VII KARAKTERISTIČNI FAKTORI POSLOVANJA

1. Sredstva u preduzeću

Klasifikacija sredstava vrši se prema sljedećim kriterijumima: proizvodnoj funkciji (N,R,P,Rt, Nt), namjeni korišćenja (osnovna sredstva, sredstva rezervi, sredstva za finansiranje investicija), izvoru obezbjeđenja (sredstva sa i bez obaveze vraćanja).

N-R...P...Nt (N – novac za nabavku materijala, pogonske energije i drugo neophodno za izvršenje transportnog zadatka; R – materijal, pogonska energija, potrebna sredstva rada i slično neophodno za proizvodnju određene transportne ili PTT usluge; P – proizvodnja transportne ili PTT usluge; Nt – novac dobijen prodajom transportne ili PTT usluge.

Odnos N i Nt može biti: Nt>N – preduzeće posluje rentabilno i ima obezbijeđenu proširenu reprodukciju; Nt=N – preduzeće posluje na granici rentabiliteta obezbijeđena je samo prosta reprodukcija; Nt<N – preduzeće posluje sa gubitkom.

Osnovna sredstva su sredstva koja se postepeno troše u procesu reprodukcije odnosno prenose svoju vrijednost na nove proizvode ili usluge, a reprodukuju se u dužem vremenskom periodu.

Obrtna sredstva predstavljaju sredstva koja se u procesu reprodukcije troše odjednom. Ova sredstva se nalaze u stalnom kruženju i promjeni oblika N-R.

Sredstva bez obaveze vraćanja predstavljaju sredstva koja se obezbjeđuju: aktom o osnivanju preduzeća (početna osnovna i obrtna sredstva), izdvajanjem iz dobiti za finansiranje investicija, kompenzacijama ili prenosom osnovnih sredstava iz drugih preduzeća.

Sredstva sa obavezom vraćanja obuhvataju: bankarska sredstva koja se dobijaju od domaćih ili inostranih banaka, privremeno kreditiranje privrednih organizacija ili uzimanje u zakup osnovnih sredstava od drugih organizacija (teretna i putnička kola stranih željeznica).

Osnovna sredstva obuhvataju stvari, određena prava i novčana sredstva namijenjena za prostu i proširenu reprodukciju osnovnih sredstava. Osnovna sredstva u reprodukciji prolaze kroz sljedeće faze: u početnom novčanom obliku (sredstva za nabavku), u početnom robnom obliku (faza izgradnje objekata), u tehnološkom obliku (mašine, transportna sredstva), u završnom robnom obliku, u završnom novčanom obliku.

Razlika između osnovnih sredstava i sredstava za rad je u tome što su osnovna sredstava širi pojam, a sredstva za rad su dio osnovnih sredstava. Osnovne karakteristike sredstava za rad: u procesu proizvodnje se ne mijenjaju, ne ulaze materijalno u novi proizvod niti se troše u cjelosti u procesu proizvodnje; služe za više proizvodnih procesa; prenose svoju vrijednost na nove proizvode i usluge postepeno; period reprodukcije izražen kroz amortizaciju je prilično dug.

Prema stepenu korištenja osnovna sredstva se dijele: aktivna OS, OS izvan upotrebe, OS u izgradnji ili izradi.

OS se dijele na sljedeće vrste: stvari sposobne da funkcionišu kao sredstva rada (zemljište koje služi u privredne svrhe, građevinski objekti, sredstva za rad: mašine, postrojenja, uređaje, alate, transportna sredstva); stvari koje ne funkcionišu kao sredstva za rad ali su u tom smislu namijenjene (građevinski objekti u izgradnji, sredstva za rad u montaži); prava koja sačinjavaju osnovna sredstva (patenti, licence, prava na tuđim osnovnim sredstvima, prava iz zajedničkih ulaganja); novčana sredstva namijenjena za nabavku ili izradu osnovnih sredstava (obračunate i uplaćene amortizacije za zamjenu rashodavanih OS, novčana

sredstva izdvojena iz dobiti za finansiranje proširene reprodukcije; naplaćeno osiguranje za upropašćeno ili oštećeno transportno sredstvo).

Vrijednost sredstava za rad: nabavna vrijednost (čini ju prodajna cijena po fakturi uvećana za troškove montaže i sve druge troškove do momenta stavljanja sredstva za rad u proces rada); sadašnja vrijednost (razlika između nabavne vrijednosti i knjigovodstveno otpisane vrijednosti uslijed tehničke i ekonomske zastarjelosti ili korištenja sredstva); reprodukciona vrijednost (vrijednost koju bi sredstva imala na onaj dan procjene da su nova).

Amortizacija osnovnih sredstava: pod amortizacijom OS podrazumijeva se onaj dio vrijednosti sredstava koji je prenijet na novu proizvodnju usluga i koji se akumulira u novčanom obliku a služi za zamjenu dotrajalog sredstva. Fizičko trošenje sredstva za rad može biti: prirodno trošenje izazvano prirodnim pojavama, funkcionalno trošenje u procesu rada, oštećenje sredstva za rad – lomovi, kvarovi. Ekonomsko trošenje se javlja kao posljedica naučno-tehnološkog progresa, koji dovodi do promjene u uslovima privređivanja uvođenjem u proces proizvodnje savremenih sredstava i metoda rada.

Amortizacija se izdvaja godišnje i taj godišnji iznos se zove amortizaciona kvota. Predstavlja vrijednost sredstava za rad prenesenu u toku godine na nove proizvode. Sistemi amortizacije su: vremenski, funkcionalni, kombinovani vremensko-funkcionalni, ekonomski.

Vremenski sistem amortizacije: zasniva se na vijeku trajanja OS pri normalnom intenzitetu korišćenja. Jedan od osnovnih problema ovog sistema je utvrđivanje vijek trajanja OS. Optimalan vijek trajanja je u tački

presjeka krive troškova amortizacije i troškova investicionog održavanja. A=V −O

q (A-godišnji iznos amortizacije; V-vrijednost sredstva rada u Nj; O-ostatak vrijednosti u momentu rashodavanja dotrajalog sredstva rada; q-vijek trajanja sredstva rada). Kod sistema vremenske amortizacije primjenjuju se sljedeće metode: ravnomjerna, progresivna i degresivna. Prednosti vremenskog sistema obračuna amortizacije: jednostavan je postupak obračuna; godišnji obračun amortizacije se vrši bez obzira na intenzitet korištenja sredstva, što omogućuje da sredstvo rada ima punu vrijednost; stimulativan je za povećanje obima proizvodnje s obzirom da je amortizacija fiksan trošak i da opada po jedinici proizvoda. Nedostaci: godišnji iznos amortizacije nije adekvatan trošenju sredstva rada, problem utvrđivanja vijeka trajanja sredstva rada.

Funkcionalni sistem amortizacije: bazira se na prosječnom intenzitetu korištenju sredstva rada. Aq=V−O

Q(Aq-amortizacija po jedinici korisnog učinka, V-vrijednost sredstva rada, O-neotpisana vrijednost sredstva

rada, Q-koristan učinak u procijenjenom vijeku trajanja. A=AqxQ ' (A-godišnji iznos aamortizacije, Q'-koristan učinak ostvaren u toku godine). Prednosti: iznos obračunate amortizacije je srazmjeran korištenju sredstva za rad, amortizacija je proporcionalan trošak. Nedostaci: amortizacije se zaračunava samo za ostvarene učinke iako se sredstvo troši i kada ne radi uslijed vremenskih neprilika; ne djeluje stimulativno na povećanje obima proizvodnje, problem svakodnevnog evidentiranja učinka.

Ekonomska amortizacija: podarzumijeva se obračunata amortizacija koja omogućuje optimalnu zamjenu sredstava za rad poštujući kriterijume fizičkog i ekonomskog zastarjevanja.

2. Troškovi

Troškovi se mogu posmatrati sa 3 aspekta: 1. Preduzeća u saobraćaju koja proizvode transportnu uslugu, gdje su transportni troškovi ukupni troškovi organizacije za proizvodnju te usluge; 2. Preduzeća korisnika transportnih usluga, za koje transportni troškovi predstavljaju ukupne novčane izdatke koje plaćaju

organizacijama u saobraćaju za izvršenje određenog transporta; 3. Društvene zajednice gdje transportni troškovi predstavljaju ukupnu vrijednost transportne usluge.

Transportni troškovi se dijele prema sljedećim kriterijumima: 1. Prema elementima proizvodnje (troškovi materijala, troškovi sredstava za rad, troškovi radne snage); 2. Prema stepenu učešća u transportnom procesu (prevozni i režijski troškovi); 3. Prema mjestu nastanka (početno-završni i troškovi čistog prevoza); 4. Prema nosiocima troškova (troškovi putničkog i robnog saobraćaja); 5. Prema stepenu korišćenja kapaciteta (fiksni i varijabilni troškovi); 6. Prema načinu utvrđivanja (stvarni, planski i standardni troškovi); 7. Prema složenosti (jednostavni i složeni), 8. Prema ukupnosti (ukupni i prosječni troškovi).

Troškovi materijala predstavljaju novčani izraz utrošaka pogonskog goriva, električne energije i pomoćnog materijala koji se utroše u transportnom procesu. Osnovne vrste troškova materijala su: 1. Troškovi pogonskog goriva i električne energije, 2. Troškovi materijala za održavanje sredstava za rad, 3. Troškovi materijala koji se troši u organizacionim jedinicama za pripremu organizacije prevoza, 4. Materijalni troškovi režije pogona, 5. Materijalni troškovi režije uprave.

Troškovi sredstava za rad: troškovi infrastrukture; pod infrastrukturom podrazumijevamo skup stabilnih postrojenja i uređaja nezavisnih od funkcionisanja transportera. Infrastruktura obuhvata: sve saobraćajnice, poslovne zgrade koje služe za organizovanje i izvršenje transportnog procesa, stabilna postrojenja i uređaje na saobraćajnicama i drugim saobraćajnim objektima. Troškovi infrastrukture i njihovo učešće u cijeni koštanja transportne ili PTT usluge zavisi od vrste saobraćajne grane.

Troškovi transportnih sredstava: čine ih troškovi amortizacije, investicionog održavanja, tekućeg održavanja i ostali troškovi kao što su osiguranje, razni doprinosi... troškovi amortizacije predstavljaju dio prenijete vrijednosti sredstva za rad na transportnu uslugu u transportnom procesu. Troškovi investicionog održavanja zavise od količine, vrste, strukture i vijeka trajanja transportnih sredstava. Troškovi tekućeg održavanja predstavljaju troškove redovnog održavanja, kao i one nastale uslijed kvarova i lomova.

Troškovi rada predstavljaju reprodukcionu vrijednost utroška radne snage. Oni obuhvataju sva primanja radnika, i dijele se na: ukalkulisane zarade radnika (pored zarade za ostvarene učinke obuhvataju i prisutnost na radnim mjestima i zarade za plaćeni godišnji odmor, prekovremeni rad...); posebna primanja radnika (terenski dodaci, kilometraža, topli obrok...). kategorije složenosti rada su: nekvalifikovani – prosti rad, polukvalifikovani, kvalifikovani i visokokvalifikovani rad.

Troškovi prema stepenu učešća u transportnom procesu: prevozni troškovi su oni troškovi koji su neposredno vezani za prevoz (gorivo, mazivo, gume); u režijske troškove spadaju oni koji nisu direktno vezani za proces prevoza, kao što su: troškovi zarada administrativnog osoblja, pristaništa, aerodroma i sl.

Troškovi prema mjestu nastanka: početno-završni troškovi nastaju u organizacionim jedinicama gdje počinje i gdje se završava transportni proces i obuhvataju sve troškove neophodne za izvršenje poslova i zadataka prijema, otpravljanja putnika i robe... Početno-završni troškovi su konstantni bez obzira na dužinu prevoza, dok troškovi čistog prevoza zavise od dužine prevoza.

Troškovi prema njihovim nosiocima: podjela troškova na robni i putnički je značajna za preduzeća koja se u svom poslovanju bave prevozom putnika i robe. U različitim granama saobraćaja postoje organizacije za prevoz robe, prevoz putnika ili prevoz robe i putnika zajedno. Podjela troškova na putnički i robni saobraćaj je značajna zbog: 1. Pravilnog formiranja cijena po vrstama transportnih usluga; 2. Politike investiranja i modernizacije ili izgradnje saobraćajnica; 3. Utvrđivanja rentabilnosti poslovanja preduzeća; 4. Sagledavanje razvojne politike, unapređenja transporta...

Troškovi prema stepenu korištenja kapaciteta: 1. Nezavisni od obima prevoza – obuhvataju one troškove koji su fiksni za postojeći kapacitet, odnosno ne zavise od obima proizvodnje (troškovi amortizacije obračunati po vremenskom sistemu, zarade administrativnog osoblja). Po svom karakteru mogu biti nezavisni – fiksni i relativno nezavisni – relativno fiksni (konstantni u pojedinim zonama korištenja). 2. Zavisni od obima prevoza – troškovi koji se mijenjaju u zavisnosti od promjene obima saobraćaja (pogonsko gorivo, električna energija, auto-gume...). Dijele se na proporcionalne (rastu proporcionalno sa porastom obima prevoza, a smanjuju se proporcionalno njegovom smanjenju), degresivne (rastu sa porastom obima prevoza, ali nešto sporije), progresivne (rastu brže od obima prevoza).

Cijena koštanja: predstavlja ukupne troškove proizvodnje transportne ili PTT usluge. Na cijenu koštanja i na troškove utiču sljedeći faktori: 1. Tehničko-tehnološki nivo i struktura transportnih kapaciteta i saobraćajne infrastrukture; 2. Cijena na tržištu transportnih sredstava, pogonske energije, materijala; 3. Broj i struktura zaposlenih kadrova; 4. Stepen zaposlenosti transportnih kapaciteta i kadrova; 5. Red vožnje, plovidbe,

letenja; 6. Tehnološki proces; 7. Odnos bruto i neto rada u procesu prevoza. C k=Cm+C s+Cr (Ck- cijena koštanja, Cm-troškovi materijala, Cs- troškovi sredstava. Cr-troškovi rada).

3. Dobit

Dobit predstavlja novostvorenu vrijednost u procesu reprodukcije koja se realizuje razmjenom proizvoda i usluga. Funkcije dobiti su: 1. Materijalni osnov za efikasno poslovanje i razvoj preduzeća; 2. Pokazatelj uspješnosti poslovanja preduzeća; 3. Osnovni izvor sredstava za zadovoljavanje ličnih, zajedničkih i opštih potreba; 4. Baza za udruživanje rada i sredstava sa drugim organizacijama. P=R-C (P-dobit; R-prihod; C-troškovi). Kada se dobit umanji za poreze i doprinose dobija se neto dobit.

Faktori od kojih zavisi veličina dobiti: veličina dobiti najprije zavisi od veličine ukupnog prihoda i ukupnih troškova. Na dobit utiče veliki broj internih i eksternih faktora: tržište, institucionalni uslovi, naučno-tehnološki progres, stanje međunarodnih ekonomskih i političkih odnosa, ostvareni obim transportnih ili PTT usluga, racionalno korištenje transportnih kapaciteta, efikasno korištenje obrtnih sredstava, cijena koštanja, broj i struktura postojećih kadrova, stimulativnost sistema raspodjele zarade, organizacija rada u preduzeću, nivo razvijenosti i organizovanosti.

Sistem mjerenja rezulatat rada: pod rezultatima rada podrazumijeva se uspješnost ostvarenja određenih razvojnih ciljeva. Razultati rada mogu biti: materijalni, razvoj društvenih odnosa u preduzeću, doprinos društvenom razvoju. Materijalni rezultati rada se dijele na kvantitativne (izražavaju se preko izlaznih elemenata procesa rada: fizičkog obima prevoza robe i putnika Q; prihoda R; dobiti P), kvalitativne (zavise od izlaznih i ulaznih elemenata u proces rada).

Mjerenje fizičkog obima prevoza: fizički obim može se izražavati: naturalnim jedinicama mjera – naturalna metoda (količina tona prevezene robe, broj prevezenih putnika, putnički km), vrijednosnim pokazateljima – vrijednosna metoda i časovima potrebnog rada – radna metoda. Na veličinu fizičkog obima rezultata utiču: 1. Potreba za transportnom ili PTT uslugom; 2. Tehničko-tehnološki nivo transportnih kapaciteta; 3. Broj i kadrovska struktura postojećih kadrova; 4. Racionalno korištenje transportnih sredstava i kadrova; 5. Kvalitet transportne ili PTT usluge; 6. Izvršeni fizički obim individualnih rezultata rada.

V 5.1. i 5.2. ERP SISTEM

ERP (Enterprise Resource Planning) – sistemi za planiranje resursa preduzeća. ERP programi su fleksibilni informacioni sistemi koji se lako prilagođavaju potrebama konkretnog klijenta i odgovaraju na zahtjeve kako proizvodnih i trgovačkih preduzeća najrazličitijih predmeta djelatnosti tako i preduzeća u sferi pružanja usluga. Razlozi za uvođenje ERP sistema: 1. Objedinjavanje finansijskih podataka; 2. Standardizacija proizvodnih procesa; 3. Standardizacija podataka o kadrovima.

Osnovne funkcije koje ERP sistem obezbjeđuje finansijskom menadžmentu su: 1. Brzo i efikasno reagovanje na promjenjive tržišne zahtjeve; 2. Kompletno obuhvatanje svih finansijskih operacija u preduzeću; 3. Optimizacija finansijskih procesa; 4. Korištenje prednosti ekonomije obima; 5. Primjenom elektronskih finansija poboljšavaju se komercijalni rezultati.

Tipičan projekat implementacije ERP sistema sastoji se od 6 faza: 1. Priprema projekta (odlučuje se koji će resursi biti potrebni da bi se proces implementacije ERP sistema završio do određenog vremena i u okviru planiranog budžeta); 2. Prikupljanje poslovnih zahtjeva i dokumentovanje poslovnih procesa (ERP tim određuje način na koji će se odvijati poslovanje nakon početka korištenja ERP sistema, kao i način funkcionisanja samog ERP sistema); 3. Konfiguracija sistema (faza koja se nakon modelovanja poslovnih procesa i prikupljanja poslovnih zahtjeva konfiguriše infrastruktura ERP sistema, kako bi pojedini dijelovi funkcionisali u skladu sa načinom odvijanja poslovnih procesa i njihovim zahtjevima u organizaciji); 4. Testiranje i validacija sistema (prije nego što se sistem pusti u upotrebu neophodno je izvršiti njegovo testiranje i validaciju da bi se otklonili eventualni nedostaci i osigurala pouzdanost sistema u toku funkcionisanja); 5. Konačne pripreme ( svi eventualni problemi koji su nastali tokom testiranja se rješavaju i ponovo testiraju); 6. Početak rada (posljednja faza implementacije ERP sistema u kojoj se aktivira sistem i prelazi sa starih na nove aplikacije).

Aktivnosti koje se povjeravaju konsultantima su: 1. Izbor rješenja; 2. Planiranje i reformulacija poslovnih procesa; 3. Implementacija i održavanje ERP sistema; 4. Trening krajnjih korisnika.

Poslovi se dijele u 3 osnovne grupe: 1. Poslova planiranja i upravljanja; 2. Poslove proizvodnje ili pružanja usluga; 3. Pomoćne poslove.

XIII ORGANIZOVANJE SASTANAKA

Sastanak je osnovni oblik kolektivnog rada i predstavlja učešće većeg broja ljudi raznih specijalnosti u donošenju odluka ili zaključaka. Osnovni cilj sastanka je da se određeni problem riješi na najbolji mogući način, blagovremeno i uz optimalne troškove. Sastanak može imati i posebne ciljeve: donošenje kolektivnih odluka, davanje informacija i obavještenja, rješavanje problema.

Davanje informacija na sastanku je efikasan metod: 1. Ako je veliki broj ljudi koje treba informisati; 2. Ako je neophodno ljude u nešto uvjeriti; 3. Ako nešto treba da se vidi ili pokaže; 4. Ako je u pitanju povjerljiva informacija.

Planiranje sastanaka je posebno značajno: 1. Da bi se izvršila određena priprema za njih, a time obezbjedilo optimalno donošenje odluka; 2. Da bi se odredilo vrijeme njihovog održavanja; 3. Radi planiranja broja učesnika. Globalno planiranje treba vršiti za vremenski period od godinu dana, pola godine ili kvartalno sa sadržajem koji se može planirati u ovim rokovima. Detaljni mjesečni planovi sastanaka izrađuju se na bazi utvrđenih globalnih planova.

Priprema sastanka počinje rađanjem ideje o izvršavanju određene aktivnosti i zadataka koje su sadržaj buduće odluke i koje treba rješavati u tekućem poslovanju i razvoju. Priprema sastanka obuhvata idejno-koncepcijsku i tehničku pripremu. Idejno koncepcijska priprema sastanka obuhvata: 1. Određivanje cilja sastanka; 2. Utvrđivanje glavnih pitanja koja će se razmatrati na sastanku; 3. Obezbjeđivanje potrebnih podataka neophodnih za efikasno odlučivanje na sastanku; 4. Priprema uvodnog izlaganja (značaj problema, postojeće stanje problema, šta je do tada urađeno po tom pitanju, varijante za rješavanje problema, pravce u kojima treba razvijati diskusiju); 5. Priprema predsjedavajućeg; 6. Priprema stručnih referenata. Tehnička priprema sastanka obuhvata: 1. Izbor načina organizovanja sastanka; 2. Izbor učesnika za sastanak; 3. Umnožavanje prijedloga dnevnog reda, uvodnog izlaganja i ostalih materijala...; 4. Zakazivanje sastanka koje obuhvata a) poziv na sastanak koji sadrži dan, početak i završetak sastanka; predloženi dnevni red,

mjesto sastanka, potrebna obavještenja; b) obezbjeđenje prostorije koja treba da ispunjava zahtjeve radnih uslova (osvijetljena, provjetrena, sa radnom temperaturom, izolovana od buke; u funkciji od broja učesnika, vremena održavanja, godišnjeg doba, vrste sastanka).

Vođenje sastanka: 1.Uvodni dio sastanka obuhvata otvaranje sastanka, provjeravanje formalnih uslova, utvrđivanje dnevnog reda, podnošenje uvodnog izlaganja; 2. Razmatranje problematike – diskusija (sastanak neće dati očekivane rezultate ako diskusija nije dobro vođena; diskusiju vodi predsjedavajući čiji su zadaci: da vodi sastanak, da usmjerava diskusiju na rješavanje problema, da stimuliše diskusiju, da obezbjeđuje potreban nivo komuniciranja na sastanku, da u svakom trenutku procjenjuje opšti paravac diskusije, da bira najpovoljniji metod vođenja diskusije, da vodi računa o održavanju dogovorenog vremena trajanja sastanka, da rezimira diskusiju i da pruži prijedlog zaključka). Učešće u diskusiji treba uzeti samo: 1) kada se raspolaže podacima relevantnim za odlučivanje koji nisu ranije iznijeti, 2) u cilju poboljšanja zaključka, 3) davanja novih alternativnih rješenja za koje postoje argumentovana objašnjenja. Trajanje izlaganja zavisi od sadržaja, ali treba: da bude što kraće, da se ne ponavlja ono što je već rečeno, da se ne iznose poznate stvari, da se govori o jednom pitanju. 3. Formulisanje i usvajanje odluka – formulisanje odluke je sastoji se u sintetizovanju datih prijedloga u zajedničku odluku. Ispravna odluka je ona koja je proizvod želje učesnika koji su je donijeli.

Sprovođenje odluka: odluka gubi smisao ako se adekvatno ne sprovede.

Kontrola sprovođenja odluka: da bi se imao uvid u izvršavanje donijetih odluka, neophodno je pratiti njihovo izvršavanje.

XIV 4.0. ORGANIZOVANJE PROCESA INVESTIRANJA

Upravljanje projektima je proces koji čine sljedeće faze: 1. Selekcija ideja, 2. Predinvesticiona analiza, 3. Izbor alternative, 4. Idejni projekat, 5. Investicioni program, 6. Donošenje investicione odluke, 7. Glavni projekat-projektovanje i izrada kalkulacija, 8. Izgradnja investicionog objekta, 9. Puštanje u probni pogon, 10. Postizanje projektovanih kapaciteta.

Pri izboru nosioca posla treba voditi računa o sljedećim faktorima: 1. Strukturi, složenosti i vrijednosti objekta koji se gradi; 2. Brojnosti i raznovrsnosti stručnjaka koji će učestvovati u raznim aktivnostima ovog složenog posla; 3. Brojnoj i kvalifikacionoj strukturi učesnika; 4. Raznovrsnosti postupaka i sredstava koji se koriste u procesu projektovanja i izgradnje investicionog objekta; 5. Raznovrsnosti poslova; 6. Uspostavljanju, održavanju i regulisanju odnosa između zainteresovanih organizacija; 7. Permanentnom praćenju, usmjeravanju i usklađivanju raznih aktivnosti.

Nosilac posla može biti: 1. Investitor, 2. Projektantska organizacija opšteg tipa, 3. Specijalizovana projektantska organizacija, 4. Proizvođač opreme, 5. Udruženi proizvođači opreme, 6. Projektantsko-izvođačke organizacije, 7. Naučno-istraživačke ili druge ustanove.

Da bi se uspješno realizovao proces investiranja, neophodno je formirati organizaciju koja će biti u stanju da efikasno vodi cio proces investiranja. Osnovni zadatak organizacije je realizacija ciljeva: 1. Završiti investicioni objekat u predviđenom roku, 2. Završiti investicioni objekat sa predviđenim troškovima, 3. Završiti investicioni objekat sa predviđenim kvalitetom, 4. Postići predviđene efekte.

U procesu investiranja poseban značaj se pridaje menadžeru projekta, od koga se traži: da poznaje projekat, da dobro poznaje tehniku mrežnog planiranja, da je kreativan, da je tehnički obrazovan, da je komunikativan. Najvažniji zadaci menadžera projekta su sljedeći: 1. Prikupljanje svih informacija potrebnih za definisanje koncepcije projekta; 2. Sastavljanje liste zahtjeva koji se postavljaju pred projekat; 3. Postavljanje kriterijuma koje treba da ispunjava svaka dovršena faza; 4. Planiranje cijelog projekta sa svim aktivnostima, resursima i vremenom za izvođenje; 5. Osiguranje uspješnosti projekta u svakoj fazi; 6.

Efikasna komunikacija i koordiniranje svih učesnika; 7. Identifikacija i osiguranje svih resursa za potrebnih za realizaciju projekta; 8. Obezbjeđenje potrebnih kadrova i njihovo osposobljavanje; 9. Predviđanje potencijalnih problema; 10. Podnošenje izvještaja...

Tehnička dokumentacija za izgradnju i rekonstrukciju objekata obuhvata: generalni, idejni, glavni, izvođački projekat i projekat izvedbenog objekta. Generalni projekat je projekat kojim se utvrđuje generalna koncepcija, tehničko-tehnološke i ekonomske karakteristike i opravdanost za izgradnju objekata. Idejni projekat je projekat kojim se određuju položaj, kapacitet, tehničko-tehnološke i funkcionalne karakteristike objekta, elementi održavanje objekta, vrijednost objekta i opravdanost za izgradnju objekta. Glavni projekat je projekat kojim se utvrđuju građevinsko-tehničke, tehnološke i eksploatacione karakteristike objekata sa opremom i instalacijama, tehničko-tehnološka i organizaciona rješenja za izgradnju objekata, vrijednost objekata i održavanja objekata. Izvođački projekat je projekat koji sadrži razradu svih neophodnih detalja za građenje objekta prema glavnom objektu. Projekat izvedbenog objekta je projekat koji prikazuje izvedbeno stanje objekta za potrebe eksploatacije i održavanja objekata.

Zajednička metodologija sadrži: 1. Metodološki vodič; 2. Operativno uputstvo za izradu predinvesticione studije; 3. Operativno uputstvo za izradu investicionog programa; 4. Operativno uputstvo za izradu izvještaja o provjeri investicionog programa; 5. Operativno uputstvo za izradu izvještaja o izvođenju investicionog programa; 6. Operativno uputstvo za izradu izvještaja o praćenju efekata realizovane investicije.

Metodologija predviđa izradu sljedećih projekata i dokumenata: 1. Predinvesticiona studija, 2. Prijava za evidentiranje namjeravane investicije, 3. Mišljenje o usklađenosti namjeravane investicije sa politikom društveno-ekonomskog razvoja, 4. Predhodno mišljenje banke o namjeravanoj investiciji, 5. Investiciona studija, 6. Izvještaj o provjeri investicionog programa, 7. Studija izvođenja, 8. Izvještaj o izvođenju investicionog projekta, 9. Izvještaj o praćenju efekata realizovane investicije.

1) Vrste investicija?

Privredne i neprivredne; bruto, neto i nove; investicije prema strukturi ulaganja; investicije prema namjeni; investicije prema izvoru sredstava.

2) Investicije prema strukturi ulaganja?

Razlikujemo: 1) investicije za nabavku transportnih sredstava, izgradnju saobraćajne infrastrukture i sl. 2) investicije za unapređenje organizacije i metoda rada, 3) investicije za razvoj i usavršavanje transportne usluge i tehnologije transportnog procesa, 4) investicije za izgradnju i usavršavane kadrova, 5) investicije za razvijanje novih aktivnosti.

3) Investicije prema namjeni?

Razlikujemo: 1) investicije za zamjenu, 2) investicije za proširenje, 3) investicije za modernizaciju, 4) strateške investicije.

Investicije za zamjenu predstavljaj ulaganja za zamjenu dotrajale opreme novom.

Investicije za proširenje ubuhvataju investicije koje se preduzimaju radi zadovoljenja porasta obima prevoza.

Investicije za modernizaciju namijenjene su za racionalizaciju proizvodnje transportne usluge koje omogućuje smanjenje transportnih troškova uvođenjem nove opreme, odnosno transportnih sredstava za povećanje kvaliteta transportne usluge ili uvođenje novih usluga.

Strateške investicije omogućavaju stvaranje najpovoljnijih uslova za razvoj preduzeća na duži rok uključujući investiranja za zamjenu, proširenje ili modernizaciju.

4) Koje ugovore potpisuju investitori i izvođači radova?

Potpisuju ugovor o izgradnji koji sadrži: 1. Planirani rok i kvalitet radova, 2. Sve radove, istražne, pripremne i glavne, 3. Cijene radova, 4. Postupak u slučaju nepredviđenih radova, 5. Rok početka i završetka radova, 6. Postupak utvrđivanja cijena za nepredviđene radove, 7. Način naplate izvršenih radova.

5) Mjerenje rentabilnosti?

Princip rentabilnosti predstavlja odnos između ostvarene dobiti i vrijednosti angažovanih sredstava za proizvodnju transportne ili PTT usluge. Na rentabilnost utiču sljedeći faktori: 1. Društveni faktori, 2. Tehnički faktori, 3. Produktivnost i ekonomičnost, 4. Organizacioni faktori.

Rt=PS (Rt – rentabilnost, P – ostvarena dobit, S – angažovana sredstva.)

Rt=RS (R- ukupan prihod, S – angažovana sredstva.)

Rt=RC (R – ostvarena dobit, C – ukupni troškovi.)

Mjerenje rentabilnosti u suštini predstavlja mjerenje dobiti kao rezultata rada i mjerenje angažovanih sredstava.

6) Mjerenje likvidnosti?

Likvidnost predstavlja sposobnost preduzeća da svojim likvidnim novčanim sredstvima izmiruje kratkoročne obaveze u tekućem poslovanju.

Ls=NsOk (Ns – novčana sredstva, Ok – kratkoročne obaveze, Ls – likvidnost.)