MİKROSKOPİ KURSUNDA ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ

Mikroskopun hazırlanması

1- Temizleme: Oküler, objektifler, mikroskop tablası ve aynasından herhangi biri kirli

olduğunda net görme olanağı kalmaz.

2- Diafram açık olmalıdır.

Preparatların incelenmesi

Kirli ise lam ve lamel temizlenmelidir.

Preparat önce makroskopik olarak incelenir, sonra mikroskopik incelemeye geçilir.

Mikroskopta önce küçük büyütmeler , sonra büyük büyütmeler kullanılır. Bu sıraya her

zaman kesinlikle uyulmalıdır.

1. Makroskopi (Çıplak gözle inceleme ): Çok önemlidir. Bazı preparatlar makroskopik

olarak tanınır. Makroskopik olarak iki nokta incelenir.

A. Lamın üzerindeki parçanın biçimi,

B. Lamın üzerindeki parçanın boyanışı.

A. Parçanın biçimi

1. Dikdörtgen : Hiçbir dokunun ve organın kesiti dikdörtgen biçiminde değildir. Kesiti bir

lama sığmayacak büyüklükteki bir organ ( karaciğer, beyin, dalak gibi )

ya da oluşum ( tümör gibi ) , bıçakla uygun büyüklükte ve dikdörtgen biçiminde kesilir.

Yani dikdörtgen biçiminde bir parça görüldüğünde, bunun daha büyük bir organ ya da

kitleden kesilerek alındığı anlaşılır.

2. Yuvarlak : İki olasılık vardır.

a) İç içe tabakalı : Ortasında lümen bulunan, çapı küçük silindirik bir organın kesitidir.

Örnek : Apendis, tuba uterina, üreter, damar, spermatik kordon...

b) İçi dolu tabakasız : Küre biçiminde çapı küçük bir organ ya da oluşum kesitidir. Örnek :

Lenf düğümü, küçük bir tümör kitlesi.

3. Uzunca ve tabakalı : Geniş lumenli bir organın çeperinden alınmıştır. Örnek : Mide,

barsak, mesane.

4. Düzensiz küçük parçalar : İki olasılık vardır.

a) Küretle kemik kaviteleri, açık yara ya da endometriumdan kazınarak kopartılan

parçacıklardır (küretaj).

b) Gevrek kıvamlı bir kitleden dikdörtgen biçiminde parça alınmak istenmiş fakat parça

ufalanmıştır.

5) Düzensiz parça : Bunlar genellikle bir lezyonun içinden ya da üzerinden biopsi için

koparılan bir ya da birkaç parçadır.

B - P a r ç a n ı n b o y a n ı ş ı :

Ayrıca belirtilmemişse, kurslardaki preparatlar Hematoxylin ve Eosin’le boyanmıştır. Hematoxylin çekirdekleri mora boyar, Eosin sitoplazmayı kırmızı-pembeye boyar. Bu boyalarla doku maddelerinin bazıları mora, bazıları pembe- kırmızıya boyanır. Eğer bu ikisinden başka renk varsa, o parçada pigment bulunduğu anlaşılır. Mikroskopik olarak farklı boyanan yerlerin biçimleri ve birbirleriyle ilişkisi dikkatle

incelenir.

II – M i k r o s k o p i :

Lam mikroskop tablasına konulur. Lamel üstte olmalıdır. Lamelin üstte olup olmadığı

parmakla kontrol edilir. Lamel altta ise, küçük büyütmelerde farkedilmez;

Lamele göre lam daha kalın olduğundan, büyük büyütmede objektif parçaya yeterince

yaklaşamaz ve biraz zorlanırsa lam kırılır.

Yan taraftan bakarak parçanın objektifin tam altına gelmesi sağlanır.

Mikroskopun okülerinden bakılır. Parça net görülünceye dek sağ elin baş ve işaret

parmakları ile büyük mikrometrik vida çevrilerek objektif aşağı yukarı hareket ettirilir.

Sol elin baş ve işaret parmaklarıyla lam iki kenarından tutulur ve yerinden kaldırılmadan

tabla üzerinde gezdirilir. Net görüşü sağlamak için sağ elin parmakları sürekli olarak

mikrovidayı ileri geri hareket ettirir.

Preparat sırasıyla lup objektifi, küçük objektif ( x 10 ) ve büyük objektif ile

( x 40 ) incelenir. Mikroskoptaki lup objektifi, makroskopik incelemede gördüklerimizi biraz büyütür,

dikkatle bakılırsa, genellikle organ ve dokular tanınır. Patolojik değişikliklerin, yaygın ya

da yerel olduğu anlaşılır. Bazı lezyonların tanısı için bu büyütme derecesi bile yeterlidir.

Küçük büyütmede, lam tabla üzerinde gezdirilerek parçanın her yerine tekrar bakılır.

Parçanın kenarları ayrıca boydan boya kontrol edilir

(kapsül ve örtü gibi bir yapı varsa, özellikle görülmüş olur). Bilinen organ ve dokulara

benzer yapılar aranır, böyle yapılar yoksa, parçanın nereden alındığı anlaşılmaz.

Mikroskopik tanıların büyük çoğunluğu küçük büyütme ile konur.

Eğer küçük büyütmede yeterli değerlendirme yapılmamışsa, büyük büyütmede tanı

konulması çok güçtür. Bu bakımdan parçaya küçük büyütme ile uzun süre bakılmalıdır.

Küçük büyütme ile özellikle iyice seçilemeyen bazı hücrelerin ve maddelerin büyük

büyütme ile incelenmesi gerekir. Bunun için incelenecek alan küçük büyütme ile aranır,

bulunur ve büyük büyütmeye geçilir (büyük büyütme ile aranmaz, çünkü bulunması

rastlantıya kalır). Böyle bir alan incelendikten sonra yeniden küçük objektif çevrilir ;

başka bir alan bulunduktan sonra büyük büyütme ile incelenir.

1. Tanı : Ülserli iltihap

Mikroskopi: Yüzeyi eksüda ve debris örtmektedir. Bunun altında iltihap hücresi infiltrasyonu içeren

bağ dokusu vardır.

2 – T a n ı : G r a n u l a s y o n d o k u s u

Mikroskopi : Fibrin ağları ve çok sayıda küçük damar kesitleri arasında bol polimorf, plazma hücreleri, lenfositler,

fibrosit ve fibroblastlar görülmektedir.

3– T a n ı : Adenit Tüberküloz (Lenf düğümü tüberkülozu) Mikroskopi : Kenarlardaki mor alanlarda lenf düğümünün normal

yapısı görülmektedir. Epiteloid histiyositler pembe renkli

odaklar yapmaktadır. Bu odaklara granülom denir. Tüberkülozda

granülomlar tüberkül adını alır.Tüberküllerden bazılarının ortaları

nekrozlaşmıştır (kazeifikasyon nekrozu).Bazı alanlarda

Langhans dev hücreleri’ne rastlanmaktadır.

4 – T a n ı : Yabancı cisim granulasyon dokusu

Mikroskopi : İncelenen kesitlerde, erimiş olan kolesterin

kristallerinin bıraktığı fusiform boşluklar ve bunların

çevresinde çok çekirdekli yabancı cisim dev hücreleri

vardır. Ayrıca lenfositler, plazma hücreleri ve nötrofil

polimorflar görülmektedir.

.

5 - Tanı : Dev hücreli epulis (Periferik dev hücreli reperatif granülom)

Mikroskopi : Parçanın üzerini çok katlı yassı epitel örtmektedir. Epitelin

altındaki alanlarda iki tip hücreden yapılı geniş odaklar vardır.

Bunlar : a) Çok çekirdekli büyük hücreler yani osteoklastik dev

hücreler b) Tek çekirdekli genç mezenkim hücreleri .

Damarlar boldur.Yeni kemik yapımı ve hemosiderin pigmenti bulunabilir.

6 – Tanı : Hemangiom

Mikroskopi: Bağ dokusu içinde endotelle döşeli, genişlemiş, çok sayıda damar lumenleri

izlenmektedir. Lümenlerin için eritrositlerle doludur.

7. Tanı : Oral fibröz hiperplazi

Mikroskopi : Yüzeyi hiperkeratotik çok katlı yassı epitelyum örtmektedir. Bunun altında kollagen

Liften zengin fibrosit ve fibroblastlardan oluşan aktif bağ dokusu vardır.

8 – Tanı : Kemiğin fibröz displazisi

Mikroskopi : Oval çekirdekli genç mezenkim hücrelerinden oluşan hücreden

zengin bağ dokusu içinde değişik biçimlerde yeni kemik yapımı

alanları görülmektedir. Bu kemik lamellerinin çevresinde çok

sayıda osteoblast, daha az sayıda osteoklastlar izlenmektedir.

9- Tanı : Osteosarkom

Mikroskopi : Oval ya da poligonal biçimli hücrelerden oluşan tümör dokusu

görülmektedir. Tümör dokusu içinde pembe homojen bant

biçiminde osteoid madde vardır. Tümör hücreleri ( atipik

osteoblastlar ) bu maddenin çevresinde dizilmektedir. Yer yer

arada kalmış kemik lamelleri ve kan damarları görülmektedir.

10- Tanı : Kondrosarkom

Mikroskopi : Homojen bazofil ara madde içinde kapsüllü hücrelerden oluşan,

lobüllü yapıda tümör görülmektedir. Tümör atipik kondrosit ve

kondroblastlardan oluşmaktadır. Arada çift çekirdekli hücrelere

rastlanmaktadır. Ara madde yer yer miksomatöz yapıdadır.

11 – Tanı : Hiperkeratoz Mikroskopi : Yüzeyi örten çok katlı yassı epitelin akantotik olduğu ve kalın bir granüloza tabakası

içerdiği görülmektedir. Epitelin yüzeyinde kalın lameller yapıda keratin tabakası

saptanmaktadır.

12- Tanı : Papillom

Mikroskopi : Parçanın üzerini örten çok katlı yassı epitelde akantoz ve

papillomatoz vardır ( Akantoz: Çok katlı yassı epitelde, spinal

tabaka hücrelerinin sayıca artmasına bağlı olarak oluşan

kalınlaşma ), ( Papillomatoz: Kalınlaşan çok katlı yassı epitelde

yüzeyden dışa ve derine doğru parmak gibi çıkıntılar). Epitelin

yüzeyden dışa doğru papillalar yaptığı görülmektedir.

13- Tanı : Epidermoid karsinom ( Grad I )

. Mikroskopi : Çok katlı yassı epitelin spinal tabaka hücrelerine benzeyen atipik

tümör hücrelerinin yaptıkları düzensiz kitleler ve çevrelerinde bir

dizi bazal hücre görülmektedir. Kitlelerin çoğunun ortalarında,

soğan kesitini andıran biçimde konsantrik keratin lamelleri vardır.

14- Tanı : Habis Melanom ( Melanoblastom )

. Mikroskopi : Değişik, büyüklük biçim ve boyanıştaki atipik melanositlerin

yaptıkları tümör görülmektedir. Tümör hücrelerinin bazıları

fusiform, bir kısmı poligonaldir. Birçoklarının sitoplazmalarında

kahverenkli melanin pigmenti vardır.

15- Tanı : Adenokarsinom

Mikroskopi : Atipik bez epiteli hücrelerinin yaptıkları düzensiz halkalar

Ve kordonlar görülmektedir.

16- Tanı : Lenf düğümünde adenokarsinom metastazı

Mikroskopi : Lenf düğümünün doğal yapısı geniş bir alanda ortadan

kalkmıştır. Burada atipik salgı epiteli hücrelerinin yaptığı

düzensiz halka, kordon ve kitleler vardır.

17. Tanı : Kronik sialadenit ( Sjögren sendromu

Mikroskopi: Tükürük bezi asinüs, duktus ve lubulusleri arasında odaklar oluşturan

lenfosit infiltrasyonu görülmektedir. Asiner ve lobuler yapılar azalmış,

yerlerini fibröz bağ dokusu almıştır

18- Tanı : Tükürük bezi mikst tümörü ( Pleomorfik Adenom)

Mikroskopi : Tümörde üç çeşit yapı görülür.

a) Adenom : Epitel hücrelerinden yapılı küçük ve orta büyüklükte

lümenler ve kordonlar vardır.

b) Miksom : Genellikle mor, bazen pembe renkli lifsel bir madde

içinde az sayıda hücre bulunur. Bu hücreler serpilmiş

durumdadırlar ve sitoplazmik uzantıları vardır.

c) Kondrom : Pembe ya da mor renkli homojen bir madde içinde az

sayıda hücreler bulunur. Bu hücrelerin yuvarlakça kapsülleri vardır.

Tümör bir adenomdur, miksom ve kondrom alanları, tümörün

bozuk salgısı sonucu ortaya çıkan değişik görünümlerdir. Gerçek

miksom ve kondrom değildir.

19- Tanı : Silindirom ( Adenoid Kistik Karsinom )

Mikroskopi : Bazal hücrelere benzer atipik bez epiteli hücreleri koyu mor

çekirdekli yuvarlakça hücrelerin yaptıkları değişik büyüklükte

kitleler görülmektedir. Kitlelerin büyüklüğüne göre, bunların

içinde değişik sayıda yuvarlak lumenler bulunmaktadır. Bu

lumenlerin çoğunda bazofil ya da eozinofil bir madde vardır.

Tümör kitleleri arasında hiyalinleşmiş bağ dokusu septumları

görülmektedir.

20 – Tanı : Mukoepidermoid karsinom

Mikroskopi : Salgı yapan, saydam sitoplazmalı epitelyum hücreleri, koyu eozinofil sitoplazmalı

epidermoid (skuamöz) hücreler ve bu iki tip hücrenin arasında geçiş hücresi olan, dar,

eozinofil sitoplazmalı intermediet hücrelerden oluşan malign tükürük bezi tümörü

görülmektedir. Tümör yer yer kistik yapı göstermektedir. Kistik yapılal ve salgı yapan

hücreler fazla ise tümör iyi diferansiye, salgı hücreleri az, epidermoid hücreler fazla ise

tümör az diferansiye olarak tanımlanır. Tümör kitlelerinin çevresinde kollagen liflerden

zengin bağ dokusu yer alır.

21- Tanı: Radiküler kist:

Mikroskopi: Fibroblast, fibrosit ve kollagen liflerden oluşan çeper biçimindeki bağ dokusunu

keratinize olmayan çok katlı yassı epitel döşer. Epitel çeşitli kalınlıktadır. Epitel fibröz bağ

dokusuna doğru birbirleriyle anastomozlar yapan parmaksı çıkıntılar oluşturur. Bağ dokusunda

odaksal ya da yaygın, lenfosit, plazmosit, histiyosit infiltrasyonu vardır.

22- Tanı: Parakeratotik tipte odontojen keratokist:

Mikroskopi: Fibrosit, fibroblast ve kollagen liflerden oluşan kist duvarı incedir. Kist duvarını

ince, yüzeyi keratinleşen epitel döşer. Epitel her alanda aynı kalınlıktadır. Genellikle 7- 10

sıra hücreden oluşur. Bu kiste özel olarak epitelin bağ dokusuna bakan yüzü düzdür. Rete

ridge bulunmaz. Lumene bakan yüzeyde yassılaşmış parakeratotik epitel hücreleri bulunur.

Keratin oluşumu çok fazla değildir. İnce, eozinofilik tabaka şeklindedir Epitel tabakası lumene

doğru dalgalı, kıvrıntılı görünüm oluşturur. Bu kiste özel olarak kübik ya da prizmatik

bazal tabaka hücrelerinin çekirdekleri birbirine paralel çit şeklinde (palizading)

dizilmiştir. Bazal tabaka hücrelerin çekirdekleri eşit büyüklükte, polarize ve yoğun

boyanmıştır (hiperkromatik).

Keratokistik odontojen tümör

23 – Tanı : Ameloblastoma (Adamantinoma)

Mikroskopi : Epitel hücrelerinden yapılı değişik büyüklükte kitleler

görülmektedir. Bu kitlelerdeki iki tip hücre vardır;

a) Kitlelerin kenarında tek sıralı bir dizi yapan silindirik

hücreler (ameloblastlar).

b Kitlerin ortasında bulunan çokgen ya da yıldız biçiminde

hücreler (mine pulpasını andıran hücreler).

24 – Tanı : Odontom

Mikroskopi: Geniş alanlarda düzenli ya da düzensiz kanalcıklar içeren dentin dokusu

arasında, Yer yer demineralize olmuş mineden kalan mine matriksi artikları

ve dentin dokusu içinde dentin komşuluğunda odontoblastların dizili

olduğu pulpa adacıkları saptanmaktadır.