawatankuasa Keselamatan dan Kemajuan Kampung (JKK) agar mereka menjadi ejen penggerak kampung masing-masing. Buat masa ini Kementerian Pembangunan Luar Bandar (KPLB) sedang mengkaji semula program ini. Itu sebab saya tidak ada mood menjawab your pantun.

Manakala program Komuniti Bestari yang kini dikenali sebagai Program Komuniti

1Malaysia dikendalikan oleh Kementerian Komunikasi dan Multimedia Malaysia melalui Jabatan Penerangan Malaysia. Program Komuniti 1Malaysia ini bertujuan untuk:

i. Memperkasakan semangat perpaduan dan kerjasama antara rakyat pelbagai

kaum komuniti setempat; ii. Semangat kesukarelaan dan berdikari; iii. Meningkatkan dan menyebar ilmu pengetahuan; dan iv. Menjadi ejen perubahan dalam komuniti dalam penyebaran maklumat yang sahih.

Buat masa ini, Kementerian Komunikasi dan Multimedia Malaysia (KKMM) juga

sedang mengkaji semula program ini. Ini membuat mood tidak ada.

YB Tuan Haji Razali bin Haji Gapor: (Soalan tambahan) Terima kasih kepada Yang

Berhormat Menteri atas jawapan walaupun agak mendukacitakan. Saya ada dua (2) soalan tambahan untuk faedah kita bersama.

(a) Berapa buahkah kampung di Sarawak yang telah menyertaikan Program Daya

Wawasan ini? (b) Berapakah jumlah Komuniti Bestari yang kini dikenali sebagai Komuniti 1Malaysia

yang telah ditubuhkan di Sarawak?


kasih, Tuan Speaker. Terima kasih, Ahli Yang Berhormat Beting Maro. Sebanyak 738 buah kampung telah menyertai program gerak daya wawasan di seluruh Sarawak. Di kawasan DUN Beting Maro terdapat empat (4) buah kampung di bawah program ini iaitu:

1. Kampung Beladin; 2. Kampung Kalok; 3. Kampung Sepinang; dan 4. Kampung Tambak.

Buat masa ini, terdapat 248 komuniti 1Malaysia yang telah ditubuhkan di seluruh

Sarawak. Program Komuniti 1Malaysia merangkumi 148 Bumiputera Sarawak, 67 kaum Melayu dan 33 kaum Cina. Setakat ini, terdapat hampir 10,000 ahli yang berdaftar di dalam komuniti 1Malaysia di seluruh Sarawak. Bagi kawasan DUN Beting Maro, terdapat dua (2) komuniti 1Malaysia iaitu di Kampung Beladin dan Kampung Dang Esah Tandang Sari, Pusa. Terima kasih. Tuan Speaker: Ahli-ahli Yang Berhormat, question time is up.


17

SAMBUNGAN PERBAHASAN USUL PENGHARGAAN ATAS UCAPAN TUAN YANG TERUTAMA YANG DI-PERTUA NEGERI SARAWAK

Tuan Speaker: Ahli-ahli Yang Berhormat, under Standing Order 31(8), I hereby limit

members‟ speeches on Tuan Yang Terutama‟s address to a maximum of 10 minutes. I call upon the Honourable Member for Tanjung Datu. YB Datuk Amar Datin Patinggi Hajah Jamilah Binti Haji Anu: Bismillahirahmanirahim. Terima kasih Tuan Speaker atas peluang untuk membawa usul penghargaan atas ucapan Tuan Yang Terutama yang di-Pertua Negeri Sarawak semasa perasmian Persidangan Dewan kali ini. Sesungguhnya, ucapan Tuan Yang Terutama yang di-Pertua Negeri Sarawak Isnin lalu memberi inspirasi dan suntikan semangat kepada kita semua selaku wakil rakyat untuk kita terus memperjuangkan pembangunan yang seimbang kepada seluruh rakyat Sarawak yang kita sayangi.

Saya juga ingin merakamkan ucapan tahniah kepada semua Yang Berhormat Ahli Parlimen dari Sarawak semasa PRU yang ke-14 yang lepas walaupun Barisan Nasional tewas tetapi Sarawak dapat mempertahankan 19 daripada 32 kerusi dan juga ucapan tahniah atas pelantikan Yang Amat Berhormat Perdana Menteri Malaysia yang ke-7 pada PRU yang lepas. Jelas kita melihat bahawa suara rakyat semakin lantang mahukan perubahan, khususnya di peringkat nasional. Ini jelas membuktikan bahawa kita di Malaysia telah mempraktikkan politik matang kerana sama-sama menjulang erti perpaduan demi keamanan dan kestabilan negara. The power that politicians have, is just an illusion. Real power belongs to the people. Syabas.

PRU ke-14 yang lepas merupakan satu wake-up call kepada kita semua Ahli Yang

Berhormat dalam mendukungkan amanah rakyat dengan lebih prihatin dan bertindak lebih pantas lagi di kawasan masing-masing. Suara rakyat suara keramat. Rata-rata rakyat di Sarawak mahu agar pembangunan infra di kawasan DUN diperhebatkan lagi, baik bina baru infra asas, membaik pulih dan menaik taraf prasarana yang sedia ada agar rakyat dapat merasakan suasana persekitaran yang mereka lama impikan, selaras dengan aliran teknologi semasa. Dengan melihat kepada senario politik semasa dan kehendak dari rakyat menerusi keputusan PRU ke-14 yang lepas, maka saya selaku Ahli Yang Berhormat bagi DUN N.3 Tanjung Datu ingin mengutarakan perkara-perkara berikut demi kelestarian politik pembangunan di kawasan saya.

Status Projek Jambatan Sungai Rambungan

Ahli Dewan yang saya hormati, kawasan saya pada setiap hujung minggu mahupun pada hari-hari baisa memang sentiasa dikunjungi orang ramai yang meliputi masyarakat tempatan mahupun pelancong dari dalam dan luar Negara. Ini adalah kerana Lundu terkenal dengan tarikan eko-pelancongannya seperti keindahan pulau dan pantai di Pugu, Sematan dan Pueh. Belum lagi ditambah dengan keindahan flora dan fauna di Taman Negara Gunung Gading dan Taman Negara Tanjung Datu serta pusat perlindungan hidupan liar Simunsam. Selain menggunakan jalan utama Bau-Lundu, pengunjung lebih gemar menggunakan jalan Rambungan–Sampadi untuk ke Pekan Lundu. Pada masa kini, pengunjung menggunakan feri Rambungan sebagai jalan perhubungan ke Lundu yang mana kesesakan sering berlaku terutamanya pada hujung minggu mahupun pada musim cuti.

Sebagaimana yang telah dimaklumkan, projek pembinaan jambatan Sungai Rambungan telah diluluskan melalui Kerajaan Persekutuan sebanyak, kalau difahamkan RM130 juta. Sehubungan dengan itu, saya ingin mengetahui berkenaan dengan status projek tersebut dan berharap ianya dilaksanakan supaya rakyat tidak menganggap projek tersebut hanya sekadar menabur janji manis. We need to move away from the politics of talking, to the politics of doing.


18

Projek Pembangunan Industri Padi Tanjung Purun

Saya ingin merakamkan juga setinggi-tinggi terima kasih kepada Kementerian MANRED di atas peruntukan sebanyak RM9.12 juta yang telah digunakan untuk kerja-kerja pembersihan dan perataan tanah di kawasan petak padi serta membina dan menaik taraf infrastruktur pengairan dan saliran di skim pengairan Tanjung Purun. Sehubungan dengan itu, saya memohon dengan kemudahan infrastruktur yang telah disediakan agar pihak Kementerian juga merancang supaya Tanjung Purun menjadi salah satu hub pengeluaran padi yang berjaya di Sarawak.

Pembangunan Infrastruktur Telekomunikasi di Tanjung Datu

Kaji selidik yang telah dilaksanakan oleh International Telecommunication Union (ITU) serta World Bank pada tahun 2009 telah menunjukkan bahawa terdapat kolerasi di antara kadar penembusan jalur lebar dengan peningkatan GDP iaitu bagi setiap 10% peningkatan kadar penembusan jalur lebar mampu menjana peningkatan GDP sebanyak 1.38 peratusan mata di kalangan 120 negara low and middle income economies. Saya menyeru agar pembinaan menara telekomunikasi dapat disegerakan bagi memastikan liputan jalur lebar yang memuaskan dan dapat dilaksanakan di sepanjang Lebuhraya Pan Borneo, khususnya laluan yang menghubungkan kawasan Sematan dan Teluk Melano, sehingga ke rumah api Tanjung Datu bagi manfaat penduduk setempat serta memangkinkan pembangunan sektor eco tourism di kawasan tersebut. Kemudahan telekomunikasi juga perlu diwujudkan di Pulau

Talang Talang Besar bagi kemudahan pelancong dan penyelidikan pemuliharaan penyu dan kehidupan marin.

Where else, in Sarawak can we find crystal waters, elegant green leatherback turtles

laying eggs on white sandy beaches, a light house that welcomes seafarers and adventurers, smack at the borders of two countries? Well this is the place where Borneo begins! Keindahan Tanjung Datu. Mother nature has gifted Sarawak with these priceless natural treasures and as a fate has it, the mother nature also now depends on another mother to help fight for its future and conservation.

Tuan Speaker, Rumah Api Tanjung Datu telah diabadikan sebagai “Where Borneo

Begins” dan satu-satunya rumah api yang ada poskod khas 94111 yang diiktirafkan Malaysia Book of Records semasa pelancaran program Kedaulatan Tanjung Datu pada

9 Oktober 2017. Dimaklumkan bahawa Jabatan Laut Sematan ada memohon untuk menaik tarafkan rumah api tersebut bagi memudahkan nelayan atau kapal dagang melihatnya dengan jelas bagi menentukan kedudukan mereka pada sesuatu masa sebagai penandaan pintu laluan keluar masuk perairan.

Kerajaan perlu menjaga maruah dan martabat negara dengan melengkapkan Rumah

Api Tanjung Datu dengan sempurna dan dinaik tarafkan kemudahan sekitarnya, agar dapat menjaga kedaulatan Sarawak dan Malaysia secara amnya.

Prasarana Eko-Pelancongan

Tanjung Datu tersohor dengan keindahan pantainya, lautnya yang membiru, gunung yang tersergam indah dan pulau yang penuh dengan flora dan fauna. Sekali lagi pada persidangan kali ini saya memberi tumpuan kepada eko-pelancongan yang merupakan tonggak utama kepada pembangunan sosio-ekonomi di kawasan Tanjung Datu. Sehubungan itu, saya memohon agar prasarana di lokasi tarikan pelancong seperti Taman-taman Negara Gunung Gading, Taman Negara Tanjung Datu, pantai-pantai di Pugu, Pueh dan Sematan diberi peruntukan yang sewajarnya untuk membaik pulih, menaik taraf dan membinakan baru fasiliti-fasiliti yang sedia ada.


19

Saya juga ingin bertanya tentang status Lundu Tourism Master Plan yang saya difahamkan disedia oleh pihak Kementerian.

Fasiliti Untuk Pembangunan Belia

Keupayaan potensi golongan belia ini juga, tidak harus dipersiakan begitu sahaja. Oleh itu, kita harus terus melipat gandakan usaha untuk memastikan pewarisan kepimpinan negeri ini, menjadi modal insan berkualiti, berintegriti serta cemerlang dalam pelbagai sektor kehidupan. Saya mencadangkan agar fasiliti seperti Kem Belia Pueh dan Kem Bina Negara (BTN) Sampadi melalui Kementerian yang berkenaan dibaik pulih dan dinaik taraf untuk dijadikan sebagai pusat latihan kemahiran belia negeri Sarawak. Pihak Kerajaan Negeri Sarawak juga dicadangkan untuk mengambil alih pentadbiran pusat-pusat latihan belia ini kelak. Keadaan fasiliti yang baik dan kondusif akan mempengaruhi golongan belia ini untuk menjalani aktiviti-aktiviti dan program-program pembangunan.

Saya juga ingin mengucapkan terima kasih kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri kerana telah meluluskan peruntukan sebanyak RM600 ribu untuk menaik taraf sistem bekalan air di kawasan Sampadi melalui naik taraf Telaga Tiub dan RM16.4 juta untuk membaik pulih pipelines di bawah kawasan Sematan yang mana ini adalah peruntukan untuk jangka masa pendek.

Sebagaimana yang telah dijanjikan juga peruntukan sebanyak RM123.5 juta untuk

Projek Bekalan Air Luar Bandar (BALB) Lundu dan Sematan. Saya amat berharap agar projek ini dapat disegerakan dan perlaksanaannya memandangkan masih banyak lagi kampung-kampung di bawah kawasan N.3 Tanjung Datu seperti Kampung Stunggang Dayak, Stunggang Melayu, Kampung Klaoh, Kampung Gerunggang yang mengalami masalah air. Paip-paip lama juga perlu diganti bagi memastikan penyaluran air ke kediaman-kediaman penduduk-penduduk disalurkan dengan lancar.

Dalam aspek keselamatan awam pula, kedudukan N.3 Tanjung Datu terletak di

sempadan Sarawak-Indonesia, di mana kawasan ini terdedah dengan kegiatan penyeludupan melalui jalan-jalan tikus. Sebab itu, dalam ucapan pertama saya tahun lepas, saya turut menekankan agar pihak berkuasa mengambil serius akan sempadan bolos yang menjadi punca kepada pelbagai kegiatan haram termasuk kemasukan pendatang asing.

Seiring dengan adanya Jalan Pan Borneo, Kompleks Imigresen, Kastam, Kuarantin

dan Keselamatan (ICQS) perlu diwujudkan sebagai pintu masuk di sempadan Telok Melano dengan Temajuk, Indonesia bagi menjaga keselamatan awam dan kesejahteraan negara. For example, ini adalah satu kejadian yang telah berlaku di kawasan saya iaitu cubaan menyeludup 1,200 kotak ikan sejuk beku menggunakan „jalan gajah‟ di ladang sawit pada 26 Februari 2018 telah berjaya ditumpaskan dengan rampasan bernilai sebanyak RM296 ribu oleh anggota-anggota tentera dari Batalion ke 11 RAMD. Terima kasih kepada pihak berkuasa tentera atas tindakan yang cekap ini.

Sehubungan dengan itu, saya juga memohon inisiatif yang lebih padu yang telah

dirancangkan untuk menangani isu keselamatan seperti ini. Saya amat bimbang lebih-lebih lagi yang melibatkan isu-isu seperti penyeludupan dadah yang menggunakan jalan tikus. Pada masa sekarang tiada pintu masuk darat secara khusus melalui Telok Melano, hanya menggunakan Pas Lintas Batas (PLB). Pintu masuk melalui jalan laut yang ada di Sematan sekarang sudah tidak relevan lagi memandangkan jalan darat dari Telok Melano (Pan Borneo) sudah ada.


20

Bagi Rumah Api Tanjung Datu, dimaklumkan Jabatan Laut Sematan ada memohon untuk menaik taraf rumah api tersebut bagi memudahkan nelayan atau kapal dagang dan melihatnya dengan jelas bagi menentukan kedudukan mereka pada suatu masa dan sebagai penandaan pintu laluan keluar masuk perairan. Selainnya itu ianya juga mampu menjadikan tarikan pelancong ke Rumah Api Tanjung Datu yang telah diabadikan sebagai “Where Borneo Begins”. Dengan adanya, Rumah Api Tanjung Datu yang lengkap dan

dinaik taraf kemudahannya disekitarnya akan dapat menjaga kedaulatan Daerah Lundu khasnya dan Sarawak amnya.

Projek Saliran, Tebatan Dan Pemuliharaan Sungai Dan Laut

Bentuk muka bumi di kawasan saya terutamanya di kawasan pinggir sungai dan pantai, seringkali berlaku hakisan tanah di koridor sungai. Perkara ini telah mengakibatkan hakisan tanah yang berlaku di Kampung Semunin Jaya, Lundu pada bulan Januari 2018 dan juga di Kampung Sileng Dayak. Saya bimbang perkara seumpama ini akan berlaku lagi di kampung-kampung yang lain seperti di Kampung Tanah Hitam Sematan, Kampung Sebat dan lain-lain kampung yang di koridor sungai.

Saya berharap agar permohonan projek tebatan banjir, rancangan memulihkan koridor sungai dan pemuliharaan hakisan pantai seperti yang disebut saya tadi dapat diluluskan untuk dilaksanakan oleh Jabatan Pengairan dan Saliran Sarawak.

Masalah Kesesakan di Kampung-Kampung

Kesesakan kampung-kampung sudah menjadi satu senario yang amat membimbangkan di kebanyakan tempat bukan sahaja di DUN N.3 Tanjung Datu tetapi juga di seluruh pelusuk Negeri Sarawak. Misalnya sebuah rumah didiami oleh lebih dari dua (2) buah keluarga dengan penghuninya lebih daripada 10 hingga 15 orang dalam sebuah rumah. Keadaan bertambah lebih teruk lagi, keluarga mendirikan rumah berdekatan antara satu sama lain semata-mata untuk menampung ahli keluarga yang semakin bertambah. Keadaan yang sesak di kampung ini mengundang banyak masalah lain seperti;

i. Masalah sosial meningkat; ii. Tumpuan untuk kecemerlangan di kalangan pelajar akan terganggu; iii. Kebakaran yang boleh merebak dengan cepat; iv. Keadaan sekeliling yang tidak kondusif; dan v. Masalah kesihatan seperti demam denggi dan banyak lagi wabak penyakit.

Oleh yang demikian Tuan Speaker, saya ingin mencadangkan agar masalah ini

diselesaikan dengan segera. Saya ingin mencadangkan supaya:-

i. Ditubuhkan satu jawatankuasa tertinggi untuk menyelesaikan masalah ini dan setiap Ahli Yang Berhormat di kawasan tersebut dijadikan ahli jawatankuasa bagi jawatankuasa tersebut;

ii. Dijalankan satu kajian menyeluruh di setiap kampung-kampung di seluruh Sarawak agar dapat mengetahui keperluan-keperluan berapa banyakkah lot-lot tanah diperlukan;

iii. Syarat Skim Pembesaran Kampung (SPK) dan Skim Penempatan Semula (SPS) seperti ianya berdekatan dengan kampung asal that is must conjoining or continuous to be the existing kampung mestilah dikaji semula, sebab mustahil

untuk membesarkan kampung tersebut jika ia terlalu sesak. Dengan yang demikian, maka perlu dicari tempat lain untuk tujuan tersebut;

iv. Mempercepatkan proses permohonan lot dengan mengkaji semula SOP untuk permohonan lot-lot ini dan Jabatan Tanah dan Ukur seharusnya memberi keutamaan tersebut agar proses ini dapat dipercepatkan; dan


21

v. Lot-lot perlulah mempunyai infrastruktur yang cukup seperti jalan raya, sistem perparitan yang memuaskan, bekalan air dan elektrik dan kemudahan-kemudahan lain seperti dewan dan tempat rekreasi.

Tuan Speaker: Ahli Yang Berhormat, masa dah tiba. YB Datuk Amar Hajah Jamilah Haji Anu: Ya, I am ending now.

Sambutan Hari Sarawak Pada 22 Julai 2018

Dengan izin, in lieu of Hari Sarawak celebrations, let us take a step back to remember

the sacrifices of our past leaders that have put us here today. Kejayaan yang kita nikmati hari ini adalah hasil usaha para pemimpin Sarawak yang telah memperjuangkan kemerdekaan dan menyediakan asas pembentukan kuasa politik negeri Sarawak hari ini. Dengan ini saya menyeru agar segala jasa dan bakti para pemimpin terdahulu di negeri Sarawak ini diharapkan dalam sebuah memorial untuk peringatan bersama.

Dan Tuan Speaker, akhir sekali, saya berharap segala kupasan isu dan lontaran pandangan yang diutarakan akan diambil perhatian oleh sidang Dewan yang mulia ini untuk kebaikan rakyat. Oleh itu, marilah kita sama-sama berdoa supaya persidangan kali ini dapat berjalan dengan lancar dan jayanya. Saya juga mengambil kesempatan ini, untuk mengucapkan Selamat Menyambut Hari Sarawak buat adik kakak semua di negeri kita tok iaitu Negeri Bumi Kenyalang dan Selamat Menyambut Hari Raya Aidil Adha yang akan datang serta juga kepada bakal-bakal haji, semoga urusan ibadah dipermudahkan dan semoga perayaan yang kita sambut ini menjadi tali pengikat silaturrahim untuk kita semua. Dan dengan ini saya mohon untuk menyokong. Sekian, Wabillahitaufik Walhidayah. Wassalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh. Tuan Speaker: Ahli Yang Berhormat bagi Kalaka.

YB Datuk Haji Abdul Wahab bin Aziz: Terima kasih, Tuan Speaker. Terima kasih kerana memberi peluang kepada saya mengambil bahagian dalam perbahasan Usul Penghargaan atas ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak. Tuan Yang Terutama telah menyentuh beberapa perkara yang penting seperti;

i. Kerjasama rapat dengan Kerajaan Persekutuan; ii. Perlunya penubuhan Petroleum Sarawak Berhad (PETROS); iii. Rakyat Sarawak memperkukuhkan perpaduan dan kestablian politik; iv. Kadar pertumbuhan ekonomi Sarawak meningkat daripada 2.3% pada tahun 2016

kepada 4.7% pada tahun 2017; v. Kadar kemiskinan berjaya diturunkan dari 0.9% pada tahun 2014 kepada 0.6%

pada tahun 2016; vi. Kadar pengangguran kurang daripada 4%; vii. Kerajaan Negeri memberi tumpuan pembangunan di kawasan luar bandar

khususnya kemudahan asas dan juga infrastruktur asas bekalan air, elektrik dan komunikasi; dan

viii. Golongan belia perlu memperkasakan diri dengan ilmu dan kemahiran berteknologi terkini.

Saya pasti, segala perkara penting yang dinyatakan oleh Tuan Yang Terutama akan di

ambil tindakan dengan serius oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri dan juga Kerajaan GPS Negeri Sarawak dalam menggubal dasar-dasar bagi memajukan Negeri Sarawak selanjutnya. Sudah tentu perpaduan kaum akan diutamakan serta berbagai program untuk meningkatkan ilmu dan kemahiran generasi muda. Saya juga ingin mengucapkan syabas


22

kepada Kerajaan Negeri atas penubuhan Gabungan Parti Sarawak (GPS). Majoriti rakyat negeri Sarawak percaya GPS akan menjadi parti politik yang kuat serta mantap dan dapat menyatukan rakyat berbilang kaum di negeri Sarawak.

Tuan Speaker, saya berharap agar Kerajaan Persekutuan akan melaksanakan segala

janji dalam manifesto mereka sewaktu Pilihan Raya Umum Yang ke-14 lepas. Segala janji hendaklan ditepati. Jangan hanya manis di bibir sahaja.

Tuan Speaker, saya ingin menyentuh beberapa permohonan projek infrastruktur dan

keperluan asas dalam kawasan N.38 Kalaka dan perkara-perkara lain.

i. Untuk membina jalan raya dari kawasan Pagan Hilir, Saratok hingga ke Kampung Kaba sejauh 15 kilometer. Dengan wujudnya jalan raya kelak, tanah terbiar di kawasan tersebut dapat dibangunkan dengan tanaman kelapa sawit dan cash crop yang lain;

ii. Mempercepatkan pelaksanaan projek infrastruktur dalam kawasan tanah di Pagan

Hilir, Saratok yang telah dirancang untuk pecahan kepada 500 lot perumahan. Difahamkan kawasan ini sudah lama dibayar pampasan, namun tidak ada tindakan susulan untuk pembinaan projek infrastruktur pembahagian lot rumah pun belum dilakukan;

iii. Didapati ada keperluan untuk membina sebuah Sekolah Rendah Kebangsaan di

pekan Saratok kerana keadaan kawasan sekolah sekarang iaitu Sekolah Kebangsaan Abang Abdul Rahman adalah agak sesak dan kawasannya pun agak kecil juga;

iv. Didapati ruang tempat kerja di Balai IPD Saratok iaitu Ibu Pejabat Polis Daerah

Saratok agak padat dan tidak selesa untuk menjalankan tugas. Diharap agensi berkaitan dapat merancang serta melaksanakan bangunan baru untuk IPD Saratok. Difahamkan bahawa sebuah tanah telah diambil alih oleh pihak berkenaan untuk tujuan tersebut pada masa yang agak lama dulu dan diharap segala perancangan masa depan akan dapat membina sebuah balai polis yang baru di Saratok;

v. Di Saratok sekarang sudah wujud agak lama SMK Agama. Tapi tidak ada sekolah

rendah agama dibina sebagai sekolah feeder tulin kepada sekolah menengah

agama tersebut. Dari itu, dicadangkan agar Jabatan Agama Islam Sarawak atau pun agensi berkenaan dapat merancang dan seterusnya membina sebuah sekolah agama rendah di Saratok dalam masa terdekat; dan

vi. Mohon agar pembinaan jambatan menyeberangi Sungai Krian berdekatan

Kampung Kaba/Serandung dapat dipercepatkan sebelum PRN 2021.Difahamkan projek ini sepatutnya mula dibina awal tahun ini tadi namun terpaksa di tangguh atas sebab-sebab tertentu. Peruntukkan ini Tuan Speaker, adalah daripada Kerajaan Negeri. Jadi, saya rasa tidak ada masalah dari segi peruntukan untuk membina jambatan tersebut.

Kiranya Integrated Agriculture Development Authority (IADA), Saratok masih

bertanggung jawab sebagai agensi koordinasi pelaksanaan projek pertanian dalam bahagian Betong, maka diharap dapat mengadakan satu perjumpaan dengan YB ADUN dan YB MP dengan agensi-agensi pelaksana projek pertanian dengan Betong. Ini untuk kita membincangkan berbagai isu-isu yang ada kaitan dengan kemajuan bidang pertanian. Dicadangkan agar projek-projek tersebut seperti Lembaga Getah, Lembaga Lada, Lembaga Nenas, FAMA, MPOB dan agensi-agensi yang lain dapat dijemput sama.


23

Ini supaya Tuan Speaker, koordinasi yang baik dapat dilaksanakan. Dan juga keperluan dari segi permohonan yang banyak daripada rakyat setempat yang ingin meningkatkan kemajuan dari segi pertanian.

Tuan Speaker, saya tidak ada perkara lain yang hendak di sentuh dan dengan ini saya menyokong usul penghargaan atas ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak sempena pembukaan Persidangan Dewan Undangan Negeri pada 9 Julai 2018 lepas. Terima kasih. Timbalan Speaker: Honourable Member for Kedup. YB Encik Martin Ben: Terima kasih Tuan Speaker. Terlebih dahulu, saya ingin

mengucapkan terima kasih kepada Tuan Speaker kerana membenarkan saya untuk menyertai perbahasan usul penghargaan atas ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak sempena pembukaan Persidangan Penggal Ketiga, Dewan Undangan Negeri Sarawak Ke-18 pada hari Isnin, 9 Julai 2018.

Tuan Speaker, Tuan Yang Terutama telah pun menggariskan beberapa perkara penting tentang faktor dan dinamik pembangunan sambil menarik perhatian dalam Dewan mulia ini terhadap cabaran utama dan keluasan ruang kerjasama dalam pembangunan sosio-ekonomi, khususnya perkembangan dan aplikasi digital economy, transformasi luar

bandar dan sektor perusahaan minyak dan gas tempatan. Semuanya harus ditangani bersama, tanpa mengira pendirian politik dan latar belakang etnik.

Kekuatan kita dalam menghadapi dan menangani cabaran dan perubahan zaman

terletak pada persatuan dan ikatan kerjasama kita seta komitment terhadap pencapaian matlamat pembangunan lebih tinggi untuk rakyat dari segenap lapisan di Sarawak. Dalam hal ini, usaha Kerajaan Negeri memperjuangkan hak dan mendapatkan autonomi untuk Sarawak daripada Kerajaan Persekutuan mengikut Perjanjian Malaysia 1963 dan Perlembagaan harus mendapat sokongan padu dan berterusan dari rakyat negeri ini. Seperti yang ditegaskan oleh Tuan Yang Terutama, rakyat di Sarawak mesti sentiasa memperkukuhkan perpaduan dan kestabilan politik demi mada depan rakyat Sarawak yang cemerlang.

Perpaduan dalam kepelbagaian merupakan asas kekuatan negeri kita. Kekuatan ini

penting bagi kita untuk mengharungi cabaran globalisasi dan perkembangan pesat teknologi maklumat. Tuan Yang Terutama juga telah pun menjelaskan bahawa rakyat Sarawak sentiasa menyemai semangat perpaduan dan saling hormat-menghormati dalam kalangan pelbagai kaum. Ini jelas membuktikan kematangan rakyat Sarawak keseluruhannya.

Congratulation to Pakatan Harapan Leaders On Their Victory

Tuan Speaker, allow me at this juncture to congratulate Pakatan Harapan on their

victory at the GE14 on 9th May 2018 and for having secured the mandate to form the Federal Government. It is my earnest hope that on the strength of that mandate, the Pakatan Government at the Federal level will reciprocate in words and action to ensure that the people in this country will continue to benefit from further development and progress and political stability.

Whilst still on the subject of Pakatan Harapan‟s recent election victory, I wish to take

the opportunity to extend my congratulations to Tun Dr Mahadir Mohamad on his appointment as the Prime Minister of Malaysia, following the historic victory at GE14.


24

Tuan Speaker, I would also like to extend my heartiest congratulations to all elected Members of Parliament from Sarawak for their victory during the recent GE14. On the same note, I also congratulate Member of Parliament for Selangau and Member of Parliament of Stampin on their Ministerial appointments in the Federal Government as Minister of Works and as Deputy Minister of Domestic Trade and Consumer Affairs respectively.

I feel honoured and pleased to know of the cordial and collaborative approach that the Sarawak State Government has engaged in its official dealings with the Federal Government. This undoubtedly demonstrates the maturity of our political leadership in Sarawak. A healthy State-Federal relationship will contribute to accelerating development and progress in Sarawak and I sincerely hope that the Federal Government will fulfill its responsibility on implementing development for Sarawak in accordance to the relevant provisions in the constitution.

In all this, the well-being and progress of the people are a priority and must take

precedence over transient political considerations. I believe that with the sincerity of the Sarawak Government to work closely and collaboratively with the Federal Goverment, the development programme that is planned for Sarawak can be implemented successfully.

Formation of GPS

Tuan Speaker, formation of GPS. In this context, following the reconfiguration of the

Malaysian political landscape, I welcome the setting up of Gabungan Parti Sarawak or GPS in place of Sarawak Barisan Nasional. I am confident that the new Sarawak-Based coalition, GPS, will further strengthen our cause and struggle as we champion for our rights and autonomy as enshrined in Malaysia Agreement 1963 and pursue our goals to achieve greater development in tandem with the aspirations of the people. I have faith in GPS as a strong coalition of parties capable of providing a common platform to unite the people of Sarawak in the pursuit and fulfilment of a shared destiny founded on the dynamics of development and progress.

Digital Economy and State Transformation Plan

Tuan Speaker, I wish to place on record my appreciation and support for the Sarawak holistic development plan and strategy under the able leadership of our Yang Amat Berhormat Chief Minister Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Johari Tun Abang Haji Openg. I am confident that the Socio-Economic Transformation Plan, Sarawak Corridor of Renewable Energy and Digital Economy Agenda, all of which are essentially people-centric, will be implemented successfully and will function as the new engine of growth to drive our economy and raise the socio-economic standard of the people.

NCR Land Development in Kedup

Tuan Speaker, as a Wakil Rakyat repsenting a rural area, I am delighted that the Sarawak Government gives priority and attention to development in the rural areas, especially in the provision of good infrastructure. And the Government‟s Rural Transformation Plan speaks volumes of this.

Whilst on the subject of rural development, allow me at this juncture to bring to your

attention some notable features relating to the state of NCR land development in Kedup, where oil palm is one of the principal crops planted. Through SALCRA‟s Serian Regional Palm complex, 5 oil palm estates namely Kedup 1, Kedup 2, Mongkos, Melikin and Taee Estates were set up. To date, some 12,000 hectares of idle NCR lands have been developed into oil palm plantations. Plantation development began in early 1990s and has experienced growth in acreage and production since then.


25

As a result of this development, more that RM200 millions have been disbursed to participants in the SALCRA Serian Regional Oil Palm Complex via net proceed or dividend payments. These net proceeds have greatly benefitted some 5,000 land owners/participants from about 60 villages or kampung and their socio-economic standing have improved

greatly. As a result, poverty has been reduced significantly. Tuan Speaker, notwithstanding such developments and improvement in the

participants‟ living standards, there are some pertinent and perennial issues affecting the landowners/participants which need to be addressed.

One of the major concerns is survey and issuance of individual land titles. A significant

percentage of the NCR land within SALCRA‟s development areas in the five (5) estates has not been surveyed and issued with titles. I believe only 30% or at most 35% of the over 7000 participants‟ lots have been issued titles. Those affected have brought the matter to my attention in the hope of getting an early solution to the long outstanding issue.

Tuan Speaker, as Wakil Rakyat, I am duty-bound to ensure what has been promised by the government is fulfilled. To name and shame now will only sour relationships and affects the congeniality of the social situation...(Interrruption) Timbalan Speaker: Honourable Member for Kedup, one minute to conclude.

YB Encik Martin Ben: Thank you, Tuan Speaker. I therefore urge the relevant authorities

that is SALCRA and Land and Survey Department to draw up a plan and time frame for speedy execution and completion of the survey and the issuance of titles. 20 years of waiting for a title to be issued is just too long a wait.

Conclusion

In conclusion, Tuan Speaker, I hereby support the motion of appreciation to the Tuan

Yang Terutama Yang Di-Pertua Negeri‟s Address. Thank you Tuan Speaker and God bless. Timbalan Speaker: Honourable Member for Daro.

YB Encik Safiee Bin Ahmad: Bismillahirrahmanirrahim. Assalamualaikum warahmatullahi Wabarakatuh. Terima kasih Tuan speaker kerana telah memberi peluang kepada saya untuk turut mengambil bahagian dalam perbahasan usul penghargaan atas ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak Tun Pehin Sri Haji Abdul Taib Mahmud sempena upacara pembukaan Persidangan Pertama Penggal Ketiga Dewan Undangan Negeri yang ke-18 pada 09 Julai 2018 yang lepas. Ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak amat bermakna untuk dijadikan iktibar dan panduan kepada kita semua selaku wakil rakyat dalam melaksanakan tugas dan tanggungjawab kita membangun negeri Sarawak amnya dan rakyat secara khususnya. Penekanan kepada aspek pengukuhan perpaduan dan keharmonian dalam kalangan rakyat di negeri ini, memantapkan pembangunan ekonomi di bandar dan luar bandar mentransformasi kawasan luar bandar dan mengutamakan pembangunan sosial dan alam sekitar amat bersesuaian dengan tuntutan masa kini. Tuan Speaker, apa yang menarik perhatian saya tentang saranan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak supaya kerjasama Kerajaan Persekutuan dan Negeri untuk memastikan pembangunan negeri Sarawak selaras dengan Perlembagaan Persekutuan. Tindakan Kerajaan negeri mengambil pendekatan mesra dan bekerjasama rapat dengan Kerajaan Persekutuan menunjukkan kematangan kepimpinan politik di Negeri Sarawak yang dipimpin oleh YAB Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk


26

Abang Haji Openg, Ketua Menteri Sarawak yang mengutamakan pembangunan negeri dan kesejahteraan rakyat daripada kepentingan politik.

Tuan Speaker, penubuhan Gabungan Parti Sarawak (GPS) merupakan satu keputusan yang tepat selaras dengan aspirasi rakyat di negeri ini. GPS akan menjadi landasan yang kukuh kepada Kerajaan Negeri dalam memperjuangkan hak dan autonomi negeri Sarawak. Insya Allah, GPS akan menjadi gabungan parti politik yang kuat, mantap dan dapat membawa rakyat terus bersatu padu demi untuk kesejahteraan dan kemajuan negeri Sarawak.

Tuan Speaker, sekarang izinkan saya untuk mengemukakan beberapa isu yang memerlukan perhatian Dewan yang mulia ini lebih-lebih lagi yang melibat kawasan saya di N.43 Daro.

Jalan Pesisir

Tuan Speaker, saya sekali lagi memohon kepada Kerajaan supaya memberi keutamaan menyiapkan projek jalan pesisir dengan kadar yang secepat mungkin lebih-lebih lagi pembinaan Jambatan Batang Lassa dan Jambatan Batang Paloh yang telah diumumkan kelulusannya. Sehubungan itu, saya mohon pencerahan daripada pihak Kementerian yang berkenaan bilakah kedua-dua projek ini akan mula dilaksanakan dan dijangka siap? Kami penduduk di kawasan pesisir yang mewakili 50% penduduk di negeri ini telah sekian lama menunggu agar keseluruhan projek jalan pesisir dapat disiapkan sepenuhnya. Oleh itu, diharap tidak ada usaha mana-mana pihak untuk melengah-lengahkan projek ini sehingga menjejaskan pelaksanaannya.

Bekalan Air

Tuan Speaker, saya ingin merakamkan ucapan terima kasih kepada YAB Ketua

Menteri kerana telah meluluskan peruntukkan berjumlah RM29.88 juta bagi menyelesaikan masalah bekalan air di Daerah Daro. Saya memohon pihak Jabatan Bekalan Air Luar Bandar (JBALB) dapat melaksanakan projek ini dengan secepat yang mungkin, kalau boleh pelaksanaannya kurang daripada dua (2) tahun seperti yang telah ditetapkan. Carilah kaedah yang terbaik untuk melaksanakan projek ini dengna kadar yang cepat tanpa mengetepikan aspek kualiti agar masalah bekalan air yang selalu terputus, tekanan air yang rendah serta kualiti air yang tidak memuaskan terutamanya berlaku di Kampung Tebaang dan Kampung Nangar, Daro akan dapat di atasi sepenuhnya.

Tuan Speaker, saya mewakili penduduk kawasan saya di tujuh (7) buah rumah panjang di Ng Semah, penduduk di Kampung Penasu dan penduduk di empat (4) buah Rumah Panjang di Sg Serban, Daro mengucapkan ribuan terima kasih kepada Kerajaan negeri khususnya Kementerian Utiliti Sarawak dan JBALB kerana telah melaksanakan projek bekalan air alternatif (SAWAS) di ketiga-tiga penempatan ini. Saya yakin dengan siapnya projek ini nanti akan dapat meningkatkan taraf hidup rakyat di sini yang selama ini hanya bergantung kepada air hujan untuk kegunaan harian yang kerap terputus bekalan ketika musim kemarau. Sehubungan itu, saya juga ingin memohon agar projek yang serupa dilaksanakan di enam (6) buah Rumah Panjang di Ng. Passin, Dalam Daerah Matu, tujuh (7) buah Rumah Panjang di Ng. Lassa, di Daerah Sibu dan Rh. Franchis Kiyai, Ng. Singat, Sibu untuk dilaksanakan pada tahun depan (2019) nanti. Ketiga-tiga kawasan ini menjadi keutamaan kerana mempunyai penduduk yang ramai di samping mempunyai klinik kesihatan Desa dan Sekolah Rendah serta lokasi rumah panjang yang jauh di pedalaman.


27

Perkhidmatan Telekom

Tuan Speaker, saya memohon agar pihak Telekom Malaysia untuk meningkatkan

perkhidmatan mereka di Daerah Daro. Saya telah menerima banyak aduan rakyat di Pekan Daro yang menzahirkan kekecewaan mereka lebih-lebih lagi di kalangan para peniaga yang memerlukan talian tetap telefon dan faks termasuk kemudahan internet untuk perniagaan mereka kerana permohonan pemasangan telefon memakan masa yang terlalu lama disebabkan talian yang sedia ada terhad. Selain daripada itu, saya juga memohon agar talian internet streamix yang sedia ada dinaik taraf kepada Unifi supaya kelajuan internet khususnya di kawasan ini dapat ditingkatkan.

Bekalan Elektrik Luar Bandar

Tuan Speaker, saya memohon agar Kerajaan Negeri akan terus melaksanakan Skim Projek Bekalan Elektrik Luar Bandar (RES), meski pun Kerajaan Persekutuan di bawah Pakatan Harapan melalui Kementerian Kemajuan Luar Bandar dan Wilayah atau pun sekarang dipanggil sebagai Kementerian Pembangunan Luar Bandar tidak lagi menyalurkan peruntukan kepada Kerajaan Negeri bagi tujuan ini.

Di kawasan saya masih terdapat 25 buah penempatan yang terdiri daripada rumah

panjang dan kampung lebih kurang 35% kawasan di bawah DUN N.43 Daro masih belum mendapat bekalan elektrik dan masih bergantung kepada genset masing-masing. Sehubungan dengan itu, saya memohon supaya projek RES yang sedang dilaksanakan di kawasan Stubah, Meradong pada masa ini disambung juga ke Rh. Ujang, Sg. Mawan dan Rh. Franchis Kiyai, Ng. Singat yang jarak hanya beberapa kilometer sahaja daripada talian grid yang sedia ada. Begitu juga bagi projek RES di Sebedil yang sedang dilaksanakan ini disambung juga ke Kampung Sawai, Matu yang jaraknya hanya kurang daripada dua (2) kilometer.

Saya juga sekali lagi ingin merayu kepada Kerajaan khususnya Kementerian Utiliti

mempertimbangkan permohonan yang telah dikemukakan untuk dilaksanakan projek bekalan elektrik luar bandar ini di beberapa buah penempatan seperti berikut setidak-tidaknya melalui Sarawak Alternatif Electrification Scheme (SARES) sekiranya tidak dapat

dibekalkan melalui talian grid kerana atas alasan tidak mempunyai jalan. Penempatan-penempatan tersebut adalah seperti berikut:

i. Sembilan (9) buah Rumah Panjang di Passin dan Batang Lassa, Matu iaitu, Rh.

Akin, Rh. Atoh, Rh. Nantai, Rh. Janting, Rh. Henri, Rh. Imba, Rh. Geruka, Rh. Johari dan Rh. Selat.

ii. Empat (4) buah Rumah Panjang di Sg Serban dalam daerah Daro iaitu, Rh. Minang, Rh. Chuchok, Rh. Menggong, Rh. Alak; dan

iii. Tujuh (7) buah Rumah Panjang di Nanga Lassa, Sibu iaitu, Rh. Muhammadin, Rh. Jimbau, Rh. Michael, Rh. Nira, Rh. Kamaraw, Rh. Catherine dan Rh. Wih.

Tuan Speaker, selain daripada itu, masih terdapat rumah-rumah dalam kampung yang

belum disambung dengan bekalan elektrik meski pun kampung berkenaan telah mempunyai bekalan elektrik melalui talian grid. Alasan yang diberi adalah tidak mampu disebabkan

bayaran yang dikenakan oleh pihak SESCO untuk penyambungan elektrik adalah terlalu mahal berdasarkan bilangan tiang elektrik yang terlibat.

Oleh itu, sementara menunggu skim RES, kebanyakan rumah-rumah ini telah

menumpang penyambungan elektrik dari rumah saudara mara atau jiran-jiran yang terdekat sejak bertahun-tahun. Perkara ini sudah pasti agak bahaya tetapi kesian mereka kerana tidak ada cara lain untuk mendapatkan bekalan elektrik. Oleh itu, saya cadangkan supaya


28

pihak SESCO membantu menanggung kos yang terlibat terutamanya kos pemasangan tiang bagi membolehkan mereka ini untuk menikmati bekalan elektrik yang selamat.

Jalan Raya Luar Bandar

Tuan Speaker, seperti mana ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri

Sarawak bahawa akses jalan raya merupakan kunci untuk membangun kawasan luar bandar yang mempunyai potensi ekonomi yang besar. Untuk membangunkan kawasan luar bandar maka jalan raya bagi menghubungkan kawasan ini ke bandar yang terdekat amatlah penting.

Dengan adanya jalan raya meski pun hanya sekadar jalan gravel atau berbatu bukan

sahaja sebagai connectivity tetapi boleh menggalakkan rakyat yang terlibat mengusahakan

tanah-tanah mereka untuk pertanian. Jalan raya ini juga akan memudahkan mereka memasarkan hasil pertanian mereka ke bandar-bandar yang berdekatan seterusnya dapat meningkatkan taraf ekonomi penduduk di luar bandar melalui sektor pertanian.

Sehubungan dengan itu, saya memohon supaya cadangan pembinaan jalan raya

seperti berikut disegerakan pelaksanaannya:-

i. Jalan Bawang Assan / Tanjung Manis / Sg. Illas / Kampung Sebena, Meradong sepanjang 21km;

ii. Jalan Kampung Penasu / Ng. Semah, Daro sepanjang 12km; dan iii. Jalan Sungai Passin / Matu sepanjang 16km.

Skim Pembesaran Kampung dan Skim Perumahan Rakyat

Timbalan Speaker: You have one (1) minute to conclude.

YB Encik Safiee Bin Haji Ahmad: Tuan Speaker, saya memohon agar skim pembesaran

kampung yang telah diluluskan di Daro dapat dilaksanakan dengan secepat yang mungkin kerana ramai rakyat memerlukan lot rumah untuk membina rumah mereka.

Saya juga bercadang agar kelayakan permohonan ke atas lot ini kepada seluruh rakyat di Daro bukan sahaja dikhaskan kepada kampung-kampung yang berkenaan sahaja. Ini adalah supaya mana-mana pemohon yang benar-benar memerlukan lot rumah berpeluang membina rumah serta dapat mengelakkan mereka membina rumah setinggan.

Selain itu, saya juga mencadangkan supaya sebahagian daripada lot-lot ini dibina skim

perumahan rakyat seperti Rumah Mesra Rakyat, Perumahan Spektra Permata dan sebagainya untuk dijual kepada mana-mana rakyat yang layak.

Masalah Hakisan Tanah

Tuan Speaker, masalah hakisan tanah yang amat serius telah berlaku di Kampung

Penasu, Daro semenjak beberapa tahun yang lepas. Meski pun bagi menyelesaikan masalah ini Kerajaan telah menempatkan penduduk yang terlibat di Lot Skim Pembesaran Kampung, tetapi apa yang saya dapati kawasan tersebut sudah hampir dekat dengan tebing sungai yang terhakis.

Oleh itu, saya memohon kepada Kerajaan khususnya Jabatan Pengairan dan Saliran dapat melaksanakan kajian seterusnya membantu bagi mengurangkan masalah ini dari terus berlaku kerana lokasi sekolah rendah yang ada sekarang juga sudah semakin hampir dengan tebing sungai yang terhakis.


29

Kekurangan Mesin Dialisis

Tuan Speaker, saya memohon kepada Kementerian Kesihatan khususnya Jabatan

Kesihatan Sarawak agar dapat menambah atau membekalkan sekurang-kurangnya sebuah mesin dialisis yang baru di Hospital Daro. Ini kerana daripada lima (5) mesin yang sedia ada hanya tiga (3) sahaja yang boleh digunakan dengan baik.

Mesin yang sedia ada hanya tiga (3) sahaja yang boleh digunakan dengan baik untuk

kegunaan 22 orang pesakit yang berdaftar. Keadaan ini telah menimbulkan masalah kepada para pesakit kerana mesin yang ada tidak mencukupi sehingga ada yang perlu datang lewat malam atau seawal pagi untuk mendapatkan rawatan. Keadaan yang lebih teruk berlaku sekiranya salah satu daripada tiga (3) buah mesin dialysis tersebut mengalami masalah sehingga menyebabkan ada pesakit terpaksa menangguh rawatan mereka.

Penutup

Tuan Speaker, sebagai penutup saya mengambil kesempatan ini untuk mengucapkan Selamat Hari Gawai dan Selamat Hari Raya Aidilfitri sempena suasana perayaan yang masih disambut di negeri ini serta selamat menyambut Hari Sarawak yang akan disambut pada 22 Julai nanti. Semoga perayaan yang kita sambut ini mengeratkan lagi tali silaturrahim dalam kalangan kita di negeri ini.

Dengan itu, Tuan Speaker, saya sukacitanya menyokong sepenuhnya usul

penghargaan atas ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak semasa merasmikan Mesyuarat Pertama Penggal Ketiga Dewan Undangan Negeri Sarawak Ke-18 ini. Sekian, terima kasih. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Tanjung Batu.

YB Encik Chiew Chiu Sing: Tuan Speaker, thank you so much for giving me this opportunity to participate in the debate of the motion of appreciation on Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri‟s address which was so graciously delivered in this august House on 9th July 2018.

Tuan Speaker, on the recently concluded Malaysia‟s GE14 on 9 th of May, the Pakatan Harapan has won the election and becomes the new government of Malaysia. And today I am truly honoured indeed that I have the Federal Minister and the Federal Deputy Minister sitting on my left and right respectively. I could not help but remember that the days when I was sitting all alone in the Dewan.

Tuan Speaker, Pakatan Harapan victory is truly a historical moment in our nation‟s

history, for this is the first time in 60 years that Opposition has been able to take over the Federal Government from the Barisan Nasional. Malaysia had shown to the world that democracy is still alive at a time when peoples are beginning to wonder if democracy works anymore. We have turned around peacefully from a kleptocratic Government to an icon of democracy. Many of us in the Pakatan Harapan have been in the Opposition for a long time. some nearly for a quarter of a century, some nearly half a century and I have been in the Opposition for 31 years.

We have stayed like that, firstly because we believe in a democratic system and that

there are two sides in our parliamentary democracy and that whoever have more than half of the seats becomes the Government of the day and the other, less than half, becomes the opposition. After all we respect how the people have voted. And that‟s why it is alright to be


30

the opposition. Being elected by the people, we are as honourable as any other who have been duly elected. The system is designed like this because there is an important role for the opposition to play also, in parliamentary democracy to provide the check and balance, to be the voice of decent and be an alternative to become the next government any time.

I say this because we, the Pakatan Harapan are the Opposition in Sarawak and you all

after the 9th May General Election, are the Opposition in the Federal Government. So we are more or less the same now. Anang ngelaban perintah, auk!

Whatever role we play, whether in the ruling party or opposition, we are in here to

serve the people. We will criticise but at the same time accept criticism and I hope that we could have more levelled playing grounds on both sides so that we can serve our best to the people.

Tuan Speaker, today‟s 10 years on more factories are coming, had come in and got

themselves established in the Samalaju Industrial Park in Bintulu. But the feel good effect is no more. And worst still, the whole development in Samalaju Park where billions and billions of ringgit have poured in but they are all by non-Sarawakian companies, none, not even one Sarawakian company in that billions ringgit category of investment. These non-Sarawakian companies, overseas companies, they had come and they had done almost everything themselves. The materials they need, pre-fabricated from overseas, the machineries they used are from overseas, even the manpower that worked there are from overseas also. So that‟s why today the impact on the economy is so little, as we in Bintulu can only do small time, may be van sewa and some other menial jobs.

The overseas companies have come and they buy our lands and we supply them with

cheap electricity, they are very well-established now and make money. That‟s fine. They should rightly be rewarded for their entrepreneurship and investment. But the problem is, Tuan Speaker, is that all the money that they made do not stay in Sarawak. Being from overseas, the money goes back to overseas. All of it, billions and billions of ringgit which they made. We are left with nothing. Back to square one. That‟s why our economy is going so slowly. It seems like we are opening up our Renewable Energy Corridor, constructing dams, to make Renewable Energy Corridor, spending billions and billions in our infrastructure, roads, from Bintulu to Samalaju, making new wharfs, bomba, electricity, water supply and others, all for them just so that these companies can make money and bring them back to their overseas home again, whilst so many of our people do not even have roads, electricity supply and others.

As the investment there had established themselves at the Samalaju Industrial Park,

like I said, all from overseas, and the rate it is going I understand that many more from overseas are coming, the biggest of which is from China, planning to build the biggest steel mill in South-East Asia at Samalaju Industrial Park. These companies from China will buy up a huge chunk of the Samalaju Industrial Park and I mean, huge! Our dam cheap renewable energy from Bakun, Murum, Baleh will be used up in no time, yet what do we get.

I can foresee soon the Samalaju Industrial Park will be the Samalaju Foreign Industrial

Park. Where the overseas companies will enjoy to make money, so much money because of our resources, primarily our cheap land and cheap energy resources.We should ensure that our people not only benefit from, the very least of the job creation and more business opportunities directly, but we must be able to benefit from these business opportunities directly. We should also impose conditions on them. When they apply to set up there, we need to have a share in their overseas investment in Samalaju Industrial Park.


31

It is also high time that our public and our private sectors must be brought to actively participate in these investments. We cannot just afford to sleep and watch what others do anymore.

For example, our resources can be our condition to the shares in these overseas companies‟ investment in Samalaju. Only then we can enjoy the profits from the overseas in the long run. Otherwise, why should we have investment coming into Samalaju just to use our land and cheap energy and then dirty our environment?

Tuan Speaker, as we know Samalaju Park is not the only thing that is happening in

Samalaju now. In fact there is a brand new township and other basics amenities like water, electricity, roads and others are all these. But unfortunately so few people are moving in and I understand that what is needed now, very importantly, is a school and clinic. We have to have a school there for the children of those who are working in Samalaju Industrial Park. Otherwise the family cannot move out there to live because there is no place to go to school. Of course the clinic is very important also and the reasons are obvious.So I hope that this can be implemented immediately for the development of Samalaju

Tuan Speaker, talking about the clinic, I think the Bintulu clinic at the Bintulu town is

very crowded and I understand that the plan has been submitted to build the clinic at Kidurong and I take this as the positive thing and good planning and this will surely cater for the needs of the people especially those at Kidurong area so that they will not have to travel very far town to Bintulu to visit the clinic plus no one will have to sleep on the floor anymore like at the present Kidurong clinic at RPR Kiduong 1 and I urge the clinic to be built quickly.

Tuan Speaker, where as we might have clinics at rural areas also but what is lacking is

enough barracks for the accommodation of staff and nurses. Whilst it is easy for us in town in that you can rent a place but in the rural areas there is really just no choice but to build one‟s own. These come hand in hand, when we have clinic then we must have the barracks to provide them with the accommodation also.

Timbalan Spealker: Ahli Yang Berhormat for Tanjung Batu, you are on your last minute. YB Encik Chiew Chiu Sing: Okay. Tuan Speaker, the section of the road up and down the

longhouses Mile 17 Bintulu/Miri Road, the people there, they told me that the water pressure is so low. You have to wake up early morning to get the water and the water is very milky and I hope that will be dealt with. And also the section of the road around Mile 20 area of the Jalan Bintulu/Miri Road, also the pipe is there, they pay for the meter but there is still no water into the longhouses. I think this should be done quickly.

Then there is this, we need the water pipe from the junction of Bakun to go to the Kemena bridge but that was not laid. I was visiting the longhouses at kilometres 19 of Bakun Road that day and the Tuai Rumah‟s name is Rebang anak Jimbau, his longhouse has no, has no pipe, no water only a pond there for them to use the water, has no electricity, the road is not paved. I hope that the authorities concerned will help with this so that they will be supply with that.

And then the last thing is the hope of Taman One Villa at the Sibiew Road Bintulu.

They have been staying there for a long time, for many years but up to this date they still do not have their OP. As a result, they have been facing many hardships. I hope that, whereas the construction of the house has been completed and met the standard of the construction and fit for occupation, then the Occupation Permit should be issued already. Other matters that come with it making OP cannot be issued, whether these separate issues that can be settled separately, so that the home owners can have their OP and a peace of mind because


32

they have enough worries already of something which they have no knowledge of in the first place. Therefore, I urge the authority to look into this and settle the problem.

Thank you so much, Tuan Speaker. Timbalan Speaker: Honourable Member for Serumbu.

YB Encik Miro Anak Simuh: Terima kasih, Tuan Speaker di atas kesempatan dan peluang yang diberikan kepada saya untuk membahas Usul Penghargaan Atas Ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak pada Mesyuarat Pertama Bagi Penggal Ketiga Persidangan DUN Negeri Sarawak Yang Ke-18.

Ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak telah menyentuh dengan jelas dan mencakupi pelbagai aspek berkenaan kepentingan negeri ini harus berada di landasan yang betul dalam memacu lebih banyak pembangunan demi mensejahterakan rakyat Sarawak. Istilah “Perpaduan Dalam Kepelbagaian” begitu sinonim dengan Bumi Kenyalang ini. Setiap individu anak Sarawak perlu melihat erti perpaduan ini sebagai kekuatan dan tunjang keharmonian dan toleransi yang tinggi dalam kalangan pelbagai etnik suku kaum, bangsa dan agama di negeri ini.

Namun demikian, sudah ada suara-suara sumbang yang mula begitu lantang cuba

membelah ikatan perpaduan ini dengan melontar pelbagai tohmahan dan hasutan yang kadangkalanya begitu jijik untuk ditatap. Seolah-olah apa yang diperjuangkan oleh pemimpin-pemimpin negeri yang terdahulu yang membawa negeri Sarawak seperti sekarang ini tidak dihargai. Mungkin sekali generasi muda dewasa ini tidak merasai penat lelah dan jerih peritnya pemimpin-pemimpin terdahulu membentuk dan mengolahkan negeri ini seperti yang kita nikmati sekarang.

Tuan Speaker, perubahan senario politik negara dan negeri dewasa ini telah sedikit sebanyak merubah lanskap perjuangan kita. Jika selama ini kita di dalam Barisan Nasional seringkali mahu menunjukkan perasaan menjaga hati sesama komponen parti dalam apa juga keputusan yang melibatkan kepentingan negeri. Akan tetapi, dengan tertubuhnya gabungan baru ini, yakni Gabungan Parti Sarawak (GPS), kita tidak seharunya terlalu sopan atau tertib dalam memperjuangkan hak-hak dan kepentingan negeri Sarawak yang telah sekian lama terhakis dan semakin menipis ini.

Kerajaan Negeri perlu selantang-lantangnya mendesak agar Kerajaan Persekutuan

mengembalikan hak-hak kita bumi Sarawak ini seperti yang termaktub di dalam Perjanjian Malaysia 1963. Generasi baru Bumi Kenyalang ini sudah pasti mahu melihat apa yang seharusnya menjadi milik kita harus kekal menjadi milik kita.

Perjuangan Kerajaan Negeri dalam mengembalikan hak kita ke atas hasil gas dan petroleum perlu mendapat sokongan dari segenap lapisan rakyat Sarawak. Hasil bumi kita ini harus diurus oleh Negeri kita dan bukannya entiti luar yang mengaut dan hanya memberi sedikit yang langsung tidak setimpal dengan apa yang mereka kaut. Sepatutnya hasil dari bumi kita ini adalah hak mutlak kita dan bukan mereka yang menentukan berapa yang harus diberikan dengan kita, tetapi kita yang harus menentukan berapa yang harus kita berikan dengan mereka.

Akan tetapi,rakan-rakan kita di sebelah pembangkang seakan-akan memainkan lagu yang berbeza dari perjuangan Kerajaan Negeri. Keadaan ini diperlihatkan oleh lagak Yang Berhormat dari Kota Sentosa apabila membahaskan Oil and Mining [Amendment] Ordinance, 1958 yang lepas. Seharusnya beliau tidak perlu mempersoalkan usaha murni

Kerajaan Negeri dalam membawa balik hak kita ini. Usahlah berlagak seperi “Si Tanggang” yang akhirnya disumpah menjadi batu dek terlalu taksub demi kepentingan diri. Tidak ada


33

apa yang harus dimalukan untuk bersama menyokong usaha Kerajaan Negeri ini. Sekali sekala korbankan sahaja keegoan itu demi sayangnya kepada Bumi Sarawak bertuah ini.

Tuan Speaker, izinkan saya membawa perhatian dewan yang mulai ini kepada

beberapa permasalahan yang berlaku di kawasan DUN saya untuk diambil tindakan yang sewajarnya dari Kementerian mahupun Jabatan yang berkenaan.

Jalan Bau/Kuching Lama seringkali menjadi topik penting yang saya utarakan dalam

setiap persidangan DUN Sarawak ini. Jalan ini perlu mendapat perhatian dari Kementerian yang berkenaan kerana keperluan untuk menaik taraf jalan ini dari selorong pergi balik kepada dua lorong berkembar perlu dipertimbangkan dengan serius. Jalan ini sudah diberi jolokan jalan maut disebabkan jumlah kemalangan yang tinggi berlaku di jalan ini. Kadar keluar masuk kenderaan berat yang menggangkut batu dari 10 kuari yang berdekatan yang menjadikan nya lebih sesak dan kurang selamat untuk pengguna lain.

Sekiranya Kerajaan tidak mampu untuk membina dua lorong berkembar, saya

cadangkan agar dipertimbangkan untuk membina lorong-lorong memotong di bahagian tertentu jajaran jalan raya ini. Saya juga memohon daripada Kementerian yang berkenaan agar mempertimbangkan juga untuk memasang lampu jalan di sepanjang Jalan Bau/Kuching Lama demi keselamatan pengguna pada waktu malam.

Kedua adalah pembinaan jalan-jalan pertanian yang juga menjadi agenda penting

dalam kita memberi peluang kepada orang-orang kampung membuka kawasan pertanian baru. Dengan adanya jalan-jalan kampung ini, ianya akan memudahkan pegerakan hasil pertanian ke pasaran di kawasan bandar yang berdekatan seperti Bandar Bau dan Kuching.

Justeru itu, saya memohon kepada Kementerian Permodenan Pertanian

mempertimbangkan untuk membina jalan-jalan pertanian di Kampung Kopit, Kampung Seromah dan kawasan Krokong sebagai permulaaan untuk membolehkan penduduk di kampung-kampung tersebut membuka kawasan pertanian baru yang lebih luas. Berdasarkan respon daripada orang kampung, mereka amat berminat untuk menanam klon nanas MD2 yang terkenal dewasa ini di kawasan-kawasaan yang dinyatakan tadi.

Pihak Kementerian juga boleh telah mempertimbangkan untuk menjadikan kawasan

Daerah Bau yang mencakupi kawasan DUN N.2 Tasik Biru dan N.18 Serembu dijadikan kawasan “food basket” bagi negeri Sarawak. Saya mencadangkan sedemikian disebabkan

jarak daerah ini ke pasaran terbesar iaitu Bandaraya Kuching hanya memakan masa dalam 30 hingga 45 minit jika memandu. Atas faktor inilah kami yakin dengan pertolongan dan kerjasama daripada pihak Kementerian cadangan ini dapat direalisasikan.

Tuan Speaker. Saya juga ingin membawa perhatian Kementerian Pendidikan, Sains

dan Penyelidikan Teknologi berkenaan sekolah SK Serembu yang menjadi mangsa pertukaran Kerajaan persekutuan semasa PRU Ke-14 yang lepas. Sebelum PRU Ke-14 yang lepas, saya telah membuat semakan ke EPU berkenaan status permohonan pembinaan baru SK Serembu yang umum mengetahuinya berada pada tahap kedaifan yang agak kritikal. Pihak EPU telah meluluskan pembinaan baru sekolah tersebut dalam Roling Plan Ke-3 RMK Ke-11. Sumber memberitahu saya, semua projek berkenaan yang telah diluluskan oleh Kerajaan terdahulu yang belum dimulakan lagi akan disemak semula dan saya yakin sekolah ini akan terkeluar daripada senarai untuk dibina semula. Sehubungan dengan itu, saya memohon jasa baik pihak Kementerian untuk mengusulkan permohonan untuk membina baru sekolah SK Serumbu diberi keutamaan.

Keempat, kawasan Serembu boleh dikatakan agak terkenal dengan produk-produk

pelancongan yang mampu menggamit kedatangan pengunjung untuk melawat tempat-tempat menarik tersebut. Antara produk pelancongan yang seringkali menjadi tumpuan


34

pengunjung ialah Pasar Malam di Pekan Warisan Siniawan, Tanjung Durian Buddhist Village yang mempunyai bangunan Pagoda tertinggi di Pulau Borneo ini, Tapak Brooke Heritage di Kampung Peninjau, Panaroma Gunung Serembu, Pusara Liew Shan Bang di Jugan Siniawan, Kolam Air Panas di Pekan Paku, Fairy Cave di Krokong, Tagang di Kampung Tringgus dan Kampung Sogo dan banyak lagi tarikan-tarikan lain yang sentiasa mengamit kedatangan pengunjung.

Saya amat berharap Kementerian Pelancongan, Kebudayaan Dan Kesenaian dapat

membantu untuk memasukkan Pekan Warisan Siniawan berstatus Warisan dan membolehkan Pekan ini mendapat suntikan dana tahunan dalam komuniti setempat menganjurkan pelbagai program yang dapat menggamit kedatangan pengunjung sepanjang tahun. Untuk makluman Dewan yang mulia ini, mungkin ada dalam kalangan kita yang mendengar pihak movie producer daripada Hollywood akan membuat penggambaran filem yang bertajuk “The White Rajah” yang akan bermula pada suku kedua tahun depan. Pekan

Warisan Siniawan telah dikenal pasti sebagai tempat yang paling sesuai untuk penggambaran filem tersebut dan dijangka 70% kandungan filem tersebut akan dibuat di Pekan Warisan Siniawan.

Justeru itu, saya memohon agar pihak Kementerian dapat menyalurkan dana

sebanyak RM500 ribu seperti di dalam permohonan saya pada tahun lepas untuk membaik pulih dan menaik taraf bangunan-bangunan bersejarah yang kebanyakannya berumur lebih daripada seratus tahun di Pekan Warisan Siniawan ini. Dengan adanya projek baik pulih ini akan memberi sedikit wajah baru tetapi tetap dengan keunikan pekan ini di masa akan datang. Timbalan Speaker: Yang Berhormat Serumbu on your last minute.

YB Encik Miro Anak Simuh: Oh my God. Give me two (2) minutes please. Pada

kesempatan ini juga saya ingin bertanya kepada pihak Jabatan Tanah dan Ukur berkenaan pengukuran tanah-tanah NCR seperti yang termaktub di dalam Section 6 under Section 18 of Sarawak Land Code 1958. Berapa banyakkah kawasan-kawasan penempatan kaum Bidayuh yang telah diukur sepenuhnya dan berapa kawasan yang dikeluarkan Surat Pemilikan Tanah atau pun (Title)? Saya membawa suara akar umbi ke Dewan yang mulia ini menyarankan kepada pihak Jabatan Tanah dan Ukur bahawasanya mana-mana tanah NCR yang telah lengkap diukur dan juga lengkap dari segi dokumentasi dan tanpa wujudnya konflik pertindihan tuntutan perlu disegerakan untuk diberi Surat Pemilikan Tanah atau pun (Title) dengan kadar segera. Masyarakat kita yang tinggal di kawasan luar bandar, termasuk

di rumah-rumah panjang dan kampung-kampung begitu mengharapkan ketelusan dan keikhlasan pihak Jabatan untuk menyegerakan pengeluaran surat hak milik tanah dalam merealisasikan janji-janji pemimpin kita agar isu-isu berkenaan tanah dapat ditangani dengan penuh berhemah dan menyeluruh.

Tuan Speaker, hari ini genap 65 hari Pakatan Harapan membentuk Kerajaan Persekutuan dan berjanji seperti yang dicanangkan dalam manifesto mereka untuk melaksanakan 10 janji di dalam 100 hari pertama pemerintahan mereka jika berjaya menawan Purtajaya. Putrajaya sudah di dalam tangan, janji sedang dijaja ke setiap pelusuk negara dan rakyat mahu menuntut sepenuhnya bilakan janji-janji ini akan ditunaikan. Izinkan saya untuk menyenaraikan satu persatu janji 100 hari PH buat renungan dan muhasabah diri buat semua kita di dalam Dewan yang mulia ini, terutamanya mereka yang duduk di sebelah kanan sana itu.

1. Penghapusan GST. Akan tetapi cuma disifarkan dan mungkin akan dihidupkan balik semula.. mana kita tahukan..


35

2. Subsidi Petrol Bersasar dan penetatapan harga petrol kepada hanya RM1.50 seliter untuk RON95. Tidak ada tanda-tanda ianya akan dilaksanakan. Seperti ucapan mereka dahulu. Janji dicapati.

3. KWSP untuk suri rumah diseluruh negara. Adakah? Sekali lagi janji dicapati. 4. Hapuskan hutang Felda. Juga janji dicapati lagi. 5. Gaji minimum RM1,500.00. Senyap. Sekali lagi janji dicapati. 6. Menangguhkan pembayaran hutang PPTN.

Bak kata lagu. Mimpi angan ku musnah. Buta tak sedar dah kena kencing lagi. Timbalan Speaker: Yang Berhormat Serumbu. Your two (2) minutes is up. I‟m sorry. You

have to conclude. YB Encik Miro Anak Simuh: I have to conclude. I have some more to explain. But let

them.. Timbalan Speaker: Let it be fair to the others.

YB Encik Miro Anak Simuh: Alright. Tuan Speaker. Sekali lagi saya merakamkan jutaan

terima kasih di atas kesempatan yang diberikan untuk membahas Usul Penghargaan atas ucapan TYT Yang di-Pertua Negeri Sarawak pada persidangan DUN kali ini. Mengakhiri ucapan saya, saya mengucapkan Happy Sarawak Day buat semua warga Sarawak menjelang 22 Julai akan datang dan saya mohon menyokong. Hidup GPS. Timbalan Speaker: Yang Berhormat for Tupong. YB Encik Fazzrudin Bin Haji Abdul Rahman: Terima kasih, Tuan Speaker atas

kesempatan ini untuk membahaskan ucapan Tuan Yang Terutama semasa persidangan DUN kali ini.

Jadi pertama sekali, Bismilahirrahmanirrahim. Assalamualaikum Warahmatullahi Wabarakatuh.

Pertamanya, mulanya saya ingin hendak menyambung janji-janji manifesto tapi saya

takut masa saya tak cukup. Saya minta maaf Yang Berhormat Serembu. Saya teruskan kepada ucapan saya.

Jadi pertamanya tahniah saya ucapkan kepada Pakatan Harapan di atas kemenangan

mereka di dalam PRU yang lepas. Dan juga tahniah kepada semua Ahli Parlimen Sarawak yang menang dan kepada dua (2) orang Ahli Parlimen yang dilantik sebagai Menteri dan Timbalan Menteri. Jadi, saya pasti berdasarkan kritikan dan cadangan mereka semasa mereka menjadi pembangkang, saya rasa banyak masalah yang akan dapat mereka selesaikan dalam masa terdekat ini apabila mereka sudah menjadi Menteri dan Timbalan Menteri. Kita akan sentiasa mengikuti perkembangan mereka. Jadi, kita harap mereka dapat memberi apa yang mereka laungkan sebelum ini demi untuk negeri Sarawak.

Jadi, saya juga ingin mengucapkan setinggi-tinggi tahniah kepada Yang Amat

Berhormat Ketua Menteri selaku Presiden Parti PBB, serta semua presiden parti komponen di Sarawak ini di atas keputusan untuk menarik diri dari Barisan Nasional dan membentuk GPS. Ini bertepatan dengan hasrat atau objektif kita untuk memperjuangkan hak Sarawak dalam konteks perlembagaan Malaysia. Jadi, kita sering mendengar suara-suara sumbang dan sinis berkenaan dengan penarikan kita dalam BN dan juga penubuhan GPS.

Jadi, saya ingin mengambil kesempatan di sini untuk menjelaskan apa yang telah dijelaskan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri bahawa sebelum ini BN terdiri daripada


36

banyak parti dan sudah tentu setiap parti memperjuangkan objektif-objektif mereka sendiri. Seperti contoh, UMNO memperjuangkan hak orang Melayu, MCA memperjuangkan hak orang Cina. Sudah tentu at one point of time perjuangan mereka akan bercanggah di antara satu sama lain. Oleh sebab mereka merupakan satu coalition, maka mereka harus menuntut

hak-hak mereka berdasarkan satu komponen yang besar. Jadi bila ini berlaku, mungkin ada tuntutan mereka terpaksa dilakukan secara berhemah dan tidak dapat secara drastik oleh kerana kita terdiri daripada pelbagai parti-parti yang berbeza.

Dalam konteks BN Sarawak, sudah tentu bila kita hendak memperjuangkan hak Sarawak sudah tentu kita harus memperjuangkan tidak dapat secara drastic kerana kita terpaksa mengikut berpandukan kepada Chief Whip BN ketika itu. Kita faham kerana

perbedaan parti, perbedaan perjuangan ini. Jadi, apabila sekarang kita sudah keluar daripada Barisan Nasional dan membentuk GPS, kita di dalam Dewan Rakyat merupakan satu coalition yang duduk dalam blok kita sendiri, blok yang mewakili negeri Sarawak. Blok

yang mewakili dan menuntut hak negeri Sarawak. Jadi pendekatan kita, strategi kita adalah khas untuk negeri Sarawak dan tidak terikat dengan rakan-rakan kita di Semenanjung. Jadi kita dengan bebasnya dapat memperjuangkan hak negeri kita berlandaskan perlembagaan negara Malaysia.

Jadi harapan dan keyakinan orang muda kepada GPS ini adalah untuk melihat

pengurusan yang lebih terbuka, memberi ruang untuk kritikan dan cadangan secara terbuka. Polisi yang fokus kepada merakyatkan kebajikan dan pembangunan asas luar bandar. Kami wakil orang muda akan mencadangkan program-program ke arah merakyatkan kebajikan kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri dan kepada Kerajaan Negeri Sarawak.

Akauntabiliti bukan sahaja terhadap ahli politik tetapi ianya juga harus diberikan

kepada kakitangan Kerajaan dan pegawai-pegawai Kerajaan dalam pelaksanaan program-program dan projek-projek Kerajaan. Kalau ahli politik yang difikirkan tidak perform atau pun

tidak dapat memberi khdimat bakti yang terbaik kepada rakyat, kita tidak akan dipilih semula tetapi jika pegawai-pegawai Kerajaan yang tidak dapat menjalankan tanggungjawab mereka seperti dihasratkan oleh ahli politik, juga harus ditukarkan demi untuk rakyat. So kalau kakitangan Kerajaan atau pun pegawai Kerajaan yang tidak dapat menjalankan tugas dengan baik, kita transfer, tukar ke tempat lain kerana yang penting adalah projek untuk

rakyat dapat dilaksanakan dan dapat dirasai oleh rakyat. Jadi, rakyat mahukan Ahli Yang Berhormat yang komited untuk memberi khidmat

terbaik kepada rakyat dan rakyat juga mahu pegawai-pegawai Kerajaan yang dapat melaksanakan polisi dan projek Kerajaan dengan penuh dedikasi dan penuh tanggungjawab.

Tuan Speaker, baru-baru ini di kawasan saya N.6 Tupong terdapat banyak kedai runcit

24 jam tumbuh bagaikan cendawan. Saya juga menerima aduan dari masyarakat bahawa ada di antara kedai ini menjalankan aktiviti judi online, menjual reload reload online. Saya menerima aduan yang begitu banyak sekali bahawa customer membeli reload online di

kedai-kedai ini. Mungkin buktinya agar sukar untuk dikemukakan, tetapi bilangan masyarakat yang

membuat aduan begitu tinggi sekali dan saya merasakan ianya tidak dapat dibiarkan begitu sahaja tanpa siasatan dan tindakan dari pihak berkuasa tempatan atau pun agensi agensi berkaitan.

Jadi saya menuntut agar agensi-agensi Kerajaan ini melihat dan menyiasat dengan

serius berkenaan aduan-aduan ini dan jangan membiarkan pihak yang tidak bertanggung jawab ini menyorok di sebalik loophole undang-undang untuk menjalankan aktiviti negatif


37

mereka. Saya komited untuk berkerjasama dengan agensi-agensi Kerajaan untuk menangani isu ini.

Tuan Speaker, saya juga bersetuju dengan Yang Berhormat Lingga mengenai

cadangan program pembesaran kampung haruslah dilengkapi dengan infranstruktur asas. Saya memohon kerjasama dari Pejabat Tanah dan Survei Kuching untuk membantu saya berkenaan isu ini dan will be expecting them in this near future to meet up with me. Saya

menggesa agar Kerajaan memperuntukan dana khas bagi program-program sebegini. Saya sering mendengar bahawa Kerajaan tidaklah dapat membantu secara total kerana ianya

tidak adil kepada rakan-rakan kita yang hidup di luar bandar. Di sini saya ingin tegaskan seperti yang dikongsi dalam perbahasan Land Code, keperluan masyarakat kita amatlah

berbeza sekali, di bandar mahupun di luar bandar. Ada juga masyarakat merasakan demand-demand oleh rakyat atau masyarakat di luar bandar tidak adil, ada juga dalam

bandar rasa tidak adil. Jadi usahlah pertikaikan mana yang adil mana yang ditidak kerana keperluan amat berbeza sekali. Jadi usahlah pertikaikan dana atau usaha Kerajaan yang digunakan untuk membantu menaik taraf hidup adik kakak kita di dalam bandar ini terutamannya kampung-kampung melayu di kawasan Tupong khasnya.

Saya sekali lagi merayu kepada Kerajaan agar mempertimbangkan pembinaan litar

lumba, sekurang-kurangnya litar Drag Race. Litar Drag Race maksudnya litar yang lurus sekurang-kurangnya satu (1) kilometer panjang dan 40 meter lebar. Saya yakin the spin off effect terhadap pembinaan litar ini adalah banyak dan memberi kesan positif kepada belia-belia kita dari segi ekonomi, sukan dan sosial. Dengan adanya litar tersebut maka keraplah perlumbaan dapat dijalankan. Kebiasaannya penonton memcecah sehingga sepuluh 10 ribu orang dan bayangkanlah benefit yang boleh dibawa oleh 10 ribu pengunjung kepada penjaja-penjaja dan mekanik-mekanik, dan it will benefit our sport tourism as well. Saya

yakin, ia tidaklah begitu mahal dan saya pernah dimaklumkan kurang dari RM3 juta, kita dapat membinanya.

E-Sports juga mula mendapat tempat di kalangan belia di negeri Sarawak walaupun

ianya bukan terletak di bawah bidang sukan per say, tapi saya merasakan ianya jika dilaksanakan dengan sistematik dengan menerapkan nilai kesedaran, platform ini mampu untuk mengumpul dan memfokuskan belia ke arah perkara-perkara positif.

Antara cabaran belia masa kini adalah bila mereka menamatkan pengajian, agar sukar

bagi mereka untuk mendapatkan pekerjaan. Jadi saya mohon Kerajaan membuat kajian dan come up with a solution untuk membantu penggangur-penggangur belia ini selain daripada

menggunakan program-program kita yang sedia ada. Saya ingin mencadangkan satu seketariat khas ditubuhkan untuk menjadi one stop centre untuk menyelaras program-program di bawah agensi yang berbeza bagi meningkatkan kebolehan penggangur-penggangur kita ini dan menjadi pusat untuk mencari pekerjaan yang sesuai dengan kelayakan dan kebolehan penggangur-penggangur kita. Jadi siswa dan siswazah kita hanya perlu berdaftar dengan satu pusat sahaja rather than pergi ke pelbagai agensi-agensi yang berbeza. Selain dari pekerjaan, pusat ini juga boleh menjadi hub untuk mereka memulakan perniagaan mereka. We can match them with the right business and kita boleh membantu mereka memaklumkan dana-dana yang available yang disediakan oleh Kerajaan. Senario

masa kini memerlukan Kerajaan untuk membuktikan bahawa belia adalah merupakan aset penting bagi negeri kita dan kesejahteraan dan kejayaan mereka merupakan objektif utama Kerajaan kita.

Timbalan Speaker: Yang Berhormat Tupong, last minute. One (1) minute.

YB Encik Fazzarudin bin Haji Abdul Rahman: AADK merupakan agensi di bawah

Kerajaan Persekutuan. Tetapi saya mencadangkan Kerajaan Negeri membantu AADK untuk menjalankan aktiviti mereka terutama sekali dalam penguatkuasaan kerana masalah dadah


38

amat berleluasa sekali terutamanya di kawasan sekolah dan isu lori yang membawa tanah ke sesuatu kawasan pembinaan di kawasan Matang amat pesat sekali pembinaan atau pun development dan lori-lori ini sangat mendatangkan masalah. Saya pernah melihat di Kuala

Lumpur, lori yang keluar dari tapak pembinaan dicuci sebelum keluar ke jalan dan saya mohon agensi Kerajaan untuk memastikan kontraktor kontrak kita untuk menjalankan aktiviti yang sama iaitu mencuci dulu lori-lori sebelum mereka keluar ke jalan raya. Saya sudah menyentuh beberapa kali perkara ini. Projek pembangunan di kawasan Taman Sejoli sebelum pilihan raya, Kementerian Sumber Asli, ada melalui DID ada membuat satu kajian bagaimana hendak menyelesaikan banjir kilat di situ tapi memerlukan dana yang agak besar. Jadi saya memohon Kerajaan Negeri untuk take up that project untuk memastikan

masalah yang sekian lama dapat diselesaikan di Taman Sejoli. Dan saya juga ingin memohon jalan daripada Matang Jaya hingga ke simpang jalan Matang-Batu Kawa diperbesarkan memandangkan development yang begitu tinggi sekali di

kawasan Matang. Di kawasan kampong Matang Batu 10, kampung yang banyak rumah yang duduk di sebelah-sebelah sungai, jadi saya mohon projek retaining wall dapat dilaksanakan di kawasan itu agak sukar bagi kita laksanakan melalui RTP kerana kosnya yang begitu besar sekali.

Yang terakhir sekali, Tuan Speaker, kawasan N.6 Tupong mempunyai banyak permohonan bagi membina baru atau pun membaik pulih rumah orang miskin Projek ini terletak di bawah KPLB dan kita sering mendengar isu-isu di mana setiap kawasan diperuntukan yang begitu kecil sekali. Jadi saya mengharapkan dan memohon sekali lagi untuk menyediakan peruntukan bagi membantu kearah program ini.

Timbalan Speaker: Yang Berhomat Tupong, I‟m sorry your time is up.

YB Encik Fazzarudin bin Haji Abdul Rahman: Tuan Speaker, saya ingin mengambil

kesempatan ini untuk mengucapkan Selamat Hari Sarawak kepada seluruh rakyat Sarawak dan sekali lagi saya mohon menyokong. Sekian, wabillahitaufiq walhidayah wassalamualaikum warahmatullahi wabarakatuh. Timbalan Speaker: Yang Berhormat for Meluan, but can you check on your mic. Sorry

something is wrong with the mic. Can I give you the opportunity after, is it working? The mic okay? YB Encik Rolland Duat Anak Jubin: Tuan Speaker, saya ingin mengucapkan ribuan terima

kasih kerana telah memberi peluang kepada saya untuk turut serta membahaskan usul penghargaan atas ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak semasa pembukaan Mesyuarat Pertama Bagi Penggal Ketiga Dewan Undangan Negeri Sarawak Ke-18.

Sesungguhnya ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak, Tun Pehin Sri Haji Abdul Taib Mahmud amat bermakna sekali kerana intipatinya amat menekankan tentang pembangunan kawasan luar bandar.

Saya juga ingin mengambil kesempatan ini untuk mengucapkan tahniah dan selamat

maju jaya kepada Gabungan Parti Sarawak (GPS) yang baru sahaja dibentuk. Saya berharap GPS akan terus berjuang dengan penuh bersemangat agar kuasa dan hak Sarawak seperti yang termaktub dalam Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) dikembalikan sepenuhnya kepada negeri ini.

Tuan Speaker, seperti persidangan-persidangan DUN yang lalu, saya konsisten

membangkitkan beberapa isu penting yang berkaitan dengan kawasan saya:-


39

Pertanian

Kawasan DUN Meluan amat terbilang dengan aktiviti-aktiviti penanaman serta

pengeluaran lada yang sangat berkualiti. Kejatuhan harga pasaran lada semenjak tahun 2017 telah menyebabkan implikasi kewangan yang sangat serius kepada para pengusaha tanaman lada di kawasan DUN Meluan. Penurunan harga lada menyebabkan ramai penguasaha terbeban disebabkan kos pembelian baja.

Oleh yang demikian, saya memohon agar Kementerian Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah Sarawak agar dapat mempertimbangkan pemberian baja subsidi bagi usaha untuk membantu para pengusaha tanaman lada di kawasan DUN Meluan mengekalkan produktiviti mereka di samping meringankan bebanan kewangan yang mereka terpaksa tanggung akibat daripada kejatuhan harga lada yang sangat drastic. Tuan Speaker, selain daripada itu, saya juga memohon Kementerian Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah Sarawak untuk mewujudkan satu Pig Farming Area (PFA) di kawasan DUN Meluan bagi membantu membangunkan industri

ternakan khinzir. Usaha ini bertujuan untuk menampung permintaan domestik dan juga luar negara khususnya dari Singapura yang sangat tinggi. Ternakan khinzir amat sesuai dilaksanakan di daerah Julau memandangkan hampir 98% penduduknya adalah berbangsa Iban dan bukan beragama Islam. Kewujudan PFA seperti yang terdapat di Pasir Puteh, Simunjan akan membantu para penternakan khinzir di kawasan DUN Meluan mempertingkatkan taraf sosio ekonomi serta mewujudkan peluang perkerjaan kepada para penduduk setempat.

Bekalan Elektrik

Terlebih dahulu saya ingin merakamkan penghargaan kepada Kerajaan Negeri

Sarawak kerana memberikan peruntukan yang membolehkan lapan (8) buah Projek Janakuasa Solar (SARES) dilaksanakan di rumah panjang di kawasan DUN Meluan baru-baru ini.

Saya juga ingin mengucapkan ribuan terima kasih kepada YB Dato Sri Dr. Stephen

Rundi Anak Utom selaku Menteri Utiliti Sarawak kerana telah sudi turun ke padang bagi menilai sendiri tahap infrastruktur asas di DUN Meluan yang sangat jauh ketinggalan berbanding dengan kawasan DUN lain baru-baru ini.

Tuan Speaker, saya juga memohon agar Kementerian Utiliti Sarawak akan terus

memperluaskan lagi pelaksanaan SARES terutamanya di kawasan-kawasan terpencil di DUN Meluan yang jauh daripada rangkaian grid elektrik seperti kawasan Sungai Mujok dan kawasan Ulu Sungai Kanowit seperti di Rh. Kiroh yang terletak jauh di Rantau Limau, Rh. Sat di Selepong dan juga di Rh. Ringgit di Apo. Selain daripada itu dipohon agar Kementerian Utiliti Sarawak juga menyegerakan proses penyambungan bekalan elektrik kepada para penduduk yang berada di dalam lingkungan grid elektrik terutamanya seperti:-

1. Rh. Sang yang terletak di Ulu Entabai; 2. Rh. Mary Ingkoh yang terletak di Jalan Ijit; 3. Rh. Unggan yang terletak di Jalan Entabai; 4. Rh. Suin yang terletak di Teberu; 5. Rh. Japar yang terlekak di Nanga Kemalih; 6. Rh. Kedit yang terletak di Sungai Buluh 7. Rh. Dana yang terletak di Munas;


40

8. Rh. Minis yang terletak di Sungai Rau; dan 9. Rh. Kelambu yang terletak di Bekakap

Bekalan Air Terawat

Seperti persidangan-persinganan yang lepas, saya konsisten dan sekali lagi merayu

kepada Kerajaan Negeri agar membina sebuah “High Level Pressure Water Tank” di Bukit Agu, Julau bagi mengatasi masalah bekalan air yang sering dihadapi oleh 10,000 orang penduduk daripada 58 buah rumah panjang di sepanjang Jalan Entabai-Meluan.

Saya juga memohon Kerajaan Negeri Sarawak untuk menyalurkan peruntukan untuk mengatasi masalah bekalan air yang dihadapi oleh para penduduk di sepanjang Jalan KJD, Julau yang didiami sebanyak 1,000 penduduk.

Menara Telekomunikasi

Terlebih dahulu saya ingin mengucapkan syabas serta tahniah kepada Kerajaan Negeri Sarawak di atas penubuhan Sarawak Multimedia Authority (SMA) yang bertindak sebagai badan utama yang bertanggungjawab di dalam memacu dan melaksanakan pembangunan sektor komunikasi, multimedia, ekonomi digital dan juga harta intelek Negeri Sarawak. Penubuhan (SMA) oleh kerjaan adalah tepat pada masanya kerana ianya akan membantu Kerajaan Negeri dan juga Kerajaan Pusat mempercepatkan pelaksanaan projek-projek pembangunan ifrastruktur digital di negeri Sarawak dengan lebih efisien, sistematik dan cepat bagi membolehkan proses Transformasi Ekonomi Digital diperluaskan di kawasan luar bandar termasuklah di DUN Meluan.

Sehubungan dengan itu, saya merayu kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri

Sarawak selaku Pengerusi SMA agar melulus dan juga menyegerakan pembinaan menara telekomuinikasi di Rh. Sang terletak di Rantau Chire, SK Nanga Ju, SK Nanga Jambu, SK Ulu Entabai, SK Ulu Entayeh, SK Nanga Maong, SK Lubok Asam dan SK Tapang Punggu melalui Projek SMA300 bagi mengatasi masalah ketiadaan connectivitiy di kawasan tersebut.

Kewujudan menara telekomunikasi ini nanti akan membolehkan para penduduk

setempat bergiat aktif dengan kegiatan e-commerce bagi mempromosikan produk, hasil-

hasil keluaran dan destinasi eko-pelancongan kepada dunia luar. Selain daripada itu, kewujudan rangkaian komunikasi terutamanya internet akan membolehkan para penduduk setempat menggunakan pakai kemudahan e-wallet SarawakPay untuk melakukan pelbagai

transaksi harian seperti pembayaran, pemindahan wang dan juga sebagainya. Tuan Speaker, selain daripada itu, saya juga memohon agar pihak SMA turut

mengadakan program seperti seminar, bengkel dan latihan bagi memberi pendedahan kepada para penduduk di DUN Meluan mengenai Inisiatif Ekonomi Digital, Harta Intelek dan lain-lain inisiatif transformasi bagi menyemai pemahaman serta memupuk minat para penduduk luar bandar khususnya golongan belia untuk turut sama mengambil bahagian di dalam ekonomi digital.

Jalan

Saya juga sekali lagi merayu kepada Kerajaan Negeri Sarawak agar melulus dan mempercepatkan pembinaan jalan dari Nanga Entaih ke Rh Sang yang terletak di Rantau Chire sepanjang 16 kilometer bagi membantu para pengusaha, petani dan juga sungai setempat untuk membawa keluar hasil mereka untuk dipasarkan. Kewujudan jalan yang menghubungkan Nanga Entaih ke Rh Song akan membuka peluang kepada kemudahan lain untuk turut masuk termasuklah bekalan elektrik dan juga menara telekomunikasi.


41

Tuan Speaker, saya juga memohon kepada Kerajaan Negeri Sarawak agar membina jalan raya dari Kubu Brooke yang terletak di Nanga Meluan ke Sk Nanga Maong dan ke Sk Nanga Ju. Kewujudan jalan yang menghubungkan kawasan ini bukan sahaja memudahkan para penduduk di kawasan itu untuk membawa keluar hasil pertanian untuk dipasarkan, malah ianya akan dapat membendung masalah bot karam yang kerap kali terjadi sewaktu musim banjir dan sewaktu musim perayaan seperti Gawai Dayak dan juga Krismas kerana laluan sungai menuju ke kawasan ini dipenuhi dengan jeram-jeram yang sangat merbahaya serta lubuk-lubuk sungai yang sangat dalam.

Selain daripada itu, saya juga memohon Jabatan yang bertanggungjawab memantau

kerja-kerja pembinaan jalan raya dari Nanga Entabai ke Rantau Limau agar memastikan projek jalan tersebut disiapkan mengikut jadual seperti yang termaktub di dalam perjanjian kerana pembinaan jalan tersebut telah mengambil masa yang sangat lama untuk disiapkan.

Kemudahan Perubatan

Selain daripada itu, saya juga memohon agar Kerajaan Negeri Sarawak membina hospital atau sekurang-kurangnya menaik taraf Pusat Kesihatan yang sedia ada di Daerah Julau yang usianya telah pun melebihi 52 tahun.

Keadaan infrastruktur pusat kesihatan tersebut adalah sangat usang dan daif

manakala jumlah kakitangan perubatan yang ditempatkan di Pusat Kesihatan tersebut sudah tidak lagi mampu menampung bilangan pesakit di DUN Meluan yang saban hari semakin meningkat.

Di samping itu pula, saya ingin memohon supaya klinik sedia ada sekarang dilengkapi

dengan mesin dialisis untuk kegunaan pesakit buah pinggang yang makin bertambah. Timbalan Speaker: Yang Berhormat Meluan, one (1) minute to conclude, please. YB Encik Rolland Duat anak Jubin: Peralatan perubatan gigi dipohon untuk dinaik taraf.

Naik Taraf Sekolah

Saya juga memohon kepada Kementerian Pendidikan Malaysia (KPM) agar

menyegerakan usaha menaik taraf sekolah-sekolah usang yang kebanyakannya terletak di kawasan pedalaman DUN Meluan yang rata-rata usianya telah pun melebihi separuh abad. Selain dinaik taraf, dipohon agar sekolah-sekolah ini juga dilengkapkan dengan kemudahan seperti ICT, asrama dan peralatan pendidikan yang lengkap.

Eko-Pelancongan

Saya juga memohon kepada Kementerian Pelancongan Sarawak mengiatkan lagi

usaha untuk membangun dan mempromosikan Daerah Julau sebagai salah satu destinasi atau lokasi eko-pelancongan memandangkan Daerah Julau sangat kaya dengan tarikan alam semula jadi seperti hutan, air terjun dan jeram-jeram yang unik. Tuan Speaker, sebelum saya mengakhiri ucapan saya ini ingin saya mengambil kesempatan ini untuk mengucapkan Selamat Hari Gawai Dayak dan juga Selamat Hari Raya Aidilfitri kepada seluruh rakyat negeri Sarawak yang baru sahaja selesai menyambutnya. Sekian, terima kasih.


42

Timbalan Speaker: Ahli-ahli Yang Berhormat, today being Friday, sitting is adjourn to 2:00

p.m. I would like to appeal to Ahli-ahli Yang Berhormat to be punctual at 2:00 p.m. so that we can start on time. Many Ahli Yang Berhormat who has yet to speak cause today is the last day for the debate of the speech of TYT.

(Mesyuarat ditangguhkan pada jam 12.07 tengahari)

(Mesyuarat dimulakan pada jam 2.41 petang)

[Timbalan Speaker mempengerusikan Mesyuarat]

Timbalan Speaker: Ahli-Ahli Yang Berhormat, we shall resume the debate on the TYT‟s address. I invite, Yang Berhormat for Murum. YB Encik Kennedy Chukpai Ugon: Terima kasih Tuan Speaker. Terlebih dahulu, saya ingin memanjatkan kesyukuran ke hadrat Tuhan kerana dengan limpah kasih kurnia dan berkat anugerahNya sekali lagi saya berpeluang untuk turut serta dalam perbahasan usul penghargaan atas ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak sempena Upacara Pembukaan Persidangan Pertama bagi Penggal Ketiga, Dewan Undangan Negeri Sarawak yang Ke-18 di Dewan yang mulia ini pada hari Isnin, 09 Julai 2018.

Tuan Speaker, saya ingin juga merakamkan ucapan menjunjung kasih atas ucapan pembukaan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak, yang telah menyentuh pelbagai aspek yang amat bermakna dan sewajarnya menjadi iktibar dan panduan kepada kita semua sebagai wakil rakyat untuk menabur khidmat dan bakti kepada rakyat dan Ibu Pertiwi yang tercinta ini.

Antara perkara-perkara yang diberi penekanan ialah memperkukuhkan perpaduan dan

keharmonian dalam kepelbagaian yang merupakan asas kekuatan Negeri ini, memantapkan Transformasi Ekonomi Negeri Sarawak dengan pelan pembangunan yang holistik, mempertingkatkan kesejahteraan bandar, pembangunan sosial, keselamatan awam, memelihara kelestarian alam sekitar dan memperkasakan peranan golongan belia sebagai pewaris legasi kita pada masa hadapan. Perkara-perkara ini amat penting dan perlu dititikberatkan dalam segala usaha kita membangun Negeri Sarawak ini.

Tuan Speaker, saya juga ingin mengucapkan syabas dan tahniah kepada Pakatan

Harapan atas kemenangan dalam Pilihan Raya Umum Malaysia PRU14 pada 9 Mei 2018 dan berjaya membentuk Kerajaan Persekutuan yang baharu. Harapan kita dengan mandat yang telah diberikan oleh rakyat kepada Kerajaan Persekutuan yang baharu ini dapat menunaikan segala janji-janji dalam manifesto pilihan raya nya agar rakyat terus mendapat manfaat dari segi kemajuan dan kemakmuran kerana adalah menjadi tanggung jawab dan obligasi Kerajaan yang memerintah selaras dengan Perlembagaan Persekutuan.

Tuan Speaker, setinggi-tinggi penghargaan dan syabas diucapkan kepada Yang Amat

Berhormat Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg, Ketua Menteri Sarawak atas keputusan dan tindakan yang sangat matang dan bijak untuk membawa kesemua komponen Parti (PBB, PRS, SUPP dan PDP) keluar daripada Barisan Nasional dan membentuk satu gabungan (Gabungan Parti Sarawak atau GPS) yang kuat lagi mantap bagi memperjuangkan dan membela nasib serta hak autonomi rakyat Sarawak yang terhakis selama ini melalui Perjanjian Pembentukan Malaysia 1963 (MA63). Ini jelas membuktikan kesungguhan dan keikhlasan Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi Ketua Menteri untuk terus berjuang demi keseluruhan rakyat Sarawak yang pelbagai ini. Kita harus berdiri teguh, bersatu dan memberi sokongan padu kepada kepimpinan Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi Ketua Menteri untuk terus menerajui Negeri Sarawak yang tercinta ini.


43

Tuan Speaker, dengan kesempatan ini juga, saya mewakili rakyat N.66 Murum merakamkan setinggi-tinggi penghargaan dan ucapan terima kasih kepada Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi Ketua Menteri Sarawak di atas lawatan kerja ke BRS Sg. Asap, meninjau sendiri permasalahan rakyat di kawasan saya pada 5 Julai 2018. Kami amat bersyukur dan berterima kasih kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri yang sangat prihatin dan telah menyelesaikan beberapa masalah di kawasan saya dengan meluluskan peruntukan sebanyak RM43.3 juta.

Tuan Speaker, Rakyat telah menghantar isyarat yang jelas dan tegas dalam PRU14 dimana kemudahan asas seperti jalan raya, bekalan air bersih dan elektrik, sekolah, hospital, perumahan dituntut untuk disediakan. Dalam keadaan senario politik semasa Kerajaan tidak mempunyai pilihan selain menyediakan segera kemudahan asas keperluan rakyat ini. Kerajaan akan disifatkan telah gagal sekiranya kemudahan ini masih tidak mampu disediakan.

Tuan Speaker, mengambil kira rayuan dan suara rakyat luar bandar dan pedalaman

terutamanya di kawasan N.66 Murum, saya dengan rendah diri merayu kepada Kerajaan di Dewan yang mulia ini untuk melaksanakan dengan segera permintaan-permintaan rakyat seperti berikut:

Infrastruktur/Jalan Kampung

1. Membina baru jalan ke lot pertanian BRS Sungai Asap – 135 kilometer; 2. Bina baru jalan alternatif ke Lusong Laku – 10 kilometer; 3. Bina baru jalan alternatif ke SK Kuala Kebulu – 10 kilometer; 4. Naiktaraf jalan bekas balak ke Ulu Jelalong, Tubau – 65 kilometer; 5. Naiktaraf jalan bekas balak ke penempatan semula Tegulang, Murum –

10 kilometer; 6. Naiktaraf jalan bekas balak ke penempatan semula Metalun, Murum –

20 kilometer; 7. Naiktaraf jalan bekas balak ke Lusong Laku, Murum – 55 kilometer; 8. Naiktaraf jalan bekas balak ke Long Urun, Murum – 38 kilometer; 9. Naiktaraf jalan kampung ke Rh. Joseph/Rh. Julaihi/Rh. Jeranding, Ulu Jelalong –

25 kilometer; 10. Naiktaraf jalan ke Rh. Mering Madang/Rh. Wan Usin/Rh. Resah/Rh. Ramli, Tubau

– 25 kilometer; 11. Naiktaraf jalan ke Rh. Ding Taman/Rh. Ugak, Tubau – 15 kilometer; 12. Naiktaraf jalan ke Long Bala – 10 kilometer; dan 13. Naiktaraf jalan ke Long Koyan – 15 kilometer.

Native Customary Right (NCR) dan Native Territorial Domain (NTD)

Tuan Speaker, saya ingin menarik perhatian Dewan yang mulia ini berhubung dengan

tanah temuda, Native Customary Right (NCR) dan Native Territorial Domain (NTD).

Penduduk Asal Hulu Balui yang dipindah ke Skim Penempatan Semula Bakun (BRS) Sg. Asap, bagi tanah-tanah mereka yang tidak ditenggelami air di tasik empangan Bakun.

Tuan Speaker, pada PRN Ke-11 yang lepas, Kerajaan Negeri telah bersetuju secara

dasar memberi lampu hijau kepada penduduk asal Hulu Balui untuk kembali meneroka tanah-tanah mereka yang tidak ditenggelami air di tasik Bakun/Balui kecuali di kawasan pada jarak satu (1) kilometer daripada Empangan Hidro Elektrik Bakun sebagai langkah menyelesai isu kekurangan tanah di BRS Sg. Asap dan pada masa yang sama Kerajaan juga bersetuju untuk mengukur tanah tersebut dan memberi hak milik kekal yang pasti akan menjadi warisan kekal generasi penduduk asal Hulu Balui yang telah mengorbankan tanah


44

pusaka mereka bagi memberi laluan untuk pembinaan Empangan Mega Hidro Elektrik Bakun demi kemajuan negeri dan negara.

Tuan Speaker, apabila kita dipindahkan ke BRS Sg. Asap, kita dibayar pampasan ke

atas tanah-tanah kebun dan temuda kita mengikut jangkaan perimeter takungan air empangan Bakun sahaja dan tanah yang diluar perimeter tersebut sama ada kebun atau temuda tidak diukur dan tentu sekali tidak dibayar pampasan.

Tuan Speaker, apa yang mengecewakan kita adalah apabila air di takung dalam

empangan Bakun, paras air yang sebenar lebih tinggi daripada jangkaan perimeter pada awalnya, sehingga kubur yang dipindahkan pun tenggelam dan terpaksa dipindahkan semula. Untuk makluman Dewan yang mulia ini, sampai hari ini pampasan untuk tanah yang tenggelam dan yang tidak diukur tersebut dan pampasan pemindahan kubur untuk kali yang kedua belum dibayar lagi. Mohon penjelasan dan pencerahan oleh Menteri yang bertanggung jawab dalam ucapan penggulungan nanti.

Tuan Speaker, saya difahamkan ada sebuah kampung telah mendapat kelulusan

pemilikan tanah ini daripada Kerajaan. Ini jelas membuktikan bahawa tanah-tanah temuda, NCR, NTD di Hulu Balui masih kekal milik penduduk asal. Saya memohon agar Kerajaan menjalankan kerja-kerja pengukuran dan mengeluarkan geran atau title in perpetuity di bawah Seksyen 18 bagi temuda dan NCR serta Communal Title in perpetuity bagi NTD.

Tuan Speaker, perkara ini perlu diselesaikan dengan kadar segera dan saya tidak akan berhenti membawa perkara ini ke Dewan yang mulia ini selagi ia belum diselesaikan demi rakyat kita. Saya percaya dengan kelulusan Land Code (Amendment) Bill, 2018 di Dewan yang mulia ini pada persidangan kali ini, Kerajaan negeri mampu menyelesai semua perihal tanah adat bumiputera di Sarawak ini. Timbalan Speaker: Yang Berhormat Murum, one (1) minute to conclude.

Kesimpulan

YB Encik Kennedy Chukpai Ugon: Tuan Speaker, sebagai kesimpulan saya ingin membaca satu statement daripada Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji

Abdul Rahman Zohari bin Tun Datuk Abang Haji Openg, Ketua Menteri Sarawak yang membawa sinar harapan kepada rakyat di luar bandar seperti berikut: “Daripada kita berdebat isu projek underpass dan hal politik lain...seriously bagus kita fokus dengan pembangunan luar bandar...mereka lebih memerlukan...tanpa pengorbanan orang luar bandar, orang bandar tidak menikmati kemajuan”.

Terima kasih Yang Amat Berhormat Patinggi Ketua Menteri atas keprihatinan ini. Akhir sekali, syabas dan tahniah diucapkan kepada Tuan Speaker kerana telah berjaya mengendalikan persidangan kali ini dengan begitu bijak, professional dan cemerlang sekali. Tidak lupa juga kepada pegawai-pegawai Dewan yang mulia ini, semua agensi Kerajaan yang telah memberi komitmen yang tinggi dalam menjalankan tugas masing-masing. Selamat menyambut Hari Sarawak kepada seluruh rakyat Sarawak pada 22hb Julai 2018. Dengan ini, saya memohon menyokong usul penghargaan ucapan Perasmian Pembukaan Persidangan Pertama Penggal Ketiga Dewan Undangan Negeri Sarawak Yang Kelapan Belas di Dewan yang mulia ini oleh Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri, pada hari Isnin, 9 Julai 2018.


45

Sekian, terima kasih. Timbalan Speaker: Yang Berhormat for Samalaju.

YB Encik Majang Anak Renggi: Tuan Speaker, salam sejahtera dan terima kasih kepada Tuan Speaker kerana memberi ruang kepada saya untuk turut serta dalam perbahasan usul penghargaan di titah ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak pada Persidangan Pertama Penggal Ketiga Dewan Undangan Negeri Sarawak yang ke-18. Dengan kesempatan ini saya merakamkan setinggi-tinggi penghargaan kepada Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri kerana berkenan menyampaikan ucapan pembukaan Persidangan Dewan kali ini, Dalam amanat dan ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri, beberapa perkara penting yang boleh menjadi pemangkin kepada usaha Kerajaan untuk meneruskan dan memantapkan tadbir urus negeri demi pembangunan dan kesejahteraan rakyat negeri Sarawak.

Tahniah Kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri

Seterusnya saya turut mengucapkan tahniah kepada Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Sarawak bersama barisan Menteri dan Ahli-ahli Yang Berhormat di atas pembentukan Gabungan Parti Sarawak (GPS) yang diyakini mampu memperjuangkan hak negeri ini. Saya penuh yakin GPS akan menjadi sebuah gabungan parti yang kukuh, kental dan jitu bagi menjaga kesejahteraan dan kemakmuran negeri Sarawak. Tahniah sekali lagi diucapkan.

Isu-Isu Di DUN N.70 Samalaju

Tuan Speaker, dalam ruang yang amat terhad ini izinkan saya berlaku adil kepada warga Dun N.70 Samalaju yang memilih saya mewakili suara mereka dalam Dewan yang mulia ini. Pastinya, terdapat beberapa perkara penting ingin saya luahkan termasuklah perkara yang pernah saya utarakan dalam Persidangan Dewan sebelum ini, akan saya ketengahkan semula setelah mengambil kira kepentingannya kepada rakyat di kawasan saya.

Perumahan Mampu Milik

Tuan Speaker, kemampuan memiliki rumah merupakan kebimbangan sejagat yang membelenggu penduduk bandar-bandar utama di negara ini. Antara pendorong utama termasuklah peningkatan pendapatan dan proses urbanisasi yang semakin meluas. Kawasan DUN Samalaju dibelenggu oleh perkara yang sama. Keadaan ini berlaku disebabkan kepadatan penduduk yang cepat bertambah hasil daripada pembangunan pesat pelbagai industri di sini. Oleh yang demikian saya mencadangkan kepada Kementerian berkenaan supaya membina rumah mampu milik khususnya di kawasan Sungai Pelan, Jalan Tanjung Kidurong dan Taman Perindustrian Samalaju bagi menyediakan kediaman yang selesa dan sejahtera untuk mereka khususnya bagi yang sudah mempunyai keluarga. Saya melihat keperluan untuk program Perumahan Rakyat (PPR) di kawasan ini bagi memberi peluang kepada mereka yang berpendapatan RM3,000 atau ke bawah untuk memiliki rumah.


46

Dalam masa yang sama, saya juga memohon kepada sektor swasta yang bertanggungjawab membangunkan projek SPEKTRA (Skim Perumahan Khas Rakyat) yang menyasarkan penduduk berpendapatan sederhana, agar mempertimbangkan projek ini juga di Bintulu.

Pusat Latihan Teknikal

Tuan Speaker, di samping kita membina modal insan seperti yang kerap kali diwar-warkan oleh Kerajaan, kita perlu juga memastikan peluang kerja yang mencukupi untuk anak-anak muda kita termasuk graduan IPT.

Industri-industri di sini sudah semestinya memerlukan sumber tenaga kerja kemahiran. Institusi pendidikan adalah saluran utama untuk melahirkan tenaga mahir berkenaan. Buat masa ini, hanya tiga buah institusi iaitu Institut Kemahiran MARA (IKM), Pusat Latihan Teknologi Tinggi (ADTEC) dan Kolej Vokasional Bintulu yang mampu membekalkan tenaga kerja mahir dan setengah mahir untuk menampung keperluan pelbagai industri di sini. Dicadangkan supaya promosi berterusan mengenai Pendidikan dan Latihan Vokasional Teknikal (TVET) amat perlu bagi menyedarkan rakyat tentang pentingnya menguasi ilmu kemahiran dan teknikal. Kita mahu lebih ramai lepasan Sijil Pelajaran Malaysia (SPM) dan Sijil Tinggi Pelajaran Malaysia (STPM) meneruskan pengajian di dalam bidang teknikal dan vokasional. Lantaran itu, disarankan supaya pengambilan masuk pelajar-pelajar baru ke IKM Bintulu, Pusat Teknologi Tinggi ADTech Bintulu dan Kolej Vokasional Bintulu haruslah ditambah dan ditingkatkan dari semasa ke semasa.

Peluang Pekerjaan

Tuan Speaker, bagi memastikan rakyat turut menikmati hasil daripada pembangunan pesat perindustrian di sini, saya menyarankan pengambilan pekerja tempatan terdiri dari anak jati Sarawak oleh syarikat-syarikat dari luar dan dalam negara diutamakan dengan menyediakan gaji yang setimpal untuk mereka mendepani gaya hidup masa kini yang kian mencabar. Pada masa yang sama, saya juga mencadangkan agar Kerajaan menetapkan peratusan minimum pengambilan pekerja tempatan oleh setiap syarikat luar dan dalam Negara yang beroperasi di negeri ini termasuklah yang berada di DUN Samalaju. Disamping itu, program ceramah kerjaya, khidmat nasihat dan sebagainya harus diberi perhatian agar maklumat peluang pekerjaan dapat disalurkan kepada masyarakat sama ada yang tinggal di bandar mahupun di kawasan pedalaman.

Industri minyak dan gas

Keputusan Mahkamah Persekutuan menolak permohonan Petrolium Nasional Berhad (Petronas) untuk memulakan prosiding undang-undang terhadap Kerajaan negeri Sarawak berhubung hak untuk mengawal selia aktiviti huluan minyak dan gas di negeri ini adalah tepat sekali. Tahniah saya ucapkan kepada pasukan perundangan Sarawak di atas usaha dan kebijaksanaan mereka dalam mengemukakan kes tersebut yang berasaskan fakta. Diharapkan agar Kerajaan Negeri dapat mengambil pendekatan yang sewajarnya untuk membolehkan negeri ini terus maju dalam meningkatkan keupayaan penerokaan sendiri dalam industri minyak dan gas sama ada di darat atau luar pisisir pantai.

Pertanian Moden

Di samping memajukan sektor perindustrian dan pembuatan, Kerajaan juga perlu menumpukan terhadap bidang pertanian. Dalam hal ini, saya berpendapat bahawa kita perlu beranjak daripada sistem pertanian tradisional kepada sistem pertanian moden. Saya


47

yakin sektor pertanian ini juga akan dapat menyumbang kepada hasil ekonomi negeri. Justeru, untuk memperkasakan industri pertanian dengan menjadikan ianya sebagai Hub Industri selaras dengan dasar Ekonomi Digital Kerajaan negeri, saya mencadangkan diwujudkan pusat pengumpul (collection centre) dan pusat pengedaran (distribution centre) di kawasan ini.

Jalan Raya

Tuan Speaker, beberapa kawasan termasuklah yang menghubungkan rumah-rumah panjang dan kampung di kawsan pedalaman masih lagi kekurangan dari aspek kemudahan jalan raya. Antara kawasan yang masih memerlukan jaringan jalan raya yang baik adalah Hulu Suai dan LKTS Suai. Penduduk di sini amat memerlukan jalan raya yang baik bagi memasarkan produk dan hasil pertanian mereka. Oleh yang demikian, saya menyarankan agar pihak Kementerian berkenaan sentiasa peka untuk menyediakan kemudahan infrastruktur ini sentiasa dilakukan secara berterusan.

Bekalan Air Bersih

Tuan Speaker, masih terdapat beberapa kawasan di dalam kawasan DUN Samalaju belum lagi mendapat bekalan air terawat. Kawasan tersebut seperti Suai, LKTS Suai dan beberapa buah rumah panjang dan kampung sepanjang jalan Bintulu-Miri belum dibekalkan bekalan air terawat ini. Diharap pihak Kementerian Utiliti Sarawak dapat memperhebatkan usaha untuk membekalkan bekalan air terawat atau air bersih kepada penduduk di sini yang telah lama menunggu dan telah menanggung berbagai kesulitan. Timbalan Speaker: Yang Berhormat Samalaju, one minute to wind up

YB Encik Majang Anak Renggi: Ya, terima kasih

Bekalan Elektrik Luar Bandar

Tuan Speaker, saya juga terpanggil untuk membawa masalah berkaitan ketiadaan bekalan elektrik di beberapa kawasan di DUN Samalaju seperti kawasan LKTS Suai dan beberapa rumah panjang di sepanjang Jalan Bintulu-Miri. Saya memohon pihak Kementerian dapat mengambil perhatian serius mengenai permasalahan ini agar masyarakat di sini dapat disalurkan bekalan elektrik.

Kemudahan Telekomunikasi

Tuan Speaker, seperti yang kita sedia maklum, Kerajaan Negeri mensasarkan sebahagian besar kawasan pedalaman di Sarawak akan dihubungkan dengan talian komunikasi berkelajuan tinggi menjelang tahun 2025. Menerusi sasaran ini, kita mengucapkan terima kasih kepada Kerajaan kerana sentiasa peka dan mencari kaedah terbaik menangani isu ini. Terdapat beberapa kawasan di DUN Samalaju yang tidak mempunyai akses untuk kemudahan tersebut. Saya menyarankan agar pihak Kementerian berkenaan mengambil tindakan bagi memastikan kawasan berhampiran dengan taman perindustrian ini tidak dibelenggu oleh masalah tersebut.

Menangani Isu Gejala Sosial Isu gejala sosial di kawasan DUN Samalaju juga membimbangkan. Walaupun terdapat banyak program yang telah dijalankan oleh Kementerian berkenaan sama ada menerusi kerjasama dengan PDRM, NGO, pemimpin masyarakat dan sebagainya, namun isu-isu gejala sosial seperti ketagih dadah, pecah rumah, kes kecurian kenderaan dan sebagainya masih berlaku. Jika tidak ditangani dengan baik boleh menjejaskan keharmonian dan


48

keselamatan kepada rakyat. Oleh itu, kerjasama dan penglibatan daripada semua pihak amatlah diperlukan. Tuan Speaker, menerusi rancangan pembangunan negeri untuk mencapai status negeri maju menjelang 2030, saya memuji ketelusan dan sifat keterbukaan Yang Amat Berhormat Ketua Menteri dalam usaha beliau membangunkan negeri ini. Kita berdoa semoga Yang Amat Berhormat Ketua Menteri sentiasa diberi kekuatan, kesihatan, kesejahteraan serta dipermudahkan segala urusan beliau. Timbalan Speaker: Yang Berhormat Samalaju, your time is up.

YB Encik Majang Anak Renggi: Okay Diucapkan syabas dan tahniah kepada Tuan Speaker atas kebijaksanaan mengendalikan dengan jayanya persidangan DUN kali ini. Sekalungan terima kasih juga kepada semua Kakitangan Dewan yang telah menyempurnakan tugas masing-masing. Kepada semua rakyat Sarawak, saya ucapkan Selamat Hari Sarawak yang bakal tiba pada 22 Julai 2018. Tuan Speaker, dengan ini saya menyokong usul penghargaan atas ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Sadong Jaya.

YB. Ir Aidel Bin Lariwoo: Terima kasih Tuan Speaker kerana memberi saya peluang untuk

turut sama membahaskan Usul Penghargaan ke atas Ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak di dalam Pembukaan Dewan untuk sesi pada kali ini.

Tuan Speaker, yang pertamanya saya ingin menyentuh sedikit sebanyak mengenai satu resolusi Seminar Pembangunan Jalan Pesisir Sarawak yang telah diadakan pada 8 Mac yang lepas yang dihadiri oleh kesemua pemimpin-pemimpin masyarakat dan pemimpin-pemimpin Kerajaan di seluruh kawasan pesisir bertempat di Hotel Imperial di Kuching.

Dalam seminar tersebut, kita masyarakat kawasan pesisir telah mencadangkan

beberapa resolusi untuk dipertimbangkan oleh Kerajaan Negeri supaya dapat diwujudkan atau pun dilaksanakan untuk kepentingan masyarakat kawasan pesisir.

1. Kita mencadangkan untuk diwujudkan Coastal Development Agency untuk

memperinci dan mempercepatkan pembangunan kawasan pesisir di Negeri Sarawak;

2. Kita mencadangkan semua pekan-pekan di kawasan pesisir dapat dihubungkan

antara satu sama lain melalui jalan-jalan pesisir pantai supaya pekan-pekan ini boleh berperanan sebagai pusat-pusat pengumpulan didalam pengedaran hasil-hasil pertanian dan perikanan di kawasan pesisir;

3. Resolusi untuk mencadang supaya jalan pesisir pantai di naiktaraf kepada gred

jalan raya yang lebih tinggi daripada standard JKR R3 yang sedia ada kepada Standard R5 yang lebih besar;

4. Kita mencadang coastal protection disepanjang kawasan pesisir bagi melindungi

kampung-kampung nelayan di kawasan pesisir; 5. Menubuhkan kawasan agency coconut coastal authority bagi memperkasa dan

menghidupkan semula industri penanaman kelapa dikawasan pesisir yang secara


49

6. tradisinya adalah tanaman utama atau pun tanaman tradisi penduduk-penduduk kampung pesisir; dan yang akhirnya

7. Mencadangkan supaya potensi ekonomi dalam pelbagai bidang industri

dikawasan pesisir pantai diterokai dan dibangunkan sepenuhnya supaya dapat meningkatkan coastal economy pada masa yang akan datang.

Jadi Tuan Speaker, sehubungan dengan ini untuk kesinambungan pembangunan

jalan-jalan pesisir termasuk jambatan-jambatan yang penting bagi menghubungkan jalan-jalan pesisir, saya disini sekali lagi mengusulkan kepada Kerajaan Negeri melalui juga Kerajaan Persekutuan supaya dapat meneruskan atau pun menyambungkan projek-projek yang telah diluluskan oleh Kerajaan Persekutuan yang lepas. Untuk jalan-jalan pesisir ini yang paling penting ialah ketiga buah jambatan-jambatan yang telah diluluskan oleh Kerajaan yang lepas iaitu Kerajaan Persekutuan iaitu;

1. Jambatan Rambungan 2. Jambatan Batang Lupar; dan 3. Jambatan Batang Igan

Jadi kita mohon Menteri Kerja Raya daripada Sarawak kita yang baru dilantik dapat

menimbangkan perkara ini kerana inilah jambatan-jambatan penting yang akan menjadi penghubung kepada keseluruhan jalan-jalan persekutuan kita dan yang keduanya di dalam seminar Jalan Pesisir atau pun Pembangunan Kawasan Pesisir Kita, kawasan pesisir ini sebenarnya adalah penyumbang utama kepada ekonomi Negara Malaysia kita. Kerana kalau saya nak mengambil contoh di dalam pengenalan Rang Undang-Undang Bacaan Kali Kedua, Oil Mining Amendment yang dibentangkan oleh Timbalan Ketua Menteri kita Yang Berhormat Datuk Amar Haji Awang Tengah pada hari Selasa yang lepas, kalau saya dapat baca daripada hansard ialah “the volume of Liquefied Natural Gas exported from Sarawak is 27 million metric tons with a total gross value of RM41.1 billion for the year 2017.” So, I believe this gas is all extracted from the shore of Bintulu, kawasan-kawasan pesisir kita di

Bintulu dan juga Miri. Tuan Speaker, so if we can just imagine this value RM41.1 billion revenue from gas

from Sarawak, so this is more or less equivalent to the whole of RMK, perbelanjaan RMK Negeri Sarawak. So if you can just imagine, if you can control the gas from our own resources, kita boleh banyak lagi dapat membangunkan apa sahaja kemudahan-

kemudahan infrastruktur di Negeri Sarawak ini. Tuan Speaker, perkara kedua yang saya hendak bangkitkan di sini ialah mengenai

kesesakkan kampung-kampung tradisi melayu kita di kawasan luar bandar. Jadi, saya turut sama menyokong apa yang disuarakan oleh Ahli Yang Berhormat bagi Tanjung Datu pagi tadi mengenai pemasalahan kesesakan kampung-kampung tradisi melayu ini di kawasan luar bandar terutamanya di kawasan-kawasan persisir. Jadi pemasalahannya yang begitu, yang kita dapat lihat seperti wabak-wabak penyakit, memang senang merebak, kebakaran yang begitu cepat apabila rumah terlalu rapat di kampung-kampung tradisi ini dan tiada juga privasi kepada penghuni-penghuni serta masalah-masalah sosial di kawasan kampung serta persekitaran kampung yang begitu tidak kondusif sekali untuk dihuni.

Jadi saya mohon kepada Kerajaan Negeri supaya dapat dikenalpasti tanah-tanah

bukan sahaja di persekitaran kampung malah di luar kampung supaya dapat ditempatkan lot-lot rumah atau pun pembangunan kampung-kampung baru menerusi beberapa rancangan Kerajaan sebelum ini seperti Skim Pembesaran Kampung yang begitu bagus sekali untuk membesarkan kampung ini dan juga memberi penempatan-penempatan baru


50

kepada kampung-kampung yang begitu sesak ini. Jadi saya juga mohon mencadang untuk penambah baikkan projek-projek pembesaran kampung contohnya yang telah dilaksanakan oleh Kerajaan iaitu yang pertama, supaya di dalam semua projek Skim Pembesaran Kampung dapat dibuat land filling atau pun ditembok tanah untuk lot-lot kediaman supaya

senang penghuni-penghuninya atau pun pemilik-pemilik itu nanti membuat rumah.

Timbalan Speaker: Yang Berhormat bagi Sadong Jaya, one (1) minute. You just got one (1)

more minute, ya.

YB IR Aidel Bin Lariwoo: Okay, okay Tuan Speaker. Kerana di dalam kajian saya untuk

menembok satu lot sahaja ada dua puluh hingga tiga puluh ribu apatah lagi nak membuat rumah tersebut. Jadi saya ingat kalau dapat di buat land filling sepenuhnya memang begitu

memudahkan. Yang kedua, Skim Pembesaran Kampung bersebelahan kampung perlu dikaji semula kerana bersebelahan kampung pun sudah tanah sudah begitu sedikit sekali, dapat dicarikan tempat lain yang lebih besar. Dan juga yang ketiganya, perlu ditubuhkan jawatankuasa diperingkat bahagian di peringkat Daerah dan di peringkat Kampung untuk memberi cadangan yang terperinci mengenai kedudukan-kedudukan dan juga cadangan-cadangan baharu untuk Skim Pembesaran Kampung ini. Jadi untuk tujuan ini, saya juga, di kawasan saya memohon kepada Kerajaan Negeri agar dapat ditambahkan lagi Projek Skim Pembesaran Kampung iaitu di Kampung Sera, di Kampung Jemukan dan juga di Kampung

Iboi, Pelanduk.

Saya sebenarnya ada beberapa perkara yang hendak diperkatakan.

Timbalan Speaker: But your time is up already, I am sorry.

YB IR Aidel Bin Lariwoo: Oh ya. Tuan Speaker, saya mengakhirilah ucapan saya dengan

menyokong Usul Penghargaan Ke atas Ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri

Sarawak.

Sekian, terima kasih.

Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Krian.

YB Encik Ali Anak Biju: Terima kasih Tuan Speaker kerana memberi peluang kepada saya

untuk menyampaikan perbahasan di Dewan yang mulia ini.

Memohon Maklumat Terperinci “Provisional Lease”

Tuan Speaker, Dewan yang mulia ini telah semalam meluluskan Rang Undang-Undang Kanun Tanah (Pindaan) 2018 dalam Persidangan. Mengira perkembangan terbaru ini, Krian meminta Dewan yang mulia ini disediakan maklumat-maklumat Provisional Lease yang lengkap. Pendedahan maklumat ini adalah penting demi ketelusan atau transparency dan juga untuk menentukan kesahihan maklumat yang akan diguna pakai oleh semua ADUN nanti. Pada masa yang sama juga, ini boleh digunakan untuk menyangkal tuduhan-tuduhan yang melulu di media sosial. Maklumat terperinci mengenai Provisional Lease ini juga perlulah menerangkan sesiapa shareholders sesuatu Provisional Lease tersebut.

Kebajikan Warga Sarawak di Semenanjung Malaysia

Tuan Speaker, saya ingin membawa perhatian Dewan yang mulia ini akan keadaan sosio-ekonomi warga Sarawak yang berada di Semenanjung Malaysia. Mereka yang berada di sana adalah terdiri daripada kebanyakannya golongan pekerja di sektor swasta dan juga


51

sektor Kerajaan. Ada juga yang sudah tinggal menetap dan memiliki rumah sendiri. Mengikut anggaran lebih kurang 40,000 orang Iban sahaja bekerja di Johor terutama di kawasan Pasir Gudang dan Masai. Cuba bayangkan berapa ramai warga Sarawak yang bekerja dan tinggal di seluruh kawasan Semenanjung Malaysia. Ditambah lagi dengan pelajar dari Sarawak yang menuntut di sana. Oleh yang demikian, saya mencadangkan dijalankan kajian menyeluruh demografi penempatan warga Sarawak di Semenanjung Malaysia. Kajian atau bancian tersebut seharusnya meliputi sosio-ekonomi status mereka. Dengan adanya „demographic data‟ tersebut, adalah lebih mudah untuk memantau kebajikan mereka. Selama ini ramai warga Sarawak yang menghadapi kesulitan atau kemusykilan di negeri orang amatlah sukar untuk mendapatkan bantuan. Maka saya ingin mencadangkan agar Kerajaan Negeri Sarawak menambahkan perkhidmatan kebajikan atau aduan yang diberi oleh Rumah Sarawak di Kuala Lumpur. Sebagai contoh, didapati ada kes-kes yang mengeksploitasikan pekerja dari Sarawak yang sering berlaku. Kebiasaannya mangsa tersebut mengadu selepas mereka pulang ke Sarawak, maka agak sukar untuk Jabatan Tenaga Kerja menolong mereka. Sebuah Rumah Sarawak lagi juga patut dibina di Johor memandangkan jumlah warga Sarawak yang ramai disana.

Kemudahan Infrastruktur dan Kemudahan Asas

Bekalan Air Terawat

Tuan Speaker, banyak kawasan di Saratok mengalami masalah kekurangan air atau ketiadaan bekalan air terawat. Masalah kekurangan air terawat amatlah dirasai oleh penduduk Kabong dan Roban sepertimana yang diutarakan Kabong kelmarin. Saya sebagai MP Saratok yang merangkumi kawasan N.40 Kabong menyokong sepenuhnya wakil Kabong untuk mempertingkatkan pembinaan paip baru seperti yang diumumkan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri pada bulan Mei lalu dengan peruntukan khas sebanyak RM6.5 juta dan RM60 juta. Saya sudah banyak mendengar rungutan dan rintihan dari mereka terbabit. Malahan semasa menyambut Hari Raya Aidilfitri yang lalu sebahagian dari Kabong langsung tidak ada air selama beberapa hari dan ini amat menyukarkan penduduk terbabit. Walaupun pihak Jabatan Air Luar Bandar (JBALB) melaksanakan operasi menghantar air tetapi tidak memadai. Oleh yang demikian saya amat menghargai tindakan Yang Amat Berhormat Ketua Menteri yang telah menyalurkan peruntukan khas menggunakan dana Kerajaan Negeri.

Disini saya juga menyeru agar Yang Amat Berhormat Ketua Menteri menyalurkan

dana Kerajaan Negeri untuk melaksanakan projek bekalan air terawat ke kawasan lain seperti berikut;

1. SK Ulu Sebetan dan 4 buah rumah panjang di sepanjang Jalan Ulu Sebetan; 2. SK Mudong dan 8 buah rumah panjang di Jalan Mudong; 3. Sebanyak 10 buah rumah panjang di kawasan Brayang; 4. Kawasan Ulu Roban; dan 5. Kampung Perpat, Kampung Paloh, Kampung Kaba, Lubok Nibaong dan Kali.

Pada masa yang sama, saya juga akan merayu kepada Kerajaan Persekutuan untuk

memberi keutamaan pada projek bekalan air tersebut.

Jalan Raya

Tuan Speaker, berhubung dengan cadangan pembinaan jalan raya di kawasan Saratok, saya ingin meminta data yang jelas menunjukkan mana satu projek jalan raya yang di bawah kuasa Kerajaan Persekutuan. Untuk jalan raya yang di bawah Kerajaan Persekutuan saya akan menggesa Kerajaan Persekutuan untuk mempercepatkan proses perlaksanaannya. Kita akan memastikan projek yang amat penting tersebut diberi


52

kesinambungan. Kerjasama yang erat diantara Kerajaan Persekutuan dan Kerajaan Negeri

amatlah diperlukan di dalam kes tersebut.

1. Penurapan Jalan Ulu Krian bermula dari Sungai Bansu ke Awas dan Ulu Krian yang berjumlah RM15 juta. Projek ini diumumkan oleh Timbalan Perdana Menteri pada bulan April 2016, dua (2) tahun yang lalu;

2. Menaik taraf Jalan Kupang-Bajau sepanjang 20 kilometer seperti yang disebut oleh Kalaka dan Menteri Muda kelmarin. Saya akan membawa isu jalan raya ini ke perhatian Kerajaan Persekutuan. Saya dengar dan faham akan kesukaran yang dihadapi oleh penduduk Kampung Kupang sekarang kerana terpaksa dihadapi oleh penduduk Kampung Kupang sekarang kerana terpaksa menggunakan jalan yang teruk;

3. Pembinaan Jambatan menyeberangi Sg. Krian; 4. Penurapan Jalan Kabo-Sg. Bangkong yang berjumlah RM8 juta; 5. Menurap Jalan Ulu Awik sepanjang 13.5 kilometer; 6. Menaiktaraf dan mnurap Jalan Ulu Paku/ Nanga Alum/ Pakan sepanjang 11.8

kilometer; dan 7. Menyiapkan penurapan Jalan Senyawan-Lubuk Renit.

Hubungan Kerajaan Persekutuan – Kerajaan Negeri

Seperti yang kita sedia maklum, PRU 14 sudah berakhir. Juga bererti, berakhirnya permerintahan Kerajaan Persekutuan diketuai oleh Barisan National, dan kini diambil oleh

Kerajaan Pakatan Harapan.

Pertukaran kuasa ini bukan saja memberikan keunikan kepada hubungan kerja Kerajaan Negeri – Kerajaan Persekutuan, tetapi juga telah memperkenalkan kepada kita, ADUN parti politik yang berbeza akan cabaran-cabaran baru yang akan menjayakan mandat yang diberi oleh rakyat. Bagi kita, ADUN PH bertunjangkan Kerajaan Persekutuan, cabaran memastikan agenda rakyat dijayakan akan menjadi keutamaan, pada masa yang sama

perlu bertugas, kerjasama dengan Kerjaan Negeri yang diterajui oleh GPS.

Oleh yang demikian, ADUN Krian ingin menggunakan kesempatan ini untuk menyatakan kesediaan bekerjasama, justeru juga menjemput kerjasama dari Kerajaan Negeri ini untuk memastikan tanggungjawab kita sebagai ADUN yang dipilih oleh rakyat dilaksanakan dengan teratur, berkesan dan bermakna.

Tuan Speaker, persoalan dan perlekehan yang dilontarkan kepada Kerajaan Pakatan Harapan beberapa hari ini, menyindir seolah-oleh tidak berkemampuan menerajui pemerintahan Kerajaan Persekutuan. Namun ingin saya ingatkan Dewan disini yang sebelum menjadi Kerajaan Persekutuan, Kerajaan Pakatan Harapan bukan saja pernah tetapi masih lagi menerajui Kerajaan Negeri Pulau Pinang dan Selangor sehingga beberapa

kali, menjadia model kejayaan pentadbiran dan ekonomi di Malaysia.

Oleh itu, perseoalan berkenaan dengan kemampuan, kepakaran dan komitmen Kerajaan Pakatan Harapan memerintah dengan baik, memastikan “good governance”, haruslah ditolak ke tepi. Malahan, jika ingin dibuat perbandingan, walaupun baru menjadi Kerajaan Persekutuan, iaitu baru 65 hari memegang tampok Kerajaan pusat, tempoh yang singkat jika dibandingkan dengan 60 tahun di bawah Kerajaan Persekutuan Barisan National, Kerajaan persekutuan PH telah memperkenalkan banyak agenda perubahan membina negara yang bukan saja progressive, pragmatic tetapi juga “revolusionary”.

Tuan Speaker, izinkan saya menyatakan serba sedikit perubahan nyata yang telah

dilakukan oleh Kerajaan PH setakat ini.


53

Reformasi Institusi dan Memperkasakan Badan Kerajaan

Antara perubahan yang langsung, dan juga merupakan usaha Kerajaan Persekutuan PH yang patut dibanggakan rakyat Malaysia adalah rombakan besar-besaran terhadap agensi-agensi Kerajaan, Jabatan Perdana Menteri dan GLCs yang bukan saja telah membawa kepada penjimatan belanjawaan berbilion ringgit untuk negara tetapi juga merupakan usaha murni Kerajaan Persekutuan PH untuk memperkasakan semula sistem perkhidmatan awam Negara.

1. 10 Jabatan dan agensi seperti Suruhanjaya Pengangkutan Awam Darat (SPAD) dan Majlis Profesor Negara (MPN), termasuklah 19 Jabatan yang lebih kecil atau pejabat di bawah Pejabat Perdana Menteri telah dimansuhkan;

2. Bersaman sembilan (9) agensi Kerajaan lain, Suruhanjaya Pencegahan Rasuah Malaysia (SPRM), Suruhanjaya Pilihan Raya (SPR) dan Jabatan Audit Negara telah kini dijadikan badan bebas dan melapor langsung kepada Parlimen dan bukan lagi di bawah Perdana Menteri; dan

3. Skandal kewangan melibatkan berbilion-bilion ringgit juga giat disiasat.

Meringankan Beban Rakyat Bagi Menghadapi Ketidak Tentuan Ekonomi

Tuan Speaker, kesungguhan Kerajaan Persekutuan Pakatan Harapan untuk menghentikan pemungutan cukai GST dengan menetapkan kadar GST kepada sifar daripada 6% adalah bukan saja satu langkah yang berpatutan tetapi juga tepat pada masanya. Ini adalah kerana bukan sahaja pengisytiharaan GST kadar sifar menunjukkan Kerajaan Persekutan keprihatinan rakyat hadapi tetapi menunjukkan juga komitmen Kerajaan PH yang baru bersungguh-sungguh sekali lagi ingin membantu meringankan beban rakyat yang disebabkan tekanan kos sara hidup tinggi. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Krian, last one (1) minute. YB Encik Ali Biju: One (1) minute ya.

Timbalan Speaker: Ya, just one (1) minute. YB Encik Ali Biju: Untuk makluman Dewan yang mulia ini, 72% barangan dianggarkan

mengalami penurunan harga pada kadar 1 – 13% disebabkan pemansuhan kadar GST.

Pengkajian Semula Kontrak Persekutuan dan Dasar Tender Terbuka

Tuan Speaker, Kerajaan Pakatan Harapan memandang serius terhadap ketirisan yang berlaku berleluasa pada kontrak Kerajaan semasa pemerintahan Kerajaan Barisan Nasional. Oleh itu, kini Pakatan Harapan telah membuat pengkajian semula kontrak yang telah ditandatangani Kerajaan Barisan Nasional. Satu contoh yang dilaporkan semalam, Kerajaan Persekutuan telah berjaya mengurangkan kos pembinaan LRT tiga projek sebanyak RM15 bilion. Ini adalah pengurangan dan penjimatan sebanyak 47% daripada kos asal. Jumlah ini bersamaan dengan 2.5 kali ganda belanjawan yang dibentangkan oleh Kerajaan Negeri Sarawak. Kalau Barisan Nasional menang pada pilihanraya yang lepas bermakna wang Kerajaan ini sudah hangus. Hangus aaa..

Pinjaman PTPTN

Kerajaan PH juga prihatin dengan kerumitan yang rakyat hadapi disebabkan oleh beban PTPTN. Justeru itu dasar “pemutihan” telah diperkenalkan dan kini dilaksanakan dengan penangguhan pembayaran PTPTN yang dibenarkan bagi individu yang berpendapatan RM4,000, serta memastikan penghapusan dasar senarai hitam dengan


54

memansuhkan serta menarik balik senarai hitam dengan larangan perjalanan yang dikenakan terhadap 429,945 peminjam PTPTN oleh Kerajaan Barisan Nasional sebelum ini. Timbalan Speaker: Your time is up.

YB Encik Ali Biju: Dengan ini saya ingin mengakhiri ucapan saya. Sekian, terima kasih.

Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Saribas. YB Encik Mohamad Razi Bin Sitam: Bismilahhirahmannirahim. Terima kasih Tuan

Speaker kerana memberi peluang kepada saya untuk membahaskan ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak pada Persidangan Penggal Ketiga Dewan Undangan Negeri Sarawak ke-18 pada kali ini.

Pembangunan dan Transformasi Luar Bandar

Tuan Speaker, pembangunan dan transforamsi luar bandar wajib diberi keutamaan sebagai polisi Kerajaan Negeri. Khususnya menaik taraf infrastruktur dan kemudahan asas luar bandar. Pelbagai isu viral di dalam media sosial oleh rakyat harus dilihat secara positif akan kebenarannya. Kita sebaga Kerajaan mesti berani mengambil tanggungjawab ini untuk melaksanakan penyelesaiannya. Antara isu-isu viral seperti bekalan air bersih, elektrik, jalan raya, telekomunikasi, masalah hakisan tebingan sungai dan ekonomi luar bandar perlu diberi perhatian. Masih terdapat kampung dan rumah panjang yang hanya dihubungi jalan kebun atau ladang.

Begitu juga bekalan air bersih atau pemasangan paip air yang memerlukan

peruntukan yang besar untuk pelaksanaannya. Sesetengah tempat ada yang berhadapan dengan masalah tekanan air paip yang rendah sehingga sering berlaku ketiadaan air terutamanya pada waktu kemuncak. Perkara ini sering berlaku pada musim perayaan samaada Hari Raya atau pun Hari Gawai. Saya mencadangkan agar Kerajaan melalui Jabatan Bekalan Air Luar Bandar (JBALB) memberi penekanan kepada usaha menaiktaraf keadaan ini walaupun terpaksa membelanjakan wang yang banyak tetapi memberi manfaat kepada rakyat. Saya yakin ini yang rakyat nak dengar.

Manakala skim elektrik luar bandar perlu diperhebatkan seluruh Negeri Sarawak.

Zaman moden ini rakyat sangat menuntut keperluan asas seperti ini disediakan. Lebih-lebih lagi musim piala dunia ini menyebabkan rakyat kita di kalangan generasi muda khususnya amat mendesak agar kemudahan ini ada di kampung-kampung mereka. Walaupun kenyataan ini agak remeh bunyinya, tetapi inilah faktor yang membawa kepada isu viral seluruh negeri atau negara amnya. Zaman dah berubah, kekurangan yang sedikit boleh menjadi besar di kalangan kita dalam zaman yang dikawal isu viral. Inilah yang membawa kepada luahan rasa tidak puas hati khususnya di kalangan Gen Y yang siang malam dengan teknologi telefon pintarnya.

Justeru itu, Tuan Speaker, saya mengambil kesempatan ini mohon Kerajaan Negeri

menyelesaikan masalah elektrik di beberapa buah kampung di kawasan saya khususnya seperti Kampung Sebemban Spaoh yang baru-baru ini saya menerima viralnya di dalam media sosial. Kampung ini ada talian letriknya tetapi tidak dapat menikmati kemudahan tersebut kerana masalah perebutan tanah sehingga tiang letrik tidak dapat dipasangkan untuk menghubungi rumah-rumah orang kampung. Saya menyeru agar pihak berkenaan bertolak ansur agar ada usaha membenarkan tiang letrik dapat dipasang sekaligus penduduk Kampung Sebemban dapat menikmati bekalan letrik seperti penduduk kampung lain. Untuk pengetahuan Tuan Speaker, kes tanah ini masih lagi di peringkat mahkamah.


55

Begitu juga di kampung-kampung lain dan rumah panjang di kawasan saya DUN Saribas. Saya menyarankan skim bantuan seperti subsidi pemasangan meter letrik ke rumah-rumah diteruskan. Kerana tidak semua penduduk mampu bayar kos pemasangan letrik ke rumah mereka yang kebanyakan berpendapatan di bawah tahap kemiskinan atau pun berpendapatan di bawah gaji minima RM900.00 atau mungkin yang bergaji RM3,000.00 zaman ini. Saya juga mohon perhatian Kerajaan melaksanakan projek bekalan air bersih di rumah panjang di kawasan Saribas iaitu Rumah Buda Ili dan Rumah Buda Ulu Jalan Dit.

Baikpulih Ban Sungai dan Perparitan

Tuan Speaker, saya mempunyai 14 buah kampung berhadapan dengan masalah hakisan sungai dan ban yang rosak. Ianya menyebabkan banjir teruk setiap kali sungai pasang besar atau pun hujan. Saya mohon agar Kerajaan melalui DID mempercepatkan pelaksanaan projek membaik pulih ban yang rosak ini yang telah diluluskan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri ketika lawatan beliau merasmikan masjid baru di Kampung Tuie baru-baru ini dengan jumlah RM5.5 juta untuk membaik pulih sistem ban kampung-kampung di Saribas. Antara kampung-kampung yang terlibat adalah Kampung Balingan, Kampung Sebemban, Kampung Tanjung Assam, Kampung Buda, Kampung Bungin, Kampung Serembang, Kampung Mangut, Kampung Supa, Kampung Medang, Kampung Seradang, Kampung Tuie dan kampung-kampung Melayu Daerah Debak kerana semua kampung ini berada di sepanjang sungai.

Pembinaan ban dan perparitan tersebut mungkin tidak dapat menghalang banjir

secara totalnya tetapi sekurang-kurangnya ia dapat mengurangkan masalah yang dihadapi oleh penduduk kampung-kampung berkenaan.

Pembangunan Saribas Agro Park

Tuan Speaker, saya mohon mencadangkan Kerajaan membangunkan sebuah pusat agro park di Saribas sebagai medium pembangunan bidang pertanian moden di kawasan saya. Ini selaras dengan usaha Yang Amat Berhormat Ketua Menteri yang mahu menjadikan Bahagian Betong sebagai Basket Food Negeri Sarawak. Saribas mempunyai banyak tanah-tanah termasuk NCR orang kampung dan rumah panjang yang masih terbiar dan berpotensi dibangunkan sebagai pusat pengeluaran makanan. Ianya akan menjadi rangkaian pertanian moden kepada projek Bukit Sadok Agropolitan dan rancangan pusat Taman Kekal Pengeluaran Makanan (TKPM) Debak yang diluluskan sebelum ini.

Justeru itu, saya menyampaikan kehendak rakyat ini agar Kementerian Permodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah (MANRED) agar dapat melaksanakan projek tanaman seperti nanas, kelapa, durian, pisang atau pun tanaman lain yang berpotensi dan projek fertigasi untuk meningkatkan ekonomi penduduk di sini. Ini akan menjadi nilai tambah kepada penanaman komoditi utama seperti kelapa sawit dan lada di kawasan Saribas.

Selain tanaman tersebut, saya mencadangkan agar Kerajaan membantu usaha

penternak kecil-kecilan di Saribas untuk meningkatkan ternakan mereka seperti ternakan lembu dan kambing. Kebanyakan penternak ini berpotensi dimajukan untuk mengeluarkan hasil ternakan yang bermutu. Maka ini lagi satu potensi yang boleh diberi perhatian di Saribas sebagai hub membekalkan keperluan ternakan lembu dan kambing.

Jalan Pesisir

Tuan Speaker, kawasan pesisir Sarawak sesungguhnya padat dengan penduduk.

Sebahagian besar populasi dan aktiviti ekonomi negeri ini bertumpu di kawasan pesisir. Malah sebahagian besar sumber pertanian dan makanan datang dari kawasan pesisir. Ini


56

menunjukkan kawasan pesisir mampu membangun sebagai hub ekonomi yang mampan kepada negeri Sarawak. Dalam keadaan sedemikian, keperluan kemudahan asas seperti jalan yang luas bakal menjadi keperluan mendesak di sepanjang kawasan pesisir ini jika tidak ditangani seawalnya.

Maka saya mengharapkan usaha Kerajaan untuk menaiktaraf jalan pesisir dapat diteruskan dengan lebih aktif. Lebuh raya pesisir perlu dilaksanakan sebagai keutamaan pembangunan bidang ekonomi negeri. Pembinaan jambatan-jambatan sebagai penghubung utama yang melalui banyak sungai seperti Sungai Samarahan, Batang Sadong, Batang Saribas, Sungai Krian, Batang Lasa dan sebagainya perlu diteruskan. Kita mengharapkan Kerajaan pusat juga turut bertanggungjawab dengan menyalurkan peruntukan yang besar bagi melaksanakan projek pembangunan ini.

Coastal Development Authority

Tuan Speaker, untuk perancangan yang mampan ke arah pembangunan kawasan

pesisir ini saya mencadangkan diwujudkan “Coastal Development Authority” sebagai agensi

yang bertanggungjawab sepenuhnya di dalam merancang, menilai, menyelaras, memantau dan melaksanakan program-program pembangunan kawasan pesisir. Agensi ini berperanan mempercepatkan pembangunan kawasan pesisir negeri Sarawak dari segi kemajuan pekan-pekan atau bandar-bandar kawasan pesisir yang menjadi pusat pengumpulan dan pengedaran hasil pertanian dan perikanan di kawasan sekitar.

Malah agensi ini mampu berperanan sebagai badan yang menerokai pelbagai potensi sumber ekonomi di sepanjang kawasan pesisir. Dengan adanya badan khas seperti ini mampu memberi tumpuan yang lebih berfokus membangunkan ekonomi rakyat dan negeri Sarawak.

Skim Pembesaran Kampung (SPK)

Tuan Speaker, izinkan saya membicarakan mengenai projek Skim Pembesaran Kampung yang sebelum ini pada dasarnya sering dibangkitkan oleh saya sendiri dan juga wakil rakyat-wakil rakyat yang lain. Ini menunjukkan program Skim Pembesaran Kampung sangat diperlukan di kalangan rakyat kita. Projek ini wajib diteruskan. Ia penting untuk menyediakan lot-lot rumah khususnya di kawasan kampung yang sudah padat dengan penduduk khususnya luar bandar. Tidak semua penduduk kita mampu membeli rumah yang kebanyakannya bernilai RM150 ribu ke atas. Jadi, lebih baik Kerajaan menyediakan banyak lot-lot rumah melalui projek SPK seluruh neger Sarawak.

Justeru itu, saya telah mengemukakan permohonan SPK baru sebelum ini untuk kampung-kampung kawasan N.35 Saribas melibatkan kampung-kampung seperti Kampung Balingan, Kampung Sebemban, Kampung Tg. Assam, Kampung Buda, Kampung Bungin, Kampung Serembang, Kampung Mangut, Kampung Supa, Kampung Medang, Kampung Tuie, Kampung Serabang, Kampung Dit, Kampung Debak Laut dan Kampung Melayu Debak. Saya turut mencadangkan agar Lot Kampung di dalam Pelan New Service Centre iaitu Sebemban-Tg. Assam Service Centre dan Mangut-Tuie-Supa Service Centre, dibuka

juga untuk permohonan bagi memenuhi keperluan penduduk sekitarnya.

Untuk itu, daripada cadangan SPK yang dipohon saya mohon pencerahan daripada Kerajaan, berapakah SPK atau pun Skim Pembesaran Kampung ini yang telah diluluskan dan yang belum diluluskan di kawasan saya. Maka saya mohon Kerajaan agar memberi kelulusan pada SPK yang berkenaan yang masih lagi belum lulus memandangkan lot-lot rumah SPK ini sangat diperlukan. Walaupun pelaksanaannya memerlukan peruntukan besar namun selagi ia memberi manfaat kepada rakyat kita, kita rasanya harus meneruskan sebagai tanggungjawab dan amanah yang dipegang.


57

Tapak Kubur Baru Untuk Kampung Tg. Assam/Sebemban/Balingian/Buda

Tuan Speaker, saya mohon juga kepada Kerajaan Negeri untuk membina tapak baru untuk perkuburan Islam bagi kegunaan empat (4) buah kampung iaitu Kampung Tg. Assam, Sebemban, Balingian dan Buda.

Gabungan Parti Sarawak (GPS)

Tuan Speaker, tindakan Kerajaan negeri membentuk gabungan parti Sarawak adalah

keputusan yang tepat untuk menjadikan negeri ini dipimpin sepenuhnya oleh anak-anak jati Sarawak. Keputusan ini bertepatan dengan tuntutan rakyat Sarawak yang mahukan hak dan autonomi negeri terhakis sebelum ini dikembalikan kepada Sarawak. Inilah wajah perjuangan kita menuntut hak Sarawak dari Kerajaan Persekutuan selaras dengan Perjanjian Malaysia 1963 dan Perlembagaan Persekutuan. Ia adalah sesuai dengan status negeri kita sebagai salah satu rakan yang menubuhkan negara yang bernama Malaysia pada hari ini. Sarawak adalah salah satu rakan bersama Semenanjung dan Sabah dalam penubuhan tersebut malah kita adalah antara penyumbang utama kepada sumber pendapatan negara untuk membangunkan negara yang bernama Malaysia ini seperti pada hari ini. Itu semua adalalah dasar tolenrasi serta nilai kepercayaan dan kesefahaman yang sangat tinggi di kalangan pemimpin Sarawak terdahulu maka toleransi itu harus dihargai di peringkat persekutuan. Jadi saya mengakhiri ucapan saya ini Datuk Speaker, dengan itu saya mohon menyokong usul ucapan ke atas TYT Yang di-Pertua Negeri Sarawak pada dewan bersidang pada hari ini. Sekian, terima kasih. Tuan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Lambir.

YB Encik Ripin Bin Lamat: Tuan Speaker, terima kasih atas peluang yang diberikan kepada saya untuk menyertai perbahasan usul ucapan penghargaan kepada TYT Yang di-Pertua Negeri Sarawak sempena pembukaan Persidangan Pertama Penggal Ketiga Dewan Undangan Negeri ke-18 pada hari Isnin, 9 Julai 2018. Di antara intipati ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak ialah harapan beliau supaya pentadbiran Kerajaan pusat yang baru akan meneruskan agenda pembangunan negeri Sarawak terutamanya pembangunan luar bandar daripada segi aspek kemudahan asas seperti jalinan jalan raya, bekalan elektrik dan bekalan air bersih.

Tuan Yang Terutama Yang Di-Pertua Negeri Sarawak juga menzahirkan harapan supaya pembangunan Sarawak Corridor of Renewable Energy (SCORE) diperkasakan dan digital economy akan memacu ekonomi Sarawak ke tahap yang lebih tinggi sejajar dengan

wawasan Sarawak maju 2030. Tuan Speaker, saya mengucapkan syabas dan tahniah kepada pucuk pimpinan negeri

Sarawak yang diterajui oleh Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi Ketua Menteri dan kepimpinan Parti-Parti PBB, PRS, SUPP dan PDP atas tindakan yang tepat membentuk Gabungan Parti Sarawak (GPS) di dalam meneruskan perjuangan untuk mendapatkan semula hak-hak negeri Sarawak yang telah terhakis dan semua hak-hak yang telah termaktub dalam perjanjian pembentukan Malaysia, MA 1963, dan juga Perlembagaan Persekutuan.

Tuan Speaker, di sini saya ingin mengambil peluang ini bersama-sama dengan Yang

Berhormat Puan Hajah Rosey serta Ahli Parlimen Sibuti ingin merakam jutaan terima kasih kepada pucuk pimpinan Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi Ketua Menteri dan Kerajaan Negeri atas kelulusan projek dan peruntukan yang berikut:


58

i. Bekalan Air Bersih Luar Bandar bagi kawasan Rumah Panjang Sungai Kara iaitu Rumah Penjang Bulin Anak Amu dan Rumah Panjang Phillip Anak Langgi, kawasan Kpg. Opak dan Kpg. Nusah dalam kawasan Dewan Undangan Lambir serta beberapa kawasan dalam Dewan Undangan Negeri Bekenu yang berjumlah lebih kurang RM47 juta;

ii. Peruntukan RM50 juta untuk membina baru, menaik taraf menara dan meluaskan

liputan telekomunikasi bagi kawasan dalam Dewan Undangan Negeri Lambir dan Bekenu. Sesungguhnya, kelulusan peruntukan dan projek ini amat diperlukan oleh masyarakat dan rakyat di dalam kedua-dua kawasan ini;

iii. Terima kasih juga atas kelulusan peruntukan RM10 juta untuk projek menaiktaraf

sistem perparitan dan saliran bagi kawasan perumahan Taman Tunku, Perkampungan Sungai Rait dan kawasan Tukau yang mana seringkali dilanda banjir kilat setiap kali berlakunya hujan lebat secara berterusan. Saya berharap ianya nanti akan menyelesaikan permasalah banjir kilat yang sering dihadapi oleh penduduk setiap kali musim hujan; dan

iv. Pengeluaran gazet penempatan dan Skim Perumahan Baru kawasan Bukit

Peninjau (Lot 400 Blok 2, Bukit Kisi Land District). Saya mewakili Tuai-Tuai Rumah dan Anak Nembiak (Tuai Rumah Kelit, Tuai Rumah Nawin Anak Lu, Tuai Rumah Enterong dan Tuai Rumah Nelson Janggai) dari penempatan Bukit Peninjau ingin merakamkan penghargaan terima kasih kepada Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi Ketua Menteri atas kelulusan dan pengumuman Skim Perumahan Baru untuk kawasan penempatan Bukit Peninjau.

Di sini saya juga ingin menyuarakan rayuan dan keperluan Tuai-Tuai Rumah dan

Anak Nembiak mereka supaya Skim Perumahan ini akan dilaksanakan segera bagi memberikan kemudahan tempat kediaman yang baru yang lebih selesa memandangkan rumah kediaman mereka yang ada sekarang ini begitu daif, tidak kondusif, sesak dan tidak selamat di diami yang mana pada asalnya adalah kuarters pekerja ladang Lembaga Kemajuan Tanah Sarawak (LKTS) yang dibina pada awal tahun 70an. Begitu juga dengan harapan ketiga-tiga projek yang diluluskan yang saya sebutkan tadi supaya ia dipercepatkan pelaksanaannya.

Tuan Speaker, dalam masa yang sama juga saya ingin memohon dan merayu kepada

pihak Kerajaan beberapa perkara seperti berikut iaitu :

i. Mempercepatkan kerja-kerja penyukatan dan pengeluaran lot-lot individu bagi kawasan perkampungan Lusut, Lambir yang mana kawasan penempatan ini telah diluluskan gazetnya pada tahun 2014;

ii. Membina kemudahan asas seperti jalan raya, sistem perparitan, bekalan elektrik

dan bekalan air bersih untuk kawasan penempatan baru Kampung Usaha Jaya Batu 8, Jalan Lama Miri-Bintulu, yang terdiri daripada lebih kurang 550 Lot-Lot Perumahan;

iii. Membina Integrated Sport Complex dengan anggaran kos RM3.5 juta di mana ia

merangkumi padang bola sepak, gelanggang futsal, badminton dan takraw di dalam kawasan Dewan Undangan Lambir. Integrated Sport Complex ini

diperlukan untuk memenuhi keperluan riadah dan bersukan belia-belia generasi muda Dewan Undangan Lambir. Kompleks Sukan Berpusat ini akan memudahkan penganjuran program-program belia di kawasan luar bandar;


59

iv. Membina jalan-jalan kebun dan jalan pertanian bagi kawasan Rumah Panjang Ulu Sibuti (Tuai Rumah Lagan Dingat, Tuai Rumah Lani, Tuai Rumah James Biri, Tuai Rumah Apin, Tuai Rumah Insin dan Tuai Rumah Banyang), kawasan Kampung Keluru Jaya, Keluru Tengah, Kampung Opak, kawasan Rumah Panjang Tuai Rumah Genatan, Tuai Rumah Mokeng, Tuai Rumah Ungeh, Kampung Subak dan Kampung Sepurau.

v. Mewujudkan Lot-lot kawasan penempatan baru kampung-kampung tradisional

yang dilengkapi dengan kemudahan-kemudahan asas seperti jalan raya, bekalan elektrik, bekalan air bersih dan dilengkapi dengan sistem perparitan yang teratur. Pada masa ini penempatan kampung-kampung semakin sempit dan sesak disebabkan oleh pertambahan penduduk dan keluarga baru dan sebahagiannya tidak mampu untuk membeli rumah-rumah di kawasan perumahan. Di sesetengah kawasan kampung rumah tersebut didiami oleh tiga hingga 5 kelamin di mana diduduki oleh 5 hingga 20 orang. Keadaan ini tidak kondusif dan boleh menyebabkan gejala sosial dan masalah kesihatan;

vi. Mengeluarkan dan menyerahkan geran pemilikan tanah kepada penduduk-

penduduk kampung bagi kawasan perkampungan Bakam dan Kampung Berayak iaitu di Lot-Lot tanah Blok 14, 15, 16 dan 18 Lambir Land District;

vii. Memberikan peruntukan khas untuk memindahkan Stesen Pemindahan Sampah

atau Transfer Station yang terletak terlalu dekat dengan Sekolah Tunas Bakti dan kawasan perkampungan di Lambir. Saya telah menyuarakan masalah ini berkali-kali di dalam persidangan yang lepas sejak dari Tahun 2011 lagi. Saya difahamkan tapak baru telah dikenalpasti oleh pihak Majlis Bandaraya Miri. Namun, pihak Majlis Bandaraya Miri tidak mempunyai dana untuk membiayai kos pengambilan tanah dan pembinaan Projek Transfer Station yang baru. Oleh yang

demikian, saya memohon sekali lagi pihak Kerajaan memberikan peruntukan khas untuk membiayai projek ini; dan

viii. Masalah blackout atau power shortage yang seringkali berlaku di dalam kawasan

DUN Lambir dan Bekenu sehingga apabila musim perayaan sebelum ini semasa Hari Gawai, Bulan Puasa dan Hari Raya telah berlaku beberapa hari dan kita memohon pihak Kementerian dan pihak Sarawak Energy untuk mengambil tindakan segera untuk menyelesaikan masalah ini.

Tuan Speaker, sebelum saya mengakhiri ucapan perbahasan ini, saya ingin mengucapkan tahniah dan syabas kepada Tuan Speaker dan Timbalan Tuan Speaker sendiri kerana berjaya mengendalikan persidangan ini dan terima kasih kepada semua kakitangan Kerajaan dan petugas-petugas yang turut serta bertungkus-lumus menjayakan persidangan Dewan Undangan Negeri sekali lagi.

Selamat Hari Raya Aidil Adha kepada semua. Dengan ini, saya menyokong Usul

Ucapan Penghargaan kepada Tuan Yang Terutama Yang Di-Pertua Negeri Sarawak. Sekian, terima kasih.

Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Machan.


60

Record of Appreciation to Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak for his Opening Address

YB Encik Allan Siden Gramong: Tuan Speaker, I would like to join my Honourable

colleagues in this august House to record my thanks and appreciation to Tuan Yang

Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak for his gracious address on the opening session

of this Dewan on Monday, 9th of July, 2018. In the speech a number of issues relevant to

and affecting the people of Sarawak were empathically highlighted by the Tuan Yang

Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak. In the light of changing political, social and

economic scenarios he outlined the direction and aspiration of Sarawak for the future. It is

for the good of all of us in Sarawak to take heed of the wisdom and advice delivered in the

opening address.

Federal – State Relationship

Tuan Speaker, I support the call by Tuan Yang Terutama Yang Di-Pertua Negeri

Sarawak, for the Gabungan Parti Sarawak (GPS) State Government of Sarawak to work in

collaboration with the Pakatan Harapan (PH) Federal Government. Certain degree of

understanding and co-operation ought to exist and be maintained between State and

Federal leaders. The State and Federal Government have equal responsibility to serve the

people and hence, the need to work together to ensure that projects are implemented

smoothly for the benefit of the rakyat.

Rural Development and Rural Transformation

Tuan Speaker, I wish to appeal to the GPS State Government as well as the Pakatan

Harapan (PH) Federal Government to put in greater effort and more financial allocation for

the development and transformation of rural areas in Sarawak. Admittedly much have been

done but there are still a number of remote villages and longhouses which have been in

adherently left out of the mainstream development. These villages and longhouses still have

no road connectivity. They still use river transport with outboard engine which is difficult and

expensive. They have no electricity supply and some would use generator sets which are

extremely costly to run. And they do not have access to clean treated water. The vicious

cycle of rural poverty would never end unless we provide them with basic infrastructure and

amenities like roads, electricity and water supplies.

Tuan Speaker, I believe you would agree that these are the necessary prerequisites

for the people to improve their social and economic well-being. That is why I have time and

again during every sitting of this August House request the Government to build roads to Ulu

Poi and Ulu Machan. At the moment, about 20% of the settlements in my area are still

without roads. The eventual construction of the roads to Ulu Poi and Ulu Machan would have

great impact. Along with the roads it would be easier to provide the people with electricity

and water supplies.

Tuan Speaker, we are talking about being a developed State with high income

economy by 2030. We have about 12 years left. Rural areas have a lot of catch-up to do.

The tempo of rural development would have to be drastically increase and implementation

capacity must be stepped-up. Along with that I wish to urge the state government under

Gabungan Parti Sarawak (GPS) to provide bigger and much more generous financial

provision for rural infrastructure, amenities and utilities.


61

Issues In My Constituency

Tuan Speaker, I wish to highlight some pertinent issues affecting the people in my

constituency.

Blackout and power outages

About 75% of the people in my Constituency have been supplied with electricity

connected from the grid. However, power supply seems to be unreliable. Blackouts, power

trips and outages have occurred very often and created unhappiness, frustration and anger

among the people in Kanowit. People complained about damages to electrical appliances

like refrigerators, air-conditioning units, washing machines, TV sets and so on due to

inconsistent and unreliable power supply. From January to May this year, I think there were

about 40 to 50 disruptions and blackouts per month. Just imagine how frustrating it could

have been.

Let me relate one example to such an incident on 19 th May 2018. There was a gathering of about 650 people in Dewan Kanowit to celebrate Pre-Gawai. Just about half an hour after the function started, blackout occured no power, the air conditioning stop and the Hall become hot and stuffy. It was pitch dark. It was difficult to have dinner and all the other programmes for the night could not proceed. This disruption started at 8.00 p.m. and the whole of Kanowit went dark until about 11.00 p.m. It lasted about three (3) hours.

Tuan Speaker, I would like to urge the Ministry of Public Utilities to look into this problem of power disruption and outage in Kanowit. I am not sure workable solutions could be found, the people are already very unhappy about this consistent issue and it should be treated with priority and urgency.

Kanowit water supply

Now, let me touch on water supply problem in Kanowit. I have brought up the request

by people in my area for pipe water to be collected and supplied to their home and longhouses during previous sitting of this august House. This time Tuan Speaker, instead I wish to highlight the poor water pressure and the lack of water coming out from the taps which inclusively coverage and greater usage. The existing treatment plant on the top of Bukit Memaloh, next to Kanowit Town may not be able to cope with water supply needed of the people in the surrounding areas.

Tuan Speaker, when I heard about so much complains about water shortage in Kanowit Town, in its vicinity. I took the initiative to inspect the water treatment plant on 29th June recently, I went up the hill literally climbing to have close look. What I saw was shocking. The concrete reservoir tanks were full of mud, sand and dirt. About three quarter of the tank were filled with dirt thus leaving about a quarter of volume available for reservoir for the water. I believe by now, they have scoop up tonnes of mud, sand and dirt from the tanks. Since then, the water pressure has improved and people stop complaining.

Tuan Speaker, the treatment plan may be undercapacity to meet increasing water

needs. But the critical part is the whole water supply system is regularly ineffective and not maintained. In this regard, I wish to urge Jabatan Bekalan Air Luar Bandar to inculcate a

strong sense of responsibility and accountability among the local staff in discharging their duties. It is sad to know that at times even broken pipes and burst supply lines were left unattended. The local staff should take an initiative to solve such problem as when it occurs. I believe JBALB has contractors to do regular and efficient maintenance work.


62

Kanowit Mini Sports Complex

Tuan Speaker, with regard to Kanowit Mini Sports Complex, I wish to ask which

Agency or Department has the authority to oversee it. Who‟s responsible for the up kit and maintenance? In the past, it used to be a popular place for sports and games but during the last three (3) or four (4) years, it is not used at all. The field is overgrown with grass and bushes. I was given understand that in 2015, my predecessor allocate a sum of RM3 million to improve and upgrade the running tracks under RTP project. The old tracks were supposed to be replaced with the synthetic tracks. I would like the authority concern to check whether the work done by the contractor has been completed with satisfaction and is accordance to specifications. It would be a pity for such a facility to be left in such a state.

Delay in renewal of appointment of Ketua Masyarakat and Ketua Kaum

Tuan Speaker, Ketua Masyarakat and Kaum play an important role in our community

and society. Here, I wish to thank Yang Amat Berhormat Ketua Menteri for his agreement and commitment to continue paying the allowance of our Temenggongs, Pemancas, Penghulus, Ketua Kampung, Tuai Rumah and Kapitan. Our Ketua Masyarakat and Ketua Kaum all over Sarawak are grateful to GPS State Government for taking over the financially

responsibility. Tuan Speaker, here I wish to bring to attention of the Government that renewal of

appointments for our Ketua Masyarakat and Ketua Kaum has been rather slow. In addition to the Ketua Masyarakat, the number of Ketua Kaum from my area whom whose term have

expired are still yet to receive the letter of renewal in the appointment. On their behalf, I wish to appeal to authority concern to look into the matter.

Request for survey land title long for longhouses site

Tuan Speaker, there are about 150 longhouses in my area. A number of the Tuai

Rumahs have approached me requesting for a survey to be carried out for their longhouse site. The request for land title for each of the lot for the various families in the longhouses.

Tuan Speaker: Yang Berhormat Machan, one (1) minute to conclude.

YB Encik Allan Siden Gramong: The people would really appreciate it if the Department of

Land and Survey could look into the request especially for the longhouses sighted near the roads.

Conclusion.

Tuan Speaker, before I conclude my speech, I wish to make one last request that is I want all my questions which have not been answered to be given written replies. This issues being asked in the questions are important and the people on the ground want to know what the Government is doing about them. Finally, I wish to state that I support the motion of thanks to Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak for his gracious address on 9th July 2018 during the opening of this Dewan. Thank you. Tuan Speaker: Honourable Member of Kota Sentosa.

YB Encik Chong Chieng Jen: Thank you, Tuan Speaker. Tuan Speaker, to start with is

with great pleasure that for me today to inform this august House and also to congratulate Honourable Member for Pujut for the second time that he is been vindicated by the court.


63

This morning the Court of Appeal has held that the decision has upheld, has upheld the decision of the High Court, in holding that the resolution of this House was bad in law, the disqualification of Yang Berhormat Pujut by this House and the Ministerial Motion was bad and therefore set aside.

Tuan Speaker, the whole episode about disqualifying Honorable Member for Pujut and thereafter when the High Court ruled against this House decision the appeal following that, this are nothing but to satisfy the ego of the previous Barisan Nasional and now GPS Government of the State. And also it‟s nothing but the perverted intention of the Government of the day, the State Government of the day to deprive the voices, to deprive the people of Pujut of their rightfully elected representative in this House. Therefore I will submit Tuan Speaker, enough is enough, too much time, energy, effort is wasted on such a meaningless exercise in the political persecution against Honourable Member for Pujut and such I call upon Tuan Speaker not to appeal further to the Federal Court, like as respect the decision of the people and voters of Pujut when they cast their vote to elect Dr Ting as their representative for Pujut. Tuan Speaker: You want me not to appeal? I‟m the first appellant, the second appellant is Honourable Minister for Finance II and Honourable Member for Bawang Assan, the third appellant is this Honourable august House. You want all the three. YB Encik Chong Chieng Jen: All the three. Tuan Speaker: So, how do you try to prevent…(interruption)…

YB Encik Chong Chieng Jen: This is my call upon you…(interruption).. Tuan Speaker: How do you prevent the DUN the Honourable members for appealing. You

tell me. YB Encik Chong Chieng Jen: Tuan Speaker, this I call upon all of you to respect the

decision and the wishes of the voters in Pujut. They have already rightfully elected Dr Ting as their representative and you all should not resolve to such political persecution. Tuan Speaker: What is the Apex Court in this country than? Is the Apex Court in this country the Court of Appeal? YB Encik Chong Chieng Jen: Tuan Speaker, I will not engage in further…(interruption)… Tuan Speaker: Than you should not touch on this in this way, you should not touch this

subject in this way. YB Encik Chong Chieng Jen: I know your ego is hurt by the decision today and the High Court decision but so being Tuan Speaker …(interruption)…

Tuan Speaker: Is the Court of Appeal the Apex Court or not, is it the Apex Court or not?

YB Encik Chong Chieng Jen: This I said, such an exercise is nothing but political

persecution against Honourable Member for Pujut and it‟s meaningless and it‟s disregard of the wishes of the people of Pujut. Tuan Speaker: Let the court decide. The Apex Court. YB Encik Chong Chieng Jen: Tuan Speaker, I proceed on, I will not argue with you.


64

Tuan Speaker: You should not touch this like this.

YB Encik Chong Chieng Jen: I will not argue with you further Tuan Speaker.

Tuan Speaker: You should not touch like this. You are insulting the House. YB Encik Chong Chieng Jen: I‟m not insulting the House, you are the one who put this

House into disrepute. Tuan Speaker: You are insulting the House by talking about this like this.

YB Encik Chong Chieng Jen: I‟ll proceed on. Tuan Speaker…(interruption)… Tuan Speaker: Now, you are insulting the House, are you not?

YB Encik Chong Chieng Jen: I‟m not insulting the House. Tuan Speaker: You are insulting the House, aren‟t you not? YB Encik Chong Chieng Jen: I‟m not insulting the House.

Tuan Speaker: You are! YB Encik Chong Chieng Jen: There‟s nothing, there‟s no point for you to shout at me.

Tuan Speaker: You are!

YB Encik Chong Chieng Jen: Tuan Speaker, don‟t shout.

Tuan Speaker: Are you not?

YB Encik Chong Chieng Jen: You are shouting. Tuan Speaker: You are not shouting?

YB Encik Chong Chieng Jen: I‟m not. I have been speaking in this voice all this while.

Tuan Speaker: I stop you from talking. Another Honorable Member wish to speak? You

should not exploit and abuse your position to speak because once we appeal it will be sub judice. Any other Honourable Member wish to speak? Any other Honourable Member wish to speak? Ok. Member for Opar. YB Dato Ranum anak Mina: Terima kasih Tuan Speaker kerana memberi peluang kepada

saya untuk turut bersama mengambil bahagian dalam perbahasan menyokong usul penghargaan ke atas ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak sempena pembukaan Persidangan Pertama Penggal Ketiga Dewan Undangan Negeri Sarawak yang kelapan belas pada hari Isnin, 9 Julai 2018 yang lalu. Saya juga mengambil peluang mengucapkan setinggi penghargaan di atas ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua kerana sekali lagi menunjukkan keprihatinannya sebagai pemimpin tertinggi negeri untuk merasmikan persidangan pada kali ini.

Tuan Speaker, keprihatinan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua yang sentiasa mengingatkan kita dengan perpaduan dan keharmonian. Rakyat hendaklah sentiasa diperkukuhkan dengan hormat menghormati di antara rakyat yang terdiri daripada pelbagai


65

kaum. Dengan adanya keharmonian dikalangan rakyat kita di negeri Sarawak sentiasa dalam damai dan mesra di antara kita dengan tidak mengira kaum dan kepercayaan.

Tuan Speaker, saya mengambil peluang di sini untuk mengucapkan tahniah pada Ahli-ahli Parlimen Negeri Sarawak yang telah menang semasa Pilihan Raya Umum yang ke 14 yang baru lalu. Di sini jelas bahawa rakyat masih menaruh harapan, pengharapan dan kepercayaan kepada Kerajaan Negeri Sarawak di bawah pimpinan YAB Datuk Patinggi Dr Abdul Rahman Zohari bin Tun Datuk Abang Haji Openg, Ketua Menteri Sarawak atas pengharapan dan kepercayaan rakyatlah semasa pilihan raya umum ke-14 Sarawak menang 19 kerusi Parlimen dari 32 kerusi yang ditandingi.

Tahniah juga kepada Pakatan Harapan yang telah berjaya menawan Putrajaya, begitu

juga dengan pelantikan Ahli Parlimen Selangau, sebagai Menteri Kerja Raya dan Ahli Parlimen Stampin sebagai Timbalan Menteri Kementerian Perdagangan Dalam Negeri Koperasi dan Kepenggunaan atau ringkasnya (KPDNKK). Diharapkan Pakatan Harapan terus menunaikan janji-janji mereka semasa Pilihan Raya Umum ke-14 atau pun PRU14 dalam masa 100 hari. Diharapkan semua projek, Tuan Speaker, diharapkan semua projek pembangunan yang dirancang dan setengah dalam pelaksanaan akan diteruskan oleh Kerajaan Pakatan Harapan melalui Wakil Rakyat mereka yang ada dalam Dewan Undangan Negeri ini dan juga Ahli Parlimen mereka.

Tuan Speaker, isu pendidikan sentiasa diperkirakan hampir di setiap Persidangan

Dewan oleh Ahli-ahli Yang Berhormat dalam Dewan yang mulia ini terutama berkenaan keadaan sekolah yang daif. Saya juga selalu mengemukakan masalah sekolah bagi kawasan Dewan Undangan Negeri, Opar. Beberapa sekolah yang perlu perhatian seperti SK Selampit dan juga SK Bokah yang selalu ditenggelami air apabila musim banjir. Saya mohon agar Kerajaan supaya sekolah-sekolah ini dipindahkan ke kawasan yang lebih selamat. SK Sebiris juga salah sebuah sekolah yang tertua. Sudah tentunya keadaannya tidak lagi seumpama sempurna dan perlu pembinaan semula atau pembaikan supaya ianya kelihatan lebih sempurna. Terdapat juga sekolah yang tidak mempunyai elektrik iaitu Sekolah Kebangsaan Kendaie atau pun SK Kendaie. Walaupun talian elektrik betul-betul merentasi bumbung sekolah untuk masuk ke dalam Kampung Kendaie tetapi kenapa elektrik tidak bersambung ke sekolah padahal elektrik yang dah masuk ke Kampung Kendaie sudah berlaku agak sekian lama.

Tuan Speaker, bekalan elektrik di kawasan Undangan Negeri Opar telah meliputi keseluruhan kampung-kampung tetapi masalah yang dihadapi sekarang ini adalah kuasa elektrik yang tidak mencukupi. Disebabkan itu, bagi penduduk yang membina rumah baru tidak dapat menyambung bekalan elektrik. Hope the authority concern upgrade the existing power station to a greater power that can supply the needs for the area as population are increasing and needs electric for their new houses.

Tuan Speaker, masalah bekalan air di sepanjang jalan Bau ke Lundu juga sentiasa saya kemukakan dalam Persidangan Dewan tetapi hingga sekarang belum ada penyelesaian walaupun telah dimaklumkan oleh pihak yang berkenaan bahawa satu cadangan pemasangan paip alternatif sebelum paip yang sebenarnya dapat menyalurkan air ke kawasan sepanjang jalan itu. Pembinaan jambatan Selampit yang mana telah diluluskan oleh Kerajaan semasa Pilihan Raya Negeri tahun 2016 dengan peruntukkan sebanyak RM10 juta tetapi hingga sekarang belum ada tanda-tanda pembinaannya. Pada Pilihan Raya Umum ke-14 yang lalu, penduduk Kampung Selampit mengatakan we from Kampung Selampit use invisible bridge to cross the river, the bridge cannot be seen but we still can cross. Begitu juga jalan dari Jalan Biawak ke Kampung Pasir Hilir, ke Kampung Kendaie dan juga ke Kampung Selampit selalu dipersoalkan oleh penduduk di kampung-kampung tersebut bila ianya akan dinaiktaraf.


66

Tuan Speaker, Dewan yang mulia ini telah meluluskan Kanun Tanah berkenaan Pemakai Menoa dan Pulau Galau yang dibentangkan oleh Yang Berhormat Timbalan Ketua Menteri. Satu, persoalan tanah yang saya perlu jelaskan di sini adalah berkenaan dengan perimeter survei untuk kampung-kampung yang belum dibuat pengukuran perimeter sedangkan beberapa dialog dalam beberapa tahun lalu telah dijalankan. Tetapi hingga sekarang belum ada lagi banyak kampung-kampung yang tak dibuat perimeter survei. Persoalan yang diajukan kepada saya “kenapa sampai bertahun-tahun belum ada kerja-kerja pengukuran dibuat sedangkan Kerajaan dahulu telah memperuntukkan untuk kerja-kerja pengukuran”. Penduduk kawasan Undangan Negeri Opar juga menyuarakan supaya

pihak Jabatan Tanah Dan Survei membuat pengukuran tanah lot rumah di kampung-kampung. Dengan ini, saya merayu kepada Jabatan Tanah Dan Survei untuk membuat ukuran perimeter dan juga lot-lot kampung dalam kawasan Dewan Undangan Negeri Opar.

Masalah yang dihadapi peserta FELDA, maaf, SALCRA. Bagi peserta ladang kelapa

sawit yang diuruskan oleh pihak SALCRA, kenapa surat hak milik peserta ramai lagi yang belum menerima surat hakmilik sedangkan kelapa sawit telah ditanam sekian lama seperti mana yang terdapat di Skim 1 dan 2 di kawasan Skim Sebako dan sekarang ini SALCRA telah memulakan untuk tanaman semula di mana perbincangan dengan peserta telah dilakukan seminggu yang lepas tetapi surat hak milik tanah belum diterima oleh peserta. Rintihan ini hanya diluahkan oleh peserta dari Skim Sebako. Mungkin selepas ini ramai lagi dari peserta di kawasan lain yang agak kecewa dan mereka akan terus mengemukakan persoalan-persolan ini terutama sekali kepada pihak saya sebagai Wakil Rakyat mereka.

Tuan Speaker, Rancangan Strategik Kerajaan Negeri untuk menggalakkan aplikasi

Teknologi Digital dalam semua aspek pembangunan ekonomi untuk melaksanakan teknologi digital keseluruhan rakyat termasuk masyarakat luar bandar seperti kawasan Dewan Undangan Negeri Opar di mana kebanyakan kawasan kampung-kampung penerimaan hubungan telekomunikasi tidak dapat meliputi ke seluruh kawasan seperti kawasan Kampung Opar, kampung-kampung di Jalan Lundu ke Biawak di mana terletaknya Pusat Imigresen, Kastam dan Kuarantin atau lebih dikenali dengan ICQ yang terletak di kawasan Sempadan Malaysia- Indonesia, sudah tentunya memerlukan sistem perhubungan yang baik. Dengan ini diharapkan Kerajaan atau pihak yang berkuasa dapat menaiktaraf sistem perhubungan di kawasan luar bandar.

Tuan Speaker, dengan iltizam yang tinggi dan harapan yang menggunung, semoga

Negeri Sarawak akan terus cemerlang dalam setiap pembangunan dan perjuangan Kerajaan dalam usaha menuntut hak Negeri Sarawak dalam hal minyak dan gas, begitu juga menuntut hak negeri Sarawak yang termaktub dalam Perjanjian Malaysia 1963 atau lebih dikenali dengan MA63. Sebelum mengakhiri ucapan saya, dengan ini saya mengucapkan terima kasih dan tahniah kepada Tuan Speaker dan semua kakitangan Dewan yang mengendalikan Persidangan Dewan yang berjalan begitu lancar dan teratur. Terima kasih juga kepada semua Penjawat Awam Negeri dan juga Persekutuan atas segala bantuan dan sokongan kepada kami di dalam menjalankan kerja kewajipan kami. Saya juga mengucapkan Selamat Hari Raya dan Selamat Menyambut Hari Sarawak dengan doa dalam Bahasa Bidayuh Selakau “ Raya Ramuh Dingin Sajuk Nyaman Terigas” dengan ini saya menyokong Usul Penghargaan atas Ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak. Terima kasih.

Timbalan Speaker: The Honourable Member for Bukit Begunan. YB Datuk Mong Anak Dagang: Thank you, Tuan Speaker. Foremost, I wish to thank Tuan

Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak for gracing the official opening of the First Meeting of the Third Session Eighteen Dewan Undangan Negeri on 9th July 2018. The words


67

of wisdom and advices from His Excellency should be our guiding principles while carrying out our duties and responsibilities to serve the people. His Excellency‟s touched on various matters which are of concerned to all of us such as the need to maintain and further enhance racial and religious harmony, education, economic and digital transformation, resolve social problem and the need for a holistic development in the whole State. This shows His Excellency concerned over what‟s happening in our State. Tuan Speaker, along with the other Honourable Members of this august House, I wish to congratulate Pakatan Harapan for winning PRU14. Congratulation also goes to all Members of Parliament from both political divide who won during the last PRU14. Tahniah juga kepada Member of Parliament for Selangau and Member for Stampin on their appointment as Minister of Work and Deputy Minister of Domestic Trade and Consumer Affair respectively. I hope both of them will not only highlight the problems but the needs of the State of Sarawak. No other people in Pakatan Harapan knew what the people in Sarawak want better than the two of them. So, the ball is in their hand.

Tuan Speaker, I concur with Ahli-ahli Yang Berhormat yang lain dari GPS, that the people have made their choice loud and clear, they want PH to run this country. In the same token, it also reflects people‟s voices for PH Government to reciprocate by honouring and fulfilling promises made in manifesto. Pakatan Harapan Government has made a number of promises to bring about changes for the better, thus, do not fail the people in country. In addition, the people of Sarawak also expected Pakatan Harapan Government to allocate or to consider allocating more funds to the State so that the development of basic infrastructure facilities particularly in the rural areas could be accelerated.

Tuan Speaker, BN which is formerly, now called GPS in Sarawak lost the election. So

now the political landscape is getting more challenging. So there is a need to adapt to the new political reality. Thus in this respect, I lauded and supported the decision taken by Yang Amat Berhormat Chief Minister for the four state component parties there are PBB, PRS, SUPP, PDP to pull out from Barisan Nasional coalition and to form a new political front called GPS or Gabungan Parti Sarawak. I am confident the new coalition under the able leadership of Yang Amat Berhormat Chief Minister together with leaders form PBB, PRS, SUPP and PDP will be a strong coalition and will be accepted by the people of Sarawak.

Tuan Speaker, the result of last PRU14 served as a wake up call to all of us from GPS.

To me, the result is the voices of the people perhaps telling the Government that there are important matters affecting their wellbeing that need to be resolved. Hence it is necessary for us to listen to their grouses and the need to solve it fast. The Government should take serious view on all complaints from the people and ensure the relevant departments take steps to rectify issues or problems raised or concerned.

Tuan Speaker, in less than 100 days after forming the Government, PH made a decision to lease the payment of allowances to Ketua Masyarakat and Ketua Kaum in

Sarawak. This is indeed surprise and a very unfortunate action taken by the PH Government that

affect the leader of the rural community. Ketua Kaum dan Ketua Masyarakat depends very

much on the allowances in order to carry out their duties to serve the local community they represent. In fact, the allowances is not sufficient considering many of them are in the interior parts of Sarawak. Fortunately, Tuan Speaker, the State Government under the leadership of Yang Amat Berhormat the Chief Minister is very passionate about the welfare of the community leaders and made wise decision to take over payment of allowances to the Ketua Kaum dan Ketua Masyarakat. Thus, the Ketua Kaum or Ketua Masyarakat in the

State is now being assured they will continue to receive the monthly allowances and should


68

continue to discharge their duty responsibly. Thank you, Yang Amat Berhormat Chief Minister.

On other matter Tuan Speaker, it was reported in the local tabloid that Jabatan Hal Ehwal Khas (JASA) in one of the few Federal Departments that was dissolved by Pakatan Harapan Government meaning all staff will lost their job, so JASA in short. JASA has been in existence for many years and the staff have family to look after and other commitment to meet. JASA‟s staff have been discharging their duties well and I am hoping the State Government could consider the possibility of absorbing the officers into the State civil service. Of course they have to follow the required procedure.

On another subject Tuan Speaker, as we all know many individual houses and

longhouses were displaced due to the construction of Pan Borneo highway. No doubt compensations are paid to the affected families but there were cases where compensations paid are not even sufficient for them to construct a new house let alone to pay for the cost of electricity connection. In my constituency, I have a case of three families under TR Davies in Selepong who have to rely on solar power which they bought by themselves. They can‟t afford to pay for transformer which according to SESCO is estimated to cost over RM100,000.00. So I hope the relevant authority or Ministry could kindly resolve the matter for the benefit of the family concern.

Tuan Speaker, during the last PRU14 the State Minister of Infrastructure and

Transportation launched the Bukit Balau/Banting Road in Lingga. At that time, fund for this road was approved by the former BN Federal Government. I hope the Minister could inform this august House on the status of this road. The people in Banting are hoping that this project will carry on and not cancelled by PH Government.

Tuan Speaker, water is a perennial problem in rural areas. In my constituency, Lachau

area including Pekan Lachau is always facing problem with water supply and the matter is even worst during dry period. The water supply is from Pantu Water Treatment plant. I shall be most grateful if the relevant Ministry JBALB could take necessary action to solve this problem which has been there for many years.

Tuan Speaker, it is time for the State Government to consider allocating more fund for

the construction of rural infrastructure projects. In the past years, the State depends much on funds from KKLW to carry out rural infrastructure projects. But now there seem to be uncertainty as to whether the State will be getting the much needed funds from KKLW. Development of rural areas must continue Tuan Speaker, so it is only fair for the State to allocate more funds for rural development. In this respect, I am requesting the Government to consider allocating funds for the construction of road to Kampung Enciap, Pantu, Kampung Semulong Ili and Langgir, Lingga. These are isolated longhouses only accessible by river.

Tuan Speaker, before I conclude, I wish to thank your goodself and all DUN staffs,

Head of Department, stenos and all others officers, for the smooth running of this Dewan sitting. With that I support the motion of thanks on His Excellency address during the opening of this DUN sitting on the 9th July, 2018. Thank you. Tuan Speaker: Honourable Member for Layar. YB Encik Gerald Rentap Jabu: Terima kasih, Tuan Speaker. Terlebih dahulu saya ingin

mengucapkan terima kasih kepada Tuan Speaker kerana memberi peluang untuk membahas ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak. Saya


69

mengucapkan terima kasih kepada Tuan Yang Terutama Tun kerana telah memberi amanat yang cukup komprehensif dan menyemarakkan semangat perpaduan dan patriotisma kepada rakyat Sarawak tercinta.

The 14th General Election saw Pakatan Harapan formed the Government. I wish to congratulate them on their victory and I will respect the rakyat‟s decision. My congratulations also goes to Yang Berhormat Ahli Parlimen Selangau and Ahli parlimen Stampin for being appointed as Minister and Deputy Minister respectively. Your both have heavy task ahead and always remember that you are Sarawakian. First, anang alah bulu. I am sorry they are

not here anymore, Tuan Speaker but they have a big task to fill not like last time there is a lot more Ministers from Sarawak, now only two of them. So we have to rely a lot on them.

Tuan Speaker, saya menyokong penuh keputusan Yang Amat Berhormat Ketua

Menteri, Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari Tun Datuk Abang Haji Openg untuk keluar daripada Barisan Nasional dan menubuhkan Gabungan Parti Sarawak (GPS) di mana parti asal anak jati Sarawak iaitu PBB, PRS, SUPP dan PDP bersatu untuk memperjuangkan rakyat Sarawak. GPS pledges to be PH friendly and in support of the Federal Government‟s policy that benefits Sarawakian. GPS Government is committed to protect and safeguarding the sovereign rights of Sarawak and her people as stipulated in the MA63.

Tuan Speaker, melihat kepada senario politik semasa, perpaduan dan keharmonian

perlu sentiasa dipelihara dan dipupuk oleh segenap penduduk Negeri Sarawak untuk menghormati satu sama lain walaupun berlainan fahaman politik. However, of late, the opposition seems to be doing the big opposite twisting fact, lying and so on is the norm. Sarawak as a state that has multiracial society and great unity should not be tempted by those bad elements. Please, if this is the culture from Malaya, don‟t bring it here and also the party from Malaya. Don‟t come in, don‟t kacau us here in Sarawak.

Begitu juga hubungan rakyat dengan agensi-agensi Kerajaan agar memantapkan lagi

kualiti perkhidmatan yang berlandaskan mesra rakyat tanpa mengira latar belakang seseorang, sentiasa peka dengan pemasalahan rakyat dan sentiasa bersedia membantu untuk memberikan perkhidmatan yang berkualiti kepada rakyat. The civil service is the front liner of our Government. Loyalty, commitment, integrity and dedication should always be upheld to ensure quality service. I do agree with Member Yang Berhormat of Batu Kitang, Bukit Assek and even from Pending, there is sometimes big round and round to solve a simple problem, there is a big room for improvement perhaps by starting with a smile.

Tuan Speaker, I would like to touch a matters on youth in this State and there also

encode by other Honourable members.

Drug Abuse

This manner is getting very rampant both in the urban and rural areas. I would like the Government to consider more awareness programme including exposes and counselling both victims and also their parents. Community engagements and efforts should be also introduced apart from strengthen law of enforcement.

Unemployment

A large number of youths including graduates could not get jobs. I would like the Government to conduct a study to find out what is the root of the problem. My text is the education, confidence and not bringing affecters.


70

These two (2) social issues has been plaguing us and of great concerned and must be curbed. The youth are our future and if not look into, the gap between urban and rural youth will be wider and poverty gap increases.

Tuan Speaker, sekarang saya ingin menyentuh tentang kawasan saya di DUN Layar.

Untuk meningkatkan pembangunan ekonomi setempat adalah perlu kemudahan infrastruktur seperti pembinaan jalan raya yang baik amatlah diperlukan. Oleh yang demikian, saya mohon diberikan pertimbangan yang sewajarnya untuk membina dan menaik taraf:

i. Jalan Lensong, Mara, Kerapak Sepak; dan ii. Jalan Ajung, Merunjau dan terus ke Jalan Nanga Laweh, Batu Lintang.

Ini adalah antara jalan-jalan perhubungan yang penting untuk masyarakat setempat.

Tuan Speaker, memandangkan Kampung Baru Melayu Betong selalu dilanda banjir kerana sistem perparitannya yang kurang memuaskan, saya ingin meminta pertimbangan Kerajaan untuk membina tidal gate dan membesarkan parit utama keluar ke Sungai Entanak. Projek ini sepatutnya telah diluluskan oleh Kementerian Sumber Asli Persekutuan tetapi telah they put under review pada masa sekarang.

Tuan Speaker, untuk merealisasikan transformasi ekonomi dan transformasi luar

bandar, infrastruktur berkaitan dengan perhubungan digital dan telekomunikasi haruslah segera dibina di pelusuk bahagian Betong. Untuk ini saya menyeru Kementerian Utiliti untuk mempercepatkan pembinaan menara telekomukasi di kawasan saya agar penduduk dapat menikmati dan menggunakan perkhidmatan ini seperti di bandar. Dalam era teknologi digital ini saya tidak mahu penduduk saya ketinggalan arus pemodenan ini.

Tuan Speaker, saya ingin merakamkan terima kasih saya kepada Kerajaan Negeri

Sarawak di bawah kepimpinan Yang Amat Berhormat Datuk Patinggi (Dr) Abang Haji Abdul Rahman Zohari bin Tun Datuk Abang Haji Openg kerana meneruskan program Transformasi Luar Bandar (RTP). Ianya amatlah efektif untuk menyelesaikan masalah dari segi pembangunan infra yang dihadapi oleh penduduk. Namun yang demikian, peningkatan dari segi pengurusan dan kelulusan harus dipertingkatkan lagi. Kelulusan satu projek haruslah diketahui pada awal tahun dan pelaksanaannya pada suku tahun pertama. Harus diingat bahawa kelewatan ini selalunya menimbulkan keresahan penduduk berkenaan dengan status permohonan mereka. Yang lebih ketara adalah kualiti projek yang telah siap tidak menepati spesifikasi. Mohon ejen pelaksana memantau dengan lebih komited lagi.

Tuan Speaker, saya ingin mengambil perhatian kepada prestasi keputusan

peperiksaan sekolah kita yang telah merosot terutamanya luar bandar. Anak-anak kita inilah yang akan mewarisi negeri kita ini. Jikalau mereka tidak diberi perhatian dan diajar dengan lebih tekun seperti peluang di bandar mereka sudah ketinggalan dari sekolah rendah lagi. Bagaimana mereka akan dapat bersaing dengan semua murid yang terutamanya di bandar? Peluang mereka menjadi sempit. Oleh itu, saya berharap Kerajaan dapat mengambil pendekatan memberi peluang-peluang lain seperti di dalam bidang pertanian. Saya ingin memohon Kementerian Pemodenan Pertanian, Tanah Adat dan Pembangunan Wilayah untuk mewujudkan Agro Park di DUN Layar dan ini akan memberi peluang untuk menjadikan pertanian sebagai sumber pendapatan. Saya juga memohon Jabatan Pertanian untuk membaik pulih jalan ladang yang menjadi jalan utama ke setengah rumah panjang, estet getah dan kebun-kebun yang berdekatan. Over late there have been many requests by myself to do so but due to limited fund only cosmetic repairs were done. For instance, the road from Layar Petronas Station to Meribung Padeh, Sungai Engkabang and Julau Atas.


71

Tuan Speaker, jaringan bekalan air bersih terawat di kawasan saya masih memerlukan perhatian terutamanya di kawasan Padeh dan Ulu Layar. Di sini saya ingin menyeru agar Jabatan berkaitan dengan projek ini dipercepatkan. As I was told most of this request has been put under review by the new Pakatan Harapan Government.

Tuan Speaker, kesihatan rakyat adalah satu lagi elemen yang penting dalam setiap

pembangunan. Tahap perkhidmatan kesihatan di kawasan DUN Layar masih perlu dinaikkan dan dipertingkatkan lagi perkhidmatannya. Hospital Betong banyak kekurangannya. Oleh yang demikian, saya mohon Hospital Betong ditempatkan dengan doktor-doktor pakar agar penduduk tidak dihantar ke Bahagian Sarikei dan Kuching untuk menerima rawatan. Begitu juga Hospital Betong memerlukan mesin-mesin hemodilisis yang baharu dan ditambah memandangkan peningkatan jumlah pesakit yang banyak. Rakyat yang sihat adalah rakyat yang ceria.

Tuan Speaker, peranan golongan belia sebagai pewaris negara haruslah diberi perhatian yang serius. Belia-belia perlu ditanamkan semangat Cintakan Negara dan mempunyai semangat patrotisme yang tinggi. Oleh yang demikian, belia perlu diperkasakan dengan ilmu dan kemahiran teknologi untuk mereka memperkasakan diri dalam ekonomi yang rancak dan mempunyai politik yang matang dan nilai sosial yang tinggi. Maka itu saya ingin menyeru supaya Pusat Pembangunan Belia yang menempatkan pusat tuisyen, ruang ICT, ruang sosial dan interaksi, ruang pembelajaran ulang kaji haruslah diadakan di kawasan saya. Yang Amat Berhormat Ketua Menteri telah bersetuju dengan penubuhan pusat ini pada perasmian Masjid Ar-Rayyan di Kampung Tuie pada 30hb April 2018 yang lepas. Diharap ini nanti akan dapat membangunkan insan yang berintelektual dan fizikal secara seimbang.

Tuan Speaker, di pusat ini nanti akan diadakan dialog-dialog intelektual belia agar

mereka dapat menyuarakan pandangan dan memberi maklum balas atau reaksi kepada pembangunan belia. Begitu juga kita dapat merungkai isu-isu dekat dengan golongan belia dan ini akan diangkat sebagai nota untuk pemimpin atasan mengambil maklum dan tindakan sewajarnya.

Sebagai penghujung akhir kata, saya ingin mengucapkan tahniah dan terima kasih

kepada Tuan Speaker dan Timbalan Speaker yang telah mengendalikan persidangan DUN pada kali ini dengan cemerlang. Penghargaan juga kepada semua pegawai-pegawai yang telah bertungkus lumus bekerja menjayakan persidangan kita. Akhir kata, saya juga mengucapkan Salam Aidilfitri dan Selamat Hari Sarawak yang kita akan rayakan tidak lama lagi.

Sayang Sarawak Ibu Pertiwiku, May God bless us all. Saya ingin menyokong, terima

kasih. Tuan Speaker: Honourable Member for Telang Usan.

YB Encik Dennis Ngau: Terima kasih, Tuan Speaker. My sincere thanks and appreciation to Tuan Speaker for this opportunity allowing me to participate in the debate on the Motion of thanks of the address of Tuan Yang Terutama di-Pertua Negeri Sarawak on the opening of the Third Session of the 18th Dewan Undangan Negeri Sarawak on 9th July 2018.

Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Tun the State Governor graceful presence at august House sitting opening and delivered a comprehensive and far-sighted addresses clouded with caring heart of true Head of State was a clear reflection of Tuan Yang Terutama Tun‟s big heart and over helming care towards our beloved state and especially her people.


72

Interesting to note again that, Tuan Yang Terutama Tun‟s addresses touches on current and up-to-date happening taking place in our country as well as what Tuan Yang Terutama Tun‟s hope to see to be done here in our beloved State of Sarawak. This is to ensure our people continue to enjoy the best of what the Government‟s could offer while well in tandem today‟s rakyat needs including to ensure peace and prosperity prevails.

As people‟s representative for a very rural constituency, it heartening to know that

Tuan Yang Terutama Tun is giving his blessings to what the State Government done for rural Sarawak and Tuan Yang Terutama Tun encouragement for the State leadership to do even more utilising resources that state process, if needed be. Can I say, the ball again is in the State Cabinet Court!

Congratulation To Pakatan Harapan On Their Election Victory

Tuan Speaker, I would like to congratulate all Pakatan Harapan candidates for their success in winning their seats in PRU 14th held on 9th May 2018 that enable Pakatan Harapan to form the Government and Federal level and at several states in the country.

My guess is many Malaysian and those outside there did not see this coming but

unimaginable things do happen in life. That is the beauty of life of people living in God‟s lights. Nothing is impossible. Unexpected things may happen again tomorrow the day after tomorrow and so forth. That‟s why I am thankful to god all the time for blessing I receive including this opportunity to stand here and be able to voice my constituent needs in the Dewan yang mulia ini. I guest we Sarawakian just need to adjust quickly and get use to the

new political environment in the State and country. For the first time in our history, we are a stand alone Government.

From a positive note Tuan Speaker, I see it as a blessing to our State Sarawak

because there is now two (2) Government, one at Federal One at State level, where both are entrusted with huge responsibility to bring goodness or development to the life of her people of this state. Ibarat mudik Batang Baram mengguna perahu panjang dan besar muatan dan dengan hanya menggunakan satu outboard enjin 40 kuda, memang slow sikit, tetapi bila ditambah dan mengguna dua outboard enjin, pasti akan buat perahu itu mudik dengan lebih laju walaupun apa sekali pun keadaan sungai – deras banyak kerangan atau tidak.

Therefore, with this perumpamaan, we the sons and daughters of this beautiful

Sarawak country can look forward to more development coming along the years to come, especially to the rural Sarawak.

I thank God Almighty for His beautiful plan and works that has placed my brother

Honourable Member of Ba‟Kelalan, Member of Parliament for Selangau subsequently appointed as Minister of Work to a position where the Minister could effect changes throughout the State. Therefore, if I am urge the Minister of Work to give serious and immediate attention to the need of building and providing the much needed infrastructures especially good road network in the rural of Sarawak. I guess this needs need no further explanation as the Minister himself too is like me, born and brought up in the very rural of Sarawak.

Word of Thanks for Barisan Nasional and Yang Berhormat Dato‟ Seri Najib Tun Razak

Tuan Speaker, at this juncture, I would also like to record my sincere thanks and appreciation for the former Barisan Nasional Government headed by Yang Berhormat Dato‟ Seri Najib Tun Razak the Nation‟s former Prime Minister, for what he and the previous Government has done for us under P220 Parlimen Baram in particular N.77 Telang Usan.


73

We who are born and brought up in our religious belief, I believe are taught to be thankful for good people did to us and therefore it would be wrong on me if I do not convey my deepest appreciation and thanks to Yang Berhormat Dato‟ Seri Najib Tun Razak for the many good things he did to my constituency which brought betterment to our community living of which we continue to enjoy till today.

Let me just name just a few for example the tar-sealing of famous Lapok Road, fund

for building new schools block of SJK (C) Kee Tee Long Lama, fund allocated for the upgrading of ex-logging road in DUN Telang Usan and Mulu, Bot Klinik Bergerak and the list goes on and on. As the saying goes, give credit where it‟s due! May God blessed Yang

Berhormat Dato‟ Seri Najib and his loved one always.

Living in a democratic country like Malaysia, we must be ready to agree with the majority‟s choice and accept the new Federal Government under the leadership of the Prime Minister, Yang Amat Berhormat Tun Dr Mahathir bin Mohamad and the Pakatan Harapan Government. Of course, with the long list of election promises thrown to voters in the time leading towards May 9th, 2018, we wish and expected the Federal Government to take steps to ensure we really experience the Malaysia Baru as promised and especially so for our rural community of Sarawak, nothing less.

Gabungan Parti Sarawak The Right Choice To Lead Sarawak

Telang Usan if compare is a very rural constituency that continuously need intervention

especially to inject short, medium, long term infrastructure planning. Only as understanding local and very experienced political party have the determination, desire and commitment to make it happen.

Therefore, I fully agree with the decision by the various local based parties to form a

new free Semenanjung based party in Gabungan Parti Sarawak (GPS). I firmly believe our future is best left to Sarawakian and local Sarawak based political parties to determine our future. We do not want a remote control kind of State Government. So let us Sarawakian please, do not ever allow it to happen to our beloved State. Instead local Sarawak based political parties such as PBB, SUPP, PRS and PDP that formed the local coalition known as GPS is the best choice for Sarawakians to continuosly ensure fair and balance development, continue to take place as envisage by our Tuan Yang Terutama Tun our Governer too. It is us Sarawakian parties who know our own background and needs of the people of Sarawak.

Appreciation To The State Government For The Success Of Giving Force Of Law To Native Territorial Domain (NTD)

Despite unfavourable, contradicting opinions and comments on this subject, the State

Government, I believe we have taken the first giant steps to allay our Natives of the State worry on land matters. I liken what we have done to our Land Code on Native Territorial Domain, is like a person who wanted to improve his or her look and decided to under went certain operations. Let us take the passing of the Land Code Amendment Bill, 2018 as the first operation. I don‟t think one surgery could fix the area where we want to make good at one time, likewise it will be foolish to think that the Land Code Amendment Bill, 2018 passed by the august House on 12th July 2018 will solve 100% land issues in our State particularly related to the Native Territorial Domain and NCR land.

Therefore, I urged Sarawakians to continue to rally behind our State Leaders and the

Government, who knows best our needs to enable our Land Law to undergo further surgical operation if need be, in order to find a complete Land Law that could satisfy all sections of the communities.


74

Tuan Speaker, I would like to record my thanks and appreciation to our Right Honourable Chief Minister and Member for N.8 Satok for his kind understanding the needs and wishes of our people to have the NTD hectarage increase, on special circumstances from 500 hectares to 1,000 hectares per longhouse or village. On the same note, I wish again to highlight the unique custom practise by some of our ethnic communities particularly the Orang Ulus with regards to land ownership. Which means, there may be or could be challenges with regards to area where most Orang Ulu particularly Kayan, Kenyah, Kelabit and Penans domicile to determine their NTD areas as I stated in my speech in support of the Land Code Amendment Bill, 2018 on 11th July 2018 in this august House.

Lapok To Ulu Tinjar Road

Tuan Speaker, I brought up the request to the attention of The Right Honorable Chief

Minister the need to urgently repair and upgrade this piece of rural road. I believe he has kindly directed the State JKR Office to make a study and recommendation of which was done immediately by the relevant officers. I was told an estimate have been put forward to Yang Amat Berhormat Ketua Menteri. I will whisper to Yang Amat Berhormat Chief Minister why this piece of road is so important, therefore needs to be done urgently. I am making a direct plea to Yang Amat Berhormat Chief Minister to look into this request again so that this road could be usable again to enable our Tinjar People and visitors alikes to have a motorable road for mobility.

Jabatan Pendaftaran Bahagian Miri Mobile Unit Team

This special mobile team was set up as a result of the Blue Ocean Strategy introduced

by our former Prime Minister. With the setting up of the mobile unit, a new and strategic approach was taken to help and solve issues of genuine local with their birth certificate and identity cards problem particular involving our rural folks.

I must pun on record, that this initiatives have brought huge help to our under

priviledge rural folks who have tried to apply but unsuccessful or worst some just could not afford the expenses for the trip or two to the nearest JPN Branch office. Through the various programmes held particularly in Ulu Baram, it brought success judging from the number of genuine locals Sarawakians getting hold to their personal documents. I thanks our former leader for having a big heart for our underprivilege people.

That is why I could not understand some guy call all the way from somewhere just to

organise a mogok at the Miri JPN Office recently demanding JPN to issue locals with their personal documents. Infact, without forcefully demand for it, hundredth if not thousands of genuine local Sarawakian was successful in their applications. What is important is that one to fulfil the basic requirements and fully supported by his or her Ketua Kampung and Ketua Masyarakat. This is just simple and there is no problem to it. I am sure the JPN staff and the mobile unit team members are properly trained and given strict procedure to follows so as not to make Sarawak like our neighbouring State where identity card seem to be easily prossess creating untold problem to the State and the genuine local.

Therefore, it is my hope that the new Pakatan Harapan Government will support and

continue with this programme to ensure 100% genuine local Sarawakian will eventually be able to own their personal documents.

Highland Development Agency (HDA)

Tuan Speaker, Highland Development Agency (HDA). The highland people of DUN

Telang Usan and Mulu was elated and optimistic things will started to flow in into the interior


75

and highland of Hulu Baram when the formation of this special focus development agency was announced some months ago. Tuan Speaker: Yang Berhormat, you have to conclude your speech.

YB Encik Dennis Ngau: Ok, give me injury time Tuan Speaker. Let me finish. After not

seeing and experiencing a speedier development taking place in the interior, the idea and effort by the Right Honourable Chief Minister to form this committee to specially look into with focus the overall development needs of the highland areas and her people in this two constituencies are very-very timely and most welcome.

In less than two (2) years from its formation and existence, the agency has started to bear fruits with the building of the Integrated Highland Agriculture Collection Centre (IHAS) situated at Long Bangan-Long Beruang-Long Peluan, Ulu Baram and now in the process to start with economy based activities among some selected longhouses within the HDA area of Middle Baram to start with.

This is exciting time for the people and we are confidence with the right and active

participation by our people, the highland should experience new chapters. HDA was formed under RECORDA, a leading development agency created by the former Government for Sarawak. Being one of the Committee, I hope the new Federal Government under Pakatan Harapan will see the very core reason for the formation of RECORDA, where HDA is placed under, which was to mapped and put in place strategic short and long term planning in both economy and infrastructure at area where it operated.

Therefore it is of paramount important PH Government continue to support the

existence of RECORDA to enable all development agendas particularly the building of hinterland road networks within HDA area particularly from Long Lama town to sub-district of Bario and Long Lama town to Long Iman, Ulu Tutoh. The second road route will provide exciting way to move in and out of the world famous Mulu National Park by land and boat transportation while giving good road access to over 20 Kenyah, Kayan, Penan and Kelabit longhouses with more than 20,000 people living around the area. I guess we all do not wish to see development planning for the sole benefit of our rakyat to be delayed, put on hold or

cancelled just because of the change of Government or State and Federal Government is not on the same page.

Conclusion

To conclude, Tuan Speaker, I must put on record my greatest thanks and heartiest appreciation to The Right Honourable Chief Minister, Deputy Chief Ministers, Ministers, Assistant Ministers and all people in Government agencies both and Federal and State for your immense contribution towards helping my constituency of Telang Usan. Without your kind support and undertakings, we will not be able to gradually enjoy better living today.

Tuan Speaker, I stand to support the Motion of Thanks to the Address by Tuan Yang

Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak being proposed by Honourable Member for Beting Maro and supported by Honourable Member for Tamin. Thank you and deeply appreciated your indulgence, Tuan Speaker. Thank you. Tuan Speaker: Ahli Yang Berhormat bagi Jemoreng. YB Dato’ Murshid DiRaja Dr Juanda bin Jaya: Tuan Speaker, assalamualaikum, selamat

petang. Terima kasih atas peluang yang diberikan kepada saya untuk menyertai


76

Perbahasan Usul Penghargaan Atas Ucapan Tuan Yang Terutama Yang Di-Pertua Negeri Sarawak dalam persidangan kali ini. Sesungguhnya ucapan Tuan Yang Terutama Tun sentiasa memberikan inspirasi untuk kita terus berusaha memajukan negeri dan mempertahankan hak-hak negeri ini. Tuan Speaker, suka saya mulakan perbahasan saya dengan menyatakan penghargaan kepada pihak Kerajaan Negeri yang terus menerus berusaha mengembalikan hak-hak rakyat dan hak-hak negeri Sarawak sebagaimana yang sepatutnya. Semalam telah diluluskan pindaan undang-undang berkaitan Native Territorial Domain yang ternyata

menyebelahi kepentingan seluruh rakyat Sarawak yang menjadi pemilik negeri ini. Walaupun pelbagai helah pihak pembangkang untuk menjadi hero jalanan sambil bermain wayang kulit, namun terbukti mereka tidak ikhlas untuk mencari jalan bagi menyelesaikan masalah rakyat Sarawak. Mereka lebih mementingkan political master mereka yang nun

jauh di seberang Laut Cina Selatan. Mereka sanggup meninggalkan mesyuarat Dewan ini dan sesi perbahasan penting berkaitan cadangan undang-undang hak-hak tanah anak Bumiputera Sarawak semata-mata kerana mahu mengambil hati dan menarik perhatian penguasa baru di Putrajaya. Bukannya mereka tidak boleh minta excuse untuk tidak hadir

akibat ada isu lebih utama di dalam negeri. Saya fikir Yang Amat Berhormat Perdana Menteri Ke-7 lebih arif kepentingan dan sensitiviti politik lokal Sarawak tetapi kerana saya percaya pembangkang di negeri Sarawak bukan sekadar chicken out, mereka sudah menjadi chicken soup dan mereka semua sudah tak ada dalam dewan ini kerana ternyata Native Territorial Domain yang ditawarkan oleh YB Datuk Amar Douglas Uggah adalah terlalu luar biasa kerana ia adalah over and above expectation mereka kerana ia bersifat

pemilikan kekal oleh komuniti tanpa dikenakan bayaran dan wujud sekatan daripada pelulusan hak serta ia adalah menjangkau keluasan 1,000 hektar.

Oleh itu, biarlah rakyat Sarawak menilai siapakah sebenarnya yang membela hak-hak Sarawak dan siapakah yang suka memperdagangkan perjuangan rakyat Sarawak untuk kepentingan politik mereka sendiri. Tuan Speaker, penyelesaian isu Native Territorial Domain adalah tidak memadai bagi kami yang tinggal di kawasan kampung tradisi. Isu

pemilikan tanah-tanah untuk membina perumahan baru atau perkampungan baru kini amat kritikal. Saya tahu isu ini adalah rintihan hati rakyat di kawasan saya dan juga tempat lain. Mereka hidup berhimpit dua tiga keluarga di dalam satu rumah. Sudahlah orang Sarawak ini suka beranak banyak. Bila anak-anak ini berkahwin, mereka mana ada tempat untuk duduk dan menambah anak serta keluarga. Mereka terpaksa menumpang rumah orang tua mereka. Ada rumah yang dihuni hingga hampir 20 orang. Apakah ini logik di negeri yang luas yang hampir sama dengan semenanjung Malaysia? Oleh itu, Kerajaan mesti menangani isu ini sebelum ia meletup dan tidak terkawal untuk ditandatangani.

Untuk itu, seperti cadangan Ahli-Ahli Yang Berhormat dari Tanjong Datu, Sadong Jaya

dan sebagainya, saya turut mencadangkan kepada pihak Kerajaan agar menubuhkan suatu jawatankuasa tertinggi peringkat negeri berkaitan dengan lot-lot tanah bagi perumahan rakyat di kawasan kampung tradisi yang padat dan sesak penduduknya di mana setiap rakyat yang memiliki keluarga baru semuanya adalah layak untuk dianugerahkan lot perumahan yang baru yang lengkap dengan infra pada saiz yang berpatutan. Mungkin dianugerahkan 25 point seperti projek perumahan RPR yang asal di Kampung Malaysia Jaya yang terbukti sekian lama berjaya membawa kemakmuran kepada rakyat. SPS dan SPK pula hendaklah diperbanyakkan pembinaannya, bukan sekadar banyak diumumkan, tetapi tidak dilaksanakan seperti yang berlaku di kawasan saya, yang hingga kini belum bergerak, dah setahun lebih saya menunggu. SOP pemberian lot pula hendaklah dimudahkan agar prosesnya cepat dan tidak banyak songel kerana rakyat menunggu tanah untuk dibina rumah kerana anak-anak mereka semakin membesar dan rumah sedia ada semakin sempit. Maka saya pohon respon yang tuntas dan segera daripada pihak Kerajaan. Saya yakin rakyat diluar sana sudah muak mendengar jawapan akan dikajilah, akan dimesyuaratlah dan sebagainya kerana jawapan seperti itu membawa suatu konotasi makna


77

bahawa permintaan ini akan masuk ke dalam bakul sampah dan kemungkinan juga rakyat akan lontarkan Kerajaan ini ke dalam bakul sampah juga. Qula‟yazubillah.

Tuan Speaker, persidangan kali ini juga menyaksikan Oil Mining Ordinance 1958 telah

dipinda bagi memastikan hak Sarawak terus dibela dan dikembalikan. Tahniah atas keberanian dan kesungguhan luar biasa para pemimpin demi rakyat Sarawak. Tetapi saya merasakan pihak yang di sana tidak akan mengalah. Mereka pasti tidak akan berputus asa untuk terus mengekalkan status sedia ada. Semua tahu bahawa OMO 1958 boleh dikuatkuasakan. Semua faham bahawa hak Sarawak terpelihara dan telah termeterai dalam empat dokumen bersejarah iaitu Inter Governmental Committee Report (IGC), The Malaysia Agreement 1963 (MA63), Perlembagaan Sarawak dan Perlembagaan Persekutuan. Semua

tahu bahawa ini semua adalah dokumen bersejarah yang cukup penting dan mesti dipertahankan untuk menjaga kepentingan Sarawak. Tetapi setelah sekian lama Petroleum Development Act 1974 dan Territorial Sea Act 2012 (TSA) menceroboh dokumen-dokumen

bersejarah itu berlaku, apakah yang Sarawak telah lakukan? Arwah Tok Nan pahlawan Sarawak yang terbilang dengan beraninya dalam Dewan

yang mulia ini menyebut bahawa TSA 2012 itu telah menceroboh hak Sarawak yang dilindungi oleh empat dokumen bersejarah yang disebutkan tadi. Continental Shelf Act 1966 dan Petroleum Mining Act 1966 yang gagal untuk dikuatkuasakan di Sarawak pada awalnya

akhirnya dipaksakan ke atas negeri ini setelah kesempatan tragedi 13 Mei 1969 dijadikan alasan penguatkuasaan undang-undang darurat di seluruh negara termasuk Sarawak. Sarawak yang aman damai tidak ada pasal tiba-tiba dilibatkan dengan tragedi di Kuala Lumpur yang tidak ada kaitan pun dengan anak Sarawak. Mereka yang bergaduh, kita juga yang dipukul. Oleh itu, kita tidak mahu lagi Sarawak ditimpa nasib umpama kata pepatah Arab, “darrabani wahuwayabqi”. Dia yang memukul aku tetapi dia pula yang menangis

meraung mengadu seolah-olah dia yang teruk kena pukul. Jadi apakah pilihan yang ada di hadapan kita?

Tuan Speaker, setelah proklamasi Ordinan Darurat (kuasa-kuasa khas) 1969 yang

diisytiharkan pada 15 Mei 1969 dibatalkan berkuatkuasa Mei 2012, kuatkuasa undang-undang yang menceroboh hak-hak sempadan laut Sarawak ini telah tidak ada. Sempadan laut Sarawak telah kembali seperti asalnya dan menjangkaui lebih daripada tiga batu nautika. Continental Shelf Act 1966 dan Petroleum Mining Act 1966 sejak 24 November

2011 telah tidak boleh dikuatkuasakan di Sarawak dan Sabah. Pihak Dewan Undangan Negeri Sabah melalui jawapan bertulis Ketua Menteri Sabah kepada soalan yang ditimbulkan oleh Ahli Yang Berhormat Kepayan pada Persidangan Julai Tahun 2014 telah mengesahkan bahawa berdasarkan artikel 150(7) Perlembagaan Persekutuan, semua pindaan terhadap CSA 1966 dan PMA 1966 telah dibatalkan kuatkuasanya di Sabah dalam tempoh enam bulan daripada tarikh pembatalan ordinan darurat tersebut. Oleh itu, setelah Ordinan Darurat meninggal dunia, pada November 2011, maka diperkenalkan pula Akta 750 Territorial Sea Act 2012 (TSA) yang menghadkan kembali sempadan laut Sarawak kepada tiga batu nautika. Namun TSA 2012 ini juga telah mencerobohi kuasa negeri berkaitan dengan tanah yang dijamin oleh jadual 9 Perlembagaan Malaysia bertentangan dengan laporan IGC dan Perlembagaan Sarawak Seksyen 47(2) dan Sempadan Sarawak yang telah ditetapkan pada tahun 1954 oleh Baginda Queen.

Tuan Speaker, hak batasan sempadan Sarawak hanya boleh diubah oleh persidangan

Dewan yang mulia ini. Hanya persidangan penuh Dewan yang mulia ini yang punya kuasa mutlak itu. Tidak ada pihak lain. Persoalannya, apakah pilihan yang ada pada kita untuk move forward setelah pindaan berkaitan OMO 2018 telah dilakukan? Kita perlu move forward dan menyediakan payung sebelum hujan. Rakyat diluar sana mengharapkan kita yang berada dalam Dewan yang mulia ini untuk mempertahankan hak-hak mereka. Saya serahkan kepada Menteri yang berkenaan untuk memberikan pandangan lanjut. Mana tau saya ada silap fakta dimana-mana kerana saya bukan ahli undang-undang. Kita juga bukan


78

mahu bergaduh dengan sesiapa, tetapi kita sebagai tuan rumah Sarawak hanya mahu bertanya hak sebagai tuan tanah yang mesti dihormati.

Tuan Speaker, selesai dua isu panas berkenaan, sekarang saya pindah kepada isu

yang lumrah berupa pertanyaan-pertanyaan kepada menteri dan agensi yang berkenaan berkaitan isu-isu kawasan yang saya kemukakan secara ringkas kerana kekangan masa.

Tuan Speaker, selesai dua isu panas berkenaan sekarang saya pindah kepada isu

yang lumrah berupa pertanyaan-pertanyaan kepada Menteri dan agensi yang berkenaan berkaitan isu-isu kawasan yang saya kemukakan secara ringkas kerana kekangan masa.

i. Bagaimanakah nasib projek-projek Persekutuan di kawasan saya seperti Jambatan Igan dan SMK Matu yang dijanjikan oleh Kerajaan Persekutuan sebelum ini untuk dibina? Kerajaan PH tidak boleh beralasan ia adalah projek zaman BN maka bukan tugas mereka. Ini negara Malaysia bukan negara di Afrika. Peralihan kuasa Kerajaan berjalan lancar, maka segala tugas dan tanggungjawab juga turut beralih. Kerajaan pusat tidak boleh beralasan untuk tidak punya duit. Infrastruktur ini adalah obligasi Kerajaan pusat terhadap negeri yang tidak boleh diabaikan berdasarkan Perjanjian Malaysia 1963.

Sebagai penguasa di pusat, tugas dialah cari duit. Kalaulah untuk ECRL, LRT, dua, tiga dan sebagainya ada duit, takkan untuk jambatan-jambatan seperti Jambatan Igan, jambatan-jambatan di pesisir dan lain-lain untuk Sarawak tidak ada duit? Saya syorkan Kerajaan Negeri untuk terus gigih menagih peruntukan ini, tambahan pula Menteri Kerja Raya adalah Ahli dalam Dewan yang mulia ini. Takkan sebagai colleague dan sahabat kita dalam satu Dewan tidak boleh tolong kawan-kawan. Come on lah. Ini untuk Sarawak dan rakyat Sarawak. Kalau zaman BN dulu kita akan barking kepada Kerajaan Pusat, maka sekarang untuk Kerajaan Pakatan Harapan kita akan biting jika tak bagi duit peruntukan.

ii. Demikian juga dengan projek jalan pesisir, sewajarnya Kerajaan Negeri terus

mengusahakannya dan meminta juga duit dari pusat untuk membantu. Bukankah Kerajaan Negeri Sarawak ini adalah friendly kepada Kerajaan Pusat? Kalau kawan tidak dibantu, maka apalah guna kita friendly?

iii. Isu rakyat yang mudah untuk diselesaikan seperti isu air dan elektrik di kawasan

saya nampaknya belum ada penyelesaian tuntas. Soalan mudah saya kepada menteri yang berkenaan, bilakah pihak SEB akan menyelesaikan pembinaan dan penyambungan grid elektrik baru yang melintas kawasan Matu dari Mukah dan Daro? Kalau ada isu tuan tanah tidak mahu memberi right of way seperti dalam isu di Jemoreng di mana tanah Kerajaan diduduki oleh individu secara haram, menanam sawit di atasnya lalu tidak dapat diselesaikan.

Saya tak tahu apa nak cakap kepada para pegawai kita. Kalau benar mereka menceroboh tanah Kerajaan, samankan mereka dengan notis encroachment.

Janganlah kerana seorang individu yang tamak, ribuan penduduk kawasan saya merana kerana acara mingguan blackout yang tidak berhenti-henti. Saya tidak

mahu kehilangan ribuan undi sokongan semata-mata kerana SEB mencintai orang yang menceroboh tanah Kerajaan dan menghalang pihak Kerajaan memasang kabel elektrik lalu di atas tanah Kerajaan sendiri.

iv. Berkaitan penggantian paip-paip air lama dan segala urusannya yang telah

diumumkan oleh Yang Amat Berhormat Ketua Menteri sewaktu lawatan tinjauan


79

di Igan pada 6 Mei 2018 yang lalu berjumlah RM87 juta. Soalan saya, bilakah projek ini akan bermula? Ini dah masuk dua bulan diumumkan.....

Tuan Speaker: Yang Berhormat.

YB Dato’ Murshid Diraja Dr Juanda bin Jaya: I conclude, Tuan Speaker. Satu batang paip

pun belum nampak. Kita jangan sibuk janji 100 hari orang rumah sebelah, tetapi janji kita kepada anak biak kita sendiri kita lalai. Mohon Yang Berhormat Menteri berkenaan membantu.

v. Jalan-jalan ke Sungai Ilas, ke tapak Pantai Kaul Igan, jejambat konkrit di Kampung Tian yang juga telah diumumkan itu hendaklah segera dilaksanakan. Pohon Yang Berhormat Menteri beritahu Dewan yang mulia ini tarikh projek ini akan bermula. Saya tahu JKR banyak beban kerja, tetapi ia bukan alasan untuk kerja jadi lambat. Malulah kita nanti kalau pihak Kerajaan Pakatan Harapan akan buat jalan terlebih dahulu daripada kita.

Tuan Speaker, itulah sahaja yang dapat saya sampaikan walaupun ada empat mukasurat saya skip sempena ucapan menjunjung dan menyokong atas ucapan Tuan Yang

Terutama Tun Pehin Sri Haji Abdul Taib Mahmud Yang di-Pertua Negeri Sarawak dalam Dewan yang mulia ini. Akhirnya, saya mohon maaf atas bahasa saya, tidak ada niat melainkan untuk kebaikan negeri Sarawak yang kita cintai. Selamat Hari Sarawak, Selamat Hari Gawai, Selamat Hari Raya, maaf zahir batin. Terima kasih, Tuan Speaker. Tuan Speaker: Member for Piasau.

YB Datuk Sebastian Ting Chiew Yew: Thank you very much Tuan Speaker for allowing me the opportunity to speak in the August House today. I would like to record my sincere appreciation to Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak for his most gracious opening address during the opening of the First Meeting of the Third Session 18th Sarawak State Legislative Assembly on the 9th July 2018.

Tuan Speaker, the royal address by Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua is very comprehensive, insightful and people-centric. There are many important messages and wise advices by Tuan Yang Terutama that we as the lawmakers must always keep in mind when we debate on policies and or passing any law. He had appealed to the people to maintain the peace, harmony and political stability in Sarawak and advising the Government to continue with its people centric policies in improving the living standard of the people.

Tuan Speaker, I wish to congratulate our Government for the passing of the 2 Bills,

namely, the Oil Mining (Amendment) Ordinance Bill 2018 and the Land Code (Amendment) Ordinance Bill 2018.

I would like to thank the Yang Amat Berhormat Chief Minister Datuk Patinggi (Dr)

Abang Haji Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg for listening to the suggestions from the Honourable members and agreeing to increase the land size of 500 hectares on the "Native Territorial Domain" to 1,000 hectares and the land title be granted not just in perpetuity but also free of premium, rent or other charges.

Tuan Speaker, during the debate of the Oil Mining (Amendment) Ordinance Bill 2018, I

ventured to suggest that the Government should look into issuing a share in PETROS to each and every Sarawakian including the new born in the future. Since the release of this news, the response from the public is very positive and encouraging and that is why I would


80

like to mention this again. With a hope that our Chief Minister would response to this in his summing up.

The suggestion was that each year, PETROS will report their revenues of the year to this legislative assembly and with the approval of the legislative assembly; the dividend will be paid out to all Sarawakians. Most if not all Sarawakians are excited with this proposal and are looking forward to the implementation of this suggestion. If implemented, our Government will indeed be sharing our Oil and Gas wealth with all our Sarawakians. Needless to say they will be looking forward to their yearly dividend.

I also mentioned during the debate for OMO amendment Bill that with the extra

revenues from oil and gas, our Government should also consider setting up a Sarawak sovereign fund or Oil Fund. The fund is to ensure that the future generations will continue to benefit from the oil and gas revenues even after the depletion of our oil and gas resources. The Oil Fund will also invest in stocks, bonds and real estate abroad and locally for higher return of investment, very similar to the Norway's sovereign wealth fund, I will elaborate here.

Tuan Speaker, Norway started their Oil Fund in 1990 by investing the surplus revenues from the petroleum sector. In a matter of 28 years and with extensive investments around the world, the Norway's sovereign fund is now world No. 1 and has surpassed the USD1 trillion in assets in 2017 for a population of just 5.35 million people. Convert into ringgit, every Norwegian is near a millionaire.

For the year 2017 alone, Norway received dividends from their investments amounting

to USD131 billion which is RM524 billion. Coming back to Sarawak, as per the answer dated 10 th December 2015 in the august

House by the Honourable member of Sebuyau, YB Datuk Haji Julaihi Bin Haji Narawi, the Assistant Minister of Industrial Development, our oil reserve for Sarawak is 11 billion barrel oil equivalent. As for gas, we have 56.4 trillion standard cubic feet of natural gas reserve. Our Sarawak population is just around 2.8 million people, thereabout.

Looking at these figures, and with proper and prudent investment, we, the

Sarawakians, should have a very good reasonable standard of comfortable living and we hope in 30 years from now all our children and their children will be millionaire. It is always good to be positive and wonderful to have an achievable dream.

Tuan Speaker, I pause to ask, shouldn't we give our children and future generation

hope and dream that one day our Sarawak will one day be like Norway? For me, I would like to believe this is achievable because based on the 2017 report by U.S. Energy Information Administration, Malaysia is the world's third largest exporter of liquefied natural gas and most of the natural gas production is offshore Sarawak in Bintulu and Bintulu liquefied natural gas Complex is one of the largest LNG production centers in the world. This shows us the scale of wealth that Sarawak has. Therefore we Sarawakians must be united to fight for and protect our oil and gas resources, especially supporting our Government in their endeavors to get back what is ours under the Malaysia Agreement 1963.

Tuan Speaker, during the debate of Land Code (Amendment) Ordinance Bill 2018, I

also suggested our Government to consider allowing conversion of leasehold land to freehold land, in urban and sub urban areas including the private landowners of agricultural land so that these house owners and landowners can have the most complete form of ownership of their land, which is in perpetuity. No more paying premium to renew the tenure of lease. I believe this is a fair request to benefit all our Sarawakians. They will definitely be very happy and will really appreciate our Government's efforts to eliminate their anxiety on payment of premium upon expiry of their leases and of course reduce their financial burden.


81

Tuan Speaker, with the establishment of PETROS, it is hoped and indeed expected

more Sarawakians will be employed, especially those who are now in oil and gas companies being employed overseas who would like to come back to Sarawak.

Gabungan Parti Sarawak (GPS)

Tuan Speaker, we had just concluded the Malaysian GE14 on 9 May 2018. I would like

to congratulate Pakatan Harapan in winning the general election and also forming the new Federal Government. The people had decided and spoken. We fully accept and respect their decision.

I also wish to congratulate Honourable member of Ba'Kelalan Yang Berhormat Baru

Bian for being appointed as Minister of Works and also Honourable member of Kota Sentosa Yang Berhormat Chong Chieng Jen for being appointed as Deputy Minister of Domestic Trade, Co-Operatives and Consumerism in the Federal Government. Now both of the Honourable members have extra and sometimes compiling duties in Federal. Sometimes they have to choose between to be with Sarawak or with Federal. For instance, in the present DUN sitting where we have two very important Bills namely Oil Mining (Amendment) Ordinance, 2018 and the Land Code (Amendment) Ordinance, 2018 were tabled for discussion and debate. They were here and participated in the first Bill but they did not participate in the second Bill as they chose Federal over Sarawak.

Tuan Speaker, on the 12 June 2018, an announcement was made on the formation of a new Sarawak-based political alliance to be known as Gabungan Parti Sarawak (GPS) comprising of Parti Pesaka Bumiputera Bersatu (PBB), Sarawak United Peoples' Party (SUPP), Parti Rakyat Sarawak (PRS) and Progressive Democratic Party (PDP). The main objectives of this new alliance, are, inter alia, to provide political stability in Sarawak and to champion the rights and autonomy of Sarawak in accordance with the Malaysia Agreement 1963. Timbalan Speaker: Yang Berhormat for Piasau, one (1) minute to conclude. YB Datuk Sebastian Ting Chiew Yew: Two (2) minute, sir. SUPP has full confidence and

will give our fullest support to our YAB Chief Minister Datuk Patinggi (Dr) Abang Abdul Rahman Zohari bin Tun Datuk Abang Haji Openg to lead GPS and Sarawak to greater heights including defending Sarawak's interests and rights without interference from Malaya.

Sarawak Civil Service

Tuan Speaker, our Civil Service is one of the best if not, the best in the country. Like anything else there is always room for improvement. Occasionally we still receive reports and comments that a very small amount of officers are far from friendly, not approachable and sometimes unable to make appointments to see them. This will certainly affect the efficiency and effectiveness of the particular Government Department. The consequence of which is likely to give rise to unhappiness and invariably giving the Civil Service and Government a bad reputation.

Further, for quite some time now one of the feedbacks on the ground is the imbalance

racial representation in the Government civil service which does not reflect the true Sarawak's racial composition, especially in senior positions in most of the Government departments. Certainly this does not reflect the Government's policy of being inclusiveness in the civil service. It is therefore hope that the Government will restructures the present S.O.P on recruitment and future promotion on the spirit of fairness and inclusiveness.


82

Financial Assistance

Tuan Speaker, in addition to what our Government has been doing all these years for

the people of Sarawak and as we move forward to become a develop nation by the year 2030, I would like to suggest the following:

(a) a sum of RM 2,000 one off payment for the confinement mother and new born baby;

(b) a sum of RM 2,000 one off payment for the bereaved family on the death of a member of the family; and

(c) to give full scholarship to one of the children of every Sarawakian family, all the way up to university or college. Whether it is local or overseas, the choice will be for the family to decide because we know the education is so important.

Road Improvement in Miri

Tuan Speaker, early this year the Implementation Coordination Unit (ICU) in the Prime

Minister's Department approved a sum RM12 million for the construction and improvement of round about around GK Supermarket in Miri for the improvement the traffic flow around there.

The JKR Miri was tasked to implement this project and tender would be called in

November or December 2018 and work expected to start in January 2019. However, unfortunately with the new PH Government, I am given to understand that

JKR is no longer the implementing agency and that the project is now classified as K.I.V. Timbalan Speaker: You are running out of time Piasau.

YB Datuk Sebastian Ting Chiew Yew: One (1) minute Tuan Speaker, Thank you. Timbalan Speaker: Final minute. YB Datuk Sebastian Ting Chiew Yew: Final minute. Yes, thank you. I would like to request

Honourable Member for Ba' Kelalan, who is the Federal Minister of Works to check on this project and hope it can be implemented soon.

Miri As A Tourism City

Tuan Speaker,I had spoken twice before in this august House and I still want to

emphasize the importance of tourism in Miri. Two (2) roads are very important for this tourism industry in Miri. One is leading to our World's famous heritage the Mulu Caves and the other one going to Bario. I would like to request again to the Honourable member of Ba' Kelalan who is now the Federal Minister of Works to help in the construction of these two roads. I believe JKR Sarawak has done an estimate on both of these roads.

Lastly, Tuan Speaker, Miri housing condition, I wish to take this opportunity to highlight

again the severe housing condition in Miri, lack of affordable and new low cost housing. Miri residents are hoping that the Government will quickly allocate more funds to resolve these urgent needs. It is with great hope that the Rumah Mampu Milik and Rumah Mesra Rakyat projects can start in Miri as soon as possible. In addition to the squatters are hoping that the Government would resolve and resettle them as soon as possible.

Tuan Speaker, I had also spoken on this before, Argo Park in Miri, people in Miri are

looking forward to the announcement (Interruption)


83

Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat bagi Piasau, you well exceeded your time. YB Datuk Sebastian Ting Chiew Yew: Yes, Thank you Tuan Speaker, Timbalan Tuan

Speaker and all the DUN staffs for the smooth running of this DUN. I wish all our friends who are celebrating Gawai, Selamat Hari Gawai and Muslim friends and brothers, Selamat Hari Raya Aidilfitri Maaf Zahir dan Batin and also Happy Sarawak Day on 22nd July 2018. With it is I beg to support the motion of appreciation to the Royal Address by our Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua in this august House. Thank you and God Bless. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Bukit Semuja.

YB Encik John Anak Ilus: Thank you, Tuan Speaker. Thank you very much for giving me

the opportunity to speak and to join other Honourable Members in this august House to

debate on the opening address for the sitting by Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri

Sarawak on the 9th July 2018.

In his speech our Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua touches on current scenario

and his concern with regards to Sarawak for a continuous social and economic development

as our State is far left behind. He also acknowledged that State and Federal relationship

should continue for the good of the nation.

Allow me to wish the Dayaks Selamat Hari Gawai and our Muslim brothers and sisters

Selamat Hari Raya Aidil Fitri.

Tuan Speaker, first of all, on behalf of the rakyat in my constituency N.23 Bukit

Semuja, I would like to congratulate our Honourable Chief Minister, Yang Amat Berhormat

Datuk Patinggi Dr Abang Haji Abdul Rahman Zohari bin Tun Abang Haji Openg for being

able to lead the previous coalition, the Barisan Nasional, to win the 19 seats in the last

general election. And congratulations to all of them including those ADUN who are here, sik

ada juak. Congratulations too for his fast thinking and action to disconnect ourselves from

the coalition with the Malaya based party in order to move forward and focus on this State. It

is a blessing in disguise as we look back at the result of the last general election and give us

the opportunity to be on our own. Yes, this chance will never come for the second time.

With the formation of Gabungan Parti Sarawak or GPS, I believed that the Honourable YAB Chief Minister has a better plan for the future and the people of Sarawak. From now on, we will be able to concentrate on ourselves, for ourselves, like our State autonomy with a greater and louder voice, and as we learned this from our past mistakes with the previous coalition.

Acknowledgement To The New Federal Government

I would like to congratulate our new Federal Government under the Pakatan Harapan and I wish them the best of luck to govern this beloved country. I hope all the beautiful skies, the brighter moon and the colourful stars that they had promised, will be fulfilled without any reasons and excuses.

I also hope that the policies that has been executed by the previous Government

which are people centric, people‟s focus and people‟s welfare to be continued and not to be politicised.


84

For A Greater Sarawak

To pursue a greater Sarawak, our Honourable Yang Amat Berhormat Chief Minister focus on few different areas such as digital economy, State autonomy that was well-spelt under the MA 63, particularly in oil and gas, rural based development, water grid and many others. In this sitting alone, we had witnessed that the Oil Mining Ordinance (Amendment) Bill, 2018 and Land Code (Amendment) Bill, 2018 was tabled and passed to suit the present needs and requirement of the State.

These two Bills are considered as a driving force to the State as it will be able to

contribute and enhance the status of the State in the socio-economic effectively. But the action taken by PETRONAS right after the election, by filing the court case in the Federal Court, was an act of desperation as PETROS has been established by the State to oversee the overall activities with regards of oil and gas.

As for rural based development, many things have been addressed especially things

that are related to all the basic needs such as dilapidated schools, health clinics and facilities, roads, bridges, water and electricity supplies, telecommunications and internet services which are all still lacking.

Issues Pertaining to Kawasan DUN Bukit Semuja

Below, I would like to highlight some of pertinent issues that is related to my kawasan and needs to be addressed as soon as possible by the relevant Authorities, Departments and as well as Ministries.

Serian Polyclinic

Once again, like in the last sitting, I would like to highlight in this august House on the

much awaited new class three (3) polyclinic whereby the site has been left idle for the grass to grow. We in Serian are anxiously waiting and hope the relevant authorithy will look seriously into this. The present hospital can‟t cope with the current situation with the continuous increase of number of patient those seeking medical treatment.

Treated Water Supply

Again, I would like to mention here again on the problem of water supply in Kpg. Merakai, Serian. Being surrounded by oil palm plantations and depended solely on river, well and rain harvesting, I appeal once again, though the project was approved with the cost of not less than 7 million, in 2017 and to be implemented in 2018, but I have not seen any further development on this.

Secondly, the frequent occurrences of no water supply in Serian town and its

surrounding areas has to be addressed effectively by the relevant authority.

Rural Electrification Scheme (RES)

Tuan Speaker, I also would like to know what is the latest development on the RES Project at Kpg. Hilir Serian and Kpg. Hulu Serian that was approved in 2017, but I was told it has not started yet. Same goes to proposed RES project at Kpg. Riih Mawang and I hope the agencies concerned will expedite the implementation of this RES project without any further delay.


85

Dilapidated Schools

There are three (3) primary schools in my kawasan, Bukit Semuja, were classified as dilapidated schools, namely SK Riih Daso, SK Pangkalan Sorah and SK Lebor Remun. Tuan Speaker, what is the status of these 3 schools? I hope the replacement, rebuilding or upgrading will be carried out as promised as soon as possible.

Serian State Complex and Serian Conference Centre

After a year of the earth breaking ceremony by Honourable Yang Amat Berhormat Chief Minister, the site has been cleared and ready for construction but nothing has been done yet. We are very concerned with this development and we hope the relevant authority will look into this matter seriously.

SMK Serian No. 2 and SK Sri Sadong

The much awaited SMK Serian No. 2 was mentioned for a number of times in this Dewan but as of today no progress and development has been done. Secondly, another primary school named SK Sri Sadong was also in the pipeline of the Education Ministry for years but no sign too. These schools are very badly needed without any further delay.

Community Leaders

Tuan Speaker, after Serian has been upgraded to a Division, few post for community leaders has not been created or been filled. This might also affect the former Division, Samarahan. We in Serian, need a new post of Temenggong for the Malay community, Temenggong, Pemanca and an additional Penghulu for the Iban community and another few more post of Penghulu for the Bidayuh community to cater the needs of the new division.

Rabies

Rabies had plagued Serian District since last year and the problem still persist as to

today. One of the latest victims as reported was also from this area and were the victim of her own pet dog. Again, Tuan Speaker, I wish that the relevant agencies to continue to curb this life threatening disease by all means.

Pan Borneo Highway

I have full praise for the people of Serian who are able to endure the difficulties, limited

parking, unexpected traffic jams and inconvenience such as roads diversions and conditions ever since the Pan Borneo Highway project started. They responded positively to our continuous appeal for their support and cooperation during the entire period of the construction.

Generally, this project goes on smoothly but as mentioned by the Federal Minister of

Work, YB Baru Bian four days ago, a Member of Parliament for Selangau and a Member of this House for Ba‟Kelalan that the highest delay that is 7.9% is from Serian roundabout to Pantu junction sector. I was informed that the contributing factors for the delay is weather and services. So I hope the agencies concerned like the service provider will respond and act accordingly so that no further delay towards this project.


86

General Issues

Malaysia Baru

Tuan Speaker, in the recent 14th General Election, a lot of issues and problems had been thrown at the previous Federal Government and it cost them dearly. It is an eye opener for us in this Dewan and most importantly the GPS to re-look and re-evaluate at the current policies and practices. Are they relevant or not now?

Tuan Speaker, the New Malaysia as being popularly said, where quite a number of new and unexpected decision, unpopular move and drastic action was made and the public are very responsive to that.

This had made the rakyat demand more from the Government. Thus, I suggest to our

state Government to look positively and objectively in some of the issues such as:

(a) Creating more jobs opportunities for the young and be given fairly irrespective of race and gender;

(b) Equal opportunity to be given when it comes to promotion fairly; (c) Give equal opportunities for the students to further studies in public universities

especially for the important courses. To be given fairly; and (d) Please accommodate a specific ethnic group to head specific an important

department that are close to the community concern. For example, a Dayak, why not to head Land and Survey Department as well as Forest Department as they are closely knit with the land base on the custom and tradition. By doing so, I believe the New Sarawak will be blessed with inclusiveness and able to move further easily and smoothly.

Timbalan Speaker: Ok Bukit Semuja. Last minute for you. YB Encik John Anak Ilus: Ok. My conclusion. Thanks to all who had assisted with this

sitting efficiently especially the officer as well as the DUN staff. With this I would like conclude and to support the opening address by the Honourable TYT during the opening speech on this sitting. Selamat Hari Sarawak to all. Thank you. Timbalan Speaker: Yang Berhormat for Pelagus

YB Encik Wilson Nyabong Anak Ijang: Timbalan Speaker. Thank you for allowing me to

participate in the debate on the motion of appreciation to the royal address of His Excellency the Governor of Sarawak in this august House on 9 th July 2018. In his opening address, our Governor touched on many important issues such as the socio-economic development of Sarawak by the Federal Government. The important of a good relationship between the State and the Federal Government and the way how our Honourable The Chief Minister‟s approach in working together with the new Federal Government lead by Pakatan Harapan. This shows the maturity of our state leaders even though we are not in the same party but we can work together by putting our Sarawakian people interest first.

Our Governor also emphasized the importance of racial harmony, economic development, rural transformation, social development and environment, health, public safety, Government delivery system and the responsibility of our youth in nation building.

Tuan Speaker. I strongly support the move by our four party in Sarawak namely PBB,

PRS, SUPP and PDP to leave Barisan Nasional BN after losing the 14 th Malaysia General Election to Pakatan Harapan.


87

It is a right move in forming a new coalition namely Gabungan Parti Sarawak GPS to separate our local Political Parties from political parties in Malaya. Gabungan Parti Sarawak GPS is a local coalition and does not oblige to any decision by political master in Malaya. As such, Sarawak parties can chat its own political destiny and fight for Sarawak rights as what is stipulated in Malaysia Agreement MA63 and the Malaysian constitution.

Tuan Speaker. Now I talk about direct to the Upper Rejang Development Agency (URDA) covers the whole are of Kapit Division including Kanowit District. It is more than one year old after our Honourable Chief Minister announce its formation in Kapit when he was visited the town on 25th and 26th April 2017. This agency was formed under RECODA and it will help to expedite and focus on the overall Development in Upper Rejang. After Pakatan Harapan taking over the Federal Government, we were told that Sarawak RECODA is directly place under the Ministry Of Finance and no doubt RECODA in third under the Sarawak Ordinance. I hope that the Federal Government will continue to allocate funds to Sarawak RECODA so that their plan project can be completed which are directly benefit especially the rural people. One significant achievements by URDA was organizing a lab in Kapit for three days. It was from 26 – 28th of Febuary 2018 that involved Local YB‟s, administrator, Ketua Kaum, Ketua Masyarakat from Kanowit District, Song District, Kapit District, Bukit Mambong District and Belaga District.

With the involvement of stake holders, it is much easier for URDA to request for funds and select the priority projects. On top of that, I believe our Yang Amat Berhormat Chief Minister will fully support his brainchild URDA to fund the priority project and the strategic project namely roads, water and electricity.

Tuan speaker, now I wish to highlight issues in Kapit Division, in my constituency N.61 Pelagus and also N.64 Baleh, for the State Governments to seriously consider.

Road Connectivity and Bridges To Be Constructed

(a) SCORE road from Nanga Merit connected from Sangan Tatau to Nanga Tulie Kapit;

(b) Jiwa Murni road from Merit Batang Rajang to Nanga Mujong; (c) Plan road from Rh Tang Nanga Dap to Rumah Sabang Nanga Buya Batang

Rajang; (d) Plan road from Nanga Mujong passing through Rumah Belaja Nanga Benin and

connecting it by building iconic bridge over Pelagus Rapid to rehabilitate and restore back the Pelagus Resort in Pelagus;

(e) Upgrading of inactive timber road to Rumah Jugah, Rumah Belikau, Rumah Sangau and Rumah Jonnya Nyengat in Ulu Sungai Sut;

(f) Upgrading of inactive timber road to Rumah Sekudan Ulu Pelagus; (g) Building of bridges at Rumah Taing Bena Sungai Sut, Building of one bridge at

Rumah Undi Sungai Bena Sut and continue to build 10km of road to Rumah Ai Ulu Bena; and

(h) Building of 12km road from Rumah Juntan to Nanga Sungi Sut.

Tuan Speaker, this road project was approved by the previous Government costing about RM60 million under KKLW. So, I hope the current Minister of Works can help on this.

Road Connectivity in DUN N.64 Baleh

Tuan Speaker, construction of road to Tunoh town from Baleh hydro dam access road

is considered a priority. Tunoh is a newly proposed township for Bukit Mabong District Administrative Centre which was declared by our late Chief Minister Tok Nan on 3 rd November 2015 as a full pledge district. I urge the State Government to give full attention to


88

Bukit Mabong District. After 3 years nothing much has been done both infrastructure and other physical development in the district. District Officer and his staffs are still operating from Resident Office in Kapit. Travelling time to Tunoh from Kapit is about 3 hours. This 22km inactive timber road to Tunoh is the only road which can connect Kapit town to Tunoh Administrative Centre, Bukit Mabong District.

Water Supply

Tuan Speaker, I suggest the Ministry of Public Utility through JBALB to conduct a

detailed study to find out what are the current consumer needs and the need for the people in Kapit for the next 10 years.

Study should be carried out on how best we can provide gravity feed water to the

longhouses in the rural areas so that water problem can be solved at a faster rate.

Electricity Supply

Tuan Speaker, our people in the longhouses are very appreciative to the Government

in providing electricity supply to their houses be it from grid line, SARES or solar. Here I urge the State Government especially Sarawak Energy Berhad (SEB) to plan and ensure that electricity supply be connected to all longhouses especially to the longhouses accessible by road downstream of Baleh hydro dam. We don‟t want the same thing to happened in Batang Ai, Bakun and Murum where electricity power are generated but the longhouses and nearby community do not have any electricity supply.

Agriculture

Tuan speaker, since Kapit is still underdeveloped in term of commercial agricultural

development, I as the elected representative, will continue to request for a permanent food park (Taman Kekal Pengeluaran Makanan –TKPM) to be set up near to the proposed Agriculture Training Centre at Nanga Mujong, Kapit and I did submit the question for Q&A but this one was far down and there is no time for the Minister to answer. Now I want to know what the status of this ATC is?

Education

Tuan speaker, there are many primary schools in my constituency which are in bad shape and in need of urgent repair. And most of the schools has no proper water supply. I urge the Ministry of Education to take fast action on this issue.

Telecommunication Tower

Tuan Speaker, in order to have more coverage, I urge SMA to construct

telecommunication towers at the location as follows:-

(a) Nanga Sungai Sut; (b) SK Ng Kebiau; (c) SK Ng Bena Sungai Sut; (d) SK Rantau Panjai Bena; (e) Rh Johnny Nyengat Ulu Sg Sut; (f) Rh Nyamok Ng Serau Sg Gaat; (g) Rh Melintang Ng Sebiro Sg Gaat Baleh; (h) SK Ng Balang Sg Gaat Baleh; (i) SK Ng Sempile Baleh; (j) Klinik Desa Ng Merirai Baleh;


89

(k) SK Ng Entuloh Merirai Baleh; (l) Rh Langut Sg Entuloh Baleh; (m) SK Ng Oyan Mujong Baleh; (n) SK Oyan Tengah Mujong Baleh; (o) SK Lubok Mawang Mujong Baleh; (p) SK Mujong Tengah Baleh; (q) Klinik Desa Ng Melinau; (r) SK Ng Meluan Sg Melinau; (s) SK Ng Tiau; and (t) Tunoh town, which is not fully coverage by the telecommunication tower.

Timbalan Speaker: Member for Pelagus, you have one (1) minute to wind up. YB Encik Wilson Nyabong Anak Ijang: Now,

Skim Pembesaran Kampung SPK

Tuan Speaker, currently because of urban migration (from longhouses to nearby town

area), there are many new Iban settlement (or genturung). These genturung is very crowded

because the land is expensive. Therefore, I would like to suggest to the Government to provide land for these settlements using Skim Pembesaran Kampung (SPK).

Tuan Speaker, before I end my speech, I wish all fellow Sarawakians a Happy

Sarawak Day. And with the above, I conclude my speech. I hereby support the motion of appreciation by His Excellency the Governor‟s address in this august House. Thank you. God bless us. Timbalan Speaker: Yang Berhormat for Bukit Goram. YB Encik Jefferson Jamit Unyat: Terima kasih, Tuan Speaker, kerana memberi peluang

kepada saya untuk mengambil bahagian dalam perbahasan ucapan menjunjung kasih titah Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak di Dewan yang mulia ini pada hari Isnin, 9hb Julai 2018 sempena Majlis Pembukaan Persidangan Pertama Penggal Ketiga Dewan Undangan Negeri Sarawak.

Dengan ini saya ingin mengucapkan tahniah kepada semua Ahli Parlimen Kerajaan Negeri Sarawak yang menang pada Pilihanraya Umum Ke-14 di bawah pimpinan Yang Amat Berhormat Ketua Menteri Sarawak.

Saya juga ingin mengucapkan tahniah kepada Kerajaan Pakatan Harapan kerana

telah berjaya menubuhkan Kerajaan baru selepas memenangi Pilihanraya Umum Ke-14. Tahniah juga kepada Yang Berhormat Ahli Parlimen Selangau atas pelantikan beliau sebagai Menteri Kerja Raya Malaysia dan juga Yang Berhormat Ahli Parlimen Stampin atas pelantikan sebagai Timbalan Menteri KPDNKK. Hopefully that the Pakatan Harapan Government could honour its manifesto and deliver its promises.

Tuan speaker, I would like to refer to some important point highlighted by TYT Yang di-

Pertua Negeri Sarawak in his gracious opening address. Tuan Speaker, I fully support His Excellency‟s confidence for Yang Amat Berhormat

Datuk Patinggi (Dr) Haji Abang Abdul Rahman Zohari Bin Tun Datuk Abang Haji Openg as the Chief Minister to steer Sarawak to a brighter future and His Excellency‟s support for the Government‟s decision to set up Gabungan Parti Sarawak (GPS) to safeguard the autonomy


90

and rights of the State under the Federal Constitution as stipulated in the Malaysian Agreement 1963.

Tuan Speaker, it was indeed a bold move by Yang Amat Berhormat to form the GPS to

govern the state independently while having a friendly relationship with the newly formed Federal Government under Pakatan Harapan.

Tahniah dan syabas di atas usaha dan kejayaan YAB membawa Negeri Sarawak

dengan menubuh Gabungan Parti Sarawak (GPS) bagi menerajui dan memerintah pentadbiran negeri Sarawak selepas pilihanraya umum ke-14.

His Excellency has also stressed on Rural and Economic Transformation

Development, Social and Environmental Development and lauded the Government‟s efficient and transparent delivery system and the Government‟s digital economy initiatives, put emphasis on the vital roles of youth as the future leaders and called on the people to practice mutual tolerance and uphold racial harmony and unity.

Tuan Speaker, I would like to take this opportunity to express our heartfelt gratefulness

and thanks to YAB Chief Minister for the various infrastructural and socio-economic development in Kapit that include the establishment of Upper Rajang Development Agency (URDA) the development of Digital Economy for Sarawak, establishment of the Development Bank of Sarawak (DBOS) and the development of Petroleum Sarawak Berhad (PETROS) for the benefit of the people both in the urban and rural areas alike.

Tuan Speaker, allow me to raise several issues in my constituency that need the

attention of the Government.

Additional Water Reservoir for Kapit

Tuan Speaker, despite having a new Water Treatment Plant that was completed a few years ago, Kapit is still facing shortage of water especially the housing estate areas along Jalan Selirik namely Taman Ixora, Taman Indah, Taman Gelong, Taman Bian Hua, Taman Chelsea Heights and along Jalan Bukit Goram especially Goram Heights.

The water shortage issue is further aggravated with the mushrooming of housing

estates and individual houses built along the roads such as Jalan Kapit/Ng Yong, Jalan Ulu Yong, Jalan Kapit/Song, Jalan Antarroh/Sut, Jalan Melekun/Nanga Mujong and Jalan Bukit Goram.

To cater for the increasing water supply demand, I would like to suggest to the

Government for the construction of an additional water reservoir for Kapit and to extend the supply of treated, clean and safe water to all the new households that are built along these roads.

Proposed Mini Stadium Cum Football Field for Kapit

Tuan Speaker, in the recent DUN Sitting, I have raised the issue on the need for Kapit to have a new mini stadium cum football field completed with a running tract for Kapit to cater for the increasing needs to promote sports especially football among the youth.

Currently Kapit has one football field located at a mini stadium Jalan Airport that caters

for the various sports activities in the district that is no longer adequate to cater for the needs of the sports activities carried out by the schools, local clubs and associations and Government sports activities such as MAKSAK football.


91

Thus I would like to request to the Government to construct the new mini stadium for

Kapit.

Agriculture Development on NCR Land/CPPC for Kapit

Tuan Speaker, as we are aware that Kapit has vast idle Native Customary Right (NCR) land that are suitable for the planting and cultivation of cash crops and as such I am suggesting the relevant Ministries especially the Agriculture Ministry and department to expedite the cultivation of cash crops to assist the rural farmers to generate income.

Towards achieving such goal, I would like to suggest that:

(a) The Government to provide the funding and to expedite the carrying out of perimeter survey of NCR land in Kapit in order to further develop the rural areas;

(b) The Government to expedite the setting up of a CPPC (Collecting, Processing,

Packaging Centre) in Kapit that could provide a one-stop facility for processing, branding, packaging, certification, Research and Development and marketing of local produces (local freshwater fishes, fruits, vegetables and pepper) will provide quality assurance and marketability of our produce from the farm to the end users;

(c) In order to protect our local farmers, the Government also need to protect local

produces against import products especially from the neighbouring country. In doing this I would like to suggest to the Government to impose strict control at the entry point of these products and looking at the possibility of imposing import taxes; and

(d) The Government to protect and give incentives to local farmers producing local

fruits and vegetable such dragon fruits, lemon, cucumbers, ginger, tomatoes, chilli and honey.

Upgrading and Tar-Sealed of Jalan Melipis

Tuan Speaker, I would like to thank the Government for the construction and completion of the rural road that connected the longhouses from Nanga Melipis to Ulu Melipis that covers a distance of about 7 kilometres. However, the gravel road is in a dilapidated condition and need urgent upgrading and I would like to suggest for the upgrading and tar-sealed of the existing Jalan Melipis gravel road that benefitted 7 longhouses and a primary school along Sungai Melipis to provide better access for the people in those areas.

Improve Telecommunication (Setting Up More Telecommunication Towers in Kapit)

Tuan Speaker, as we brace for the development of the Digital Economy, I would like to suggest to the Government to improve the existing communication service in Kapit and its surrounding areas with higher and speedier band width and to construct more telecommunication towers in Kapit include the rural areas to provide better and speedier communication link coverage for the people.

Proposed New Township Along Jalan Kapit/Nanga Yong

Tuan Speaker, Kapit is developing fast and this has led to the congestion of not only the parking spaces in town but also limited space for the expansion of Kapit town for the construction of new shop house buildings.


92

Currently we have a new township at Bleteh however with the completion of the

Kapit/Song/Kanowit road I anticipated that the township in Bleteh has its limitation for expansion. To create more business opportunities, trading places and housing areas to cater for the increasing population and entrepreneurs I would like to propose to the Government to set up a new township along Jalan Kapit/Nanga Yong areas with its flat geographical features.

Rural Repair of Dilapidated Schools

Tuan Speaker, it is undeniably that there are many primary schools in the rural areas especially in my constituency Bukit Goram constituency that are in a dilapidated state.

Hence I would like to suggest to the Government to carry the repair of those

dilapidated schools so as to provide a better learning place for the students and a conducive teaching place for the teachers.

Status Cadangan Pembinaan Sekolah Vokasional Di Kapit

Tuan Speaker, I would also like to know the status of the proposed construction of the Vocational School for Kapit that the people in Kapit are very much looking forward to.

Status of RES Projects in Kapit

Tuan Speaker, I lauded the Government for implementing the Rural Electrification Supply Scheme (RES) projects in the various rural areas in the State and Kapit has also benefited from the projects. However, I wish to know the current status of the implementation of the RES projects in my constituency where submarine cables have been laid across the Rajang river in the year 2017 to provide electricity supply to the longhouses at Nanga Belawai, Rumah Kayan at Nanga Dia, Rumah Jambon at Nangga Ensilai and Rumah Richard Unggat at Nanga Stapang, Kapit.

Exit Road at Kapit Hospital

Tuan Speaker, among the issues that I have raised at the previous DUN Sitting include

the need to construct an exit road at Kapit Hospital. There is an urgent need for the Government to provide the fund to construct the exit road at Kapit Hospital to ensure a free traffic flow to and from the hospital.

Proposed Jalan Sungai Menuan and Jalan Sungai Ibau Kapit

Tuan Speaker, initially the Government has approved the proposed construction of

rural roads namely Jalan Sungai Menuan and Jalan Sungai Ibau, Kapit. Hence, I would like to know the current status of the said projects and hope that the proposed projects could take off as soon as possible for the benefit of the people.

Need More Haemodialysis Machine

Kapit Hospital is in dire needs for more haemodialysis machines for the treatment of kidney patients in Kapit division. Currently the hospital has less than 10 haemodialysis machines for the treatment of the patients. Therefore, I would like to request the authority concern to look into this matter.


93

The Proposed Construction of SK Sungai Kapit Bridge (Linking to SK Sungai Kapit)

Tuan Speaker, the Government has initiated the earth breaking ceremony for the proposed construction of a new bridge at SK Sungai Kapit Bridge that linked the main road Jalan Bukit Goram to a rural primary school, SK Sungai Kapit in the year 2017. To date, the construction of the proposed bridge has yet to take off and in this respect I called on the Government to expedite the construction of the said bridge.

Timbalan Speaker: Bukit Goram, can you conclude in one (1) minute.

Proposed Kapit Bus Terminal

Tuan Speaker, I would like to thank the Government for the construction of

Kapit/Song/Kanowit road which is now near completion. With the completion of the road development projects, Kapit will be connected to the outside world and public transport as passenger buses will become the chief means of transport for the people. Thus I would like to propose to the Government for the construction of Bus Terminal for Kapit.

In conclusion, I would like to express my gratefulness to Tuan Speaker for being able

to manage and handle the smooth running of this august House in a controllable and exemplary manner.

Akhir sekali, saya ingin mengucapkan Selamat Hari Gawai Dayak, Selamat Hari Raya

Aidilfirtri dan Selamat menyambut Hari Sarawak. Tuan Speaker, dengan ini saya menyokong sepenuhnya usul penghargaan di atas

ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak semasa pembukaan Persidangan Pertama Penggal Ketiga Dewan Undangan Negeri Sarawak Kali Ke-18 ini.

Sekian, terima kasih. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Batu Lintang. YB Encik See Chee How: Thank you, Tuan Speaker. Thank you for giving me this

opportunity to participate in the debate on the motion of appreciation of the opening address of Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri delivered to this august house on 9 July 2018.

Tuan Speaker, His Excellency the Governor Tun Pehin Sri has amongst other things, other matters, congratulated Pakatan Harapan for winning the 14th General Election and forming the new Federal Government. Some advice from His Excellency to express his wish with the mandate given by the people to the PH led the Federal Government, the country and its citizens would continue to receive benefits in term of development and prosperity. In regards to Sarawak, His Excellency express optimism that under the leadership of Prime Minister, Tun Dr Mahathir the Federal Government would continue to implement programmes and projects in Sarawak for the wellbeing for all Sarawakians.

More importantly, His Excellency the Governor express his confidence that the PH

Federal Government will cooperate and work together with the GPS State Government to restore Sarawak‟s rights in accordance with the Malaysia Agreement 1963 (MA63) and the Federal Constitution. His Excellency the Governor certainly pointed out the biggest challenge that all Sarawakians inside and outside this august Dewan are facing. For the first time in 55 years, from the birth of the Federation of Malaysia, Sarawakians are now served by two Governments, the PH Federal Government and the GPS State Government.


94

There are excitement of hope but not without anxieties and disorientation. I would like to believe that the change, would work for the benefit of all Sarawakians, as the two political regimes, PH and GPS, gear themselves towards the next Sarawak State election. This is Federalism, a hierarchical system of Government under which two levels of Government exercise a range of control over the same geographical area. In our case, the Malaysian Constitution establishes Federalism as the sharing of powers between the Federal Government and the individual State Governments. James Madison, the fourth President of the United States from 1809 to 1817, hailed as the "Father of the Constitution" for his pivotal role in drafting and promoting the United States Constitution and the Bill of Rights, said that the Federal and State Governments are in fact but different agents and trustees of the people, constituted with different powers.

Alexander Hamilton, one of the Founding Fathers of the United States, co-author of

The Federalist Papers, which forms the U.S. Constitution, argued that a system of Federalism of shared powers would benefit the citizens of all the States. “If the peoples‟ rights are invaded by either, they can make use of the other as the instrument of redress,” he wrote.

Also of relevance and in our context, I am reminded of a notable luminary or icon of

Confucianism, a philosopher and teacher who lived in China 2,500 years ago (that was 372 BC – 289 BC), called Meng Zi. He taught and promoted the ideals of Confucianism, translated the teachings into political theory for good governance and formulated pragmatic and judicious policies.

The political theory of Confucianism is now associated with the politics of altruism,

humanity and tolerance. In Meng Zi‟s teaching, the political philosophy is centered in this famous excerpt of “win the people‟s hearts, triumph over the world”.

Let the different political regime works their best to win the Sarawakians‟ hearts. Our system of constitutional Federalism of shared powers would in the process and in the end benefit the State and all Sarawakians.

With the mandate given by the people in the just concluded GE14, I have no doubt that

the PH Federal Government, will in accordance with the policies set down in our manifesto, ad minister to ensure that the country and its citizens would benefits in terms of development and prosperity, and that programmes and projects will be implemented in Sarawak for the well-being of all Sarawakians.

Despite the two political regimes or Governments, we have one common Hope, the Harapan Sarawak that is the restoration of Sarawak‟s rights in line with the Malaysia Agreement 1963 (MA63) and the Federal Constitution.

Despite the two (2) political regimes or Governments, we are all Sarawakians. Let us

set aside our differences in party politics and work together towards the common Harapan Sarawak.

To ensure that we can accelerate the reformation and hasten the pace of devolution of

powers from the Federal Government to our State, we must work together to reform ourselves and our institutions. All of us have to work doubly hard and our State institutions are not only efficient, but are credible, accountable and transparent to uphold the values and ideals of integrity that we have pledged. We must show that we are ready and able to exercise the legislative, fiscal and executive powers that will be devolved to us, for the benefits of Sarawak and all Sarawakians.


95

In that respect, Tuan Speaker, I must say a few words to commend the management and staffs of JKR Sarawak. Datu Ir Haji Zuraimi bin Haji Sabki and his gangs are certainly exemplary in the service. Through the benefits of examining their projects, the meeting with them, and reading the fact sheets and data concerning their works, I am impressed that they are all hardworking and efficient in delivering the works that are undertaken by them, with quality. And there was not an iota of hesitation from them, just instantaneous affirmation when they are requested to undertake more works and projects to the future.

I am hopeful that this is a reflection of our workforce in our State administrative service today, in the various departments and agencies and that everyone is ready and willing to work even harder for Sarawak.

I have one significant question that I hope that the Honourable Ministry of Education,

Science and Technological Research will enlighten us in his winding up speech. It is with regards the total contract sums for the supply of diesel and maintenance of generators for the 369 rural schools using the diesel-powered generators for electricity supply, over the last four (4) years. It is listed as question 241 but unfortunately we did not come to it this morning. I would also like to know what the present situation is and what are the plans to power up these schools through the State power grid and cheaper and more reliable power sources.

The Honourable Minister and his able Assistant Minister, my good friend, the

Honourable Member for Nangka, they are both strong advocates to nurture our future generations with quality education, to give them the knowledge and tools to enrich our Sarawakian civilization. I am sure that all our honourable colleagues share their concern, that we must give the best education for our children and their future generations. Thank you, Tuan Speaker. Timbalan Speaker: Yang Berhormat for Kabong.

YB Encik Mohd. Chee Bin Kadir: Terima kasih Tuan Speaker atas peluang yang diberi kepada saya untuk membahas usul penghargaan atas ucapan TYT Yang Di-Pertua Negeri semada pembukaaan Persidangan Pertama Penggal Ketiga Dewan Undangan Negeri Sarawak ke 18 pada 9 Julai 2018.

Terlebih dahulu saya ingin merakamkan penghargaan kepada Tuan Yang Terutama atas ucapan yang begitu menyeluruh dan menyentuh berbagai-bagai perkara yang begitu relevan dengan isu-isu semasa yang dihadapi rakyat.

Tuan Speaker, dengan masa yang terhad ini izinkan saya mengemukakan perkara-perkara dan isu-isu berkaitan dengan kawasan N.40 Kabong yang memerlukan perhatian dan tindakan pihak-pihak yang berwajib.

Masalah Bekalan Air

Masalah bekalan air telah begitu lama menghantui rakyat di Kabong dan ianya menjadi satu krisis dalam bulan Ramadan yang lepas. Atas keperihatinannya Yang Amat Berhormat Ketua Menteri diiringi oleh Menteri Utiliti telah turun padang pada 21 Mei 2018 untuk melihat sendiri masalah yang dihadapi rakyat. Beliau juga member arahan agar projek paip by pass disegerakan dalam masa sebulan sebagai langkah penyelesaian jangka

pendek. Projek itu telah siap sepenuhnya tetapi bekalan air ke kampung-kampung di Kabong masih bermasalah. Kampung-kampung yang tidak ada air sejak sekian lama adalah Kg. Sg. Endot, Kg. Sg. Endot Lot, Kg. Hilir Laut, Kg. Hulu Laut dan Kg. Sg. Benang. Pihak


96

Jabatan Bekalan Air Luar Bandar (JBALB) masih bekerja keras untuk mencari punca masalah.

Rakyat di Kabong amat berterima kasih atas peruntukan RM87 juta yang telah Yang

Amat Berhormat Ketua Menteri umumkan semasa Program Sejiwa Senada di Saratok pada 21 April 2018. Saya telah dimaklumkan oleh JBALB bahawa satu daripada projek yang akan dilaksanakan ialah pembinaan talian paip khas untuk Kabong dari tangki simpanan di simpang Roban terus ke Kabong tanpa berkongsi dengan kawasan lain. Talian paip ini akan melalui jarak kurang lebih 38 kilometer. Untuk mempercepatkan kerja pemasangan paip itu, rakyat meminta agar kerja-kerja dibahagi dan diberi kepada sukarang-kurangnya tiga kontraktor. Yang Amat Berhormat Ketua Menteri telah memberi reaksi positif terhadap kehendak rakyat agar kesusahan yang mereka hadapi dapat diselesaikan dengan kadar yang segera. Pihak JBALB sebagai agensi pelaksana diminta mengambil perhatian atas perkara ini demi menyegerakan projek ini dalam masa yang singkat. “Fast Track Procurement” hendaklah digunapakai.

Selain itu, beberapa rumah panjang di Ulu Roban juga masih belum mendapat

bekalan air. Permohonan kepada KKLW telah dibuat. Dengan pertukaran Kerajaan saya kurang yakin ianya dapat diluluskan. Adalah diharapkan agar Kerajaan Negeri membiayai projek bekalan air ini.

Skim Pembesaran Kampung (SPK)

Pekan Kabong mempunyai kepadatan penduduk yang telah mencapai tahap yang membimbangkan dimana rumah-rumah dibina begitu rapat. Permintaan untuk lot-lot rumah adalah besar. Setakat ini, di Pekan Kabong, Skim Sg. Endot yang dilulus pada tahun 2005 di bawah RMK-8 mempunyai 123 lot tanpa infrastruktur. Adalah diharapkan agar Kerajaan dapat membina infrastruktur seperti jalan raya, parit dan lain-lain supaya lot-lot tersebut dapat diguna untuk membina rumah. Selain itu Kg. Gerigat mempunyai 143 lot yang telah dilulus pada tahun 1989 di bawah RMK-5. Skim ini juga tidak mempunyai infrastruktur dan masih tidak dibangun dengan sebuah rumah pun. Di Kg. Emplam terdapat 169 lot yang telah dilulus pada tahun 1989 di bawah RMK-5. Skim ini tidak mempunyai infrastruktur dan tidak di bangun dengan rumah ketika ini. Di Kg. Sessang terdapt 147 lot yang telah dilulus pada tahun 1989 di bawah RMK-5. Skim ini tidak mempunyai infrastruktur dan tanpa bangunan. Di Kg. Sg. Muroh terdapat 223 lot yang telah dilulus pada 1990 di bawah RMK-8 dan telah dibina dengan 35 buah rumah. Skim ini mempunyai infrastruktur dan dibangun oleh Perbadanan Perumahan Sarawak dan rumah-rumah yang sudah siap, belum lagi dihuni.

Pihak-pihak yang berwajib hendaklah mengambil tindakan agar lot-lot yang dilulus

untuk perumahan hendaklah dilengkapi dengan infrastruktur dan berilah peruntukan segera agar infrastruktur dapat dibina dengan segera memandangkan skim-skim tersebut telah dilulus di bawah Rancangan Malaysia ke-5. Kita kini berada di Rancangan Malaysia ke-11.

Rumah Mampu Milik

Rakyat di kawasan DUN Kabong terdiri dari nelayan dan petani yang berpendapatan rendah. Mereka adalah dalam golongan yang tidak berkemampuan memiliki rumah, walaupun mempunyai tanah untuk tujuan itu. Maka bantuan dari Kerajaan diperlukan untuk membina rumah mampu milik untuk golongan ini.

Gangguan Bekalan dan Penyambungan Elektrik

Satu daripada penderitaan teruk yang dialami oleh rakyat Kabong ialah kekerapan

gangguan bekalan elektrik (blackout) yang membuat kehidupan harian kurang memuaskan. Lebih-lebih lagi blackout yang banyak mengakibatkan kerosakan atas alat-alat elektrik


97

mereka. Pihak SEB diminta mempercepatkan projek pembinaan talian baru yang mereka war-warkan baru-baru ini.

Selain itu, masih banyak lagi permohonan untuk bekalan elektrik ke rumah-rumah

masih diabaikan. Antaranya ialah Kabong 184 permohonan, Nyabor/Alit 45 permohonan, Sessang 10 permohonan, Gerigat 55 permohonan, Emplam 25 permohonan, Rumah Panjang 160 permohonan, jumlah 579 permohonan.

Walaupun perkara ini telah dikemukakan kepada Kementerian Bekalan Elektrik namun

hingga ke hari ini pemohonan-pemohon masih tertunggu-tunggu.

Pembinaan Sekolah Kebangsaan Abang Leman Kabong

Walaupun perkara ini berkali-kali telah dibangkitkan dalam Dewan ini, tidak ada perkembangan yang boleh menggembirakan rakyat Kabong setakat ini walaupun projek ini telah mendapat kelulusan beberapa tahun yang lalu. Pihak agensi pelaksana projek ini hendaklah menyegerakan projek ini.

Kompleks Pejabat Daerah Kabong

Kabong kini bertaraf daerah penuh. Malangnya, Pegawai Daerahnya masih beroperasi

di Pejabat Daerah Kecil Kabong. Kita telah difahamkan kelulusan untuk kompleks baru ini telah diperolehi di bawah Kajian Separuh Penggal. Rakyat Kabong tidak sabar melihat dan mengguna kompleks baru itu. Timbalan Speaker: Yang Berhormat Kabong, one (1) minute.

Kabong Kite Festival 2019

YB Encik Mohd. Chee Bin Kadir: Thank you, Tuan Speaker. Pada 10-11 Mac 2018 yang lalu, Kabong Kite Festival, 2018 telah berjaya dianjurkan di Pantai Tanjung Kembang

Kabong di mana beberapa negeri di Malaysia dan 10 negara luar telah mengambil bahagian. Penganjuran ini telah berjaya mempromosikan dan meletakkan Kabong khasnya dan Sarawak umumnya di peta dunia dan maklum balas yang kita terima amat menggalakkan. Semua peserta antarabangsa amat berpuas hati dengan penganjuran tersebut dan menyatakan hasrat untuk kembali menyertai festival itu tahun hadapan. Adalah diharapkan supaya Kementerian Pelancongan Negeri Sarawak akan menyokong usaha-usaha kita dengan menyumbang dana untuk penganjuran Kabong Kite Festival 2019.

Penanaman Semula Kelapa

Kabong, satu ketika dulu adalah antara pengeluar kelapa yang terbesar. Sekarang

kebanyakan pokok kelapa telah begitu tua dan tidak lagi produktif. Industri kelapa hendaklah di suntik dengan nafas baru. Jabatan Pertanian hendaklah menggalak petani-petani untuk menanam semula kelapa-kelapa yang tua dengan memberi subsidi benih dari klon yang baik dan juga baja yang diperlukan. Malah telah dicadangkan penubuhan agensi “Sarawak Coconut Authority” semasa seminar Pembangunan Jalan Pesisir 2018 untuk

memperkasakan dan menghidupkan penanaman kelapa serta industri berasaskan kelapa.

Pusat Penjaja di Simpang Nyabor

Pada 21 Mei 2018 yang lalu, Yang Amat Berhormat Ketua Menteri sempat berkunjung

di Bazaar Ramadhan di Simpang Nyabor. Bagi pihak peniaga-peniaga disitu saya telah meminta agar dibina Pusat Penjaja Kekal di lokasi itu. Alhamdullilah, Yang Amat Berhormat Ketua Menteri telah memberi komitmen akan memberi pertimbangan atas permintaan itu.


98

Terima kasih Yang Amat Berhormat kerana prihati terhadap kebajikan rakyat di Nyabor dan kawasan disekitarnya. Surat permohonan rasmi telah disampaikan kepada Yang Amat Berhormat untuk mendapat kelulusan. Timbalan Speaker: Yang Berhormat Kabong, your time is up. Conclude ya. YB Encik Mohd. Chee Bin Kadir: Yes, Tuan Speaker. Dengan kata-kata demikian saya

mohon menyokong, terima kasih. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Ngemah.

YB Encik Alexander Anak Vincent: Tuan Speaker, thank you very much. For giving me the opportunity to participate in the debate on the motion of appreation to the royal address of Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak in this august House on 9th July 2018. I would like to congratulate Tuan Yang Terutama for his excellent and comprehensive address touching on various issues matter related particularly in our beloved state and our country in general.

Before I further proceed with my speech allow me to congratulate Pakatan Harapan for winning the first 14th General Election on 9th May 2018 and subsequently perform the Federal Government in this country.

Syabas dan tahniah juga diucapkan kepada Yang Amat Berhormat Tun Dr. Mahathir

bin Mohamad atas pelantikan sebagai Perdana Menteri Malaysia yang ketujuh. And also I

would like to congratulate all members of parliament both from Barisan Nasional and Pakatan Harapan who had won in PRU14, particularly who have been appointed as Minister and Deputy Minister in particular from Sarawak namely Yang Berhormat Baru Bian MP for Selangau and Yang Berhormat Chong Chieng Jen MP for Stampin who holds the post of Minister of works and also the Deputy Minister of Domestic Trade, Co-operative and Consumerism respectively.

Tuan Speaker, Malaysian political scenario have changed a lot at this moment

because of the winning of the Pakatan Harapan and apparently form the Federal Government, whereas in Sarawak the combination of party from the Sarawak itself that is PBB, PRS, PDP and also SUPP with the exemption of UPP.

I hope our Government, particularly the new Government will reform under the GPS

Government can collaborate with the Federal Government in particular with some of the important projects our state need to come up with in the future. The formation of GPS is a wise by ruling Sarawak political parties from the Government side. I acknowledge our passed of Yang Amat Berhormat Chief Minister, in order party leaders will come up with the new party which I presume we will have the new political agenda which is different scenario from Semenanjung Malaysia. I wish all the members from GPS can continue with the work to assist the people of Sarawak so that Sarawak Government will become more popular in future.

Sarawak Amendment Bills

Tuan Speaker, Sarawak DUN sitting this time has actually made another history

whereby DUN sitting in the august House has already passing two important Bills in this DUN sitting, namely the Oil and Mining Ordinance (Amendment) Bill, 2018 and also Land Code (Amendment) Bill, 2018, which I think this is very important for Sarawak, particularly to enhance and strengthen the existing Law in Sarawak. Oil and Mining Ordinance (Amendment) Bill, 2018 has not been amended since 1958, and over the years since 1974, the State has not fully benefited much from its own oil and gas resources.


99

Therefore, it is a right move by the State Government to actually amend the Oil and Mining Ordinance this time around us, as it will assist the Government to help the Sarawak Government to be the biggest contributor for the oil and gas industry in the country, and yet the Sarawak remains the poorest state in Malaysia. Under the PDA 74 which is established about 44 years (we have been using that PDA 74 amendment law).

It is time for Sarawak to reclaim back it eroded rights and furthermore Sarawak has not really benefited from their oil and gas whereby Sarawak should be more serious in taking up this Oil and Mining Ordinance (Amendment) Bill, 2018. And for the Land Code (Amendment) Bill, 2018, which is some sort of disagreed by some people in Sarawak and they have mentioned that the Bill was not in accordance to the people in Sarawak. It is now, become a law which is, I think the Sarawak people should, especially the Dayak‟s people should welcome the law which is more important to the Sarawak in future.

Rural Transformation Project (RTP)

Touching on the Rural Transformation Project, Tuan Speaker, I wish to inform that this project is still very important and should be continued by the State Government because the rural transformation project provide by the State Government which will address the issues of income disparity, poverty and social-economic status of the rural population.

In other words it will balance the economic gap between the rural and urban. If this project is not to be continued, the rural population will left behind. And sadly to note that the RTP project is slow in progress and too much delayed and the project is not being implemented since 2016 and some of the projects in 2016 and 2017 project are not being implemented or not completed. And I hope that the implementing agency particularly the JKR, DID, SESCO, Municipal Council and other related Government agencies can concentrate on the project and to make it implemented as soon as possible. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Ngemah, you got one (1) minute to conclude.

YB Encik Alexander Anak Vincent: In my constituency there are a few infrastructure projects which needs to be implemented and constructed like roads from Nanga Ngungun to Nanga Jagau which I have already asked during the oral question and these roads should not be classified in category B which is medium, critical for rural infrastructure projects and I hope the relevant Ministry can look into this further in order to speed up the project as soon as possible. Since my time is up, I wish to mention it here Tuan Speaker that I wish to support the motion of appreciation to the royal address by Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak in this august House. Thank you. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Demak Laut

YB Dr Haji Hazland Bin Abang Hipni: Bismillahirrahmanirrahim. Assalamualaikum dan Salam Sejahtera. Terima kasih Tuan Speaker kerana memberi peluang kepada saya untuk membawa ke dalam Dewan yang mulia ini usul Penghargaan atas ucapan Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak semasa perasmian Persidangan Dewan Undangan Negeri Sarawak yang ke -18 pada hari Isnin, 9 Julai 2018.

Tuan Speaker, kita semua sedia maklum keputusan Pilihan Raya Umum Ke-14 yang lalu telah menzahirkan betapa besarnya kuasa rakyat yang mampu mengubah Kerajaan dan kepimpinan negara. Maka benarlah PRU14 dikatakan sebagai „ibu segala pilihan raya‟

dalam sejarah amalan demokrasi Malaysia.


100

Walaupun kemenangan pihak lawan adalah berdasarkan politik persepsi, walaupun berdasarkan kepada hasutan, walaupun ianya berdasarkan kepada fitnah, namun kita harus mengambil iktibar dan pengajaran daripadanya dan harus mengurus demokrasi dengan cara baru yang berlandaskan keikhlasan, integriti dan kepimpinan efektif yang memberi fokus kepada keperluan dan kesejahteraan rakyat.

Dalam keghairahan media sosial, pelbagai berita sama ada benar atau pun tidak

benar yang bersifat fitnah akan mudah diterima. Janganlah disebabkan perbezaan fahaman politik, kita bersikap tidak rasional dan terus berbalah tanpa memikirkan kepentingan umum yang lebih utama.

Sikap bersetuju untuk tidak bersetuju atau agree to disagree perlu menjadi prinsip

penting dalam apa juga perdebatan yang akhirnya diharap dapat memberi manfaat kepada kita semua.

Demokrasi tidak boleh lagi disorot dalam sudut politik kepartian semata-mata, sebaliknya ia menyentuh soal yang lebih inklusif dan berkepentingan ramai seperti keadilan sosial.

Namun kita harus ingat bahawa demokrasi bukanlah pilihan raya semata-mata. Jika

pilihan raya menjadi satu-satunya ukuran demokrasi, kita hanya akan melihat demokrasi itu terlaksana lima (5) tahun sekali sahaja. Justeru, demokrasi perlu kita lihat melangkaui pilihan raya dan ini termasuk soal memperjuang keadilan sosial, mensejahterakan rakyat dan mencapai perpaduan negara.

Apa yang penting, mandat yang diberikan oleh rakyat kepada pemimpin dan Kerajaan

perlu dipulangkan kembali kepada rakyat melalui kepimpinan berintegriti serta dasar yang prorakyat.

Harapan rakyat sekarang adalah melihat adakah Kerajaan PH dapat menunaikan janji

manifestonya dan perlu membuktikan dapat menguruskan Kerajaan. Apa yang rakyat hendak adalah kepimpinan berintegriti, tiada salah urus tadbir, mendengar suara rakyat khususnya golongan M40 & B40 yang siang malam menanggung peningkatan kos sara hidup akibat kegagalan untuk mengawal harga barangan walaupun GST telah disifarkan, contohnya.

Rakyat tidak mahu semakin ramai yang bakal hilang pekerjaan sama ada sektor

Kerajaan atau swasta, Rakyat tidak mahu pelabur asing secara „ berjemaah‟ meninggalkan pasaran negara membawa keluar berbilion-bilion ringgit. Rakyat tidak mahu kiraan hutang dimanipulasikan dan sengaja dijadikan alasan. Rakyat tidak mahu harga barangan tetap melambung naik walaupun GST telah dikosongkan. Rakyat tidak mahu harga minyak masih tinggi, tidak seperti yang dijanjikan dalam manifesto.

Rakyat tidak mahu bantuan BR1M Generasi Muda dimansuhkan, malah rakyat mahu

bantuan seumpamanya ditingkatkan untuk menampung perbelanjaan golongan yang memerlukan. Rakyat tidak mahu bantuan wang awal persekolahan dihapuskan. Rakyat tidak mahu bantuan wang musim tengkujuh penoreh getah dihapuskan. Rakyat tidak mahu bantuan sara hidup nelayan dihapuskan. Rakyat tidak mahu bantuan wang nelayan sungai dihapuskan.

Rakyat tidak mahu bantuan wang pesawah padi dihapuskan. Rakyat tidak mahu

perkhidmatan Guru Al-Quran dihapuskan. Rakyat tidak mahu pengambilan Bumiputera memasuki IPTA dikurangkan. Rakyat tidak mahu menerima gaji yang rendah dan mahu gaji minima disamaratakan.


101

Rakyat yang berpendapatan kurang dari RM4000 tidak mahu membayar balik pinjaman PTPTN. Rakyat tidak mahu membayar kos perubatan yang tinggi dan menunggu Skim Peduli Sihat seperti yang dijanjikan. Rakyat tidak mahu membayar tol, namun tol masih belum dihapuskan. Rakyat Sarawak dan Sabah masih lagi menunggu penubuhan Jawatankuasa Khas Kabinet untuk segera menyemak Perjanjian MA63.

Sebaliknya Petronas telah memfailkan petisyen bagi mendapat perisytiharan memiliki

kuasa ekslusif bagi mengawal selia industri minyak dan gas di seluruh Malaysia, termasuk Sarawak. Oleh kerana ini semua, maka segala perkhidmatan, perjuangan dan pembangunan haruslah berpaksikan kepada Rakyat atau pun People Centric.

Landskap dan momentum pola politik Sarawak juga melalui perubahan selepas 9 Mei.

Selaras dengan aspirasi rakyat Sarawak yang memperjuangkan hak dan autonomi Sarawak, maka gabungan parti Sarawak meninggalkan gabungan Barisan Nasional dan menubuhkan GPS.

Inilah hikmahnya, kerana jika kita masih di dalam gabungan Barisan Nasional atau mana-mana gabungan parti lain daripada luar Sarawak, maka kita akan tertakluk kepada segala Perlembagaan gabungan parti itu dan sudah tentulah ini akan menyusahkan perjuangan untuk hak dan autonomi kita. Maka langkah untuk menubuhkan GPS yang beridentiti bebas daripada parti-parti Malaya adalah amat tepat sekali kerana perjuangan hak dan autonomi Sarawak hanya dapat dilakukan oleh parti-parti dari Rakyat Sarawak , seperti apa yang pernah dikatakan oleh arwah Tok Nan “Orang Sarawak sahaja yang tahu bagaimana untuk menjaga negeri Sarawak.”

Ini selaras dengan inspirasi Sabah dan Sarawak sebelum pembentukan Malaysia,

yang mempunyai entiti berasingan selari dengan Perjanjian MA63 dan Perlembagaan Persekutuan. Pendekatan yang diambil adalah mesra PH, yang berteraskan parti politik tempatan, bukan berteraskan parti politik Malaya.

Hanya dengan cara ini, kita dapat menguruskan segala sumber semulajadi khususnya

minyak dan gas dengan baik agar benar-benar dapat mrmberi manafaat sepenuhnya kepada Rakyat Sarawak contohnya melalui penguatkuasaan undang-undang Oil Mining Ordinance 1958, Gas Distribution Ordinance 2016, Sarawak Land Code dan MA63.

Seluruh Rakyat Sarawak bersatu hati untuk memperjuangkan hak dan autonomi

Sarawak daripada Kerajaan Persekutuan dan ini menunjukkan kematangan Rakyat Sarawak. Ini adalah sangat penting kerana perpaduan serta kestabilan politik yang dicapai akan memudahkan lagi usaha untuk membangunkan Sarawak.

Pada hemat saya, untuk merealisasikan hak-hak rakyat, Kerajaan disarankan untuk

melaksanakan beberapa perkara.

Demi Rakyat Sarawak, Kerajaan perlu mengurus, menyukat dan mengeluarkan Geran Hak milik Tanah kepada mana-mana kes yang masih belum diselesaikan dengan kadar secepat mungkin sebelum Pilihan raya Negeri yang akan datang. Di kawasan saya sendiripun masih ada lagi kes-kes Tanah yang belum diselesaikan.

Demi Rakyat Sarawak, Kerajaan harus menguruskan masalah perumahan mampu

milik untuk keluarga yang berpendapatan rendah, termasuk di kawasan saya walaupun sudah diluluskan 3 kawasan Pembangunan Semula Sejingkat, Muara Tabuan dan Muara Tebas, namun ianya masih belum mencukupi dan dicadangkan lagi kawasan Pembangunan Semula di Kpg Bako dan Kpg Tg Bako.


102

Demi Rakyat Sarawak, segala Keperluan infrastruktur asas harus diselesaikan dengan kadar segera. Kawasan saya memerlukan perkhidmatan Feri untuk kegunaan 3000 penduduk di kawasan Tg Embang yang terdiri daripada Kpg Tiang Api, Kpg Beradek, Kpg Semilang, Kpg Beradek Cina, Kpg Sg Pinang termasuk Kpg Bliong. Permohonan rasmi telahpun diberi kepada Kementerian yang berkenaan.

Demi Rakyat Sarawak, Kebajikan rakyat yang memerlukan segala bentuk bantuan

juga harus dilaksanakan dengan kadar segera. Contohnya, Dana Khas untuk baik pulih rumah-rumah golongan B40 akan membawa makna yang besar kepada mereka disamping dapat mengurangkan beban kewangan.

Juga boleh dipertimbangkan Insentif khas bulanan untuk golongan B40, Insentif untuk

setiap Kelahiran, Pakej Khas Pelan Kesihatan, Insentif Khas untuk pelajar-pelajar sekolah yang dalam golongan keluarga B40, Insentif Khas untuk pelajar-pelajar yang berjaya memasuki IPT, Bas percuma di sekitar bandar-bandar besar mengikut masa bekerja yang boleh mengurangkan beban bayaran minyak dan mengurangkan kesesakan lalulintas, dan banyak lagi insentif-insentif lain yang boleh membantu meringankan beban kewangan rakyat.

Demi Rakyat Sarawak, gejala Sosial seperti penyalahgunaan dadah, judi haram,

keruntuhan akhlak moral harus juga ditangani dengan kadar segera. Even though there is an unstable global economy and other emerging challenges,

Sarawak aspires to become a developed State by the year 2030. Despite these challenges, the state continues to strive forward in pursuit of attaining a high-income economy by transforming the State to accelerate economic growth and thus reducing income disparity.

Saya ingin mengambil kesempatan ini untuk mengucapkan Selamat Ari Gawai,

Selamat Hari Raya Aidilfitri, Selamat Hari Sarawak, Selamat Hari Raya Aidiladha dan Selamat Berjuang Demi Rakyat Sarawak Ibu Pertiwiku.

Sekali lagi saya mengucapkan berbanyak terima kasih kerana memberi saya peluang

untuk membahas usul penghargaan atas ucapan TYT Yang di-Pertua Negeri Sarawak, dan maka dengan itu saya mohon menyokong. Terima kasih. Timbalan Speaker: Ahli Yang Berhormat for Engkilili YB Encik Johnnichal Rayong Anak Ngipa: Tuan Speaker, I wish to record my sincere

thanks to His Excellency Tuan Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak for delivering such a moving speech outlining his aspiration and hope to the new Federal Government, and for the establishment of (GPS) Gabungan Parti Sarawak to further strenghthen our wish for our rights, autonomy, and the development of Sarawak in accordance with the aspiration “Rakyat Era Baru”.

Also, I wish to congratulate our Chief Minister for his able leadership in stimulating the positive growth of Sarawak economy with various policies within a stable monetary base and sound financial management.

In my constituency N.33 Engkilili, we still need the improvement of basic

infrastructures like good roads and bridges, clean water supply, telecommunication, profitable agricultural farming of cash crops and live-stocks.


103

Bekalan Air Luar Bandar

While rural electricity supply (RES) is almost 100% done, rural water supply (Bekalan Air Luar Bandar) roughly covers about half of the area in my constituency.

Areas of Batang Ai, Skrang Hilir and Upper Skrang have no clean water supply yet. I

request that more fund should be allocated to build connecting pipes from the water-mains to the all the villages without clean water supply.

Where such connection is not possible, I request the Government to find alternative

means like building gravity feed and supply empty water-tanks for the villagers to collect and store rainwater.

I suggest the old asbestos main-pipes which is build in 1963 dibina, leading to Rh.

Kanda and Rh. Mit, Rh. Johnson and Rh. Eddy at Skrang Scheme, and other areas along the road such as Bangat, Lidong, Enteban, Memaloi, Sg. Keroh, to be replaced with CPVC plastic pipes. The old main pipes constantly break in some places of these areas, causing disruption of clean water supply for a number of days.

Tuan Speaker, pembekalan air juga sering terganggu, terputus juga di kawasan Sg. Keroh, kawasan Pekan Engkilili, Sedarat, Memaloi, Skrang, Tanjong, Enteban, Bangat, Lidong. Kawasan-kawasan ini sering tiada bekalan air sampai berminggu-minggu. Masalah ini haruslah di atasi dengan segera oleh pihak berkuasa.

This causes hardship for the villagers who need water for cooking, washing, especially

during funeral and other emergencies. In the case of Tebarong, Bekalan Air Luar Bandar and RES can easily be connected to Rh. Repong and Rh. Rawing, Tebarong but land owners along Tebarong road refuse to allow the construction of pipeline and connecting wires to trespass their lands.

I suggest the State Government intervene in order to solve this problem.

Road and Bridges

As far as linking feeder roads are concerned, I am greateful to the Government for building access roads linking villages in DUN33 Engkilili. Those completed roads need to be surfaced with tar or gravel so that they are useable during wet season. I also wish the temporary bridges falong Ulu Skrang road to be replaced with permanent concrete. I suggest that the proposed construction of Stuga, Basi, Ijok road to Brayun, Sri Aman and Lidong, Tisak road to the bank of Batang Ai across the river at Bandar Sri Aman, to be done by now.

The compensation for the land and fruit to the landowners along the proposed roads

had been paid five (5) years ago. But the rakyat in these areas are still waiting for the said roads to be build accordingly. I am urge the authority involved to start the construction of the mentioned roads immediately.

Tourism Industry

Engkilili Festival (Pesta Engkilili) will be included in state tourism calendar, and be organised every two years. Thanks to the Government through Tourism Department for this recognition. Engkilili has much to offer for tourism attraction. These attraction include the famous Dragon Stone (Batu Nabau), Wong Ajong Rapid, Engkilili Waterfront, the old Chinese Temple, plus the cultural and traditional events where various ethnic groups mingle together in peace in harmony. Tourists also can enjoy the local food and crocodile sighting along the river. Skrang River Safari is another tourist attraction.


104

Skrang Scheme

Extension To The Settlement

Settlers from Lubok Antu, who were asked in Skrang rubber Scheme due to danger from Indonesia-Malaysia confrontation back in 1962, have to resort to a plot of land for their house and 8 to 10 acres of land for growing rubber and farming, though now their farmlands under SALCRA for oil palm plantation.

As families of Skrang Scheme settlers keep growing, these small plots of land are

hardly adequate to extend their houses to accommodate their growing families. I suggest the settlement should be extended to the available SLDB (Sarawak Land Development Board) land across the Engkilili-Betong road right next to the Pan Borneo Highway being built now. This extension will make it possible for the large families to separate themselves from their originals, to build their own home in at the said location.

I hope the Government through Land and Survey, can liaise with SLDB or Lembaga

Kemajuan Tanah to make the said empty land be used for the extension of Skrang Scheme settlement as soon as possible.

Out of 257 original families who were moved to Skrang Scheme in 1963, only 81

families have finished settling their SLDB loans and thus were given land titles. A total of 176 families have not finished settling their SLDB loans, totalling RM1,984,841.51 based on figures in 2012 when SLDB pulled out from Skrang Rubber Processing Plant. As a result, the settlers had no nearby place to sell their rubber clumps, and thus had insufficient income to finish settling their loans. And therefore, they have no land titles.

I humbly suggest that SLDB to write-off these 55 year old loan so that all of them can

be given their land titles as soon as possible. I hope the Government will intervene in this matter.

Farming Growth

The majority of people in DUN Engkilili are farmers. Hence, most farmers derive their income from growing pepper, oil palm and rubber. The market prices of these product always faluate from time to time.

It is high time for these farmers to find extra ways to earn their living by rearing

livestock like goats, cows, deer, and plant other cash crops like chillies, ginger, vegetables and fruit trees to increase their incomes.

I look forward for the co-operation from Lubok Antu and Betong Agriculture

Departments to help the farmers concerned on which cash crops and live-stocks are best for their areas in accordance with soil fertility and the sizes of their lands, and to give the necessary subsidy.

I hope the Government give this matter, a top priority. Tuan Speaker, before concluding my deliberation, I wish to express my appreciation

and support to our honourable Yang Amat Berhormat Ketua Menteri for his vision and policy in governing and developing Sarawak in the right direction.

His holistic approach in many aspects of development deserve rakyat‟s highest

ranking. I also like to take this opportunity to congratulate the four political parties namely PBB, PRS, SPDP and PDP, no, no, SUPP, four parties because of people is preaching this


105

four parties the whole day concerned on their formation of Gabungan Parti Sarawak in order to cooperate and collaborate with the Federal Government for the national interest and State rights based on the Federal Constitution and the Federation of Malaysia.

I hope this new political platform be made inclusive so that other parties can come in

especially the Sarawak Base Party like UPP‟s. We have five YBs ADUN, jangan lupa ya.

Together we can go forward to face new challenges, in line with the changing aspirations and the needs and demands of a very wide range of cross-section of Sarawak populace.

We know, Sarawak has been a uniquely a multi-racial, multi-cultural and multi-religion

State and we must to coexist that way. We have long considered our diversities as our greatest asset in progressing and developing as a successful and peaceful State.

It is incumbent upon us all Sarawakians to continue to nurture and protect our values,

living at peace and in harmony, comfortably among one and another. Together we can focus on Sarawak‟s interest and rights based on MA63.

Tuan Speaker, dengan ini saya menyokong Usul Penghargaan di atas Ucapan Tuan

Yang Terutama Yang di-Pertua Negeri Sarawak. Sekian, terima kasih. Timbalan Speaker: Ahli-ahli Yang Berhormat, the sitting is now adjourned and the House

shall resume its sitting on Monday, 16th July 2018 at 9.00 a.m.

(Mesyuarat ditangguhkan pada jam 7.09 malam)

penyata rasmi persidangan dewan undangan ......(1) yang berhormat datuk amar hajah jamilah haji anu...

Documents