SARGORI

PELLO LIZARRALDE

Literatur Solasaldiak

Errenteria, 2014 / 11 / 12

http://liburutegiak.blog.euskadi.net/errenterialiburutegia/

Pello Lizarralde

Zumarragan jaio nintzen 1956an. Herritar gehienek utzi berriak zituzten sega eta aitzurrak. Gure aitak kamioi baten bolantea hartu zuen. Ordu asko eman ditut errepidean eta trenbideetan. Izan

ditut ameskeria batzuk, baina sekula ez idazle profesionala izatekoa.Zeruko Argian eta Argia euskal aldizkarietan eman zidaten idazteko etaikasteko proportzioa eta Ustelan argitaratzekoa. Sei liburu kaleratu ditut(Sargori (1994), Un Ange passe –Isilaldietan– (1998) ipuin-liburuak, barne), eta ez dakit zer esan idatzi dudanaz. Okerrago biziko nintzateke idazteari utzi behar banio, baina oso zaila litzaidake irakurri gabe aurrera egitea.Euskal idazle eta literaturzaleen artean oso jende adeitsua topatu dut, baina konplize gutxi daukat.Idazle naizela entzuten dudanean garai batean baino gutxiago lotsatzen naiz. Idazten jarraitu nahi dut, eta ez daukat presarik".Lizarralde, Pello, "Biografia", in Olaziregi, M.J. (bil.), An Anthology of Basque Short Stories, Center for Basque Studies, University of Nevada, Reno, 2004.

©Estibalitz Ezkerra

Hilargiaren hotzikarak (Ustela, 1978) poema bildumarekin eman zen

ezagutzera Pello Lizarralde. Aipatu lana dugu gipuzkoarraren saio

bakarra poesian, haren ostean narratiba landu baitu batik bat. Bere

narratibaren gainean zera esana du: «Nire liburu guztien atzean irudi

obsesiboak daude. Pare bat liburu bakoitzeko, ez gehiago. Benetan

asaldatzen nauen irudi batek hartzen nauenean, pazientzia handia

izaten dut eta urtetan edukitzen dut» (in Volgako batelariak, 2005eko

apirilaren 6a).

Irakurle gisa, gehienbat XX. mendeko literatura interesatzen zaiola

adierazi du Lizarraldek. «Aspaldiko klasikoenak ere irakurri ditut, baina,

seguru aski, ez behar bezala. Europa Zentraleko, Italiako, Frantziako

eta Estatu Batuetako idazle asko oso gogoko ditut. Hego Amerikatik

iristen dena normalean ez zait interesatzen (berriez ari naiz). Literatura

errealista irakurtzeko joera izan dut beti (errealista zer den argitzea da

kontua). Idazle batzuen izenak kateatuta etortzen zaizkit. Lehenengo

katea: Gogol, Txekhov, Martin Walser, Kafka, Hans Lebert, Thomas

Bernhard, Peter Handke. Bigarrena: Sherwood Anderson, Faulkner,

Nathanael West, Scott Fitzgerald, Hemingway, Jim Thompson, Patricia

Highsmith, Raymond Carver, Bobbie Ann Mason, Cormac McCarthy.

Katea bati lotu gabeak: Proust, Rilke, Char, Ponge, Camus, Joan

Ferrater, Cortázar, Pavese, Natalia Ginzburg, Sciascia, Vittorini, Celati,

Ignacio Aldecoa, Juan Benet, Luis Mateo Díez, Emmanuel Bove,

Modiano, Ernaux, Krystof... Bizirik daudenen artean, puskaz gainera,

gehien gustatzen eta interesatzen zaidan idazlea Cormac McCarthy

da. Dena den, batzuetan zaila zait soilik literaturaz mintzatzea,

arrakaletatik filmeak eta kantak ateratzen baitzaizkit».

1984an agerturiko E pericoloso sporgersi. Zuri beltzean (Lur) nobelak

eman zion hasiera Lizarraldek prosalari gisa landutako ibilbideari.

Kooperatiba batean lanean diharduen teknikari bat dugu obra

horretako protagonista. Itxura batean gizon arras grisa dela ematen

badu ere, kontakizunak aurrera joan ahala ohartuko gara hiltzaile bat

daramala bere barruan. E pericoloso sporgersi. Zuri beltzean lanaren

ondotik beste bi nobela argitaratu zituen Lizarraldek: Hatza mapa

gainean (Pamiela, 1988) eta Larrepetit (Erein, 2002). Azken horrekin

Euskadi Literatura saria jaso zuen, 2003an.

Amaiera bako ihes baten berri ematen digu Hatza mapa gainean-ek

Istorioko protagonistak, Max eta Beatriz, Beltza izeneko pertsonaia bat

dute haiei segika, eta ahalegin oro egingo dute hura gainetik kentzeko.

Ihesa bat dago Larrepetit nobelaren oinarrian ere. Harkaitz Canok

ondokoa idatzi du obra horren inguruan: «Gesualdo Bufalinok bi

eratako idazleak bereizten zituen: esku ahurra ireki eta bertan erortzen

den guztia pilatuz idazten dutenak batetik, eta esku ahurrari buelta

eman eta eskura erortzen zaion guztiari irrist egiten utzi ondoren, esku

gainean geratzen den apur hori beste guztia biltzeko gaitasun

atzemangaitza duten maluta gutxi batzuk baino ez erabiliz idazten

dutenak. Sedimentazioa da lehen idazle motaren lanerako moldea,

orori irrist egiten utzi eta esentzia harrapatzen saiatzea, bigarrenarena.

Raymond Carver edo Natalia Ginzburg bezala, Pello Lizarralde ere,

bigarren multzoko idazlea delakoan nago. Denbora ematen dio liburu

bakoitzari. Baita esaldi bakoitzari ere.

»Ez dira mardulak bere obrak, mardula izatea balore den garaiotan. Ez

dago akzio handirik bere narrazioetan, akzioa bertute den garaiotan.

Larrepetit da bere azken eleberria, eta hitz bat bera ere soberan ez

duen liburu arraro horietakoa da. Ihes bat kontatzen du, informazio

asko ezkutatuz, gutxirekin asko sujerituz. Irakurtzeko baino areago,

irakurlearen begiak lerroetan barna irrista daitezen prestatuta dago

esaldi bakoitza. Bitartekoen ekonomia aipatu ohi da sarri literaturan:

hitz gutxirekin asko esatea. Kontua da, benetan zaila dena, aukeraketa

horretan maluta esentzialak hautatu eta beste guztia baztertzea dela.

Sarritan, bere liburuak irakurterrazak direla-eta harrotzen den idazle

askok ez du hautaketa horretan asmatzen, maluta esentzialak baztertu

eta axalkeriak soilik kontatzen dizkigu. Ez da hori Pello Lizarralderen

kasua. Une bakoitzeko egoeraz jabetu gaitezen beharrezkoak diren

mugimendu, begiraden norabide, usain eta argi tonuak emanak

zaizkigu. Protagonisten arnasa sentitzen dugu: aire korronteak,

egurrezko zoruaren zarata, ateen azpietako argi-lerroa, belarraren

usaina. Guztia dago gure zentzu lokartuak atezuan mantentzen dituen

estridentziarik gabeko mihise eder baten zerbitzura» (Cano, Harkaitz.

"Larrepetit", El Correo, 2002-06-26).

Bestetik, bi narrazio bilduma argitaratuak ditu Lizarraldek: Sargori

(Pamiela, 1994) eta Un ange passe –Isilaldietan– (Erein, 1998). Sargori

lanean «giro sargoria sapa da irakurleak liburuan sumatuko duen

ezaugarririk behinena, eta giro horren pean desarroilatzen dira

kontakizunak. Irudi batetik sortuak dira: izan daiteke karretera ondoko

taberna batean eserita zegoenean ikusitakotik. Izan ere, karreterak eta

tabernak, liburuan sarri agertzen diren tokiak baitira. Irudi horien

deskribapenak dira, gehienetan, kontakizunak. Salbuespen bi aipatuko

nituzke. Badira bi kontakizun, desarroiloz eta izatez beste neurriak

dituztenak, eta ipuintzat har daitezkeenak. Bata, "bazterretik" izenburua

daramana, mendian agertu den urkatuarena kontatzen duena. Eta

bestea, "azpian" izenburua daramana, haur batzuek elkar maite eta

mendian aparteko tokian dagoen bikoetekiko krueldadea kontatzen

duena, samurtasun handiz kontatu ere. Eta samurtasuna da kontakizun

guztiei dariena, izerdia balitz bezala.

»Besteak, esan bezala, irudi zenbaitzuen deskribapenak dira. Pello

Lizarraldek pertsonaiak ikusten edo imajinatzen ditu, haiengandiko

zerbait egiten zaio deigarri. Izan daiteke ibiltzeko manera. Izan daiteke

ikusten duelako haiengan zerbait gozoa, barnekoa, ahula, emea.

Pertsonaiak ez baitira ohikoak; haurrak, emakumeak, gizonezko

markatuak. Marjinatuak, alegia. Haiei segitzen die kamara batekin

balihoa bezala. Mugimendua dute kontakizunek, haiek irakurriz aditzen

ditugu pertsonaien ahotsak, usaintzen haiek usaintzen dituzten

usainak, ikusten haiek begira ari direna. Zehatza da Pello Lizarralde.

Horixe da haren meritorik handiena» (Juaristi, Felipe. "Samurtasuna",

El Diario Vasco, 1994-09-03).

Un ange passe –Isilaldietan– bildumari dagokionez, «lau narrazio bildu

ditu, eta lauek ezaugarri bera erakusten dute: ikusi egiten dena, entzun

egiten dena, hau da zentzumenez jasotzen dena kontatzen da,

interpretaziorik egin gabe; gertaerak azaltzen dira, baina gertaeren

atzean dagoena jakinarazi gabe. Gauzak horrela, kontakizunek

batzutan hotzak dirudite. Giro honetan, isilaldian gordetzen dena, esan

edo ikusten ez dena misterio handia suertatzen zaio irakurleari eta,

horrenbestean, edozein ekintzaren atzean (denik eta ekintzarik

arruntena ere) zerbait bitxia dagoelako inpresioa uzten dio, zerbait bitxi

eta misteriotsu hori zehazki zer den jakitera inoiz heltzen ez den arren.

Pertsonaiak, bakardade neurrigabe batean galduta bezala, beti

orainaldiaren kateez lotuta daude, ez baitute iraganik ez geroaldirik.

Hauek isilaldien lainopean izkutaturik agertzen dira. Gero eta

nabarmenagoa iruditzen zait Pello Lizarralde gure artean dagoen

idazlerik onenetako bat dela, liburu hau lekuko» (Rojo, Javier.

"Isiltasunen atzean", El Correo, 1998-11-18).

Iragaitzaz (Erein, 2008) izenburua du Lizarralderen azken nobelak.

2006ko urtarrilean egunkarietan azalduriko gertaera bat du ardatz

lanak: kamioi gidari bat hilik aurkitu zuten restop batean, bere

kamioiaren azpian. Bi egun zeramatzan gorpuak han, inor ez zelarik

horretaz ohartu. «Lizarraldek berea duen estiloari helduz, Sargori ipuin

bilduma zein Larrepetit nobela goraipatuetan bezala, ez dago hari

narratibo edo trama literario korapilatsurik. Guztia doa iragaitzaz

aurrera, "nora ezak gidatua dirudien norabidea harturik", eta Martinen

ibilbidea unean uneko ezusteko itxura batera garrantzigabeek

markatuko dute: beste kamioilariekin eginiko bidaia zatiek, autobus-

gidari bilakaturiko lankide ohiarekin izaniko enkontruak, elurra dela-eta

La Nava herritik ezin aterata gelditzeak, hildako kamioilariaren semeari

hildako aitaren kamioiko gauzak itzultzen dizkionekoak, amarekin

telefonoz izaten dituen elkarrizketa behartuek... eta, nola ez, etengabe

esperoan dagoen telefono dei horrek» (Ayerbe, Mikel. "Joan-etorrian",

Berria, 2008-06-08).

Bestetik, itzulpengintzan ere aritua da Lizarralde. Bereak dira Natalia

Ginzburgen Hirira doan bidea (Igela) eta Arratseko ahotsak (Igela),

zein Gianni Celatiren Denak hasperenka (Igela) nobelen euskarapena.

http://www.basqueliterature.com/Katalogoak/egileak/lizarralde

Lanak

POESIA

Hilargiaren hotzikarak - 1978, Ustela

NARRAZIOA

Sargori - 1994, PamielaUn ange passe -isilaldietan - 1998, Erein

NOBELA

E pericoloso sporgersi. Zuri beltzean - 1984, LurHatza mapa gainean - 1988, PamielaLarrepetit - 2002, EreinIragaitzaz -ilunbistan- - 2008, EreinOrbanak - 2012, Erein

http://zubitegia.armiarma.com/?i=93

Sargori

Sargoriaren pisua present dago hamar ipuin

hauetan. Uda garaiko bazkalosteko giro

itogarrian murgilduta daude pertsonaiak,

beraien aisian edo lan orduetan patuak

irekiko dituen zirrikituei erreparatu gabe.

Batzuetan, gertakizunek zauri nimiño bat

eginen dute gogoan; beste batzuetan, aldiz, henotzaren tamaineko

amildegia zabalduko dute, lagun minak baitira sargoria eta tragedia.

Denetan, sapa dagoenean gorputzak jasaten dituen sentsazioak ikusi,

dastatu, usaindu eta ukituko dituzu, irakurle, pertsonaiekin batera;

baina haiengan izkutatzen diren nahi ilunak igarri egin beharko dituzu.

Orduan ezagutuko duzu zure bizitza ere elipsiek betetzen dutela.

Kritikak

Sargori

Asier Sarasua / Eibartik, 2012-04-22

Idazle berezia da Pello Lizarralde (Zumarraga, 1956). Gutxitxo

argitaratzen du. Berezi idazten du. Euskal letretan ahots bakarrez.

Orain gutxi Larrepetit irakurri nion eta orduan ere idatzi nituen hiru

lerro.

Bere idazkera gustatuko zaizu ala ez, baina ezingo duzu esan beste

edozein idazleren tankerakoa denik. Eta niri izugarri gustatzen zait.

Atmosferak sortzeko duen erraztasuna, xehetasunik txikiena ere

adierazteko duen gaitasuna, voyeur ukituarekin…

Sargori ere bide berean sortutako ipuin-bilduma da. Udako giro sapa

horretan gertatzen diren kontakizun xumeak ekarriko dizkigu idazleak.

Hamar ipuin txiki zoragarri, uda garaiko bazkalosteko giro itogarrian

murgilduta daude pertsonaien eskutik. Askotan balirudike ezer

gertatzen ez dela, baina Lizarralde maixu da elipsien bidez istorio

zoragarriak kontatzen; edo kontatu gabe, irakurlearen eskuetan

ezinegon sentsazioa uzten. Izen iradokitzaileak dituzte 10 ipuinok, eta

horien artean benetako perlak aurkituko ditugu, “Barnetik”,

“Bazterretik” edo “Azpian”, adibidez.

Izugarria da Lizarraldek irudiak, egoerak, ezenak… deskribatzeko duen

gaitasuna. Irakurri ahala “ikusi” egiten dituzu gertakizunak. Eta ikusi ez

ezik, usaindu, entzun eta sentitu egiten dituzu Lizarraldek kontatzen

dituenak. Argazkilaria dirudi (edo zinemalaria, beharbada), idazlea

baino gehiago, egoerak azaltzeko duen erraztasun eta gaitasun sutil

eta handi horregatik.

Pello Lizarraldek ez du gehiegi idazten, baina hala ere ulergaitza

egiten zait irakurle askorentzat ezezaguna izatea. Askoz

ezagunagoak diren hainbatek baino leku handiagoa merezi du

zumarragarrak, zalantzarik gabe.

http://kritikak.armiarma.com/?p=5831

Pello Lizarralde ELSN-n

Celati, Gianni (1937-)

Denak hasperenka : haurtzaroko nobela / Gianni Celati ; itzulpena, Pello Lizarralde

(2005)

Desde aquí : (antología del cuento vasco actual) / [selección] Jose Luis Otamendi ; traducción Bego Montorio

(1996)

Ginzburg, Natalia (1916-1991)

Hirira doan bidea / Natalia Ginzburg ; itzulpena, Pello Lizarralde

(2001)

Ginzburg, Natalia (1916-1991)

Arratseko ahotsak / Natalia Ginzburg ; itzulpena, Pello Lizarralde

(2003)

Lizarralde, Pello (1956-)

Un ange passe : isilaldietan : (lau urtaroetatik) / Pello Lizarralde

(1998)

Lizarralde, Pello (1956-)

Larrepetit : hiru izen / Pello Lizarralde (2002)

Lizarralde, Pello (1956-)

Larrepetit : hiru izen / Pello Lizarralde (2003)

Lizarralde, Pello (1956-)

Hilargiaren hotzikarak / Pello Lizarralde (1978)

Lizarralde, Pello (1956-)

E pericoloso sporgersi : zuri-beltzean / Pello Lizarralde

(1984)

Lizarralde, Pello (1956-)

Sargori / Pello Lizarralde (1994)

Lizarralde, Pello (1956-)

Hazta mapa gainean / Pello Lizarralde (1988)

Lizarralde, Pello (1956-)

Un ange passe / Pello Lizarralde ; traducción Mia Rissanen y Joseba Ossa (finés), Edurne Alegría (francés), Pernille Hansen y Juan Mari Mendizabal (danés) ; presentación, Jon Kortazar

(2004)

Lizarralde, Pello (1956-)

Iragaitzaz : ilunbistan / Pello Lizarralde (2008)

Lizarralde, Pello (1956-)

Orbanak / Pello Lizarralde (2012)

Lizarralde, Pello (1956-)

E pericoloso sporgersi zuri-beltzean / Pello Lizarralde

(1984)

Lizarralde, Pello (1956-)

Hatza mapa gainean / Pello Lizarralde ; azala, José Ramón Marcos

(1988)

Lizarralde, Pello (1956-)

Sargori / Pello Lizarralde (2001)

Modiano, Patrick (1945-)

Udaberri alua / Patrick Modiano ; itzulpena, Pello Lizarralde

(2008)

Loturak

http://goierri.hitza.info/2012/05/16/pellolizarralde%C2%ABezdutgustukoletralarrizidatzitakoliteratura%C2%BB/

http://www.argia.com/argiaastekaria/1225/pellolizarraldeaskokezkatzennaunarrazioarenerritmoarenproblemak/inprimatu

http://www.uberan.org/?gatzetangordeak/elkarrizketak/item/pellolizarralderielkarrizketa

http://bsarasola.wordpress.com/

http://www.berria.eus/paperekoa/1483/038/001/20120619/nik_ez_dakit_basoa_azkar_zeharkatzen.htm      

http://basquepoetry.net/?i=poemak&b=1069

http://zubitegia.armiarma.com/

http://www.basqueliterature.com/Katalogoak/egileak/lizarralde