kunstbeeld.nl nr 9 2009 23

Esther Dar ley | Schaamteloos tonen ze hun naaktheid,

hun kont naar de kijker toegekeerd. De naaktmodellen van

fotograaf Paul Kooiker zijn gespeend van alle allure. In zijn

nieuwste fotoserie Crush, die nu getoond wordt in Museum

Boijmans Van Beuningen, worden ze omgeven door morsige

ruimtes en lijken ze gedegradeerd tot meubelstuk. De foto’s

komen in niets tegemoet aan de esthetiek van het klassieke

naakt. Ze ogen eerder als de registratie van een plaats delict.

Kooiker betrekt de toeschouwer tegen wil en dank bij de

ongemakkelijke verhouding tussen kunstenaar en model.

OnontkoombaarnaaktFotografie van Paul Kooiker

Is er iets klassiekers denkbaar dan het vrouwelijk naakt? In schilderijen spoe-len ze aan in een schelp, liggen ze in sierlijke bochten op bed of bijten ze gre-tig in een appel. Als Eva, Bathseba, Venus of Danaë gaven ze kunstenaars eeu-wenlang een reden naakte lijven te schilderen. En het publiek een reden tot geoorloofd voyeurisme. Functioneel naakt dus. Tot 1863. Toen verloste Manet met zijn schilderij Dejeuner sur l’herbe het naakt definitief van haar functie. Daar zat ze dan, plompverloren tussen twee geklede mannen in het gras: een naakte vrouw die voor het eerst bloot was. Slechts enkele decennia daarvoor had de nieuwe techniek van de fotografie haar intrede gedaan.

Paul Kooiker (1964) fotografeerde voor zijn nieuwste serie Crush (2009) ook naakte en schaarsgeklede vrouwen, maar er is niets, maar dan ook niets dat nog aan het klassieke naakt doet denken. De foto’s worden nu getoond in Museum Boijmans Van Beuningen. De modellen liggen midden op de grond op een vel papier, in een hoekje van de ruimte op een kussen of onflatteus op een tafel. Soms staan ze met hun dikke kont naar de camera gekeerd, panty op de enkels. Ze zijn gefotografeerd in schaamteloze houdingen maar ook alsof ze er niet werkelijk toe doen, alsof ze toevallig zo zijn aangetroffen. Ook de ruimtes zijn droefstemmend. Geen mooi decor of uitgewogen achtergrond die de modellen nog enige allure kan verschaffen. Integendeel, de schimmige, korrelige zwart-wit foto’s tonen de vrouwen in morsige, kale, rommelige ka-mers. We zien een oude radiator, een vloer bezaaid met stukjes tape, rollen plastic, lelijke archiefdozen, een loshangend snoer en een stopcontact. Niets is weggewerkt, alles komt in beeld. Eigenlijk duidt er weinig op een profes-sionele fotosessie. Eerder op een haastig gedocumenteerde plek des onheils. Dat wordt versterkt door de anonimiteit van de modellen maar ook doordat Kooiker in Crush moeiteloos schakelt tussen model en interieur. Een stofzui-ger, een oude stoel en een paar kussens: ze zijn even achteloze rekwisieten als de naakten zelf.

< Paul Kooiker,

uit de serie Hunting

and Fishing, 1999,

Courtesy Galerie

Van Zoetendaal

24 kunstbeeld.nl nr 9 2009

Het is niet de eerste keer dat Kooiker zijn modellen zo onbarmhartig neer-zet. Ook in zijn serie Showground (2004) toonde hij vrouwen vanuit weinig verleidelijke standpunten, alsof hij alles in het werk stelde om ze zo onaan-trekkelijk mogelijk te fotograferen. Ze leken gevangen in hun eigen dikke lijven en hangende vetplooien. Schaamte, exhibitionisme en voyeurisme gingen hand in hand. En ook in die reeks zoomde Kooiker zo nu en dan in op het interieur.

MEUBELSTUKKENIn tegenstelling tot veel hedendaagse Nederlandse fotografen wil Kooiker de toeschouwer niet behagen. Hij is niet geïnteresseerd in mooie, gladde plaat-jes waarin de grens tussen kunst en reclame soms maar moeilijk is te trekken (Anuschka Blommers, Niels Schumm), maakt geen surrealistisch esthetische ensceneringen (Elspeth Diederix, Martine Stig, Viviane Sassen) en geen haar-fijne, indringende portretten (Rineke Dijkstra, Céline van Balen). Kooikers werk valt uit de toon omdat esthetiek hem niet lijkt te deren. Zijn werk is

> Paul Kooiker, uit de serie

Showground, 2004, Courtesy

Galerie van Zoetendaal

f Paul Kooiker, uit de serie

Crush, 2009, Courtesy Galerie

Van Zoetendaal

eerder verwant met de rommelige foto’s van Gerard Fieret. Soms doen ze ook denken aan het werk van Nobuyoshi Araki. Niet zozeer uiterlijk – Araki’s haar-scherpe en kleurrijke foto’s van Japanse vrouwen staan in fel contrast met Kooikers obscure zwart-wit – maar wel in de objectmatige manier waarop Araki vrouwen afbeeldt. Ook Kooikers modellen zijn objecten geworden, ge-lijk aan de meubelstukken en de ruimte. Dat idee wordt nog versterkt door de foto’s van die meubels zelf, die op hun beurt weer worden behandeld als modellen. Zoals de foto van een oude stoel op zijn kant, of, sterker nog, voor een spiegel.

Kooiker schakelt moeiteloos tussen model en interieur. Een stofzuiger, een oude stoel en een paar kussens: ze zijn even achteloze rekwisieten als de naakten zelf.

kunstbeeld.nl nr 9 2009 25

26 kunstbeeld.nl nr 9 2009

Maar meer nog vertonen Kooikers foto’s overeenkomsten met de onopge-smukte misdaadfoto’s van de Amerikaanse fotojournalist Weegee (1899-1968). Die fotografeerde het nachtelijke straatleven in New York met een voorliefde voor slachtoffers van net gepleegde moorden, nog nabloedend in de goot. Hij laat ons samen met andere nieuwsgierigen kijken naar een vers lijk dat net wordt afgedekt met kranten, of zoomt genadeloos in op een met bloed besmeurd gezicht op de tegels. Directe zwart-witbeelden van wat je niet wilt zien maar waar je toch naar kijkt. Hard, door het felle flitslicht op een donkere avond. Niets verhullend ook. Onverholen voyeurisme.

Dat spel met voyeurisme is ook Kooiker niet vreemd. In 1996 won hij de Prix de Rome met een fotoserie van bosschages waarin op enkele van de foto’s

– voor de goede gluurder – plassende vrouwen te onderscheiden waren. In Hunting & Fishing (1999), toonde hij vrouwen die poedelnaakt door het bos rennen en door een enorme telelens lijken te zijn ‘gesnapt’ en Political Chaos (2007) is een fotoserie van zwemmende mensen op zee, gezien door het oog van een vizier. Ook in Crush komt dat voyeuristische aspect naar boven. SLAGVELDDoor de amateuristische sfeer die Kooiker zijn beelden meegeeft hebben de foto’s ook iets heimelijks. Soms zijn ze overbelicht, bewogen, vol don-kere vlekken of grofkorrelig waardoor details vaak verloren gaan. Samen met de semi-onverschillige achtergrond en de anonimiteit van model en omgeving geeft het de foto’s het karakter van vluchtig genomen snapshots die niet voor onze ogen zijn bestemd. Tegelijkertijd ogen de foto’s als een

Uiteindelijk brengt Kooiker zijn modellen liefdevol in beeld: over een opengesperde kont valt een donkere schaduwplek, en daar waar je het model recht tussen haar benen kijkt is het beeld overbelicht. Alsof Kooiker hen beschermt en de kijker behoedt voor diens voyeurisme. Die voort durende spanning creëert een onontkoombare en verwarrende sfeer.

kunstbeeld.nl nr 9 2009 27

plaats delict, net als bij Weegee, waar hij de toeschouwer tegen wil en dank in lijkt te betrekken. Even doemen associaties op met ranzige do-cumentaire foto’s uit bladen als Panorama of Nieuwe Revu. Maar Kooikers beelden zijn zelden vulgair. Uiteindelijk brengt hij zijn modellen toch liefdevol in beeld: over een opengesperde kont valt een donkere schaduw-plek, en daar waar je het model recht tussen haar benen kijkt is het beeld overbelicht. Alsof Kooiker hen beschermt en de kijker behoedt voor diens voyeurisme. Die voortdurende spanning creëert een onontkoombare en verwarrende sfeer.

Over Showground zei Kooiker eens dat hij zich had verplaatst in de positie van schilders uit het begin van de vorige eeuw, zoals George Hendrik Breitner, die zijn model in de studio fotografeerde. Voor deze schilders dienden de foto’s

als inspiratie bij het schilderen. Kooiker vond die foto’s vaak interessanter dan het uiteindelijke schilderij. Als je het zo bekijkt toont Kooiker in Show-ground en Crush een heel klassiek thema: het model in het atelier. Al oogt dat atelier in Kooikers foto’s als een slagveld en is in zijn geval de foto zelf het eindproduct. Daarin weet hij te verleiden met lelijkheid. Hij maakt niet alleen van de kijker een voyeur maar maakt ons ook pijnlijk bewust van de ver-houding tussen kunstenaar en model. Toen ik de catalogus van Showground in een overvolle treincoupé bekeek werd ik me daar pijnlijk van bewust: ik schaamde me dat ik naar zulke foto’s zat te kijken. In Museum Boijmans Van Beuningen hangen de foto’s, twintig in totaal, op levensgroot formaat (210 x 160 cm) in de ruimte. Hier is geen mogelijk-heid meer om stiekem te gluren. Snel een catalogus dicht klappen is er al helemaal niet meer bij. Voor wie zich in september in de Van der Vormzaal begeeft is er geen ontkomen aan. Die staat midden in Kooikers atelier, tus-sen de rommel en tussen de modellen. Dan is het, ook voor de toeschouwer, kijken en bekeken worden.

Paul Kooiker, ‘Crush’, 5 sept. t/m 22 nov. 2009, Museum Boijmans Van Beuningen, Museumpark

18-20, Rotterdam, www.boijmans.nl

De tentoonstelling is samengesteld door galeriehouder en fotoverzamelaar Willem van

Zoetendaal. Bij de tentoonstelling verschijnt de publicatie Paul Kooiker / Crush, ISBN

9789069182391, € 23,50 (vanaf 5 sept. verkrijgbaar in de boekhandel van het museum).

r Paul Kooiker, uit de serie

Room Service, 2008, Courtesy

Galerie Van Zoetendaal

M Paul Kooiker, uit de serie

Crush, 2009, Courtesy Galerie

Van Zoetendaal