orhan veli̇ kanik (1)
TRANSCRIPT
ORHAN VELİ KANIKVE
GARİP
HAYATI
Orhan Veli Kanık, 13 Nisan 1914'te Beykoz'a bağlı Yalıköyü'nde dünyaya geldi.
Nüfus tezkeresi suretine göre asıl ismi Ahmet Orhan’dır.Şairin babasının adı Veli olduğu için Orhan Veli olarak tanındı. Mütareke sırasında Akaretler'de bulunan Anafartalar
İlkokulu'nun ana sınıfına devam etti. Bir sene sonra ise bu okuldan alınarak Galatasaray Lisesi'ne
yatılı olarak verildi.1925'te Galatasaray Lisesi'nden ayrılarak annesiyle birlikte
Ankara'ya taşındı.
Kanık'ın edebiyata olan merakı ilkokul sıralarında başladı. Bu dönemde Çocuk Dünyası isimli dergide bir hikâyesi basıldı.
Ortaokulun yedinci sınıfındayken Oktay Rifat Horozcu ile tanıştı.
Birkaç yıl sonra ise bir müsamere sırasında halkevinde Melih Cevdet Anday ile arkadaş oldu.
Şair, lise döneminde arkadaşları Oktay Rifat ve Melih Cevdet'le birlikte Sesimiz isimli bir dergi çıkardı.
Sanatçının yaşamının bu evresi aruz vezni kurallarını ve ahengini kavradığı ve ilk şiirlerini yazdığı dönem oldu.
Kanık, Ankara‘da PTT Umum Müdürlüğü, Telgraf İşleri Reisliği, Milletlerarası Nizamlar bürosuna girdi.
Şair, Ankara'ya döndükten sonra eski arkadaşları Oktay Rifat ve Melih Cevdet'le tekrar bir araya geldi.
Bu üçlü, benzer tarzda şiirler yazmaya başladı. Varlık Dergisi'nde Orhan Veli'nin, Oaristys, Ebabil, Eldorado,
Düşüncelerimin Başucunda isimli şiirleri yayınlandı. Dergide, Orhan Veli ve arkadaşları edebiyat dünyasına şöyle
tanıtılmıştı: «Varlık'ın şiir kadrosu yeni ve kuvvetli genç imzalarla zenginleşmektedir. Aşağıda dört şiirini okuyacağınız Orhan Veli, olgun bir sanat sahibidir. Gelecek sayılarımızda onun ve arkadaşlarının şiirimize getirdikleri yeni havayı daha iyi belirtecektir.»
1936 - 1942 yılları arasında Varlık'ın yanı sıra İnsan, Ses, Gençlik, Küllük, İnkılâpçı Gençlik dergilerinde şiirleri ve yazıları basıldı.
1941 yılının Mayıs ayında Garip seçkisi yayınlandı. Kitabın içindeki şiirler kadar ses getiren önsözünü ise Orhan Veli yazdı. Bu kitap sonradan Birinci Yeni olarak da anılacak Garip akımının başlangıcı oldu. Kitaptaki şiirler ve önsöz edebiyat dünyasında büyük tartışmalara sebep oldu.
Kanık Milli Eğitim Bakanlığı'nın Tercüme Bürosu'nda çalışmaya başladı. Fransızca'dan yaptığı çeviriler bakanlığın klasikler serisinden yayınlandı. Şair Şubat 1945'te Vazgeçemediğim isimli şiir kitabını çıkardı. Nisan 1945'te ise Garip'in sadece kendi şiirlerini içeren ikinci baskısını çıkardı. Bu kitapları 1946 yılında yayımlanan Destan Gibi ve 1947'de basılan Yenisi takip
etti.
Tercüme Bürosu'ndan ayrılınca (1947), Yaprak dergisini çıkardı. Yaprak Dergisi’yle birlikte ise Orhan Veli'nin şairliğinin yanı sıra fikir adamlığı yönü de ortaya çıktı.14 Kasım 1950 tarihinde beyin kanamasından öldü. Rumelihisarı mezarlığına gömüldü. (1 Ocak 1949'dan 15 Haziran 1950'ye kadar 28 sayı çıktı, Son Yaprak adlı özel bir sayı ölümü üzerine arkadaşları tarafından çıkarıldı).
EDEBİ GÖRÜŞLERİ
Orhan Veli'nin edebiyat dünyasına girdiği günlerde etkilendiği isimlerin başında:
Baudelaire, Verlaine, Rimbaud gibi Fransız şairler vardı.
Onların, özellikle de sembolistlerin Türkiye'deki temsilcilerinden biri olmuştu.
Orhan Veli Kanık'ın şiir hayatı üç dönemde incelenebilir:
Garip öncesi (1936-1941), Garip dönemi (1941) ve Garip sonrası.
GARİP ÖNCESİ: Orhan Veli'nin ilk şiirleri 1 Aralık 1936 tarihinde Varlık Dergisi'nde
yayınlandı. Kanık'ın ilk şiirleri, Necip Fazıl, Ahmet Muhip, Ahmet Hamdi ve
Cahit Sıtkı kuşağına bağlıdır. Bu eserler, içerik, biçim, dil ve tarz olarak klasik geleneğe bağlıydı. Daha sonraki çalışmalarının aksine şiirlerinde uyak da kullandı.
Gün Doğuyor, Oaristys, Ebabil, Eldorado, Kurt, Zeval gibi eserler ilk dönem şiirleridir.
Orhan Veli eski şiirlerinde akıldan çok duyguya önem verdi. Gerçeklikten çok romantikliğe, toplumsallıktan çok bireyselliğe
önem verdi. Şair, 1937 yılından sonra eski şiir anlayışından uzaklaştı.
Garip akımının habercisi olan yeni bir tarz benimsedi. Kanık'ın bu yeni şiirleri Varlık, İnsan, İnkılâpçı Gençlik gibi dergilerde
çıktı. Ölümünün ardından Vatan (1952) ve Papirüs'te (1967) yayınlandı. Sayıları 51'i bulan Garip'in bu ilk örnekleri abartılı bir dille
yazılmıştır. Dönemin şiirlerinden farklı yapıtlar ortaya koymaya karar verdi. İlk olarak ölçü ve uyağı daha sonra ise süsü şiirinden çıkarttı. Sadelik ve basitliği önemsedi. Halkın kullandığı kelimeleri tercih etmeye başladı. Şairin bu dönemine ait eserleri : Fena Çocuk, Ağaç, Kuş ve Bulut, Tereyağı, Gangster, Pazar
Akşamları’dır.
GARİP DÖNEMİ:1941 yılında Orhan Veli, Melih Cevdet ve Oktay
Rifat'la birlikte Garip adlı şiir kitabını yayınladı. Bu kitapla birlikte şairin tarzının önceye göre
gelişmiş olduğu düşünülür. Kanık, kitabın önsözünü kendi yazdı. Bu önsöz Garip akımının manifestosu kabul
edilir. Garip akımı kendisinden önceki şiir anlayışına
bir tepki olarak doğdu.
Şair bu dönemdeki şiirlerinde klasik uyak düzenini ve vezni kullanmadı. Ona göre hakiki şiir için vezin ve kafiye mutlak gerekli olan şeyler değildi. "Kılıksız", "cıgara", "ıspanak", "rakı", "Hitler", "boyacı sandığı" gibi sözcükler
kullandı. Bir şiirinde kullandığı "nasır" kelimesi büyük tartışmalara sebep oldu. Kanık, böylece divan ve halk şiirinde egemen olan romantizmi yıkmış oluyordu.
Garipçiler• Cumhuriyet devri şiirinde varlığını 1935 yılından sonra göstermeye
başlayan yeni şiirin kurucuları Orhan Veli Kanık), Oktay Rıfat Horozcu ve Melih Cevdet Anday’a verilen ortak ad.
•
• Bu üç şair, görüşlerini yansıtan şiirlerini Garip(1941) adlı bir kitapta topladıkları için 'Garipçiler' diye anılmışlardır.
•
• 1936'dan itibaren dergilerde şiirleri görülmeye başlayan Orhan Veli (Mehmet Ali Sel) takma adıyla da yazıyordu.
• Oktay Rıfat ve Melih Cevdet vezinli, kafiyeli, sembolik-romantik şiirler yazarlarken Garip'te, konu, şekil ve üslup bakımından tamamıyla yeni, gelenekten hiçbir özellik taşımayan şiirlerini topladılar.
• Satışa sundukları kitabın üzerine: “Bu kitap, sizi, alışılmış şeylerden şüpheye davet edecektir..!” ibaresi yazılı bir de kuşak geçirdiler.
Eskiye ait her şeyden, özellikle şairane duygulardan uzak durulmalıdır.
Garipçiler şiirlerinde büyük hayallere, ihtiraslara, yüce duygulara yer vermemişler, ruh sarsıntılarından uzak basitin şiirini yazmışlardır.
Şiirlerinin konusu insanın iç dünyasını zenginleştirmeyen küçük sahte şeylerdir.
Fakat Garipçilerin bu tutumları çok sürmemiş, 1946'dan sonra yavaş yavaş kafiyeli şiirler
yazmaya, benzetme ve istiarelerden istifade etmeye başlamışlardır.
1950'de Orhan Veli’nin ölümünden sonra Oktay Rıfat ve Melih Cevdet kendilerinin açtığı
yoldan yavaş yavaş ayrıldılar.
Fakat onları taklit eden bir grup Garip türünde yazmaya devam etti. Garipçiler, 1930 sonrası
Türk şiirinde gelişmeye başlayan Yeni Şiir‘in bir kolu kabul edilir.
Orhan Veli'nin Garip hareketiyle getirdiği yeniliklerin diğer ikisi ise:
Evrensel hümanizmin yerine somut ve belirgin bir hümanizm koyması,
Belirli kişileri hedef alan taşlama geleneğini ilk kez bir şair olarak kendisine yöneltmesiydi.
Orhan Veli, o günlerde kişisel şiirler yazdığı kadar sosyal konulara da eğildi.
GARİP SONRASI:
Orhan Veli, "Garip sonrası" olarak adlandırılan 1945-1950 yılları arasında dört kitap yayınladı:
Vazgeçemediğim (1945), Destan Gibi (1946), Yenisi (1947) ve Karşı (1949). Ayrıca şairin vefatı sebebiyle yayınlanamamış şiirleri de mevcuttur. Kanık'ın garip sonrası dönemde yazdığı şiirler: “Garibin devamı" ve “Garipten farklı" olarak iki ana grupta toplanabilir. Bu dönemde düşünceleriyle birlikte eserleri de farklılaşmaya başladı. Orhan Veli'nin şiirinin estetik yönünü zenginleştirmeye çalıştığı gözlemlenebilir. Diğer bir değişim ise şairin Vazgeçemediğim ile birlikte uyak kullanmaya başlaması
oldu. Bu döneminin en ayırt edici özelliği ise şairin halk şiirine duyduğu ilginin eserlerine
yansımasıydı. Çoğunlukla kişisel duyguların yanındaYenisi ve Karşı'da toplumsal konulara da
değindi. Şairin halk kültürüne olan bu yakınlaşması vefatı sebebiyle yarım kalmıştır.
Etkileri Orhan Veli'nin öncüsü olduğu Garip akımı dönemin genç şairlerine örnek oldu. Bir çok ünlü şairi de etkiledi. 1950'ler boyunca Garip'in Türk edebiyat dünyası üzerindeki etkisi devam etti. Dergilerde bu akımın kopyası olan şiirlere sık sık rastlanıyordu. İkinci Yeni hareketi de o günlerde Garip'e tepki olarak doğdu. Rıfat Ilgaz'dan Suphi Taşhan'a pek çok farklı şairi değişik derecelerde etkiledi. Cahit Irgat'ın imgelerinin altında dahi Garip şiirinden çok şey bulunabilir. Sabahattin Kudret Aksal, Salâh Birsel, Behçet Necatigil, Necati Cumalı gibi
isimler de etkilenmiştir. Şairin pek çok şiiri farklı sanatçılarca bestelendi. Murathan Mungan, Orhan Veli'nin şiirlerini Bir Garip Orhan Veli ismiyle
oyunlaştırdı. Metin Üstündağ ise 2002 yılında Orhan Veli'lemeler isimli bir kitap yayınladı.
KENDİ EL YAZISINDAN…
KENDİ SESİNDEN ORHAN VELİ…
• İkinci Yeni oluşumunun en büyük etkileyicisi Orhan Veli'nin izleri bu kuşaktan sonra gelen Sunay Akın'da da görülmektedir. Akın, şu dizeleriyle de Orhan Veli'yi selamlamaktadır:
Şiirden kovduğu uyağındönüp dolaşıp sonunda mezar taşına.konması ne garip:
Orhan Veli1914-1950
