ondervoeding bij copd diëtist revalidatie
TRANSCRIPT
Ondervoeding bij COPD
Sigrid Amstelveen diëtist
18 maart 2016
Casus mevr. BB, 53 jaar
Medische gegevens:
COPD Gold III
hypertensie
alleen in de ochtend productieve hoest
Stop roken in 2012 (35 packyears)
Achtergrond casus
Sociaal : gehuwd, 1 dochter en kleindochterWerk : tot voor kort: huish. Hulp, 2 ochtenden per weekFysio : 2 x per week 1 uur fysiofitBoodschappen : door partnerKoken : door partnerStoelgang : veel obstipatieklachten, dagelijks 1-2 movicolon
Antropometrie casusLengte : 1.64 m.Gewicht : 56,5 kg (58,5 kg MSMK)BMI : 21,0VVMI : 12,82 kg/m2
Gewichtsverloop: 3 jaar geleden 48/49 kg, (BMI: 18,1) na stop roken 8 kg aangekomen tot huidig gewicht.
Conclusie: sprake van een goede BMI, echter fors verlaagde VVMI.
Casus mevr. BB, 53 jaarAnamnese:Productieve hoest in de ochtendVeel moeite met omgaan met beperkingen, ziektewetBenauwdheid bij haasten, bukken, traplopen, wandelen en stofzuigenFrequent gevoelens van angst bij benauwdheid
Wat zouden jullie doen?
Intake voedingmaaltijden
Ontbijt : 2 sn brood, smeersel, jam, kaas, kopje thee ms
11 uur : 2 kopjes koffie ms, koekje
Lunch : kop soep, 2 sn brood met vleeswaren en zoet, thee
Middag : niets, soms koffie of thee bij visite
Warme maaltijd : 1 st. vlees of vis, 2-3 aardapp., groente, water, toetje
20 uur : 2 koffie ms, koekje, fruit
23 uur : 1-2 wijntjes, soms een nootje
Intake voeding
Wat vindt u van deze intake van voeding?
Intake voedingmaaltijden Gram
eiwitOntbijt : 2 sn brood, smeersel, jam, kaas, kopje thee ms 11
11 uur : 1 kopje koffie ms, koekje 1
Lunch : kop soep, 2 sn brood met vleeswaren en zoet 11
Middag : niets, soms koffie of thee bij visite -
Warme maaltijd : 1 st. vlees of vis, 2-3 aardapp., groente, water, toetje 28
20 uur : 1 koffie ms, koekje, fruit 1
23 uur : 1 wijntje, soms een nootje 5
Totale eiwitintake 57 gram
Intake voedingVoeding:• Regelmatig eetpatroon, 3 hoofdmaaltijden, geen
tussendoortjes• Te weinig zuivel (1 x daags) , ontbreken fruit, te
weinig vocht• Eiwitintake niet conform behoefte
Dus werk aan de winkel!Welk advies zou u mevr. BB geven?
Doelen diëtist • Gewichtstoename 5 %, gericht op toename spiermassa• Eiwitverrijkte voeding; 1,5 gram eiwit per kg lichaamsgewicht, (56,5 x 1,5 = 84 gram eiwit)• Verbeteren voedingspatroon:
• Tussendoortjes inpassen• 20 gram eiwit per hoofdmaaltijd• 15-20 gram eiwit binnen 30 minuten na training• Eiwitrijke bedtime snack gebruiken• Dagelijks 2 stuks fruit• zuivelinname: minimaal 500 ml per dag• 1500-2000 ml vocht
Behandelplan diëtist
Monodisciplinaire aanpak = niet effectief.
Dus zoek samenwerking met andere disciplines. •Fysiotherapeut: opstarten 2-3 x per week training•Praktijkondersteuner / longverpleegkundige•Diëtist•Huisarts / longarts•Evt. psycholoog / maatschappelijk werk ivm ziektewet
Behandelen van ondervoeding bij COPD
Adequaat assessment: 4 domeinen in kaart brengen: Fysiologische stoornisKlachtenBeperkingen in het dagelijks functionerenProblemen in de kwaliteit van leven, adaptatie aan de stoornis
Multidisciplinaire aanpak: arts - verpleegkundige / longvp – fysiotherapeut – diëtist
Universitair Centrum voor Chronische Ziekten Dekkerswald
Mariska Klaassen Fysiotherapie UCCZNCSI (Nijmegen clinical screenings instrument) Qual Life Res. 2009 Sep;18(7):901-12. Peters JB, Vercoulen JH.et al
Conclusie assessment
• Forse klachten van vermoeidheid en benauwdheid; veel last, tevens sprake
van angst en frustratie bij benauwdheid
• Ervaren beperkingen bij mobiliteit, ADL, sociaal functioneren
• Niet tevreden met het lichamelijk functioneren en de toekomst
• Acceptatieprofiel; hoge mate van verzet tegen de aandoening, matige
acceptatie
• Beweegverleden; altijd heel actief geweest met werk, wandelen, actieve
vakanties
Doelen van patiënt in kaart brengen
Assessement longrevalidatie
Doelstelling/hulpvraag patiënt:Leuke dingen doen met kleindochter, oppassenNieuwe daginvulling creërenMinder angst voor de benauwdheidVerdere achteruitgang voorkomen
Aanpak behandeling revalidatie
Interdisciplinaire klinische longrevalidatie :• longarts • longverpleegkundige / nurse practitioner• fysiotherapeut• beweegtherapeut• creatief therapeut• psycholoog• maatschappelijk werk• diëtist
Zijn er nog vragen?
Ondervoeding bij COPD
Te laag lichaamsgewicht (BMI< 21)En/of Ongewenst gewichtsverlies
– 5% in 1 maand, 10% in 6 maandenEn/of tekort aan vetvrije massa
– < 15 bij vrouwen, < 17 bij mannen
Oorzaken ondervoeding bij COPD
↑ energiebehoefte door ↑ REE, ↑ ademarbeid, chr. Inflammatie, luchtweginfectie↓ inname voeding door dyspnoe, vermoeidheid, afname eetlust, depressie, angst of ontstekingen↓ VVM: door inflammatie, afname lichaamsbeweging, gewichtsverlies
Prevalentie van ondervoedingop onze longrevalidatie 2013-2015
BMI < 21 – Gemiddeld 19,5% (n=410)
Verlaagde FFMI (n=410) – BMI< 21 : 93,5% te lage VVMI– BMI 21-25 : 30,7% te lage VVMI– BMI 25-30 : 1,5 % te lage VVMI
Lage BMI geeft ↓inspanningstolerantie en ↑ kans op sterfteNormale BMI (21-25) en ↓ VVM en ↑ VM.Verminderd inspanningsvermogen / toename beperkingenVerzwakking ademhalingsspierenVerminderde kwaliteit van leven
Kenmerken van ondervoeding bij COPD
Verlies van spiermassa is onderdeel van de systeemziekte COPD– >20% van revalidatiepopulatie heeft een verlaagde VVMI– Verlies van spiermassa negatief geassocieerd met
inspanningscapaciteit, kwaliteit van leven en geeft verhoogde kans op mortaliteit
Om voedingstoestand te kunnen beoordelen bij COPD Om effectiviteit van behandeling te kunnen metenOm juiste trainingsaanpak te kiezen
Waarom spiermassa meten?
Wat meet je nu eigenlijk?
Screenen op ondervoeding bij COPD in de 1ste en 2de lijn
BMI bepalen < 21 Gewichtsverloop verlies 5% in 1 mnd
10% in 6 mndVVMI meten < 15 bij vrouwen
< 17 bij mannen
Behandelen van ondervoeding bij COPD
Adequaat assessment: 4 domeinen in kaart brengen: Fysiologische stoornisKlachtenBeperkingen in het dagelijks functionerenProblemen in de kwaliteit van leven, adaptatie aan de stoornis
Multidisciplinaire aanpak: arts - verpleegkundige / longvp – fysiotherapeut – diëtist
Behandeling Voeding en dieet(zoals beschreven in de zorgstandaard)
Bij verminderde voedingstoestand wordt dieetinterventie aangeboden, gecombineerd met inspanningsinterventie.
Beste effect binnen een revalidatieprogrammaGeïsoleerde dieetinterventie heeft niet het gewenste effectMultidisciplinaire samenwerking is nodig
Dieetkenmerken ondervoeding bij COPD
Energie: 150-200% van het rustmetabolisme
Eiwit: 1,5-1,7 gram per kg lichaamsgewicht (terug gerekend naar BMI 21)
1000-1200 mg Calcium
10-20 microgram vitamine D
Overige nutriënten volgens RGV
Regelmaat, 3 hoofdmaaltijden en 3-4 tussendoortjesOntbijten voor aanvang lichamelijke verzorgingFrequent kleine maaltijdenEiwitrijke / soms volle productenVloeibare producten, calorierijke drankenRust en tijd nemen voor eetmomenten (zitten)Temporiseren/energie verdelen (uurtje rusten)
Dieetadvies in de praktijk
Dieetadvies in de praktijk
Energie/eiwitverrijkte drinkvoedingen (voeding of medicijn?)Aandacht voor spanning, stress, emoties en angstAandacht voor calcium en vitamine DVitaminesuppletie indien nodigAandacht voor klachten rondom voedselinname (slijmvorming, kortademigheid, snelle verzadiging, vermoeidheid)
Eiwitverrijkte voeding bij verlaagde VVMI
Eiwitten gekoppeld aan training, binnen 30 min. na training 20 gram eiwit innemen (eiwitsynthese)Verdeling eiwitten over de dag belangrijk, 20 gram eiwit per hoofdmaaltijd, bedtime snack gebruikenHoogwaardige eiwitten gebruiken1,5-1,7 gram eiwit per kg per dag.Uiteraard altijd in combinatie met 3 x per week training
SamenvattingOndervoeding bij COPD:
BMI< 21gewichtverlies, 5% in3 mnd of 10% in 6mndverlaagde FFMI, < 15 bij vrouwen < 17 bij mannen
Verlaagde FFM komt veel voor bij COPD: bij aanvang longrevalidatie 28,5%. Vooral bij patiënten met een lage BMI, maar ook 30% van patiënten met een normale BMI (21-25) is de FFMI verlaagd.
Gouden formule bij behandelen van ondervoeding: multidisciplinaire samenwerking, fysio-dietist-arts-vp-evt maatschappelijk werk/psycholoog.Goed assessment waarin 4 domeinen in kaart worden gebracht is essentieel, fysiologische stoornis, klachten en beperkingen, kwaliteit van leven
SamenvattingOnderdelen behandelplan diëtist:• Energie- en eiwitverrijkte voeding. 1,5 gram eiwit per kg lich.gewicht per dag•Aandacht voor verdeling van eiwit over de dag, eiwitinname na training•Eetpatroon, regelmaat in maaltijden, volwaardigheid voeding•Calcium en vitamine D
Onmisbare onderdelen behandelplan diëtist:• Breng de patiënt in kaart, weet wie er voor je zit. Fysiek, psychisch, cognities t.a.v. voeding, beweeggedrag, sociaal, omgeving / mantelzorg, boodschappen, koken, vermoeidheid, roken. •Toets adviezen op haalbaarheid, voeg in bij de patiënt, motivatie tot verandering?•Start drinkvoedingen altijd pas na aanpassen verbeteren normale voeding