p pt literatuurgeschiedenis middeleeuwen en gouden eeuw
TRANSCRIPT
Literatuurgeschiedenisvier havo
MIDDELEEUWENGOUDEN EEUW
Tussentijd
• 400-1585 na Christus
• In 16e eeuw: bewondering voor klassieke oudheid (tijd van Griekse en Romeinse Rijk)
• In die 16e eeuw wilde men die tijd laten herleven: renaissance (wedergeboorte)
• Tijd tussen die klassieke oudheid en renaissance noemde men: een duistere tussentijd, de MIDDELEEUWEN
Macht van de kerk standenmaatschappij
• Paus zetelt in Rome• Latijn (oude taal van de Romeinen) blijft voertaal van de
kerk• Drie standen:• 1. geestelijken• 2. adel• 3. boeren• Deze standenmaatschappij veranderde langzamerhand
toen steden belangrijker werden• De burgerij kwam op• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20070618_fransere
volutie01
Boekproductie in de middeleeuwen
• Beroepsvertellers• Mondeling overgeleverde verhalen noemen we:
orale literatuur• Geschreven literatuur• Hebban alla vogala nestas hagunnan hinase hic
enda thu wat unbidat ghe nu• Alle vogels zijn met hun nesten begonnen,
behalve jij en ik. Waar wacht je op?• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2012061
8_hebban01
Ridders en kastelen
• Behoorde je tot de tweede stand (de adel), dan kon je ridder worden
• Vanaf ongeveer 1100: de eerste romans
• Verhalen in versvorm over ridders, geschreven in de taal van het volk
• Een populair genre was: ridderliteratuur
• Karelromans
• Arthurromans
Karel ende Elegast• Karelromans
• Karel de Grote: 768-814
• Ware gebeurtenissen, aangevuld met verzinsels
• Epische concentratie
• Karelromans: vrouwen spelen nauwelijks rol
• Trouw aan God en koning zijn belangrijke deugden
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_elegast01
Arthurromans• Koning Arthur staat centraal• Was er ooit wel een koning Arthur?• Verhalen komen uit Keltische geschiedenis• Kelten: oorspronkelijke bewoners van wat nu Engeland heet• Ze werden onderdrukt door Saksen• Ze vluchtten in de romantische verhalen van de ridders van
de Ronde Tafel en hun ideale koning Arthur• Queeste (zoektocht) speelt rol• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_arthur0
1• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_elegast0
1
Roman van Lancelot• Lancelot is een van de ridders
van de Ronde Tafel • Genovere: vrouw van koning
Arthur• Deze relatie was hoofs (niet
seksueel) • Graal: een schaal gebruikt
tijdens Laatste Avondmaal van Jezus en zijn twaalf apostelen
• Over koning Arthur en keizer Karel:
Middeleeuwen en renaissance
Oudheid Middeleeuwen
Re
nai
ssan
ce
verl
ich
tin
g
Ro
man
tie
k
Mo
de
rne
tij
d
0 500 1000 1500 2000
Middeleeuwen ongeveer van 500 tot 1550
Renaissance ongeveer van 1550 tot 1700
Voorhoofse en hoofse ridderromans
• Voorhoofs
• Lomp
• Oorlog
• Vechten
• Vrouw als…….
• Hoofs
• Elegant
• Liefde
• Praten
• Vrouw als
Hoofse liefde• Hoofs: zuiver, mooi, verfijnd, edel • Denk aan: Hoffelijk • Voorhoofs: lomp, lelijk, groef, boers, plat • Hoofse literatuur: verhalen waarin de hoofse
liefde tussen mannen en vrouwen wordt beschreven
• Liefde brengt het beste in de mens naar boven. Liefde is ook: lijden!
• In de hoofse liefde gaat het vooral over verlangen naar elkaar
De vrouw volgens de kerk
• Vrouw is ondergeschikt aan de man
• Middeleeuwse samenleving is een mannenmaatschappij
• Kerk waarschuwde voor de vrouw als verleidster
• Adam en Eva
• Vrouwen: heksen
• Zondebok http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050614_middeleeuwen01http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20040317_heksen01
De vrouw in de hoofse literatuur
• Troubadours bezongen de schoonheid en haar edele karakter van de vrouw
• Hoofse lyriek: Hendrik van Veldeke
• Hadewijch: mystieke gedichten
• Deze gaan over ervaringen die dichters hebben tijdens de eenwording met God en hoe je die kunt bereiken.
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_hadewijch01
Hoofse romans en hoofse verhalen
• Tristan en Isolde: hoofse roman in versvorm• Ferguut: combinatie ridderschap en liefde
(queeste) • Walewein: kent ook veel typische elementen van
de Arthurromans• Roman van de Roos: allegorie (liefde, verzet,
schaamte etc. treden op als mensen)• Korte hoofse verhalen: o.a. de Beatrijs• Caritas: geestelijke liefde • Amor: aardse liefde • http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2012061
8_beatrijs01
symboliek• In de middeleeuwen had bijna alles een
symbolische betekenis• Rozenstruik: liefde• Haas: lafheid• Getallen: • - 3: heilig, van God • - 2: gevaar, van de duivel• Kleuren:• - blauw: hemel, trouw• - zwart: duivel, kwaad• - wit: zuiverheid
Kloosterscholen
• Weinig kinderen gingen naar school
• Adellijke jongens gingen op zevenjarige leeftijd naar een kloosterschool
• Onderwijs in het Latijn
• Grammaticaonderwijs, boeken lezen van Ovidius, Seneca en Vergilius
• Bijbel
• Roe, zweep, houten lat
Universiteiten en stadsscholen
• Op de universiteiten kon je theologie, geneeskunde of rechten studeren
• Je werd onderwezen in de zeven vrije kunsten:
Grammatica, rhetorica, dialectica, arithmetica, geometrica, astrologia, musica
• Stadsscholen: toen steden groter werden, ontstonden er ook scholen voor de ‘gewone’ jongens (zoons van rijke burgers en stadsbestuurders)
• Jacob van Maerlant schrijft Der naturen bloemen in de volkstaal: het Middelnederlands
• Gaat ook over: eenhoorn, griffioen, feniks…..
De school van de praktijk• Bijna alle literatuur: boodschap• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/2005061
4_middeleeuwen07• Met de opkomst van de steden ontstond er
literatuur waarvan ook gewone burgers iets konden opsteken
• doel was: de lezers onderwijzen. • Jacob van Maerlant: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_maerlant01
Geestelijke en wereldlijke didactische literatuur
• Oudste didactische teksten in volkstaal: heiligenlevens• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20030623_klo
oster01• Franciscus van Assisi • http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20070901_dier
endag01• Legenden• Sint-Nicolaas • Marialegenden• De Beatrijs• Wereldlijke didactische literatuur: o.a. de Reinaert
Gouden eeuw
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20111208_wilhelmusvannassauwe01
• Philips II en het ‘Grote Roomsche Rijk’
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20050127_beeldenstorm01
• Vervolging van de protestanten
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20071107_luther01
Rijkdom en armoede
• De Verenigde Oost-Indische Compagnie werd opgericht
• Levendige handel
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20061219_voc03
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20111130_slavenschepen01
• Het verschil tussen rijk en arm was groot.
Republiek der Verenigde Nederlanden
• 1648
• De Republiek werd bestuurd door de Staten Generaal
• Oorlog met Engeland
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20071126_deruyter01
• In 1672 kwam er een einde aan de voorspoed
Kijk op de wereld
Middeleeuwen
• Theocentrisch wereldbeeld
• Geen wetenschap interpreteren Bijbel / vertalen Gods boodschap
• ‘Memento mori’ denk eraan dat je zult sterven
• Gemeenschapskunst anonieme werken / schrijver onbelangrijk
Renaissance
• Antroposofisch wereldbeeld
• Opkomst wetenschap humanisme
• ‘Carpe diem’ pluk de dag
• Individuelere kunst schrijver uit persoonlijke gevoelens en ideeën
Renaissance
Renaissance: wedergeboorte
Nieuwe belangstelling voor de Griekse en Romeinse cultuur uit de klassieke oudheid
De beweging ontstond rond 1300 in Italië
In Nederland: in 16e eeuw op gang, hoogtepunt in 17e eeuw
boekdrukkunst
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20111208_erasmus01
• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20120618_boekdruk01
• Homo universalis
• Constantijn Huygens
• Humanist: Erasmus
• Lof der zotheid
P.C.Hooft• P.C. Hooft: 1581-1647• Muiderkring• Tragedies• Komedies (o.a. Warenar)• Literatuur was ‘ter lering ende vermaak’• http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20111212_bredero
enhooftmakennieuwtheater01• Joost van den Vondel : Gijsbrecht van Aemstel (1638-1969 /
2012) http://www.youtube.com/watch?v=EwtlbSN26hA• Begrippen: translatio, imitatio, aemulatio• Aemulatio: verbeteren tot verhalen met een christelijke
boodschap
Vondel, Hooft, Bredero en Cats
• Gerbrand Adriaensz . Bredero: o.a. Klucht van de koe• Jacob Cats: veel uitdrukkingen van hem gebruiken we
nu nog. Bijvoorbeeld: haastige spoed is zelden goed. • http://www.youtube.com/watch?v=5r9oExVAHGk (P.C.
Hooft)• http://www.youtube.com/watch?v=vCUa7ohRSjM (
Joost van den Vondel) • http://www.youtube.com/watch?v=iIXB4bH4ChA
(Bredero)• http://www.youtube.com/watch?v=2ch1qFtAcc0
(Jacob Cats)
Vondel
• http://www.youtube.com/watch?v=no-VA5V28Z8
• https://www.youtube.com/watch?v=EwtlbSN26hA