Opracował: Andrzej Suder

Materiały dydaktyczne

RUSZTOWANIA

Rusztowania• Rusztowanie - tymczasowa konstrukcja,

umożliwiająca pracę na wysokości od dwóch do kilkudziesięciu metrów ponad podłożem (ziemią, podłogą pomieszczenia, powierzchnią pokładu statku itp.), tzn. poza zasięgiem rąk stojącego człowieka.

Rusztowanie• Składa się z połączonych ze sobą pionowych słupów

nośnych, do których przymocowane (przykręcone, przywiązane lub przybite) są żerdzie poziome, na których ułożony jest pomost (w najprostszych rozwiązaniach z desek lub innych elementów drewnianych, w konstrukcjach nowocześniejszych - z lekkich metalowych prefabrykatów). Pionowe słupy, dawniej zazwyczaj długie drewniane żerdzie, obecnie częściej wykonane są ze stalowych rur. Do konstrukcji rusztowań wykorzystuje się także lżejsze od stali aluminium.

Klasyfikacja i podział rusztowań budowlanych • Rusztowania robocze

– konstrukcja, budowlana, tymczasowa, z której mogą być wykonywane prace na wysokości, służąca do utrzymywania osób, materiałów i sprzętu;

• Rusztowania ochronne – konstrukcja budowlana, tymczasowa, służąca do

zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości ludzi oraz przedmiotów;

Inne klasyfikacje rusztowań • Kryterium konstrukcyjne

– rusztowania ramowe – rusztowania modułowe

– rusztowania stojakowe (rurowo-złączkowe) – rusztowania kozłowe

– rusztowania wspornikowe – rusztowania specjalne

• Kryterium - sposób użytkowania – rusztowania nieruchome

– rusztowania jezdne • Kryterium materiałowe

– rusztowania drewniane – rusztowania stalowe

– rusztowania aluminiowe – rusztowania włókna szklanego • Kryterium kotwienia

– rusztowania wiszące – rusztowania przyścienne

– rusztowania wolnostojące

Przykłady rusztowań

• Rusztowania warszawskie • Rusztowania rurowo-złączkowe • Rusztowania ramowe • Rusztowania przejezdne • Rusztowania modułowe

Rusztowania warszawskie

• To rusztowania kolumnowe, stosowane przy robotach murarskich, tynkarskich, malarskich, montażowych, spawalniczych, instalacyjnych, szklarskich. Może być użytkowane na zewnątrz obiektów i wewnątrz pomieszczeń. Charakterystyczne dla rusztowań typu „WARSZAWA” są prostota jego konstrukcji, łatwy i szybki montaż. Elementy łączone są bezśrubowo złączami czopowym (czop – tuleja – lub kielich).

Rusztowanie warszawskie• 1 - Ramka

2 - Poprzeczka3 - Przekątnia4 - Podstawka śrubowa5 - Zestaw kołowy6 - Podstawka zwykła7 - Drabinka8 - Wspornik9 - Podest duży10 - Podest mały11 - Burtnica z okuciem12 - Burtnica bez okucia13 - Poręcz duża14 - Poręcz mała15 - Wysięgnik16 - Łącznik kotwiący17 - Złącze krzyżowe18 - Ściąg

Rusztowanie warszawskie

Rusztowania rurowo-złączkowe • Są pierwszym rodzajem rusztowań, w których zastosowanie

znalazły rury stalowe. Rusztowania rurowe są najbardziej uniwersalne, wymagają one jednak projektowania, montaż jest pracochłonny.

---Podstawowe elementy rusztowania rurowego:• rury stalowe o gwarantowanych własnościach mechanicznych

ze szwem lub bez szwu, cynkowane lub lakierowane o średnicy zewnętrznej 48,3mm i grubości ścianki co najmniej 3,2mm,

• złącza (krzyżowe, wzdłużne, obrotowe), • podstawki (zwykłe, śrubowe), • drabinki przystawne, • płyty pomostowe, bale, deski, podkłady, • deski bortnicowe.

Rusztowania ramowe• To rusztowania systemowe, których pionowa konstrukcja

nośna składa się z prefabrykowanych płaskich ram. Ramowa, sztywna poprzecznie konstrukcja rusztowania ma istotne zalety użytkowe, zapewniające szybki montaż i demontaż. Sztywność wzdłużną rusztowania uzyskuje się dzięki pomostom i stężeniom (poziomym i ukośnym). Stężenia w większości firmowych systemów są łączone ze stojakami ram za pomocą uchwytów sworzniowo-zapadkowych. Powszechność ta wynika z dogodności i szybkości ich montażu. Rusztowania ramowe są najbardziej odpowiednie przy konstrukcjach wymagających zmian szerokości pomostów, uzyskiwanych przez stosowanie wsporników (konsol), zestawianych obok siebie ram, lub przy zastępowaniu ram szerszych na węższe.

Rusztowania ramowe 1 - Rama

2 - Podest komunikacyjny3 - Podest stalowy4 - Podstawka śrubowa5 - Stężenie poziome6 - Poręcz7 - Stężenie ukośne8 - Nakładka na podstawki9 - Stężenie górne10 - Poręcz poprzeczna11 - Deska burtowa12 - Deska burtowa poprzeczna13 - Łącznik kotwiący14 - Ramka górna15 - Dźwigar ze śrubą16 - Konsola 0,8 m17 - Konsola 0,4 m18 - Podest konsoli19 - Ramka L 0,8 m20 - Stojak poręczy21 - Zabezpieczenie pomostu 0,8 m22 - Ramka boczna konsoli 0,8 m23 - Ramka boczna konsoli 0,4 m24 - Zabezpieczenie podestu konsoli 0,4 m

Rusztowania ramowe

Rusztowania przejezdne

• To rusztowania wieżowe, zaopatrzone w ramy z kółkami oraz pomost z poręczami. Przy większych obciążeniach na miejscach pracy opiera się je na stopach w celu odciążenia kółek. Ich przeznaczeniem jest przede wszystkim częsta zmiana stanowiska pracy. Czasem do rusztowań przejezdnych użytkuje się elementy rusztowań ramowych lub stojakowych

Rusztowania przejezdne

Zasady obowiązujące przy eksploatacji rusztowań jezdnych:

• praca dopuszczalna jest tylko na poziomie roboczym,• nie wolno montować i obciążać rusztowań wciągarkami,• należy przemieszczać i ustawiać rusztowanie tylko na poziomym, równym i

wystarczająco nośnym podłożu,• należy przemieszczać rusztowanie tylko w kierunku podłużnym,• należy przestrzegać bezwzględnego zakazu przebywania ludzi na

rusztowaniu w trakcie przemieszczania,• po przemieszczeniu rusztowań należy zablokować hamulce,

uniemożliwiając jakikolwiek przesuw rusztowania,• jeżeli kolumny rusztowania przejezdnego są ze sobą wzajemnie łączone,

należy się upewnić, czy konstrukcja jest stabilna i nie zagraża bezpieczeństwu,

• należy ustawić rolki jezdne w kierunku jazdy, aby uniknąć ich uszkodzeń,• każdorazowo należy dokonać analizy bezpieczeństwa konstrukcji.

Rusztowania modułowe • rusztowania systemowe, w których połączenia rygli i stężeń ze

stojakami powstają w stałych punktach węzłowych rozmieszczonych w regularnych odstępach (modułach). Rolę złączek, głównie obrotowych, przyjmują kryzy przyspawane do rurowych stojaków w odstępach, co 50cm. Na kryzach są mocowane klinowo zaczepy rygli i zastrzałów. Do jednej kryzy można przyłączyć do 8 rygli i stężeń, co w praktyce raczej się nie zdarza. Natomiast możliwość ta pozwala na rozprowadzenie rygli i stężeń w zasadzie pod dowolnym kątem. Rusztowania stojakowo-kryzowe są droższe od rusztowań ramowych, a ich montaż jest bardziej pracochłonny. Są one niezbędne, gdy trzeba użyć rusztowań przestrzennych. Pozwalają na odpowiednie dopasowanie do skomplikowanych powierzchni obiektu, np. jako rusztowania przemysłowe przy budowie, konserwacjach, remontach przemysłowego wyposażenia technologicznego z dużą ilością instalacji, aparatury, przewodów.

Rusztowanie kozłowe

• Rusztowanie składające się z dwóch lub więcej podpór przestrzennych i pomostu roboczego.

Rusztowanie wspornikowe

• Rusztowanie, którego pomost roboczy oparty jest na wspornikach połączonych z obiektem budowlanym

Rusztowania wiszące• Rusztowania wiszące mogą być stosowane w miejscach, gdzie konieczna

jest zabudowa zarówno długich, jak i rozległych powierzchniowo konstrukcji. Ich użycie ma sens zawsze wtedy, gdy nie ma możliwości postawienia rusztowania stojącego lub jeśli wiązałoby się to ze zbyt dużym nakładem pracy i kosztów.

• Rusztowanie wiszące jest stosowane w przypadkach, gdy:

• podłoże nie jest wystarczająco nośne, lub posadowienie na podłożu jest wprost niemożliwe (rzeka, nad ciągami technologicznymi itp.),

• nie ma odpowiedniego podłoża do zakotwienia rusztowań,• nie można tamować ruchu drogowego, traktu pieszego itp.,• rusztowanie stojące miałoby zbyt dużą wysokość – np. do remontu wieży

kościelnej.

Rusztowanie podwieszane

Prace poprzedzające montaż rusztowań • Przed przystąpieniem do montażu rusztowania należy opracować projekt

rusztowania. Projekt ten powinien uwzględniać wszystkie warunki wynikające z lokalizacji rusztowania:

1. - rodzaj podłoża na którym będzie posadawiane rusztowanie (warunki posadowiania i wytrzymałości podłoża reguluje PN-M-4700-2:1996)

2. - zakres prac wykonywanych przy wykorzystaniu rusztowania3. - siatkę konstrukcyjną rusztowania dopasowaną dokształtu i wymiarów

elewacji oraz strefy wietrznej4. - rozmieszczenie pionów komunikacyjnych5. rozmieszczenie pionów transportowych w czasie montażu i eksploatacji

rusztowania6. - sposoby i możliwości kotwienia rusztowania7. - montaż urządzeń zabezpieczających8. - oznakowanie rusztowania

Elementy rusztowania przed ich zamontowaniem powinny być sprawdzone pod względem oryginalności i stanu technicznego.

Poszczególne elementy należy poddać oględzinom sprawdzającym:

-dla elementów stalowych (ramy, stężenia, poręcze, drabinki, wsporniki, podesty stalowe): nie mogą mieć uszkodzeń mechanicznych, takich jak wyboczenie, rozerwanie, pęknięcie, zgięcie

-dla elementów podstawek: części gwintowane muszą być czyste, gwint i nakrętka nie mogą być uszkodzone, nie mogą występować ślady korozji

-dla elementów drewnianych: nie powinny występować spękania, rozwarstwienia, wyrwania materiału, niedopuszczalne jest występowanie pęknięć poprzecznych do elementu.

Wymagania w zakresie nośności podłoża i posiadania rusztowania

• Nośność podłoży gruntowych, na których jest montowane rusztowanie, nie może być mniejsza niż 10 MPa. Należy ją ustalać wg PN-B-03020: 1981 lub w inny sposób uzasadniony technicznie.

• W przypadku podłoży konstrukcyjnych ich nośność należy ustalać na podstawie obliczeń wytrzymałościowych. Obciążenie jednostkowe od konstrukcji rusztowania nie może przekraczać wielkości obciążeń dopuszczalnych dla danej konstrukcji podłoża.

• Jeżeli nośność podłoża nie spełnia powyższych wymogów to przed zmontowaniem rusztowania należy wykonać wzmocnienie podłoża, co powinno zostać udokumentowane obliczeniami wytrzymałościowymi.

• W przypadku posadawiania rusztowania na podłożu gruntowym konieczne jest stosowanie podkładów pod podstawki. Podkładki układać

zgodnie z punktem 4.4.4. PN-M-47900-2. • Powierzchnia podkładów musi przylegać do podłoża i zapewniać przeniesienie obciążenia na

podłoże, w taki sposób, by obciążenie nie przekraczało dopuszczalnego.

Stosowanie podkładów

• Podkłady należy układać na przygotowanym podłożu, prostopadle do ściany budowli w sposób zapewniający docisk do podłoża całą dolną płaszczyzną podkładu, przy czym czoło podkładu powinno być odsunięte o 5 cm od cokołu budowli. Jeden podkład powinien obejmować dwie stopy danej ramy.

• Dla posadowienia rusztowania na podłożu gruntowym zamarzniętym należy powierzchnię terenu uprzednio wyrównać warstwą rozmarzniętego piasku.

• Niedopuszczalne jest ustawianie ram na podkładach popękanych i połamanych, na podkładach klinowych lub z cegieł.

• Dozwolone jest posadowienie rusztowania na powierzchni dróg, ulic i chodników dla pieszych przy spełnieniu wymagań odnośnie zabezpieczeń (poręcze, deski burtowe, daszki ochronne, ogrodzenie, tablice i światła ostrzegawcze) i po uzyskaniu zgody właściwych władz terenowych.

Zasady montażu urządzeń piorunochronnych

• Konstrukcje rusztowań powinny być zgodne z postanowieniami właściwych przepisów o ochronie budowli od wyładowań atmosferycznych i w związku z tym powinny być wyposażone w urządzenia piorunochronne.

• Jeżeli rusztowanie jest ustawione przy ścianie budowli mającej instalację piorunochronną, można połączyć je ze zwodem pionowym urządzenia piorunochronnego zamiast wykonywać urządzenie piorunochronne na rusztowaniu.

• Zwodami pionowymi urządzenia piorunochronnego w rusztowaniu są odcinki rur o długości co najmniej 4,00 m, które należy łączyć z końcami (wierzchołkami) ram zewnętrznego rzędu za pomocą złączy wzdłużnych. Górne końce tych rur powinny być zaostrzone przez spłaszczenie.

• Odległość między zwodami pionowymi nie powinna przekraczać 12 m.

• Zwody należy łączyć z uziemieniem przewodem odprowadzającym, wykonanym z taśmy ocynkowanej lub miedziowej o wymiarach 3 mm x 20 mm lub z drutu stalowego ocynkowanego o średnicy 6 mm.

• W przypadku ustawienia rusztowania w pomieszczeniach zamkniętych wewnątrz budowli jego konstrukcja nie podlega ochronie od wyładowań atmosferycznych.

• Każda konstrukcja z rur stalowych powinna być także uziemiona - zgodnie z wymaganiami właściwych przepisów o uziemieniach i zerowaniach w urządzeniach elektrycznych o napięciu nie większym niż 1 kV.

• Oporność uziemienia mierzona prądem przemiennym o częstotliwości 50 Hz nie powinna przekraczać 10 V. Odległość między uziomami nie powinna przekraczać 12 m.

Zasady ustawienia i eksploatacji rusztowań w pobliżu linii energetycznych

• Przy ustawianiu rusztowań w pobliżu napowietrznych linii energetycznych należy wyznaczyć tzw. strefę niebezpieczną, poza którą linie energetyczne nie wymagają wyłączenia spod napięcia i specjalnych zabezpieczeń (ekranowania).

• Za strefę niebezpieczną uważa się minimalną odległość (licząc w poziomie) skrajnych kołyszących się przewodów od rusztowania i od najdalej wysuniętego końca przenoszonych elementów rusztowania w czasie montażu i demontażu,

• nie mniejszą niż:• 3,0 m dla linii o napięciu znamionowym nieprzekraczającym 1 kV; • 5,0 m dla linii o napięciu znamionowym powyżej 1 kV, lecz

nieprzekraczającym 15 kV; • 10,0 m dla linii o napięciu znamionowym powyżej 15 kV, lecz

nieprzekraczającym 30 kV; • 15,0 m dla linii o napięciu znamionowym powyżej 30 kV, lecz

nieprzekraczającym 110 kV; • 30,0 m dla linii o napięciu znamionowym powyżej 110 kV. • Odległość przewodu nieuziemionego o napięciu 1 kV od każdej

dostępnej części rusztowania powinna wynosić w pionie (w górę) i poziomie (w bok) – co najmniej po 2,0 m.

Zasady wykonania ogrodzeń rusztowania i stosowania

odbojów, tablic i świateł ostrzegawczych • Teren, na którym są wykonywane roboty

bezpośrednio związane z montażem lub demontażem rusztowań, należy oddzielać za pomocą ogrodzenia, którego wysokość powinna wynosić co najmniej 1,50 m; a odległość od skraju rusztowania 1/10 wysokości, z której mogą spaść przedmioty lub materiały - jednak nie mniej niż 6 m.

• Ramy usytuowane przy bramach, prześwitach i przejazdach powinny być zabezpieczone odbojami nie związanymi z konstrukcją rusztowania.

Zasady wykonania ogrodzeń rusztowania i stosowania odbojów, tablic i świateł ostrzegawczych

• Miejsca, na których prowadzone są prace przy montażu i demontażu rusztowania, należy oznaczyć przez umieszczenie w widocznych miejscach tablic ostrzegawczych najwyżej 2,5 m od podłoża. Napisy na tablicach powinny być widoczne z odległości co najmniej 10 m.

• Gdy zmontowane rusztowanie zagradza przejazd należy umieścić barierę i czerwoną tarczę z napisem ostrzegawczym o czasowej likwidacji przejazdu, a na noc zainstalować czerwone światło.

Zasady montażu pomostów

• Pomosty powinny być zabezpieczone poręczami głównymi, pośrednimi i deskami burtowymi.

• Na rusztowaniu w widocznym miejscu należy umieścić tablicę określającą dopuszczalne obciążenie użytkowe pomostu roboczego.

Pomosty robocze i komunikacyjne znajdujące się powyżej 2

metrów od podłoża należy zamykać poręczami: • główną – umocowaną na wysokości 1,1 m

licząc od powierzchni pomostu do górnej powierzchni poręczy;

• pośrednią – umocowaną na wysokości 0,6 m. • Jeżeli odległość pomostu od lica ściany jest nie

większa niż 20 cm wówczas od strony ściany nie jest wymagane montowanie poręczy.

Każdy pomost należy zaopatrzyć od strony zewnętrznej

w deski burtowe.

• Należy je ułożyć dokoła pomostu na rusztowaniu wolno stojącym, natomiast

rusztowanie przyścienne może nie mieć desek burtowych od strony ściany, jeżeli brzeg pomostu jest oddalony od lica ściany nie

więcej niż 20 cm.

Zasady montażu pionów komunikacyjnych

• Piony komunikacyjne należy wykonywać jednocześnie ze wznoszeniem konstrukcji rusztowania wewnątrz siatki rusztowania lub jeżeli wymagają tego warunki budowy, jako oddzielne segmenty konstrukcji przylegające do zasadniczej konstrukcji rusztowania.

• Odległość pomiędzy sąsiednimi pionami komunikacyjnymi nie może przekraczać 40 m, a odległość stanowiska pracy najbardziej oddalonego od środka pionu komunikacyjnego 20 m. Piony komunikacyjne powinny być wyposażone w:

• drabinki; • płyty pomostowe; • poręcze ochronne.

Częste nieprawidłowości występujące na budowach

związane z rusztowaniami:• • nieprawidłowo zbudowane rusztowania (brak

obarierowania, brak wypełnienia pomostami przestrzeni roboczej, brak pionów komunikacyjnych, niewłaściwe posadowienie i kotwienie rusztowań)

• niewłaściwe zabezpieczenia (stanowisk pracy na wysokościach)

• niski poziom wiedzy z zakresu bhp wśród pracowników i pracodawców

• angażowanie pracowników o niskich kwalifikacjach, lub nie posiadających uprawnień.

Przegląd rusztowania polega na: • sprawdzeniu stanu podłoża • sprawdzeniu posadowienia rusztowania • sprawdzeniu siatki konstrukcyjnej • sprawdzeniu stężeń • sprawdzeniu zakotwień rusztowania • sprawdzeniu pomostów roboczych i zabezpieczających • sprawdzeniu komunikacji • sprawdzeniu urządzeń piorunochronnych • sprawdzeniu usytuowania względem linii energetycznych • sprawdzeniu zabezpieczeń rusztowań

Protokół odbioru technicznego rusztowania

• Numer rejestracyjny protokołu • Data odbioru rusztowania • Wykonawca montażu rusztowania • Użytkownik rusztowania (zleceniodawca montażu • Miejsce montażu rusztowania i jego powierzchnia (objętość) • Typ rusztowania • Dopuszczalna nośność podestów roboczych: 1,5 kN/m2; 2 kN/m2; 2,5 kN/m2 • Wykonawca przekazał użytkownikowi następujące dokumenty odbiorowe:

– dokumentację techniczną (statykę) rusztowania, – instrukcję eksploatacji rusztowania, – inne: (wymienić)

• Oświadczenie: wykonawca stwierdza, że rusztowanie opisane niniejszym protokołem jest kompletne, zostało zmontowane zgodnie ze sztuka budowlaną, dokumentacją techniczno-eksploatacyjną (dawniej DTR) i instrukcją montażu wydaną przez producenta oraz zgodnie z wymogami bezpieczeństwa i higieny pracy. Montaż wykonali uprawnieni montażyści. Komisja odbiorowa stwierdza, że rusztowanie nadaje się do eksploatacji bez uwag.

• Skład komisji odbiorowej (imiona i nazwiska oraz podpisy) • Data zgłoszenia rusztowania do demontażu