ISSN 0208-6336ISBN 978-83-8012-638-1

Cena 50,00 zł(+ VAT)

Więcej o książce

Olkowi – na urodziny

Strony_tyt_20_10_2015.indd 1 20.10.2015 23:08

NR 3349

Strony_tyt_20_10_2015.indd 3

Mikroświaty i nanohistorie

Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego • Katowice 2015

pod redakcjąMariusza JochemczykaMagdaleny KokoszkiBeaty Mytych-Forajter

Strony_tyt_20_10_2015.indd 3 20.10.2015 23:08

Redaktor serii: Historia Literatury PolskiejMarek Piechota

RecenzenciAnna Węgrzyniak

Tomasz Stępień

Cały ten balaghan… (Mariusz Jochemczyk, Magdalena Kokoszka, Beata Mytych ‑Forajter)

Justyna BargielskaKapitanie, tu Sally

Janusz RybaWachlarz: oświeceniowy „gadżet”

Magdalena BąkNici i nitki w twórczości Słowackiego

Maciej SzargotDwa (małe) liryczne komentarze do Nie ‑Boskiej komedii

Elżbieta Grodzka ‑ŁopuszyńskaOd Pocałunków do Impresji — rzecz o przenikaniu

Wioletta BojdaBez granic

Marian KisielPoróżnienie w śmierci. O Dwóch śmierciach Władysława Szlengla

Maciej TramerEdycja, której nie było — albo: jak zrobiony jest Krzysztof Baczyński

Mariusz JochemczykOdwrócona perspektywa. Mała Ameryka Haliny Poświatowskiej

Romuald CudakPiety. Miniatura interpretacyjna

Spis treści

(Nano)dialogi z poetyckim kontekstem

.

9

15

19

29

39

49

59

77

85

99

109

6 Spis treści

Kalina JaglarzUchyłki. O poetyce uchylania w psalmie Tadeusza Nowaka

Joanna Dembińska ‑PawelecMikrologiczna lektura Hymnu o Perle Czesława Miłosza

Joanna KisielZanikanie? Ślady podmiotu w poezji Ryszarda Krynickiego

Jan PiotrowiakSkryptorium wiersza. Ludzie dla początkujących Ewy Lipskiej

Grzegorz OlszańskiLeżenia (o jednej z figur dyskursu geriatrycznego)

Miłosz PiotrowiakDo ‑tkliwość wojny. Omijam czule trawy, kiedy idę drogą… Wojciecha Bąka i Drach Szczepana Twardocha

Ryszard KoziołekTrzy ucieczki Boga (esej miejscami fabularyzowany)

Piotr BogaleckiNie wiem, co zrobić (z tą wiarą). Justyna Bargielska oddaje życie

Iwona SłomakAmplifikacja w warsztacie mikrologa

Marek PiechotaO pierwszym segmencie zestawienia „»fantazje« etymologiczne ro‑mantyków” (mikrowstęp do rzeczy znacznie poważniejszej)

Jarosław ŁawskiMroczny moment. O Wspomnieniach polskiego wygnańca Augusta An‑toniego Jakubowskiego

Anna JanickaPoetyka skoku i wrzenia. Włodzimierza Spasowicza wyprawa do Bułgarii

Elżbieta HurnikowaGry, miłostki, epizody. Jednoaktówka Partnerka na tle twórczości Arthura Schnitzlera

Zakładka teologiczna

Mikrohistorie… osobne/osobliwe/osobiste

119

131

143

151

161

175

193

205

223

235

243

257

267

7Spis treści

Anna Szawerna ‑DyrszkaObrachunki w „Pionie”, czyli o pewnym konkursie i debiucie proza‑torskim Czesława Miłosza

Zbigniew KadłubekAntypokrzywa. Rozprawka o zazdrości

Aleksandra KunceSprawiedliwi. Punkty doświadczeń

Magdalena PiekaraMikroświat śląskiej rodziny w ujęciu socrealistycznym

Tadeusz SławekZawsze jest jakieś ale. Pinokio, czyli co to znaczy „wyjść na ludzi”?

Lucyna Nawarecka„Mróweczki” Słowackiego

Magdalena KokoszkaZłotnicy robaczki

Zdzisława MokranowskaMikro ‑esej o mikro ‑florze

Iwona Gralewicz ‑Wolny„W gęstej jak syrop mikroliryce materii”. O Mikrokosmosie Wisławy Szymborskiej

Andrzej KotlińskiIchtiolog ‑filolog, wędkarz ‑rybak. O wierszu Mirona Białoszewskiego Czerwony ichtiolog (i przy jego okazji)

Zdzisław MarcinówŚmierć pięknych węgorzy. O ostatnim opowiadaniu Oty Pavla

Beata Mytych ‑ForajterNajmniejsze zwierzę Justyny Bargielskiej

Marek BieńczykKontener

Bibliografia

Indeks osobowy (M. Jochemczyk, M. Kokoszka, B. Mytych‑Forajter)

SummaryRésumé

Zielona lamówka

277

291

321

331

351

355

369

379

391

411

421

435

441

467

481

285

483

Cały ten balaghan…

Tytułowy „balaghan” pożyczamy od Jakutów, wsłuchani też w przejętą od Rosjan formę „bałagan” i podpowiedź autora Lajermana: „Po co szukać utajonego ładu, mitycznego czy archetypowego (zawsze już gotowego, wzorcowego), skoro bez intelektualnej asekuracji i ma‑gicznych zasłon można doznać nieprzewidywalnego?”1. Pisanie o bała‑ganie najlepiej zacząć od środka, a ponieważ początki zwykle wyrastają z twórczego chaosu2, więc środek szybko może okazać się dobrym zawiązkiem. Zaczynamy więc od pytania postawionego przez Wisławę Szymborską, złączonego z wyliczeniem, które — co oczywiste — nie chce mieć końca:

Tyle naraz świata ze wszystkich stron świata:moreny, mureny i morza, i zorze,i ogień, i ogon, i orzeł, i orzech —jak ja to ustawię, gdzie ja to położę?3

Urodzinowy impuls do porządkowania nie omija jednak nikogo: wszak to czas podsumowań i egzystencjalnego namysłu; pochyleni nad tekstami Aleksandra Nawareckiego nie przestajemy więc wyli‑

1 A. Nawareck i: „Kaj my to som?”. W: Idem: Lajerman. Gdańsk 2010, s. 80.2 „Na początku był Chaos. Któż zdoła powiedzieć dokładnie, co to był Chaos?

Niejedni widzieli w nim jakąś istotę boską, ale bez określonego kształtu. Inni — a ta‑kich było więcej — mówili, że to wielka otchłań, pełna siły twórczej i boskich nasie‑ni, jakby jedna masa nieuporządkowana, ciężka i ciemna, mieszanina ziemi, wody, ognia i powietrza”. J. Para ndowsk i: Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian. Poznań 1988, s. 28.

3 W. Szy mborska: Urodziny. W: Eadem: Wszelki wypadek. Warszawa 1972, s. 29.

10 Cały ten bałagan…

czać: ksiądz Baka4, bałaguły5, królewna Banialuka6, Blaszany bębenek7, Bachtinowski karnawał8, apologia rzeczy i miniatury Bachelarda9, Bar‑thesowskie punctum10, wreszcie poezja Justyny Bargielskiej, z takim na przykład tomem jak Bach for my baby11. Chciałoby się zatem krzyknąć: No ba! Rozkładamy „balaghan”, który też zaczyna się od ważnej dla Nawareckiego sylaby. Kusi nas on wieloznacznością, oznaczając jed‑nocześnie dom albo szałas myśliwski (w języku tunguskim), z kolei u Czukczów to mały namiot w jarandze gwarantujący intymność oraz wyższą temperaturę, a u Nieńców — kotara oddzielająca posłanie od ognia. Słowo z magiczną cząstką „ba ‑” przejmują oczywiście Kozacy i Rosjanie, dodając swoje znaczenia, dla nich bowiem w XVI wieku „ba‑laghan” oznacza nieporządek, a wbrew nielichej konstrukcji jakuckich budowniczych – także nędzę, co słychać dzisiaj w polskim „bałaganie”. Warto do tych znaczeń dodać jeszcze jedno, dochodzące do głosu w wieku XVIII na Rusi, kiedy „balaghanami” nazywano objazdowe teatry. Wszystko to wiemy za sprawą publikacji Michała Książka Jakuck, ze znaczącym podtytułem — Słownik miejsca12. U Jakutów, od których zaczynamy przygodę z „balaghanem” — oznacza on po prostu „dom, a dokładniej solidną chatę w kształcie ściętej piramidy o ścianach z bierwion stawianych na sztorc i pochylonych do środka”13, ale także nazwę miesiąca (wrzesień), kiedy to powracano z pastwisk do chronią‑cych przed surową zimą balaghanów.

Budujemy więc „balaghan”, rozstawiamy urodzinowy namiot z tekstów, ale też bałaganimy trochę i robimy przedstawienie. Nie może bowiem w tej książce zabraknąć ducha zabawy oraz związanej

 4 Zob. A. Nawareck i: Czarny karnawał. „Uwagi śmierci niechybnej” księdza Baki — poetyka tekstu i paradoksy recepcji. Wrocław 1991.

 5 Zob. Idem: Bałaguły. W: Idem: Pokrzywa. Eseje. Chorzów—Sosnowiec 1996, s. 117—133.

 6 Zob. Idem: Hieronima Morsztyna zmysłowa miłość porządku. „Ogród” 1992, nr 1, s. 212—234.

 7 Zob. Idem: Harfa epickiego rapsoda i blaszany bębenek; Sznurki pielęgniarza. Drob‑ne przedmioty i wielkie sprawy w „Blaszanym bębenku”. W: Idem: Parafernalia. O rzeczach i marzeniach. Katowice 2014, s. 249—264.

 8 Zob. Idem: Czarny karnawał…, s. 83—87. 9 Zob Idem: Rzeczy i marzenia. Studia o wyobraźni poetyckiej skamandrytów. Kato‑

wice 1993.10 Zob. Idem: Mikrologia, genologia, miniatura. W: Miniatura i mikrologia literacka.

T. 1. Red. A. Nawareck i. Katowice 2000, s. 16—17. 11 Zob. Idem: „Co mam nie wierzyć”. Justyna Bargielska i polskie zawstydzenie wiarą.

W: Więzi wspólnoty/Ties of Community. Literatura — religia — komparatystyka/Literature, Religion, Comparative Studies. Red. P. Boga leck i, A. Mitek ‑Dziemba, T. S ławek. Katowice 2013, s. 403—415.

12 Zob. M. Książek: Jakuck. Słownik miejsca. Wołowiec 2013, s. 13, 17—18.13 Ibidem, s. 13.

11Cały ten bałagan…

z tymczasowością rozkładanego domu — ruchliwości i pragnienia przygody. Budujemy namiot z tekstów, mając w pamięci budowniczych wieży Babel oraz Derridiańską frazę Plus d’un langue14, stanowiącą afir‑mację różnojęzyczności, fundującej nasz „balaghan”. W słowie „Babel”, podobnie jak w hebrajskim „dābār”15, słychać magiczne „ba ‑”, które u Aleksandra Brücknera stanowi archaiczny pień — „mówić”, słyszalny w słowach takich jak „baśń”, „bajka” i „bajdurzyć”16. Wspólnota, jaką tworzymy wskutek konstruowanego razem „balaghanu”, opiera się przecież nade wszystko na różnicy oraz umiejętności budowania opo‑wieści, która zaczyna się tu i teraz – a że na cześć i z powodu Autora Lajermana — można by rzec, iż tukej. Jednocześnie jednak za sprawą mocy słowa i odświeżającej siły interpretacji — jesteśmy w drodze, pro‑testując przeciw bezruchowi, który jest przecież odmianą skostnienia.

Dom przenośny i nieposkromiona pasja poznawcza wyzwolić musi bowiem nomadycznego ducha niespokojnej wędrówki i nieposłusznego dżina ciekawości. Pozostajemy zatem spadkobiercami ekstrawaganckiej tradycji bałagulskiej, przybieramy — jak chciał Józef Ignacy Kraszew‑ski — „swobodną manierę ludzi”, których znakiem: chęć niespieszne‑ go podróżowania, pragnienie schodzenia z ubitego traktu pewności i skłonność do ustawicznego ruchu myśli. Cyrkulacja, jako właściwość życia (także naukowego!) znajduje swe obrazowe uzasadnienie w lotnej metaforze komunikacyjnego „przeciągu”, którą posłużył się swego czasu Stanisław Vincenz:

Ruch! Wiatr główny bałaguła, trzaska i śwista, zamiata dla wszyst‑kich, przygarnie wszystkich, przepędzi wszystkich. Przeciąg!17

Przy tej okazji uruchamia się też ważny kontekst religijny, związany z frazą domykającą inwokację do Ewangelii według św. Jana, w której ucie‑leśnione Słowo (dosłownie) rozbija namiot między nami, i tym samym staje się żywą reklamą niezakorzenienia, bycia nie u siebie, ale też

14 J. Derr ida: Une „folie” doit veiller sur la pensée. Entretien avec F. Ewald. „Ma‑gazine Littéraire” 1990, nr 286.

15 „Ktoś, kto czuje, czym jest słowo w pierwotnej kulturze oralnej, albo w kul‑turze bliskiej oralności pierwotnej, nie zdziwi się, że hebrajskie określenie dābār znaczy »słowo« oraz »zdarzenie«”. W.J. O ng: Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii. Tłum. J. Japola. Lublin 1992, s. 56.

16 A. Br ück ner: Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa 1989, s. 11. Bi‑blijni komentatorzy wskazują na ludową etymologię nazwy „Babel” — „balal” (po‑mieszał), związaną z pomieszaniem języków. Zob. Rdz 11, 1—9. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu: w przekładzie z języków oryginalnych. Oprac. zespół biblistów pol‑skich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich. Poznań—Warszawa 1980, s. 32.

17 S. Vi ncen z: Bałaguły. W: Idem: Na wysokiej połoninie. Barwinkowy wianek. Epi‑log. Posłowie A. Vi ncen z. Sejny 2005, s. 83.

12 Cały ten bałagan…

bycia w ruchu18. Energia Janowego Słowa, stale aktywna i jednocześnie daleka od powściągliwości, dobrze koresponduje również z drobiaz‑gowością poznawczą i dociekliwością tych, dla których domem jest litera. Za Autorem Małego Mickiewicza, twórcą mikrologii literackiej, ale też – „maksymalistą minimalności” (jak celnie napisze w dedykacji do swojej prozy Marek Bieńczyk) chcemy zatem także śmiało zmierzać ad minimum. Odkrywać to, co drobne, bagatelizowane, nieważkie – cały ów „nadmiar” świata.

Rozbijamy więc tymczasowy namiot słowa, który pomimo swej kruchości i doraźności mocniej wiąże jednak człowieka z gruntem niż wielopiętrowy, podpiwniczony dom. Budujemy po swojemu – na solidnym stelażu z tekstów literackich, powłokę pleciemy w dialogu z poetyckim kontekstem, z mikrohistorii robimy tropik, ozdabiamy go zieloną lamówką, dokładamy teologiczną zakładkę, a całość mocujemy za pomocą literackiej klamry, podarowanej na tę okazję przez Justynę Bargielską i Marka Bieńczyka. I stoi.

18 Zob. G. Ryś: Bezdomny. „Tygodnik Powszechny” 2015, nr 1, s. 19. Autor tekstu wskazuje na fakt, iż biblijna fraza „A Słowo stało się ciałem i zamieszkało między nami” (J 1, 14), powinna być tłumaczona jako: „Słowo stało się ciałem i rozbiło namiot między nami”, gdyż greckie słowo eskenosen oznacza właśnie „rozbicie namiotu”. Warto też przypomnieć, że w Księdze Wyjścia Mojżeszowy Namiot Spotkania, czyli namiot modlitwy, ustawiony jest poza obozem, wymusza rezygnację z bycia u sie‑bie, zapowiada udanie się w drogę (Wj 33, 7—11).

Mariusz Jochemczyk, Magdalena Kokoszka, Beata Mytych ‑Forajter

Strony_tyt_20_10_2015.indd 8 20.10.2015 23:08

Justyna Bargielska

Kapitanie, tu Sally

Nieważne, czy się przyda, ważne, czy to prawda.Dlatego dobry świadek jest czasem lepszyniż ojciec, mąż, syn i tak dalej. Część widoku,na który patrzymy, zapada się akurat pod własnym ciężarem,grzebiąc przy okazji tych bez ciężaru.To się może wydawać niesprawiedliwei pewnie takie jest, ale mnie się podoba ten widok,a najbardziej, że go oglądasz ze mną,bo to czyni go jeszcze bardziej prawdziwym.Już zresztą widzę, jak ich odkopująpo latach, milionach lat, najstarszy gatunekdla wielbicieli gatunków, czyli jakby dla nas.

Pan Jezus, śniło mi się, że się we mnie zakochałi zostawił dla mnie kościół. Czego i tobie życzę.

AAbraham Nicolas 155Adamska Ludmiła 63, 72, 73Adorno Theodor 182Aftonios 226Agamben Giorgio 346Aguirre Jose Antonio,de 68Ajschylos 33Alba (właśc. Ferdynand Álvarez de

Toledo), książę 69Alcalá‑Zamora Niceto 64Aleksandrowska Elżebieta 27Alfons XIII Burbon, król Hiszpanii

64, 66Alpers Paul J. 157Amato Joseph 316Amatus Lusitanus (wlaśc. João Ro‑

drigues de Castelo Branco) 289Améry Jean 164—166 Andersen Hans Christian 340Andriolli Michał Elwiro 322Andrzejewski Jerzy 91, 92, 95—97,

104Anna, święta 68Antonina Habsburg Maria (właśc.

Maria Antonia Josefa Johanna von Österreich), królowa Fran‑cji 25

Arendt Hannah 127Arnold Joanna 21Arnsztajnowa Franciszka 62Arthaber Augusto 288Asimov Isaak 236Augustyn Józef 247Augustyn z Hippony (właśc. Au‑

gustinus Aurelius) 205, 227

BBach Johann Sebastian 199, 432Bachelard Gaston 10, 141, 172, 253,

358, 361, 440Bachórz Józef 235Bachtin Michaił Michajłowicz 10Backer de Augustin i Aloys 224—

228Baczyńska Barbara, z domu Drap‑

czyńska 90Baczyńska Stefania 91, 92, 95Baczyński Krzysztof Kamil

(pseud. Jan Bugaj, Piotr Smu‑gosz) 85—97

Baka Józef 10Balicki Stefan 280Baltz Lewis 308Balzac Honoré, de 43Balzer Bernd 267

Indeks osobowy*

* W indeksie nie uwzględniono nazwisk z Bibliografii.

468 Indeks osobowy

Baran Bogdan 124, 160, 162, 165, 304, 378

Baran Marcin 170Baranowska Małgorzata 388Barańczak Stanisław 395Barcz Anna 410Bardesanes 132Bargielska Justyna 10, 12, 15, 205—

220, 421—431Barłowska Maria 224Barthes Roland 10, 134Bartholin Thomas 356Bataille Georges 123, 125, 128,

287Batowski Henryk 262Baudelaire Charles 147Bąk Magdalena 29Bąk Wojciech 175, 177—182, 188Bécu Salomea 242Bedinter Elizabeth 81Bell Aleksander 237Bellini Giovanni 109—117Bellmer Hans 346Benjamin Walter 158, 344Berger John 423Bevan Anthony Ashley 132Bezwiński Adam 264Białek Józef Zbigniew 277, 281Białobrzeska Marta 251Białoszewski Miron 162, 163, 391,

392, 395, 397—409Biedrzycki Miłosz 166, 422Bieńczyk Marek 12, 435, 440Bikont Karolina 274Billig Piotr 247Błażejewska Kalina 99Błoński Jan 40, 83, 236Bobiński Stanisław 63Bogalecki Piotr 10, 121, 205, 206Bogdańska Agata 389Bojda Wioletta 59Bolecki Włodzimierz 358Bonaparte Napoleon 246Borejsza Jerzy 66Borkowska Grażyna 103, 104Borman Antoni 281

Borowski Leon 240Borowski Tadeusz 79, 89Bosch Hieronim 152Boyé Edward 66Boyle Robert 357, 358Boy‑Żeleński Tadeusz 62Braudel Fernand 365, 366Bray Rene 22Breza Tadeusz 280Briccio Antonio 226Brodnicki Jan 89Brodzka Alina 33, 277Brojer Wojciech 318Broniewska Janina 64, 65, 67Broniewski Władysław 61, 66Brook Peter 127, 128Brückner Aleksander 11, 120, 160Brudnicki Jan Zdzisław 47Brzeska Wanda 280Brzostowski Tadeusz 169Brzozowski Jacek 352Buber Martin 305, 326Budzyńska‑Daca Agnieszka 224Bugaj Jan, zob. Baczyński Krzysztof

KamilBulas Kazimierz 235Burakowski Bolesław 356Burdziej Bogdan 39Bursa Andrzej 47Burton Tim 215Burzka‑Janik Małgorzata 253Burzyński Jan 291

C

Caillois Roger 236Calcagnini Celio 228—230Calvino Italo 299, 309—311, 314—

316Campbell Timothy 305Cander Ewa 20Caroll Lewis (właśc. Charles Lu‑

twidge Dodgson) 343Caussinus Nicolas 226—228, 233Celan Paul 121—123Certeau Michel, de 313

469Indeks osobowy

Chamfort de, zob. Sébastien‑Roch Nicolas de Chamfort

Charchalis Wojciech 202Chevreul Michel Eugene 238Choński Henryk 242Choromański Michał 62, 280, 281Chrystus, zob. Jezus Chrystus Cichowicz Stanisław 126, 306Cieślak‑Sokołowski Tomasz 208Cioran Emil 313Cirlot Juan Eduardo 137, 138Collins George 154Collodi Carlo (właśc. Carlo Lo‑

renzini) 331, 334, 335, 337, 340, 342, 343, 345, 347

Cranach Łukasz (Starszy) 241Craveri Benedetta 19Cudak Romuald 109, 244Culler Jonathan 290Cyceron, zob. Marcus Tullius CiceroCzacki Tadeusz 244, 252 Czaplejewicz Eugeniusz 49Czarkowska Izabella 25Czarnocki Napoleon 242Czartoryski Adam Jerzy 240Czechowicz Józef 62, 218, 277Czermińska Małgorzata 110Czubek Jan 353

D

Dante Alighieri 139, 140, 194—196Darwin Charles 358Davy Humphry 358Dąbek‑Wirgowa Teresa 266Dąbrowska Elżbieta 358Dąbrowski Jan Henryk, generał 80Dąbrówka Andrzej 236, 393De La Harpe Jean‑François 22Deleuze Gilles 175, 219, 287Dembińska‑Pawelec Joanna 131Dernałowicz Maria 240Derrida Jacques 11, 124, 154, 155,

206, 216, 287Detka Janusz 97Disertori Andrea 20

Długosz‑Kurczabowa Katarzyna 210

Dłuski Wiktor 239Dobrzyniecki Zdzisław 196Doktór Jan 318, 326Dokurno Zygmunt 236Domańska Ewa 291Domański Piotr 385Donne John 203Dornavius (Dornau) Caspar 228Doroszewski Witold 42, 120, 121Drapczyński Ryszard 91Dröscher Vitus Bernward 357Drużbacka Elżbieta 23Drzymała Michał 321, 322, 329Dubois Raphaël 358Duby Georges 19Dujardin Félix 431Dziadek Adam 110, 167, 254Dziekoński Józef Bogdan 236

E

Eagleton Terry 124Eckermann Johann Peter 238Eco Umberto 335Edelman Marek 82Ehrenberg Christian Gottfried  30,

431Eliade Mircea 133Eliot Thomas Stearns 199Éluard Paul (właśc. Eugène Émile

Paul Grindel) 346Emerson Peter Henry 308Ernstowa Zofia 332Esposito Roberto 305, 332Estreicher Karol 225, 231Eurypides 33Ewald François 11

F

Fabjańska‑Potapczuk Beata 300Fabre Jean‑Henri 356Faraday Michael 358Fedecki Ziemowit 44, 47

470 Indeks osobowy

Fedorowicz Zygmunt 355, 356Feldberg Karolina 163Feliksiak Elżbieta 246Ficowski Jerzy 413 Fiedler Arkady 397, 398Fiennes Sophie 209Fijołek Marcin 184Filipczyk Justyna 110Fiszerowa Wirydianna 27Floryan Władysław 241Ford Brian J. 429, 430Forstner Dorothea OSB 137Foucault Michel 87, 88, 183Fragonard Jean‑Honoré 25Franaszek Andrzej 169, 284Franciszka (Kucz?), babcia 325,

326Franco Bahamonde Francisco (właśc.

Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo), dyktator hisz‑ pański 64, 67—69, 72—74

Franczak Grzegorz 288Freud Sigmund 188, 253Frydrychowicz Romuald 363

GGabryś Monika 258Gacowa Halina 246Gadacz Tadeusz 125Gadamer Hans‑Georg 122—124Gaj Ryszard 246Gajcy Tadeusz 88, 91Gajusz Juliusz Cezar 189Galen 289Galis Adam 59—62, 64, 66, 71—74Gallie Walter Bryce 327Gałczyński Konstanty Ildefons 51Ganczar Maciej 268Garztecki Juliusz 90, 91Gazda Grzegorz 236Geller Ewa 236, 393Geremek Bronisław 365Ginczanka Agnieszka 342Ginzburg Carl 365

Giuglaris Luigi 226, 227Giza Antoni 263Głowiński Michał 323Gniazdowski Andrzej 124Goethe Friedrich Georg 240Goethe Johann Wolfgang 177, 237,

238, 241Gogol Nikołaj (właśc. Nikołaj Wasil‑

jewicz Gogol) 341Goliński Zbigniew 239Gombrowicz Witold 282Gomulicki Juliusz Wiktor 81Gorki Maksym (właśc. Aleksiej

Maksimowicz Pieszkow) 324—326

Gosławski Maurycy 243, 245, 248, 252, 254, 255

Górski Artur 236 Graff Piotr 366Gralewicz‑Wolny Iwona 379Grente Georges 22Griffo Massimo 20Griseri Andreina 20Grochowiak Stanisław 109—111,

113, 115—117, 379Groddeck Gotfryd Ernest 241Grodzka‑Łopuszyńska Elżbieta 49Gronczewski Andrzej 363, 373Gruszczyński Piotr 275Grydzewski Mieczysław 281Gryglewicz Feliks 378Grzebalski Mariusz 163Grzegorczyk Piotr 278, 280Grzeloński Bogdan 248Guattari Félix 175, 287Guriewicz Aron 196Gurvitch Georges (właśc. Georgij

Davydovič Gurvič) 366

HHadot Pierre 385Hahn Wiktor 352, 353Hajduk‑Gawron Wioletta 248Halkiewicz‑Sojak Grażyna 250Harendarska Eleonora 264

471Indeks osobowy

Hawel Jan Wincenty 51, 53, 54, 56—58

Hawking Stephen 129Hazard Paul 19Hebbel Friedrich Christian 160Heidegger Martin 122, 124—127,

159—162, 197, 253, 304, 319, 378Heinrich Bernd 176Helmholtz Hermann, von 238Hemingway Ernest 440Herbeck Ernst 198Herbert Zbigniew 36, 167, 351Hermand Jost 268Hertz Paweł 32, 43, 47Heschel Abraham Joshua 253Hieronim, święty 138Hitchcock Alfred 209, 439Hitler Adolf 73Hłasko Marek 47Hobbes Thomas 187Hölderlin Friedrich (właśc. Johann

Christian Friedrich Hölderlin) 122, 124, 197, 304

Hollender Tadeusz 63Homer 31, 32, 94Honet Robert 422Hopfinger Maryla 33Horodyska Ewa 20Horzyca Wilam 277, 280Huizinga Johan 169Hulme Thomas Ernest 176Humboldt Alexander, von 421,

424—426Hummel Jerzy 273Hurnik Elżbieta 267Husarski Karol 280Husarski Wacław 63Husserl Edmund 378

IIbañez Vicente Blasco 66, 67Ibarruri Dolores 65Ibsen Henrik 344Innocenti Roberto 335, 345

Irzykowski Karol 62, 91, 278, 280, 281

Iwaszkiewicz Jarosław 39, 49, 62, 173, 174, 278, 280, 369—371, 373— 376

Izydor z Sewilli 288

JJackson Andrew 248Jaglarz Kalina 119, 367Jakobson Roman 216, 429Jakubowski August Antoni 243—

255Jalowski Filip 182Jan Ludwig, von 228Jan XXII (właśc. Jacques Duése),

papież 195, 196, 200Jan, święty 109, 110, 113—117Janicka Anna 246, 247, 251, 254,

257Janion Maria 80, 81, 83Jankélévitch Vladimir 155Jankowicz Grzegorz 219Jankowski Placyd 362Janneau Guillaume 21Janowska Elżbieta 20Japola Józef 11Jaracz Stefan 275, 276Jarzębski Jerzy 83Jarzyna Anita 171Jasienica Paweł (właśc. Leon Lech

Beynar) 324Jastrun Mieczysław 39—43, 46—

48, 95, 183, 355, 365Jaworska Elżbieta 240Jaworska Monika 41Jaworski Stanisław 277Jedliński Jakub 292Jeffers Robinson 169Jeffrey Ian 292, 308Jeglińska Elwira 244Jezus, zob. Jezus ChrystusJezus Chrystus 15, 110—117, 122,

125, 133, 137, 138, 140, 408, 409Jochemczyk Mariusz 12, 99

472 Indeks osobowy

Joczys Aleksander 65Jonas Hans 131, 133—135, 137, 140,

141Jończyk Stefan 178Jopkiewicz Krystyna 357Judasz Iskariota 109, 115, 119—124,

126—128Julian Apostata, cesarz rzymski 39Junot Laura, księżna D’Abrantès 20Jurewicz Oktawiusz 34Juruś Jerzy 388

K

Kabatcowie Krystyna i Eugeniusz 20

Kaczmarski Paweł 215Kaden‑Bandrowski Juliusz 62, 278,

280Kadłubek Zbigniew 253, 285Kafka Franz 45, 46, 170, 343Kajsiewicz Hieronim 239Kaleta Tadeusz 430Kalinowska Maria 31, 32Kałuża Anna 207Kamecka Małgorzata 259Kamieńska Anna 41Kanarek Romuald 39Kania Ireneusz 137, 313Kant Immanuel 127Karpecki Jan 193Kartezjusz (właśc. René Descartes)

125, 127Kasperski Edward 383Kaszyński Stefan H. 272, 273, 275Katon Starszy (właśc. Marek Por‑

cjusz Katon) 127Katullus (właśc. Gaius Valerius

Catullus) 288Kazimierz Sprawiedliwy, książę

polski 239Kaźmierczyk Zbigniew 134Kądziela Jerzy 277Kiciński Bruno 30Kiełczewska Ewa 21Kierkegaard Søren 373

Kieślowski Krzysztof 209Kijonka Tadeusz 322King Martin Luther 107Kircher Athanasius 224Kisiel Joanna 143Kisiel Marian 77Kita Beata 133Kledzik Emilia 171Klee Paul 344Kleiner Juliusz 35, 352—354, 362Kleist Heinrich, von 346, 347Klęczar Aleksandra 288Klimow Elem 182Klimowicz Marek 133Klimt Gustav 274Klotz Reinhold 224Kluk Krzysztof 356Kłosińska Anna 42Kmita‑Piorunowa Aniela 85—87,

89, 90, 92, 95Knickerbecker H.R. 68Kocjan Krzysztof 196Kohelet, biblijny autor 184, 186, 187Kokoszka Magdalena 12, 355Kokot Janina 321Kokot Marian 321Kola Adam F. 262Kolbus Edward 47Kolczyńska Joanna 24Kolumb Krzysztof 104Kołoniecki Roman 277, 280Komendant Tadeusz 87, 123Koncewicz Łukasz 424Konic Paweł 276Koniński Karol Ludwik 91Konwicki Tadeusz 414Kopacki Andrzej 365Kopaliński Władysław 99, 352,

372, 383, 406, 424Koprowski Jan 268Koronkiewicz Marta 215Korotkich Krzysztof 262Korsak Julian 195, 245, 248, 252,

254Korycka Magdalena 20Kos Bohdan 318

473Indeks osobowy

Kossobudzka Margit 385, 387Kostkiewiczowa Teresa 19, 239Kościelak Katarzyna 20Kościuszko Tadeusz 253Kotarbiński Tadeusz 300Kotliński Andrzej 391Kott Jan 358, 367Kowalczyk Jolanta 236Kowalczykowa Alina 235, 254, 360Kowalska Krystyna 357Kowalski Grzegorz 247, 251, 254Kowol, outsider 326Koziołek Ryszard 193Kozloff Max 292Krajewska Anna 358Krajewski Janusz 237Krajewski Michał Dymitr 253Krasicki Ignacy 252Krasiński Zygmunt 32, 39, 42—48,

218, 250Kraszewski Józef Ignacy 11, 246Krąpiec Mieczysław Albert 378Kreisberg Alina 299Kridl Manfred 30Kristeva Julia 213, 428Kroh Aleksandra 239, 241Królak Sławomir 346Krukowska Halina 250Krynicka Tatiana 286Krynicki Ryszard 143—145, 147,

148, 150Krzeczkowski Henryk 29Krzywicka Irena 281Krzyżanowska Zofia 36Krzyżanowski Julian 36, 80, 241,

243, 254, 353Książek Michał 10Kubiak Zygmunt 29, 30, 406Kubińska Olga 177Kuczok Wojciech 246, 253Kulczycka‑Saloni Janina 259Kumaniecki Kazimierz 424Kunce Aleksandra 291, 253Kuncewiczowa Maria 62Kurek Jacek 159Kuryluk Ewa 268, 273, 275, 276

Kutz Kazimierz 322Kuziak Michał 37Kwapiszewski Marek 262Kwaśniakowa Janina 257Kwaterko Mateusz 155Kwiatkiewicz Jan 223, 227, 229—

233Kwiatkowski Jerzy 50, 277Kwiecińska Zofia 325Kwietniewska Małgorzata 338Kwintylian zob. Marcus Fabius

Quintilianus Kydryński Juliusz 22

L

Lacoue‑Labarthe Philippe 159Lalewicz Janusz 33 Lancret Nicolas 25Lange Dorothea 292Latawiec Bogusława 389Le Goff Jacques 196Lechoń Jan (właśc. Leszek Serafino‑

wicz) 39Leeuwenhoek Antonie, van 430Lelewel Joachim 80, 239Lemoine François 25Lenartowicz Teofil 44, 45Lenczewska Halina 280, 281Léon‑Dufour Xavier 408Lerski Jerzy Jan 248Lessing Gotthold Ephraim 19Leś Mariusz M. 246Leśmian Bolesław (właśc. Bolesław

Lesman) 183, 199, 210, 218, 331Lévinas Emmanuel 125, 126, 303,

304Lewandowski Tadeusz 85Libiszowska Zofia 20Lichański Stefan 122, 160Ligęza Wojciech 389Lipczak Aleksandra 422Lipska Ewa 151—154, 156, 158Lipszyc Adam 210—213, 218Lisiecka Sława 122Lisiewicz Mieczysław 280, 281

474 Indeks osobowy

Lisowski Krzysztof 160Lizasso, komendant 71Lubomirski Stanisław Herakliusz

41Lurker Manfred 138Lynch David 209Lyszczyna Jacek 235, 252

ŁŁadosz Henryk 65Łagodzka Dorota 410Łapiński Zdzisław 29Ławniczak Agata 110, 114Ławrynowicz Zygmunt 169Ławski Jarosław 243—247, 250, 251,

262, 353 Łomnicki Jarosław 356Łopalewski Tadeusz 280, 281Łukasiewicz Jacek 109, 110, 114,

116, 117, 162, 355, 379Łukasiewicz Małgorzata 122, 127,

198 Łukasiewicz Stanisław 280, 281 Łukasz, święty 117Łukaszyk Romuald 378

MMachtinger Leon 280Maciejewska Irena 78, 82Maciejewski Jarosław 246Magris Claudio 269Majerska Aleksandra 238Makowska Urszula 245, 251Makowski Stanisław 39, 242, 245Malczewski Antoni 243—247, 249—

254, 362Malczewski Konstanty 244, 245 Malebranche Nicolas, de 367Maleszko Katarzyna 20Maliszewski Krzysztof 159Mandelsztam Osip 378Mandrou Robert 19Márai Sándor 305, 307, 317Marcinkówna Anna 344Marcinów Zdzisław 411

Marco Polo 309Marcus Fabius Quintilianus 224Marcus Tullius Cicero 224Marczak‑Oborski Stanisław 88Marecki Jarosław 429Marek, święty 117Margański Janusz 159Maria I Franciszka Pobożna (właśc.

Maria I Francisca a Piedosa), królowa Portugalii 25, 26

Maria Magdalena 116Maria, żona Kleofasa 116Mariana de Vilhena Pereira Cou‑

tinho de Arriaga (zwana Arma‑nią) 25

Markiewicz Henryk 45Markiewka Tomasz 141 Markowski Michał Paweł 87, 110,

213, 428Marrodan Casas Carlos 300Marx Jan 47Maryja, matka Jezusa Chrystusa

109, 111, 113—116, 140Maślanka Julian 244, 245Mateusz, święty 117Matka Boska, zob. Maryja, matka

Jezusa ChrystusaMayenowa Maria Renata 429Mazan Bogdan 257, 258Medick Hans 365Melville Herman 219Mertens Volker 267Meylan Vincent 25Meysels Lucien O. 274Miarka Karol 328Michalski Krzysztof 126, 197Michalski Maciej 367Michał Anioł (właśc. Michelangelo

Buanarroti) 111Mickiewicz Adam 39, 80, 91, 144,

235—237, 239—242, 245, 248—252, 254, 262, 358, 359, 362, 363

Mieczkowski Romuald 284Mier Wojciech Albert 26, 27Mierzejewska Bożena 20Mikołajewski Jarosław 331

475Indeks osobowy

Mikoś Michał J. 248Mikurda Jakub 209Milczewski‑Bruno Ryszard 47Miller Philip 286Miłosz Andrzej 284Miłosz Czesław 51, 83, 91, 120, 123,

125, 131—138, 140, 141, 145, 198, 200, 217, 259, 277, 280—283, 287, 409

Miłosz Witold 283, 284Miłoszowa Janina 104Miłoszowa Stanisława 283 Mitek‑Dziemba Alina 10, 121, 206Mitzner Zbigniew 90, 91Mizwa Stephen P. 248Mochnacki Maurycy 240Modrzejewska Helena 275Mojżesz, postać biblijna 140Mokranowska Zdzisława 369Mokry Katarzyna 141Mola, generał 73Mollat Guillaume 196Monteskiusz (właśc. Charles Louis

de Secondat baron de la Brède et de Montesquieu) 19

Morawiec Arkadiusz 152Morgalla Stanisław 247Moroz Grzegorz 259Moroz‑Grzelak Lilla 261Morsztyn Hieronim 10Morzyńska‑Wrzosek Beata 105Moszyński Kazimierz 356Mościcki Paweł 209Możejko Edward 264Mrowcewicz Krzysztof 41Mueller Joanna 212, 215Mygowa Stanisława 101Myszor Wincenty 133Mytych‑Forajter Beata 12, 240, 421

N

Naborowski Daniel 41Nałkowska Zofia 278, 280Nancy Jean‑Luc 219, 338, 341Nawarecka Lucyna 351

Nawarecki Aleksander 9, 10, 49, 50, 134—137, 141, 145, 167, 205, 214—217, 235, 240, 246, 254, 262, 285—287, 289, 290, 321, 322, 325—327, 360, 361, 364, 369, 403—406, 410, 421, 440

Necchi Disertori Anna M. 20Nerval Gérard de (właśc. Gérard

Labrunie) 62Nesteruk Małgorzata 245Netz Feliks 305Newton Issac 238Niedźwiedź Jakub 23Nietzsche Friedrich 122—125, 127,

128, 165, 175, 200Norwid Cyprian Kamil 51, 246Nowacki Dariusz 185, 427Nowak Piotr 127 Nowak Tadeusz 119, 120, 123,

127Nowakowski Jan 45Nowakowski Marek 405Nycz Ryszard 148, 149, 157, 158Nyczek Tadeusz 358

O

Ochab Maryna 172, 366Ochorowicz Julian 237Oczko Piotr 245Odyniec Antoni Edward 236, 237Oesterreicher‑Mollwo Marianne

357, 408Olędzka‑Frybesowa Aleksandra 43Olszański Grzegorz 161Ong Walter Jackson 11Opacka‑Walasek Danuta 34, 36Opacki Ireneusz 30, 39Ortwin Ostap 278, 280Orygenes 137Osiński Dawid Maria 258Osiński Ludwik 240Ososiński Tomasz 319Ossowska Danuta 361Ossowska Maria 107Ossowski Mirosław 259

476 Indeks osobowy

Oster Pierre 22Outram Dorinda 24Owczarz Ewa 39Owidiusz (właśc. Publius Ovidius

Naso) 30Ożóg Jan Bolesław 280

P

Pachciarek Paweł 137Panas Władysław 78—80, 82, 84Pape Johann Georg Wilhelm 288Papieska Agnieszka 373, 389Papieski Robert 373Parandowski Jan 9, 62Pasteur Louis 358Paszkowski Józef 372Pavel Ota (właśc. Otto Popper) 411—

417Pawelec Dariusz 170Paweł z Tarsu 211, 212, 214Pawlikowska‑Jasnorzewska Maria

49—52, 57, 58, 363Pedanius Dioskurydes 289Pelletier Gérard 225Penrose Roger 129Pessoa Fernando 202Peter Michał 218Petr Jan 412Picasso Pablo 73Piechal Marian 39Piechota Marek 235, 240Piekara Magdalena 321Pietraszko Stanisław 19Pietrzak Włodzimierz 370Pigoń Stanisław 243, 358Pilch Jerzy 198Piotr, święty 111Piotrowiak Jan 151Piotrowiak Miłosz 157, 175Piotrowski Andrzej 411Piotrowski Wojciech 244Piszczek Zdzisław 34Plautus Titus Maccius 45Pleśniewicz Andrzej 413Plinius Secundus Caius 228

Płachecki Marian 258Płoszewski Leon 80Pochel Piotr 39Podraza‑Kwiatkowska Maria 268Podsiadło Jacek 163, 165, 168Poklewska Krystyna 257Pokojska Agnieszka 128Pol Wincenty 363Polak Anna 20Politzer Heinz 273 Pollak Roman 325Pomey Francis 226Poniatowski Stanisław August, król

Polski 20 Pontanus Jakob 228, 229Ponte Aleksandra 20Pope Alexander 22Poprawa Adam 162, 370, 371Porazińska Janina (pseud. Ziom‑

kówna Barbara) 63Porębowicz Edward 139Porębska Małgorzata 100Posner Richard 298Poświatowska Halina 47, 99—101,

103—107Potocki Jan 239, 241Poźniak Telesfor 264Preisner Zbigniew 163Prokopiuk Jerzy 134, 357, 408Prokop‑Janiec Eugenia 261Propertius, Propercjusz 115Próchniak Paweł 173Prus Bolesław (właśc. Aleksander

Głowacki) 258Pruszyński Ksawery 68, 70, 71Pryzwan Mariola 101Przewłocki Grzegorz 81Przyboś Julian 39, 144Przybylski Ryszard 32, 158, 159,

173, 197, 261, 378Przybyszewski Stanisław 39Przychodniak Zbigniew 352Przyłuska‑Urbanowicz Katarzyna

313Przywara Andrzej 346Pułaski Kazimierz 253

477Indeks osobowy

Puzio Katarzyna 262Pytasz Marek 235

Q

Queneau Raymond 365Quispel Gilles 133

RRabowicz Edmund 27Rachwał Tadeusz 124, 125Raczyński Edward 27Radau Michał 225Radwan Mieczysław 325Radziwiłł Krzysztof 238Raina Barbara 324Raina Peter 324Rajska‑Jurgiel Ewa 357Rak Piotr 367Ratusza Hanna 268Ravasi Gianfranco 186Reeve Henry 43Rejewski Marian 120Reychman Jan 260Ricoeur Paul 306Rilke Rainer Maria 92, 95, 183, 291,

319Rimbaud Arthur 440Robakiewicz Lech 357Rodakowie Magda i Paweł 133Rogoziński Julian 358Rola Maria 100Romaniuk Kazimierz 408Romaniuk Radosław 373, 375Romanowski Andrzej 45Romanowski Mieczysław 81Rosenzweig Franz 305Rosienkiewicz Marcin 244, 245Rosner Katarzyna 327, 329Rospond Stanisław 325Roszak Joanna 171Royer de Carl Desiderius 233Roździeński Walenty 325Różewicz Tadeusz 39, 95, 144—146,

150, 162

Ruszczyńska Marta 262Rutkowski Krzysztof 313Ryba Janusz 19, 24, 239Rymkiewicz Jarosław Marek 36,

37, 369—371, 376—378Rymkiewicz Władysław 280Ryś Grzegorz 12Ryziński Remigiusz 213, 428Rzączyński Gabriel 355, 356Rzymowska Luiza 131, 133, 136Rzymska Anna 361

S

Sadzik Józef 120Safona 287Saganiak Magdalena 37Samozwaniec Magdalena 49, 50Sandauer Artur 361, 398, 406Sawrymowicz Eugeniusz 242, 254Schiele Egon 274Schlegel Friedrich 33Schlözer August Ludwik 239Schnitzler Arthur 267—276 Schorske Carl E. 267Schott Gaspar 224Schulz Bruno 412—417Sebald Winfried Georg 198Sébastien‑Roch Nicolas de Cham‑

fort 22Serwiusz (właśc. Maurus Servius

Honoratus) 286Sęp Szarzyński Mikołaj 40, 41Shakespeare William 101, 127, 128,

372Sidoruk Elżbieta 246Siemek Marek J. 126Sienkiewicz Henryk 195Sierocka Krystyna 277Sikora Sławomir 423Sinko Tadeusz 33, 34Sioma Radosław 268Skocza Marek 57, 58Skorupka Stanisław 393Skrzypczak Waldemar 251Skrzypnik Joanna 186

478 Indeks osobowy

Skuczyński Janusz 32Skwarczyńska Stefania 197, 236Sloterdijk Peter 201Sławek Ewa 254Sławek Tadeusz 10, 121, 124, 125,

127, 167, 173, 206, 253, 254, 331Sławiński Janusz 148, 162, 224,

236Słobodnik Krystyna 51Słomak Iwona 223Słonimski Antoni 62, 67Słowacki Euzebiusz 242Słowacki Juliusz 29—37, 39, 87, 96,

97, 210, 235, 237, 241, 242, 254, 261, 351—354, 362, 403, 404

Słowiński Tymoteusz 201Smagowicz Krzysztof 429Smereczniak Małgorzata 248Smugosz Piotr, zob. Baczyński

Krzysztof KamilSmulski Jerzy 39Soarez Cyprian 225Sobol Elżbieta 42Sobolewska Anna 129Sochańska Bogusława 340Sofokles 33Sokołowski Mikołaj 244Sołtyńska Maria S. 386Sommer Manfred 429Soroka Aleksandra 20Spallanzani Lazzaro 358Spasowicz Włodzimierz 257—266Sprague William Buell 244, 245,

248Stachura Edward 39, 43, 44, 46—

48Staff Leopold 144, 200Stankiewicz Anna 42Stańczuk Magdalena 78Starowieyski Marek 131—133, 136Staśkiewicz Piotr 251Stawiarska Agnieszka 282Stawowski Romuald 280Stefanowska Zofia 359, 367Steiner George 177, 181Sterna‑Wachowiak Sergiusz 110

Sterne Laurence 342Stępień Tomasz 30Stępnik Krzysztof 258Sudolski Zbigniew 241, 242Sułowski Zygmunt 378Surowska Barbara L. 268, 273,

274Suwała Halina 19Swammerdam Jan 358Swedenborg Emanuel 315Symotiuk Stefan 333, 334Synoradzka‑Demadre Anna 92Szałasta‑Rogowska Bożena 248Szanfer Z. 20Szargot Barbara 39Szargot Maciej 39, 236Szawerna‑Dyrszka Anna 277, 282Szczepański Jan Alfred 34 Szczubiałka Michał 176Szekspir Wiliam, zob. Shakespeare

William Szladowski Marek 246Szlengel Władysław 77, 78—80,

82—84Szmydtowa Zofia 278Szostak Violetta 427, 431Szostkiewicz Adam 219Szpakowska Małgorzata 176, 281Szpoper Dariusz 259Sztachelska Jolanta 259Szturc Włodzimierz 33Szumańska‑Grossowa Hanna 19Szymanowska Zofia 280Szymański Michał 164Szymański Edward 65Szymborska Karolina 259Szymborska Wisława 9, 110, 211,

379—389Szymczak Mieczysław 383, 396,

400Szymczyk Adam 346Szymczyk‑Kluszczyńska Grażyna 

346Szymutko Stefan 170, 321, 322Szyndler Anna 257Szyrocki Marian 237, 241

479Indeks osobowy

ŚŚcibor‑Rylski Aleksander 328Śliwiak Tadeusz 101Śliwiński Piotr 143, 150, 162, 163, 171Świderska Alina 139Świeściak Alina 143, 162, 171, 214Świetlicki Marcin 161—174, 198 Święch Jerzy 88, 90Świętochowski Aleksander 258Świrszczyńska Anna 59—66, 71—

74

TTabucchi Antonio 301, 304, 306,

311, 314Tanty Mieczysław 266Tarkowski Andrzej 209Tarnowska Maria 259 Tate Allen 29Teodoret z Cyru (Theodoretus)

138Tischner Józef 163, 304, 305Tokarski Jan 402Tomasi di Lampedusa Giuseppe

332Tomasik Krzysztof 281Tomasik Tomasz 81Tomasz Juda, święty 131—133, 136,

137Tomkiewicz Władysław 20Topolski Maciej 422, 431Torok Maria 155Tramer Maciej 85Treugutt Stefan 36Trojan Marian 280Trznadel Jacek 134, 183, 199Turczyn Ryszard 393Turnau Grzegorz 163Turzyński Ryszard 137Tuwim Julian 61—63, 81, 341, 359—

364Twain Mark (właśc. Samuel Lang‑

horne Clemens) 440Twardoch Szczepan 175, 177, 184—

188

Twardowski Jan 41Tynecka‑Makowska Słowinia 236Tyszkiewiczowa Wincentowa (Maria

Teresa z Poniatowskich) 26, 27

UUgniewska Joanna 19, 301Ujejski Józef 251, 352Ulčinaitė Eugenija 231, 232Unamuno Miguel de 66Urbanowski Maciej 91Ursel Marian 33, 351

VVedfelt Ole 247Verne Jules 237Vincenz Andrzej 11Vincenz Stanisław 11Vivaldi Antonio 378Voorhees Randy 298Vossius Gerardus Joannes (właśc.

Gerrit Janszoon Vos) 355Vries Ad, de 357

WWachholz Leon 177Waczków Józef 411Wagner Nike 274Wajdowicz Roman 237Wajs Joanna 335Walas Teresa 388Walton Izaak 407Waluszewska Ludmiła 101Wandurski Witold 61Wańkowicz Melchior 187Washington George 244Wasilewska Wanda 65Wasilewski Tadeusz 266Wassongowa Elżbieta 20Watteau Jean‑Antoine 25Wazow Iwan 264Ważyk Adam 359Wehleer John 129Weintraub Jerzy Kamil 88

480 Indeks osobowy

Weintraubowie Ewelina i Wiktor  103

Welch Rhiannon Noel 332Wergiliusz (właśc. Publius Vergilius

Maro) 286Weronika, święta 109, 115Wesołowska Elżbieta 247Węgrzyniak Anna 30, 364White Hayden 291, 313Whitfield Francis 235Wielowieyska Helena 280Wierzyński Kazimierz 62, 63Wigglesworth Vincent Brian 357,

358Wilczek Piotr 224Winniczuk Lidia 34Wise Robert 209 Witkowska Alina 246Wittlin Józef 82, 360Wittlinowie Halina i Józef 101Wodnicki Adam 187, 302, 311, 312,

317Wodziński Cezary 124Wojaczek Rafał 47Wojdak Marta 268Wojnakowski Ryszard 138Wolniewicz Marian 218Wolska Barbara 152Wolski Jan 152Woolf Virginia 103Woźniak Olga 381Wódkowska Alicja 211Wright William 132Wróbel Szymon 188Wyczańska Irena 277Wyganowski Józef 407Wyka Kazimierz 85—92, 95—97,

280, 281Wyka Marta 91, 97Wyrwas Katarzyna 323

YYi‑Fu Tuan 253

ZZabielski Łukasz 251Zabierowski Stefan 86Zaborowski Tymon 245, 248, 252—

254Zacharska Jadwiga 50Zafón Carlos Ruiz 300, 301, 306,

313Zagajewski Adam 440Zagórski Jerzy 87, 96, 97Zakrzewska Elżebieta 25Zakrzewska Wanda 137Zaleski Józef Bohdan 353Zaleski Marek 156Zamachowski Zbigniew 209Zamoyski Adam 20Zawadzki Andrzej 147Zdybicka Zofia Józefa 378Zeltzer Janina 238Zenon z Elei 123Zeuksis z Heraklei 333Zgorzelska Aleksandra 20Zgorzelski Andrzej 236Zgorzelski Czesław 363Zielińska Marta 240Zienkiewicz Leon 255Ziomek Jerzy 223Ziomkówna Barbara, zob. Poraziń‑

ska JaninaŽižek Slavoj 208—210 Zlatkes Gwido 305Zmorski Roman 262Znamierowski Czesław 187

ŻŻaboklicki Krzysztof 19Żabski Tadeusz 195Żmigrodzka Maria 33, 251Żółkiewski Stefan 33, 277Żuk Eugeniusz 244Żurowski Maciej 236

Opracowali:Mariusz Jochemczyk, Magdalena Kokoszka, Beata Mytych‑Forajter

Balaghan Micro‑worlds and Nano‑stories

Summar y

The book was conceived as a tribute to Professor Aleksander Na‑warecki, the creator of literary micrology, a historian and literary theoreti‑cian, as well as an acclaimed author of research works on Silesia. The texts gathered in this volume derive from fascinations close to the Professor’s heart — the search for literary curiosities, the adventure of scrutiniz‑ing details and exercising the art of micro‑technique, the attempt to add value to the marginalized, the overlooked, and the neglected, as well as discovering the delights of a minute object. They also allow for studying philology in a broader context of theology, philosophy, music, painting, history, anthropology, botany or zoology, etc. Written by friends of the Pro‑fessor, his colleagues, students, aficionados and “the envious” — the texts preserve valuable linguistic variety and take different forms: from poetry to literary prose; from extensive elaborates, meticulous studies, scrupulous documentary works or spectacular examples of the art of interpretation to micro‑readings and erudite essays, sometimes dramatized or fictionalized.

The multiplicity of forms, themes, contexts, inspirations and ways of reading corresponds with the ambiguity of the word “balaghan” in the title of the book. In Yakut, from which it has been borrowed, the term primarily means: “a house, a solid hut in the shape of a truncated pyramid with log walls placed upright and leaning towards the middle” (M. Książek: Jakuck. Słownik miejsca. The English title: Yakutsk). “Balaghan” sometimes happens to be a hunter’s lodge (in Tungusic) and a small tent (among the Chukchi), as well as a travelling theatre (in the 18th century Russia). Having borrowed this word, Cossacks and Russians have expanded the long list of meanings with “mess”, which is recognizable in the Polish term “bałagan”. These and other meanings of the “balaghan” are discussed in detail by the editors in the introduction to the volume. They also point to the creative nature of the “balaghan‑like” excess: on the one hand — to the productive multitude of languages, and on the other — to the nomadic character of those that are preserved in writing. The eponymous “balaghan” is created in the spirit of

482 Summary

adventure, open to the unpredictable, and the Gospel’s Word, which — as the Greek language tells us — literally puts up a tent between us.

The volume has a literary bracket — it opens with a poem by Justyna Bargielska, inspired by the Author of Mały Mickiewicz (Little Mickiewicz), and closes with a fragment of prose by Marek Bieńczyk with a mov‑ing dedication. The first part of the book has a title which refers to the publication Poetyckie dialogi z kontekstem (Poetical dialogues with context) by Professor Ireneusz Opacki, who formed the mindset of Silesian Polish language scholars, including also the Addressee of the discussed volume; however, it points to the perspective adopted by the authors of Balaghan, inspired with the “micrological” thought to the same extent. Hence the (nano)dialogues. Articles included in the first chapter, just like in the other parts of the book — ordered topically in the chronological order — include a variety of subjects taken from poetry — from Enlightenment to moder‑nity. The authors (Janusz Ryba, Magdalena Bąk, Maciej Szargot, Elżbieta Grodzka‑Łopuszyńska, Wioletta Bojda, Marian Kisiel, Maciej Tramer, Mariusz Jochemczyk, Romulad Cudak, Kalina Jaglarz, Jan Piotrowiak, Grzegorz Olszański, Miłosz Piotrowiak) are here set on conscientious scrutiny: a study of disappearing traces, “diversions”, single figures and minor motifs, of whatever distinguishes and varies, what seems unfairly omitted or neglected. Chapter Two of the book has been given a meta‑phorical title Zakładka teologiczna (Theological bookmark) and contains two articles — by Ryszard Koziołek and Piotr Bogalecki. It was designed as a “small” meditation over post‑secular reality, and a specific homage paid to literature, which animates and sustains modern religious imagination. Third part of the book, titled Mikrohistorie... (Microstories…) contains texts by Iwona Słomak, Marek Piechota, Jarosław Ławski, Anna Janicka, Elżbieta Hurnikowa, Anna Szawerna‑Dyrszka, Zbigniew Kadłubek, Aleksandra Kunce, Magdalena Piekara, Tadeusz Sławek. All the stories share the com‑mon micrological inspiration, which does not preclude the separate, the spe‑cific and the personal. Finally, the authors of the texts contained in the part presented as the metaphorical Green lining (Lucyna Nawarecka, Magdalena Kokoszka, Zdzisława Mokranowska, Iwona Gralewicz‑Wolny, Andrzej Kotliński, Zdzisław Marcinów, Beata Mytych‑Forajter) pay special attention to the “microcosm” of the human and nature, finding their way in the tone and atmosphere specific for Professor Nawarecki — both as a micrologist and the originator of “zoophilology”.

Following the Author of Mały Mickiewicz, the “minimal maximalist” (as Marek Bieńczyk has aptly called him in his dedication), individual authors of Balaghan are bravely striving for ad minimum, discovering the “excess” of the universe.

Balaghan Micromondes et nanohistoires

Résumé

Le livre a été conçu comme un ouvrage dédié au professeur Aleksander Nawarecki, créateur de la micrologie littéraire, historien et théoricien de la littérature, auteur renommé des publications concernant la Silésie. Les textes, réunis dans le volume présenté, prennent naissance dans les fasci‑nations qui lui sont proches : il s’agit des quêtes de particularités littéraires ; d’une aventure consistant à étudier les détails et analyser l’art du micro‑procédé ; des tentatives de valoriser tout ce qui est marginalisé, omis ou négligé ; enfin, des découvertes du charme résidant dans des objets menus. Ils situent aussi la philologie dans un contexte plus vaste : celui lié à la théologie, à la philosophie, à la musique, à la peinture, à l’anthropologie, à la botanique ou encore à la zoologie, etc. Ces textes, rédigés par les amis du professeur, ses collègues, ses étudiants, ses admirateurs et ses « envieux », gardent — grâce à cela — une diversité précieuse et adoptent des formes différentes : de la poésie jusqu’à la prose littéraire ; des vastes études mi‑nutieuses, des travaux documentaires attentifs ou des exemples brillants de l’art de l’interprétation jusqu’aux microlectures et essais érudits, parfois affabulés.

La multiplicité de formes, de thèmes, de contextes, d’inspirations et de façons de lire correspond à la plurivocité du terme « balaghan » situé dans le titre du livre. Chez les Iakoutes, à qui ce terme a été emprunté, il signifie avant tout « la maison, ou plus précisément, une chaumière solide en forme d’une pyramide coupée, dont les murs sont construits à l’aide des troncs d’arbre mis à pic et penchés vers le centre » (M. Książek : Jakuck. Słownik miejsca / Iakoutsk. Dictionnaire du lieu). Il arrive aussi que le « balaghan » soit une cabane de chasse (dans la langue toungouse) et une petite tente (chez les Tchouktches), ainsi qu’un théâtre ambulant (au XVIIIe siècle en Russie). Les Cosaques et les Russes, ayant adopté ce mot, ajoutent à une longue liste de significations encore celle relative à la « pagaille », que l’on peut d’ailleurs entendre dans le mot polonais « bałagan » (« pagaille »). Sur ce sens ainsi que sur d’autres sens du mot « balaghan », les rédacteurs du

484 Résumé

volume écrivent dans l’introduction au livre. Ils dénotent également le caractère créatif d’un excès « balaghanien » : d’une part, la multitude pro‑ductrice de langues, d’autre part, le caractère nomade de ceux pour qui la lettre devient maison. Le « balaghan » éponyme est créé autant dans l’esprit d’une aventure ouverte à tout ce qui est imprévu que dans la Parole évan‑gélique qui, conformément à la langue grecque, dresse — au sens propre du mot – parmi nous une tente.

Le volume a une boucle littéraire : il débute par un poème de Justyna Bargielska – elle a écrit ce poème tout en pensant à l’auteur de Mały Mic‑kiewicz (Le Petit Mickiewicz), et se termine par la prose de Marek Bieńczyk accompagnée d’une dédicace émouvante. La première partie du livre renoue par son titre avec la publication Poetyckie dialogi z kontekstem (Dialo‑gues poétiques avec le contexte) du professeur Ireneusz Opacki qui formait la mentalité des spécialistes de la langue polonaise, y compris le destinataire du volume en question ; elle dénote cependant la perspective adoptée par les auteurs du « balaghan » qui sont aussi fortement inspirés par une idée « micrologique ». En l’occurrence, il y a des (nano)dialogues. Les articles, constituant le premier chapitre et organisés dans l’ordre chronologique selon les problèmes abordés, englobent – tout comme dans d’autres parties du livre – un large éventail de thèmes puisés dans la poésie : du Siècle des Lumières jusqu’à l’époque contemporaine. Leurs auteurs (Janusz Ryba, Magdalena Bąk, Maciej Szargot, Elżbieta Grodzka ‑Łopuszyńska, Wioletta Bojda, Marian Kisiel, Maciej Tramer, Mariusz Jochemczyk, Romuald Cudak, Kalina Jaglarz, Jan Piotrowiak, Grzegorz Olszański, Miłosz Piotrowiak) s’adonnent ici à une « microlecture » consciencieuse, c’est ‑à ‑dire à l’étude des traces qui disparaissent, des « diverticules », des figures simples et des motifs menus, de ce qui brouille et distingue, ou bien de ce qui semble être omis ou négligé à tort. Le deuxième chapitre du livre, ayant le titre méta‑phorique Zakładka teologiczna (Signet théologique), contient deux articles : de Ryszard Koziołek et Piotr Bogalecki. Il a été conçu comme une « petite » méditation sur la réalité post ‑séculaire, mais aussi comme un hommage particulier rendu à la littérature qui ranime et maintient l’imagination reli‑gieuse contemporaine. La troisième partie du livre, intitulée Mikrohistorie… (Microhistoires…), se compose des textes rédigés par Iwona Słomak, Marek Piechota, Jarosław Ławski, Anna Janicka, Elżbieta Hurnikowa, Anna Szawerna ‑Dyrszka, Zbigniew Kadłubek, Aleksandra Kunce, Magdalena Piekara, Tadeusz Sławek. L’inspiration micrologique, commune à toutes les histoires, n’exclut pas tout ce qui est isolé, particulier et individuel. Enfin, les auteurs dont les textes sont regroupés dans la partie présentée comme Zielona lamówka (Bordure verte) et conçue ici d’une façon métaphorique (Lucyna Nawarecka, Magdalena Kokoszka, Zdzisława Mokranowska, Iwona Gralewicz ‑Wolny, Andrzej Kotliński, Zdzisław Marcinów, Beata Mytych ‑Forajter) regardent avec attention le « microcosmos » de l’homme et de la nature tout en se retrouvant dans les thèmes qui sont proches au professeur Nawarecki, autant micrologue que fondateur de la « zoophilo‑ logie ».

485Résumé

En suivant l’auteur de Mały Mickiewicz (Le Petit Mickiewicz), maxima‑liste de la minimalité (comme Marek Bieńczyk écrira pertinemment dans la dédicace à sa prose), des créateurs particuliers du « balaghan » tendent par conséquent avec audace ad minimum et découvrent l’ « excès » du monde.

RedakcjaKatarzyna WięckowskaProjekt szaty graficznej

Zenon DyrszkaRedakcja technicznaBarbara Arenhövel

KorektaMarzena Marczyk

ŁamanieBogusław Chruściński

Copyright © 2015 byWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISSN 0208 ‑6336ISBN 978 ‑83 ‑8012 ‑637 ‑4

(wersja drukowana)ISBN 978 ‑83 ‑8012 ‑638 ‑1

(wersja elektroniczna)

WydawcaWydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego

ul. Bankowa 12B, 40 ‑007 Katowicewww.wydawnictwo.us.edu.ple ‑mail: wydawus@us.edu.pl

Wydanie I. Ark. druk. 30,5. Ark. wyd. 34,0. Papier Alto 80 g, vol. 1,5 Cena 50 zł (+ VAT)

Druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek Spółka Jawna ul. Brzeska 4, 87‑800 Włocławek

ISSN 0208-6336ISBN 978-83-8012-638-1

Cena 50,00 zł(+ VAT)

Więcej o książce