TYP: Arthropoda stawonogiGROMADA: Arachnoidea pajczakiRZD: Acarina roztoczaCzy s to typowe pasoyty jest spraw sporn, jednak tak si je traktuje. Mog przenosi rne zarazki, a take inne pasoyty (babeszie). Pajczaki imago ma 4 pary koczyn, brak czukw, gowotuw i odwok. Koczyny poczone s chitynowymi wstawkami i skadaj si z 5 czci. Ciao pokryte chityn (szkielet zewntrzny), pod ni minie, wszystkie narzdy wewntrzne. Mog mie, lub nie, ukad oddechowy. Mae roztocza maj wymian gazow przez powoki ciaa. Wiksze pajczaki ukad tchawek lub pucotchawek (tchawki z uwypukleniami) jak drobne nereczki doprowadzajce powietrze do wszystkich miejsc. Prowadz do niech przetchlinki otworki otoczone pytkami chitynowymi. Ukad krwionony otwarty.Ukad wydalniczy zbudowany z cewek Malphigiego czsto poczony z przewodem pokarmowym otwr wydalniczy (urophorus) bo u roztoczy p. pok. czsto lepy. Ukad pokarmowy otwr gbowy, gardziel, cz zasysajca z gruczoami. Przd i ty przewodu pokarmowego entodermalne pokryte oskrkiem. Cz rodkowa mezodermalna trawienna, czsto pukla si w koczyny zwikszajc powierzchni chonn.Ukad rozrodczy podwjny, ujcia pciowe samca i samicy podobne, u roztoczy w dugoci ciaa obok koczyn.Ukad nerwowy zwoje nad- i podprzeykowe.Rozwj: larwa roztoczy zawsze ma 6 odny. Po I lince protonimfa ju 8 koczyn, ale brak ukadu rozrodczego. Ma go ju deutonimfa po II lince, ale jeszcze nie ma otworu do skadania jaj dopiero po III lince.Pokrj ciaa:- I cz gowowa gnathosoma (ryjek);- II propodosoma od podstawy I do za drug par koczyn;- III 2 nastpne koczyny metapodosoma;- IV za koczynami do koca ophistosoma.Budowa ryjka: s szczkoczuki (chelicerae) nakuwaj lub przecinaj skr ywiciela. Znajduj si midzy tarcz grzbietow (epistoma), a jzyczkiem (hypostoma). Jzyczek ma skierowane do tyu haki. Z boku od tego nogogaszczki (pedipalpi) na nich narzdy zmysw (na ostatnim 4 lub 5 czonie) receptory temperatury lub wchu.

RODZINA: IxodidaeIxodes ricinus kleszcz pospolity (pastwiskowy), Ixodes persulcatus, Dermacentor reticularis kleszcz kowy, Boophilus sp., Hyaloma sp.Ixodes ricinus.Samiec 1,5-2mm, samica do 5mm (po nassaniu do 1,5cm - przypomina wtedy nasionko rcznika).Ciao samca cae pokryte chityn, a u samicy tylko maa pytka u podstawy ryjka. Samce albo wcale nie pij, albo opijaj samic. Samica, aby zoy jaja, musi napi si krwi. Kleszcze z tej rodziny to kleszcze twarde, z rodziny Argassidae mikkie (przybieraj na grubo; Ixodidae wyduaj si).Ixodes, Hyaloma, Dermacentor wieloywicielowe.Samica ssie krew, odpada, znosi jaja 6-nogie larwy, opadaj inne zwierzta ss i odpadaj; po 4-6 tygodniach linka protonimfy opadaj wiksze zwierzta (3-6 dni) odpadaj deutonimfy opadaj due zwierzta.Cykl rozwojowy ok.1 roku, gdy mao ywicieli nawet do 1,5 roku.Przeciwnie Boophilus jest jednoywicielowy. Samica nassana odpada, skada do kilku tysicy jaj, wylg larw opadaj bydo ssanie i kolejne linki ju na tym samym ywicielu.Cykl rozwojowy trwa ju tylko 1 miesic (w roku wic kilka pokole).Samce od samicy rni si obecnym na grzbietowej powierzchni nasady ryjka dwoma wiatoczuymi areae porosae.Narzd Hallera u wszystkich narzd wchowy na przednich parach koczyn.Kleszcze z rodzaju Ixodes przenosz: zapalenie opon mzgowych u ludzi, gorczk Q, chorob skokowa owiec, babeszjoz (byda i psw), borelioz (na pocztku wdrujcy rumie).Dermacentor przenosi babeszjoz koni, wirusowa zapalenie mzgu i rdzenia koni, a take babeszjoz psw.Usuwanie: nie drani bo wypluje wszystko do rany. Mona je wykrca lub wyjmowa odginajc pset na stron grzbietow.Dermacentor czarny kleszcz z bia, ornamentowan tarcz grzbietow.Hyaloma, Boophilus mog mie podwjne oczy.

RODZINA: Argassidae - obrzekiS przewanie pasoytami ptakw, czasem mog y na ssakach. Dugo samca i samicy do 4-5mm. Po nassaniu przybieraj na grubo. Wystpuje 2-7 pokole nimf. Dorose osobniki po 3-6 miesicach. Najczciej towarzyszom gobiom. Anemia, osabienie, porzucanie modych. Zdarzay si (rzadkie) przypadki mierci ludzi po powtrnym ukuciu obrzeka (jeeli s uczuleni). Likwidacja gobi odwrotny skutek, bo przerzucaj si na ludzi brzeki siedzce zwykle w szparach gobnika.Argas polonicus.Gatunek odkryty na wiey mariackiej w Krakowie rzuciy si na trbacza :) Mog przenosi spirochetoz i choroby drobiu.

RODZINA: Gamassidae drczowateDermanyssus gallinae. U drobiu grzebicego, lecz te u innych ptakw. Cykl do 1 tygodnia. Samce ok.600m, samice do 700m. Ciao owalne, dugie. 5-cio czonowe gaszczki; przednie nogi rwnolegle do osi ciaa.Jaja po 10 sztuk. Larwy proto- i deutonimfy. Wszystkie larwy pij krew, ale najwicej samice robi si 2-3x wiksze. Cykl odbywa si w gniedzie ptaka, na cianach, itp. Wida czerwone dywaniki opitych kleszczy-ptaszycw. Akarioza moe dotyczy te ssakw trzymanych w pobliu kurnika np. koni. Nie mog na nich pasoytowa dugo, ale ac powoduj wid. U kur mog by nawet upadki anemie, chudnicie, kanibalizm.Varroa jacobsoni.Samiec o rednicy 1mm, samica 1,6mm. Liczne szczecinki na powierzchni grzbietowej. Prawie okrge, wszystkie nki z przodu ciaa. Najpierw by to pasoyt tylko pszczoy indyjskiej (Apis indica) ale, przy przewoeniu przez granic, przeszo na wszystkie kontynenty. Obecnie mona ju z nim walczy. Pasoyt wbija si midzy segmenty odwoka i ssie hemolimf. Latem na grnej czci odwoka, zim od spodu, pod segmenty nie ss wtedy. Rozwijaj si tylko latem i to na czerwiu trutniowym. Samica, jeszcze przed zasklepieniem komrki, w ktrej jest jajo pszczele, skada 4-6 jaj. Po 1 dniu wylgaj si larwy. Okres proto- i deutonimfy. Przed link musz nassa si hemolimfy. Samiec dojrzewa po ok.6 dniach, samica po ok.10 dniach. Mode trutnie s osabione, wybrakowane. Okresowo Varroa moe pasoytowa na trzmielach jeli nie znajd pszczoy, to tak mog przey. Rodzina pszczela, nie leczona, wymiera po 2-3 latach.

RODZINA: CheyletiellidaeCheyletiella blakei.U kotw Ch.blakei (te u psw), u psw Ch.yasguri, u krlikw Ch.parasitivorax.Coraz czstszy problem. Roztocz o 6-cioktnym obrysie ciaa. Samiec 350-400m, samica 450-580m. Charakterystyczne gaszczki zakoczone mocnymi hakami. Wczeniej uwaano, e poera inne pasoyty zewntrzne. Dzi ju wiadomo, e te jest pasoytem, a moe te okresowo pasoytowa na czowieku. Jaja przytwierdzone do wosa szypuk i oprzdem. Maj dugo ok.0,3mm (mona zauway na kocie). W przejrzystym jaju wida 6-cionog larw z hakami. Cykl trwa 3-4 tygodnie. Proto- i deutonimfy.Objawy: w populacji kotw bardzo rzadko, ekstensywno do 2,5%. Inaczej jednak, jeeli bierzemy pod uwag koty o mikkiej sierci do 25%, a u psw i kotw himalajskich do 50%.wid drapanie i lizanie; narasta ok.3 tygodnia caa okrywa wosowa zmierzwiona i wylizana. Strupki wzdu linii grzbietu (3-5 mm rednicy) i obfity upie. Powoduje to ju pojedynczy pasoyt. Badanie: prbki wyrwanych kpek wosw z miejsc zmienionych; ogldamy pod lup na pytce Petriego rozkadamy such kpk wosw i nakrywamy szkiekiem podstawowym. Mona te kota wyczesa nad ciemn powierzchni Ch.blakei jest szaro-biaa. Bardzo dobrym lekiem jest Ivemec 0,3mg/kg. Ju po pierwszej iniekcji zmiany ustepuj.Przechodzi te na ludzi. Nie ma u nich reakcji uczuleniowej mog by tylko okresowo. Gatunki Chyeletiella odrniamy po organie zmysowym (solenidum) na I parze ng u Ch.blakei owalny, Ch.yasguri sercowaty, Ch.parasitivorax o podwjnym obrysie.Acarapis woodi.

I. RODZINA: Sarcoptidae.- Sarcoptes scabiei;- Netoderes cali;- Cnemidocoptes mutans;II. RODZINA: Psoroptidae.- Psoroptes communis;- Cherioptes bovis;- Otodectes cynotis

SarcoptidaePsoroptidae

1. wierzbowce drce w skrze.1. wierzbowce naskrne.

2. Miejsca raczej sabo owosione.2. Miejsca silnie owosione.

3. Samiec do 250m, samica do 500m.3. Samce do 500m, samice do 750m.

4. Owalny ksztat ciaa, okrgawe.4. Ksztat wyduony.

5. Gnatosoma zwarta, prostoktna.5. Gnatosoma wyduona, trjktna, stokowata.

6. Koczyny krtkie, kikutowate.6. Dugie, smuke koczyny.

7. Opistoma samca zaokrglona.7. Opistoma samca zakoczona dwoma wyrostkami, kady ze szczecinkami i 2 przyssawkami.

8. Okresy rozwoju zblione ok.3 tygodni.

Sarcoptes scabiei.Varietes equi, ovis, suis, hominis, canis, cameli, cuniculi. Czowiek moe zarazi si od psw, lisw i innych ludzi. Samiec do 280m, samica do 500m dugoci. Charakterystyczny ukad przylg u samicy na dwch pierwszych parach ng, u samca na 1., 2. i 4. parze. Kopulacja na powierzchni skry. Zapodniona samica dry kanay w skrze. Jaja ok.150m rednicy. Larwy po 2-3 dniach. Kopulacja na poziomie deutonimfy. Ostatnia linka powstaje otwr rodny (tokostoma) na wysokoci drugiej pary odny. Rozwj samca 2 tygodnie, samicy 3 tygodnie.wierzb u wi stosunkowo czsto, szerzy si od gowy. Pierwsze zmiany na uszach, wok oczu, na szyi. wierzbowce powoduj silny wid zgrubienie i pofadowanie skry (a skorupa). Diagnoza: pobieramy zeskrobany do pierwszych kropli krwi ze skry na granicy zmian. Badamy przy zastosowaniu 10% NaOH lub KOH. By przyspieszy rozkad naskrka i wosw, wkadamy t probwk do wrztku (nie nad ogniem, bo si zagotuje i roztocza te si rozo). Ogldamy pod lup lub maym powikszeniem mikroskopu zobaczymy chitynowe pancerzyki. Netoderes cati.Ukad przylg j.w. Samiec dugoci 150m, samica 230m. Otwr odbytowy po stronie grzbietowej. Kolce.Zmiany te od gowy; bardzo szybko osabia zwierz, a nawet moe prowadzi do upadkw.Cnemidocoptes mutans.Samica wcale nie ma przylg, samiec ma na wszystkich koczynach. Samiec 200m, samica 380m. Wystpuj u ptakw, pod uskami poniej stawu skokowego. Podwaanie usek, odpadanie choroba wapiennych ng. Samice s yworodne. Cykl trwa 4 tygodnie. wierzbowiec bardzo mao zaraliwy (w stadzie 1-2 kury) musz by jakie czynniki usposabiajce.

Psoroptes communis.Varietas equi: przylgi u samca na wszystkich koczynach, u samicy 1., 2. i 4. para. Samiec do 500m, samica do 700m. Stokowata gnatosoma. Wyrostki analne i przyssawki pciowe. Cykl 9-10 dni. Pasoytuje u koni u nasady grzywy i ogona. upie, wypadanie wosw, wid, pyn wysikowy.Varietas cuniculi: wierzb uszny u krlikw. Nieraz a cae ucho wypenione, skorupa ucho opada. Ivomec, ale minimalne dawki.Cherioptes bovis. Samce 300m, samice do 400m dugoci. Przylgi j.w., ale u samca na wyrostkach analnych, oprcz szczecinek wstgi oskrkowe. Gnatosoma jak szczypce raka zjada naskrek, odgryza go. Pasoytuje w szczotkach pcinowych, g. koni zimnokrwistych. Skra grubieje, pka zakaenie, itd.Otodectes cynotis.wierzbowiec uszny wystpuje g. u psw, ale czsto i u kotw. Samiec 380m, samica do 530m. Przylgi u samicy na dwch pierwszych parach, u samca na wszystkich. Okres rozwoju ok.3 tygodni. Lokalizuje si w zewntrznych przewodach suchowych, zwaszcza psw zwisouchych. Czsto wikane gronkowcami. Bardzo silny wid, zwaszcza jeli pies jest rozgrzany (nawet objawy pseudopadaczkowe). Moe by przebicie bony bbenkowej guchota. Czekoladowa wydzielina.

RODZINA: Demodicidae nueceDemodex canis.Wikszo psw jest nosicielami, ale tylko cz choruje. Samce 250m, samice 300m. Gnatosoma zwarta jak szczypce raka. Koczyny krtkie, kikutowate. Samca odrnia si od samicy tylko po dugoci opistomy. Okres rozwoju ok.3 tygodni. Wszystkie postaci larwalne. Pasoytuje w mieszkach wosowych i gruczoach ojowych. Pierwszy objaw to czsto okulary wok oczu. Zapodnienie na powierzchni skry. W przebiegu nuycy (demodikozy) 2 formy:- posta uszczca (squamosa);- posta krostowata (pustulosa) czsto po uszczcej, ale moe te sama.Wyysienia, skra grubieje, ale wid nie wystpuje. W postaci krostowatej zapach (doczaj si bakterie ropotwrcze).Badanie: wyciskajc krosty i ta masa pod mikroskop. Nie leczona posta uoglniona roposkrze (pyoderma) mier. Nuece mog te, bardzo rzadko, by u czowieka w brwiach nie uoglnia si.Demodex bovis forma uszczca i guzowata (due guzy). Ivomecu nie mona stosowa u coli i ich mieszacw, chartw, psw o jasnych oczach.

GROMADA: Insecta owady.Wyej uorganizowane od pajczakw. Zawsze 3 pary ng. Niektre mog mie 2 pary skrzyde. Zoone oczy i czuki na gowie. Wyranie oddzielone gowa, tuw i odwok. Aparaty gbowe gryzce, kujce, ssce, lice i porednie midzy nimi. Czuki dugie lub krtkie (Nematocera do 15 segmentw).Tuw dzieli si na przedtuw, rdtuw i zatuw. Na rdtuowiu i zatuowiu skrzyda. Odwok ok.11 segmentw. Koczyny przytwierdzone do tuowia.Budowa wewntrzna:Ukad oddechowy tchawki zaczynajce si przetchlinkami, otoczonymi sigm. Na rd- i zatuowiu oraz wszystkich segmentach odwoka.Ukad pokarmowy z otworem gbowym i odbytowym. Czsto powizany z ukadem wydalniczym cewkami Malphigiego.Ukad krenia serce i naczynia, ukad otwarty.Ukad nerwowy ju mocno skomplikowany (szczeglnie u prusakw).Owady s rozdzielnopciowe. S jednak zjawiska partenogenezy (np. pszczoy) rozwj z niezapodnionych jaj; pedogenezy rozmnaanie wrd larw; poliembrionia mnoenie si owadw na poziomie bruzdkowania. Dwa typy rozwoju:1 z przeobraeniem zupenym: jajo larwa (robakowata) 4-5 stadiw poczwarka imago.2 z przeobraeniem niezupenym: jajo larwy 6-cionone (wygldaj jak miniaturki imago, tylko nie do koca wyksztacone narzdy) kilka linek imago.

RZD: Diptera - dwuskrzydeRODZINA: Ceratopogonidae - kuczmanyCulicoides pulicaris.Rozwj: musz mie wod. Samica skada do wody ok.100 jaj. Larwy maj zwykle 3 linki. Poczwarka. Imago. Cykl trwa ok.6 miesicy. ywiciel jest tylko rdem pokarmu. Omawiane jednak jako pasoyty, bo s wektorami. Przenosz g. filarie z rodzaju Onchocerca.RODZINA: Psychodidae - miankowatePhlebotomus papatasi moskit.Przenosz leiszmanioz. D. 3-4mm. Silnie owosiony. Gdy siada na skrze ma skrzyda uniesione pod ktem 45. Latem przypomina mola. Atakuje g. noc. Jest to owad synantropijny tzn. yje w pobliu czowieka w pobliu odpadkw organicznych. Samica po nassaniu si skada ok.50 jaj. 3 linki, poczwarka, imago. Rozwj 0,5-1,5 miesica. Owady bardzo uciliwe. Po ukuciu czerwone grudki, podobnie jak komary.

RODZINA: Simuliidae - meszkiSimulium reptans.Bardziej przypomina much ni nitkoczuki. Czarna lub brzowa. Dugo 3-5mm. Kujka krtka, schowana pod gow, skrzyda przydymione. W Polsce wystpuj. Wymagaj wody biecej, alkalicznej, raczej czystej, poniej 30C. Po nassaniu samica skada do wody ok.200-500 jaj, powleczonych kleist substancj (zrzuca jak bomby). Larwy wpadaj do wody na rn gboko. Zalenie od gbokoci rozwin si rne rasy w obrbie gatunku:- do 0,5m rasa litoralna due, mao zjadliwe;- 0,5-1,5m rasa intermedialna rednie, rednio toksyczne;- ponad 1,5m rasa profundalna malutkie, wydzielina bardzo toksyczna.4-5 stadiw larwalnych, poczwarka wypywa na powierzchnie i rozpka imago.Atakuj najczciej chmarami wciskaj si w otwory ciaa, kuj, a toksyczna wydzielina powoduje siln reakcj alergiczn (obrzk) oraz hemoliz krwi. Take mog zabi. Atakuj g. jasn skr. Przyciga je pot, CO2. Mog przenosi riketsje, tularemi, filarie (Onchocerca).

RODZINA: Culicidae - komaryRODZAJ: Anopheles widliszek.RODZAJ: Culex.RODZAJ: Ades.Samce od samic rni si przede wszystkim czukami samiec ma je silnie owosione, wiechowate, samica prawie niewidoczne, nitkowate. Najmniejsze Ades (do 4mm), potem Culex (5-6mm), najwikszy Anopheles (7-8mm).Pe mona jeszcze rozrni po stosunku dugoci kujki do gaszczek:- Anopheles 1:1- Ades i Culex : samice czuki krtkie, 4-czonowe, samce dugie, 5-czonowe, zagite w gr.Koczyny prkowane, na grzbiecie rysunek liry.Komary wabi pot, CO2, podczerwie, bardzo silnie wabi je estrogeny. Ssce samice wydzielaj feromony, ktre wabi kolejne samce. Rozwj: wszystkie wymagaj zbiornikw wodnych o maym falowaniu powierzchni. Nie musz by bardzo czyste. Samice Anopheles i Culex po nassaniu skadaj 150-350 jaj, Ades do 150. Anopheles skada jaja pojedyncze, z kulami powietrznymi, Culex grupowo zlepione w tratewk, Ades pojedynczo, bez komr powietrznych. Larwy unosz si na powierzchni wody. Jeli rwnolegle do lustra wody, to nie ma syfonu oddechowego (Anopheles). Jeli pod ktem 45 - Culex i Ades. Culex maj tylko krtszy syfon. 4 linki, poczwarka (tu nie da si ich odrni). W temperaturze 25C Anopheles rozwija si 4-6 tygodni, Culex 2 tygodnie, Ades do 2-3 tygodni. Anopheles przenosi malari; Culex malari ptasi, arbowirusy, tularemi, Wuscheria bancrofti; Ades malari ptasi, chorob Derga, wirusowe zapalenie mzgu koni.Naturalnym antagonist komarw s gupiki.

PODRZD: Brachycera - krtkoczukieRODZINA: Tabanidae lepakiRODZAJ: Tabanus bkiRODZAJ: Chrysops - lepakiBki do 3cm, lepaki do 1,5cm (te co na koniach). Zwykle na pastwiskach i w pobliu lasw i bagien potrzebuj wilgoci. Due oczy u samica przedzielone paskiem, u samcw styczne. Czsto atakuj po wyjciu z wody. Kiedy jedz lepn, nie uciekaj. Rozwj 6-8 tygodni. Mog przenosi tularemi, wglik, Trypanosoma evansi.

RODZINA: Oestridae - gzyGzy w postaci dorosej nie odywiaj si, peni tylko funkcje rozrodcze. Ich postaci larwalne mog wdrowa pod skr cuticola np. Hypoderma bovis, H.lineatus.Oestrus ovis larwy pasoytuj w zatokach okoonosowych i czoowych cavicola (gzy jamowe).Gasteriphilus larwy pasoytuj w przewodzie pokarmowym gastricola; odek i jelito cienki, okresowo w jelicie grubym i prostnicy.Hypoderma bovis (1) i Hypoderma lineatus (2).Podobne do trzmiela. 1 12-15mm dugoci, biao-te zabarwienie przedniej czci ciaa; 2 10-13mm, gsto pokryte woskami. Samice maj pokadeko na kocu odwoka (do skadania i przyklejania jaj na wosach ywiciela). Jest ono ruchome wysuwalne.Rozwj: opuszczanie poczwarki w bezwietrzn, soneczn pogod, powyej 18C. Potem lot godowy i samce zaraz potem gin. Samice yj krtko, gra 2-4 tygodnie. Przy sonecznej pogodzie maksymalnie 1 tydzie, bo przy wzrocie temperatury jest szybszy metabolizm. Jaja skadane g. na bydo (rzadziej mae przeuwacze, konie, ludzie). Larwy gzw u czowieka powoduj muszyc (myiosis) oczu i nosa.1 nalot na bydo, ktre bardzo gwatownie reaguje naga ucieczka std pierwszym objawem widocznym, mog by urazy mechaniczne spowodowane ucieczk na olep. Samica skada 600-800 jaj z charakterystycznymi przydatkami, ktre przykleja pojedynczo do wosw. Skada je na tylnych koczynach, do stawu skokowego, ale te na zewntrznej powierzchni wymienia i wewntrznej powierzchni ud. Jajo powyej 1mm, z przydatkami, widoczne na ciemnych wosach.2 nie ma tu u byda reakcji lkowej, bo giez siedzi w trawie i przeskakuje na zwierz. Jaja skada na dolnych partiach koczyn przednich. Skada ca grup jaj 5-20 wzdu jednego wosa.1 3-7 dni, w jaju wyksztaca si larw I stadium (12 segmentw, na przedzie 2 haki dziki nim przenika do tkanek ywiciela, na tylnym kocu przetchlinki, cho to larwa wododyszna, tzn. czerpie tlen z pynw ustrojowych ywiciela). Otarcia, skaleczenia sprzyjaj inwazji, ale nie s konieczne.Larwy pezn wzdu wosa i przenikaj przez mieszek wosowy (haki, enzymy proteolityczne); i nerwami obwodowymi (w onerwiu) podaj do rdzenia krgowego. Ta wdrwka trwa 3-4 miesice. Najczciej lokalizuj si w tkance epiduralnej (nadtwardwkowej). W kanale krgowym przebywaj 3-5 miesicy. W Polsce najwiksza ekstensywno i intensywno inwazji od poowy stycznia do poowy kwietnia. Wtedy nie mona podawa lekw, bo larwy rozoyyby si w kanale krgowym. Potem wdruj do okolicy podskrnej ldwiowo-krzyowej i tam larwa II stadium. Wierci otworek w skrze i linieje; staje si tchawkodyszna. Szybszy metabolizm i wzrost, moe urosn nawet do 1,5cm. Po ok.4 tygodniach kolejna (druga) linka dalej ronie - do 3cm. Barykowata. Kolor od tego do brzowego i czarnego czarne gotowe do wypezania z guzw na grzbiecie. Pod skr grzbietu przebywaj 7-10 tygodni. Potem przeciskaj si przez skr i wypadaj do ziemi (konieczne do przepoczwarzenia). Zagbiaj si i przepoczwarzaj ok.12-36h. po ok.1 miesicu dorosy owad. Okres rozwoju w Polsce ok.1 rok.2 po ok.1-2 tygodniach w jajach pojawiaj si larwy. Mog same si wydosta z jaj i wdrowa w podskrzu do ciany przeyku (ok.1 miesic wdrwki). Lokalizuj si pod bon luzowa przeyku. Albo te bydo lic sobie nogi (wid) poyka jaja i w ten sposb trafiaj do przeyku. Pod bon luzow mog tkwi ok.5-8 miesicy. Potem wierc w podskrzu w okolicy szyjnej i karkowej, ale g. d do okolicy ldwiowo-krzyowej. Droga nie jest poznana. Nie dostaj si jednak do kanau krgowego. Dalej tak samo jak 1.Objawy: pod skr grzbietu powstaj guzy wielkoci pici zawierajce larwy. Otwory, przez ktre wydostaj si larwy, zarastaj pniej tkank czn. Ale w czasie garbowania ona wypada i skra jest podziurkowana. Do chwili powstania guzw brak objaww klinicznych, co stanowi pewien problem w diagnozie. Gdy na danym terenie jest gzawica, to krowa pewnie j ma. Skutki wdrwki larw widoczne np. w spadku mlecznoci i spadku przyrostw masy ciaa, gwnie u modych zwierzt. Bydo wielokrotnie naraone na inwazj uodparnia si i cz larw ulega zniszczeniu (mniej guzkw); u modych ok.90%. Larwy wdrujc wzdu nerww zostawiaj w misie szaro-zielone smugi (produkty przemiany materii) miso niezdolne do spoycia ze wzgldw estetycznych.Oestrus ovis.12-13mm dugoci. Atakuje owce, kozy, kozice. Krtka i szeroka gowa, due zoone oczy. Grzbiet tuowia ma guzy. Na odwoku dese szachownicy. Samica nie ma pokadeka. yworodna. Giez nadlatujc w stron ywiciela wystrzykuje w okolic otworw nosowych larwy (jednorazowo 30-40).Objawy: wyciek z nozdrzy, zapalenie zatok nosowych i czoowych, wysik surowiczo-luzowo-ropny. Objawy koowacizny rzekomej poraenia, linotok, ruchy maneowe, padaczka. Przy Cenurus cerebralis (Taenia multiceps) nie ma wydzieliny. Owce prychaj, a gdy larwy id do zatok ju te kichaj. Owad dorosy powstaje w ziemi ok.1-1,5 miesica. W Polsce 1 pokolenie/rok, w ciepych krajach nawet 2 generacje.Gasterophilus sp.1 - G.intestinalis jelitowy, larwy III stadium w odku.2 - G.nasalis dwunastniczy, larwy g. w dwunastnicy.3 - G.haemorrhoidalis odbytniczy, dwunastnica, rzadziej odek i jelito grube.4 - G.pecorum kolcogowy, odek, chwil w prostnicy.

Budowa:1 12-15mm; to-brzowo-czarny; szeroka krtka gowa, silnie rozbudowany tuw; dugie pokadeko schowane pod odwok samicy - dugoci odwoka.2 do 15mm, prawie czarny, pokadeko j.w.3 1-9mm, brunatny, pokadeko widoczne od strony grzbietowej.4 powyej 15mm, samica ma bardzo krtkie pokadeko.Jaja: im wiksze maj szanse na rozwj tym ich mniej.1 300-1500, przyklejane do wosw na dole przednich ng; larwy powoduj wid, ko si ogryza przechodz do jamy ustnej.2 do 500 jaj na szyi, w okolicy midzyuchwowej.3 ok.200 jaj na wosach okolicy warg.4 ok.2500 jaj skadane na rolinach. Ale przeywalno larw w jajach dua (nawet do 9 miesicy, take w sianie naturalnie suszonym).Rozwj:1 wylgaj si po 1-2 tygodniach beczukowate larwy; zlizywanie, przewiercaj si do jzyka i po ok.3-4 tygodniach liniej. Wychodza na powierzchni jzyka, poykane do odka, tam przytwierdzaj si do bony luzowej. 2x liniej; rosn do 1,5-2cm. W odku 8-10 miesicy, potem z kaem na zewntrz. Cykl ok.1 roku. Przepoczwarzaj si w glebie w czasie 4-6 tygodni.2 larwy dostaj si do jamy ustnej. Przyczepiaj si do luzwki dzise, podniebienia. 1 linienie, do odka i jelita cienkiego 2 kolejne linki.3 bardzo atwo do gby. Przytwierdzaj si do luzwki w kadym miejscu jamy ustnej. Potem odek, jelito cienkie, prostnica. Ok.1 rok rozwoju.4 wnikaj do podstawy jzyka, 1 linka odek 1-2 tygodnie w prostnicy. Cay rozwj ok.1 roku.Larwy beczukowate przedni koniec maj stokowaty, tylny city. 11 segmentw. Na tylnym kocu przetchlinki. Na 2-7 segmencie rzdy kolcw. W miejscu lokalizacji larw III stadium powstaj kraterowate naderki i owrzodzenia.

RODZINA: Hippoboscidae Melophagus ovinus wpleszcz owczy.Dugo 5-6mm. Silnie spaszczony grzbieto-brzusznie. Rdzawy, gowa czarna z kujk. Nie ma skrzyde. Niekiedy u samic skrzyda szcztkowe. Krwiopijne.Nale do pupipara poczwarkorodnych, bo rodz larwy III stadium. Larwy rodz si w runie u maych przeuwaczy (g. owiec) i po kilkunastu ju godzinach s przepoczwarzone. Std obserwuje si tylko postaci dorose lub poczwarki (jak pestki jabek). Rozwj poczwarki 3-5 tygodni. Objawy: drani, opijaj z krwi u modych zwierzt anemia, swdzce plamki na skrze wid, ocieranie kotunienie i wypadanie runa. Odchody powoduj trwae zabarwienie runa. Mog przenosi Trypanosoma melophagium widrowiec niechorobotwrczy. Hippobosa equina narzpik koski.Siada po wewntrznej stronie ud i w okolicy odbytu. Nale do pupipara szybko przechodz w poczwarki. Rozwj ok.4 tygodni. Larwy i poczwarki patogenne; imago mocno kuj.Lipoptena cervi.Kiedy siada na ywicielu i chodzi po nim ciera skrzyda na jego sierci. Na zwierzynie powej, czasem na bydle.

RODZINA: MuscidaeMusca domestica.Brak kujki, due oczy, czasem paski na tuowiu. Znaczenie epidemiologiczne. Do rozwoju potrzebuj gnijcych tkanek odpadki, zepsute miso, ywno. Bardzo podna w kilka tygodni ponad milion potomnych.Stomoxys cacitrans bolimuszka.Podobna do muchy domowej, ale ma teleskopow dug kujk. Jaja skada na nawozie koskim. Ok. 800 jaj. Rozwj larw 2-3 tygodnie, z poczwarki imago po 1 tygodniu. Cay rozwj ok.6 tygodni. Bardzo bolenie kuj. Ma znaczenie epidemiologiczne wglik, tularemia, T.evansi.Glossina palpalis; Glossina morsitans.Barwy szaro-brzowej. W spoczynku ich skrzyda noycowato zoone. Duga sterczca kujka. Wystpuj najczciej wzdu rzeka (G.palpalis) i na sawannach (G.morsitans). yworodne rodz larwy III stadium bardzo szybko przepoczwarzenie. Rozwj 6-8 tygodni.

RODZINA: CaliforridaeLucilia serricata.Naley do grupy much-plujek. Wywouj one choroby zwane muszycami (myiosis). Zielona (Lucilia caesar niebieska). Wypluwaj z odwoka jaja. Gwnie znaczenie w hodowli owiec. Z jaja ju po kilku godzinach temperaturze ok.25C wylgaj si larwy. Musz mie ran, w ktrej jest martwiejca tkanka. Zawlekaj drobnoustroje cige nadwaanie ran gboko uszkadzaj. Dawniej ich larwy hodowano sterylnie i wpuszczano w rany gangrenowe. Rozwj 4-6 tygodni. U owiec doskonae warunki ciepo, wilgotno, nie spadaj. Po strzyy, kastracjach, przypadkowych zranieniach, itp. Muszyce to choroby wywoane przez plujki, ale te larwy gzw na nietypowym ywicielu.

RODZINA: CimicidaeCimex lectularius pluskwa domowa. Ok.5 mm. Szeroka gowa, czuki, due oczy, kujka schowana pod gow. Sercowaty odwok, dwa brzuszne gruczoy zapachowe. Bardzo odporna na niekorzystne warunki. Ponad 3 miesice moe wytrzyma bez jedzenia. Atakuj noc z gry. Owad o przeobraeniu niezupenym. 6 stadiw larwalnych, 7 dorosy owad. Rozwj 1,5-2 miesice. Nie przenosz adnych chorb.

RODZINA: Mallophagea - wszoyG. pasoyty ptakw. Przeobraenie niezupene.1 Menopen gallinae u ptakw, Amblycera - moe ssa krew, ale tylko wynaczynion.2 Eomenacanthus straminemus ptaki, tez Amblycera, ale moe nakuwa.3 Columbicola columbae ptaki, Ischnocera wydzieliny naskrka, dziaa dranico.4 Bovicola bovis bydo, Ischnocera.5 Trichodectes canis psy, Ischnocera.U psw mog by i wszoy i wszy, u kotw tylko wszoy. Wszoy mae, do 3mm, spaszczone grzbieto-brzusznie (u abdzi ponad 5mm). Gowa zawsze szersza od tuowia. Koczyny krtkie, sabo wyksztacone ale bardzo szybko biegaj. ywi si wydzielinami skry, czasem te naskrkiem i krwi, a take wosami i pirami (ale to tylko dodatki). Nie maj oczu. Aparat gbowy gryzcy. Rozwj 4 tygodnie. U samic odwok wcity na kocu. Amblycera wyranie odgraniczony tuw i odwok; Ischnocera zronite. T.canis zwykle u modych, zaniedbanych psw.Objawy: ptaki si obdziobuj, ssaki drapi.

RODZINA: Anoplura - wszyWiksze, te spaszczone grzbieto-brzusznie, szaro-biae.1 Pediculus humanus humanus wesz gowowa.2 Pediculus humanus corporis s. vestimenti wesz odzieowa.3 Phtirus pubis wesz onowa.4 Linognathus setosus wesz psia.5 Haematopinus suis wesz wiska.Gowa wsza od tuowia, oczy, aparat gbowy kujco-sscy. Koczyny masywne, dobrze wyksztacone, ze szczypcami (pazur i wyrostek goleni), dziki nim powoli chodz wzdu wosw. Godne przemieszczaj si w d i ss krew. Rozwj: niezupeny. Jaja gnidy. Jak u wszow 3 stadia larwalne. Rozwj trwa 3 tygodnie. 1 i 2 mog przenosi Pasteurella, dur brzuszny i plamisty, gorczk okopow. Due.3 mae, okrge, pierwsza para ng sabo wyksztacona. Nie ma znaczenia epidemiologicznego.4 bardzo podobne do 1 troch mniejsza, szerszy odwok. U psw.5 najwiksza, do 5mm dugoci. W zaniedbanych chlewniach. Brzowa. Kujka po stronie brzusznej. Sercowaty odwok. Podejrzewa si j o przenoszenie woskowca rycy. Te objawy skrne swdzce grudki. U wi i dzikw.

RZD: Aphaniptera s. Syphonaptera - pchyCay rozwj (zupeny) poza ywicielem, w rodowisku zewntrznym. Spaszczone bocznie, brzowe. Zwarta budowa ciaa, owalny obrys. Niektre maj na gowie i pierwszym segmencie odwoka grzebienie z kolcw ctenidia. Samce odwok zagity do gry.1 Pulex irritans pcha ludzka.2 Tunga penetrans pcha przeskokowi.3 Ctenocephalides cati.4 Ctenocephalides canis.5 Xenopsylla cheopis pcha szczurza.S czsto wieloywicielowe. Znaczenie epidemiologiczne.1 1-2mm, bez kolcw. Aparat kujco-sscy. Pchy po zapodnieniu musz nassa si krwi. Skadaj ok.400-500 jaj w rodowisku zewntrznym. Po ok.1-2 tygodniach larwy I stadium. Potem II i III stadium i poczwarka. Larwy mog zaraa si tasiemcami (Diphylidium caninum). Poczwarka ma oprzd z kurzem i ziarnami piasku nie da si ich zauway. 2 te nie ma kolcw; mniejsza; ostro cita cz gowowa. Przenosi dum. Postaci dorose samic wgryzaj si pod skr ywiciela i tam rosn zmiany nawet wielkoci ziarna grochu. Pczniej, bo w ich odwoku ronie do kilku tysicy jaj. Zmiany krwawice, sczce si. Dobrze dziaa Ivomec pour on (ale w pocztkowym stadium)zwierzta domowe, dzikie, czowiek. 3 ma grzebienie i do tego cit cz gowow.4 grzebienie i wysklepiona cz gowowa.Rozwj pche zwykle ok.3 tygodni, ale gdy ze warunki to moe si wydua do 1 roku (1) lub 2 lat (4).