organİze toptan doĞal gaz satiŞ pİyasasi · 3.türkiye elektrik piyasası 2023 projeksiyonu...
TRANSCRIPT
ORGANİZE TOPTAN DOĞAL
GAZ SATIŞ PİYASASI
Avni ÇEBİ
Strateji Geliştirme Direktörü, EPİAŞ
03/11/2017, İSTANBUL
Enerjide Doğal Gazın Yeri ve Geleceği Paneli
İçerik 1.Türkiye Elektrik Piyasasının Genel Görünümü 2.Kaynak Tipinde Kurulu Güç 3.Türkiye Elektrik Piyasası 2023 Projeksiyonu 4.Elektrik Piyasasının Tarihsel Gelişimi 5.Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (EPİAŞ) 6.Kurumsal İlkeler 7.Organizasyon Şeması 8.Elektrik Piyasası Kanunu – 6446 9.Türkiye’de Elektrik Piyasası Modeli 10.Türkiye Elektrik Piyasası –Mevcut Durum 11.Elektrik Piyasası Aktörleri
İçerik 12.Türkiye’de Serbest Piyasa İhtiyacı 13.Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası 14.Organize Toptan Doğal Gaz Piyasasının Getirdikleri 15.İletim Şirketi için Piyasa Bazlı Dengelem 16. Adım Adım 17.Yeni Doğal Gaz Piyasası Modeli 18.Doğal Gaz Spot Piyasa Gelişim 19.Avrupa’daki Gelişmiş Piyasa Hacimleri 20. Sınır Ötesi Ticaret İmkanı
Türkiye Elektrik Piyasasının Genel Görünümü
983* Katılımcı Sayısı
81,649 MW* Kurulu Güç
279.03 TWh Yıllık Toplam
Tüketim Miktarı
37.84 €/MWh Gün Öncesi
Piyasası Yıllık Ortalama Takas
Fiyatı
114.05 TWh Gün Öncesi
Piyasası Yıllık Ticaret Hacmi
(miktar)
4.6 Milyar € Gün Öncesi
Piyasası Yıllık Ticaret Hacmi
(tutar)
37.5 Milyon € Gün İçi Piyasası
Yıllık Ticaret Hacmi (tutar)
0.839 TWh Gün İçi Piyasası
Yıllık Ticaret Hacmi (miktar)
Ortalama Euro/TL kuru: 3,7166 30 Eylül 2017 itibariyle
Türkiye Elektrik Piyasasının Genel Görünümü
Üretici Tipine Göre 2017 Yılı Toplam Elektrik Üretimi (GWh)
[KATEGORİ ADI] [DEĞER] [YÜZDE]
İŞLETME HAKKI DEVREDİLEN
5.327,46 2%
Otoprodüktör [DEĞER] [YÜZDE]
SERBEST ÜRETİM ŞİRKETİ
SANTRALLARI; 165.978,37 ; 62%
YAP İŞLET DEVRET SANTRALLARI
11.805,64 4%
YAP İŞLET SANTRALLARI
40.922,09 15%
Türkiye Elektrik Piyasasının Genel Görünümü
2017 Toplam Kurulu Güç : 81,649 MW*
DOĞAL GAZ 33%
BARAJLI 25%
[KATEGORİ ADI] [YÜZDE]
İTHAL KÖMÜR 10% AKARSU
9%
RÜZGAR 7% JEOTERMAL; 1%
FUEL OİL; 1%
TAŞ KÖMÜR; 1% BİYOKÜTLE; 1%
ASFALTİT KÖMÜR; 0%
NAFTA; 0%
GÜNEŞ; 0%
LNG; 0%
MOTORİN; 0%
Diğer 4%
DOĞAL GAZ BARAJLI LİNYİT İTHAL KÖMÜR AKARSU
RÜZGAR JEOTERMAL FUEL OİL TAŞ KÖMÜR BİYOKÜTLE
ASFALTİT KÖMÜR NAFTA GÜNEŞ LNG MOTORİN * 30 Eylül 2017 itibariyle
Kaynak Tipinde Kurulu Güç
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
90,0
TW
Kömür Sıvı Yakıtlar Doğal Gaz Hidrolik Yenilenebilir
o Ülkemizin kurulu gücünde
1990’lı yıllara göre hızlı bir
yükseliş görülmektedir.
o Destekleme mekanizması ile
birlikte 2011 yılından sonra
Rüzgar Enerjisi kurulu
gücünde artış görülmektedir.
Türkiye Elektrik Piyasası 2023 Projeksiyonu
Toplam Kurulu Kömür Kapasitesi 17,1GW 30 GW
Kurulu Güneş Kapasitesi 1,7 GW 5 GW
Kurulu Jeotermal Kapasitesi 0,8 GW 1 GW
Kurulu Rüzgar Kapasitesi 6,3 GW 20 GW
Toplam Kurulu Güç 81 GW 120 GW
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
KÖ
MÜ
R
GÜ
NEŞ
JEOTER
MA
L
RÜ
ZGA
R
DO
ĞA
LGA
Z &LN
G
HID
RO
DIĞ
ERLER
I
21%
2% 1%
8%
28%
33%
7%
25%
4% 1%
17%
25% 23%
5%
2023 Hedef Tablosu
2017 2023
Elektrik Piyasasının Tarihsel Gelişimi
TEK (Türkiye
Elektrik Kurumu)
TEAŞ (Türkiye Elektrik
Üretim İletim A.Ş.)
TEDAŞ (Türkiye
Elektrik Dağıtım A.Ş.)
TEİAŞ (Türkiye Elektrik İletim A.Ş.)
EÜAŞ (Elektrik Üretim A.Ş.)
TETAŞ (Türkiye Elektrik Ticaret ve
Taahhüt A.Ş.)
EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu)
PMUM (Piyasa Mali Uzlaştırma Merkezi)
(TEDAŞ) Dağıtım
bölgelerinin özelleştirilmesi
EPİAŞ (Enerji Piyasaları İşletme A.Ş.)
Elektrik Piyasasının Tarihsel Gelişimi
1984
3096 sayılı Kanun ile ilk defa özel sektörün elektirk sektöründeki yatırımlara dahil olmasına izin verilmiştir.
1994
Elektrik sektörü Türkiye’deki enerji sektörünün serbetleşmesinde öncü rol oynamıştır.
1997 2001
3996 sayılı Kanun ile YİD uygulamaları için yasal temel ortaya konulmuştur ve uygulamaya geçirilmişitr.
4283 sayılı Kanun ile elektrik üretim sektöründe Yİ modeli düzenlenerek uygulamaya geçirilmiştir.
1970
Türkiye Elektrik Kurumu’nun (TEK) elektrik üretimi, iletimi , dağıtım ve tedariği amaçları ile kurulması
TEK’in iki ayrı anonim şirket olarak yapılandırılması; elektrik üretimi ve iletimi faaliyetlerinden sorumlu Türkiye Elektrik Üretim ve İletim Anonim Şirketi (TEAŞ) ve dağıtım faaliyetlerinden sorumlu Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi.
4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu
Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi
2001 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu
2001
2006
1 Ağustos 2006 başlangıç tarihiyle dengeleme ve uzlaştırma uygulamalarında geçiş döneminin başlaması
Dengeleme ve Uzlaştırma uygulamalarına başlanması
Dengesizliklerin 3 zamanlı olarak sistem marjinal fiyatına göre aylık uzlaştırılması
2009
1 Aralık- Gün Öncesi Planlama ve Dengele Güç Piyasası
Dengeleme ve uzlaştırma uygulamaların saatlik olarak gerçekleştirilmesi
Sistem İşletmecisi tarafından talep tahminin yapılarak Piyasa’ya sunulması
2011
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun kurulması İletim faaliyetlerinin kamu tarafından yürütülmesi Dağıtım faaliyetlerinin özelleştirilmeye başlanması
1 Aralık- Gün Öncesi Piyasası’nın başlatılması
Teminat ve avans ödeme mekanizmalarının başlatılması
Talep tarafının teklifi bildirimi yapabilmnesi
Revize edilen YEK Destekleme Mekanizmasının yürürlüğe girmesi; farklı yenilenebilir enerji teknolojileri için farklı destek fiyatlarının belirlenmesi
Geçiş Dönemi
Nihai Dönem
Elektrik Piyasası Tarihsel Gelişimi
EPİAŞ’ın resmi olarak kurulması 12 Mart
1 Temmuz 2015 – Gün İçi Piyasası’nın açılması
1 Eylül 2015-EPİAŞ’ın Piyasa İşletme lisansı alması
1. Şeffaflık Çalıştayı’nın düzenlenmesi
2015 1 Haziran 2016-Yeni
Gün Öncesi Yazılımı’nın devreye girmesi
Şeffaflık Platformu’nun kamu kullanımına açılması
31 Aralık 2016- Serbest Tüketici Portalı’nın açılması
2016 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu
2013
Kurumsal İlkeler 13
Şeffaflık Herkese açık,
erişilebilir bilgi ile tüm piyasa katılımcılarına
eşitlik fırsatı sunulması
Şeffaflık
Güven Yüksek teknolojik altyapı, gelişmiş
gözetim mekanizmaları ile enerji
piyasalarında güven telkin edilmesi
Güven
Eşitlik Eşitlik Herkese açık, eşit
ticaret koşullarının olduğu enerji
ticaretinin garanti edilmesi
Yalınlık
Yalınlık Enerji piyasalarının gereksinim
duyduğu süreçlerin mümkün olan en yalın şekilde tasarlanması
Likidite
Likidite Enerji piyasalarında
likiditenin oluşmasına imkân
sağlayacak gerekliliklerin yerine
getirilmesi
Gelişim
Gelişim Her geliştirilen adımın bir
öncekini mantık çerçevesinde takip ederek,
bütünlük içinde enerji piyasalarının gelişimine
katkıda bulunulması
İşbirliği
İşbirliği Enerji ticaretinin tüm ilgili piyasa
katılımcılarıyla yakın iş birliği yaparak geliştirilmesi
Elektrik Piyasası Kanunu - 6446
Motivasyon
Rekabeti sektörün odağı haline getirmeyi hedefleyen gerekli hükümlerin ve yapısal düzenlemeler için çerçevenin oluşturulması
Amaç
Rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösteren, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması
Vurgu
Elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması
Likidite ve ürün çeşitliliği
Adil ve tarafsız referans fiyat
Enerji ticaret merkezi olmaya katkı
Bölgesel piyasalarla bütünleşme
Bilgi şeffaflığı
Türkiye’de Elektrik Piyasası Modeli
Toptan Piyasalar
Fiziksel Ticaret
İkili Anlaşma Piyasası
Spot Piyasalar
Gün Öncesi Gün İçi
Gerçek Zamanlı Piyasa
Dengeleme Yan
Hizmetler
Fiziksel Olmayan &
Finansal Ticaret
Türev Piyasalar
Tezgahüstü Piyasa (OTC)
Gün Öncesi Piyasası EPİAŞ piyasa arzı ve talebine dayanarak ertesi gün için saatlik elektrik fiyatlarını belirler
Gün İçi Piyasası Dengesizliğin azaltılması için fiziksel teslimattan 1 saat 30 dakika öncesine kadar ticaret sürer.
Dengeleme & Uzlaştırma Uzlaştırma sürecinin uygulanması, mali uzlaştırma ve alacak/ödenecek bildirimlerine ilişkin faaliyetlerin yürütülmesi
Tedarikçi Değiştirme Piyasa katılımcıları arasında bilgi alışverişinin sağlanması yoluyla serbest tüketicilerin tedarikçi değişimi sürecinin organize ve koordine edilmesi
EPİAŞ
Hissedarlık Yapısı
98 Özel Şirket
30
30
39,17
0,83
A Sınıfı (TEİAŞ) B Sınıfı (BİST)
C Sınıfı (Piyasa Katılımcıları) C Sınıfı (BİST)
Kayıtlı Piyasa Katılımcısı Sayısı (Faaliyet Bazında)*
782
157
21 21 0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
Generation Supplier Distribution Retail
Katılımcı Sayısı
Toplam : 981
*Toplam 983 (982+TSO+OSB Üretim) Katılımcı
Türkiye Elektrik Piyasası –Mevcut Durum
PİYASA İŞLETMECİSİ
Gün Öncesi ve Gün İçi Piyasaları’na, mali
uzlaştırma ve alacak/ödenecek
bildirimlerine ilişkin faaliyetlerin
yürütülmesi
Üretim
Üretici
TEİAŞ
(İletim
Sistem
İşletmecis
i)
EPİAŞ
(Piyasa
İşletmecis
i)
Tedarikçi
(Perakende)
Serbest
Tüketici
Serbest Olmayan
Tüketici
Görevli Tedarik Şirketi
İLETİM SİSTEM İŞLETMECİSİ
Dengeleme Güç Piyasası, gerçek zamanlı
tedarik/tüketim dengesi ile tedarik kalitesinin sürdürülmesi, yan
hizmetler ve Dengeleme Güç Piyasası vasıtasıyla
gerekli rezerv kapasitenin oluşturmasına ilişkin
faaliyetlerin yürütülmesi
Elektrik Piyasası Aktörleri
Üretim İletim Toptan Satış Dağıtım Perakende Satış
Düzenlenen
Rekabetçi
EÜAŞ Kamu Şirketi %17 Serbest Üretim Şirketleri %62 (738) Yİ, YİD, İHD Serbest Üretim Şirketleri % 19 20% piyasa payı sınırı (yıllık üretim miktarında-EÜAŞ hariç )
TEİAŞ: İletim Sistemi İşletmecisi Doğal Tekel Kamu Şirketi Milli Yük Tevzi Merkezi (Sistem İşletmecis) TEİAŞ’ altında Dengeleme Güç Piyasası’nın ve Yan Hizmetler Piyasası’nın işletilmesi
TETAŞ : Kamu toptan satış şirketi Özel toptan satış şirketi (147) EÜAŞ-TETAŞ ve TETAŞ-Dağıtım Şirketleri arasındaki ikili anlaşmalar, ikili anlaşma piyasasından önemli olmaktadır. TETAŞ Yİ-YİD-İHD serbest üretim tesislerinin al yada öde sözleşmelerine karşı taraf olmuştur. 20% piyasa payı sınırı (yıllık tedarik miktarında)
TEDAŞ 21 dağıtım bölgesine ayrılmış ve her dağıtım bölgesi için bir dağıtım şirketi kurulmuştur. Bütün dağıtım şirketlerinin özelleştirilmesi tamamlanmıştır
(>36kV) (<36kV)
Serbest Tüketiciler Serbest Olmayan Tüketiciler Son EPDK Kurulu Kararı ile Serbest Tüketici Limiti yıllık 2.400 MWh seviyesine düşürülmüştür.
Piyasa İşletmecisi
Hedeflenen Türkiye Elektrik Piyasası kapsamında elektrik üretcileri fiziksel ve finansal risk destekleyici araçlara sahip
olmaya başlamışlardı.
• Türkiye doğal gaz tüketiminde Avrupa’nın en büyük dördüncü ülkesi
• Fiyatı petrole endeksli, al ya da öde yükümlülüğü ve ihracat engeli olan uzun dönemli kontratlar
• İçeride sabit fiyatlı yıllık kontratlar
• Dengeleme gazı fiyatının piyasa bazlı olmaması sebebiyle iletim sistemini menfaatleri doğrultusunda kullanan taşıtanlar
Bölgesinde sadece tüketim miktarı değil, etkisi büyük bir Türkiye
Hub’a endeksli kontratlar
Yurtiçinde daha dinamik bir doğal gaz piyasası, daha çok oyuncu
İhracat imkanlarının artması ve dolayısı ile arz güvenliğinin sağlanması
BOTAŞ’ın yükünün hafifleyerek sadece yurtiçinde değil bölgesinde güçlü bir aktör konumuna gelmesi
Serbest P
iyasa M
evcu
t Du
rum
Türkiye’de Serbest Piyasa İhtiyacı
• Kurulun 09.03.2017 tarihli toplantısında, Organize Doğal Gaz piyasalarının işletilmesine ilişkin faaliyet izni verilmiştir.
• Kurul tarafından onaylanmış olan Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Yönetmeliği 31.03.2017 tarihi itibari ile Resmi Gazetede yayınlanmıştır.
• Bu yönetmelik ile beraber EPİAŞ tarafından bir Piyasa İşletim Usul ve Esasları taslağı hazırlanmıştır.
• Taslak, EPDK, BOTAŞ ve özel sektör temsilcileri ile düzenli görüşmeler sonucu oluşturulmuştur.
• Piyasa İşletim Usul ve Esasları 27.09.2017 tarihinde resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.
• Piyasa işletiminde kullanılacak Sürekli Ticaret Platformu yazılımı için, bütün bu mevzuat süreci beklenmeden, EPİAŞ bünyesinde Ocak 2017 tarihinden itibaren çalışmalara başlanmıştır.
Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası
Günlük Referans Fiyat
İletim Şirketine sistemi
piyasa bazlı dengeleme
fırsatı
Spot doğal gaz ticareti
Organize Toptan Doğal Gaz Piyasasının Getirdikleri
Taşıtanlara kendilerini
dengeleme fırsatı
2016 2018 2020
İlk Dengeleme İşlemleri ve Sürekli Ticaret
Yönetmeliği
Piyasa İşletim Usul ve Esasları
Doğal Gaz Ticaret Platformu’nun açılması ve
işletilmeye başlanması
Piyasanın gelişmesi ve işlem hacimlerinin
artırılması
Mevcut Durum
• Gün sonu ticareti
• Dengeleme fiyatları gerçeği yansıtmadığı için iletim şirketinin sistem dengeleme zorluğu
• Dengesizlik fiyatı aylık belirleniyor
Nisan 2018 Piyasa Açılış
• Spot işlemleri kapsayan Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası
• Piyasa bazlı dengeleme
• Dengesizliklerin ücretlendirilmesi ile iletim şirketinin dengeleme yükünün hafiflemesi
• Günlük uzlaştırma yapılması ve aylık fatura kesilmesi
Gelecek Durum
• Rekabetin artması
• Piyasanın derinlik kazanması
• Yeni anlaşmalarda fiyat belirleme avantajı
• Altyapı sorunlarının tamamen giderilip, arz güvenliğinin sağlanması
2018-2020
Gelişme Dönemi
• Fiziksel teslimatlı vadeli ürünlerin işlem görmeye başlaması
• Finansal işlemler (Borsa İstanbul)
Adım Adım
BOTAŞ EBT
Teklif
Programlar (ikili anlaşma)
Kapasite Alım/Satım
Ticari Bilgi/Teminat Kontrolü
Fatura
EPİAŞ UDN Bildirimi
Tahsisat verileri ve TMB bilgileri
TAŞITAN
Veri
Program/UDN
Tahsisat
Dengesizlik Miktarı Hesaplama
Kapasite
İletim Fatura( taşıma, kapasite vb.ödemeler için
DŞ & BOTAŞ
Sayaç Verileri
Şeffaflık
Dengeleme Gazı Alım Satım Ekranı
Teminat Yönetimi
Dengesizlik ve Avans Ödeme Hesapları
Spot Piyasa
Fatura
EPİAŞ STP
TMB (Taşıma Miktar Bildirimi): Taşıtanın, fiziki ve sanal noktalarda sisteme giriş çıkış yapacağı miktarları bildirmesi UDN (Ulusal Dengeleme Noktası) : İletim sistemindeki sanal nokta
Yeni Doğal Gaz Piyasası Modeli
Yukarıda verilen grafiklerde doğal gazda mevcut sistemde 2015 yılında gerçekleşen
işlemler baz alınarak piyasa açıldığı takdirde ilk yıl gerçekleşmesi öngörülen ticaret
miktarı verilmiştir. Piyasa devreye girdiğinde öngörülen miktar 4.82 bcm’dir.
Güncel tarifeler baz alındığında piyasada gerçekleşen işlemin «TL» karşılığının yaklaşık
4 milyar TL olması beklenmektedir. Dengesizliklerin haricinde işlem olması durumunda
bu miktarın çok daha fazla artması beklenmektedir.
Doğal Gaz Spot Piyasa Gelişim -Beklenti-
9,7 7,0 7,9 3,7
32,8
51,3
0,010,020,030,040,050,060,0
Min. Beklenen Ticaret Hacmi (TWh)
0,91 0,66 0,74 0,35
3,08
4,82
-
2,00
4,00
6,00
Min.Beklenen Ticaret Hacmi ( bcm)
Ülkeler Tüketim Üretim İthalat İhracat
Depo Kapasitesi
Almanya 88,4 11,80 94,9 18,8 19,9
Hollanda 46,4 86,2 27 67,3 5,1
İngiltere 77,7 38,5 49 9,9 4,5
İtalya 70,1 7,7 62 0,2 12,9
Avusturya 8,5 1,4 10,4 4 4,2
Ülkelerin doğal gaz sektörlerindeki piyasa gelişmişliği arttıkça ithalatları ve ihracatları artmaktadır.
Sağdaki grafikte Avrupa’daki başlıca hublardaki 2015 ve 2016 yılları birinci çeyrekleri ticaret hacimleri verilmiştir. 6000 TWh=~565bcm
Avrupa’daki Gelişmiş Piyasaların Hacimleri