patolojİde tanisal yÖntemler · 2-kimyasal etkenler, zehirler ve ilaçlar Şeker ve tuz bile...

• Işık mikroskobu

• Elektron mikroskobu

• İmmünohistokimya

•Histokimya

• İmmünfloresan mikroskobi

1

Doç. Dr. Funda YILDIRIM - İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Hiz. MYO - Patoloji Laboratuvar Teknikleri Bölümü - Genel Patolojide Temel Kavramlar 2019

• İnsitu hibridizasyon • Moleküler patoloji – DNA, RNA analizi – Protein analizi – Polimeraz zincir reaksiyonu – Mutasyon – Akış sitometri – Doku kültürü

PATOLOJİDE TANISAL YÖNTEMLER

2


HİSTOPATOLOJİ VE SİTOPATOLOJİ

Histopatoloji

• Biyopsi materyallerinin

incelenmesi

Sitopatoloji

• Doku ve vücut sıvılarından

elde edilen hücrelerin

incelenmesi 3


ULTRASTRÜKTÜREL PATOLOJİ

• Işık mikroskobunda görülmeyen organel ve virüs yapıları elektron mikroskopu ile incelenir

4


HİSTOKİMYASAL PATOLOJİ

•Doku kesitlerinin değişik boyalar ile boyanması ve böylece hücreler içindeki enzim gibi maddelerin gösterilmesidir.

• İmmünfloresan; floresan veren maddeler ile işaretlenmiş boyalar ile immün sistem hastalıklarının tanısında yardımcı bir tekniktir.

5

7

2-LABORATUVARA GELEN MATERYALLER Biyopsi Cerrahi girişim ile alınan doku ve

organlar Otopsiden alınan doku örnekleri Yayma preparatlar

8

BİYOPSİ Tanı konulması amacı ile herhangi bir canlı dokudan alınan küçük doku örneğidir Eksizyonel biyopsi (lezyonun tamamının çıkarılması) İnsizyonel biyopsi (Lezyonun kısmi örneklemesi) İğne biyopsileri (böbrek, prostat) Küretajlar (kemik, uterus) Punch biyopsi

10


11


12

CERRAHİ GİRİŞİM İLE ALINAN DOKU VE ORGANLAR Bir veya birkaç organın tamamının veya bir kısmının çıkarılması Makroskobik inceleme ile değerlendirilen organdan gerekli görülen alanlardan doku örnekleri alınır

14

OTOPSİ Bilimsel araştırma , aile isteği veya adli nedenlerle uygulanır Makroskobik inceleme Doku örneklemesi DNA analizi Toksikolojik incelemeler

15


YAYMA PREPARATLAR

Eksfoliyatif sitoloji (SVY ve idrar sitolojisi) Kazıma yöntemi Aspirasyon sitolojisi

CT/USG yönlendirmeli

16


17


18


STRES VE ZARARLI UYARANLARA KARŞI HÜCRESEL YANITLAR

• Hücreler fizyolojik stres veya patolojik uyaranlarla karşılaştıklarında işlevlerini koruyarak yeni bir dengeye (steady state) ulaşabilirler.

• Uyum yeteneği aşılırsa veya dış stres doğrudan zararlı ise hücre zedelenmesi oluşur.

19

HÜCRE ZEDELENMESİNİN NEDENLERİ

20

1- Oksijen Yetersizliği Hipoksi ve anoksi – Oksidatif stres

Dokularda kan akımının azalması durması Basınç; ligatür, tromboz, emboli, tümör vs. Kalp yetmezlikleri; miyokard hasarları, kalp kapakçıkları hasarları, yetmezlikleri, venöz kan akımı durgunlukları Damar hasarları; viral, bakteriyel, paraziter hastalıklar, ergotizm, immünolojik, ateroskleroz, arteriyoskleroz vb. Anemi; hemoglobin yetersizliği, kanın oksijen taşıma kapasitesinin azalması Zehirlenme; CO zehirlenmesindeki gibi karboksi veya methemoglobin bileşikleri oluşumu, solunum enzimlerinin blokajı vb. 21

2-Kimyasal etkenler, zehirler ve ilaçlar

Şeker ve tuz bile yeterince konsantre olduklarında ozmotik çevreyi değiştirerek hücre zedelenmesi ve ölüme yol açacaktır.

• Toksinler, ilaçlar hücre membran reseptörlerini bloke veya stimüle ederek

• Spesifik enzimleri etkileyerek

• Toksik serbest radikaller oluşturarak

• Permeabiliteyi bozarak

Hücre yapısı veya metabolizmasını bozar ve adaptasyon, zedelenme veya ölüme yol açar

22

Toksinleri gruplandıracak olursak;

• A) Kimyasal toksinler; asit, alkali, insektisitler (böcek ilaçları) vb, doğrudan veya sistemik etkili

• B) Hayvansal ve bitkisel toksinler; yılan, arı, akrep zehiri, baldıran otu, porsuk ağacı, kurtboğan, beyaz yılan kökü, güzel avrat otu (atropa belladonna) vb,

• C) Patojen m.o. Toksinleri; antraks basili, clostridium bakteri toksinleri vb, mikotoksinler (aflatoksin, fusarium)

• D) Endotoksinler; otointoksikasyon ürünleri, vücut içerisinde oluşan yaygın nekrozlarda açığa çıkan metabolitler, serbest oksijen radikalleri vb. 23

3-Fiziksel ve termik etkenler

• Travma

Doku ve hücrelerin parçalanması, kan akımı kesilmesi

• Aşırı sıcak ve soğuk

Soğuk, donma hücre içi suyun donması kristalize olması

Sıcak, proteinlerin pıhtılaşması veya metabolik hızı artırarak ölümcül düzeyde ph değişiklikleri

• Basınç

• Radyasyon

Serbest radikallerin oluşumu, hücre içi suyun iyonizasyonu

Genetik defekt, DNA yapısında hasar

• Elektrik

Yüksek ısı oluşumu dokuları denatürasyonu 24

4-İnfeksiyöz etkenler • Virüsler Hücre içi, konağın genetik materyaline zarar verir, hücreler lenfositlerin hedefi haline gelir veya apoptoza (hücre intiharı) sürüklenir. • Bakteriler Toksinleri zarar verir, hücre içerisinde replike olur, kemotaksi ile akut yangı başlatarak

• Parazitler Protozoonlar, hücre içi Metazoonlar, bulundukları dokularda travmatik etki, yangı • Mantarlar Dokulara yerleşerek kronik yıkım oluşturur. Toksin salgılarlar.

25

5-İmmunolojik reaksiyonlar • Otoimmun hastalıklar

Vücudun kendi proteinlerini yabancı bir protein gibi algılayarak zedeleyici reaksiyon oluşturması veya otoimmun reaksiyonlar sonucu oluşan immun komplekslerin dokularda birikimi

Arthus reaksiyonu, Lupus hastalığı, Hashimoto tiroiditi vb.

• Yabancı proteinlere karşı aşırı duyarlılık reaksiyonları

Saman nezlesi, Anaflaktik şok 26

6- Genetik düzensizlikler

• Mutasyon doğrudan zedeleyici değildir

• Mutasyonun hücre genetiğinde yol açtığı değişiklik, örneğin fonksiyonel olarak gerekli kritik bir proteinin sentezlenmemesi zedeleyici bir etkendir.

Hemofili hastalığı, Kombine immun yetmezlik, lizozomal depo hastalıkları

27

7-Beslenme yetersizliği veya dengesizliği

Vitamin mineral proteinlerin alımının yetersizliği

Alınan vitamin minerallerin organizma tarafından kullanımını engelleyen patolojilerin varlığı

Tek yönlü beslenme

E vitamini eksikliği –Ensefalopati

C vitamini eksikliği – Skorbüt

Aşırı karbonhidrat ve yağ – diabet, obezite

28

8-Fonksiyon azlığı veya fazlalığı

• Adaptasyon – dejenerasyon

Kaslarda aşırı çalışma yıkımlanma-

(Miyoglobinüri-nefroz)

Atrofi- yaşlılık, sinirsel uyarım kaybı- kas hücrelerinin atrofisi ve yıkımlanması

29

9-Yaşlanma

• Enzim sentezi ve oksidatif fosforilasyonun giderek azalması

• Genç hücrelere göre zedeleyici etkenlerden daha kolay etkilenmeleri

30

10-Serbest radikaller Oksijen kaynaklı metabolitler:

Süperoksit anyonları,

Hidrojen peroksit,

Hidroksil radikali, Hipoklorik asit, Kloraminler, Azot dioksit,

Ozon , Lipit peroksitler vs.

Organizma tarafından hücre içinde mitokondriyal solunum zincirinde,

Hücre dışında fagositler tarafından oluşturulur.

31

Zedelenmeyi 4 temel mekanizma ile özetlersek;

1) Hipoksi – ATP azalması

2) Serbest oksijen radikalleri de dahil membran hasarına yol açan etkenlerin varlığı

3) Hücre metabolizmasında oluşan değişiklikler

4) Genetik bozukluklar

33

HÜCRE DEJENERASYONLARI

Hücre zedelenmesinin ilk basamağı;

Hücre içi metabolizmanın bozulması

Hücrenin şişmesi

Hücre içinden bulunmayan veya çok az bulunan maddelerin birikimi ile ortaya çıkar.

Geri dönüşümlüdür, sebepler ortadan kalkınca hücreler normal fonksiyonlarına geri dönebilirler.

Biriken maddenin özelliğine göre veya hücrede oluşan morfolojik değişimlere göre değişik isimler alır.

34

Dejenerasyon tipleri

1.Akut hücre şişliği-Bulanık- Parankim Dejenerasyonu

2.Hidropik Dejenerasyonu

3.Vakuoler Dejenerasyon

4. Yağlanma -Yağ Dejenerasyonu, Yağlı değişim, Yağ metamorfozu

5. Amiloid Dejenerasyonu

6. Hiyalin Dejenerasyonu

7. Mukoid Dejenerasyon

8. Fibrinoid Dejenerasyon

35

HÜCRE ÖLÜMÜ

İki çeşit hücre ölümü bulunmaktadır.

•Nekroz

•Programlanmış Hücre Ölümü (Apoptozis)

36

Nekroz (Geri Dönüşümsüz Hücre Hasarı) Yaşayan organizmada hücrelerin yersel ölümü =

nekroz

Nekroz; hücre ölümünü izler ve enzimler etkisi ile oluşan değişiklikler

geri dönüşümsüz (irreversible)

Nekroz bölgesinde fonksiyon kaybı

37

Nekrozdaki 2 temel olay;

hücrelerin enzimatik sindirimi,

protein denatürasyonu.

2 türlü hücre ölümü:

Nekroz ve programlı hücre ölümü (apoptoz, cell suicide)

Ölen hücrelerin ortadan kaldırılması 2 şekilde:

Otoliz (kendi lizozomal enzimlerince sindirilmesi)

Heteroliz (lökositlerden veya bakterilerden kaynaklanır)

38

***Nekrotik Hücrelerin Mikroskopik Özellikleri

Önce sitoplazma daha sonra çekirdekte değişimler oluşur.

Sitoplazmik değişimler

a. Sitoplazmada glikojenin tükenmesi: Hipoksi, anaerobik solunum, hücre içi glikojen tükenir. Yerlerinde boşluklar kalır. Formol ile tespitten önce glikojen tükemişse yerlerini organeller doldurur ve mikroskopta homojen görünüm.

39

b. Sitoplazmanın eozinofilik boyanması:

Canlı hücrelere göre daha koyu pembe boyanır.

Sitoplazmadaki RNA’ların yıkımı, protein denatürasyonuna bağlı eozinin bağlanacağı polipeptid zincirlerinin artışı.

40

c. Sitoplazmolizis: Sitoplazma yoğunluğunu kaybeder, ileri dönemde hücre zarı da erir komşu hücrelerin sınırları birbirleri ile kaynaşır.

d. İleri değişimler, boya alma yeteneğini

kaybetmesi hücrenin silinmesi, kalıntıların fagosite edilmesi.

Bazılarında deskuamasyon (epitellerin duvardan dökülmesi), bağırsak mide akciğer bronş vb.

41

Çekirdekteki değişimler

a. Piknozis: Büzüşme, boyutu küçülür, hiperkromatik, koyu mor-siyah, nükleik asitlerin parçalanması, asidite, hematoksilenin fazla tutunması, çekirdekçik görünmez, epitel hücrelerinde.

42

b. Karyoreksis: Çekirdek membranının yırtılması, kromatinin sitoplazmaya granül halinde dağılması, apsede purulent eksudatta, nötrofillerde.

43

c. Karyolizis: Nükleazlar tarafından kormatinin eritilmesi, çekirdek membranı tamamen kaybolur, kromatin eridiği için hematoksilenle boyanmaz.

Çekirdeğin kaybolması ile hücre ölmüş demektir, Memelilerdeki eritrositler hariç.

44

Apoptoz Programlanmış Hücre Ölümü

Koordinasyon altında internal kontrollü olarak gen ürünlerinin düzenlendiği bir seri olayın aktive olmasıyla gerçekleşen istenmeyen hücrelerin elimine edilmesi

Bu olay programlanmış hücre ölümü veya fizyolojik hücre ölümü

Apoptosis: Yaprak dökümü

45

Organizmayı oluşturan hücreler doğarlar belirli bir süre yaşarlar ve sonra ölürler. Bu hücrelerin yaşam süreleri hücrenin tipine göre değişmektedir.

Örneğin bağırsak hücreleri 3-5 günlük bir yaşam süresinden sonra ölürken, derinin epidermal hücreleri 20-25 günlük bir süre sonrasında ölürler.

Miyokard hücreleri veya nöyronlar ömür boyu yaşarlar.

Yaşlanmayla beraber bunların da % 10-15’ini kaybederiz.

46

Bunlar dışında herhangi bir sebebe bağlı olarak (viral etki,çevresel etki vb) DNA’sı hasarlanmış hücrelerde, organizmanın zarar görmemesi için kendilerini öldürürler ve bu işi organizmanın yararı için yaparlar.

Apoptoz organizmanın bazı dokularında ve hücrelerinde sürekli oluşur ve ömür boyu devam eder.

Böylece ölüm(apoptoz) ve yeniden yapım(mitoz) bu dokularda homeostazı sağlamak için denge halinde devam eder.

47

• Apoptozis, klasik hücre ölüm şekli olan nekrozdan birçok özellikle ayrılır:

• 1-Sebepleri farklıdır.

• 2-Nekrozda hücre membranı bütünlüğü bozulmuştur. Apoptozda ise membran bütünlüğü bozulmaz fakat membran üzerinde blepler vardır.

• 3-Nekrozda kromatin yoğunlaşması vardır. Apoptozda kromatin çekirdek membranı çevresinde birikir ve yoğunlaşır.

49

• 4-Nekrozda organeller tamamen bozulur, Apoptozda organellerde bozulma yok

• 5-Nekrozda büyük vakuoller vardır, Apoptozda sağlam organeller ve çekirdek parçalarını içeren membranla kaplı apopitotik cisimler vardır.

• 6-Nekrozda lizozomal enzimlere bağlı hücre lize olur,Apoptozda hücre erimez, apopitotik cisimler oluşur ve çevre hücrelerce fagozite edilir. 50

• 6-Nekrozda lizozomal enzimlere bağlı hücre lize olur,Apoptozda hücre erimez, apopitotik cisimler oluşur ve çevre hücrelerce fagozite edilir.

• 7-Nekrozda hücreler gruplar halinde ölür, Apoptozda hücreler tek tek veya küçük gruplar halinde ölür.

• 8-Nekroz patolojik etkiler sonucu oluşur,Apoptoz fizyolojik sebeplere bağlı olarak da oluşur.

• 9-Nekroze hücreler çevresinde yangı vardır. Apopitotik hücreler çevresinde inflamatuar değişimler oluşmaz.

51

patolojİde tanisal yÖntemler · 2-kimyasal etkenler, zehirler ve ilaçlar Şeker ve tuz bile...

Documents