p-2014 wielkośćgospodarstwa a obszar gospodarstwa -typy...
TRANSCRIPT
Wielkość gospodarstwaa obszar gospodarstwa
- typy gospodarstw rolnych
prof. dr hab. prof. dr hab. WiesWiesłław Musiaaw Musiałł
1
P-2014
Zmieniające się otoczenie społeczno-gospodarcze rolnictwa sprawia że wieś i rolnictwo ulega stopniowo przeobrażeniu które polega głównie na: powiększaniu skali produkcji
(koncentracji) specjalizacji produkcji kooperacji (współpracy)
W potocznym znaczeniu wielkośćgospodarstwa najczęściej kojarzona jest z jego zasobami ziemi.
2
Nie jest to jednak miarą dobra, gdyż mogąbyć np. następujące relacje:
A. gospodarstwa o powierzchni 2hazatrudniające 10 osób i o produkcji towarowej 2 mln zł (np. szklarnia)
B. gospodarstwa o powierzchni 200ha, które dają pracę tylko przez 2 miesiące dla 2 pracowników i np. dochody na 1ha 200zł(np. produkujące zboże).
C. gospodarstwo o pow. 20 ha dające prace i dochody dla 2 osób
3
Ważny jest więc tu poziom intensywności organizacji i intensywności produkcji*.
Jednak potencjał ekonomiczny gospodarstwa tworzą trzy podstawowe czynniki produkcji:
↘ ziemia,↘ praca, ↘ kapitał.
4
*) intensywność w ekonomice to kolejne wykłady
Miary wielkości gospodarstwa w:
1. Pomiar poprzez produkcję towarowąStany Zjednoczone (USA) –pomiar (i podział na grupy) gospodarstw dokonuje się tu na podstawie rocznego przychodu (sprzedaży rocznej)
5
np. sprzedaż do 250 000 $ to gospodarstwa małe
Miara ta zależna jest od: ceny zbytu produktów finalnych jest mało przydatna w porównaniach
międzynarodowych jeżeli miarą produkcji jest sprzedaż
brutto to błędy w ocenie mogą byćznaczne (np. na fermie produkującej np. trzodę na kupnych paszach).
6
Stąd też wielkość gospodarstw określa siętakże na podstawie posiadanych przez nie czynników produkcji zwłaszcza kapitału dylematy dotyczą: czy mierzyć tylko kapitał własny (ziemie,
budynki, maszyny), czy także obcy (kredyty)
grunty własne, czy także dzierżawne
7
2. Jednostka holenderska wielkości gospodarstwa
Wielkość gospodarstwa mierzona jest w standardowych jednostkach gospodarczych tj. wartość produkcji czystej netto* wytworzonej w gospodarstwie o typowych warunkach produkcji (Jest to jednostka zbliżona do ESU)
8
*)Produkcja czysta to wartość wytworzonych produktów pomniejszono o zakup produktów zużytych do produkcji (np. pasz kupnych, nawozów, pestycydów i najmniej siły roboczej)
3. Jednostka Brytyjska (SMD – Standard Man-Dey)
Wyraża ona nakłady pracy jakie sąpotrzebne do prowadzenia gospodarstwa o określonej wielkości.
Większe gospodarstwo ma większe zapotrzebowanie na prace stąd teżwyższa jest wartość SMD.
9
10
Stąd wyodrębnia się:
gospodarstwa oparte o pracę własną wynajmujące pracowników
sezonowych wynajmujące 1-2 pracowników
stałych …
Gospodarstwa klasyfikowane są według wielkości ekonomicznej typu rolniczego (organizacji formalnej) powierzchni użytków rolnych (kryterium
pomocnicze)
W 1985 Komisja Europejska ustanowiła obowiązującą obecnie typologie gospodarstw a w 2009 zasady te znowelizowała
11
Europejska Jednostka Wielkości (ESU) –obowiązuje w krajach UE wyrażona jest w euro jest oparta o standardową nadwyżkę
bezpośrednią stanowi on różnicę pomiędzy wartością
produkcji końcowej (potencjalnie towarowej) a kosztami zmiennymi bezpośrednimi danej działalności
dla każdego gospodarstwa sumuje sięstandardowe nadwyżki wszystkich prowadzonych w nim działalności
12
Standardowa nadwyżką bezpośredniąoblicza się wg schematu
Standardowa nadwyżka
bezpośrednia SGM
Koszty bezpośrednie
tej działalności
=
Wartośćprodukcji
potencjalnie towarowej danej
działalności
14
Nadwyżki bezpośrednie oblicza się na podstawie danych empirycznych w gospodarstwach prowadzących rachunkowośćWartość produkcji danej działalności rolniczej (np. żywca, mleka) oblicza się:
wg cen sprzedaży „loco gospodarstwa” dolicza się subsydia odejmuje wartości zakupionych
zwierząt do chowu
15
Koszty bezpośrednie muszą spełniać trzy kryteria:
można je bez żadnej wątpliwości zaliczyćdo określonej działalności
ich wielkość ma proporcjonalny związek ze skalą produkcji
mają bezpośredni wpływ na wielkośćprodukcji
16
Do kosztów bezpośrednich nie zaliczamy:
kosztów pracy eksploatacji maszyn i
budynków i ich amortyzacji zakupionych usług
Standardowa nadwyżka bezpośrednia (SGM) po pierwsze odnoszona jest do:
1 ha uprawy 1 sztuki zwierzęcia
17
W efekcie SGM obliczana jest jako suma standardowych nadwyżek bezpośrednich różnych działalności całego gospodarstwa
SGM
Standardowe koszty
bezpośrednie całego
gospodarstwa
= -
Standardowa produkcja
potencjalnie towarowa całego
gospodarstwa
Standardowa nadwyżka bezpośrednia (SGM) oblicza się w ujednolicony sposób dlawszystkich gospodarstw w regionie !
18
Pozwala to eliminować różnice technologiczne i produkcyjne poszczególnych gospodarstw
Umożliwia jednocześnie, znając powierzchnie upraw i liczbęużytkowanych zwierząt ustalićwielkość ekonomiczną i typ organizacji gospodarstwa (bez znajomości zapisów księgowych)
19
Na podstawie podobieństwa warunków przyrodniczych ekonomicznych i stosowanych technologii produkcji wyodrębniono w Polsce 4 regiony dla których oblicza się SGM
20
Do obliczeń – celem eliminacji wpływu zmian metorologicznych w danym roku oraz zmian cen produktów i środków produkcji – przyjmuje sięśrednie dane z trzech lat !
Na tym właśnie polega standaryzacjanadwyżki bezpośredniej
Nadwyżki są obliczane dla każdego regionu statystycznego i dla każdej prowadzonej działalności (1 ha, 1 sztuka)
21
W UE do obliczeń SGM przyjmuje się 124 działalności (faktycznie produktów)
Tę sumę dzieli się przez wartości europejskiej jednostki wielkościwynoszącą 1200 EURO i otrzymujemy europejską wielkość gospodarstwa ESU(European Size Unit)
22
Wielkość ekonomiczna gospodarstwa jest określana sumą standardowych nadwyżek bezpośrednich (SGM) wszystkich działalności występujących w gospodarstwie
Klasy wielkości ekonomicznej gospodarstw rolnych używane w typologii UE
Klasa wielkości ekonomicznej Wielkość w ESU Nazewnictwo klas wielkości
stosowane od 1983/84
I < 2Bardzo małe
II 2 - < 4III 4 - < 6
MałeIV 6 - < 8V 8 - < 12
Średnio małeVI 12 - < 16VII 16 - < 40 Średnio dużeVIII 40 - < 100 DużeIX 100 - < 250
Bardzo dużeX 250 i więcej
23
Wyliczenie wielkości ekonomicznej gospodarstw rolnych przeprowadza się na podstawie „Regionalnych współczynników Standardowych Nadwyżek Bezpośrednich –SGM „2000” dla produktów roślinnych i zwierzęcych, które zostały opracowane przez Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB w Warszawie
24
25
W latach 2010-2012 obowiązywało równolegle liczenie i wielkości ekonomicznej SO i wielkości ekonomicznej w ESU
Nowa metoda określania wielkości ekonomicznej w UE obowiązuje od 2010 r. Wielkość tą oblicza się na podstawie wartości produkcji wyrażonej we EURO
Od 2013 r. na obszarze UE liczy sięcałkowita standardowa produkcje gospodarstwa (SO)
26
Przyczyny zmian;
W latach 1989-2006 nastąpiło wyraźne zwiększenie kosztów wytwarzania jednostki wartości produkcji rolniczej na obszarze Unii Europejskiej z powodu;
Nadwyżki bezpośrednie niektórych produktów (mierzone w ESU) miały wartości ujemne
27
Stąd dla potrzeb klasyfikacji gospodarstw według standardowej wielkości ekonomicznej gospodarstwa europejską jednostkę wielkości (ESU), zamieniono na kryterium standardowej produkcji (SO) (Standard Output) wyrażonej w europejskiej jednostce monetarnej tj. bezpośrednio w euro (EURO)
28
Standardowa Produkcja (SO) (z ang. Standard Output) jest to średnia z 5 lat wartośćprodukcji określonej działalności produkcji roślinnej lub zwierzęcej uzyskiwana z 1 ha lub od 1 zwierzęcia w ciągu 1 roku, w przeciętnych dla danego regionu warunkach produkcyjnych.
Wartość produkcji wyraża się w EURO bez dopłat do produkcji
Schemat porównujący metodę obliczania SGM i SO:
Standardowa Nadwyżka Wartość produkcji Bezpośrednia (Standard = głównej i ubocznej – koszty Gross Margin) bezpośrednie + dopłaty
bezpośrednie
• Standardowa Produkcja = Wartość produkcji głównej i (Standard Output) ubocznej
• W Polsce wyodrębnione 4 regiony dla których obliczało sięStandardową Nadwyżkę Bezpośrednią a obecnie Standardową Produkcję pozostały bez zmian.
29
30
Ustalono nowe klasy wielkości ekonomicznej gospodarstw określane liczbowo (1-14) i w euro jako wartośćprodukcji i gospodarstwa
Nazwa działalności Jednostka miary SGM SO Relacja SO/SGM
Pszenica
zwyczajna i orkisz
zł/ha 1214,05 1482,80 1,22
Ziemniaki zł/ha 4782,07 5972,75 1,25
Buraki cukrowe zł/ha 5216,84 6602,51 1,27
Rzepa i rzepik zł/ha 1655,80 2073,64 1,25
Sady i plantacje
roślin
jagodowych
zł/ha 4866,30 6464,72 1,33
Krowy mleczne zł/szt 1907,81 3861,62 2,02
Lochy o wadze 50
kg i więcej
zł/szt 1412,36 1978,81 1,40
Kury nioski zł/100 szt 225,15 4635,41 20,60
31
Wybrane współczynniki SGM i SO i ich relacja dla regionu Małopolska i Podgórze (w zł na ha lub na sztukę)
NazwaStara klasyfikacja Nowa klasyfikacja
W EURO W ESU W EURO
Bardzo małe 1 Poniżej 2400 Poniżej 2 1 Do 2 000
22400 - 4800 2 - 4
2 2 000 – 4 000
3 4 000 – 8 000
Małe 3 4800 - 7200 4 - 6 4 8 000 – 15 000
4 7200 - 9600 6 – 8 5 15 000 – 25 000
Średnio małe 5 9600 – 14 400 8 - 12 6 25 000 – 50 0006 14400 - 19200 12 - 16
Średnio duże 7 19200 - 48000 16 - 40 7 50 000 – 100 000
Duże 848000 - 120000 40 - 100
8 100 000 – 250 000
9 250 000 – 500 000
Bardzo duże 9120000 - 300000 100 - 250
10 500 000 – 750 000
11 750 000 – 1 000 000
10
Pow. 300000 Pow. 250
12 1 000 000 – 1 500 000
13 1 500 000 – 3 000 000
14 Powyżej 3 000 00032
Klasy wielkości ekonomicznej gospodarstw rolnych w typologii UE
!
Formalna klasyfikacja gospodarstw rolnych - typ rolniczy gospodarstwa
Jest określany na podstawie udziału poszczególnych działalności w tworzeniu ogólnej wartości standardowej nadwyżki bezpośredniej (SGM) w gospodarstwie
Gospodarstwa, w których udział jednego typu działalności przekracza 2/3 łącznej SGM nazywane są jednokierunkowymi (specjalistycznymi)
33
Gospodarstwa, w których udział dwóch typów działalności zawiera się w przedziale od 1/3 łącznego SGM do 2/3 łącznego SGM nazywane są „dwubiegunowymi”(dwukierunkowymi)
Gospodarstwa w których żaden z typów działalności nie przekracza 1/3 SGM sąokreślane jako „mieszane”
34
8 typów ogólnych i grupę gospodarstw niesklasyfikowanych
17 typów podstawowych 50 typów szczegółowych
W zależności od pożądanego stopnia dokładności, typy rolnicze gospodarstw sądzielone na:
35
Typy rolnicze ogólne gospodarstw rolniczych w typologii Unii Europejskiej
Nr typu Nazwa typu rolniczego
1
Specjalizujące się w uprawach polowych:zboża, strączkowe łącznie z mieszankami zbóż z roślinami strączkowymi, ziemniaki, buraki cukrowe, pastewne okopowe i krzyżowe, rośliny przemysłowe, warzywa, melony i truskawki w uprawie polowej, rośliny paszowe, uprawy nasienne i sadzonki, ziemia odłogowana
2
Specjalizujące się w uprawach ogrodniczych:warzywa, melony i truskawki w uprawie polowej - ogrody towarowe, warzywa, melony i truskawki w uprawie pod osłonami, kwiaty i rośliny ozdobne w uprawie polowej, kwiaty i rośliny ozdobne w uprawie pod osłonami, grzyby
36
Nr typu Nazwa typu rolniczego
3
Specjalizujące się w uprawach trwałych: plantacje drzew i krzewów owocowych, winnice, szkółki drzew i krzewów owocowych, ozdobnych i leśnych, pozostałe uprawy trwałe (np. wiklina), uprawy trwałe pod osłonami
4Specjalizujące się w chowie zwierząt żywionych w systemie wypasowym:konie, bydło, owce, kozy oraz łąki i pastwiska
5Specjalizujące się w chowie zwierząt żywionych paszami treściwymi:trzoda chlewna, drób, króliki (samice)
6 Różne uprawy, łącznie7 Różne zwierzęta, łącznie8 Różne uprawy i zwierzęta, łącznie9 Gospodarstwa niesklasyfikowane
37
Przykład
Kod Rodzaj typu Nazwa typu rolniczego
5 ogólny
Gospodarstwa specjalizujące się w chowie zwierząt żywionych paszami treściwymi
51 podstawowy Chów trzody chlewnej
511 szczegółowy Chów loch
38
39
W krajach UE istnieje duże zróżnicowanie gospodarstw w zakresie wielkości ekonomicznej dla poszczególnych typów produkcyjnych
Udział gospodarstw specjalizujących się w uprawach polowych
Do 2 tys. € SO pow. 500 tys. € SO
Polska 54,7 % 0,1 %
Wielka Brytania 19,8 % 3,3 %
Niemcy 1,1 % 0,1 %
Czechy 5,9 % 6,4 %
UE-27 54,2 % 0,4%