osnovy bezopasnosti na kaz yazyke

Ө М І Р Қ А У І П С І З Д І Г І Н Е Г І З Д Е Р І

Е . А . Б а т е ш о в т ы ң ж ә н е З . М . Ш а у к е р о в а н ы ң а у д а р м а с ы

1 ТАҚЫРЫП: ТАБИҒАТ АПАТЫ

НЕГІЗІ

Өмірден қымбат еш нәрсе жоқ, өйткені өмірде бәрі бар. Қазіргі заманда өмір ең қымбат байлық болып келеді. Адамның ең негізгі мақсаты ол - өмірді сақтап қалу, өйткені ол құнсыз. Адам осы өмірдегі өмір сүру мағынасын іздейді, жоспар құрайды, сол жоспарларды іске асыру үшін жасайды және үйренеді.

Көбінесе жағдайларда өз өмірін сақтап қалу және өз жақындарының өмірін сақтап қалу үшін қарапайым ережелерді білуіне байланысты болады. Мысалы: алғашқы медициналық көмек төтенше жағдайлар кезінде. Өмір қауіпсіздік негіздерін ӘР ҚАЙСЫСЫ білу керек және де әр қайсысы түсініп отыру керек, өз уақытында бәрін дұрыс жасауын біздің денсаулығымызға және өзіміздің өмірімізге, балаларымызға қаншалықты маңызды екенін білу керек.

Қай жерде сіз болсаңыз, жалғыз, достарымен, отбасымен, жолда жұмысқа бара жатқанда, демалыста немесе үйде, әрқашанда есіңізде сақтаныз, өмірде көптеген жағдайлар болады. Олар әдеттегідей әр-түрлі жағдайларға әкеліп соқтырады. Сендер бұндай жағдаймен кездесеңіз сабырлық сақтау керек – сіздің оған жасаған көмегіңіз оның өмірін сақтап қалуына мүмкіндік жасайды. Сол себептен бұны білу және оны дұрыс қолдану біздің міндетіміз.

ТАБИҒАТ АПАТЫ / ДАУЫЛДАР МЕН ҚАТТЫ ЖЕЛДЕР (Бури и сильные ветра)

1. Сіз дауылдың жақындағаның біліп сезсеңіз, онда есік пен терезелерді қатты жабу

керек. Әйнектерге пластырьларды жабыстыру керек.

2. Шамдарды дайындап қойыңыз (электричестваны сөндіру мүмкін).

3. Электротехникалар мен сыртқы телеантеннаны сөндіру керек.

4. Жел алып кететін заттарды далада қалдырмау керек.

5. Егер дауыл болатының білсеңіз, теңіз жағасынан, өзендерден алыс ұсталу керек.

Себебі, сіздерді су тасқынымен алып кетуі мүмкін.

6. Жер үйдің үлкен және мықты жағына баруыңыз керек, одан да жақсы подвалға бару

керек.

7. Егер сізді ашық жерде дауыл алып кетсе, онда тұйық жерге жорғалап, тығылу

керек. Бірақ, құлап жатқан ағаштардан, бұтақтардан сақтаныңыз.

Кейбір жағдайларда дауыл тынышталады, бірақ сіз оған ұсталынып қалмаңыз және дауылдан тығылып жатқан жерден шықпаңыз, себебі дауыл басталып кетуі мүмкін.

ТАБИҒАТ АПАТЫ / КҮН КУРКІРЕУІ (Гроза)

Сіздің әрекетіңіз:

1. Егер сіз биік жерде болсаңыз, жылдам төмен түсіуіңіз керек. Ашық жерде биік,

үлкен заттардан алыс ұсталу керек. Мысалы, жалғыз өсетін ағаштардан.

2. Денеңіздің дірілдегенің сезсеңіз (характерное шекотание кожи) және де

шашыңыздың көтерілгенің (волосы поднимаются дыбом), біліңіз найзағай сіз

тұрған жердің маңына соғатының. Ойланбай, жылдам жерге жатыңыз.

3. Егер сіздің айналаңызда үлкен, биік заттар болса және олардан алысқа кетуі

мүмкіншілігі жоқ болса, онда құрғақ жерге барып отыруыңыз керек және

аяғыңызды жерден көтеруіңіз керек. Міндетті түрде сіз құрғақ жерде отыруыңыз

керек, себебі дымқыл, сулы заттар ток өткізуші болып келеді.

4. Тізенізді бүгіп, оны қолмен ұстап, басыңызды еңкейту керек.

5. Егер сіз қайықта отырсаңыз, онда жылдам жағаға жүзу керек, күн күркіреп,

найзағай жарқырап жатқанда суда тұру сіздің өміріңізге өте қауіпті.

6. Егер сіз машинада келе жатсаңыз, машинаның ішінде қалыңыз. Себебі, машинаның

іші күн күркіреп жатқанда ең қауіпсіз жер болып саналады. Машинаның металлдық

корпусы сізді найзағайдың соғуынан сақтайды: егер найзағай машинаға соқсада, ол

жерге кетеді. Ал, мотоциклде немесе велосипедте күн күркіреу кезінде жүруге

болмайды.

7. Қалада металды қақпалардан және барлық металлды заттардан алыс ұсталу керек.

8. Үйде отырғанда радио мен телевизорды сөндіру керек, күн күркірегенде бірінші

орында терезелерді жабу керек.

9. Егер адамды найзағай басынан соқса, ол оның денесінен өтіп адамды өлтіреді.

Сонымен бірге найзағай қатты күйдіріп бұлшық ет судорогалардың себебші болуы

мүмкін.

ТАБИҒАТ АПАТЫ / ЖЕР СІЛКІНІСІ.


1. Егер жер сілкінісі басталса, онда жылдам үйден шығу керек және далада тұрғанда

ғимараттардан алыс тұру керек. Егер үйде қалып қалсаңыз, онда үстелдің астына

немесе кроваттың астына, бұрышқа немесе есіктің босағасында тұрағалу керек.

2. Терезелерден алыс ұсталу керек. Себебі, терезенің шынылары жер сілкінісі кезінде

адамға қауіпті.

3. Жер сілкінісі кезінде лифтті қолдануға болмайды, өйткені лифт тоқтап қалуі мүмкін

немесе құлап түсуі мүмкін.

4. Сірінкілерді, зажигалкаларды, шамды қолдануға болмайды, газ жарылып қалса, өте

қатты жарылыс болуы мүмкін.

5. Подвалдар мен жер астында, тоннельдерде тығылмаңыз. Себебі, панельдер, перекрытиялар құлап шығатын жерді жауып тастауы мүмкін.

6. Егер сіз далада келе жатып, жер сілкінісі басталса, онда сіз үйлерден, ғимараттардан алыс ұсталу керек. Олар кез келген уақытта құлау мүмкін.

Есіңізде сақтаңыз: Бірінші жер сілкінісі болғаннан кейін тағы да сілкініс болуы мүмкін.

ТАБИҒАТ АПАТЫ / ЖАҢАРТАУДЫҢ ҚАЙНАУЫ (извержение вулкана).

Жаңартаудың қайнаудың пайда болудың себептері:

Сейсмикалық белсенділіктің күшеюі.

Жер астынан және вулканның кратерінен арнайы дыбыс шығу («ворчание»).

Қүқірт исі, әсіресе вулканның жанынан ағатын өзендерден.

Қышқылды жауынының жауы.

Ауада пемздік шан болуы.

Кратерлерден газдың шығуы.


1. Сол жерден жылдам кету керек.

2. Егер сол жерден кете алмасаңыз, жаңартау атқылау бастағанда жолға жүгіріңіз,

қалың киініп және басыңызға пластикалық шлем немесе шапқаға қағаз толтырып

басқа кию керек.

3. Егер сіз машинада келе жатсаңыз және машинаның доңғалақтары жерге батып

кетсе, машинадан түсіп жаяу жүріңіз.

4. Егер сіз қызған шан және газдардан тұратың дөңгелект шарды қөрсеңіз, сол шар

ұшып кеткенше жер астына немесе судың астына тығылыныз.

ТАБИҒАТ АПАТЫ / ОРМАН ӨРТІ.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Егер өрт жаңа ғана басталып жатса, бұтақтардан жасалған сыпырғышпен өртті

сөндіріп қөріңіз.

2. Орманның шет жақтарынан ортасына жылжыңыз және де жел сенің арқана соғып

тұру керек. Артыңыздан жанып жатқан күлді, қөмірді жинап жүрініз.

3. Егер өрт оданда қатты жаңа бастаса, онда көмекке бару керек. Есіңізде сақтаңыз,

ораманның өрттенуі өте үлкен жылдамдықпен қозғалады.

4. Қауіпсіз жер ол жолға немесе өзеннің бағытына жүру қажет.

5. Құрғап қалған ағаштар мен шөптер тез жаңады.

6. Жұмсақ жерде өзіне жара (яму) қазып, сонда тығылуға болады және ыстықтан

құтылу үшін курткамен немесе көрпемен жамылуға болады.

7. Өрт өткеннен кейін, ол сөнген жерімен жүру керек. (Когда фронт огня пройдет,

идите в том направлении, где огонь уже потух.)

ТАБИҒАТ АПАТЫ / ҚАРДЫҢ ҚҰЛАУЫ (ЛАВИНА).


1. Таулы жерге барудың алдында лавина жайлы ескертулер тындаңыз. Егер ондай

хабар болса, онда тауға бармаңыздар. Қауіпті склондарды айналып өтуге

ұмтылындар. Егерде оны айналуға мүмкіншілік жоқ болса, онда сақ болып қауіпті

склондарда бір-бірден өтіңіз.

2. Қар құлаудың бірінші белгілері олар:сынып жатқан мұздың дыбысы, ақ шан,

үстінен астына құлап жатқан қар.

3. Егер сіз лавина сізге келе жатқанынды қөрсеніз, онда лавинадан төмен қарай

қашпаныз. Лавинаның жылдамдығы 30 метр секундына жету мүмкін.

4. Лавинаның жолынан кетіп немесе биікке (ағашка, скалаға немесе үлкен таска)

шығуға үмтылыныз. Ослай сіз лавинаны өзінің астынан өткізесіз.

5. Егер лавина жақын болса, рюкзак, таяқты, шаңғыны лақтырып жіберініз, себебі

олар сізге қардың астында кедергі жасайды.

6. Егер лавина сізді алып кетсе бетті жауып, демалмаңыз, өйткені қар сіздің

ауызынызға мұрынға кіреді және сіз демаламайғаласыз.

7. Қармен домалап келе жатқанда бір затқа (мысалы скалаға) ұстап калуынызды

үмтылыныз. Осындайда қар өтіп кетіп сізді қалдыру мүмкін.

8. Егер лавина сізді алып кетсе оның бетінде қалуға және лавинаның шетіне жылжуға

үмтылыныз. Қолдармен өзінен жолдағы тастарды итеріндер.

ТАБИҒАТ АПАТЫ / ҚАРДЫҢ АСТЫНДА.


1. Лавинаның жылдамдығы азайғанда үстіне шығу үшін бүкіл күшіңізді жинаңыз.

Сосын қардың астынан шығу өте қиін болады, өйткені лавина тоқтағаннан кейін

қар тез қатаяды.

2. Бас жағыныздағы қарды қатты итеріп, басып тастаңыз, солай демалуға оңай

болады.

3. Қайжаққа қозғалуын білу үшін, ауызыңызға қөп сілекей жинау керек, сілекей

жиналғаннан кейін оны түкіру керек, егер ол сіздің мұрыңызға түссе сіздін аяғыныз

жоғарыда ал басы төмен орналасқан.

4. Егер сіз үстіне шыға алмай жатсаңыз, құтқарушыларды күтіп, аз қимылданыз және

ауаны ұзаққа жету үшін аз демалуға үмтылыныз.

ТАБИҒАТ АПАТЫ / СУ ТАСҚЫНЫ.


1. Су тасқын кезінде, егер сізде уақыт бар болса, онда үйден кетпей тұрғанда газды

сөндіріп және электротехникаларды сөндіру керек, өзінмен бірге керекті азық-

түлікті (2-3 күнге), киімдерді, дәрілерді жинап алу керек.

2. Егер су тасқыны ашық жерде немесе орманда болса, онда жылдам биік жерлерге

(ағашқа немесе басқа бір затқа) ұстанып қалу керек.

3. Егер сіздің жолынызда өзен тасқыны болса ең біріншіден тайаз (мелкое) жерді іздеп

көріңіз.

4. Сумканы немесе рюкзакті сулап алмау үшін жоғары орынастырыныз. Егер оларды

өзініз ұстасаныз онда рюкзакты иықа бір лямкаға ғана ілініз, өйткені, егер сіз суға

құласаныз рюкзакті оңай тастасалуға болады.

5. Судың тереңдігін білу үшін, ұзын таяқты алыныз.

6. Суға бір аяқты мықты қойғаннан кейін ғана екінші аяқты көтерініз, судын ағына

қарай бұрыш жасап қырынмен абайлап жүрініз.

7. Егер сіз топтың ішінде өзенді өтіп жүрсеніз, онда бір адам өзеннің әрғі жағын

жіптің бір соңын алып ағашқа немесе тасқа байлап қою керек. Келесі адамдар бір

қолымен жіпті екінші қолмен таяқты ұстап өзенді өтуге тиісті.

Егер сізде жіп, арқан болмаса және сіз топпен өзенді өтіп жатырсындар, онда бір

бірлеріңіздің иықтырыңыздан ұстап, бір біріне страховка жасап абайлап бірдей немесе

кезекпен аяқтарын басып өзенді өту керек.

ТАБИҒАТ АПАТЫ / ДАУЫЛ.

Жел күші 12 балл (Бофорт шкаласы бойынша) немесе оның жыдамдығы 35 м/с -тан көп

болса даул пайда болды деп есептеленеді. Атлантака мемлекеттерде осы желді – дауыл

(ураган) деп атайды, Тынық мұхиттының аймағында – тайфундар, Австралияда –

циклондар, Америкада – торнадо деп аталады. Аттары әртүрлі болғанымен жасаған

зақымдары бірдей болады (тоқтамайтын ұзақ жауындар, өз жолында бәрін қирататын биік

толқындар).


1. Теңіздің жағасынан алыс ұсталыныз. Жағадан алыстаған сайын дауыл жеңілдейді.

Егер сізде машина болса, алысырақ дауылдың эпицентрден кетуіңіз керек.

2. Егер дауыл жақындағанда сіз үйден кетуге үлгермесеніз, онда үйде шықпай

қалыныз. Мықты (прочная) бөлмеде немесе подвалға түсіп дауылдың біткенің

күтініз.

3. Есіктермен терезелерді қатты жабу керек. Терезенің айнектерге пластырьларды

жабстырсаныз олар сынбау мүмкін.

4. Егер сіз ашық жерде немесе биіктікте болғанда дауыл басталса, онда сіз тұйық

жерге (скала, орманға) жорғалап баруыныз керек. Олар дауылдын күшін әлсеретеді,

бірақ мұнда құлап жатқан ағаштардан және бұтақтардан сақтаныз. Сонымен бірге

даулда сізге шұңқырларда, дөнестерде және оврагка жатуға болады.

ТАБИҒАТ АПАТЫ / ҚАРЛЫ ДАУЫЛДАР (бури).


1. Қарлы дауылдан өтемін деп ойламаңыз.

2. Машинаны тоқтатып, машинаның радиатор жағын бірденемен жабыңыз.

3. Егер жел қатты болмаса, онда қалын қардын астында қалмау үшін уақыт сайын

машинадан қарды түсіріп отырыныз.

ТАБИҒАТ АПАТЫ / РАДИАЦИЯ.


1. Үйден шықпай тұрғанда, сыртқы киімдердің түгел төмелелерді салып, биік аяқ

киімді киіп, ауызын және мұрынды марльдан жасалған повязкамен жабу керек.

2. Радиация жерінен желге перпендикуляр бағытымен шығуі керек. Сонымен бірге

жерге отыруға, шылым шегуге, шанмен журуге, орманда жидектерді жеуге және

суға түсуге болмайды.

3. Егер сіз далаға шыға алмай қалсаңыз, онда үйдің есіктерін, терезелерің,

вентиляционный тесіктерді жабыныз. Терезенің тесіктерің бегітіп және скотчпен

жабыстыру керек. Кірер есіктің алдында суға толған шелекті және аяқты сүрту үшін

дымқыл шөберекті қойып қою керек.

4. Тамақ ішер алдында міндетті түрде қолды сабынмен жуып және ауызды аз

қосылған содамен шайю керек. Азық-түлікті жақсы жабылатын банкілерде және

холодильникте сақтау керек.

КАТАСТРОФАЛАР / ПОЕЗДЫҢ АПАТЫ


1. Егер сіз қатты тормаздардың, поездің гудогін естісеніз жене поездің апаты болып

жатқаның түсінсеніз онда жылдам жерге жатып, вагонда сізді әрі бері лақтырмау

үшін бір нәрсеге қатты ұсталыңыз. Терезелермен есіктерден алысрақ болуға

үмтылыныз.

2. Жерде жатып кеудеңізге подбородықты қатты бекітініз, сонда қатты соқтығуы

кезінде сіздің мойыныныз сынбайды.

3. Егер поезд рельсадан шығып құлап жатқанын көрсеніз де ешқашан поездан

секірменіз. Вагонның қабырғалары соқтығуының әлсеретеді.

4. Егер поезда соқтығудан кейін өрт басталса вагоннан тез шығыныз. Бірақ абайланыз,

аяқтарыныздың астында үзілген тогі бар проводтар болуы мүмкін.

5. Егер есіктен шығалмасаныз, терезенің айнегін ауыр затпен сындырып сыртқа

шығыныз.

Есіңізде сақтаныз ортада орналасқан вагондан шеттерінде орналасқан вагондарға

қарағанда апат кезінде тұрақты болады.

КАТАСТРОФАЛАР / САМОЛЕТТАҒЫ АПАТЫ


1. Аяқ киім, колготки шұлықтарды шешіп, қалтадағы кескіш (колющие и режущие)

заттарды шығару.

2. Белбеу (Ремень безопасности) қадаңыз, қолымен тізелерің құшақтап басынды

енкейтіңіз.

3. Егер самолет авариялық жағдаймен суға посадканы жасаса, құтқару жилетті тез

кию керек.

4. Самолет тоқтағаннан кейін аварийный люкке барыңыз. Люктің түтқасын бұрып

есікті ашыңыз.

5. Ауамен тортылған трапка отырып самолеттан сырғананыз.

6. Естеріңізде болсын: самолеттан ең алдымен балалармен әйелдерды шығару керек.

Құтқару жилетті қалай кию керек:

1. Жилетті бас арқылы киіңіз. Углекислотамен балончик сыртта болуға тиісті.

2. Тесьманы артына жіберіп, талиямен байлаңыз, сосын тесьманың үштарын алға

тартып жилеттің астынан байлаңыз.

3. Самолеттан шықан сон жилетке ауаны беру керек, ол үшін углекислота

болончиктің колпачогің тарту керек. Есінізде болсың самолеттан шықпай тұрғанда

жилетке ауаны бермеңіз, өйткені бұл самолеттан шығуды киіндатады.

4. Керекті жағдайда жилетке ауаны клапандар арқылы беруге болады.

5. Егер самолет түнде суға қонса, онда авариялық шамды жіпті тартып қосу керек.

6. Сигнал беру үшін свистокті пайдалануға болады.

ҰШУДІҢ ҚАУІПСІЗДІКТІҢ НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕРІ:

1. Пассажирларға өзіңізбен және багажда келесі заттарды алуға болмайды:

Қысымдағы газдар (балончиктер, аквалангистің баллондары).

Қышқыл заттар (едкие вещества). Аккумуляторные батареи, аппараты содержащие

ртуть.

Жарылатың заттар (пиротехникалық заттар, пистондар, патрондар, қаруылар,

револьверлер).

Тез жанатың заттар (зажигалкалар, запрвкалар зажигалкаға).

Радиоактивтік заттар.

Отбеливательдер және перекистер.

Улы заттар (мышьяк, цианиттар, инсектицидтар, гербициттер).

Инфекциондык материалдар.

2. Тегің багаждан бөлек апаруға болады:

Дипломат.

Бейнекамера.

Ноутбук.

Қолға алатын сумкелер (ручные сумки).

Балаға тамақ және калясканы.

Инвалидтік колясканы.

Үшқанда (взлет) және қоңғанда компьютерлерді, радиотелефонды, калькулятор

пайдалануға тиім салынады.

КАТАСТРОФАЛАР / ХАЛАЛЫҚ ТРАНСПОРТТАҒЫ АПАТЫ


1. Паниковать етпеңіз.

2. Егер сіз соғу немесе итеруді сезсеңіз, онда басынды қолмен жауып жылдам

групироваться етіңіз. Бір заттарға (поручень, кресло) үсталыңыз.

3. Косымша шығу жолын ашыңыз (запасной выход). Ол үшін терезедегі шнурді жүліп

айнекті итеріп немесе молотокпен сындыру қажет.

4. Егер салонда өрт басталса, онда огнетушительдің көмегімен оны сөндіріңіз.

5. Короткий замыканий жағдайда трамвайдан немесе троллебуйстан электртізбектерді

сөндіргенде ғана шығуға болады.

Естеріңізде болсын:

1. Есіктерге сүйенуге болмайды, олар кез келген уақытта ашылып кету мүмкін.

2. Жоғары поручтенен үстануға ұмтылыныз, өйткені көлік тез (резко) тоқтаса, сіз

құлап кету мүмкін.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ ДЕМ АЛМАСА (перестал дышать).

Егер адам дем алмаса сізде оған көмектесу үшін 1-2 минут ғана бар, өйткені адамның миі

үш минут оттегінсіз болса, клиникалық өлім пайда болады.


1. Адамның пульсің тексеріңіз, егер адам дем алмаса пульс жоқ болады, еріні, құлағы,

беті ақырын көгере бастайды. Кеудесі көтерілмейді.

2. Адамның дем алудың жолын тазартыңыз. Мүмкін адамның ауызы толған

құсығынан немесе сілейкеден демаламай жатыр, тілі тамағына түсіп кеткен, тамағы

қатты тартылып жүқалап кетті және сол себебтен адам дем аламай жатыр.

Сондықтан:

1. Адамның басын шалқайтыңыз, жақты көтеріп ауызынды ашыңыз.

2. Адамның тілі тамағына түссе, оны саусақтармен дұрыстап жіберіңіз.

3. Адамның басын не солға не оңға бұрып, оның ауызын сілейкеден және құсығынан

босатыныз.

4. Егер адамның аузы қатты тістелініп (рот сильно стиснут) жатса, онда төменгі

жақтың бұрыштарын алға тартып. Содан кейін подбородокті төмен түсір ауызынды

ашыныз.

5. Егер адам жоғарыда айтып кеткен қимылдан өзі демалып қалса, онда оны кеудесіне

жатқызып басынды не солға не оңға шалқайтыңыз.

6. Егер адам дем алмаса, онда оған жасанды дем беру бастаңыз (ауздын ауызына

немесе қолдарын көтеріп төмен түсіру).

7. Егер адамның жүрегі соқпаса және пульс жоқ болса, онда жасанды дем берумен

бірге жүректің тура емес массажды жасау қажет.

ЖҮРЕККЕ МАССАЖ ЖАСАУ

Егер адамның жүрегі соқпаса онда миға қан бармай адам тез өліп қалады.

Жүректі жұмыс істеткізуге болады, егер оған біркелкі басып тұрумен бірге өкпеге ауыздан

аузына тәсілімен ауаны беріп тұрсаң, адамды құтқаруға мүмкіндігіңіз бар. Бірақ бұл әдісті

адамның жүрегі соқпағаның анық білсеңіз ғана пайдалануға болады. Егер жүрегі ақырын

соқса, сіз жоғарыда айтылған қимылдармен қолдасаңыз, оны мүлде тоқтап тастау мүмкін.

Алақандарды бір біріне қосыпкеуденің төменгі жағына қойып, басқанда бүкіл күшті

жұмсау керек. Үлкен адамның кеудесі төрт сантиметрге және минутына сексен рет

жиілікпен басылу керек.

Егер массаждысіз жалғыз істесеңіз, онда 15 рет жүрек жағын басып бір рет жасанды дем

беру керек. Егер массажді екі адам істесе, онда 5 рет жүрек жағын басып бір рет жасанды

дем беру керек.

Егер адамда пульс пайда болса, онда жүректін массажды тоқтатып, жасанды дем беруді

тоқтатпау керек.

Егер жүректін массажды он жасқа толмаған балаға жасасаңыз, онда кеудесіне бір қолымен

басу қажет, ал басудың жиілігі 80-100 рет болуға тиісті.

Егер жүректін массажды сәби балаға жасасаңыз, онда кеудесіне екі саусағымен 25 мм.-ге

дейін басу қажет, ал басудың жиілігі 100 рет болуға тиісті.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ ӨЗ САНАНЫ ЖОҒАЛТЫСА (потерял

сознание).

Санасыз болудың үш түрі бар:

1. үмітқан (забытье) – бұл күйден адам тез шығып қайтадан түсу мүмкін.

2. оцепенение – мас адамға ұқсайтын, сіздің сұрақтарыңызға анық жауап бермейді.

3. кома – бұл күйде адам ештенеге назар аудармайды (не реагирует ни на что).


1. Адамның алдында дізесіне отырып оның басын өзіне қаратып бұрыңыз, сізге жағын

қолынды кеудесіңе тура жазығып, екінші қолынды кеудеге қойныз, адамның аяғын

бірдің үстіне бір етіп қойыңыз.

2. Өз қолымен адамның басын ұстап отырып, адамды кеудесіне жатқызыңыз.

Адамның басы солға не оңға қарап тұруы керек.

3. Адам жақсы дем алу үшін оның подбородокті шамалы көтеріңіз. Мұндай жағдайда

адамның тілі де тамаққа түспейді.

4. Адамның денесі осындай күйде тұрақты болу үшін оның аяғын тізеде бөгіңіз, ал

екінші қолынды, адам айналмау үшің, созыныз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМНЫҢ ТАМАҒЫНА БӨТЕН ЗАТ КІРСЕ (что-

попало в горло).

Тамағына кірген үсақ заттардан адам дем аламау мүмкін. Оған көмектесуге болады, егер

арқадан қатты соқсаңыз.

АДАМ САНАДА БОЛСА.

Егер үлкен адамның тамағына бөтен зат кірсе:

Адамның басын иктен төмен түсіріп еңкейту керек.

Адамның арқадан қатты соғу керек.

Адамның тамағынан бөтің зат шықаннан кейін оны отырғызып су ішкізу керек.

Егер жеті жасқа дейін баланың тамағына бөтен зат кірсе оның арқаннан бір қолымен

соққанда екінші қолымен кеудесін үстап тұрыңыз.

Егер нарестегі балаңын тамағына бөтен зат кірсе оның бір қолына бетімен төмен

жатқызып, екіші қолының саусағымен арқадан соғыңыз.

Егер арқадан соғу көмектеспесе оның іштен басып қөріңіз:

Адамның арт жағынан тұрып, адамның ішің екі қолымен құшақтаңыз.

Жүдірік жүміп кіндікпен қеуденің ортасына оны қойыңыз.

Екінші қолымен бірінші қолдың жүдірікті алыңыз және өзіне жоғары қаратай

тартып жіберініз. Мұнда өкпедегі ауа тамағынан шыққанда бөтен затты сыртқа

итеріп жіберу керек.

Мұны 3-4 рет қайталаңыз.

Нәрестегі баланы өз тізеңізге бетімен жоғары жатқызып, балаңыз басын шалқайтып

кіндіктен жоғары екі саусақпен іштен басу керек.

ЕГЕР АДАМ САНАСЫЗ БОЛСА

Егер адам санасыз болса, онда оның тамағының бұлшық еттері әлсіз (расслабленном

состоянии) болады және өкпеге ауа бөтен затты айналып кіру мүмкін. Сондықтан мұндай

жағдайға оларға жасанды дем беруды болады.

Егер бұл көмектеспесе, онда адамды бетімен төмен жатқызып адамның кеудесіңе

тізеңізді қойып, арқадан 3-4 рет соғыңыз.

Адамның ауызыңа қараңыз, егер онда бөтің затты көрсеңіз одан оны алып

шығыңыз.

Егер жоғарыда айтылған әдістер көмектеспесе, адамды басын шалқайтып арқаға

жатқызыңыз. Кіндіктен жоғары екі қолымен 3-4 рет қатты басып қөріңіз.

Егер тағыда ештеңе көмектеспесе, онда жасанды дем беруды, арқадан соғу, іштен

басу кезекпен бірнеше рет қайталаңыз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ ҮСІК АЛСА (обморозился).

Үсіктің 2 түрі бар: жалпы және аймақтық (общее и местное).

ЖАЛПЫ ҮСІК

Суықта көп болғанынан пайда болады.

Белгілері:

Озноб

Салқын тері (Ненормально холодная кожа).

Бетің ағаруы (Бледное лицо).

Апатия. Ұйықыңын келуі.

Қозғалудың координациясының жоғалуы.


1. Адамды жылу көрпеге ораңыз.

2. Оған ыстық және тәтті шәй немесе кофе берініз.

3. Құрғақ матадан жасалған орамалмен терісі қызғанша ұқалап жіберініз.

4. Ал егер өзініз зардап шегіп қалсаңыз, мүмкіндігінше ыстық ваннаға түсіп және

орамалмен құрғақтай денені сүртіп жіберіңіз.

АЙМАҚТЫҚ ҮСІК (Местное обморожение)

Төрт дәрежелі үсіктер болады. Олардың дәрежесін бірден аңықтау мүмкіндігі жоқ. Тек

қана дене жыбығаннан кейін үсіктің дәрежесін айтуға болады.

Бірінші дәрежелі үсігінде адамның терісі алдымен ағарады (бледнеет), сезбельнеді

(становится нечувствительной), сосын ісіп қызарады (припухает и краснеет).

Екінші дәрежелі үсігінде аздап қанды сұйықпен толтырылған көпіршік пайда болады.

Үшінші дәрежелі үсігінде қаны бар пузырьлар пайда болады. Адам терісі өле бастайды.

Ал егер суық ұзақ бойы әсер етсе одан да терең ораналасқан тканьдар өле бастайды. Бұл

үсігінің төртінші дәрежесі.


1. Еш қайсызда үсік жерлерін қатты ұқалауға болмайды, терінізге зақым келтіру

арқылы микроптарға жол ашу мүмкін. Содан кейін ірік (нагноение) пайда болуы

мүмкін.

2. Үсік жерін дұрыстап спиртпен ұқалап жіберу керек. Содан кейін ақырындап ғана

жұмсақ құрғақтай матамен қызырғанша ұқалау керек және тұзсыз маймен жағып

жіберу керек.

3. Егер үсігі бар жерде көпіршік пайда болса, онда бұл жерді спиртпен жағып,

бинтпен орап дәрегерлерге көрсету керек.

Пайдалы кеңестер:

1. Суыққа шықпастан бұрын дұрыс тамақтаңыз.

2. Киімініз сізді желден және суықтан жақсы сақтау керек.

3. Жол сапарға шықсаңыз, өзіңізбен бірге құрғақ ішкі киім алыныз.

4. Үсік жел бығытымен күшееді.

5. Егер үсіп кеткен адам демалмаса, онда оған тезірек (искусственное дыхание) қолдан

дем беру керек. Егер адам есін жинаса, оған вино, тәтті шай беріп жылы

көрпелермен және грелкалармен жабу керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ ТҰНШЫҒЫП ЖАТСА (задыхается).

Тұңшығу (асфиксия) әр түрлі себебтен пайда болуы мүмкін.

Олардын ішінде негізгілер:

Демалатын жолы құсықпен, қанмен, сыңған тіспен, тілмен жабылыпқалған. Мұнын

бәрі көбімен санасыз түрде адаммен пайда болады.

Кеуденіз кысып немесе өкпеге зақым келу.

Газбен улану, мысалы көміртек қышқылгазбен.

Электротогімен зақым келтіру.

Мойынызға ілгек қыса.

Астма немесе бронхит қатты приступтарында.

Осының барлық жағдайларында адамға демалу өте қиын және демалу мүлде тоқтап қалу

мүмкін, самай (висках) және мойынызда тамырлары көгеріледі. Адам ақырын сананы

жоғалтады (теряет сознание).


1. Егер адам өз санамен тұрса (в сознании), одан тұншығудың себебі жайлы сұрап

көру керек, немесе өзініз бұл себебін іздестірініз.

2. Тұншығудың себебіне сәйкес адамға алғашқы көмекті көрсетініз.

3. Жедел жәрдем көмекті (скорая помощь) шақырыныз. Ол келгенше ауырған

адамнын жанынан кетпеніз, өйткені тұншығу кез келген уақытта қайталау мүмкін.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ САНАДАН АЙЫРЫЛДЫ (упал в обморок).

Санадан айырылу – бұл адамның уақытша (бірнеше секундтан, 30 минутка дейін) санаға

келмеуді айтады.

Белгілері:

1. Бас айналуы.

2. Қөзіне қаранғы түсуі (потемнение в глазах).

3. Құлағында шу есту (шум в ушах).

4. Лоқсу (тошнота).

5. Әлсіз жүректің жиі соғуі.

6. Адам тез ағарады да және жабысқақ термен терлейді.

Себептері: шошыну (испуг), қан жоғалу (большая потеря крови), қарынашу (голодание),

ауаның жетпеу (пребывание в душном помещении), жаман хабар (трагические известия).


1. Бөлмеңізді таза ауанызбен қамтамасыз етініз.

2. Сосын зардап шеккен адамға (пострадавшему) дұрыс демалуға үшін жағаңызды,

белбеуді, лифтчик шешініз. Адамның аяқтарын басынан жоғары қою керек, сонда

қан басына қарай жақсы ағады. Бұл өте маңызды, өйткені адам санадан айырылу

себебі басының қанның жетіспеушілігінен пайда болады.

3. Нашатыр спиртке мақтаны батырып адамға искеуге берініз және содан кейін бұл

мақтамен шекені (виски) уқалаңыз.

4. Адамның басын және кеудені суық сумен сүртініз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ КҮЙІК АЛСА (получил ожог).

Күйік оттан, будан, қайнаптұрған судан, химиялық заттардан, күн сәуледен болу

мүмкін.

4 дәрежелі күйік болады:

Бірінші және екінші дәрежелі күйікте сұйықпен толтырылған көпіріктер (пузырьки)

пайда болады. Үшінші және төртінші дәрежелі күйікте тек қана адам терісі ғана емес,

сонымен бірге одан да терең тканьдар жарақатталады (обугливаются или свариваются).

Емделу:

1. Күйік жерін киімнен ажыратыңыз. (Огалите пораженный участок кожи)

2. Күйік жерін суық суға немесе ағып тұрған суық суға салыныз және ауыр

басылғанша солай үстап тұрыныз (10 минуттан 30 минутке дейін).

3. Содан кейін күиік жерін матамен немесе басқа таза шүбірекпен орап қойыныз.

4. Маймен, креммен немесе мазьбен жағуғу тиім салынады.

5. Қөпіріктерді (волдыри) жармаңыз, әйтпесе оған микроп түсу мүмкін.

6. Егер күйік қатты немесе терең болса, онда оны дәрігерге көрсетініз.

КҮН СӘУЛЕДЕН КҮЙІГІ (Солнечный ожог)

Белгілері:

1. Терініздің қызаруы.

2. Температура.

3. Құсық (рвота).

4. Бас ауру.

Емдеу:

1. Күйік жерінізге суық матаны (компресс) қойып, оны жиі ауыстырып отырыныз.

2. Ауруды басу үшін (для снятия боли) аспирин немесе парацетомол ішіңіз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ УЛАНЫП ҚАЛСА (отравился).

Улану әр түрлі себебтен пайда болады: дәрімен улану, тамақтан, арақтан, наркотикалық,

улы заттардан улану. Олардың барлығы медициналық көмекті қажет етеді.

ДӘРІМЕН УЛАНУ:

Белгілері:

1. Құсық (тошнота и рвота).

2. Қарашықтың тартылу немесе кенейуі (сужение или расширение зрачков).

3. Ұйқы келу (вялость и сонливость).

4. Санадан айыру (потеря сознания).

5. Жүректің дұрыс соқпауы (нарушение сердечного ритма).


1. Егер уланған адам есінде болса, оған көбірек жылы су ішкізіп, құстыру арқылы,

асқазанды тазалау керек.

2. Егер уланған адам санасыз болса, онда оны жақсы демалу үшін ішіне жатқызыныз.

3. Дәрігерлердің жұмысын жеңілдету үшін, адам қай дәрімен уланғаның тауып

қойыныз.

4. Жедел жәрдемді шақырыныз.

ТАМАҚТАН УЛАНУ

Белгілері:

1. Іштің өткір, кесілгендей ауру (острая, режущая боль в животе).

2. Құсық (рвота).

3. Іш өту (понос).

4. Әлсіреу, қысымның төмен түсуі. (слабость, понижение давления).


1. Адамға көбірек жылы, қайнаған су ішкізіп, құстыру арқылы асқазанды тазалау

керек.

2. Егер адам демалмаса, оған тезірек демалдыруды (искусственное дыхание) жасау

керек.


Ақылды кеңестер:

Санасынан айырылған адамның тілі, демалдыру тамағын бекітіп тастау мүмкін.

Сондықтан осыны тексеру керек.

Жүрек соғуын (проверить пульс). Егер жүрек соғуы бірқалыпты емес (неровный)

немесе ақырындаған (замедленный) болса, тезірек дәрігерді шақырыныз.

Егер мас адам ұзақ уақыт бойы белсенді қалпында болса, құсығы тоқтамаса немесе

қант диабетімен аурғаның білсеңіз, тезірек дәрігерді шақыру керек.

Ұзақ сақталған консервлерді тамаққа пайдаланбаныз.

Шамалы болса да бұзылган, исі шыққан тамақтарды жеменіз. Оларды лақтырып

жіберу қажет.

Антисанитарлық жағдағдайда жасалған тамақты жеменіз.

Уланған адамға тамақты берменіз, оған теқ кана шамалы су ішкізуге болады. Егер

адам тамақтан уланған болса, оған сүтті беруге тиім салынады.

Уланған адамға дәріден теқ қана ауруды басатын (обезболивающее) және іштің

өтуіне қарсы (противопоносные) дәрілерді беруге болады.

У БАР ЗАТТАРМЕН УЛАНУ

Белгілер:

1. Өткір іштің ауруы.

2. Аузында күйік және ауру пайда болады (Боль и ожоги во рту).

3. Ішөту.

4. Құсық.

5. Қозғалыс координацияның бұзылуы.

6. Демалуының қиындауы.

7. Санасынан айырылу (потеря сознания).


1. Тездетіп ауруға көбірек (бірнеше стакан) су, шәй немесе сүт ішкізіңіз. Содан соң

жұтқыншаққа (глотку) екі саусақты тығып құстырыңыз. Егер ауру ауыр жағдайда

болса, оның басын бір жағына бұрып, құсығына шашылып қалмайтындай (не

захлебнулся) етіп жатқызыңыз.

2. Сосын активированный көмірді (уголь) майдалап, үгітіп ішкізу керек.

3. Қышқылмен (кислотой) немесе щелочпен уланған жағдайда адамды құстыруға

болмайды. Бұндай жағдайда оған сүтті немесе шикідей жұмыртқаны беру қажет.

АЛКОГОЛЬМЕН УЛАНУ

Белгілер:

1. Спирттің мүмкіген иісі.

2. Қөру және есту (зрительные и слуховые) галюцинациялар.

3. Журегі айнуы және құсуы (тошнота и рвота).

4. Есінен айрылу (потеря сознания).


1. Егер жәбіріші есінен айырылса, оның есін жидарыңыз.

2. Оны етбетіне басын бір жағына бұрып, құсығына шашылып қалмайтындай етіп,

жатқызыныз.

3. Есін жиғызып, құстырып көріңіз.

УГАР ГАЗЫМЕН УЛАНУ

Белгілер:

1. Бас айналу.

2. Бас ауруы, алқыну (одышка).

3. Журек айну, құсу.

4. Есінен айырылу.


1. Уланған адамды тездетіп таза ауаға шығару керек.

2. Басына салқын компресс қою керек.

3. Демалуы әлсіреген немесе жоқ жағдайда жәбірленушіге нашатыр спиртін иіскету

керек.

4. Қолдан дем беру керек (искусственное дыхание).

5. Жәбірленуші есін жиған соң, таза ауаны бөлмеге шығарып, төсекке жатқызып,

ыстық шәй беру керек.

6. Дәрігер шақыру керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМ СУҒА БАТҚАН БОЛСА (тонул).


1. Мұрынын сумен бірге кірген, шылаудан тазартып, су кіріп кеткен кезде, зардап

шеккен адам бетімен төмен қарай қояды, баспен кеуде ілініп тұрғандай тұру керек.

Сол үшін оны тізенізге қоюға болады немесе ішінізге қарай қойып, бүгіп кесек

сияқыл киім қою керек.

2. Содан су өкпеден шықсын деп, арқаңызға басу керек. Су шығуы қойса, арқаңызға

жатқызып өзі демалғанша қолдан дем беру керек (искусстенное дыхание).

3. Зардап шеккен адам санаға келген кезде, оны жылып аурухананаға жіберу керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР АДАМДА СІҢІР ТАРТУ БОЛСА (судороги).

Аяқ атсынан қысқарту бұлшық еті, қатты ауруы сіңір тарту дейді. Ол адамға тек

қана суда жүзіп жүрген кезде ғана зиян болады. Сіңірдің тартылу себебтері ол жүзгенде

суық судан, спортпен шұғылданғанда қозғалудың дұрыс емес координациядан, іш өту

кезінде, журектің айнуы кезінде немесе қатты терлеу кезінде тұздан айырулу себебінен.

Сіңір тартылу эпилепсияда, миі қыртысының травмаларда (травма головного мозга) және

ешқандай себебсіз болуы мүмкін.

Сіңірдің тартылуды тоқтату үшін аяқты түзу тарту керек (выпрямить конечность).

Оны адам өзі де істеалады, сонымен бірге оған басқа адам қөмектессе де болады.


1. Егер қолдың сіңірлері тартылса:

Саусақтарды түзу тартыныс (выпрямите пальцы).

Саусақтын уштарына басыныз (надавите на подушечки палец).

Тартылған бұлшық етті тартып ұқалап жіберіңіз.

2. Егер аяқтың сіңірлері тартылса:

Аяғыңызды түзу тартып оған тұрыныз.

Пяткаға және аяқтын саусақтарына кезекпен басыныз.

Аяқты (икру ног) ұқалап жіреңіз.

3. Егер аяқтың саусақтардың сіңірлері тартылса:

Бұкіл табанызға тұрып аяқтардың саусақтарды кушейтініз (напрягите

пальцы ног), немесе отырып тізеге қарай аяқтың саусақтарды ұқаланыз

(разгибайте рукой пальцы ноги по направлению к голени).

Ступняның бұлшық етті ұқаланыз.

4. Егер сыңырдың тартылулары тоқтамаса: Іштің бұлпық еттін тартылуы

тұздың жетіспеушілігінен (іш өту себебінен немесе журектін айналудан)

пайда болған уақыт өткенде өз өзімен тоқталады. Бірақ оны тездету үшін бір

литрға бір кішкентай қасығы қосылған тұзды суды беруге болады.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ҚАНДЫ ҚАЛАЙ ТОҚТАТАДЫ.

Кішкене алған жарақаттан қан өзімен өзі тоқталады (свертывание). Алған жарақатта

тиуге болмайді жіне суртіп керегі жоқ. Егер қан ағымы тоқтамаса, матамен (шүберекпен)

қатты байлап қою керек.

Қатты қысып байлау (наложение давящей повязки):

1. Адамды жатқызыныз. Жарақат алған жерді киімнен босатып дұрыстап қарап

шығыныз.

2. Егер жарақатта бөтен зат болмаса, оған қанды жақсы сінетін материалды

(салфетка, орамал, шүберектің бір бөлігі) қойыныз. Жарақат жерді жоғары

қөтерініз, бұл қан ағымына қанның циркуляциясына байланысты азаюға

апарады. Жарақаттағы салфеткаға, орамалға мақтаны немесе матаны қойып

бинтепен қатты байлап тастаңыз.

3. Егер қан ағымы тоқтамаса, яғни қан байланған жерінен шығып жатса (кровь

сочится через бинты), бұрынғы байланған бинтті алмай оның үстіне екінші

қабатпен тағы да бинтпен қатты байлап тастаңыз.

Егер сізде бинт жоқ болса, онда оның орына кез келген шүбіректі (простыняны,

койлекті кесіп) қолдануға болады.

ЕГЕР ЖАРАҚАТ ЖЕРІНДЕ БӨТЕН ЗАТ БОЛСА.

Егер жарақат жерінде бөтен зат болса, мысалы шынының бір бөлігі, онда

оны алмныз. Олай сіз жарақат алған адамға зиянды келтіресіз. Мүмкін бұл зат қан

ағымын үстап тұрған шығар.


1. Жараның айналасына он минуттай қатты қысып қанды тоқтатыңыз.

2. Кольцевой (сақиналық) повязкамен жарақат жерінің айналасын ораңыз.

3. Бинт жарақат жеріндегі повязканы жоғары және төмен жағынан қатты үстап

тұру керек.


АРТЕРИЯНЫ БАСУ ЖӘНЕ ЖГУТТЫ САЛУ.

Егер қысып устап тұрған повязка көмектеспесе, онда жарақатқа қанды апаратын

артерияны басып қөрініз.

Ең алдымен артерияны қолмен басып қөріңіз. Егер бұл көмектеспесе, онда адамға

жгут салуға тура келеді.

Ол үшін шүбірекпен, шлангпен немесе жүқа арқанмен жарақат жерінен жоғары

жағын байланыз. Сосын жгуттің астына жүқа таяқшаны, карандаш немесе қаламды кіргізіп

қатты бұра бастаңыз. Содан кейін қарапайым қысатын повязканы байланыз.

Артерияны 10 минуттан артық қысып үстауға болмайды. Әйтпесе тканьдарда қан

бармағаннын себебінен өзгермейтін құбылыстар пайда болады да оны кесіп тастауға

(ампутировать) тура келеді.

Жгут салғаннан кейін адамға су ішкізу керек.

ВАРИКОЗ ТАМЫРЛАРДЫҢ ЖАРАҚАТАЛУЫ.

Аяғындағы варикоз тамырлардың кенуі (варикозное расширение вен) қауіпті себебі,

бұл тамырлар жарылып және қатты қан ағымы басталуы мүмкін. Мұндай жағдайда қан

ағымын тезірек тоқтатып зардап шеккен адамды ауруханаға жеткізу қажет.

1. Адамды жатқызып. Аяғынды биікке көтеріп жарақат жерін қолмен кісіп тастаныз.

2. Жарақат жерін бинтпен немесе шүбірекпен орап тастаныз.

3. Егер бинт қанға сініпкетсе (повязка пропиталась кровью), оның үстіне жаңа

повязканы байланыз.

4. Жедел жәрдемді шақырып, зардап шеткен адамды тыныштандыруға үмтылыныз.

МҰРЫННАН, АУЫЗЫНАН НЕМЕСЕ ҚҰЛАҚТАН ҚАН АҒУЫ.

Мұндай қан ағымдар адамның бастың немесе кеуденің жарақат алғанның белгілері.

Ауызанан қан ағымы қабырғаның сынғаның белгілері, Құлақтан және мұрыннан қан

ағымы черепно-мозговой травманың белгілері.

Сондықтан мұндай жағдайда тезірек жедел жәрдемді шақырыныз. Жарақат алған

адамды (полулежа) отырғызып және басын қан ақан жағына шалқайту керек.

Егер қан мұрыннан немесе құлағынан ақса, бұл жерлеріне мұз қою керек. Сонымен

бірге қан ағып тұрған жерін таза салфеткамен, орамалмен, мақтамен жабу керек. Бірақ бұл

жеріне қыспаныз.

Егер адам санасынан айырылса, онда оны жатқызып басын аяғынан жоғары қою

керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЖАРАҚАТ ЖЕРІҢ ҚАЛАЙ ОРАУ КЕРЕК.

Орайтын заттар бұл:

Бинттер (стерильді және стерильді емес).

Мақта тазартылған (гигроскопическая) және қарапайым. Тазартылған мақта

ылғалды (влагу) және ірікті (гной) тарту қабілетіге ие.

Таза орамалмен, кесілген матамен (простынянымен), салфеткалардың көмегімен

қан тоқтатуға және жарақат жеріне кір кірмеуге жағдайын жасауға болады.

ЖАРАҚАТ ЖЕРІН ҚАЛАЙ ДҰРЫС БАЙЛАУ КЕРЕК:

1. Бинттін шетің жарақат жеріне қойып, бір толық айналым жасаңыз, упаковканы

сыртқы жағын жараға қарай ұстаңыз: солай орауға ыңғайлы болады. Жарақат

жерінен төмен 2-3 рет толық айналым жасап, 2-3 рет жарақаттан жоғары байланыз.

2. Сосын бинттің шетің екіге кесіп, содан екі жіпті жасап байлап қойыныз (тек қана

жарақаттың астында емес).

Дұрыс емес жасалған повязка қатты қысып тастап және қан айналымына кедергіні

жасау мүмкін. Сол себептен жарақат алған адам саусақтармен қозғаалады ма, саусақтын

ұштарының (подушечки палец) түсі өзгерген жоқ па, және сезім қабілеттері жоғалған жоқ

па перевязка жасағаннан кейін тексеру керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ҚОЛДАН ДЕМ БЕРУ (ИСКУССТЕННОЕ ДЫХАНИЕ).

Дайындалу:

1. Адамның кеудесің киімнен босатып, арқаға жатқызады. Жаурынның (лопатканың)

астына бас төмен ал кеуде жоғары тұру үшін оралған киімді кою керек.

2. Керек болса аузыны тазартып, ал басын қисайту керек.

3. Тіл демалатын тамағына түспеу үшін, оны тартып жіберіңіз.

ДЕМ БЕРУДІҢ БІРІНШІ ӘДІСІ (СУҒА БАТҚАНДАҒЫЛАРҒА ЖӘНЕ АСФИКСИЯ

КЕЗІНДЕ ПАЙДАЛАНАТЫҢ)


1. Зардап шеккен адамның бас жағына тізеге отырып, екі қолынды шынтақ (локоть)

жағынан үстау керек.

2. Сосын оларды біркелкі басына қарай көтеріп осындай қалпында 1-2 секундтай

үстай тұру керек.

3. Содан кейін біркелкі, бірақ жылдамырақ қолдарын кеудеге қарай түсіру керек.

4. Осы қимылдың аяғында қолды кеудесіне кішкене қысу керек.

5. Осындай қозғалыстарды минутына 16-18 рет адам демалумен бірдей

жылдамдықпен жасау керек.

ДЕМ БЕРУДІҢ ЕКІНШІ ӘДІСІ «АУЫЗДАН АУЫЗҒА»


1. Өз қолының ортанғы саусақпен зардап шеккен адамның тілді дұрыстап қою үшін

ауызын теқсеріңіз.

2. Зардап шеккен адамды арқаға жатқызып, аузын ашып, жақты (челюстьті) бір

қолымен ұстай тұрыңыз.

3. Зардап шеккен адамның мұрынын жауып, өз ауызыңызбен оның аузын қосып,

кеуде көтергенше ауаны қатты үрлеңіз. Мұны басталғанда еркін қолыңызды

адамның кіндіктен (пупоктан) сәл жоғары қойып және кішкене, ас қазанына ауа

кірмеу үшін, итеріп тұрыңыз.

4. Бүйрегі ауаға толғаннан кейін зардап шеккен адамның, ауа енді сыртқа шығу үшін

аузынмен мұрынды босатыңыз.

5. Осындай қимылдарды минутына 20 рет жылдамдықпен адам өзі демалғанша

қайталау керек.

Егер адамның ауызы бұзылып қолдан дем беруге жасайалмасаңыз, онда зардап шеккен

адамның аузын жауып ауаны мұрыннан беруге болады.

Егер адам өзі демалуды бастаса онда оны демалуға қауіпсіз кеудесіне жатқызу керек.

Зардап шеккен адамнан алысқа кетпеңіз - өйткені адамның дем алу тағы да тоқтауы

мүмкін.

Егер зардап шеккен адам кішкентай бала болса (грудной ребенок), онда оның

ауызымен мұрынды өз аузымен бірақ жауып қолдан дем беруге болады. Сонымен бірге

кішкентай балаға үлкен адаммен салыстырғанда демді жиі беру керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / КЕУДЕНІҢ ЖАРАҚАТТАНУЫ (травмы грудной клетки).

Бұл жарақат көбіне көлік апаттарда, құлағанда, өндірістерде төтенше жағдайларда

пайда болады.

ЕГЕР КЕУДЕ ӨТКІР ЗАТПЕН ТЕСІЛГЕН БОЛСА.

Белгілері:

1. Кеуденің ауырғаны.

2. Дем алу қиындағаны.

3. Қаны бар көпіршіктерінің шығуы.

4. Дем алғанда ысқырық дауысты есту (жараға ауаның кіріп жатқаның белгісі).

5. Еріннің және терінің қөгергені.


1. Зардап шеккен адам дем алу үшін, жараны тезірек жабуға ұмтылыңыз. Мұны ең

алдымен қолмен, сосын кез келген ауаны өткізбейтін затпен (полиэтилен, фольга)

соның үстінен пластырьмен жабыстыра салу керек.

2. Алғашқы көмекті жасағаннан кейін, жедел жәрдемді шақырыңыз.

СЫНҒАН ҚАБЫРҒАЛАР

ҚАБЫРҒАНЫҢ ҚАРАПАЙЫМ СЫНУЫ (ПРОСТОЙ ПЕРЕЛОМ РЕБРА).

Белгілері:

1. Сынған жері тез іседі (опухает).

2. Жөтелгенде немесе терең дем алғанда күшейетін ауру (острая боль при глубоком

вдохе или кашле).

3. Дем алғанда арнайы дыбыстың (хрустящий звук) шығуы. Бұл бірнеше қабырғаның

сынғанының белгісі.

4. Жай демалуда ауру онша қатты емес (при обычном дыхании боль небольшая).


1. Сынған қабырғалар жағынан қолыңды аз қимылдау үшін, бекіту керек.

2. Зардап шеккен адамды травпунктке апару керек.

ҚАБЫРҒАНЫҢ КҮРДЕЛІ СЫНУЫ (СЛОЖНЫЕ ПЕРЕЛОМЫ РЕБЕР).

Олар ішкі органдардың жарақат алғанының белгісі. Сол себептен ішкі қан ағымы

(внутреннее кровотечение) пайда болады.

Белгілері:

1. Ауызынан қанның ағуы.

2. Дем алудың қиындай түсуі (затрудненное дыхание).

3. Шөлдеу (жажда).


1. Тез жедел жәрдемді шақыру.

2. Ол келгенше: зардап шеккен адамның күйін жеңілдету керек, бинттармен немесе

басқа шүбіректермен жарақат алған жағынан адамның колын бекітіп тастау керек.

(согнутую в локте руку перебинтовать или притянуть руку к туловищу повязкой)

КЕУДЕ АУРУЫ (Боли в груди)

Олар адам денесінде өзгерістер болғаны туралы айқындайды және мұны зейін аудармай

қалдыруға болмайды

Дәрегерлерді келесі жағдайларда шақыру керек:

1. қатты және тоқтамайтың кеудесіңдегі аурулар,

2. жоғары температура,

3. қан түкіру,

4. терлеу және беттің ағаруы (сильная бледность и испарина на лбу).

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ІШТІҢ ЖАРАҚАТАНУЫ (травмы брюшной полости).

Іште адамда мочевой пузырь, шектер, және әйелдерде матка бар. Бұл мүшелерде

қөп қан тамырлары бар. Олардың жарақат алуы өте қауіпті болуы мүмкін.

АШЫҚ ЖАРАҚАТ (открытая рана).

Егер жарақат іргемен (вдоль) өтсе, онда ол ашылмау үшін іштің бұлшық еті

қысылып тұру (напряжены) қажет. Ол үшін адамды арқаға жатқызып, созылған аяқтарды

кішкене қөтеріп астына оралған қөрпені, куртканы немесе пальто салу керек. Егер жарақат

қөлденең (поперек) болса, онда керісінше бұлшық еттері кысылып тұрғанда жара ашылып

кету мүмкін. Бұлшық еттерді әлсірету үшін, бүгілген аяқтың астына және бастың астына

бір зат қою керек.

Жарақатқа өңдеу (обработканы) жасау үшін:

1. Инфекцияны кіргізбеу үшін жараға жөтелмей және дем алмай жараны ақырын ашу

керек.

2. Қан ағымын тоқтату үшін, жараға бірнеше қабатқа оралған марляны салу керек.

Содан кейін бинтті пайдаланып, жараны қатты қыспай, кеудені байлап тасту керек.

Матаның узелі жараның астында болмау керек. Егер матаны арқадан өткізуге

болмаса, онда оны пластырьмен жабыстыра салуға болады.

Дем алуға және қанның айналымына қедергі болмау үшін түймелерді ағытыңыз

және белбеуді шешіңіз.

Қолдарды сыртқа қалдырып зардап шеккен адамды қөрпемен жабыңыз. Жедел

жәрдемді шақырыңыз және де ол келгенше адамды назарсыз қалдырмаңыз.

Зардап шеккен адамға суды ішкізбеңіз, өйткені ауруханада оған жалпы анестезияны

жасау мүмкін. Егер адам шөлдесе, оның ернін ылғалдаңыз.

Егер адам санасыз болса онда оны есіне түсіріңіз. Егер адам жөтеліп жатса немесе

оның жүрегі айнып жатса онда оның жарасын ақырын ұстай тұрыңыз (придерживайте

рану).

Егер жарадан ішкі органдар қөрініп жатса, оларды қайтадан ішке салмаңыз және

оларға мүлде тимеңіз.

ІШТІҢ ЖАРАҚАТ АЛҒАНЫНЫҢ БЕЛГІЛЕРІ:

1. Ішке тигізгенде оның ауыруы.

2. Іштің қатаю (напряжение) және де спазмалар.

3. Іште қанның белгілері (кровоподтеки) және жырылып кетулер (ссадиналар).

4. Беттің ағаруы, салқын терленген маңдай.

5. Әлсіздігі.

Жоғарыда айтылған белгілер (симптомдар) ішкі қан ағымының белгілері. Осындай

жағдайда тез жедел жәрдем шақыру керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / СЫНЫҚТАР ЖӘНЕ ЖАРЫҚТАР (переломы и трещины).

Ашық және жабық түрдегі сынықтар ажыратылады. Ашық сынық кезінде сүйек

сынықтары жұмсақ теріні кесіп сыртына шығады.

Жабық сынық кезінде тері бұзылмайды, сынған жерде ішкі қан кету, ісік және ауру


ҚАЛАЙ АЛҒАШКЫ ЖӘРДЕМ КӨРСЕТУ КЕРЕК?

Ашық сыңық кезінде:

1. Сынған жерден киімді шешіп (керек болса кесіп), терінің зақымданбағанына (не

повреждена) қөз жеткізу. Егер тері зақымданған болса, онда оны бірден орау керек.

2. Қан кетуді тоқтатып, саусақпен үлкен тамырларының жараның төменгі және

жоғары жағын басып, немесе жгут салу қажет.

3. Ластанудан сақтау үшін, жараның айналасың йодпен немесе спиртпен өндеп,

залалсыңдандырылған бинт таңу.

Жабық сынық кезінде:

1. Салқын компресс қою.

2. Зақымдаған жерін, сүйек қозғалысы болмау үшін, уақытша шинаға байлау.

3. Сынықтың кез келген түрінде жарақаттанушыны толық қимылсыз тыныштықта

қалдыру керек.

Шина салу:

1. Егер қол астында арнайы шина болмаса, орнына тақтайшаны, фанера тілімін,

таяқты қолдануға болады.

2. Шина тағу: тақтайшаны дайындау, сынықтан бір буынға жоғары және төмен

қамтитындай. Жарақаттанған жерді тақтайшамен қозғалмайтындай етіп бинтпен

немесе оны алмастырушы материалмен байлау керек.

3. Егер шина үшін материал болмаса, мысалы, қол жарақатталса, пиджактың жеңінің

шынтақ жерін бүгіп, қолды денеге асылатындай етіп байлауға болады.

Иық сынғанда алғашқы көмекті екі адам көрсету керек: біреу жарақаттанған қолды ұстап,

иықты сәл төмен тартады, екіншісі бір шинаны ұшы қолтыққа жететіндей етіп ішкі

жағына қозғайды, ал екінші шинаны сыртына салады. Шиналар дұрыс қойылған соң,

байлайды. Колды байланған орамалға іледі.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / СОЗЫЛУЫ (растяжение).

Бұлшық еттің, связкалардың, сіңірдің созылуы – олардың зақымдалуды атайды.

Созылуы ауыр зақым, буындардың ауруымен қатар, тері іседі.

Алғашқы көмек: зақымдаған жерді жоғары көтеріп, ісік орынына салқын компресс

басу керек. Жарты сағаттан соң буынды бинтпен байлап, дәрігерге жіберу керек.

СІҢІРДІҢ СОЗЫЛУЫ (растяжение связок).

Көп жағдайда тізе буын сіңірі созылады. Бірақ иықты да, қолды да созылып алуға

болады. Бар жағдайда зақымның ауруы сынғандай аурады, әсіресе, сіңір жыртылғанда.

Сондықтан соңғы диагнозды рентгенографиядан кейін ғана қоюға болады.

Белгілер:

1. Қатты ауруы.

2. Ісінуі.

3. Тері түсі өзгеруі.

Емдеуі:

Созылған терге қысымды азайту. Запястья зақымдағанда қолды байлау арқылы

оның ауруын жеңілдетуге болады. Тобық сіңірі созылғанда жатып, аяқ астына жастық қою

керек. Алғашқы кезде салқын, кейін жылы таңу керек.

Егер ауру және ісік басылмаса дәрігерге барған жөн.

Бұлшық ет созылуы:

Оның көрінісі сіңір созылуына ұқсайды: тез ауру (резкая боль), ісік және ішкі қан кету

(көгеру).

Әдетте онымен ауыр атлеттер, футболистер, баскетболистер, рэгбистер зақымданады.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ОМЫРТҚАНЫҢ ЗАҚЫМДАНУЫ (травма позвоночника).

Белгілер:

1. Зақымдаған жерден төмен ештеңе сезбеу, немесе дененің екіге бөліп тастағандай

сезіну.

2. Аяқ-қолдың ашуы (бұл мойының зақымданудың белгісі)

3. Аяқ және қолдың саусақтардың, олар сынбаса да, қатты ауруы.

4. Тердің жансыздануы. Шымшығандағы ештенені сезінбеу.

5. Дем алудың қиындауы.


1. Ауруды қозғалмауын сұраңыз.

2. Оны қөрпемен жауып, жедел-жәрдем шақырыңыз.

3. Егер адам ессіз, шалқасынан жатса, оны аударманыз. Тек қана ауызынды

тексеріп қөріңіз.

4. Оның дем алуын қадағалаңыз. Егер дем алу тоқтаса жасанды түрде ауыздан-

ауызға дем алдырыңыз. Бұл кезде аурудың басын қозғамаңыз, өйткені одан да

қатты зардап шугуініз мүмкін.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / БАСТЫҢ ЗАҚЫМДАНУЫ (травма головы).

Бастың соғылуы бас сүйегінің жарылып, мидың зақымдануына әкелуі мүмкін.

БАС СҮЙЕГІНІҢ ЖАРЫЛУЫ (Пролом черепа).

Белгілері:

1. Жарадан қатты кетуі.

2.Мұрыннан сарғайған сүйық пен қаннын кетуі. (Кровотечение из носа, смешанное с

желтоватой жидкостью.)


1. Қанды тоқтатуға ұмтылу. Залалсыздандырылған таңытқышпен (марлей), матамен

немесе орамалмен жаралған жерін жабу.

2. Жараны қозғалмай. Байлау. Ауруды травпунтке жеткізу.

МИДЫҢ ҚОЗҒАЛУЫ (сотрясение мозга).

Белгілері:

1. Қысқа мерзімдік ессіздік.

2. Әлсіздік.

3. Әлсіз пульс, дыбысты дем, бет қызаруы, жоғары температура.

4. Қөз қарашығының екі түрлігі.

5. Журек айнуы. (Тошнота).

6. Ориентацияның жоғалуы.

Сіздің іс-әрекетіңіз: Тез арада жедел-жәрдем шақыру.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЭЛЕКТРОЗАҚЫМДАНУ (электротравма).

Электротогымен зақымдану пайда болады:

1. Екі ашық электросымды үстау.

2. Бір сымды үстап суда немесе ылғалда тұрсаңыз.


1. Бөлмеде электр қуатын түгел айырып, тоқтан шнурды айырып қою керек.

2. Егер бұл мүмкін болмаса:

Өзінді токті өткізбейтін материалға (резинадал жасалған коврик, құрғақ ағаш

тақтайға, қалың қағаздар) тұрып сақтау.

Электр тогын өткізбейтін материалды қолданып, жарақаттанған ауруды алып шығу.

Жарақатталған адамды қауіпсіз жерге алып кету.

3. Егер ток адамға әлі әсер етіп жатса ағаш тақтайға немесе құрғақ киімге тұру керек,

қолды құрғақ матаға орап, қалған матамен жарақаттанған адамды шығару керек.

4. Содан кейін егер жарақаттанған адам ессіз болса, оның жағасын, түймесін ағытуы

керек.

5. Нашатыр спиртпен иіскету.

6. Жедел жәрдемді шақыру.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ТРАВМАЛЫҚ ШОК (травматический шок).

Ағзамың қанайналысының жай жүруінен травмалық шок пайда болады.

1. Ағзаның әлсізденуі.

2. Бас айналуы. Жүрек айнуы.

3. Қатты сусау.

4. Терлеу.

5. Ақырын және біркелкі емес пульс.

6. Тез дем алу (учащенное дыхание).


1. Науқасты басын төмен, аяғын жоғары қаратып жатқызу.

2. Оны тыныштандыру.

3. Белдігін, түймелерін босату.

4. Жедел-жәрдем шақырту.

5. Науқасты көрпемен орау. Грелканы қолданбаған жөн.

6. Ерін сулау, бірақ су ішкізбеу. Өйткені ол адамның ауруханаға барғанда анестезияны

уақытына жасамауға апарады.

7. Адамды қозғатпау керек.

8. Егер демалу қиындыққа түссе, онда адамды кеудеге жатқызып, басынды қисайту

керек.

9. Егер адам дем алмаса, онда оған жасанды түрде дем алдыру.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЕГЕР ТІС СЫНСА (если выбиты зубы).

Кейбір төтенше жағдайларда тіс сынады.


1. Егер адам ес-түссіз болса, ауызынан қан кетсе, оны жанынан (поверните на бок)

жатқызыныз. Аузынды сыңған тістерден және қаннан босатыныз.

2. Дем алуға ыңғайлы жатқызыныз.

3. Егер ол есті болса отырғызып, қанды түкіруге ыңғайлы басынды еңкейтіп қойыныз.

4. Сыңған тісті алып, орнына тампон салып, 10-15 мин қысып тұрғызу керек. Қан

тоқтағанша қайталау.

5. Көп қан кетпеу үшін қан кетуі басылмаса дәрігерге қаралу керек.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / КӨЗГЕ ҚИҚЫМ ТҮССЕ (если в глаз попала соринка).

Қиқымнан басқа көзге кірпік, әйнек түсуі мүмкін. Қолайсыз линза да көзді зақымдауы

мүмкін.


1. Көзді сүртпеңіз, қозғамаңыз.

2. Қөздің алмасын дөңгелетіп, не түскенін аңықтаңыз.

3. Егер қиқым зрачокта немесе терең қөзде болса, онда оны қозғамаңыз.

4. Таза платокпен көзді жауып, травмпунктке барыңыз.

5. Егер қиқым оңай алыптастауға беткі жағында болса, онда ағып турған суға немесе

судың ішіне көзді қойыныз, содан кейін қиқым түскенше көзді ашып/жауып

тұрыныз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЖҮРЕК АЙНУЫ (если человека укачало).

Кай кезде теңізде, әуеде адамның жүрегі айқиды. Теңізшілер мұны «теңіз ауруы»,

ұшқыштар «әуе ауруы» деп атайды. Бұл бас айналуы, құсуға жалғасады. Сонымен қатар

бас ауруы мүмкін.


1. Басынды артқа шалқайтып отыру, немесе көзінді жүмып жатып көріңіз.

2. Дәріні қолдану (жүрек айнытудан).

3. Терезені ашыңыз.

4. Кішкенеден су және тамақты ішіңіз.

5. Темекі шекпеңіз. Шеккендерден әрі тұрыңыз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ / ЖЫЛУЛЫҚ СОҚТЫҒУЫ (если случился тепловой удар).

Жылулық соқтығуы деп адамның көп уақыт бойы жылу әсер еткеннен пайда болады.

Жылу алмасу адамда келесі әдістермен пайда болады:

Терлеу кезінде адамның организмі салқындайды.

Тер копилярлардың кенеу. Осынын арқасында ол қанмен жақсы қамтиды және де

салқындайды.

Жиі дем алу. Артық жылуы (излишнее тепло) өкпе арқылы шығады.

КҮН КӨЗІНІҢ ЫСТЫҒЫНЫҢ ЗАРДАБЫ (перегрев на солнце).

Тердің күннің ыстығында көп шығуы ағзаның құрымындағы су мен тұздың

азаюына апарады.

Тердің шығуы дене температурасының көтерілуіне жол бермесе де, ағзадағы

тұздардың азаюы бұлшық еттің тартылуына осыдан әлсіздікке апарып соғады.

Бұлшық еттің тартылуы және естің талуынан басқа, күннің өтуі бас ауырымен, бас

айналуымен және жүрек айналуымен сипатталады. Температура қалыпты жағдайда

қалады, бірақ тері суық және дымқыл болады. Бет бозарып (бледнеет), демалыс

жиілдетілген болып, қан тамыр соғысы баяулап кетеді.

Адамда іші өтіп, құсса, жағдайы нашарлайды.

Ауырған адамды көлеңкеге әкеліп, тұздалған су беру қажет. Егер де ол естен талса,

оны кеудеге жатқызып, демалыс күйі жеңіл болатындай етіп, дәрігер шақыру керек.

ДЕНЕ ТЕМПЕРАТУРАСЫНЫҢ КӨТЕРІЛУІНЕН, ЫСТЫҚ ӨТУ (Перегрев из-за

повышения температуры тела).

Адам ыстық және дымқыл климатты жерде болғанда, оның денесінен шыққан тер, теріні

суықтандыруға үлгермей, организм сондай климатка үйрену үшін, 3 аптадан 6 аптаға дейін

созылады.

Жылулық соғу (тепловой удар) болса, онда дененің температурасы 40 градусқа дейін

жетеді. Сондай уақытта адамның терісі құрғақ және ұстағанда ыстық болады. Бас

ауырғаның, жүрек айнауының және бас айналғаның науқас адам айтады (жалуется).

Сырқат адам есін жоғалтып қалуы мүмкін.

Егер сондай уақытта адамға көмек көрсетпесең, ол өліп қалуы мүмкін.

Сондай симптомдарды көргенде, дәрігерді шақыру керек, ал ол келмей тұрғанда спиртпен

немесе сулы жаялықпен жабу керек, дененің температурасы 38 градусқа түскеннен кейін

сол процедураларды қоюға болады. Температура түсіп болғаннан кейін сулы жаялықты

құрғақ жаялыққа ауыстыруға болады. Егер температура тағы да көтеріле бастаса, тағы да

сол процедураларды бастауға болады.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ/ ЖАРАҚАТТАР (раны, царапины, ссадины).

Егер жарақаттар таза, онда оны өзіміз емдеуге болады. Егер жарақат үлкен болса, онда

дәрігерге бару керек және укол істету керек.

Емделуі:

1. Жарақаттың өзіне тиіспей, сулы ватамен жарақаттының айналасын сүрту керек.

2. Жарақаттың өзін йодпен жағып, оны таза бинтпен байлап тастау керек.

3. Үлкен жарақатты мақталы-марлі жастықшамен бинтпен байлап тастау керек.

4. Жастықшалар мен бинттерді шығарып жатқанда жарақатқа салатын жағын міндетті

түрде қолмен ұстамаңыз.

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ/ БЕТ ЖАРАҚАТТЫ.

ЖАҚ ЖАРАҚАТТЫ.


1. Ауызды қан мен тістен босату.

2. Жақты бинтпен басты айналдыру әрекетімен байлау.

3. Тез уақытта дәрігерге жолығу.

МҰРЫН СЫНУЫ.

Белгілері:

1. Қатты ауыруы.

2. Мұрын сүйегі (переносица) деформациясы.

3. Қан ағуы.


1. Травмапунке тез жеткізу.

2. Рентген жасап, сыну деңгейін аңықтау.

МҰРЫННЫҢ ІШІНЕ ТҮСКЕН ЗАТ (посторонний предмет в носу)

Балалар мұрынның ішіне тастарды, домалақтарды және басқа нәрселерді тығады.


1. Сіңбіру арқылы мұрынның ішіндегі затты алу.

2. Егер де осы әрекет көмектеспесе, травмапунктке жолығу.

МҰРЫННАН ҚАН АҒУ

Себептері:

1. Қан сосудтарының түшкіреуден, сіңбіруден жарақатануы.

2. Сосудтардың әлсіздігі.

3. Қан қысымның секіруі.


1. Сабырлы отырып, жағаңызды босатыңыз. Мойынызды алға созып, мұрын

тесіктерін қысу.

2. Мұрынды бір-екі минутқа компресс жасау.

ҚАН ҰЙЫЛУ (Кровоподтек)

Белгілері:

1. Жарақат болған жердің ісініп кетуі.

2. Қызару (Қанның жұмсақ бұлшық етке өтуінен).

3. Қан ұйылудың түсінің өзгерісі, жазылып кетуіне (көк түстен сары жасыл түске

дейін).

Емдеуі:

1. Ісіп кеткен жердің сүйек соғуын тексеру. (Проверить, нет ли на этом месте

перелома или трещины.)

2. Ісіп кеткен жерге суық компресс жасау (мұзды полиэтиленге салып бастыру)

АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ/ ҚҰЛАҚ ЖАРАҚАТТЫ (травма уха).

Құлақ жарақатты (повреждение уха)

Бастың қатты соғылуы, қатты дыбыс, бөтен нәрсенің құлақа зардап әкелуі мүмкін, ең

қауіптісі құлақ ішіндегі перепонканың тесілуі.

Белгілер:

1. Құлақтың қатты ауруы.

2. Бас айналуы.

3. Құлақтың естімеу.

4. Бас ауыруы.

5. Құлақтан қан немесе сары сұйықтың шығуы.


1. Жарақат алған адамның басын еңкейтіп, қан құлақтан жақсы ағу үшін дұрыстап

отырғызу.

2. Жарақаттанған құлақты мақта немесе басқа нәрсемен тықпаңыз, оның ішінде ішкі

қысымын өсіп кетуі мүмкін.

3. Құлақтын астына мақта қойып, қатты емес байлап тастау керек.

4. Егер жарақат алған адам естен талса, оны кеудесінен жатқызып дем алуға қауіпсіз

жерге қойыңыз.

5. Егер де ол дем алмаса, оған жасанды дем беру керек.

ҚҰЛАҚТЫҢ ІШІНДЕ БӨТЕН ЗАТ.

Ортаңғы, ішкі құлақ және барабанная перепонкаға түскен бөтен заттан құлаққа

жарақат жасайды.

Белгілері:

1. Құлақ ішіндегі «атыс».

2. Құлақ естімеуі.

3. Құлақтың үшкір ауыруы.


1. Тез уақытта травмпунке жолығыңыз.

Құлақ ішінде қоңыз.

1. Құлақ ішін ақтамаңыз, себебі бұл әрекет қоңызды жындандыру мүмкін. Егер де

онда инесі (жало) бар болса, ол шағуы мүмкін.

2. Басты жерге қарай еңкеіңіз. Мүмкін, қоңыз өзі шығады.

3. Егер ол шықпаса, құлақ ішіне кішкене жылы су құйыңыз.

4. Егер де жоғарыда айтылған шаралар қөмектеспесе, онда дәрегерге жолығыңыз.

ЭКСТРЕМАЛДЫ СИТУАЦИЯЛАРДА ТІРІ ҚАЛУДЫҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ.

Суықтан, ыстықтан, жаңбырдан және желден қорғану үшін орын табу.

Өзіңді біреу байқау үшін: от жағу, ағашқа ашық түсті киім ілу, SOS сигналын беру

керек.

Суды үнемдеу керек. Егер су жоқ немесе аз мөлшерде болса, су бар жерді табу

қажет.

Тамақ үнемдеп, оны табудың жолын іздеу.

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА ТІРІ ҚАЛУ / ОТ ЖАҒУ.


1. Құрғақ материал табыңыз: Құрғақ шөп, сабан, шыршаның шайырлы бұтақтарын.

2. От жағудың орнын әзірлеңіз, үш жағынан тас және үлкен бұтақтар қойып, желді

жағын ашық болу керек.

3. Көбірек бұтақтар алыңыз.

4. Шөпті шағыңыз. Отқа үрлеп кішкенеден бұтақ қосыңыз.

5. От көп уақыт жану үшін, ауаның келуін аздаңыз кейіннен барлық жақтардан тас

пен құмды қойыңыз. Арасына жанған үлкен бұтақтарды қосыңыз.

6. Түнде тонып қалмау үшін, оттан қашық емес жерде бөгем (заграждение): тас қойып

ағаштың жуан бұтағын т.с.с. және отпен осы бөгеттің арасына жату керек, жылу

таралану үшін.

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА ТІРІ ҚАЛУ / ОТТА АС ДАЙЫНДАУ.


1. Асты отта емес, қөмірде (угольки) дайындау керек.

2. Ет пен балықты көп уақыт пісіру керек, ішіндегі улы заттар мен микробтарды

өлтіру үшін.

3. Егер асқазан ауырса, өзіңіз құсу жағдайына жетіңіз (ол үшін екі саусақты аузға тығу

керек). Одан басқа, кішкене көмір немесе борды үгілтіп, жеп, көп мөлшердегі сумен

ішу керек.

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА ТІРІ ҚАЛУ / СУДЫ ТАЗАЛАУ (очистка питьевой воды).


1. Кір суды қалың мата арқылы тазалаңыз.

2. Мата үстіне құм, ағаш көмірін және кішкентай тастарды қойып, астында тесік

жасап су жіберу керек. Тазалынған суды 10 минут қайнату керек.

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА ТІРІ ҚАЛУ / ЖЕУГЕ ЖАРАМДЫ ШӨПТЕР.

1. Барлық шөптерді, жеміс-жидектерді жеу беруге болмайды, олардың көбі улы

болады.

2. Өзініз білетін жеміс-жидектерді ғана жеңіз.

3. Саңырауқұлақтарды жемеңіз.

4. Егер сіз жеміс жидектің улы екеніне сенімсіз болсаңыз оны мыжып шырынын

шығарыңыз. Егер шырыны сүт түстес болса, онда ол улы (Бақбақтан (одуванчик)

басқасы, ол іш өткенде көмектеседі). Немесе еріңізді өсімдіктің шырынымен сүртіп,

тіліңіздің үстіңге өсімдіктің кішкене бөлігін 4-5 минут ұстаңыз. Егер тіліңіз ашса,

ол өсімдік жеуге жарамсыз болады.

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА ТІРІ ҚАЛУ / ТАУДА ТІРІ ҚАЛУ.


1. Таудың ойыстары мен үңгірлерің іздеңіз: онда теқ қана жаман ауа райынан

қорғанып қана болмай, ішуге жарамды су табуға болады.

2. Лавина құлайтын және көшкін (оползень) болатын жерлерден аулақ жүріңіз.

3. Екі тау арасындағы жерде жоғарыда төменге қарағанда қауіпсіз болады.

4. Егер өзіңізбен бірге жылтір, алыстан көрінетін түстес киім болса, оны өткен

жерлерді белгілеу үшін қолдануға болады.

5. Қатты дауыс шығарып, өзіңізге назар аудартуға тырсыңыз: Дауыс тауда жақсы

таралады.

6. Тауға көтерілген кезде, оттектің жетіспеушілігінен тау ауыруы (горная болезнь)

пайда болуы мүмкін.

ТАУ АУРУЫ.

Бас айналуы, әлсіздік, үйқыға тарту, жүріс координациясының бұзылуы, көздің нашар

қөруі, жүрек айну және құсу, ауыр жағдайда мұрыннан қан ағып, жүрек соғысы минутына

100 соғысқа дейін көбейеді.

Емдеуі: Ауырған адамды оттекпен қамтамасыз ету, оны таудан түсіру.

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА ТІРІ ҚАЛУ / ҚАРДА ТІРІ ҚАЛУ.

1. Егер сіз қар арасында қалсаңыз, сапарыңызды жалғастыра алмасаңыз, қар ішінде

үйшік жасаңыз.

2. Майысқан тоғайдың астына тығылыңыз немесе қардан үңгір қазыңыз.

3. Үңгірге кіргеннен кейін тесік тесіңіз және оны тазалап отырыңыз. Егер сіз жалғыз

болмасаңыз, әр адамға бір тесіктен тесіңіз.

4. Аяқ астыныздағы жерді тереңдетіңіз: бұл жерге циркуляция кезінде суық ауа

түседі.

5. Шығатын жерді жабыныз. Тереңдетілген жерге отырыңыз, ауа райы жақсалғанша

дейін. Ұйықтамауға тырысыңыз, егер өзіңізбен бірге ұйықтағым кап (спальный

мешок) жоқ болса.

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / ШӨЛДІ ДАЛАДА АМАН ҚАЛУ

(выживание в пустыне).

1. Шөлді далада ең бастысы – ол организмнінің сусыздануынан қорғану. Егер сіз

шөлді далада машинаның сынуынан қалсаңыз, сол машинаны көленке етіп алыңыз.

Егер сіз жаяу жүрсеңіз, онда үнгір тауып немесе жардың (скала) қөленкісісіне

тығылыңыз.

2. Бас пен мойынызды күннің сәулесінен сақтаңыз. Егер сізде бас киім болса киініз,

үстінен тағы орамал киіңіз, жылу соққысынан (тепловой удар) сақтандырады.

3. Егер сіз шөлді далада көлікпен қалсаңыз, оны тастамаңыз. Егер көлік келеді деген

сенім болмаса, адам жүретін жерге барыныз. Түнде ғана жүоіңіз, күндіз көленкеде

отырып.

4. Судан қайнар көзін (источник воды) тауып көрініз: кепкен өзенде де оған қазып

жетуге болады. Шөп өсетін жерде су іздеп көріңіз.

5. Шөлді даладағы өсім (растительность) шөптердің көбісін жеуге болады.

6. Жануарлар мен құрт-құмырсқалардың жүрген жерін байқаңыз: шыбын, құмырсқа, ,

құстар жиналған жердің қасында су болуға тиісті.

7. Егер су таппасаңыз, онда шықты (росаны) жинап қөруге болады. Домалақ, тегіс

тастарды пирамидамен құмда қазылған полиэтиллен төсеген шұңқұрға салады.

Шықты (росаны) тәңертен жинайды. Бұл суды ішудің алдыңда залалсыздандыру

(стеризавать) ету керек.

ПАЙДАЛЫ ҚЕҢЕСТЕР:

Суды тазарту үшін оған бірнеше марганцовканың кристаликтарды салып ол түгел

еріп суды кішкене бояп су ішуге және тамақ істеуге жарамды жасайды.

Марганцовканы от алуга (добывания огня) пайдалануға болады: кристалдардың бір

қасығын газетке салып, антифриз бірнеше тамшылар тамызып, газетті ораптастаса.

30 секундтан кейін газет жанады.

Егер антифриз жоқ болса онда отты марганцовкамен қантты араластырып (1 бөлігі

марганцовка 2 бөлікке қантка) екі ағаш таяқшалардың арасына салып жақсылап

үйкелісе от пайда болады.

Шөлді далада суды келесі әдіспен да табуға болады: құмда бір метр диаметрі

шұңқұр қазылады, Шұңқұрдың түбіне кастрюля қойлады. Шұңқұрдың түбіне

шөптерер, жапырақтарды салады (бұл шарт міндетті емес). Шұңқұрдың бетіне

полиэтилен жайып, полиэтилен шеттерін тастармен бекітіп тастайды. Сосын бір

тасты полиэтиленнің ортасына қояды. Солай воронкаға ұқсайтын зат пайда болы.

Конденсат полиэтилленнің ішкі жағында пайда болым кастрюляға тамшылайды.

Бұл суды залалсыздандыру (стрерилизовать) етпеуге да болады.

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / ҰЙЫҚ ПЕН ӨЗІНЕ БАТАТЫН ҚҰМ

(Болота и зыбучие пески)

Сақтық қолдану: қолға ұзын ағаш алып, алдынғы жолды таңдап биіктеу жерлерден

жүру, жай және жеңіл қимылдау керек.

Ұйықтан қалай құтылу (топи):

1. Салмағын азайту үшін, ауыр заттың барлығын тастау.

2. Аяғ астына ағаш немесе таяқ қою.

3. Жай және ақырын қимылдау. Не делать резких движений.

4. Сізді астына сорып жатқанын сезіп, бірден дөнестерге (кочкаларға) жатасалыңыз.

Содан кейін сізге арқан немесе ағашты әпергенше күтіңіз.

5. Бірден ағаш немесе арқанды ұстап, ақырын алға жылжыту керек (перехватывая

руки плавными движениями).

6. Егер сізге көмек келмеген жағдайда да, артпен жатып, алға қарай жылжыныз,

өзіңізге қол, аяқпен барлық денеңізбен алға ұмтылыңыз... Дөнес жерлердегі (кочки)

шөп астын ұстап алу.

7. Шаршаған кезде аяқ, қолды ұзатып, ашып қимылдамай демалуға тырысу керек.

(При усталости раскиньте как можно шире руки и ноги и передохните, стараясь не

шевелиться.)

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / ЖЕР АСТЫНДА (Пещеры и подземные

ходы)

Жер астына тек қана инструктормен және арнайы құрал жабдықтармен түсуге болады.

Егер сіз өзініз жер астына түсеңіз, онда келесіні білуініз керек:

Топта 4 адамнан кем болмау керек: экстремал жағдайда бір адам жарақат алған

адаммен қалады, ал қалған екеу жоғары көмекке кетеді.

Жер астына түсердің алдында өз жоспарларын туыстарға және таңыстарға айтыңыз:

қайда және қай уақытқа дейін баратқаныныз.

Жер астына түсер күні метеосводканы тынданыз. Егер сол күні жаңбырлар жауса,

онда олар ұңгір (пещераларды) батып тастау мүмкін.

Жер астында салқын және ылғайлы болады. Сондықтан жылы киініңіз, және

сыртқы киіміңіз суды өткізбейтін болу керек. Пластиктан жасалған шлемді

шахтерский шаммен үмітпаңыз.

Жолға косымша батарейкаларды, свечаларды, сірінкені, аптечканы, арқан, ұңгір

картаны, суды, және жоғары калориялы тамақты (шоколад, жұзім ж/е т.с.с.)

Жер астына түскенде ұңгір (пещераның) қабырғаларға белгілірді қоюға үмітпаңыз.

Кері қайтқанда оларды өшіруге үмітпаныз.

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / ЕГЕР СІЗ АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ (Если вы

заблудились)

1. Тоқтап және қай жерде жүргенің аңықтауға ұмтылыныз.

2. Жердің астында қанша жүргенің аңықтаңыз және де кері қайтуға сізде қанша уақыт

кететіңдігін ойлаңыз.

3. Өз тұрған жеріңді белгіліңіз (пирамидкамен немесе қабырғада бір белгімен).

4. Шығу жолын (выход) тауып көріңіз. Жол бойы кері қарап жүріңіз. Журген жолды

жаттап жүріңіз. Коридорлар әр бағытта әр түрлі қөріну мүмкін.

5. Жүрген жолынды белгілеп тұрыңыз (пирамидкалармен не/се белгілермен

қабырғада).

6. Энергияны сақтау үшін, жиі демалып тұрыңыз. Демалғанда светті сөндіріңіз. Әр

коридорды зертеп тұрыңыз, лабиринтта да шығу жолын табуға болады.

7. Егер сіз жұка коридорда қысылып шығалмай қалсаңыз, онда бұлшық етті босатып

(расслабьте) жиі дем алмауға ұмтылыныз, өйткені ол дененің қөлемін үлкейтеді.

Шықанда бүкіл денемен жұмыс істеңіз.

ЕГЕР СІЗ КҮНДІЗ АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.


1. Егер сізде карта бар болса, онда оны алып шығып қай жерде жүргенінізді аңықтап

қөріңіз.

2. Жан жақты қарап шығыңыз, картада бар ориентирлар іздеп көріңіз.

3. Картада болған жеріңде іздеп көріңіз және де содан жүрген жолды есіңе түсіріңіз

(ағымдар, тастар және т.с.с.).

4. Картада өз тұрған жеріңді тапқаннан кейін, оларды ориентирлармен салыстырып,

сіздің қай бағытта жүргенің дұрыс деп ойлаңыз (трассаға ма әлде адам тұратын

пункке).

5. Өз жүретің жодлы таңдағанда өзеннен немесе таудан өтпеуге үмтылыңыз. Өйткені

бұл кедергілерден өту үшін сізде көп уақыт кетеді.

6. Жол жүргенде жан жақта орналасқан ориентирларға қөніл аударып тұрыңыз.

ЕГЕР СІЗ КАРТАСЫЗ АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Егер сізде карата, компас жоқ болса онда қөңіліңізді түсірмеңіз.


1. Жан жақты қараңыз, мүмкін жолдың жақындығының белгілерің табасыз (телеграф

столбтары, зданиялар).

2. Олар жоқ болса? Онда кері қайтып қөріңіз.

3. Егре есіңізге ештене түспесе, онда күннің көзіне ориентир жасап жүріңіз. Күннің

көзі шығыста шығады, батыста батады. Тал түсте ол оңтүстік бағытында тұрады.

Егер күннің көзі бұлттармен жабық болса, онда оның орыналасқаны жөніңде кез

келген көленкіден аңықтауға болады. Ол үшін перочинный пшакты алып

баспармақтың тырнағына үшімен қойыңы, содан кейін пшакты ақырын оның

көленкіні қөргенше бұрап қөріңіз. Күннің көзі кері бағытта болады.

4. Егер сізде сағатыңыз бар болса, онда оңтүстік қай бағытта орналасқаның одан да

жеңіл. Сағаттың кішкентай стрелкасы күннің көзіне қарай бағыттандар. Күннің

көзіне бағытымен және 12 циферблаттағы санымен бұрышты екіге бөліп , бұл бағыт

оңтүстік бағытты көрсетеді. Мысалы сағат төрте бұл сызық екі сан арқылы өтеді.

5. Егер күннің көзі бұлтпен түгел жабық болса, солтүстік қай бағытта орналасқанның

ағаштарға және үлкен тастарға карап аңықтауға болады. Мох көленкіде жақсы

өскесің, біздің полушарияда көленкіде солтістік және солтүстік-шығыс бағыттары

болады, және де осы жақтарда мох жақсы өсуге тиісті.

ЕГЕР СІЗ ЖАМАН АУА РАЙЫНДА (плохую погоду) АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.


1. Егер сізде қону үшін пластик капка сиятың спальник бар болса, онда мүмкін сіздің

нашар ауа райы біткенің күткені дұрыс шығар деп ойланып көріңіз.

2. Егер сізде ешқандай құралдар жоқ болса және де сіз биіктікте тұрсіз, ауа райы одан

да бұзылып баратса, онда төмен түсіңіз.

3. Жол бойы тропинкаларды іздестіріңіз. Олар сізді адам тұратын жерге апаруы

мүмкін.

ЕГЕР СІЗ ТУМАНДА АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Егер сізде картамен компас бар болса және туманнан сіз он метрден артық қөрмесеңіз

онда:

Өзіңін орналасқанын картада тауып көріңіз. Қай бағытыңызда жүргені дұрыс деп

шешіңіз. Осы бағытында бір ориентир тауып (мысалы: тау, үлкен ағаш), сол

ориентирге жеткенше жүріңіз.

Ориентирге жеткен соң компастың көмегімен ар қарай жүріңіз.

Туманнан шықанша осы әдісті бірнеше рет қайталауға болады. Егер сізде карта

және компас жоқ болса, онда туман кеткенше күтіңіз.

ЕГЕР СІЗ АҚ ҚАРАҢҒЫДА ТЬМАДА (белой тьме) АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.

Егер жарық қармен шағылса, онда оның түсі аспанның түсімен бірдей болады. Кері

(горизонт) жоғалады, мұндайда алыстығын және биіктігін дәл айтуға мүмкіндік болмайды.


1. Тоқтаңыз және кішкене күтіп көріңіз, мүмкін осындай күйі өзімен өзі аяқталады.

2. Егер сізде ұйықтауға кап (спальный мешок) бар болса, оның ішіне бар киіммен

жатыңыз. Рукавтаң колдарынызды босатып кеудесіне немесе қойыңызға қойыңыз.

Олай жылырақ болады.

3. Егер сізге алға жүру керек болса және сізде компаспен карта бар болса, онда

жүргенде өзіңіздің алдыңызға қар (снежки) лақтырып тұрыңыз. Егер снежки

дөңгеленіп жатса сколонның қисықтың бағытын (направление склона) аңықтауға

болады. Егер олар мүлде көрінбей кетсе, онда сіз аңғардың (пропастьтін) алдында

тұрғаныңыз болуы мүмкін.

ЕГЕР СІЗ ТҮНДЕ АДАСЫП ҚАЛСАҢЫЗ.


1. Егер аспанда ай бар болса, онда оның жарығымен сіз қараңғыда жолды тез

тауып аласыз.

2. Жұлдыздарды байқаңыз. Солтүстікті темірқазық жұлдыздың көмегімен табуға

болады. Темірқазықа Үлкен Аюдың ковштің екі шеткі жұлдызы көрсетеді.

3. Егер түн өте қараңғы болса және сіз тауда болсаңыз, онда тоқтап спальный

мешокка орналасып жылы жерде ұйықтауға қалғаны жөн.

4. Егер сіз жалғыз емес блсаңыз (целая группа), онда түнде бір біріне жақын

орналасқандарыңыз дұрыс.

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / КАРТА ЖӘНЕ КОМПАС БОЙЫНША

ОРНАЛАСҚАНЫҢДЫ ТАБУ (Местонахождение по карте и компасу).

1. Картада солтүстікті көру үшін жазыңыз.

2. Картаға компасты қойып, картадағы солтүстіктің бағыты және компастағы

солтүстіктің бағыттары бірдей болуға тиісті.

3. Жаң жақты қараңыз. Ориентирлерді іздестіріп қөріңіз (церковь, тау ж/ә т.с.с.).

4. Картаға сызғыштың бір шетімен ориентирға тақаңыз. Екінші шетің ориентирдің

өзіңе бағытап қойыңыз. Осы бағытты картада карандашпен сызыныз.

5. Тура осындай қимылдарды басқа ориентирмен жасаңыз. Осы екі сызықтың

қиылысуы нүктесі сіздің орыныласқанын көрсетеді. Егер сіз картада үшінші

ориентирді тапсаңыз, онда сіздің орналасқаныңызды одан да дәлірек табуға болады.

6. Картада өзіңіздің орныңызды тапқаннан кейін, қай жерге баражатқаныңызды

нүктесін белгілеңіз. Осы екі нүктені қосыңыз. Содан кейін картаны бұрмай, сызғыш

көрсетіп тұрған бағытқа қараңыз.

7. Сол бағытта ориентирді іздестіріп қөріңіз. Оған жеткеннен кейін, алдында жасалған

қимылдарды қайталаңыз және жаңа ориентирді табыңыз.

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / ЕГЕР БАЛА АДАСЫП КЕТСЕ (Если

потерялся ребенок).


1. Кішкентай бала тез адасу мүмкін. Сондықтан ол жоғалмай тұрғанда, оған алысқа

кетуге болмайтындығын түсіндіріңіз. Сосын оған жоғалған жағдайға қай жерге бару

керек екенін түсіңдіріңіз (ориентир).

2. Егер бала адасып кетсе, тез ғана баланы соңғы рет көрген жерді қарап шығыңыз.

3. Егер онда ол жоқ болса, тез ғана алдында балаға айтылған ориентирге барыңыз

және де сонда бір адамды қалдырыңыз. Өзіңіз бүкіл жерді қарап шығыныз

(прочешите местность).

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / ПАЛАТКЕДЕ ТҮН (Ночь в полатке).


1. Палатканы орнату үшін қатты және тегіс жерді табыңыз. Палаткаңызды өзенге

және де басқа суға жақын орналастырмаңыз. Өйткені жаңбыр жауғанда палатканы

су алып кету мүмкін.

2. Палатканың колышкаларды жерге соққанда палатканы қатты тартып тұрыңыз.

Әйтпесе кішкентай жаңбырда да олар суды өткізу мүмкін.

3. Палатканың айналасың қазып шығыңыз. Жаңбыр болған жағдайда су ағу үшін.

4. Желден сақтану үшін колышкуларды тастармен басып тастаңыз.

5. Палаткада тамақты істемеуге ұмтылыныз. Бірақ егер ауа-райына байланысты

тамақты палаткада істеуге тура келсе, онда плитканы немесе керосинканы, құламау

үшін, қатты бекітіп тастаңыз.

6. Палатканы жиі тексеріп жүріңіз. Егер сіз палаткада тамақты істеп жатсаңыз, біліңіз

от оттегіні жабық кеністікте тез алып кетеді. От көк болып сарғайса, ал сіздің

ұйқыңыз келгенін байқасаңыз тезірек палаткадан шығып таза ауада жүріңіз.

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / ПАЛАТКЕДЕ ӨРТ (Пожар в полатке).


1. Егер палатка жанып кетсе, оны сөндіруге үмтылмай тез ғана одан шығыңыз. Өртті

киімдермен тез үрып (сбить пламя) сөндіріңіз.

2. Сыртқа шыққаннан кейін палатканың кольяларды жерден жұлып, құлаған

палатканы аяқпен басып тастаңыз (затоптать пламя).

3. Немесе құлаған палатканы сүйреп, одан барлық заттарды түсіріңіз (вытряхните все

вещи из палатки).

4. Егер өрт өте қатты жанып жатса, онда оны сөндірмей жанып бітуге уақыт беріңіз.

5. Егер сіздің палаткаңызда керосинка жанып кетсе, онда оны аяқпен палаткадан

теуып жіберіңіз. Сосын палаткадағы өртті сөндіргеннен кейін орманда өрт болмау

үшін керосинканың кұлаған жерге жақсылап су төгіңіз (залейте).

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / СУ БОЛҒАН ПАЛАТКА (Промокшая

палатка).


1. Егер палатка жоғарыдан суды өткізіп жатса, онда палатканың тесіктерін тауып,

оларды пластырьмен немесе свечканың воскімен бегітіп тастаңыз.

2. Егер бұл көмектеспесе, заттардың барлығын полиэтиленмен немесе суды

өткізбейтін курткамен жабыңыз.

3. Походқа барғанда спальный мешокпен бірге полиэтилендік қапты да алыңыз. Керек

жағдайда оған спальный мешокпен бірге кіруге болады.

4. Егер палаткаға су төменнен ағып тұрса, онда палатканың астынан ағаштан

(веткадан) настил жасаңыз.

ЖАБАЙЫ ТАБИҒАТТА АМАН ҚАЛУ / ЕГЕР ПАЛАТКАНЫ ЖЕЛ АЛЫП КЕТСЕ

(Если палатку сдуло ветром).


1. Қатты желде палатканы қайтадан құруға үмтылмаңыз.

2. Палатканың ішкі кольяларды қайтадан құрып, палатканы жел тағы да алып

кетпеу үшін палатканың шетіне отырыңыз.

ЖАНУАРЛАРДЫҢ ШАБУЫЛЫ Ж/Е ШАҒУЫ/ УЛЫ ҚҰРТ-ҚҰМЫРСКАНЫҢ

ШАҒУЫ (Укусы ядовитых насекомых).

Олардың шағуы кісі өлімге апармайды. Олар тек кана шағуға аллергия бар адамдарға

кауіпті.

ШАЯН (скорпион) ШАҒУЫ.

Шаянның шағуынан кейін улану екі тәуілікке созылады. Оның белгілері шаққанан кейін

алғашқы сағаттарда білінеді. Шаққан жері ісиді, кейбір жағдайда сүйық толтырылған

пузырькалар пайда болады.

Уланудың белгілері:

Әлсіздігі.

Бастың ауруы және айналуы.

Озноб.

Жиі дем алу. (Одышка).

Катты терлеу. Мұрыннан және көзден сұйқтын ағуы (слизь из носа и слезотечение).

Журектін ауруы. Температураның көтерілуі (38 градусқа дейін).

Емделуі: Ауыруы және ісігін жылу комперстармен және жирдік мазьдік повязкамен

(антигистаминовая мазь) келтіреді. Негізгі емделуін дәрігер бекітеді.

ҚАРАҚҰРТ ШАҒУЫ.

Қарақұрттың шағуы 4-12 тәулікке созылады. Бұл уақыт өткеннен кейін бәрі бір адам тез

шаршап жүреді ж/е әлсіз болады.


1. Бұлшық еттердің әлсіздігі.

2. Қозғалудың координациясының бұзылуы. Аяқтың, қолдың, белдің және іштің қатты

ауруы.

3. Көздің ісіғы (отек вен).

4. Озноб. 39 градуска дейін температураның көтерілуі.

5. Қатты терлеу.

6. Қысымның өсуі.

7. Кейбір жағдайда адам қозғалмай қалады және аяғында тұралмай қалады.

Емделуі: Тез ғана дәрігерге жолығу.

ЖАНУАРЛАРДЫҢ ШАБУЫЛЫ Ж/Е ШАҒУЫ/ АРА МЕН АСАНЫҢ ШАҒУЫ

(Укус пчелы и осы).

Әсіресе осы жәндіктердің шағуынан аллергиясы бар адамдарға өте қауіп төндіреді.

Тұншығудан, тартылудан (бұлшық еттердің, өкпенің) адам бір сағатта немесе бірнеше

минуттан кейін өліп қалуы мүмкін.


Беттің немесе бүкіл дененің қатты ісуі.

Тұншығу.

Есінен айырылу.

Құсу.

Алғашқы жәрдем:

Уақыт кетірмей, тез жедел жәрдемді шақыру.

Оның келуіне дейін теріден араның инесін алу қажет (аса инесін қалдырмайды).

Барлық саусақтың тырнағымен қысып алып және улы сумкеге тимеуге тырысу

керек.

Осыдан кейін жараға мұз қойып антигистаминдік мазьді жағу қажет.

Адамды арқаға жатқызып, аяғын бастан жоғары қою керек.

Демін жеңілдету үшін қөйлектің төмелерің ж/е белбеуді шешу қажет.

Адамды көрпемен жабу керек.

Адамға тамақ, су, шылым шегуге тыйым салыңыз.

Сананы жоғалған жағдайда адамды кеудеге жатқызып, басын қисайту қажет.

Қауіпті ауызға немесе тілге шақса. Себебі тамағы ісіп дем алуға кедергі жасауы мүмкін.

Бұл жағдайда жедел жәрдем шақырғаннан кейін:

Адамға мұз сордырып қойңыз (мұз ісуді бастырады).

Егер адам есінен талса және демалмаса, жасанды дем беруді бастаңыз.

ЖАНУАРЛАРДЫҢ ШАБУЫЛЫ Ж/Е ШАҒУЫ/ ЖЫЛАННЫҢ ШАҒУЫ (Укус

змеи).

Жылан шаққанда алғашқы жәрдем дұрыс берілмесе немесе мүлде берілмесе у адам

организмде тез таралу мүмкін.


Шаққан жер тез ісиді. Ісік бүкіл қолды немесе аяқты және әрі қарай бүкіл денені

алуы мүмкін.

Алғашқы 20-40 минутта адам шок болады: бет ағарады, бас айналады, жүрек

айналуы, жиі және әлсіз пульс, артериалдық қысымның төмен түсуі, сананың

жоғалуы (потеря сознания).


1. Тез арада адамды жатқызып, тыныштық жасап беру керек, себебі қозғалғанда қан

айналымы жылдамдап у тез тарайды.

2. Жараны ашып уын ауызымен сорып тұкіріп отыру қажет. Бұл процедураларды 15

минут бойы қайталау қажет. Өзіңіз деп уланып қаламың деп қорқпаңыз.

3. Жараны йодпен, спиртпен немесе басқа дезинфекциялық жабдықпен сүрту қажет.

4. Жаралған жеріне повязканы салу керек. Ісігі қөбейген сайын повязканы әлсірету

қажет.

5. Адамға су беріп жақын жердегі ауруханаға апарыңыз.

6. Егер адам шошса (шок), онда бұл күйден оны шығаруға ұмтылыныз. Егер адам дем

алмаса, онда оған жасанды дем беріңіз.

Егер адам санасың жоғалтып, өзі дем алып жатса (сам дышит) онда оны кеудеге аударып

дем алуға қауіпсіз позаға жатқызыңыз.

ҚАТАЛ ТЫЙЫМ САЛЫНАДЫ:

Жаралған буыңға жгут салуға.

Жарақат алған жерді кесуге және күйдіруге.

ПАЙДАЛЫ ҚЕНЕСТЕР:

Біздің елімізде улы жыландардан тек қана гадюка кездеседі.

Егер жылан сізді басқа жерде шақса, онда жыланды есіне сақтауға ұмтылыныз. Олай

сіз дәрігерге уға қарсы дәріні табу үшін жеңілдік жасайсыз.

Жыландар бар жерлерге қонбауға ұмтылыныз.

Жыландар бар жерлерге бара жатқанда (тауға, орманға) қалың киімді және етікті

(сапоги) киуге үмітпаңыз.

Жыландар ешқашанда адамға бірінші шабуыл жасамайды. Сондықтан үсақ болыңыз,

жылындарды кездейсоқ басып кетпеніз және олармен ойнамандар.

ЖАНУАРЛАРДЫҢ ШАБУЫЛЫ Ж/Е ШАҒУЫ/ КЕНЕНІҢ ЖАБЫСУЫ

(Присасывание клеща).

Кенелер әр түрлі ауруларды тарататындығымен өте қауіпті. Мысалы – энцефалит.

Кененің теріне жабысып алғанын көрсеңіз:

Оны қолмен жұлмаңыз.

Оған шылымның ұшымен немесе шоғы бар таяқшамен тигізіңіз. Кене түсіп қалады.

Кенеге семешке майдің немесе машина маймен тамшылап повязканың астында

қалдыруға болады. Содан кейін ақырын пинцетпен алып тастаңыз.

Жарақат жеріңді сабынды сумен жуыңыз. Сосын антигистамин мазьді жағып

қойыңыз.

Міндетті түрде дәрігерге жолығыңыз.

ЖАНУАРЛАРДЫҢ ШАБУЫЛЫ Ж/Е ШАҒУЫ/ АКУЛАНЫҢ ШАБУЫЛЫНЫҢ

ҚАУІПІ (Угроза нападения акулы).

Қауіпсіздік ережелері:

1. Акулалар бар суда қараңғы түскен соң және мутный суда малтып керегі жоқ. Себебі

сіз акуланың жақындағаның байқамайсыз және осындай суда акулалар жақсы

охотаны жасайды.

2. Жағадан немесе қайықтан алысқа кетпеңіз.

3. Акулалар қөбіне түнде және кешке охотаға шығады.

4. Жарамен суда малтуға болмайды, өйткені акулалар қанды алыстан жақсы сезеді.

Сол себептен гарпунмен немесе острогпен охота жасасаныз, үстаған балықтарды

өзіңізбен қалдырмаңыз. Оларды қайықа салып тұрыңыз.

5. Акула жақындағанда қайықа қөтерілгенде үсақ болыңыз. Осы моментте акулалар

көбіне шабуыл жасайды.

6. Гидрокостюм пайдаласаныз.

7. Егер акуланы көрсеніз көп шу жасауға ұмтылыныз: қайықтың моторың

оталдырыңыз, весломен борттан соғыныз, метал заттарды бір біріне соғыңыз ж/е

т.с.с.

8. Акулалар бар суда малту жасасаныз өзіңізбен ысқырғыш (свисток) алыңыз.

Акуланың жақындауы:

1. Егер сізге судың астында охота жасап жүргенде акула жақындаса, онда үстаған

балықтарды өзінен тез лақтырып, өзіңіз қарсы бағытта жүзіңіз. Қанның исі және

түсі акулаларды шақырады.

2. Акуланы көрсеңіз, басыңызды суға матырып қатты айқалаңыз. Дыбыс суда жақсы

таратылады.

3. Сонымен бірге ақырын суға қарай жүзіңіз. Тез қимыл жасамаңыз (Не делайте

резких движений).

4. Акулаға тұрақты қарап тұрыңыз. Егер акула сізге жақындаса, онда оған бұрылып,

жүзіду тоқтатпаңыз. Егер акула сізге судың астынан жақындаса, онда бетіңізді

төмен енкейтіңіз. Басты тек қана дем алу үшін көтеріңіз.

5. Судың бетіңде жазықтай (плашмя) үстануға ұмтылыныз. Аяқтарыңыз төмен

қарамауға тисты (ноги не свешивались вниз).

6. Акулалар шабыулдың алдында жертваны итеріп жібереді. Ақырын итеруду

сезсеңіз, өз алдында қолымен, аяқпен, акуланы қоркыту үшін соғыңыз.

ЖАНУАРЛАРДЫҢ ШАБУЫЛЫ Ж/Е ШАҒУЫ/ ИТТІҢ ШАБУЫЛЫНЫҢ ҚАУІПІ

(Угроза нападения собаки).

Иттің жанынан өткенде ешқащан оның көзіне карамаңыз. Ол сіздің оған шабуыл жасайын

деп жатқанын ойлайды.

Егер ит сізге шабуыл жасаса, онда сіздің іс-әрекетіңіз мынандай болу керек:

1. Итті ұрмай, қатты айтыңыз: «Сидеть», «Стоять», «Отыр», «Тұр». Дресивкада

болған ит бұл бұйрықты түсінеді.

2. Егер сізге ит секіріп кетсе, онда оған локотьті беріңіз. Аурғанына шыдап

локотьті иттің ауызына тереңрек итеріп жібіңіз. Иттің тістегені әлсіреуге тиісті.

Қолында қатты жүлмаңыз, әйтпесе сізде қатты жарақат (рванная рана) болу

мүмкін. Ал ит жаңа жеріңізді тістейді.

3. Ит тістегеннен кейін дәрігерге жолығыңыз. Ол сізге бешенстводан прививканы

жасау керек. Тістеген жерін сабынды сумен жуыңыз.

4. Егер ит иесімен қыдырғанда сізді тістесе, онда иттің иесінен бешенствадан

жасалған прививкасы итте бар справканы сұраңыз.

ЖАНУАРЛАРДЫҢ ШАБУЫЛЫ Ж/Е ШАҒУЫ/ БҰҚАНЫҢ ШАБУЫ (Нападение

быка).

Бұқаға қарай қолмен сілкемеңіз, мазақтамаңыз.

Егер бұқа сізге шабуыл жасайын деп тұрса, онда:

1. Бұқадан таза далада (чистом поле) қашпаңыз. Бұқа сізді тез қуып жетеді.

2. Жан жақта қарап, қай жерге тығылып қалуға (укрытие) болады деп ойлаңыз.

3. Ешқашан бұқаға артпен тұрмаңыз. Әрқашан оған қарап тұрыңыз.

4. Бұқаның зейін басқа нәрсеге аударып қөріңіз, мысалы куртканы лақтырып

жібіңіз. Егер тығылатын жер жақын болса, онда бұқа есін жинағанша, сіз

укрытияға қашып кетуге үлгересіз.

5. Егер бұқа сізді куып жатса, онда есіңізде болсын – бұқа жүгіру бағытын тез

өзгерте алмайды. Сондықтан укрытияға зигзагамен қашыңыз.

ДӘРІС

№6 ТАҚЫРЫП СУДА

СУДА / ВИНДСЕРФИНГ

ҚАУІПСІЗДІК ЕРЕЖЕЛЕРІ:

1. Виндсерфингпен түнде, нашар ауа-райында, кешке винсерфингпен айналыспауға

ұмтылыныз.

2. Құтқару жилетін және гидрокостюм киюді умытпаңыз.

3. Дұрыс құлауды үйреңініз. Құлағанда көзіңізді жумбаңыз. Құлағанда парустың

құлағанының қарсы құлаңыз. Кез келген жағдайда парустың доскасын құтқару

құрал ретіңде пайдалануға болады.

4. Қатты жел немесе қатты толқындар пайда болғанда жағаға қарай бұрылыңыз.

5. Егер жел сіздің артыңыздан соқса онда теңізге қарай жүзбеңіз.

ЖАҒАҒА ҚАЛАЙ ҚАЙТУ КЕРЕК

1. Егер сіз қатты желден немесе шаршағаннан жағаға қайталмасаңыз онда

сасқалақтамаңыз (паниковатьетпеңіз).

2. Парусті суға түсіріңіз және басқа адамдардың өзіне зейін аударуға ұмтылыныз.

Құтқару сигналдарды беріңіз.

ОНЫ ҚАЛАЙ ЖАСАЙСЫЗ:

3. Тізесімен тақтайға отырып, қолдарды биік көтеріңіз және олармен төмен

желбіретіңіз.

4. Егер жел сізді өте алыс алып кетсе және көмек келгенжоқ, онда өзіңіз жағаға

жетуге ұмтылыныз. Ол үшін:

Мачтаны түсіріңіз, аяқтарыңызды таяқшаның екі жағынан төмен түсіріп, тақтайға

отырыңыз.

Парусты орап тастап, өзіңізді жанына қойыңыз.

Парусты мачтаға байлаңыз және де бұның бәрін тақтайға байлаңыз.

Кеудесімен тақтайға жатып жағаға қарай қолмен жүзіңіз.

Алдына қатты жел соқан кезде, онда оған қарай кішкене бұрыш жасап жүзіңіз

(наискосок).

Егер паруспен мачта сізге кедергіні жасаса, онда оларды алым тастаңыз.

СУДА / КАНАЭДА ЖҮЗУ.

Қауіпсіз ережелері:

1. Жүзуге барғанда құтқару жилеткасын міндетті түрде кию керек.

2. Каноэ аударған жағдайды оны және веслоны үстап алуға ұмтылыныз, әйтпесе

оларды су ағынына алып кетеді.

3. Егер каноэ аударылып қалса, онда оны суда қайтадан аудармаңыз. Жағаға қарай

жүзіңіз.

4. Егер сіз аударылған каноэде теңізде болсаңыз, онда қайықтың жаңынан ешкайда

кетпеңіз және сигналдарды беріп тұрыңыз.

ҰЙЫҚТАН ӨТУ (Преодаление порогов).

Картада жақсылап зертеп бүкіл ұйықтарда белгілеп қою керек.

Ұйыққа жақындау белгілері:

Судың шуы.

Алыстан көрінетін судың шашырағаннан пайда болған пенаның және туманның

белгілері.

Өзеннің жылдамдығы өсуі, тереңдігі азаю.

Сіздің іс-әрекеттері:

1. Жағаға қарай жүзіңіз.

2. Арман қарай сушамен жүріңіз.

ЕГЕР СІЗ ҰЙЫҚА ТҮССЕҢІЗ:

1. Кез келген бағытта жүзіңіз (гребите). Каноэнің жылдамдығы өзеннің

жылдамдығынан өзгеше болу керек, осындай жағдайда сіз каноэдан билеуден

(управления) айырылмайсыз.

2. Егер каноэ теріс айналса (задом наперед), онда оны кері айналдырмаңыз. Әйтпесе

сізді кері лақтырып жібереді және сіз тасқа соғыласыз.

3. Каноэны сыртқы радиуспен өтуге ұмтылыныз. Онда терендігі және су ағымы

қаттырақ болады. Бірақ мұнда жағаға тым жақындамаңыз, әйтпесе сіз соған немесе

жақын өсіп жатқан ағаштың қабырғаларға соғыласыз.

Водоворотка түскен жағдайда суға тереңрек батыңыз. Сосын сыдын астында водовороттан

алысрақ жүзіңіз. Содан кейін судын бетіңе шықаннан кейін жағаға жүзіңіз.

СУДА / МАСКАМЕН ЖӘНЕ ТРУБКАМЕН ЖҮЗУ.

ЕГЕР СУ ДЕМ АЛУҒА АРНАЛҒАН ТРУБКАҒА ТҮССЕ:

Су өкпеге өтпеу үшін дем алмаңыз.

Трубка судың бетіне шықса, басынды шалқайтыңыз және қатты ауызымен ауаны

трубкадан суды шығару үшін үртіп жіберіңіз.

ЕГЕР СУ МАСКАНЫҢ ІШІНЕ ӨТІП ЖАТСА:

Егер сіз судың бетінде болсаңыз, онда масканы шешініз. Су өзі маскадан ағып

кетеді.

Егер сіз тереңде болсаңыз, онда бетіңіз судың бетіне қарау үшің басыңызды

шалқайтып жібіңіз. Бір қолымен маскаңын жоғары жақты мандайына қатты

қысыңыз ауа шықпау үшін және ақырын ауаны мұрыннан жібіп тұрыңыз. Ауа

масканы ақырын толтыра бастағанннан кейін суды сыртқа итеріп жібереді.

Суда маскамен және трубкамен жүзу үшін сізде жақсы дайындық болу қажет, әсіресе сіз

келесі жаттығуларды жасауға тиістісіз:

1. 200 метр еркін стильмен жүзу.

2. 100 метр арқада жүзу.

3. 50 метр 5 кг. салмақпен жүзу.

4. Судың бетіңде 5 минут қолмен көмектеспей жату.

5. Бір минут ішінде суда вертикаль күйінде тек қана аякпен көмектесіп жүзу.

6. Кезекпен бассейн түбінен 6 затты көтеру.

СУДА / ЖАҒАДАН АЛЫС ЖӘНЕ ТЕРЕҢДЕ ЖҮЗУ.

Егер сіз жақсы жүзу білсеңіз ғана жағадан алыс жүзуге болады.

Суық суда судороги бұлшық еттің тартылуы пайда болу мүмкін.

1. Судорогкі сезсеңіз бірден тоқтап арқаға бұрылып суға жатыңыз.

2. Егер судорогамен санынын алдыңғы бұлшық етті тартылып кетсе, аяқты және

аяқтың саусақтарын түзеңіз (распрямите вперед).

3. Егер судорогамен икроножной бұлшық етті тартылып кетсе, аяқты және аяқтың

саусақтарын түзеңіз өзіне қарай (распрямите носок на себя).

4. Егер судорогалар өте қатты болса және аяктарыңыз түземесе, онда оны қолдың

қөмегімен істеп қөріңіз.

5. Бұлшық еттерді үқалаңыз (растирайте и разминайте). Содан кейін тағыда

аяғыңызды тартып қөріңіз.

6. Егер судорогалар тоқтаса, онда кішкене демалвап басқа стильмен жағаға жүзіңіз.

Суда көп уақыт өткізуі сізді шаршату мүмкін.

1. Шаршағаның немесе тоңғанын сезсеңіз, тез бұрылыңыз және жағаға қарай жүзіңіз.

2. Өз күшінізді сақтаңыз. Уақыт мезгіл сайын арқаға жатып демалыңыз. Қатты тонып

қалмау үшін демалуды тым созбаңыз.

3. Егер сіз жағаға өз күшімен жететіндігіне сенбесеңіз, онда арқаға жатып қолынды

жоғары көтеріп шайқаныз машите өзіне басқа адамдардың зейін аударту үшін.

СУДА / ЕГЕР СІЗДІ ҚАТТЫ СУ АҒЫМЫ АЛЫП КЕТСЕ (подхватило сильное

течение).


1. Күшті жай келтірмей, су ағымымен куреспеңіз.

2. Су ағымымен жүзіп диагональмен ең жақын жағаға жүзіңіз.

Қатты су ағымы теңізде де болуы мүмкін. Онда отмельдер болуы мүмкін, толкындар

прилив кезінде оған соғылып теңізге қарай жүріп кері ағын тудыру мүмкін. Осындай

ағымға түсеніз шошыманыз, ол сізді алып кетпейді. Шамалыдан кейін сіз оның

жылдамдығын азайғаның сезесіз. Сонда жағаға қарай бұрылып ағымнан шыққанша жағаға

вдоль жүзіңіз.

СУДА / ЕГЕР БАЛДЫРЛАРДА ОРАЛЫП ҚАЛСАҢЫЗ (запутались в водорослях).


1. Балдырлар жүзуге кедергіні жасап жабысқанын сезсеңіз, тоқтамаңыз және бір

орында барахтаться етпеңіз, әйтпесе сіз одан да қатты балдырларға шатасып

қаласыз.

2. Екі аяқпен қатты итеріңіз (резко отталкивайтесь), босануға ұмтылыныз.

3. Бұл көмектеспесе, бір аяқпен екінші аяқттағы балдырларды алып тастаңыз.

4. Өзіңіз судың астына сінбеніз (не ныряйте), әйтпесе балдырлар сіздің мойыңызды

орайды.

5. Балдырлардан құтылғасын қауіпті жерден аяқтармен ақырын жүзіп (меньше

шевелить ногами) кетініз.

СУДА / ЕГЕР СІЗ СУҒА ҚҰЛАСАҢЫЗ (если вы упали в воду).


1. Дем алуды тоқтаңыз және саусақтармен мұрыңызды жабыныз.

2. Жаға жақын болса аяқпен судың түбін тауып көріңіз.

3. Егер су терең болса, онда артық ауыр заттардан құтылыңыз. Ол сізді судың астына

алып кетуі мүмкін.

4. Егер сіздің аяғынызда резенке етіктер болса, оны лақтырманыз және голенищемень

төмен қойып ауадан жасалған подушкалар ретінде пайдалануға болады. Олай сізге

судың бетінде болуға ыңғайлы болады.

5. Ең жақын жағаға су ағымына диагональмен жүзіңіз.

СУДА / ЕГЕР СІЗ СУДА ЖҮЗУ БІЛМЕЙ СУҒА ҚҰЛАСАҢЫЗ (если вы оказались в

воде, неумея плавать).

Егер сіз жүзу білмесеңіз, көмек келгенше судың бетінде көбірек болуға ұмтылыныз.

1. Суға бетімен төмен жатып, аяқты және қолынды кең жазып ақырың және терең

(глубже и реже) дем алуға ұмтылыныз.

2. Судың бетіңде көбірек қалудың басқа әдісі бар. Аяқпен педальдарды бұрағандай

жүзіңіз. Қолмен суды үрыңыз (шлепайте руками по воде). Олай сіз нагрузканы суға

түсіресіз және де тепе-теңдікті сақтаңыз.

3. Тағыда бір әдіс бар: вертикальды күйде екі аяқты бірдей бөгіп жан жаққа итеріңіз

және тез түзу қылыңыз.

СУДА / ШТОРМДА, ДАУЫЛДА ЖҮЗУ (плавание в шторм).

Дауылда суда жүзбеңіз. Бірақ егер сіз дауылда суға түссеңіз жағаға қарай жүзіңіз.

ЕГЕР СІЗ ЖАҒАДАН АЛЫС БОЛСАҢЫЗ:

Толқындарға қарсы жүземей күш жұмсамаңыз. Толқындар сізді өздері жағаға қарай

апарады.

Жаңа толқын сізге жақындағанда қолмен және аяқтармен ұзақ қашықтыққа жүзу

үшін жиі жұмыс істеңіз (энергично работать ногами и руками).

Толқын кеткеннен кейін әлсіреңіз (расслабтесь) және келесі толқынды қүтіңіз.

ЕГЕР СІЗ ЖАҒАҒА ЖАҚЫН БОЛСАҢЫЗ:

Толқындар бір біріне және тастарға соғылғанда водовороттарды тудырады.

Оларды жоғары емес, төменнен өту керек.

СУДА / ПРИЛИВ КЕЗІНДЕ ЖАҒАДАН АЛЫС БОЛСАҢЫЗ (если вы оказались

вдали от берега во время прилива).

Отлив кезінде жағаның бойында қыдырсаңыз пещераға кіріп прилив басталғанша шығуға

үлгермеу мімкін.


1. Тастарға жоғары тұрыңыз. Су максимал көтерілсе де сіздге жетпеу керек.

2. Өзіне көніл аударуға ұмтылыныз (айқалап, қолмен).

3. Су кеткенше немесе құтқарушылар келгенше төмен түспеңіз.

СУДА / СУҒА БАТҚАНҒА КӨМЕКТЕСУ (помощь утопающему).

Адамның батқаның қалай білесіз:

Батып жатқан адамның денесі суда тік тұрады, басы толқында бір есе көрінеді бір есе

қөрімбейді. Батып жатқан адам қолмен (судорожно взмахивает).


1. Егер сізде қайық бар болса тоңып жатқан адамға жүзіп оны қайықа қөтеріңіз.

Байқаңыз, қайық аударылып қалу мүмкін.

2. Егер қайық жоқ болса, онда жүзіп батып жатқан адамға жетіңіз.

3. Батып жатқан адамға жеткен соң, оған артынан иығынан ұстаңыз. Әйтпесе ол сізді

ұстап алу мүмкін және сізбен бірге батып кетеді.

4. Егер батып жатқан адам сізді үстап жібермесе, онда оны бір қолымен жақтан

(подбородықтан) үстап өзіне қарай тартыныз. Оның басы сіздің басымен қатар беті

жоғары болу керек.

5. Тура сол қолдың тізесімен оның иығын үстап адам айналуға кедергіні жасап қысып

тастаңыз. Жағаға қарай қырмен немесе арқада жүзініз.

6. Егер батып жатқан адам санасыз болса, оны жағаға қарай жүзгенде жақтан

(подбородіктан) үстап беті тұрақты судан жоғары болуға тиісті.

7. Қатты су толқында суға кетіп жатқанды бір қолымен кеудесінен басы судың бетіңде

болатындай ұстаңыз.

СУДА / СУҒА ТҮСКЕНДЕР ҚҰТҚАРУДАҒЫ АБАЙЛЫҚ (Меры предосторожности

при спасении утопающего).

1. Суық суда киімді шешепеу керек, денеге суық өтуінен сақтану үшін. Тек қана аяқ

киімі мен қалтадан барлық нәрсені алып шығу керек.

2. Байқап отырыңыз суға кетіп жатқан сасқалақтаған уақытында сізді ұстамасын.

Егерде ол сізді ұстай бастаса босатылу үшін арнайы приемдер қолдаңыз

Егерде ол аяғынан ұстаса, лезде аяқты тіке суға, түсіріңіз. Сол уақытта денені тіке

қойыныз. Келесі аяқты көтеріп иығына немесе кеудесіне қойып итеріп жіберіңіз.

Егерде ол алдынан ұстаса, екі қолмен қолтықтан ұстап көтеріңкіреп итеріп

жіберіңіз.

Егерде ол артынан мойыннан ұстаса мүмкіндігінше басты төмен түсіріңіз суға кетіп

жатқан сізді қысып тастамау үшін. Үстінде тұрған қолды қатты ұстаңыз сосын

дереу алға тартыңыз келесі қолмен шынтақты көтеріңіз. Осы қимылдарыңызбен бір

қолын бекітіп тастайсыз.

3. Ештеңе шықпаса суға кетіңіз содан соң суға кетіп жатқанды иығынан қатты

ұстаңыз.

4. Суға кетіп жатқанның сасқалақтағаны қойдырғызу керек. Ол сізді тындаса

ғана құтқарылуына сендіру керек.

СУДА / МҰЗҒА КЕТКЕНДЕРДІ ҚҰТҚАРУ (Спасение провалившегося под лед).


1. Мұзға кетіп жатқанға жатып жақындаңыз.

2. Арқанның немесе тақтайдың шетін оған лақтырыңыз. Қолымен ыңғайлы

ұсталыну үшін арқанның шеті байланған болу керек.

3. Мұзға кетіп жатқанға айқалаңыз мұздың бетіне жатсын, аяғымен итерілсін,

бір қолымен арқаның немесе тақтайдын ұсталынып, ал екінші қолмен

алдындағы мұзды жарсын.

4. Ақырын өзіне тартыңыз.

5. Егерде тез уақытта жалпақ тақтай тапсаңыз мұзға кетіп жатқанның

кеудесінің итеріңіз үстіне жатып алатындай. Алып шығуға жеңіл болады.

6. Егерде қолыңызда еш нәрсе болмаса және мұз қатты болса онда мұзға кетіп

жатқанға жатып жетіп қолынан немесе киімінен алып шығуына ұмтылыныз.

СУДА / МҰЗҒА ТҮСКЕННІҢ ЖАҒАДАҒЫ АЛҒАШҚЫ ЖӘРДЕМ (Первая помощь на берегу провалившемуся под лед).

Жағаға алып шыққаннан кейін біріншіден демалуын қараңыз. Егер демі болмаса бірден жасанды дем жасаңыз. Егер дені болса үстіне құрғақ киім тастаңыз су киімнің үстіне және тез арада жылуға кірсізіңіз.

Егер ол жүре алмаса, сол жерде аяғын (растереть) қимылдатыңыз. Көмектеспесе үстіне салып апарыңыз. Жылуда болғанда киімін ауыстырыңыз. Керек болса (обмороженные) суық тиген жерін (растереть) қимылдатыңыз (дұрыс спирті қоса). Егер жылы жері алыс болса, сол жерде от жағыңыз. Оттың үстінде киімін кептіріңіз, оған өзінің киімін беріңіз.

СУДА / ПОЛЫНЬЯҒА ТҮСКЕНДЕ (Падение в полынью).

Полыньга түскен уақытта сіздің қасыңызда ешкім болмауы мүмкін. Сондықтан сізге өз бетімен шығуға керек болады.Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. Сасқалақтамаңыз. Ақырын ауаны көбірек алып демалыныз. 2. Аяғымен сіз велосипедте кележатқандай қимылдатыңыз.3. Бірден мұзға шығуға ұмтылмаңыз, жанжақтағы мұз жұқа болады. Сондықтан сіздің

ауырлығыңыңды ұстай алмайды.4. Жағаға қарай жылжыңыз, қолыңызбен мұзды жары.5. Қолыңыздан мұз жарылуын қойғаннан кейін, мұзға шығуына тырысыңыз.6. Бірден бүкіл денемен шықпаңыз, мұз қайтадан сынуы мүмкін.7. Бүкіл денеңізбен мұзға жатыңыз. 8. Жатқан қалпында жағаға қарай жылжыңыз.9. Жағаға шыққаннан кейін жүгіріп жылы жерге барыңыз.

Пайдалы қенестер: Мұзға ешқашан шықпаңыз, егер сіз мұзды қатты екенін нақты білмесеңіз.

Есте сақтаңыз жағаға қарай мұз қатты, терең жерлерде мұз қаттылығы төмендейді және шөп бар жерде мұз жұқа немесе қатты ағыс жерлерінде.

Мұз қаттылығы ауаның температурасына байланысты болады. Таңертең және түсте мұз онша қатты емес кешкісімен салыстырғанда.

Мұзда жүргенде қара аймақтарды айналып өтіңіз, ол жерде мұз жұқа болады.

СУДА / ҚАЛАЙ ШТОРМНЫҢ КЕЛУІН БІЛУГЕ БОЛАДЫ (Как

распознатьприближение шторма).

ТАБИҒАТ БЕЛГІЛЕРІ:

Үлкен борпылдақ бұлт жанында жиналады, көк жиектен келе жатқан жақын арада

нөсер жаңбыр не күннің күркіреуі болатынын белгілейді.

Нөсер жаңбыр не штормның жақындауын жақын арадағы 36 сағат ішінде айдың

айналасындағы қаралау ореол не бронзалық түс күн батқан кезде не шықан кезде

белгілейді.

Жақын арадағы желдің қаттылуын және жаңбыр болуын биік аспанда кішкентай

бұлттардың тез жылжуы және сарғылтау күн батуы.

Қызыл не ашық, бірақ қызғылтау аспан болуы күн шыққанда, ауа ылғалдылығының

көбейюі жақын арадағы ауа райының бұзылуын белгілейді.

АУА РАЙЫ БАРОМЕТР БОЙЫНША

Егер барометр тілшесі шкаланың сандары төмен жаққа түссе, онда ол ауа райының

жаман жаққа қарай өзгеруін білдіреді.

Шторм болатын уақытта барометр тілшесі жанжаққа жылжиді да көрсеткіш

(показатель) төмендейді.

СУДА / ҚАЙЫҚПЕН ЖҮЗУ ШТОРМ БАСТАЛАЙЫН ДЕП ЖАТҚАН УАҚЫТТА

(Плавание на судне в предштормовую погоду).

Штормнің келе жатқанын көрген уақытта не істеу керегін шешуініз керек төрт нұсқаның

біреуін қолданып.

БАЯҒЫ БАҒЫТПЕН ЖҮРІП ОТЫРУ.

Ол үшін жылдамдығын кеміту не жартылай парустарын алу.

Ұмытпаңыз, бұл шешім дұрыс болады теқ қана жел керек бағытпен болса ғана. Егер

ол басқа бағытқа жылжыса онда басқа нұсқа алу керек.

ПОРТҚА ҚАРАЙ ЖЫЛЖУ.

Сіз оны істеуіңіз болады, егер:

Егер жел бағыты портқа қарай болса.

Күннің бұзылуын ақырын жүрсе және сіз портқа жетуге үлгерсеніз. Байқаңыз

(бурное) тынымсыз теңіз қайық жылдамдығын ақырындатады.

ДРЕЙФКЕ ЖАТУ.

Егер басқа нұсқа болмаса, сізге қайықты желге қарсы ұстауға желдің жылдамдығымен

тура келеді.

ШТОРМНЫҢ АЛДЫНДА ЖҮРУ

Бұл нұсқа іске асуы мүмкін, егер сіз ашық теңізда болсаңыз, жаға алыс және тасқа

(скалаға) соғылуы қауіпі жоқ желмен жүзіп отыру керек.

СУДА / ҚАЙЫҚПЕН ШТОМДА ЖҮЗУ (Плавание на судне в шторм).

ПАРУСЫ БАР ҚАЙЫҚТА:

Шторм жақындағанда палубада орналасқан барлық снастерьді жақсылап байланыз.

Құтқаратын желет киіңіз және ұзын жіппен мачтаға байлаңыз. Жіп дұрыстығын

тексеріңіз.

Трюмнің бүкіл суын төгіңіз, су төгілетін тесіктер таза болғаның тексеріңіз.

Люктарды, иллюминаторларды жабыңыз, ішкі бөлмелерге су өтпеу керек.

Двигательді жағыңыз. Содан соң, жанармайды жұмсамау үшін, оны сөндіріңіз.

МОТОРЛЫ ҚАЙЫҚ:

Егер сіз моторлы қайықпен штормға түссеңіз жақын қорғалатын жерге (ближайшее

безопасное место) барыңыз.

Палубаға су аз түсу үшін толқындарға қарсы жүруге тырысыңыз. Жылдамдықты

минималға дейін түсіріңіз, ойткені осы жылдамдықта қайықты жүргізу оңай.

Адамдарды неғұрлым төмен орналастырсаңыз, соғұрлым қайық штормға

тұрақтырақ болады.

Абай болыңыз үлкен толқындар қайықты аударып тастауы мүмкін.

Двигатель жұмыс істемей қалса, якорьға тұрыңыз немесе жүзетін (плавучий) якорь

тастаңыз. Жүзбелі якорь қайықты толқында ұстау үшін пайдаланады. Егер жүзбелі якорь

болмаса, оны қолдан жасауға болады. Тақтайларды бір біріне крест накрест қағып,

цеппьпен аурлатыныз. Ең бастысы толқындарға қарсы туралу үшін.

СУДА / ҚАЙЫҚ АПАТҚА ТҮСУІ (Судно терпит бедствие).


1. Өзінің үстіне барлық жылы киімді , нәски мен бас киімді қоса, киіңіз.

2. Сосын су өтпейтін гидрокостюм немесе комбинизон киіңіз.

3. Өзіңізбен ақша мен құжаттарыңызды су өтпейтін сумкеге салып алыңыз.

4. Өзіңізбен шетін су, тамақ, дәрі алыңыз.

5. Қорғайтын жилет киіңіз және рациямен координатын айтып апат сигналын беріңіз.

СУДА / ТЕҢІЗДЕГІ АПАТ СИГНАЛДАРЫНЫҢ БЕРІЛУІ (Сигналы бедствия на

море).

Бүкіл дүниеде қабылданған бірнеше сигналдар бар, осы сигналды алған капитан

көмекке келуге міндетті.

МЭНДЭЙ және ПЭМПЕМ сигналдары

МЭНДЭЙ сигналы. Осы сигналды өте қатты қатер тоніп тұрғанда (положение

катастрофическое) ғана беру керек.

Егер сізге жедел көмек керек, бірақ қауіп онша болмаса ПэмПэм сигналын беру

керек.

Мэндей сигналы осы қалыппен беріледі:

1. Передатчикті 2182 кГц жиілігіне қойыңыз.

2. Мэйдэй сөзін үш рет айтыңыз.

3. Сосын үш рет қайық атын айтыңыз.

4. Мэйдей сөзін бір рет қайталап, бір рет қайық атын айтыңыз.

5. Содан соң координатты жіберіп, қысқа не болғанын және не көмек керегін

айтыңыз.

6. Аяқтағаннан кейін кішкене уақыт тосып қайталаңыз.

СУДА / ҚОРҒАЙТЫН ЖЕЛЕТПЕН ЖҮЗУ (Плавание со спасательным жилетом).


1. Тізелеріңізді бөгіп кеудеге жақындатыңыз жене бір қолыңмен құшақтаныз. Бұл

әрекет жылу сақтауға көмектеседі.

2. Сізді оңай көру үшін екінші қолды биікке көтеріңіз.

СУДА / ҚӨМЕКТЕСЕТІҢ ҚҰРАЛСЫЗ ЖҮЗУ (На плаву без спасательных средств).

Сіздің әрекетіңіз жүзу білесізбе білмейсізбе, су жылыма суықпа болуына байланысты.

Егер сіз жүзу білсеңіз бірақ жаға алыс болса, көмекті арқада жатып күтіңіз.

Егер су өте суық болса бірінші минутта шок алуыңыз мүмкін.

1. Шок біткенше басыңызды судан жоғары үстауға ұмтылыныз.

2. Дем алуға бақылау жасаңыз (контролировать дыхание).

3. Суға батпайтын бір затқа үсталыңыз.

Егер жақын жерде ешқандай суға батпайтын заттар болмаса, онда оны су өткізбейтін

(водонепроникаемая тканьнан тігілген) шалбардан жасауға болады. Шалбардын екі

штанинасын түйінға (узелға) байлап қойыңыз. Сосын осы шалбарға ауаны кіргізіңіз.

Сосын осы шалбарға кеудемен жатасалыңыз. Бір уақыт мезгіл өткеннен кейін жасанды

жастыққа қайтадан ауаны беру керек.

СУДА / ҚАЙЫҚТЫҢ СЫРТЫНА ҚҰЛАҒАН АДАМҒА КӨМЕК (Помощь

упавшему за борт судна).

Құткару үшін әрекеттер:

1. Судағы адамға кез келген құтқару құралды лақтырыңыз (спас средство). Ол

адамның жанына түсуі керек.

2. Адамға қайықпен жақындағанда жел жоқ жерден жақындау керек. Әйтпесе сіз оны

соғып кетуіңіз мүмкін.

3. Қайық аударылып қалмау үшін тыныштық ауа райында адамды корма арқылы

көтеріңіз, ал желді күні борт арқылы көтеруге тура келеді.

4. Егер адам әлсіреген болса, онда оған петля бар арқанды лақтырыңыз. Адам екі

қолын петляға өткізгеннен кейін және қолтығына дейін жеткізсе сіз оны қайыққа

көтере аласыз.

5. Керекті жағдайда сіз өзіңіз суға түсіп адамға қайықа көтерілуіне көмек жасай

аласыз.

СУДА / ПАРУСЫ БАР ҚАЙЫҚТЫҢ АУДАРЫЛУЫ (Опрокидывание парусного

судна).

ҚАУІПСІЗДІК ЕРЕЖЕЛЕРІ:

1. Парусқа қатты қысым түспеу үшін, қатты жел болғанда шкоттарды әлсірету керек.

2. Қайықты желге өткір бұрыш жасайтындай етіп қою керек.

3. Қайықтың тұрақтылығын күшейту үшін, оның ортасына отырыңыз.

4. Қатты жел соққанда шкоталарды босатыңыз.

СУДА / КӨП УАҚЫТ СУЫҚ СУДА БОЛУЫ (Пребывание в холодной воде).

Абайсызда суық суға құлаған адам сасқалақтап қалады. Бірінші минуттардан оның демі,

жүрек соғысы көбейіп, қысымы жылдам артады. Осындай қалыпта адам 2-3 минут болады.

Дәл осы уақыттарда адам су жұту қауіпі көбейіп, дем алыуы де көбейе түсіп, аяқ-қолы

тартылуы мүмкін.

Суық суда адам денесінің жылуы өте тез төмендейді. Осындай уақыттарда адам денесі

сыртқа шығарған жылуынан 2 есе аз өндіреді. Адам ағзасы суыққа қарсы қорғана

бастайды. Сондай жағдайда адамның аяқ қолы қозғалысын жоғалтады. 100С суық суда ең

жақсы жүзуші, дәрігерлік дайындықтан өтпеген жағдайда 15-20 минут болып кетеді.

150С суық суда адам су астында дем тоқтатуы да азаяды. Жалпы айтқанда 15-20 сек.

Сөзімізді түйіндей келсек дайындықсыз суға түспеуге тырысу керек. Ал кей

жағдайда амалсыз түсу керектігі туады. Сондай уақыттарда мынандай ережелерді сақтау

керек:

1. Суға бірден түспей ақырындап денеңізді үйретіп түсіңіз.

2. Басыңызды судан жоғары ұстауға тырысыңыз. Тым болмағанда алғашқы

уақыттарда.

3. Деміңізді бір қалыпта сақтауға тырысыңыз.

4. Суық суға түскенде арнайы киім киіңіз, ол дене жылуын сыртқа шығуды азайтады.

ШАБУЫЛ / КӨШЕДЕГІ ШАБУЫЛ (Нападение на улице) .

Сізге көшеде шабуыл жасаса мына 2 ережені сақтау керек:

Егер мүмкіндік болса қашыңыз.

Егер қаша алмасаңыз қорғаңыз.

Бәрінен жақсысы уақытында қашып кету. Керек болса айғайлаңыз немесе жақын үйдің

есігін тоқылдатыңыз.

Егерде қашуға мүмкіндік болмаса, жағдайға тез бейімделуге тырысыңыз. Біріншіден

ешқандай қарсылықсыз ақшаны және басқа қымбат затты беріңіз. Екіншіден ол кісіні

естен талдырыңыз. Келесі нұсқауларды тек мүмкіндік жоқта қолдаңыз.

«УКОЛ» ҚОЛШАТЫРМЕН

Қорғану кезінде қолда бар нәрсені пайдалаңыз. Егер қолыңызда үшкір қолшатыр болса,

оны екі қолменұстап беті мен ішінен бар күшпен соғыңыз. Егер ол болыспаса оны

қайталауға дайын болыңыз. Бар күшпен айқайлап төбелесе беріңіз сізге шабуылдаған адам

құлағанша не қашуға мүмкіндік туғанша.

ШЫНТАҚПЕН ІШТЕН ПЕРУ.

Егер сізге арттан шабуыл жасаса, онда оң немесе сол қолыңызбен шабылдаушының

солнечное сплетениясынан шынтақпен соғыңыз. Осы соққы ол сізді жіберуіне жеткілікті

болады.

КАБЛУКПЕН СОҒУ.

Егер шынтақпен соққан болыспаса аяқпен теуіп көріңіз. Егер каблугіңіз мықты болса,

сіздің денеңіздің салмағымен денеге «тоннаның ¾ бір сантиметр кватратына» салмақ

түседі.

ШАБУЫЛШЫНЫҢ ҚОЛ САУСАҚТАРЫН СЫНДЫРУ.

Егер шабуылшы сізді қылқындырмақшы болса, оның мизиництерден ұстап жоғары

қайырып жіберіңіз. Егер күшіңіз жетсе қол саусағын сындырып жібересіз, сол кезде ол

сізді жіберуге мәжбүр болады.

АЛДЫДАН ШАБУАЛДАУ.

Егерде сізге алдыдан шабуылдаса оның тамағынан соғыңыз.

Оны екі аяқтың ортасынан діземен тепкен де дұрыс. Бұл әдіс прием егер сіз жақын

келмесеңіз болыспайды. Дәл сол сияқты әдіс прием шабуылшыны половой органнан ұстап

бар күшпен созыңыз. Ол аурғаннан естен тануы мүмкін.

Сонымен бірге ортаңғы саусақпен көзден соғуға болады.

ҚАУІПСІЗДІК ШАРАЛАРЫ.

Кешкісін жарықтандырылған, адамы көп жерлермен жүруге тырысыңыз. Егер қараңғы

көшелермен жүрсең подъездан аулақ жүр. Өзіңізге сенімді жүріңіз. Қолыңызда қолшатыр

не қолшам дайын болсын (жарық шам шабуылшының көзін соқыр ғылады).

Егер сіз шоссе мен жүріп келе жатсаңыз машинаға қарама қарсы жаққа жүріңіз, сонда

арттан шабуыл жасау қауіпінен аулақ боласыз. Егер сумкаңызда сол жақ қолда ұстап

жүрсеңіз және кілттерді қалтаға ұстаңыз. Өйткені егер ол сіздің сумқаңызды ұрлаған

жағдайда үйіңізге кіре алады. Әсіресе документеріңіз сумкада болған жағдайда үйіңіздің

мекен-жайын да біледі.

ШАБУЫЛ / ТОПТЫҢ ҚАУІПІ (Опасность толпы) .


1. Егер сіз жүгіріп келе жатқан бір топ адамды көрсеңіз, оның жолынан тез кетіп

қалыңыз. Егер олардың аяғының астында қалсаңыз өте қатты жарақат алуға болады.

2. Егер бір топ адамның арасында қалсаңыз қозғалмайтын нәрседен ұстап жібермеуге

тырысыңыз.

3. Егер сіз толпаның арасында қалсаңыз тезірек жүгіріп шынтағыңызды алдыға созуға

тырысыңыз. Өзіңізге жеркеңістікті ашу үшін.

4. Егер сізді құлатып тастаса шетке домалап шығуға тырысыңыз және аяқты бүгіп

басыңызды қолмен құшақтаңыз.

ШАБУЫЛ / МАС КІСІНІҢ ТИСУІ (Приставание пьяного) .


1. Егер сіз жиі электричкамен жүрсеңіз кешкі кезде адам аз вагондарға немесе ішіп

жүрген бір топ адамы бар вагонға отырмауға тырысыңыз.

2. Ішкен адамның көзіне түспеуге тырысыңыз. Вагонда ішкен адам сізге келгенше

басқа вагонға ауысып кетіңіз, ал көшеде екінші жағына өтіңіз. Егер ол сізді

тоқтатып сөйлеспекші болса, онда оған бір жақсы сөзді айтып тезірек кетіп қалуға

тырысыңыз.

3. Егер ол сізді жібермей жатса, оның көңіл күйіне қараңыз. Егер ол өзінің ішіндегісін

айтқысы келсе, онымен сөйлесе салыңыз. Бірақ жағдай болып қалса кетіп қалуға

тырысыңыз.

4. Бір қалыпты сөйлеңіз. Оның сізге үнамай тұрғанын көрсетпеңіз, әйтпесе ол

ашулануы мүмкін.

5. Егер ол сізге ізденіп, төбелеске ашық түрде кірсе. Оған қатты айғай салыңыз. Іштен

адамдар айғайдан жасқанып қалады. Немесе сіздің дауысыңызды естіген адамдар

көмекке келеді.

6. Егер ішкен адам айғайыңызға мән бермеген болса және басқа адамдар мән бермесе

өзіңіз қорғауға тырысыңыз. Артынан милицияны шақырыңыз.

ШАБУЫЛ / ЗОРЛЫҚ КӨРСЕТУ (Изнасилование) .

ҚАУІПСІЗДІК ШАРАЛАРЫ:

Зорлықпен аяқталатын жағдайдан аулақ жүріңіз. Кешкісін жай қайтпаңыз, таныс

емес кісімен сөйлеспеңіз, егер сізді машинамен апарып тастамақ болса

машинаға отырмаңыз.

Әртүрлі жағдайға байланысты газовый балончик сатып алыңыз. Егер үйге жай

қайтып келе жатсаңыз газовый балончик калтада немесе қолда дайын ұстаңыз.

Сумкадан оны тез ала алмайсыз.

Егер сіздің артыңыздан күмәнді адам келе жатса, кезкелген қоғамдық орынға

кіріп туыстарыңызға телефон соғыңыз, және олар сіздің алдынан шықсын.

Үйдің есігін таныс адамдарға ғана ашыңыз.

ШАБУЫЛ:

Егер сізге күтпеген жағдайдан шабуыл жасаса өзіңізді қорғауға тырысыңыз.

Қолында бар нәрсені пайдалаңыз. Мысалы: қолшатыр, сумка.

Бар білетін приемдарыңызды жасаңыз: жұдырықпен соғыңыз, айғайлаңыз, тістеңіз т.б.

Егер сізді зорлап кетсе тез арада медициналық куәлігін алыңыз.

Содан кейін милицияға хабарлаңыз. Қандай жағдайда және қай жерде болғандығын.

ШАБУЫЛ / ЖОЛДА ОТЫРҒАН АДАМНЫҢ ҚАУІПІ (Угроза от случайного

пассажира) .

Көшеден отырғызып алған пассажир түрі қандай жақсы болғанымен машинаға отырғаннан

кейін мойынызға пышақ төсеп ақша талап ету мүмкін немесе машинаны алуы мүмкін.

Машинамен таныс емес қызды апара жатып ақ өзінің кофтасын жыртып тастап шантаж

жасауы мүмкін.

Сонымен сіздің пасажиріңіз жаман ниетте болса мына қағидаларды сақтаңыз:

1. Егер пассажир мылтықпен угроза жасаса, ол сұрағанның бәрін жасаңыз. Ешқашан

онымен бір қолмен күреспеңіз.

2. Барлық нәрсені жасап жолдан, отырған кылмыскерді түсіруге тырысыңыз.

Мысалы: айғайлауға, өзіңізге назар аударту мақсатында. Кісі көп (перекресткіде)

жерде машинаны өшіріп тастап. Сол кезде мүмкін қылмыскер өзіне назар

аудартпай қашып кетеді. Болмаған жағдайда жол милициясы алдында қасақана жол

ережесін бұзыңыз, сонда сізді милиция тоқтатады.

3. Егер, бұл айтылғандардың ешқайсысы болыспаған болса, қылмыскерге көлікті

беріп, оның түрін есте сақтаңыз.

4. Қылмыскерден құтылғаннан кейін (қандай тәсілмен болмаса да) тез арада

милицияға хабарлаңыз.

ШАБУЫЛ / ТҮНДЕ ОТЫРҒЫЗҒАН ЖОЛАУШЫНЫҢ ҚАУІПІ (Опасность во

время ночной остановки) .

Егер, сіз таксист болмасаңыз, түнгі уақытта жолаушыны алмаңыз. Түнгі уақытта

машинаны тоқтатудың көп әдістері бар. Мысалы: өтірік авария жасап.

1. Авария болған жерде сізді тоқтатса, терезені ашпастан бұрын есіктердің бәрін

жауып тастаңыз.

2. Жылдамдықты азайтып, бір қалыпты жүріп отырыңыз. Бірақ, жылдамдықты

көбейтуге дайын болыңыз.

3. Алысқа түсетін шамның көмегімен авария болған жерді қарап алыңыз.

4. Тоқтағаннан кейін машинаны өшірмеңіз. Авария екеніне нақты көзіңіз жеткенше.

5. Сенімсіз болсаңыз ол арадан тез кетіп қалыңыз. Милицияға тез хабарлаңыз.

ҰРЛЫҚ / ПӘТЕРДЕГІ ҰРЛЫҚ (Квартирная кража) .

Қауіпсіздік шаралары:

Статистика бойынша көп ұрлық профессионал емес адамдармен жасалынады. Олар ұрлау

техникасын білмейді және есікті сындырып кіре салады. Сондықтан есіктеріңізге мықты

замок салыңыз және үйлеріңізге сигнализация қойыңыз.

Үйіңізді ұрлықтан қорғау үшін, мына шараларды жасаңыз: Сапарға кетерде

көршілеріңізге үйге қарай салуды және пошта қорабынан сізге келген поштаны алып

отыруды тапсырыңыз. Бұл сіздің үйде екендігіңізді көрсетеді. Қаладан кеткеніңізді аз адам

білетіндей жасаңыз.

Сонымен ең маңызды шара: үйдің кілтін документ салатын сумкада ұстамаңыз.

Пайдалы кенестер:

1. Есігіңізбен терезелеріңіздін мықтылығын қатағалаңыз.

2. Жақсы құлып (замок) орнатыңыз.

3. Пәтеріңізге дабыл сигнализация орнатыңыз.

4. Отпускаға кеткенде көршіңізге поштаны алуды тапсырыңыз.

5. Сіздің жоқ екендігіңізді аз адам білсін.

6. Есіктін кілті мен құжаттарыңыз жоғалтқан жағдайда, есіктің құлпын замогын

ауыстырыңыз.

7. Есігіңізді тоқылдатқанда, есіқтің глазоғынан қарауды ұмытпаңыз.

ҰРЛЫҚ / ЕСІККЕ ТАНЫМАЙТЫН КІСІ ЗВАНДАП ЖАТЫР (В дверь звонит

незнакомец) .


1. Есікті ашып, оны үйге кіргізбеңіз.

2. Егер күдіктенсеңіз ол адамға есіктің сыртында күте түрүңыз деп, көршілірге

хабарласып, үйіңізге келуін айтыңыз. Егер, көршелеріңіз үйінде жоқ болған

жағдайда, милицияға хабарлаңыз.

ҰРЛЫҚ / ТҮНГІ ТОНАУШЫЛАР (Ночной взломщик) .

Егер сіз түнде оянып, біреу сіздің есігіңізді ашып жатқанын естесеңіз, онда:

Шамды жағып, айғайлаңыз: көбіне жағдайда, тонаушылар ештеңе алмай қашқанды

жөн көреді.

Қаруға ұқсайтын: құмыра, үстел немесе тоқымаға арналған таяқ және т.б. – бірақ,

тек ерекше жағдайларда ғана құралдарды қолдануға дайын болыңыз.

Егер сіз, үйде жалғыз болсаңыз, отбасының бір мүшесіне сөйлеп жатқандай

айқайлап сөйлеңіз.

Егер, сіз тонаушының өзін немесе көлігін көрсеңіз, оның кейбір ерекшелектерін

есте сақтауға тырысыңыз. Себебі: кейін милицияға ол адамды сипаттап беруіңіз

қажет.

ҰРЛЫҚ / ТОНАУ (Ограбление).

Егер, тонаушылар үйіңізге кірсе, онда өзіңізді ұстаңыз. Өзіңізді ұстамасаңыз, ол сізге кері

әсері тиеді.


1. Тонаушылармен келіспеушілікке келмеңіз.

2. Егер, тоналған заттарыңызды қайтарып алуыңыз үшін, тонаушының сырт

келбетіне, қимылдарына көніл бөліп, әрбір болған оқиғаны көріп, естпіп, есте

сақтағаңыз жөн.

ҰРЛЫҚ / ҚАЛТАЛЫҚ ТОНАУ (Карманная кража).

1. Егер сіз тез арада тоналған жерді көрсеңіз, дереу кезекші милиция қызмкеріне

болған оқиғаның ескертіп айтыңыз. Бар оқиғаны түсіндіріп, не жоғалғанын,

адамдардаң сырт келбетін сипаттап айтыңыз.

2. Содан соң жақын арада милиция бөлімшесіне барып, тонауға байланысты өтініш

беріңіз. Бөлімшенің қайда екенін, милиция қызметкерінен сұрап біле аласыз.

ҰРЛЫҚ / АВТОКӨЛЕКТЕН ТОНАУ (Кража из автомобиля).

1. Автокөлекке мінбес бұрын, алдымен милиция бөлімшесіне қоңырау шалыңыз, өзіңіз

тұрған орныңызда.

2. Милициялардың келуін күтіңіз. Бөлім кезекшісіне өзіңіздің аты-жөніңізді, үйдің

адресін және телефондарыңызды айтып, не болғанын баяндаңыз.

3. Олардың келуіне дейін, сіздің автокөлігіңізден не ұраланғанын біліңіз. Сіз

багажникті ашуыңызға болады, бірақ заттардың орнын ауыстырмаңыз.

4. Протоколды жазбас бұрын, ішінен не тоналғанын аңықтап білуге тырысыңыз.

5. Егер, сіздің автокөлігіңіз сақтандырылған болса, дереу сақтандыру агенттігіне

қоңырау шалыңыз.

ҰРЛЫҚ / АВТОКӨЛЕГІҢІЗДІ АЙДАП КЕТУ (Угон автомашины).

1. Дер кезінде милицияға ол туралы хабарлаңыз.

2. Егер, автокөлігіңізді үйіңіздің алдынан айдап әкетсе, 02-ге қоңырау

шалыңыз, кезекші бөліміне хабарласыңыз. Айдап алып кеткені туралы

жеткізіңіз және өз атыңызды, адресті, нөмеріңізді, көлігіңіздің түсін және

маркасын айтып, ерекше белгілеріне тоқталыңыз, ол оны іздестіруде

көмектеседі.

3. Айдап алып кеткені туралы жазбаша арыз берердің алдын жағдайды нұсқап,

автокөлікте болған заттарды аңықтаңыз. Аңықтама алуды ұмытпаңыз.

Милиция бөлімшесі кезекшісінің қолы мен айдап кеткені туралы растайтын

құжат.

4. Автокөлік табылған болса, бірақ бұзылған болып шықты, сізге тез арада акт

жазу керек, бұзылған жерінің фиксировать ету үшін. Берілген акт

автоинспекция бөлімшесіне ұсынылады, яғни автокөлігіңіз тіркелген,

орнына келтірелген зақым үшін ақшаның мөлшерін аңықтау.

5. Автокөлігіңіз сақтандырылған болса, ақшаның мөлшерін сақтандыру

компаниясында анықталады. Барлық құжатты дайындалмағанша, автокөлікті

жөндеуден өткізуге асықпаңыз.

ҰРЛЫҚ / ПОЕЗДАҒЫ ҰРЛЫҚ.


1. Бірден затыңыздың жоғалғаны туралы вагондағы проводникке немесе бастығына

ескертіп айтыңыз.

2. Вагонда милиция қызметкерлері, вагоның бастығы мен проводник, жоғалған

затыңызды тауып беруге көмектесуге тиіс.

3. Егер, вагонда милиция қызметкерлері жоқ болған жағдайда, затыңыздың жоғалғаны

жайлы, жақын маңайдағы транспорттық милиция бөлімшесіне хабарлаңыз.

4. Берген арызыңызда, тұрақты мекен-жайыңызбен, барар жеріңізді және міндетті

түрде затыңыздың дәл қай жерде, қай кезде жоғалғанын, купеңіздегі адамдардың

сырт келбетін, қандай адамдардың купеге кіріп-шыққанын, купенің жанында

қандай адамдардың жүргенін есіңізге түсіріп, анықтап, ақиқаттын жазыңыз.

ҰРЛЫҚ / ӘУЕЖАЙДАҒЫ ҰРЛЫҚ.


1. Егер, сөмкеңізді багаждан алғаныңызда, затыңыздың жоғалғанын байқасаңыз, онда

әуежайдың басқармасына және әуежайдағы милиция қызметкерлеріне

хабарласыңыз. Мұндай жағдайда, сіз актті міндетті түрде жазуыңызды олардан

талап етіңіз.

2. Егер, сіз сөмкеңізді багаждан алған кезде, затыңыздың жоғалғанын байқасаңыз, бұл

жағдайда, әуежай компаниясы міндетті түрде сізге жоғалған затыңыздың ақысын

төлеуі қажет. Сол үшін, сөмкеңізді багаждан алған кезде, бірден сөмкеңіздегі

заттарыңыздың түгел екеніне көзінізді жеткізіңіз.

3. Егер аз затыңыздың жоғалғаны, жайлы әуежай басқармасына немесе милиция

бөлімшесіне барар да, қасыңыздағы куәгерді ертіп алғаныңыз жөн болар. Міндетті

түрде, әрбір жазған өтінішіңізді кезекші бөлімшесіне тіркелгенің қадағалаңыз.

4. Есте сақтаңыз! Кезекші бөлімшесіндегі милиция қызметкері аты-жөнін айтып, өзін

таныстырып және сіздің өтінішіңізді орындауы қажет. Милиция қызметкерлердің

аты-жөнін жазып алыңыз.

5. Егер, милиция қызметкері қылмыскерді ұстаса, онда бұл ақиқаттың протоколға

тіркелгенін қадағалаңыз. Сонда ғана сіз қылмыскердің сотқа тартылу жазасын

ақиқат етіп, дәлелдей аласыз.

6. Пртоколға тіркелген құжаттың 2-ші көшірмесін өзіңізге алғаныңыз жөн.

7. Және де протоколды міндетті түрде затыңыздың қайтарылғаны туралы материал

тіркелуі қажет.

ҰРЛЫҚ / ТӨЛ ҚҰЖАТТЫҢ ЖОҒАЛУЫ.

1. Егер сіз, тұрғылықты қалаңызда төл құжатыңызды жоғалтып алсаңыз, онда бірден

милиция бөлімшесіне төл құжатыңыздың жоғалғаны туралы ескертіңіз. Содан сіз

міндетті түрде паспорт столға барып, төл құжатыңыздың жоғалғаны туралы арыз

жазыңыз. Есте сақтаңыз, жаңа төл құжат, жоғалған құжат орнына немесе ұрланған

жағдайда, арыз берілген күннен бастап 10 күннен кейін беріледі.

2. Егер, сіз төл құжатыңызды отпуск уақытында немесе іс-сапарда жоғалтып алсаңыз,

алдымен міндетті түрде қонақтаған қонақ үйіңізге болған жағдайды ескертіп, содан

милиция бөлімшесіне төл құжаттың жоғалғаны жайлы арыз жазыңыз.

3. Егер сізге, міндетті түрде ұшақпен немесе жай басқа аймаққа жол жүретін болып,

төл құжатыңыз қажет болса, милиция бөлімшесіне барып, төл құжатыңыздың

жоғалғаны туралы уақытша аңықтама сұраңыз. Ол аңықтаманы алу үшін, алдымен

сізге милиция бөлімшесінен төл құжатыңыздың жоғалған орнын білуіңіз қажет.

ҰРЛЫҚ / НЕСИЕ КАРТОЧКАСЫНЫҢ ЖОҒАЛУЫ.

Егер сізде несие карточканыз немесе чектік кітапшаңыз құжатыңыз жоғалса, бірден сол

төл құжатты алған банктің телефонына хабарласып, жарамсыздығын ескертіңіз. Осы

әрекетіңізбен сіз карточкадағы шотыңызда ақшаңыздың айырылып қалуыңыздан

сақтанасыз. Хабарласқаннан кейін, сізге бәрі бір міндетті түрде банкке барып, төл

құжаттың жоғалғаны туралы және жаңасын алуыңыз жайлы аңықтаманы қолмен

жазуыңызға тура келеді.

Несие карточканы және оның идентификациялық нөмерді бірге сақтауға болмайды. Есте

сақтаңыз, бұл нөмерсіз кепілдік карточкасы жоғалған немесе ұрланған болса, ешқандай

құндылығы болмайды.

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙДЫ ҚАЛАЙ ЕСКЕРТУ.

Барлық дәрі-дәрмектер мен қауіпті өткір заттарды (уксус, бензин, тұрмыс

техникасында қолданылатын химиялық заттарды т.б.) кішкентай балалардың қолы

жетпейтін жерлерде сақтау қажет.

Егер үйде кішкентай бала болса, үстел үстіне дастарханды төсемегеніңіз дұрыс, ол

дастарханды тартып қалуы мүмкін.

Табаны маймен газдың үстінде қараусыз қалдырмаңыз. Өрт шығып кетуі мүмкін.

Байқаңыз, желдің әсерінен газдағы от өшіп қалуы мүмкін.

Плитаға ешнәрсе кептірмеңіз.

Электр шәйнекке су құйып жатқаныңызда, шәйнектің шнурын тоққа қоспаңыз.

Қосылған үтікті қараусыз қалдырып кетпеңіз және де егер кішкентай бала болғанда

да.

Ванна бөлмесінде электр техникаларын қолданбағаныңыз абзал.

Шнурды кілем, паластардың астына қоймаңдар.

Ешқандай тоққа қосылып тұрған сымды, шнурынан тартып суырмаңыз.

Жұмсақ жиһаздың үстіне пепильницаны қалдырып кетпеңіз.

Үстел үстіндегі сөндірілмеген шамның жанына газет, журнал тұрмағаны жөн. Өрт

шығып кетуі мүмкін.

Төсекте шылым шекпеңіз.

Есіктің задвижкаларын жоғары орнатқаныңыз жөн болар. Кішкентай баланың

жоғарыға қолы жетпегені дұрыс.

Химиялық тұрмыс заттарды балалардан алыс ұстаңыз.

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ ҮЙ ЖҰМЫСТАРЫ.

Өткір заттарды балалардан алыс ұстаңыз.

Аяқ астына тырна, шеге қалдырмаңыз.

Механикалық заттармен жұмыс істегенде, киіміңізді жөндеп киіп (барлық

төмелеріңізді салып), шашыңызды жинаныз.

Аз уақытқа шықсаңыз да, электр приборларын токтан өшіріп кетіңіз.

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ САТЫДА ТҰРЫП ЖҰМЫС ІСТЕУ.

Алдымен сатыға шықпас бұрын, бәрін дұрыстап қарау қажет.

Егер саты жерде тұрса, оның астына енді тақтай, ал содаң соң үстіне ауыр нәрсе

қою керек. Және оны жіппен бір опороға байлаған дұрыс.

Сатыда тұрып, жұмыс істегенде, еңкею ыңғайсыз. Сондықтан төменге түсіп,

сатыны 1-ші орыннан 2-ші орынға ауыстырыңыз.

Сатыда ауыр затты арқанмен байлап көтергеніңіз дұрыс.

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ ТРУБАДАН СУДЫҢ АҒУЫ (прорыв и протечка трубы).


Сіз ең алдымен, пәтеріңіздегі судың келетін трубаның вентілін бұрап, жабыңыз.

Судың пәтерге келуін тоқтатыңыз. Егер трубаның бір жерінен су тамшылап ағып

тұрса, астына тазик н/е табаң қойыңыз.

Егер тамшылаған жері үлкен болмаса, онда ол жерді клей н/е пластилинің

көмегімен жабыстырыңыз.

Егер оның көмегі болмаса, матамен қатты байлап көріңіз.

Слесарьға қоңырау шалыңыз.

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ БЕКІТІЛГЕН РАКОВИНА (Засор раковины).


Раковинада су толса, онда ол бекітіліп қалған. Оны тазалаудың екі түрі бар: вантуспен

немесе проволокамен.

Су раковиннан өткеннен кейін оның құрылысын сода немесе машина порошогын себу

қажет.

Егер жоғарыда айтылған екі әдіс көмектеспесе, онда раковина астындағы трубаны

ағытып оны тазарту керек.

Өзіңіз раковинаны тазартамасаңыз, онда сантехникті шақырыңыз.

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ ГАЗДЫҢ ШЫҒУЫ (Утечка газа).

Газдың иісін сезсеңіз, тез арада плита көзін жабыңыз.

Бөлмеге барлық өрт пайда болуы себептерді жойыңыз: шылым шекпеңіз, сірінке

жақпаңыз, шам және электрқұралдарды қоспаңыз. Щитокта электрпитаниені

ағытыңыз. Егер кейбір істеп тұрған электр құралдар болса, онда оларды

сөндірмеңіз.

Бөлменің барлық терезелерді және есіктерді ашыңыз.

Газ бар бөлмеден кетіңіз.

Егер газдан адам ұланса, онда оны далаға таза ауаға шығару керек және аяғынды

басынан жоғары қою қажет. Жедел жәрдемді шақырыңыз.

Егер газдың иісі кетпесе, онда тез авариялық газ қызметкерлерді қоңырау шалыңыз 04

телефоны бойынша.

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ ГАЗ БАЛЛОНДЫ ПАЙДАЛАНУ (Пользование баллонным

газом).

Газ бар баллондарды далада сақтағаны жөн. Егер ондай жағдай жоқ болса, онда оны

желі бар (проветриваемое) бөлмеге қою керек.

Мезгіл сайын баллонның резина шланктерді сабынды сумен тексеріп тұрыңыз

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ ЕГЕР СІЗ ЛИФТА ҚАМАЛЫП ҚАЛСАҢЫЗ (Если вы застряли в

лифте).


Саспаңыз (паниковать) етпеңіз, лифт шахтасына сіз құламайсыз, өйткені оны арнайы

құрал жабдықтар үстап тұрады.

Диспетчерді шақырту үшін лифтта кнопканы басыныз.

Егер сізге ешкім жауап бермесе, лифттің есігінен қатты соғыныз. Сізді естіген адамға

лифт қызмет көрсету қызметкерлерін, шақырудын сұраңыз.

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ ҮЙДЕГІ ӨРТ (Пожар в доме).

Егер өрт қатты жанып тұрса, онда сіздің негізгі мақсатыңыз тез үйден кету. Егер де қатты

жанып тұрмаса да, бірақ үйдің іші қатты түтін болса, үйден тез ғана кету керек. Түтін

өрттен де қауіпті болады.


1. Түтіннің исін сезгеннен кейін үйден тез кетіңіз. Кез келген шүбіректі сулап

ауызынызбен мұрынды жабыңыз сосын енкейіп (өйткені түтін жоғарыға ұмтылады)

бөлмеден кетіңіз.

2. Егер өрт кішкентай бөлмеде болса, онда есіктермен терезелерді ашпаңыз, ауа өртті

күшейтіп жібереді.

3. Жанып жатқан үйден лифтпен түспеніз, өйткені ол қатты өрт болып жатқан қабатта

тоқтап ашылу мүмкін және содан бәрі жарақат алады. Ток кез келген уақытта сөніп

қалу мүмкін және лифт этаждардың арасында қалу мүмкін.

4. Егер коридор және площадка өртте және түтінде (төмен түсуге жол жабық) болса,

онда шатырға көтеріліңіз.

5. Егер өрт қатты коридорда жанып тұрса, есікті қатты жауып, сұйық шүберектермен

щельдарды жауып, есікке көрпе н/е пальто ілініз (занавесьте). Терезені ашып қатты

дауыс беріп көмекке шақырыңыз.

6. Егер сізге біреуді өрттен күтқару керек болса, онда өзінді арқанмен орап бір шетін

далада тұрған адамға беріңіз. Егер сіз есіңізді жоғалсаңыз, онда сізді арқаннан

тартып өрттен алып шығалады. Ауызымен мұрынды ылғал шүберекпен жабыңыз.

7. Егер күтқарған адам түтінмен демалып санасын жоғалтса, онда оған жасанды дем

беріңіз.

Тұтінмен уланудың алғашқы белгілері: бастың айналуы, бас ауыруы, жиі дем алу, жүрек

айналуы (тошнота), сананы жоғалту.

ЕГЕР ӨРТ ҚАТТЫ ЖАНЫП ТҰРМАСА.


1. Өртті бір затпен (көрпе, пальтомен) үстінен жабасалыңыз. Содан кейін

үстінен су кұйыныз.

2. Түтінмен демалмауға ұмтылыныз. Мұрынды және ауызынды ылғал

шүбірекпен орап қойыңыз.

3. Өрттен жанып тұрған заттарды алымаңыз, өйткені ол өрттің таралудың

себепкері болады.

4. Өртті шетінен бастап ортаға қарай сөндіру керек.

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ ЖИҺАЗ ЖАНУЫ (Возгорание мебели).

Казіргі жиһаз синеттикалық материалдардан жасалынады және синтетикалық смолдармен

сінірген (пропитана), сондақтан бұл жиһаз өте токсикалық болады және жанған жағдайда

қауіпті болады.


Жанып жатқан жиһазды балконға шығармаңыз, өйткені ауа одан да қатты оны

жандырып жібереді.

Егер жиһаз қатты жанып тұрса, оны ылғал шүбірекпен жаппаныз немесе сумен

төкпеңіз. Мұндай жағдайда пәтерден тез шығуыңыз керек.

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ КАМИН ЖАНУЫ (Возгорание камина).


1. Каминнан алысырақ жиһазды және басқа жақсы жанатын заттарды жылжытыңыз.

2. Өртті сабынды сумен сөндіріңіз.

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ АДАМ ҮСТІНДЕГІ КИІМНІҢ ЖАНЫП КЕТУІ (Возгорание

одежды на человеке).


Адамды тез ғана жерге жатқызыңыз (бұл өрттің адамның басының баруына жол

жабады), үстіне су кұйып немесе коврикпен, курткамен, пальтомен жабыңыз.

Егер адамда ашық жарақаттар жоқ болса, оны жермен не құммен жабыңыз (засыпать).

Бірақ бұл әрекет жараларға инфекция кіргізу мүмкін.

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ ТАБАНЫҢ ЖАНУЫ (Возгорание сковородки).

Табада майдың көп болуы осындай әрекетке апарады.


1. Табаны тез ғана қақпасымен, үлкен тәрелкамен не ылғал орамалмен жабыңыз.

2. Еш жағдайда табаны ағаш тақтаймен (разделочная доска) жабуға болмайды.

3. Табаны сумен сөндіруге болмайды, өйткені май, атқылай бастағаннан кейін сізді

күйдіру мүмкін.

СІЗДІҢ ҮЙІҢІЗ/ ДАҚ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ КЕТІРУ(Пятна и их выведение).


Даққа сініп кетуге уақыт бермеңіз және оны бірден келтіруге ұмтылыныз.

Майлы дақты крахмалмен, тольмен не тұзбен молырақ себіңіз және содан кейін

щеткамен қағып жіберіңіз.

Дақты ыстық сумен келтірмеңіз, олай сіз дақты одан да қатты (расползается)

жалпыланады.

Дақты келесі әр түрлі әдістермен келтіруге болады:

Сыраның (пиваның) дақтары кілем тазартуға арналған және перекись сутегімен келтіруге

болады.

Қанның дағын – қатты кір жуғыш порошокпен, перекись сутегінің порошокпен (алдын ала

мұздай тұзды сумен жұмсартып) келтіруге болады.

Шоколадтың дағын – қатты кір жуғыш порошокпен.

Кофенің ізін – глицеринмен, перекись сутегымен, кір жуғыш порошокпен және лимон

согімен.

Жұмыртқаның ізің - қатты кір жуғыш порошокпен, тұзды сумен, кілем тазартуға арналған

сұйықтармен.

Клейдің ізін – ацетонмен.

Майдің ізің - қатты кір жуғыш порошокпен.

Балмұздақтың ізін - қатты кір жуғыш порошокпен, кілем тазартуға арналған сұйықтармен.

Черниланың дағын – денатуратпен.

Фломастердің ізін - денатуратпен.

Вареньяның ізін – глицеринмен, перекись сутегымен, кір жуғыш порошокпен.

Сүтті ізді – қатты кір жуғыш порошокпен, кілем тазартуға арналған сұйықтармен.

Майлы боядың ізін – спиртпен.

Тот ізін – лимон согімен.

Смоланың ізін- глицеринмен.

Шәйдің ізі - қатты кір жуғыш порошокпен, глицеринмен, перекись сутегімен, лимон

согімен.

Виноның ізін - қатты кір жуғыш порошокпен, глицеринмен, перекись сутегімен, кілем

тазартуға арналған сұйықтармен.

Тердің іздерін – уксуспен, қатты кір жуғыш порошокпен.

АУРЛАР/ АНГИНА.

АНГИНА – бұл инфекциондық ауыруы, көбіне күзде және кыста болады. Аурудың 6-8

күнге созылуы мүмкін.

Ангинаның белгілері: 380С-дейін температураның көтерілуі; бас ауруы; жұтқанда

тамақтың ауруы, гланданың іріндеу.

Оны емдету үшін: Тамақты сода бар сумен немесе әлсіз марганцовоқышқыл калиймен

сумен, ромашканыңнемесе шалфейдің отварымен шаю.

АУРЛАР/ АППЕНДЕЦИТ.

АППЕНДИЦИТ – бұл соқыр шектің ісіу.

Оның белгілері: іштің оң немесе жоғары жағының ауруы; жүректің айнуы (тошнота и

рвота), ауызына жаман иісі; тілде ақ түстің пайда болуы; температураның көтерілуі.

Оны емдету үшін: Тез дәрігерді шақыру. Ол келгенше адамды арқаға немесе оң жағына

жатқызу. Өзіңіз ешқандай дәріні берменіз. Адамға тамақты бермеу және ішті жылытпау

қажет.

АУРЛАР/ АСМАТИКАЛЫҚ ПРИСТУП.

Астамитикалық приступ кезінде тамақтың бұлшық еттерде спазмалар пайда болады. Сол

себебтен демалу қиындайды. Тамақтың қабырғалары ісиіді және қою жабысқыш слизьбен

толады.

Астматикалық приступтің белгілері: шу демалу (шумное, хриплое дыхание); ауырған адам

тұншығады және ауаны ауызымен жұтады, беттің ағаруы немесе көгеруі, қатты терлеу.

Оны емдету үшін: Егер приступ жұмыста болса, онда адамды орындыққа отырғызып,

шынтақпен (локоть) столға қойыныз, арқасы түзу болу керек. Егер приступ үйде болса,

онда адамды төсекке отырғызыныз, арқаның астына жастықтарды қойыныз. Таза ауа кіру

үшін терезелерді ашыныз. Адамға ингалятор берініз Егер ол көмектеспесе, онда жедел

жәрдемді шақырыныз.

АУРЛАР/ ЖЫНДАНУ (Бешенство).

ЖЫНДАНУ (БЕШЕНСТВО) – бұл қатты вирустік ауруы, нерв жүйесін жарақатанады,

ауыру жануармен тістегенде оның сілейкейі адамның жараға түскенде пайда болады. Бұл

аурудың белгілері 12 күннен 2-3 айға дейн көрімбеу мүмкін. Содан кейін 5-7 күн ауруы

нақты білінеді.

Оның белгілері: Тістеген жерде ыңғайсыз сезімдер пайда болуы. /Неприятные ощущения в

области укуса (жжение, зуд, тянущая боль)/; су ішем дегенде тамақтың спазмазардың

басталуы; температураның көтерілуі; сілейкейінің ағуы; көру және есту галлюцинациялар;

аяқтың және қолдың, беттің, тілдің параличі.

Оны емдету үшін: Жарақат жерін ыстық және сабында сумен жуып, йодты жағу. Дәрігерге

жолығу және емделу курсын өту.

АУРЛАР/ БОТУЛИЗМ.

БОТУЛИЗМ – сапасы төмен тамақтарды жегеннен пайда болады. Ортанғы нерв жүйесіне

әсер етеді.

Осы аурудың белгілері: Іштің ауыруы, жүректің айнуы (тошнота, рвота), әлсіздік, бастың

ауыруы. Шамалы уақыт өткеннен кейін көру нашарлайды (двоение в глазах, расширение

зрачков). Содан кейін жұтуыну қиындайды, дауыста хрип пайда болады, ауа жетпейді

(удушье), іш өтеді.

Оны емдету үшін: Ботулизмге қарсы сыворотканы қою және дәрігерді шақырту.

АУРЛАР/ БРОХИТ.

БРОНХИТ – бронхнің ісуі, әсіресе простудалық аурудан кейі пайда болуы мүмкін.

Аурудың созылуы 2-3 жұмаға созылады.

Осы аурудың белгілері: Тамақ ауыруы. Жөтел (басында құрғақ, бірнеше күннен кейін

мокротамен). Жоғары температура. Әлсіздік.

Оны емдету үшін: Төсектік (постельный) режим. Дәрігермен айтуымен антибиотик

қабылдау. Жөтелге қарсы дәрі, бронхоны үлкейтетің дәрі. Ыстық сүйікті беру.

АУРЛАР/ ВЕТРЯНКА.

ВЕТРЯНКА – вирустық ауыруы. Ауа (воздушно-капельным путем) арқылы адаммен

қаттынаста болған жағдайда таралады . Инкубациондік уақыт 14-17 күнге созылады,

аурудың өзі 5-7 күн болады.

Осы аурудың белгілері: Температураның шамалы көтерілуі. Аппетит жоқтығы. Бастың

және кеуденің кірінің ауыруы. Бір-екі күннен кейін денесінде және бетінде қызыл нүктелік

сыпь пайда болады. Сосын олар көпіршекке (пузырьки) айналып, кейін кеуыіп және өзімен

өзі түсіп қалады. Кейбір күрделенген (осложнении) жағдайда қатты бастың ауыруы, есінің

жоғалуы (помутнение сознания), жоғары температура, Жөтел және жүрек айналуы (рвота),

қөз ауыруы, сыпьтің орына гнойниктер пайда болуы мүмкін.

Оны емдету үшін: Дәрігердің қаралуымен төсектік (постельный) режим. Басқа балалардан

толық (полная) изоляция. Көпіршектерді (пузырьки) зеленкамен жағу. Адамға көбірек

сүікті беру. Кеуіп жатқан көпіршектерді тырнамау, әйтпесе оның орынында (шрамдар)

іздер қалу мүмкін. Күрделенген жағдайда тез дәрігерді шақырту.

АУРЛАР/ ӨКПЕ ІСУІ (ВОСПАЛЕНИЕ ЛЕГКИХ (ПНЕВМОНИЯ)).

ӨКПЕ ІСУІ (ВОСПАЛЕНИЕ ЛЕГКИХ (ПНЕВМОНИЯ)) – көбіне простудалық ауырудан

кейін күрделену (осложнение) жағдайында болады. Ауыру 3 күннен 10 күнге дейін

созылады. Пневмония жүқпалы ауыру емес.

Осы аурудың белгілері: 39-400С темпратураның тез көтерілуі, кеуденің ауруы, озноб,

ылғал және құрғақ жөтел, әлсіздік, терлеу, жиі демалу, лихорадтік румянец, ерінің

жағасындағы және еріндегі терісі көктік (синеватый) түсті болып кетеді.

Оны емдету үшін:

Таза банкіге қақырықты жинау, сосын оны дәрігерге беру. Озноб кезінде адамды жылы

орау және ыстық шайды беру. Дәрігердің айтуымен горчичникті қою және горчичникті

ваннаны жасау. Бұл жөтелді, жиі демалуды азайтады және қан айналымын жақсартады.

Малинаның және шиповниктің настойларын жиі беру. Натуральный соктарды беріп отыру.

АУРЛАР/ ГИПОТЕРМИЯ.

ГИПОТЕРМИЯ – адам денесінің температура өте төмен түскеннің ауыру күйі.

Гипотермия көбіне ауыру және (недоношенных) балаларда пайда болады. Кәрі кісілерде

өмірдің нашарлауына байланысты және наркомандармен алкоголиктерде пайда болады.

Осы аурудың белгілері:

Өте салқын мандай және дене, беттің қызаруы. Қатты дірілдеу (дрожь). Бұлшық еттердің

қатаюы (напряженные мышцы). Сөйлеудің қиындату (затрудненная и бессвязная речь).

Соңғы стадияда: сананың жоғалуы (беспамятство), мидің өлуі (поражение мозга) және

өлім.

Оны емдету үшін:

Мандайын ұстау. Егер ол өте салқын болса, онда тез жедел жәрдемді шақырту. Ол

келгенше ауруды жылы көрпелерге, киімге орау және бетін жаппаңыз. Адамды жылы

бөлмеге апарыныз. Денеге (бірақ аяғына емес) грелканы қойыныз. Ауырған адамды

ысқылау (растирать) етуге болмайды, өйткені қан терге жиналып басқа маңызды

органдарға бармау мүмкін.

АУРЛАР/ ВЕНЕРИЯЛЫҚ АУРЛАР.

СИФИЛИС

Венериялық ауыруы, жыныстық жолмен таралады. Қазіргі уақытта емделінеді. Неғұрлым

емделу ерте басталады, соғұрлым адам тез жазылады.

ГОНОРЕЯ

Венериялық ауыруы. Инкубациондық периоды 3 күннен 2 жұмаға дейін.

Белгілері

Шырық шығуі.

Жиі және ауруы мочеиспускание.

Оттек слизь оболочкалары.

Озноб және кішкене температураның көтерілуі.

Емделуі

тез дәрігерге хабарлау,

бур сүйгінан примочкалар.

дәрігерлердің жазып берген антибиотиктері.

АУРЛАР/ БАС АЙНАЛУЫ (Головокружение).

Ортаңғы құлақтың, бастың жарақаттынан, невротикалық күйден, қатты жоғары қысымнан

пайда болады. Кәрі кісілерде басы себебсіз айналуы мүмкін. Приступтар бірнеше минуттан

біренеше сағатқа дейін созылу мүмкін.

Белгілері

Айналудың сезуі.

Жүрек айну (тошнота).

Қатты терлеу.

Құлақта звон.

Артериялық қысымның секіруі.

Пульс жиілігінің ауысуы.

Ағару (бледность).

Сіздің әрекетіңіз

Адамды отырғызып, приступ біткенше күтуі.

Егер приступ бітпесе, дәрігерге хабарлау.

АУРЛАР/ ГРИПП.

Инфекциондік ауруы. Қоздырғышы – вирус. Грипптің қауіпі оның күрделенуіне. Ауру 1-2

жұмаға созылады.

Белгілері

Бас ауруы.

Жоғары температура және озноб.

Бұлшық еттердің ауруы.

Жөтел, насморк.

Емделуі

Төсектік режим және изоляция.

Қөп сүйік ішкізу.

Дәрігерді шақырту.

Бөлмені желдету керек (проветривать), өйткені вирус күннің көзінен және таза ауадан

өледі.

АУРЛАР/ ДИАБЕТ.

Хроникалық зат алмасу (обмен веществнің) бұзылуына байланысты ауруы.

Белгілері

Шөлдеу (жажда).

Жиі және мол зәр шығару (мочеиспускание).

Түнгі зәр шығару (недержание мочи).

Салмақтың жоғалуы.

Емделуі

Дәрігерлердің жедел кеңесі (консультацияы).

Диета.

Режим.

Медициналық зерттеу.

АУРЛАР/ ДИАБЕТТІК КОМАСЫ.

Диабетпен ауратың адаммен екі себебтен пайда болады. Қантың канда төмен түсуімен

диетаның бұзылуі, толық тамақ ішпеуден, шаршағанынан себебінен болады. Екінше

қантың қандағы переизбыткадан.

Адам мас адамға ұқсап кетеді. Оны истен білуге болады.

Белгілері

Бет ағаруы, бас ауыруы, сусау, жүрек айну, жиі пульс, дрожь.

Толық дезориентация.

Әлсіздік, 15-20 минуттан кейін обморолық күйі.


Егер адам санада болса, оған тәтті бірдене беріңіз – қант, шоколад, бал немесе тәтті

лимонад.

Егер адам санасыз болса, оны жатқызып тез ғана жедел жәрдемді шақырыңыз.

Екінші жағдайда диабеттік кома басқаша болады, аурған адам өзіне инсулин салуға

үлгереді. Егер адам оны істуге үлгермесе оның белгілері келесі болады

* Беттің қызаруы.

* Ацетон исі бар демалу.

* Сананың жоғалуы.


Оны жатқызып тез ғана жедел жәрдемді шақырыңыз.

АУРЛАР/ ДИЗЕНТЕРИЯ.

Жүкпалы ауруы, тамақ және жуылмаған қол арқылы таралады. Бұл ауруды шыбындар да

тасмалдаушы болуы мүмкін.

Белгілері

Іштің өтуі.

Іштін ауырғаны.

38 0С баратың температура.

Әлсіздік, аппетиттің жоғалуі.

Бас ауыруы.

Емделуі

Ешкімде қаттынаста болмау керек (изоляция).

Тез арада дәрігерді шақырту.

Аурудың госпитальға жатқызуға келісім беруі.

АУрудың қолданған заттарын дезинфекциялау.

Бөлмені дезинфекциалдау.

АУРЛАР/ ДИФТЕРИЯ.

Қауіпті жұқпалы ауру, ауа және аурудың қолданған заттары арқылы жұғады.

Дифтерияның басқа түрлері болады

Дифтерия есінеу, сағат сайын температураның көтерілуі, тамақтың ауруы.

Дифтерия кезінде даусын өзгертеді және тамақ қимылды (голос сиплый), жөтел т.б.

Дифтерия кезінде алдында мұрыннан созылмалы су ағады және демалуға кедергіні

жасайды.

Дифтерия кезінде теріде бөлек ранасы жазылмайтын жара болып қалады

Дифтерия көз жернен ісіп іріндейді.

Жалпы белгілері

Бас және бұлшық еттің ауруы.

Температураның көтерілуі.

Аппетиттің жоғалуы.


Қабыршақтар тамақта және мұрында жара жерлерінде.

Емделуі

Стационарлық жағдайда арнайы сывортканы қою.


Тез жедел жәрдемді шақыртып, ауырған адамды ауруханаға жатқызу.

Үйде жақсы дезинфекцияны жасау.

Ауырған адаммен қаттынаста болған адамдарды тексеру.

АУРЛАР/ ЖЕЛТУХА (Вирустік гепатит).

Вирусты ауру, бауырдың (печень) ауру. Жуылмаған түлік, су, кір қол, шприц нашар

стерилизацияланған арқылы таралады. Скрытый период 7 күннен 50 күнге дейін созылады.

Белгілері

* Жоғары температура.

* Іштің ауруы.

* Жүрек айнуы.

* Кал түссіз, адам терісі қараяды.

* Бірнеше күннен кейін көз айналасы және тері сары түсті болады.

Емделуі

Міндетті түрде ауруханаға жату.

Диетаны сақтау.

Прививкалар және ауыр жұмыстарға тиім салынады.

АУРЛАР/ ТІС АУРУЫ (Зубная боль).

Аурып тұрған тісті теқ қана стомотолог емдейді, бірақ тіс ауруды адам өзі басалады. Ол

үшін аузынды тұзды ыстық сумен шаю керек. Осындай әрекет 2-3 сағатта тістің ауруын

басады.

Егер тістен басқа десналар да ауырса, келесі әрекеттер көмектеседі:

Гвозичный майға мақтаны салып аурып тұрған тіске мақтаны қою.

Деснамен щеканың ортасына жұқа шошқа саласының пластинкасын қою.

Ауызынды шалфей отварімен шаю. Жарты сағаттың ішінде 3-5 рет жасау керек.

АУРЛАР/ ЫҚЫЛЫҚ (Икота).

Кеуде және іштің ортасындағы диафрагманың приступтің себебінен пайда болады. Егер

адам қөп тамақ ішіп немесе көп арақ ішіп қойса диафрагма тербеле бастайды.

Ықылықты қалай тоқтатуға болады?

Демалуды тоқтатыныз және осындай күйде көп уақыт тұрыға ұмтылыныз.

Егер бұл көмектеспесе, онда қағаз пакетті алып оған демалыңыз.

Мұзды сорып көріңіз.

Суды кішкентай мөлшерімен ішіп көріңіз.

Жоғарыда айтылған әдістердің біреумен ықылық кету керек. Бірақ егер ықылық адамның

мазасын алып жалғаса берсе (бірнеше жұма, түнде де, күндіз де тоқтамаса), онда сізге теқ

қана дәрігер көмектесе алады.

АУРЛАР/ ИНСУЛЬТ (апоплексический удар).

Ми қан айналымының бұзылғанынан пайда болады. Осы аурудың бірнеше дәрежелері бар.

Әлсіз соғу шамалы әлсіздікке апарады. Аурған адам жүту және сөйлеу қиындықа түседі.

Қатты соғуы өте ауыр түрде өтеді.

Белгілері

Дененің оң немесе сол жағының параличі.

Оң жақтың паралич кезінде науқас адам сөйлеалмайды және басқа адамдарды

түсіне алмайды.

Сол жақтың паралич кезінде наукас адамның сол жақтың беті және сол жақтың

конечностардың параличі болады. Сөйлеу бұзылады.


егер адам санада болса, оны басымен иіктары жоғары болатындай етіп жатқызу

керек,

сілейкей жақсы ағу үшін адамның басын кішкене бұрыныз,

адамның белбеуін босатыңыз,

жедел жәрдемді шақырыңыз,

адамға ішу және тамақты бермеңіз,

сананы жоғалғаннан кейін жақсы демалу үшін науқас адамды ішке жатқызу керек.

АУРЛАР/ ИСТЕРИЯ (истерический синдром).

Бұл психикалық науқасы, қатты эмоционалдық реакциялармен сипатталынады (жылау,

құлкі, айқайлау), және судорогамен, сезімнім (чувствительности) жоғалуы,

галлюцинациялар ж/е т.б. Қөбіне истерия экстримал және үріс кезінде пайда болады.

Истерияның приступы бірнеше минуттан бірнеше сағатқа дейін созылу мүмкін.

Белгілері

Жедел қозғалыс, сақығе құлау, дене истерическая дуғаға бұрылады.

Айқайлау, жылау, киімінді жырту.

Немесе қатты кұлеу.

Есіне талу (беспамятство).

Сіздің әретеніңіз

Барлықтардың бөлмеден шуғуды сұраңыз.

Адамды тыңыштандыруға ұмтылыныз.

Приступтан кейін адамды дәрігерге көрсетіңіз.

АУРЛАР/ КОНЪЮНКТИВИТ.

Қөздің және көз айналасының ісінуі (воспаление). Бұл жұқпалы ауру.

Белгілер

Қатты немесе әлсіз қөздің қызаруы.

Ауру.

Шіріктің пайда болуы.

Жарықтан қорку (светобоязнь).

АУРЛАР/ КОРЬ.

Корь адам организмің әлсіретіп, басқа ауруларға жол ашады. Көрь өкпе аурумен

(воспаление легких) бірге өтуі мүмкін. Инкубациондық уақыт мезгілі 9 күннен 11 күнге

дейін. Корьмен аурған адамда иммунитет пайда болады.

Белгілер



3-5 күннен кейін құлақтың артында, бетінде, денеде сыпь пайда болады.

Көздің қызару, жарықтан қорку (светобоязнь).

Емделуі


Бөлмені қараңғылау (затемняют).

Денені жылы сумен сүртеді.

Ерінді гигиенолық памадамен жағу, көзінді шәймен сүрті және ауызынды тамақ ішкеннен

кейін шаю.

Керекті жағдайда науқасқа жаропонижающее беру керек.

АУРЛАР/ КРАПИВНИЦА.

Тер ауруы.

Белгілер

Адам терісінде ортасында ақ қызыл (розовые) іздердің пайда болуы. Қатты қышым (зуд)

пайда болуы.

Емделуі

Диета

Суық компрестар, аллергияға қарсы дәрілер.

АУРЛАР/ КРАСНУХА.

Ауа арқылы таралатың жүкпалы ауру. Аурып болғаннан кейін иммунитет пайда болады.

Екі қабат әйелдің 1-3 сәбидің айдағы краснуға балаға да жүғады. Бұл ауруда бала өліп қалу

немесе пороктармен туі мүмкін. Сондықтан екі қабатты әйелдерді осы аурудан сақтау

керек және аурғаннан кейін аборт жасатқызу.

Белгілер

Озноб, әлсіздік, температураның көтерілуі.

Лимф тұйідардың ісіу.

Ақ-қызғылт сыпь бетінде, сосын қолында, аяғында, арқада пайда болуы.Сыпь екі

күннен кейін ізді қалдырмай жоғалады.

Емделуі

Дәрігерді шақырту.


Диета

АУРЛАР/ МАСТИТ (грудница).

Сүт железаның ісіуі. Сәбиді (кормящие) әйелдер көбіне аурады

Белгілер

390 С температура көтерілуі мүмкін.

Бас ауруы.

Сүт железаның қатаю және қызаруы.

Көлемі өсуі.

Емделуі

Дәрігерге қарану.

Сүт железаның биік күйін (возвышенное положение) және бюстгалтермен

қыспайды.

Марлядан компресс арақтан жасауға болады.

АУРЛАР/ МЕНИНГИТ.

Мидің ісіуі. Адамнан адамға ауа арқылы таралады.

Белгілер

400 С температураның көтерілуі.

Бастың қатты ауруы.

Жүрек аунуі. Сананың жоғалуі мүмкін.

Емделуі

Дәрігерді тез шақырту. Ауру өте қауіпті, өәткені адам өліп қалу мүмкін және жазылғаннан

кейін естімеу, көз көрмеу, слабоумие, паралич болу мүмкін.

АУРЛАР/ ПОЛИОМИЕЛИТ (баланың параличі).

Жүқпалы ауру. Сүйікта және қатты азық-түлікта көп уақыт бойы сақталынуі мүмкін.

Инкубациондық уақыты 4-8 күн.

Белгілер


Ас қазанның бұзылуі (растройство желудка).

Қатты терлеу.

Үйкі келуі.

Бас ауруі.

Емделуі

Аурғаннан кейн бір жұмадан кейін температура төмен түседі және адам жазыла бастайды.

Бірақ осындай уақытта аяқтың, қолдың және беттің параличі дамуі мүмкін. Осы кезде

профилактикалық прививкаларды жасау керек.

АУРЛАР/ ПОТНИЦА.

Белгілер

Тер жабылған жерлеріде және складкаларда сыптін пайда болуі.

Емделуі

Ауа ваналары және салқын душ.

Жарақат жерін балалық креммен жағу және талькті себу.

Теріні бор спиртімен сүрту, ыстығынан (жары) сақталынуы.

АУРЛАР/ САЛЬМОНЕЛЛЕЗ.

Белгілері

Аяқ астынан температураның көтерілуі 38-400С дейін.

Тәулігіне 10-15 рет іштің өтуі.

Әлсіздік, жетіспеушілік (недомогание).

Емделуі

Тез арада дәрігерді шақыру керек.

АУРЛАР/ СВИНКА.

Жүқпалы ауру.

Белгілер

Температураның қатты көтерілуі.

Құлақтың астыңғы жағының ісуі.

Әлсіздік (вялость), тамаққа мәбемінің болмауы.

Емделуі

Үш күн бойы сырқатты үйде ұстау керек.

Егер ісігі қатты ауырса, ауруды басатын дәрі беру керек.

Сырқат адамға сұйық тамақ беру керек, өйткені оңай жұту үшін.

Имунитет пайда болады – свинка аурумен 2 рет ауырмайды.

АУРЛАР/ ЖҮРЕК ҰСТАУЫ.

Бірнеше апта бұрын жүрек ұстауына сырқат адамның ас қорыту жүйесі нашар, тез

шаршайды және қиын демалады. Бірақ жүрек ұстауы әрқашанда аяқ астынан (внезапно)

болады.

Белгілер

Көкіректің ауруы, бірте-бірте аяқ, қол және мойынға жайла бастайды.

Сырқат тұншығады, қатты терлейді, басының айналуын сезеді.

Қалай көмек беру керек.

Егер сырқат ес-түсін біліп жатса, оны жартылай жатқызыңыз, бас жағына жастық

немесе киімді бүктеп қою керек, және тізесін бүгіп астына биіктеу зат қою керек.

Дәрігерді шақырыңыз.

Сырқаттың жаға түймесін, бюстгалтерін шешу, белбеунде босату, галстугін шешу

керек.

Оған шешуге де, жеуге де жол бермеңіз.

Оған бекерден-бекер қозғалуына жол бермеңіз.

Сырқат ес түсінен аурылса, ет бетінен жатқызып және демалуға ыңғайлы етіп

жатқызыңыз. Өз бетіңізше жүрекке массаж істемеңіз, бұл одан сайын асқындып

жіберу мүмкін.

АУРЛАР/ СКАРЛАТИНА.

Жұқпалы ауру, ауа арқылы жұғады, сонымен қатар заттар арқылы, сырқат қолданған

заттардан. Жиі-жиі скарлатина жеңіл ағады де білінбей қалады. Бірақ бірнеше уақытта

бүйректің аурғаны одан сайын ауыра береді. Ортаңғы құлақтың ісуі, ревматизм, жүрекке

зақым келтіреді.

Белгілер

Басың және бұлшық еттің ауруы.

Тәбеттің қашуы.

Озноб.

Әлсіздік.


Жөтелу, мұрыннан су ағу.

Терінің қотырлануы.

Емделуі

Дәрігердің айтқанын орындау.

АУРЛАР/ СОҚЫРЛЫҚ (амовроз).

Бірдестен көзіңнің көрмей қалуы әр түрлі жағдайда болуы мүмкін, олардың бірі қауіпті,

бірі жеңіл болады.

МИГРЕНЬ

Бірдестен көздің жанында ашық дағтар болады, көздің нашар көруі де, мигрень ауру

әсерінен болады. Көбінде 30 минуттан кейін көз көруі адамға қайтып келеді және бас ауру


Егер сізде бұл бірінші рет болса, дәрігерге көрініңіз, ол сізге тағы да приступ болған кезде

не істеу керек екенін айтады.

ҚАРЛЫ СОҚЫРЛЫҚ (Снежная слепота)

Қарлы соқырлық әсіресе альпинистер мен туристерде жиі кездеседі, кім көзін қара

шүбірекпен жаппаса, мәңгі қар жатқан жерде болғанда. Ультрафиолетті күннің сәулесі,

қармен шағылысып көздің көремуіне әкеп соқтырады.

Бұл жағдайда тез арада көзін қара шүбірекпен байлап дәрегерге апару керек. Егер дәл

уақытында дәрігерге жеткізсе, көздің көруі 1-2 күнде келеді.

ЖҮҚА ҚАБАҚТЫҢ ТҮСУІ (Нарушение кровообращения в сосудистой оболочке глаза)

Бірдектен көздің көрмеу немесе бұлдырлауы, көздің қатты ауруы, бұл қөздің жұқа

қабақшасының артериалдық қысымның қөтерілуі себебінен болуы мүмкін. Бұл жағдайда

тез арада дәрігерге бару керек. Дәрігердің көмегімен көздің көруін келтіруге болады.

ГЛАУКОМА.

Бірдестен көздің ауруы, бұлдырауымен сипатталынады. Бұл аурумен көбінесе кәрі

адамдар аурады және әйелдер Глаукома көбіне кешке ауыр стресс күнде шаршағанда

болады. Бұл кезде ауру адамға дәрігер келгенше көмек керек, оны біріншіден жарық

бөлмеге отырғызу керек. Операция және дәрілер көз көруін келтіріру керек.

АУРЛАР/ СПИД.

Инфекциондық ауру, имун жүйенің клеткаларына әсер етеді. Жыныстық қаттынаста,

анадана сәбиге, қан күйю кезде, медициналық процедураларда, шприц

стерелизацияланбағанан кезде жүғады.

Белгілер

Аурғаннан кейін 2-4 жұмадан кейін темепратура көтерілед, ангинанын белгілері пайда

болады, лимф түйіндар, бауыр, селезенка үлкееді, сүйік стул пайда болады. Кейбір

жағдайда бас ауру ж/е жүрек айну пайда болады. Бұл ауру басылған секілді болады, бірақ

одан кейін температураның көтерілуі, теріде гнойничоктар, іш өтуі және қатты ару

(похудение) пайда болады.

АУРЛАР/ СТОБНЯК.

Инфекциондық ауру, нерв жүйесіне әсер етеді, бұлшық еттін судорогаға апарып соғады.

Жүгу қоздырғыштың ашық жараға немесе слизистік теріге түскенде болады.

Белгілер

Әлсіздік, температураның көтерілуі.

Жүту аурға түседі.

Бас ауру және қатты терлеу.

Бұлшық еттің судорогалар.

Емделуі

Дәрігерді тез арада шақырту. Столбнякка қарсы сыворотканы қою.

АУРЛАР/ ВЫКИДЫШТЫҢ ҚАУІПТІГІ.

Баланы көтергеннен кейін 4-5 жұмадан кейін болу мүмкін.

Белгілер

Влагалищеден қан ағады және сукровица пайда болады.

Баланы әлде күтқаруға болады, өйткені ол өз орында қалады.

Әйелдер консультцияға және ауруханаға сақталыну үшін жату керек.

Егер аурудың приступтары пайда болса, онда қатты қан ағу пайда болады да выкидыш

міндетті түрде болады.

Әйел адамды төсекке жатқызу керек.

Жедел жәрдемді шақырту керек.

АУРЛАР/ ФУРУНКУЛАР.

Фурункулар – бұл шіріктік шаштық мешочектардың ісуі себебінен болады. Фурункул

көбіне бетінде, қолында және ягодицада болады.

Аурудың себебтері – гигиенаның жоқтығы, обработка жасалмаған царапиналар, қантік

диабет, қан ауруы.

Емделуі

Егер фурункул кішкентай болса, оны антисептикалық мазьбен жағыңыз.

Егер денеде көп фурункулар пайда болса дәрігерге жолығыңыз.

Егер шірігі шығып кетсе, оған таза сүйық повязканы қойыңыз.

Егер фурункулдің басы сформироваться етпесе,онда бұл жеріне ыстық компрессті,

пісірілген жұмыртқаны немесе пісірілген пияздың жартысын қойыныз.

АУРЛАР/ ЭНЦЕФАЛИТ.

Мидің ісіу.

Белгілер

Бас ауру. Жар.

Мойының және арқаның қатаю.

Бұлшық еттің қатаю.

Үйқының келу.

Жоғары температура.

Кейбір жағдайда судорогалар.

Емделуі

Тез арада дәрігерді шақырту.

АУРЛАР/ ЭПИЛЕПИКАЛЫҚ ПРИПАДОК.

Эпилепсия – бұл нерв жүйесінің ауру.

Белгілер

Қатты приступ кезінде адам санасын жоғалтады және конвульсияда соғылады.

Кейбір жағдайда приступ бірден кейін бірі болу мүмкін.

Приступ кезінде адамның қолымен аяқтары бірнеше секунда қатаяды, содан кейін

денесе конвульсияда извиваться етіп, ерінде пена пайда болады.

Припадок біткеннен кейін адам бірнеше минут санасыз болады.

Суздің әрекетіңіз

Науқас адамды үстамаңыз және оның жанындағы жерді жарақат алмау үшін басқа

заттардан тазалауға ұмтылыныз.

Науқас адамның демалудыны жеңілдетіңіз. Галстук, көйлектің жағасын шешіңіз.

Бастың астына жұмсақ бір затты қойыңыз.

Адамның ауызын күшпен ашпаңыз.

Конвульсиялар тоқтағаннан кейін адамды кеудеге аударыңыз.

Адам есін жинағаннан кейін оған су ішкізіңіз.

osnovy bezopasnosti na kaz yazyke

Documents