Özgürlük sosyolojisi - abdullah Öcalan

8/9/2019 zgrlk Sosyolojisi - Abdullah calan

1/348

AABBDDUULLLLAAHHCCAALLAANN

ZZZGGGRRRLLLKKKSSSOOOSSSYYYOOOLLLOOOJJJSSS

ABDULLAH CALAN

SOSYAL BLMLER AKADEMS YAYINLARI


2/348

ZGRLK SOSYOLOJS

8

nc Kitap

ZGRLK SOSYOLOJS ZERNE DENEME

NDEKLER

1.NSZ2.GR3.BAZI YNTEM SORUNLARI4.ZGRLK SORUNU5.TOPLUMSAL AKLIN GC6.TOPLUMSAL PROBLEMN ORTAYA IKIIA-TARHSEL-TOPLUM SORUNUNUN TANIMLANMASIB-TOPLUMSAL SORUNLAR

1. ktidar ve Devlet Sorunu2. Toplumun Ahlak ve Politika Sorunu3. Toplumun Zihniyet Sorunlar4. Toplumun Ekonomik Sorunlar5. Toplumun Endstriyalizm Sorunu6. Toplumun Ekolojik Sorunu7. Toplumsal Cinsiyetilik, Aile, Kadn ve Nfus sorunu8. Toplumun Kentleme Sorunu9. Toplumun Snf ve Brokrasi Sorunu10. Toplumun Eitim ve Salk Sorunu11. Toplumun Militarizm Sorunu12. Toplumun Bar ve Demokrasi Sorunu7- DEMOKRATK UYGARLIK SSTEMN DNMEK

A- Demokratik Uygarln TanmB- Demokratik Uygarla Yntemsel YaklamC- Demokratik Uygarln Tarih TaslaD- Demokratik Uygarln Unsurlara- Klanlar

b- Aile

c- Kabile ve Airetler

d- Kavim ve Uluslar


3/348

ABDULLAH CALAN

9

e- Ky ve Kent Unsurlarf- Zihniyet ve Ekonomik Unsurlarg- Demokratik Siyaset ve z Savunma Unsurlar

8- KAPTALST MODERNTEYE KARIDEMOKRATK MODERNTE

A- Kapitalizm ve Modernite AyrmB- Modernitenin Endstriyalizm Boyutu ve Demokratik ModerniteC- Ulus-Devlet ve Demokratik KonfederalizmD- Yahudi deolojisi, Kapitalizm ve ModerniteE- Demokratik Modernitenin Boyutlara- Ahlaki ve Politik Toplum Boyutu (Demokratik Toplum)b- Ekolojik ve Endstriyel Toplum Boyutuc- Demokratik Konfederalist Toplum Boyutu9- DEMOKRATK MODERNTENNYENDEN NA SORUNLARI

A-Uygarlk, Modernite ve Kriz SorunuB-Sistem Kart Glerin Durumua-Reel Sosyalizmin Mirasb-Anarizmi Yeniden Deerlendirmekc-Feminizm: En Eski Smrgenin Bakaldrsd-Ekoloji: evrenin Bakaldrse-Kltrel Hareketler: Gelenein Ulus-Devletten ntikam1-Etnisite ve Demokratik Ulus Hareketleri

2-Dinsel Gelenein Canlan3-Kentsel, Yerel ve Blgesel zerklik Hareketleri

10- DEMOKRATK MODERNTENNYENDEN NA GREVLER

A-Entelektel GrevlerB-Ahlaki GrevlerC-Politik Grevler

11- SONU


4/348

ZGRLK SOSYOLOJS

10

zgrlk Sosyolojisi inKavramlar Szl


5/348

ABDULLAH CALAN

11

ZGRLK SOSYOLOJS ZERNE DENEME

1- NSZ

Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin (AHM) hakkmda ald yeniden yarg-lama srecine ilikin olarak hazrlamaya altm ana savunmamn bu nc b-yk blm, ilk iki blmn devam olup tamamlayc nitelikte olacaktr. lk iki b-lm genel olarak iktidar ve kapitalist moderniteye aklk getirmeyi amalamaktadr.ktidar kavramn, insan abas zerine kurulu, znde artk-rn ve deer olanakla-rn szdrmak amacyla ina edilen zor aygtlar olaraktanmlamaktadr. ok eitlive kapsaml olarak ina edilen iktidar aygtlar, son tahlilde insan emei zerine kuru-

lu bask dzenekleridir. Kapitalist sistem olarak kavramlatrlan modernite dnemiise, bu dzlemlerin en gelimi biimleriyle toplumu kar karya brakmtr. Kre-selleme ad da verilen gnmz koullarndaki kapitalist sistem, gelitirmek istedi-imiz modelimiz iinde genel dnya iktidar veya demokrasi sisteminin zgn biraamasn tekil etmektedir.

Denilebilir ki, sadece vatandaolarak bireylere bavuru hakk tanyan AHMninbir ulus-st savunma makam olarak kurumsal niteliiyle Abdullah calan adl kii-nin sunduu bu tr bir savunma arasnda ne tr iliki olabilir? liki vardr, hem dearpc olarak vardr. Daha da nemlisi, Avrupa merkezciliini esas alan uygarlk sis-

temi zmlenmeden, Avrupann yumuak g diye tabir edilen ideoloji, siyaset ve


6/348

ZGRLK SOSYOLOJS

12

hukuk sistemi zmlenemez; bu yumuak g ancak bu Avrupa merkezli uygarlksistemi zmlenirse daha yetkin yorumlanabilecektir. Ayn zamanda Avrupa uygar-lk sisteminin dnyann tm zamanlarndan daha yetkin olarak bir dnya uygarlksistemi haline geldii srekli gz nnde bulundurulmak durumundadr. Bu uygar-lk, en nemli boyutlarndan biri olarak, bireysel vatandal gerekletirme zellii-ne de sahiptir. Birey, bireycilik ve vatandalk tarihin hibir dneminde bu denli top-lum iinde anlam bulmamtr. Toplumun birey, bireyin simgesel toplum iindeazami llerde eritildii bir a (kapitalist modernite) gerekliiile kar karyayz.

Dolaysyla bu a gerekliinden kurtulmann ok zor (imknsz deil) olduubir srecin TC vatanda (Trkiye Cumhuriyeti yesi) olarak ina edilen kimliimkonusunda iine dtm byk kukuculuumun, esas olarak beni tarihin en aryarglama ve cezalandrma sistemiyle kar karya getirdii inkr edilemez bir ger-

ekliktir. TCnin, AHSni (Avrupa nsan Haklar Szlemesi) imzalam bir lkeolarak, AHMnin hakkmda ald yeniden yarglamay kabul etmemesi ve AvrupaKonseyinin de buna uyarak, dosyam yeniden AHMne iade etmesi tam bir hukukihlali ve skandal olmutur. ade srecinde kk lkelerden ou ABD basksyla butavra girdiklerini bizzat itiraf etmilerdi. Yumuak g tezleriyle aka elien bir ih-lal sz konusuydu. Dolaysyla tam on yldr yarglanamaz kii konumuna drl-m bulunmaktaym. Tek kiilik bir hcre cezaevi olan Bursa-mral Cezaevinde(Marmara Denizinde geleneksel olarak ar ve nl tutuklularn lme terk edildiibir ada cezaevi) halenbu adil yarglanamayan kii konumunu srdrmekteyim.

ahsen Avrupaya adm atmamla balayan ve mralya kadar yaanan tm sre-cin ABD-AB ibirliiyle gerekletirildiinden hi kukuya dmedim. TCne biilenroln ise gardiyanlk olduundan kukuya dmedim. plak gereklik bu iken, ne-den bu kadar dolambal yollar denenir? Belki bu yargm ar bulanlar olabilir. Ya l-nzca 2 ubat 1999 gn tm Avrupa havaalanlarnn benim iinde olduum uaniniine NATOnun zel emriyle kapatldn belirtirsem (Dnemin gazetelerine ha-ber konusu olmutur), herhalde yeterince ikna edici olabilir. Zaten Kenyaya karl-mn ve orada mutat denetim altnda (Benden kaynakl tm mektup ve kasetlere ha-vaalannda el konuldu) tutulup Trkiyeye iade edilmemin ABD Bakan BillClintonn temsilcisi General Galtieri tarafndan resmen ifade edilmesi de yeterinceaklaycdr. Yunanistan makamlarnn (Bata Dileri, Milli stihbarat ve Bykel-iliin bir nolu grevlileri, zel grevli Binba Kalenderidis, bizzat BabakanSimitis) akl almaz ihanetlerine ise deinme gereini duymayacam. Bunlar ak hu-suslardr.

Madem bireysel hukuk balamnda Avrupa hukukundan yararlanmam bir haktr;o zaman neden tm bu gizli, karanlk ve hileli yollara bavuruldu? in iinde ne trpazarlklar vard? Kimler neler karlnda pazarlk sahnesine konuldu? Avrupa ve

ABDnin iktidar tarihlerinde korkun smrge savalarndan cad yakmalarna, mez-


7/348

ABDULLAH CALAN

13

hep savalarndan ulus savalarna, snf atmalarndan ideolojik mcadele srele-rine kadar yaanan tarihin en kanl tablolar iinde benim deneyimim belki de okya-nusta bir damla saylr. Ama yine de nemlidir ve aklanmay gerektirir.

ncelikle bireyi toplumsal kimliinden soyutlayan anlay reddettiimi belirtme-liyim. Israrla dayatlan bireysel bavuru hakk, asla sylendii anlama sahip deil-dir. nk toplum kimliinden soyutlanm birey tasavvuru, ok bilimci geinenAvrupa merkezli resmi epistemolojinin bir safsatasdr. Kald ki, benim dnyann entrajik halk konumundaki Krtler adna yarglandm sar sultanlar bile duymutur,bilir.

ok ksa dile getirdiim bu gerekeler bile davamn kapsam konusunda yeterin-ce fikir vermektedir. Kim vurduya getirilemeyeceim aktr. Merkezi uygarlk sis-teminin (ABD ve ABnin hegemonik iktidar nderliinde) gc ne olursa olsun, da-

vamn, tutuklanma ve yarglanmamn altnda reddedilemez biimde sistemin tmglerinin faal bir rol oynad inkr edilemez bir gerekliktir. Kald ki, bu srete bubyk oyuna kar halkm bir btn olarak srekli ayaa kalkt. Protesto etti, yzlerceehit verdi, binlercesi tutukland. Halkm davamn kendi tarihsel trajedisiyle banok iyi kavrad ve kurtuluunun bu trajediyi bozmaktan getiini bilerek sahiplendi.Bunu aklamann erefli grevi ise bana kald.

Ak ki, en azndan be bin yllk merkezi uygarlk sisteminin tarih boyunca belkide en byk zulm ve smrsne maruz kalan halk gerekliimize biim veren top-lumsal kimliimi tm ynleriyle akla kavuturmadan, davam konusunu aydnlat-mam sz konusu edilemez. Savunmam bu kapsamda ele almamn vazgeilmez kri-terleri bu gerekliklerde gizlidir. ok ska tekrarladm bir deyiimi tekrarlamakdurumundaym: yle anlar olur ki, tarih bir kiilikte, kiilik bir tarihte gizlidir. okacl da gese, bu kiilik onurunu ksmen paylatm inkra gelmez. Benim farkmuradadr ki, ben bu trajik tarihin bir kader kurban olmann tesinde rol oynamakistediim iin de, bu dolaplarn bama evrildiini ok iyi biliyorum. Onun iindirki, bu davamn slogann zgrlk Kazanacaktr biiminde belirledim.

Trajedi oyunlarnda hep tekrarlanan kaderi zgrlk lehine bozmak, her acy kat-

lanlr klmaya yeterlidir. Davam ve dava arkadalarmla birlikte bu sefer ad gerek-liin ta kendisi olan bir oyunu oynamada kaderin payna den yenilgidir.Savunmamn bu blmne zgrlk Sosyolojisi adn vermem bu nedenlerle an-

lalrdr. Her zgrlk adm ancak bir deneme olabilir. Dolaysyla zgrlkSos-yolojisi zerine Denemeyerinde bir adlandrmadr.

phesiz merkezi hegemonik Avrupa uygarl madalyonun bir yann temsileder. Bu uygarlk daha ok artk-deer zerine kurulu iktidar aygtlarn ifade eder.Dier yan ise, uygarln demokratik yzdr. Bu savunmaya temel tekil eden fikir-ler, demokratik uygarln mirasn esas almaktadr. Sokratesten davama kadar say-

sz fikir ve ahlak mcadelecisinin, halk ve komn savasnn mirasna byk bir


8/348

ZGRLK SOSYOLOJS

14

tutkuyla balym. Yapabileceim, bu mirasa deryada katre misali kk bir katk su-nabilmektir. Kaynamn ana blmn bu insanlk abideleri tekil eder. Fakat onla-rn da temelinde rol oynayan be bin yllk Dou gelenekli bilgelik ve demokratik du-rular esas tarihsel zemindir. Bu zemin dnlmeden evrensel insanlk tarihi yazla-mayaca gibi, gnmzn anlaml bir deerlendirilmesi de yaplamaz.

Savunmamn anafikri, tarihsel-toplumsal yryn demokratik uygarlk siste-minde daha zgrce yol kat etmesi, doru temellerden kaynaklanan hayatn bireyler-ce daha iyi ve gzel yaanmasdr.

Yazm teknii konusunda da baz hususlar belirtmem aydnlatc ve balatcolacaktr. Hcre koullarnda ancak elde bir tek kitap, dergi ve gazete bulundurma iz-ni sz konusudur. Not almam ve alnt yapmam mmkn olmad. Her nemli grd-m hususu hafzama kaydetmem ve kiiliime zmsetmem temel yntemim oldu.

Her yasaa klece katlanmadm. Bu yasaklara verdiim karlk, evrenin bilgi deposuolan hafzam giderek netletirmek ve belirleyici nemi olan fikirleri baat klmakt.Fakat bu yntemin en byk zaaf unutmakla mall olmasdr. Notsuzluk bu a-

dan engelleyici rol oynad. Bu blm yazmaya hazrlanrken kalem yasa da geldi.Ancak hcre cezasnn onuncu gnnde bu yasak kalknca hemen yazmaya giritim.nk giderek gecikiyor, szm yerine getiremiyordum. Kalem yasana verdiimyant, ana taslak zerinde daha da younlamam oldu.

Savunmamn bundan sonraki iki blm, ana fikirlerimin bir nevi somut alan uy-gulamas olarak, Ortadou Kltrn Demokratikletirmek ve Krdistanda De-

mokratik Medeniyet zm olarak tasarlanmaktadr. Belli bir n hazrl olan herentelektelin baarabilecei bu blmleri yazya dkebilmem herhalde daha da uzunbir zaman alacaktr. Ama kaynayan Ortadou ve onun kalbi haline gelen Krdis-tanda tarihsel-toplumu zmlemenin nda gnceli tartmak hayli heyecan vericive sorumlu klcdr. Adeta gemi-imdiki-gelecek olann yeni bir Gordion Krd-m oluturduu bu an anti-skender vurula (skender gibi vuran, ama fiziki yanaz ve ancak gerekli olduunda kullanan; anlamn ise belirleyici yan tekil ettii g)zmek, grevlerin en kutsal ve bata geleni olmaktadr.


9/348

ABDULLAH CALAN

15

2- GR

Kapitalist dnya sisteminin bilgi yaps, en az iktidar ve retim-birikim aygtlar

kadar kriz yaamaktadr. Bilgi yaplarnn doas gerei zgr tartmaya daha yatknolmalar, bilimsel krizin boyutlar zerinde geni yorumlama imknlar sunmaktadr.Bilginin toplum ve iktidar yaplarndaki rol hibir dnemle kyaslanmayacak boyut-larda anlam bulabilmektedir. Toplumsal yaamn bilgi-biliim aygtlar tarihi bir dev-rimi yaamaktadr. Buhran olarak devrimsel sreler znde hakikat rejimlerini ara-ma roln de oynarlar. Hegemonya sadece birikim, retim ve iktidar alanlarnda ko-numlanmaz; bilme alannda da iddetli hegemonik mcadelelere tank olunur. Bilmealannda meruiyet salamam hibir retim-birikim-iktidar yaplanmas varlnuzun sre kalc klamaz.

Yakn dneme kadar hkmranln srdren pozitif bilimlerin hi de lanse edil-dikleri gibi anti-metafizik ve anti-din perspektifli olmadklar, en azndan metafizikve din kavramlar kadar dinsel ve metafizik bir boyut tadklar aa kmakta vetartlmaktadr. Klasik Yunan toplumuna ve Aydnlanma dnemi Avrupasna maledilen doa bilimlerinin zaferi, bizzat doa bilimlerinin barnda en nemli darbeleriyemektedir. Srekli ilerletici-dorucu anlay bu pozitif bilimlerin en zayf yannoluturmaktadr. nk evrenin byle bir yaps ve amac tespit edilememektedir.Gerek atom-alt dnya, gerek kozmolojik evren, gzleyen-gzlenen ikileminden kur-tulamamaktadr. Zira insan bilinci de bu srecin kapsamndadr. Kapsam st role na-sl brnecei kestirilememektedir. Snrsz farkllama potansiyelinin kendisi yeniyorumlara ihtiya gstermektedir.

Avrupa merkezli bir bilgi yaps olan sosyoloji, aslnda pozitif bilim heveslileri-nin fizik, kimya ve biyolojide olduu gibi, toplumu da benzer bir olgu sayp, aynyaklamlarla izah etme iddiasndan teye gitmemektedir. ok farkl bir doaya sahipolan insan toplumunun nesnelletirilmeye cesaret edilmesi, sanldnn aksine aydn-lanmaya deil, daha s bir putlamaya yol amaktan kurtulamamtr. Ulus-devletlerine bilgi yaplar sunmak iin ie koturulan Alman ideologlarnn felsefe

almlarnn, ngiliz ideologlarnn ekonomi- politik bilimiyle Fransz filozoflarnnsosyolojilerinin birer iktidar ve sermaye birikim aygtlarn merulatrma aralar ol-duunu, gnmz bilim tartmalar yeterince akla kavuturmaktadr. Son tahlildeAlman felsefesi, ngiliz ekonomi-politii ve Fransz sosyolojisi, ykselen ulus-devletmilliyetiliine zemin oluturmaktan kurtulamamlardr. Bir btn olarak Avrupamerkezli bu sosyolojilerin, Avrupa merkezli kapitalist dnya sisteminin bilgi yaplarolduklarn rahatlkla syleyebiliriz.

Fakat bunlar sylemek sorunu zmyor. Kart gr olarak ortaya kanMarks-Engels sosyalizminin veya sosyolojisinin de toplumun en kaba (vulger) bir yo-

rumu olduu yeterince aa kavumu bulunmaktadr. Tm kartlk iddialarna


10/348

ZGRLK SOSYOLOJS

16

ramen, bunlarn kapitalizmin resmi ideolojisi olan liberalizmden daha fazla kapita-lizme hizmet etmekten kurtulamadklarn, reel sosyalizm, sosyal demokrasi ve ulusalkurtulu akm, hareket ve devlet sistemlerinden yeterince anlayabilmekteyiz. oksoylu mcadele geleneklerine ramen, hem de ezilen snf ve uluslar adna bu durumadlmesi, bilgi yaplanmalaryla yakndan balantldr. Dayanlan bilgi yaplanma-lar olumlu ve olumsuz yanlaryla bir btn olarak arzu edilenin hilafna sonularretmilerdir. Temel paradigma ve yaplanmalarnda ciddi bir kusur ve yanllklarzinciri olmasayd, bu sonular kolay ortaya kmazd.

Dier bir kart akm olarak kendini dayatan ar grecilik kuramlar da, kapita-list dnya sistemininbilgi yaplar olmaktan kurtulmalar urada kalsn, belki de arbireyselliklerinden tr kapitalizminbireyciliine en fazla hizmet etme mazhariye-tine eritiklerini syleyebilirler. Anarist yaklamlar da buna dahildir. Kapitalizmi

eletirmek, kapitalizme ok kar olduunu sylemletirmek, ska grld gibiona hizmetin etkin bir yolu olmaktadr. Bunda da temelde paradigmatik bak, bilgiyaplarndaki yetersizlikler ve yanllklar rol oynamaktadr.

Fizik bilimleri ne sylendii kadar salt fiziki doayla (buna kimya ve biyoloji dedahildir) balantldr, ne de beeri bilimler denen edebiyat, tarih, felsefe, ekonomi-politik ve sosyoloji salt toplum doasyla ilgilidir. ki bilimin kesime noktas olaraksosyal bilim kavramn geni anlamyla olumlu karlamak mmkndr. nk herbilim sosyal olmak durumundadr.

Sosyal bilim tanmnda anlamakla sorun halledilmiyor. Daha nemli olan, neyin

temel model olarak alnaca, dier bir deyile toplum zmlemesinde hangi biriminesas alnacadr. Temel birim tmyle toplumsal doadr demek, sosyal bilim iinfazla anlam ifade etmez. Saysz toplumsal iliki iinde belirleyici nemi olanlarsemek, anlaml teorik bir yaklam iin ilk yaplmas gereken tercihtir. Seilecektoplumsal birim geneli izah ettii oranda anlaml bulunacaktr. Toplumsal alana ili-kin eitli modeller gelitirildii bilinmektedir.

Bilinen ve en ok kullanlan birim olarak genelde devleti, zelde ulus-devleti esasalan yaklamlar daha ok burjuva orta snf perspektifidir. Tarih ve toplum devletle-rin ina, ykl ve blnme sorunlar etrafnda incelenir. Tarihsel-toplum gerekli-inde en s yaklam modellerinden biri olan bu eilim, devletlerin resmi eitim an-lay olmaktan teye rol oynamaz. Devleti merulatrma ideolojisi roln oynamakesas amacdr. Aydnlatc olmaktan ziyade, karmak tarih ve toplum sorunlarn per-delemeye hizmet eder. En itibarsz sosyolojik yaklam durumundadr.

Snf ve ekonomiyi temel birim olarak seen Marksist yaklam, devlet biriminekar kendisini alternatif model olarak formle etmek istedi. i snf ve kapitalistekonominin temel toplumsal inceleme modeli olarak seilmesi, tarih ve toplumu eko-nomik ve snfsal yaps ve nemi asndan izah etmeye katkda bulunsa da, ok

nemli kusurlar beraberinde tamtr. Bu yaklamn devlet ve dier styap kurum-


11/348

ABDULLAH CALAN

17

larn altyapnn rn saymas ve basit yansmalar olarak deerlendirmesi, ekono-mizm denilen indirgemecilie kaymasna yol at. Ekonomik indirgemecilik de tpkdevlet indirgemecilii gibi ok karmak ilikiler btnlne sahip tarihsel-toplum

gerekliini perdeleme kusurundan kurtulamad.zellikle iktidar ve devlet analizininyetersizlii, adna hareket ettiini iddia ettii ezilen emeki snf ve halklarn yeterin-ce ideolojik ve politik donanma erimemesine yol at. Dar ekonomik mcadeleylefrsat devlet komploculuu biimindeki iktidar ve devleti ykma ve ina etme anla-y, kapitalizme en az has ideolojisi olan liberalizm kadar hizmet etti. in ve Rusgerei bu hususu ok iyi aydnlatmaktadr.

Tarih ve toplumu sadece iktidar gc, erki olarak yorumlamak isteyen anlaylarada ounlukla rastlanr. Fakat bu yaklamlar da devlet modeli seimi kadar kusurlu-dur. Her ne kadar iktidar daha kapsaml bir inceleme birimi ise de, kendi bana top-

lumsal doay aklamaktan yoksundur. Toplumsal iktidar ok nemli bir incelemekonusu olmakla izah edici yanlara sahiptir. Fakat iktidar indirgemecilii de her trlindirgemeci anlayta gzlemlenen kusurlara sahiptir.

Toplumu kuraldan yoksun, sonsuz tekilci ilikisel gelimeler halinde incelemekde ska karmza kan bir yaklam trdr. Neredeyse tasvirci edebi yaklammodeli olarak da niteleyebileceimiz bu ar greci yaklamlar, ancak toplumsalormanlar iinde kaybolmaya gtrr. Tersi gibi grnen, ama zde ayn rol oynayanar evrenselci yaklam modelleri ise, toplumu fizik yalnl iinde birka kanunlatarif etmeye alrlar. Toplumun zengin eitlilii karsnda en ok krlemeye hiz-met eden yaklam bu olsa gerekir. Pozitivist toplum anlay hem ar grecilii,hem de ar evrenselcilii barnda tayan en kaba model olarak anlmaya deerdir.

Liberalizm, burjuva orta snfn resmi ideolojisi olarak, tm bu modellerden ek-lektik bir seim biiminde kendini sunar. Bylelikle grnte her modelin doruyanlarna sahip km gibi kendini sistemletirir. znde tm modellerin en kusurluyanlarn baz dorularla kartrarak, eklektizmin en tehlikeli bir biimini srekli in-celeme modeli olarak topluma sunar. Resmi anlay olarak toplumun kolektif hafza-sn smrgeletirip igal eder. deolojik hegemonyasn kesinletirir.

lk byk savunmam olan Smer Rahip Devletinden Demokratik Uygarl-a adl almam fazla model almas yapmadan, hatta bunun farknda bile olma-dan sunmak durumunda kaldm. ok aceleyle fazla inceleme imkn bulmadan hazr-lamtm. Bir model gelitirme iddiasnda da deildim. Toplumsal gereklie ilikinirticalen sahip olduum bir tarz dile dkmtm. Daha sonralar Murray Bookchin,Immanuel Wallerstein, Fernand Braudel bata olmak zere, baz nemli sosyologlarnyaklam modellerini inceleme frsatm dodu. Ayrca Nietzsche, Michel Foucault vedier baz filozoflar da zce kavryordum. Bunlarn iinde en nemlisi, Dnya Sis-temi adl birok dnrden derlemesini sunan Andre Gunder Frankt. Adn bile

bilmediim bu dnrn derlemesini, savunmamn en iddial savunucusu olarak de-


12/348

ZGRLK SOSYOLOJS

18

erlendirmekte gecikmedim. Birok dnrn son dnemde baz incelemelerindebenzer yaklamlar sunmalar, kendi model almam zerinde younlamaya itti.

Gerek I. Wallersteinn kapitalist dnya-sistem analizi, gerek Fernand Braudelinbtnlk tarihsel sre analizleri zaten savunmamn znde nemli ipularn ta-maktayd. Reel sosyalizmin yenilgisini uzun sredir benzer yaklamla izah etmeabama da katk sunuyorlard. Ayrca Nietzsche ve Michel Foucaultnun moderniteve iktidar yorumlamalarn kavramakta glk ekmediim gibi, temel eilimlerimehayli yakn buluyordum. Adn anmadan geemeyeceim Gordon Childen Mezopo-tamyadaki arkeolojik almalara dayal Tarihte Neler Oldu adl eseri de ufukacyd. Daha ok sayda filozofik almay adeta birer rapor niteliinde ele alp in-celeyerek, kendi model birimim iddiasn gtmeden, bir seim yapmak durumundakaldm. Bu byk savunmamn daha da gelitirilmi analiz yntemini adeta bir mo-

delmi gibi sunmam yanl anlalmamaldr. Tm sorunum btnlkl, belirleyici birtarihsel-toplumsal analiz birimine tercih yapmakt. Mevcut tm modeller, ksaca bah-settiim gibi birok doru yanlar tasa da, gze alnamayacak kusurlar ve yanllk-lara da sahiptir. Hepsinde ortak eksiklikler tespit ediyordum.

En ok yaklatm model olan Andre Gunder Frankn Dnya Sistemi bilebana ok ciddi bir kusuru barndryor gibi geldi. Dnya sistemini dayandrdmzSmer toplumunun ilk sermaye birikimini salayan toplum olduuakt. Smer top-lumundan gnmze ana nehir uygarl olarak kmltif bir birikim yaklamn dason derece doru buluyorum. Birikimin hegemonya-rekabet, merkez-evre ve alal-

ma-ykselme biiminde bir tarihsel sreklilie sahip olduuna da katlyordum. Biri-kimin gerekletii l sacaya olarak ekonomik, politik ve ideolojik-ahlaki boyut-lar anlalr hususlard. retim tarzndan ziyade birikim tarzlarnn nemi,hegemonik geilerin retim tarz geilerinden daha nemli sonular dourmas dabu meyandadr. Frankn, I. Wallersteinn Avrupa merkezli ka pitalist dnya-sistemanalizinin kapitalizmi dnya apnda gerekleen tek sistem olarak sunmasn ele-tirmesi yerindeydi. Avrupa uygarlnn istisnailii ok abartl bir yaklamd. Ken-disi belki de u bir uygarlk olarak marjinal bile saylabilirdi. Yine sosyalizm, kapita-lizm, klecilik ve feodalizm gibi temel toplum-biim kavramlarnn ideolojik gerek-ler olarak deerlendirilmesi de doruya daha yakn yaklamd. Bu kavramlarn top-lumsal gereklii izahtan ok perdelemeye hizmet ettii de yabana atlmamas gere-ken bir dnce olup, zerinde durulmaya deerdi. Farkllk iinde birlik aray -zme katk sunabilirdi, ama yetersizdi. Yine tarihsel-toplum zmlemesine dahazengin bir katk sunduu akt. Daha iyi ve gzel bir toplumsal yaam iin yanlmapayn da bir sistem analizi olarak deerlendirmek durumundaym. Fakat en temelkusuru, sanki alamayacak kapal bir embersel dng sunma riski tamasyd.Hegemonik iktidar sistemlerine bir kadermi gibi yaklalyordu. Daha dorusu, k

diyalektiksel olarak gsterilmiyordu.


13/348

ABDULLAH CALAN

19

Immanuel Wallersteinn kapitalist dnya-sistem analizinin, be yz yllk bir s-reyi esas almas yetersizdi. Tahlillerini be bin yllk sreye dayandrsayd, ok dahaverimli olaca akt. Birok dnrn dnya-sistem deerlendirmesinde bunun

ipularn grdk. Avantajl yan ise, I. Wallersteinn dnya-sistem-den kn ana-lizini daha gl yapabilmesidir. Yaklamlar katk sunucu nitelikteydi.Fernand Braudelin gerek kapitalizm tahlili, gerek btnlkl toplum anlayn

tarihsel sreler biiminde sunmas gerekten ufuk ac niteliktedir. zellikle kapi-talizmin pazar kartln belirlemesi ve iktidar tekelleriyle ekonomik tekellerin ben-zer birikim zelliklerinesahip olduklarn vurgulamas son derece nemlidir. En ho-landm bir cmlesi Vurgulu iktidarlar hep kapital salglar oldu. Yine, Para gibiiktidar da biriktirilir demesi, anlayan iin retici deeri yksek belirlemelerdir.Hem I. Wallersteinn hem de F. Braudelin sosyalist devrimlerin baarszln bir

boyutuyla kapitalist moderniteyi aamamalarna balamalar da belirleyici ve haylireticidir. Fakat her iki nl dnrn bizzat bahsettikleri ekonomizm indirgeme-cilii konusunda sorgulanmalar gereine ben de katlmaktaym.

Bir kez daha belirtmeliyim ki, benim sosyal bilim yaklamm, ok snrl da olsa bahsettiim bu nemli dnrlerden etkilense ve bahsetmediim ok sayda dierdnrlerden benzer etkileri tasa da, kendine zg boyutlar ihtiva etmektedir. BirHalk Savunmak adl ikinci byk savunmamda akladm hususlar daha da de-rinletirip sistematize ettiim kansndaym. Bu kanmn temelinde u husus yatmak-tadr: Bana gre mevcut epistemolojiler (bilgi yaplanmalar) iktidaraygtlarnn birparas olmaktan kurtulamamlardr. radeleri hilafna bu byledir. Karl Marks gibien bilimsel yaklam sahibi birisinin kapitalin iyzn en yetkin gren bir kii oldu-u kuku gtrmez. Ama bu ok nemli zellii, onu kapitalist moderniteden ko-partmaya yetmemitir. Marksn dayand bilgi yaplar ve yaam binlerce bala bumoderniteye balyd. Bunlar sulamak iin deil, gerekliini anlalr klmak iinbelirtiyorum. Lenin ve Mao iin de benzer sorunlar geerlidir. Dndkleri sistembirok nclyle (bata bilgi yaplar, modern yaam anlaylar) moderniteye (kapi-talist modernite) bamlyd. rnein endstriyalizm ve ulus-devlet gibi dev konular

sosyalist ierikle fethedeceklerini dnyorlard. Hlbuki biim ve ierik olarakmodernitenin bu temel kalplar sermaye birikimine odaklyd. Onu esas alan, ne ka-dar kart da olsa, kapitalizm dourmaktan kurtulamazd. Reel sosyalizm eletirile-rim tm bu hususlarda ok ak hale gelmiti. Fakat eletiri yetmez. Yerine ne koy-malydm? nem tayan soru buydu. Srekli younlatm soru da bu oldu.

Demokratik uygarlk seeneinin, grnte ok basit olmasna ramen, yeni biradlandrma uygun karlanana kadar bu ad altnda sistematik bir yaklam modeli ola-rak sunulmas bana ok gerekli ve zmleyici grnmektedir. Her eyden nce, buseenek merkezi dnya uygarlk sistemine alternatif bir sistem nermektedir. Demok-

ratik uygarlk sadece gnmz ve gelecek iin bir topya deildir; tarihsel-toplumun


14/348

ZGRLK SOSYOLOJS

20

daha somut yorumu iin de son derece gerekli ve aklayc grnmektedir. Sermayebirikimi ve yol at iktidar aygtlarnn olduu her mekn ve zaman koulunda birdirenme ve alternatifinin bulunmas, toplumsal doann bir gereidir. Toplumlar hi-bir yerde ve zamanda sermaye birikimleri ve iktidar aygtlarna kar direnmesiz vealternatifsiz davranmamlardr. ounlukla yenilmeleri, direnmelerin yokluunda vealternatifsizlikte deil, baka koullarda aranmaldr.

Sermaye ve iktidar birikimlerinin akl almaz yklerini ok iyi zmsemedike,demokratik uygarlk kavramn anlamlandrmakta glk ekeriz. Bu konuda bilgiyaplanmalar hep iki tr hata arasnda gidip gelmilerdir: Ya tamamen bilgi-iktidaryaplanmalar iinde erimilerdir, ya da sekter mezhepler halinde (bilim, siyasi see-nek ve ahlaki tutumlarn bamszca seemeden) gdk kalmaktan veya gdk bra-klmaktan kurtulamamlardr. Bunda phesiz zorun ve sermayenin batan karc

roln srekli gz nnde bulundurmak gerekir. Bu iki arpc bilgi yaplanma anla-yn mahkm etmeden, demokratik uygarlk seenei grnr klnamaz. Olmayaney demokratik uygarlk gereklii deil, onu grmekten aciz braktrlm bilgi-iktidar yaplanmalar ve sapkn mezhepiliktir. Tarihsel-toplum anlatmlarnn sadeceeksiklikleri ve yanllklaryla izah edilemeyecek olan bu gereklikler, ancak kklbir bilimsel geile, yani sosyal bilimlerde bir devrimle dntrlebilir.

Be bin yllk sermaye birikimi zerine kurulu iktidar ve devlet yaplanmalar,muazzam llerde ideolojik ve bilgiyaplar rgtlemeden rejimlerini srdremeye-ceklerini gnlk deneyimleriyle gayet iyi bilmekteydiler. Hegemonik iktidar aygtla-

rnn ayn zamanda zlerinin dier ikisi olan artk-rn, artk-deer ve merula-trma aralarn srekli biriktirdiklerini gzlemin temel unsuru olarak grmedike,sosyal bilimlerin anlaml hakikat rejimleri olamayacaklarn bilmek gerekir. Mitoloji,din, felsefe ve pozitif bilim yaplarnn sermaye ve iktidar birikim tarihiyle skca iie olup, kar birliklerini hep gzettikleri anlalmadka, sosyal bilimlerde devrimmmkn olamaz.

Demokratik uygarlk kavramndan karsanacak ikinci nemli husus, sosyal bi-limlerde devrime en geni zemini sunmasdr. unu temel iddia olarak (tez de diyebi-liriz) gzlemliyoruz: Tarihin tm barbarlar, kavim gleri, lmpenleri, kabileleri,komnleri, sapkn mezhepleri, cadlar, isizleri ve yoksullarnn anlaml hareket vesistemlerden srekli yoksun olduklarn, bunun kaderleri olduunu iddia etmek, akki sermaye ve iktidar birikim sahiplerinin karlar adna mitoloji, din, felsefe ve bi-lim yaplar retmektir; bilgi birikim aygtlar oluturmaktr. Tarihte sadece sermayeve iktidar egemenlii yoktur. Ayn zamanda bu egemenliklerle srekli kar birliiiinde olan bilgi dzenekleri (mitolojik, dinsel, felsefi ve bilimsel), egemenlikleri dei ie sz konusu olmutur. Bata Marksist sosyal bilimler olmak zere, nde gelenbirok muhalif sosyal bilim yaplarnn baarszlnn temelinde, sosyal bilim dev-

rimlerini tm sermaye ve iktidarbirikim tarihine dayal olarak ele almalar ve alterna-


15/348

ABDULLAH CALAN

21

tif bir uygarlk sistemiyle i ie gelitirememeleri yatmaktadr. phesiz bahsedilenbirok husus kapsaml eletirilere tabi tutulmu, fakat daha ileri gtrlp tm tarihikapsayan bir anlatm birimi erevesine oturtulamamtr. Dnya sistem anlayn

oluturamamlar, blk prk denemeler olmaktan kendilerini alkoyamamlardr.Demokratik uygarlk sisteminde nc nemli unsur, tarm devriminden itibarengelien kent ve endstri unsurlarnn, orta snflamaya dayal ve toplumda her zamankanser hcreleri rol oynayan ar sermaye, iktidar ve devlet birikimlerine frsat ta-nmadan gelitirme gcne sahip olmasdr.

Yani kent ve endstriye evet deniliyor. Fakat bnyelerindeki kanserleme hc-relerine hayr diyor. Gnmzn devleen kent-endstri-iktidar ve iletiim alarngzlemlediimizde ve ayrca evre, kadn, yoksulluk ve isizliin felaket boyutlarn-da sorun oluturduklarn bu gzlemlerle i ie yerletirdiimizde, toplumsal yap-lanmalardaki kanserleme tabirinin yersiz olmad gayet iyi anlam kazanacaktr.zellikle bata I. Wallerstein olmak zere gnmzn nde gelen sosyal bilimcileriy-le tarihsel srelerde hi eksik olmayan szde barbar (Barbarlk kavram yeniden tar-tlacaktr) aknlar, mezhep sapknlklar, kyl isyanlar, topyaclar, anaristler, enson feministler ve evreci hareketlerin artan lklar, toplumsal bnyede vahametarz eden kanserleme tehdidine kar btncl bir anlam kazanabilir. Hibir toplummevcut kent, orta snf, sermaye, iktidar, devlet ve iletiim aygtlarndaki birikimleriuzun sre daha tayamaz. Demir kafese smsk kapatlm toplum kendi lklarnsonu alr klc dzeye tayamasa da, ekolojinin gnlk olarak S.O.S. iaretleri ver-mesi sorunlarn kriz ve kaos hallerinin altnda mevcut merkezi uygarlk sistemininyattn gayet iyi aklad gibi; kriz ve kaostan kn da ancak kkl tarihsel-toplumsal kaynaklara balanm ve gnceli bu kaynaklarn mevcut hali olarak -zmleyen bir aydnlatmay gerektirdiini, gelecein de ancak bu temelde MerkeziDnya Demokratik Uygarlk Sistemi ile salanabileceini iddia ediyoruz.

Savunmam, bu ana tezin eitli boyutlarda aydnlatlmas etrafnda younlaacak-tr. Tarihi evrensel boyutlarda anlamaya almam, phesiz bir ilke deeri tadnainandm, evrensel tarih olmadan yerel tarihlerin anlam bulamayaca grne ba-

ldr. En silik toplumlarn tarihinin bile evrensel tarihin nda aydnlatlabileceikukusuzdur. Ayrca gncelliin (imdiki halin) tarih, tarihin imdi olduuna da ilkedzeyinde deer vermekteyim. Ama u nemli hususu da ekleyerek, bu iki nemli ta-rih ilkesini paylatm tekrarlamalym: Yerel imdiki hal, salt bir tekrar olarak, birgelenek olarak tarihi tekrarlamaz. Mutlaka kendi katk FARKLARINI,ZGNLKLERN katarak, tarihsel birikimde nemli rol oynar. Yani tarih sadecebir tekerrr deildir; her meknn ve zamann katksn biriktirerek tekerrr eder.

Sadece bundan nceki savunmalarmda deil, genel olarak tm yazl ve szlkonumalarmdaki farkllklara bu ilkeler erevesinde bakldnda bu yaklammn

anlayla karlanacandan kuku duymuyorum. Grlerimin kuru bir tekrar veya


16/348

ZGRLK SOSYOLOJS

22

kkl bir dneklik olarak yorumlanmamas gerektii aktr. Gelimenin farkllamaolduu, evrenin biricik ilkesinin de ancak farkllaarak deiim salad, gzlemle-mesini bilenler iin aktr. Bir, iki ettiinde, sadece basit bir nicel birikim olumaz;bununla birlikte ikinin her zaman birden farkll olarak gerekleir.

Savunmann bu blmne ilikin nsz ve giri ksmndan sonraki ksmda bazyntem sorunlar tartlacaktr. Bilimlerdeki ar paralanmann bilimsel kriz anla-mna geldii, bunun sistem kriziyle balantl olduu vurgulanacaktr. Bilime btn-lkl yaklamn anlam zerinde durulacaktr.

Dier bir yntem konusu olarak, farkl doalar, zellikle toplumsal doann fark-ll vurgulanacaktr. Doaya (Birinci Doa) dnn kkl yaklamlar gerekli kl-d, ayn zamanda kadn sorunuyla ba iinde ilenecektir.

zne-nesne ayrmna ihtiyatl yaklalacak, yol at sorunlar ve giderme yollar

tartlacaktr. Sermaye birikim sistemiyle balants gsterilip ama gerei vurgula-nacaktr.Evrenselcilik-grecilik, dngsellik-izgisellik, kresellik-yerelcilik gibi nemli

yntemsel ikilemlerde de ak olmak nem tar. Ayrca diyalektik yntemin yenidenyorumu gerekmektedir.

Yntemsel kavramlardaki netleme, dier konularn anlatmn kolaylatrabilir.Bir konu olarak dzenlenmesi bu nedenle gerekli grld.

Drdnc ksm, zgrle Felsefi Bir Yaklam baln tamaktadr. Demok-ratik uygarlk sistemi zgrlkle yakndan balantl olduundan, konunun aydnla-

tlmasn nemli klmaktadr. Merkezi uygarlk sisteminin tahakkmc nitelii, de-mokratik uygarln zgrlk karakterini baat klmaktadr. Bu blmde eitliin z-grlkle sk ba zmlenecektir. Daha da nemlisi, hakiki bir kavram olan eitlikkavramnn farkllklar gzeten temelde yorumlanmas zerinde durulacaktr. Sis-temlerle ba iinde zmlenmemi zgrlk ve eitlik kavramlarnn sosyal bilim-lerde nemli sorunlara yol at gz nnde tutularak yeniden yorumlanmalar, anatezimize ilikin aklayc olacaktr.

Beinci ksm, insan trndeki akln eletirisini konu edinmektedir. Toplumsalakl tanmlanmaya allrken, teorik-pratik, analitik-duygusal boyutlardaki ilerliiaydnlatlmaya allacaktr. Dnya sistemlerinin akl kullanmalar nelere yol aabi-lir? zm ve problem arac olarak akln snrlar var mdr? Emmanuel Kant naslgncelletirebiliriz? Bu tr sorular zm arac olarak kullandmz aklmzn bizzatnemli problemlere yol aabilecei konusunda uyarc klmaktadr.

Altnc ksmda toplumsal problemin douu ve geliimi incelenmektedir. Mer-kezi uygarlk sisteminin temel problem kayna olduu tarihsel sreler boyunca gz-lemlenmeye allacaktr. Toplumsal sorunlarn giderek dal budak salmalar sisteminzyle balantldr. Dolaysyla sermaye ve iktidar birikim aygtlar problemin ken-

disidir. Bir nevi problem tarihi tasarlanacaktr.


17/348

ABDULLAH CALAN

23

Yedinci ksmda problem zmleyici ara olarak demokratik uygarlk sisteminerilmektedir. Tarihin toplumsal tarih olarak yeniden tasarmlanmas hangi anlamla-r barnda tamaktadr? Demokratik toplum ve tarih arasndaki kopmaz iliki vurgu-

lanmaktadr.Sekizinci ksm, yedinci ksmn devam olarak, kapitalist moderniteye alternatifdemokratik moderniteyi tanmlamaya almaktadr. ki modernite anlaynn nedengerekli olduu, mmkn olduu lde yakc dersler nda ilenmektedir. zellik-le ada devrimlerin yenilgisi bu balamda tekrar gzden geirilmektedir.

Dokuzuncu ksm kapitalizmin sistemsel bunalmn ve k olanaklarn zm-lemeye abalamaktadr. Dnya uygarlk sisteminin gncel hali olarak kapitalistmodernite zlrken, alternatifleri neler olabilir? Demokratik moderniteyi nasl inaedebiliriz? Engeller ve olanaklar neyi sunmaktadr? Bu son derece yakc sorular p-

hesiz cevabn da barnda tamaktadr.Onuncu ksm sonu olarak dnlmektedir. eitli alardan denemeninbiln-

osu dklmektedir. Tarih ne dz bir kaderci izgide seyretmekte, ne de kendi banabeklenen amaca doru ilerlemektedir. Ne kendi bana ktlk kayna, ne de er geiyilik sunucusudur. nsan toplumsall gzel yaamay mmkn klabilir. Toplumunkendisi muazzam bir zm kaynadr. Yeter ki kanser trleri de dahil, lmcl has-talk trlerinden korumasn bilelim; muhteem bir cenneti mmkn klm dnyamzanlayarak gzel yaamay seelim!

3- BAZI YNTEM SORUNLARI

Hedefe en kestirmeden ulatran yol anlamndaki yntem, Bat merkezli bir kav-ram deildir. En eski alardan beri Ortadou bilgelik ekollerinde denenmektedir.Bilgiye eriimin elverili yollar hep denenmitir. lerinden en sonu alc olanlartemel yntem olarak seilmitir. Dnce ekollerinde en ok younlalan kavram-lardan bir mantk, dolaysyla yntem gelitirmek alldk bir usuldr. Dnya uygar-lk sisteminin hegemonik merkezi Avrupaya kaynca, birok alandaki stnlk sa-

layc gelimeler bilimsel alanda yntem konusunda da kendini gsterdi. Bacon,Descartes ve Galileonun 16. ve 17. yzyllarda nemli metot yaklamlaryla ortayaklar hegemonik sistemin Avrupaya kayyla yakndan balantldr.

En nemli yntem kavramlarndan olan zne-nesne ayrmnn geliimi doayahkmetmeyle ilikilidir. Sermaye ve iktidarn yeni birikim aygtlar, hem fiziksel- biyolojik hem toplumsal doa kaynaklarna yklendike, bu kaynaklarn ne denliavantajl olduklarn kavramakta gecikmediler. Her iki doa kaynaklar nesneletiril-dike, sermaye ve iktidar birikimine artan katklar pei sra sunuyorlard. Bu maddigelimenin dncedeki karl zne-nesne ayrmdr. Bu durumBaconda objektif-

sbjektif ayrm halinde kendini yanstrken, Descarteste ruh-beden keskin ikilii bi-


18/348

ZGRLK SOSYOLOJS

24

iminde yansma bulur. Galileoda matematik, doann dili olarak en gelimi birnesne lt olarak kendisini ortaya koyar. Tarihin uzun Mezopotamya yolculuununAntika Yunanistannda yol at gelimeye benzer bir gelime, zgn farkllkla-ryla birlikte Avrupann batsnda tekrarlanmaktadr. Smer toplumu da aslnda Yu-kar Mezopotamyann bin yllarn szgecinden geen yaam pratiklerinin Aa Me-zopotamyaya tanp, zgn farkllklarn da ortaya koyarak orijinal biimini yarat-mt.

Merkezi uygarlk sistemlerinde zne her zaman sermaye ve iktidar kaynakldr.Bilinci, sylemi ve hr iradeyi temsil eder. Bazen fert bazen kurumdur, ama hep va r-dr. Nesnenin payna den ise, hep iktidar d barbarlar, halklar ve kadnlardr. An-cak doa gibi zneye kaynak hizmeti grdke akla gelirler. Baka tr anlamlarnnolmas doas gerei dnlemez. Smer mitolojisinde insann kul olarak tanrlarn

dksndan, kadnlarn ise erkeklerin kaburga kemiklerinden yaratl ykleri, nes-neletirmenin boyutlarn tarihin derinliklerinde yanstmaktadr. Bu nesne ve zneyaklamnn Avrupa dncesine tanmas phesiz nemli dnmlerden sonrammkn olmutur. Ama geliim zincirinin bu dorultuda olduu inkr edilemez.

Gnmzde zne-nesne ayrmnn siliklemesi, finans-kapitalin baatlyla ba-lantldr. Merkezi uygarlk sisteminde finans-kapitalin simgesel hegemonyas, zne-nesnenin tm eski hallerini zmtr. Herkesin kendisini yeri geldiinde zne, yerigeldiinde nesne yerine koymas, sermaye ve iktidar birikiminin yeni biimleriyle s-kca balantldr. Toplum hem gerek, hem sanal boyutlarda gibi oaltlan (mil-

liyetilik, dincilik, cinsiyetilik ve bilimcilik kaynakl) sermaye ve iktidar aygtlarylaahtapot misali sarmalanmtr. Bu koullarda herkes ve her kurum kendini yeterincezne ve nesne konumunda bulabilir. Smer toplumundaki tanrlarn ilevini ideolojikaygtlar devralrken, zne-nesne ayrmnn dnm kanlmaz olduu gibi, tanrla-rn yeni simgesel zellikleriyle hkmranlklar da mevcut ayrm elbette gereksizle-tirecektir.

Bilmelerin merkezi uygarlk tarihi boyunca giderek paralanmas ve kutsallnyitirmesi benzer bir ykye sahiptir. Sermaye ve iktidar aygtlar ne kadar oalrsa,bilmelerin de o denli paralanmas tarihte iyice gzlenen bir husustur. Tm klan vekabile toplumlarnda bilim bir btndr. Temsilcileri kutsal saylr. Bilim tanr vergi-si kabul edilir. Herkese arzusu ve abas orannda datlr. Mitolojilerde btnyle,din ve felsefede baat llerde yaklamlar bu ynlyken, ilk paralanma daha okdoa bilimlerinde ve Bat Avrupa bilimsel yapsnda grlr. Toplumdan giderekkopmu ve sermaye-iktidar elitlerinin hizmetine iyice koturulmu yeni bilme organi-zasyonlar (akademi ve niversiteler), kendilerini aka yeni devletin (Leviathan)gzde kurulular mertebesinde bulurlar. Bilimin sermayelemesi ve iktidarlama s-reci, topluma yabanclamasnn da sreci olmutur. Sorun zen bilim kararghlar,

mabetleri artk sorun yaratmann, yabanclatrmann, ideolojik hegemonyann mer-


19/348

ABDULLAH CALAN

25

kezlerine dnmtr. Ne kadar doa ve toplum kayna varsa, o kadar bilim bl-m tretilmitir. Yalnz bana bu gereklik bile bilim-sermaye-iktidar i ieliini ka-ntlamaya yeterlidir. Bilim alan tm toplumun kutsal olarak hizmet etmekten alabil-

diine uzaklamtr. Paral bir meslek, hatta bizzat sermaye olmular; iktidarn entehlikeli su ortaklna bulamlardr. Nkleer silahlar bata olmak zere, her trykm silahlar ve evreyi ykacak boyutlarda tehlike arz eden gelimelerin bilimmerkezlerinden kaynaklandn iyi bilmekteyiz. Hakikat kaygs (toplumun kolektifvicdan) yerine, en verimli sermaye ve iktidar retmenin akl hocalna terfi ettiril-milerdir.

Gnmzde bilim denince ilk akla gelen, Ne kadar para getirir? sorusudur.Hlbuki toplumun bilimden bekledii, kendi temel kayglarna yanttr. Toplumunmaddi ve manevi kayglar, btnl iinde bilimi tanrsalln meslei saym ve

yle kabul grmtr. Akademi ve niversitenin yozlamas bu koullarla balantl-dr. Bilimsel kriz bu koullardan kaynaklanmaktadr. Bilmenin tarihi, uygarlk tari-hiyle balantl olarak dnm geirerek, sistemin genel bunalmndan da ayn l-lerde nasibini almaktan kurtulamamtr. zm arac olaym derken, kendisi ennemli sorun arac haline gelmitir. Sonu bilimsel paralanma, dalma ve kaostur.

Farkl doalar, dier bir sylemle birinci, ikinci, nc doalar sorunu kavran-may gerektirir. nsan toplumu dndaki tm doa, Birinci Doa biiminde ayrm-lanmaktadr. Bu kendi iinde elikili bir kavramdr. ncelikle canl-cansz, bitki-hayvan, hatta fizik-kimya, bir adm tede grnr-grnmez madde, enerji-maddeayrmlar gibi sonsuz eitlilikte ayrmlarn gelitirilebilecei dnlebilir. Kald ki,her ayrmn da kendine gre bir toplumundan bahsedebiliriz. Doalar sorununa dahayakndan baktmzda, zne-nesne ayrmnn derin etkisini tadn grrz. Bununsalkl bir ayrm olmad, en azndan koullu olarak bu ayrmlara gitmenin gereivurgulanabilir.

kinci Doa olarak insan toplumu, phesiz zneleri olan ok nemli bir doasalgelime aamasdr. Ayr bir doa yerine, farkl bir doa aamas olarak nitelendiril-mesi daha anlamldr.

Toplum doasnn en nemli ayrt edici karakteristii, zihni kapasitenin yksekli-i, esneklii ve kendini ina edici gcdr. Birinci Doada da phesiz zihin, esnek-lik ve kendini ina gc vardr. Fakat toplum doasna gre ok ar, kat ve yava birilerlie sahiptir. Toplum doasn bir hat olarak teorikletirmek byk nem tar.Her ne kadar ilk sosyologlar bu hususa birincil ncelii vermilerse de, gnmzedoru geldike para ve yap analizleri daha ne gemitir: Tpk dier doa analizle-rinde gzlemlendii gibi. Ayrca toplumun doasn alt-styaplar, ekonomik-politik-iktidar blmlenmesi, ilkel-komnal, klecilik, feodalizm, kapitalizm ve sosyalizm-komnizm gibi tabaka ve aamalara blmek, ancak ok dikkatli bir FARKLILIK

yaklam temelinde anlaml sonular dourabilir. Btncl teorik yaklamn yerini


20/348

ZGRLK SOSYOLOJS

26

hibir katman ve para, yap analizi tutmaz. Denilebilir ki, bu konuda hibir filozofve sosyolog, Eflatun ve Aristonun btncl yaklamn aamamtr. Hatta Ortadouve genelde Dou kkenli btncl bilge ve peygamber yorumlar, kapitalistmodernite filozoflar ve sosyologlarna gre daha retici ve toplumsaldr. Daha ileri,gelikin bir yaklam deerini ifade ederler. Bunda da en nemli rol sermaye ve ik-tidar birikim aygtlarnn oynad nemle vurgulanmtr.

nsan toplumu zerine yeniden ve derin teorik yaklam metoduna iddetle ihti-ya vardr. Saylarn kalabalna boulmu sosyolojik yntemlerin gerei aa -karmaktan ziyade perdelediini nemle kavramak gerekir. Mevcut sosyolojilerin ger-ei mitolojilerden daha fazla kapattklarn sylemem mbalaa olarak grlmeme-lidir. Hatta mitolojideki gerei hissedi, kapitalist modernite sosyolojilerindeki an-lama gre son derece insani ve hakikate daha yakndr.

Toplumsal bilim phesiz nemlidir, ama mevcut haline bilim demek zordur. Or-tada duran sosyolojik sylemler resmi moderniteyi merulatrmaktan teye bir anla-m pek ifade edememektedir. Bu konuda kkl bir bilimsel devrime ve yntemsel -ka ihtiya vardr.

nc Doa ile anlamlandrlmak istenen aama, ancak bu bilimsel ve yntem-sel devrimle mmkn olabilir. Kavram olarak nc Doa, Birinci ve kinci Do-ann yeniden st bir aamada uyumunu ifade eder. Toplumsal doann Birinci Doaile st dzeyde bir sentezi, devrimci teorik paradigma kadar kkl pratik devrim ge-rektirir. zellikle merkezi uygarlk sisteminin gnmzdeki aamas olan kapitalist

dnya sisteminin, yani modernitesinin almas belirleyicidir. Bunun iin demokratikuygarlk inalarnn asgari dzeyde geliimi, daha ayrt edici hususlar olarak ekolojikve feminist toplum karakterinde gelime, demokratik siyaset sanatnn ilevsellemesive demokratik sivil toplum inalar, baaryla atlmas gereken admlardr.

nc Doa yeni bir cennet veya topya vaadi deildir; doalar zerinde insa-nn artan bilin gcnn farkn koruyarak, byk uyuma KATILIMINI salayabil-mesidir. Bu sadece bir zleyi, ama, topyalar vaadi deil, gncel pratik anlam olaniyi ve gzel yaam sanatdr. Biyolojizmden bahsetmiyorum. Bu yaklamn tehlike-sini biliyorum. Sermaye ve iktidar birikimlerinin Allahlk cennet topyalarndan dabahsetmiyorum. Bu yaklamn da derinden neyi ifade ettiini, tehlikeli ve ykcamalarn kestirebiliyorum. Materyalizmin vulger komnizm cennet vaadinin de il-kel olup ilevsel olmadn, bir nevi liberalizmin u varyant olduunu belirtebilirim.Zaten her tr liberalizm vaatlerinin cehennem koktuu, gncel yaam deneyimleri-mizden anlalmaktadr.

nc Doann gereklemesi uzun bir sreyi gerektirir. Birinci ve kinciDoann st bir aamada farkllklar temelinde eitlik ve zgrlnifade ve gerek-leme rejimi olarak demokratik sistem, iinde ekolojik ve feminen toplum zellikleri-

nin gelimesiyle mmkndr. nsann toplum doas, bu aamann gereklemesinin


21/348

ABDULLAH CALAN

27

dinamiklerini tamaktadr. zerinde younlalmas gereken farkl doalar meselesi-ne bu yntemle yaklamak, daha anlaml teorik ve pratik gerekletirimlere gtrebi-lir.

nemli bir yntem sorunu son dnemde evrensellik-grecilik balamnda tart-lmaktadr. Anlamn evrensellii ve tikellii biiminde yorumlanmas da ayn ieriiifade etmektedir. Dikkatle zmlenmesi gereken bir yntem sorunuyla kar kar-yayz. zne-nesne ayrmnn vard yeni aama olarak da bu sorunu tanmlayabiliriz.Sermaye ve iktidar aygtlarndaki kat yaklamlara ounlukla kanun denilmesi, butip yntem sorunlarnn temelindeki maddi koullar nedeniyledir. Kanuncu yaklamaevrensellik yaftas vurulmas, ideolojik merulatrma aralyla yakndan balant-ldr. Kanun demiri keser deyimi buradan gelir. Kanunun bir iktidarsal imalat oldu-unu iyi anlamak gerekir. ktidarn sermaye demek olduunu unutmayalm. ktidar

hkmranl demek, ayn zamanda kanun demektir. Kanun ise, evrensel olduulde gldr ve kar klmas imknszlatrlmaktadr. nsan imgesinden tanrinacl byle balamaktadr. ktidar sahibi insan, ak ifade edemedii diktasntanrsallatrarak, bylelikle dhiyane bir merulatrma arac yaratarak, iktidarn da-ha rahat srdrlebileceini tasarlamaktadr. Tm evrenselliklerin kkenine de bu trabalarn -tmyle olmasa da- nemli oranda kaynaklk tekil ettiini iyi anlamak ge-rekir.

Grecilik ise, her ne kadar kar kutupsallk gibi yanstlsa da, znde benzer birsakncay tamaktadr. Aalatrlm insann tmyle kuraldan, yoldan, yntemdenuzaklatrlm halini ifade etmektedir. Ne kadar insan varsa, o kadar kural, yntemvardr u anlayna kapy ak tutmaktadr. Pratikte bunun mmknat olmadnagre, sonuta evrensellik kanunlarna tutsak dmesi kanlmazdr. nsan toplumun-daki zeknn payn her iki anlay da ya ok abartarak, yani evrensel kanun dzeyi-ne tararak, ya da ok kmseyerek, Herkesin kendi kanunu vardr biimine in-dirgeyerek saptrmaktadr. Toplumsal zeknn daha gereki yorumlanmas mm-kndr. Evrensel kural ve grecilikyorumunu kart kutuplar haline tarmadan, do-al gerekliin i ie iki hali olarak kavramlatrmak daha verimli bir anlatma yol

aabilir. Deimez evrensel kuralclk dz-izgisel ilerlemecilie varr ki, bunun sonuolsayd, evrende imdiye dek varm olmamz gerekirdi. lerlemeciliin bylesi birkusuru vardr. Evrenin bir amaca doru srekli ilerledii doru olsayd, sonsuzlukieren ezelcilik kavram gerei, oktan bu amacna varm olmas gerekirdi. Tersi-ne, grecilik sonsuz dngsellik kavramn ierir ki, bu doru olsayd, mevcut ev-rensel deime ve gelimelerin yaanmamas, olumamas gerekirdi. Bu nedenlerleevrensel ilerlemecilik ve dngsellik (embercilik), znde birleerek, deierekfarkllaan evrensel gelimeyi izahtan yoksun yntemsel anlaylardr. Kusurlar olanyntemlerdir. Doruya daha yakn yntemin farkllaarak deimeyi mmkn klan;

anlk, imdilik olduu kadar, iinde sonsuzluu da barndran bir yapda olmas bi-


22/348

ZGRLK SOSYOLOJS

28

iminde tanmlanmas gereine inanmaktaym. lerlemenin dngsel, dngselliinilerleme olmas kadar, sonsuzluun imdiki anda gizli, ikin olmas, anlk oluumla-rn btnlnn ise sonsuzluu iermesi, hakikat rejiminin kurulmas asndan da-ha aklayc ve anlalr klc bir yntemsel perspektif sunar.

Diyalektik yntem konusunda da baz hususlara deinmek nem tamaktadr.phesiz diyalektik yntemin kefi muazzam bir kazanmdr. Evrenin diyalektik ka-rakter tad, derin gzlemlerle her an kefedilmektedir. Fakat burada sorun tekileden husus, diyalektiin nasl tanmlanmas gerektiine ilikindir. Diyalektik konu-sunda Hegelin yorumuyla Marksn yorumlar arasndaki fark bilinmektedir. Yol a-tklar ykmlar her iki yorum asndan i ac deildir. Hegelyen yorumun milliyet-i Alman Devletine yol amas, faizmin uygulanmasyla dehetli sonularn gs-termitir. Marksn ardllarnn dar snf reel-sosyalist pratiklemelerinin, sonular

farkl olsa da, birok olumsuzlua ve ykma yol at bilinmektedir. Burada kusuruMarks ya da Hegelde aramak yerine, diyalektii yeterince yanl yorumlayanlardaaramak daha doru bir yaklam olacaktr. Kald ki, diyalektik yaklam Hegel veMarksa mal etmek doru olmad gibi, Antika Yunan dncesine mal etmek detam yerinde bir tespit deildir. Dou bilgeliinde diyalektik yorumlara bolca rastlan-maktadr. phesiz Antika Yunanistannda ve Aydnlanma Avrupasnda nemlibu konuda kazanmlar salanmtr.

Diyalektii ne ztlarn ykc birlii olarak, ne de deiimi ztsz, ann oluuluu,yaratllbiiminde yorumlamak dorudur. Birinci anlay en kaba, hep kutuplar

dmanlatran bir eilime varr ki, evreni kuraldan yoksun ve hep kaos halinde gr-mekten teye bir sonuca gtrmez. kinci anlay ise, gelimeyi gerilimsiz, ztlardanyoksun, kendi dinamiine sahip olmayan, d bir gcn gereini hep arayan bir sonu-ca gtrr ki, bunun dorulanmas mmkn grnmemektedir. Metafizie de bu ka-pdan varld bilinmektedir.

O halde diyalektii bu iki ar yorumdan kurtarmak, arndrmak byk nem ta-maktadr. Ykc olmayan, yapc bir diyalektik zaten gelimelerde gzlemlenen birhusustur. rnein insann kendisi, belki de yaklak evrenin hesaplanan ya kadardiyalektiksel bir gelimeyi barnda tamaktadr. nsann atom-alt paracklardan engelimi atom ve moleklleri olduu gibi, tm biyolojik evreleri de bnyesinde ta-maktadr. Bu harikulade gelime diyalektikseldir. Ama yapsal, gelitirici bir diyalek-tii yanstt inkr edilemez aklktadr. phesiz ok tartlan snf elikileri (Bu-na kabilesel, etnik, ulusal ve sistemsel olanlar da eklemek mmkndr) belli d-manlklar tarlar. Ama toplumun muazzam esnek akl gcn unutmazsak, katliamavarmadan da bu elikileri diyalektiin ruhuna uygun olarak zmek mmkndr.Kald ki, toplum doas bu tip zmlerin saysz rnekleriyle doludur. deologlar ge-limeyi daha iyi aklayalm derken, belki de iradeleri dnda tersi sonulara d-


23/348


24/348

ZGRLK SOSYOLOJS

30

redeyse tm eitlilii izah eden etken olarak anlamlandrlmasna da katlmak duru-mundayz. Evet, kuantumsal hareket tm eitliliin yaratc gcdr. Acaba hep ara-nan Tanr bu mudur demekten kendimi alkoyamyorum. Evren-stnn tpk bir ku-antum karakterinde olduu sylenirken de yine heyecanlanr ve olabilir derim. Yineacaba dtan Tanr yaratcl buna m denir demekten kendimi alkoyamyorum.

zgrlk konusunda bencil olmamak, insan indirgemeciliine dmemek bencenemlidir. Kafesteki hayvann byk zgrlk rpn yadsnabilir mi? Blblnakmas en deme senfoniyi geride brakrken, bu gereklii zgrlk dnda hangikavramla izah edebiliriz? Daha da ileri gidersek, evrenin tm sesleri, renkleri zgr-l dndrmyor mu? nsan toplumunun en derin ilk ve son kleleri olarak kad-nn tm rpnlar zgrlk arayndan baka hangi kavramla izah edilebilir? En de-rinlikli filozoflarn, rnein Spinozann, zgrl cehaletten k, anlam gc ola-

rak yorumlamas ayn kapya kmyor mu?Sorunu sonsuz ierii iinde bomak istemiyorum. Ayrca anadan doma mah-kmiyet halim olarak da sylemletirmek istemiyorum. spat; Prometheusun ans-na birka cmle dnda, bir nevi zgrlk aray da olan iir yazmay hi deneme-dim. Onun da imgesellik dnda bir anlam olmad bilinmektedir. Fakat zgrlkanlamnn korkun takipisi olduum gz ard edilebilir mi?

Toplumsal zgrl sorunsallatrrken, bu ksa giriimiz konunun derinlii ko-nusunda uyarc klmak iindir. Toplumun zek younluu en gelikin doa olaraktanm, zgrlk zmlemesi konusunda da aydnlatcdr. Zeknn youn alanlar

zgrle hassas alanlardr. Herhangi bir toplum zek, kltr, akl gc olarak ken-dini ne kadar younlatrmsa, o denli zgrle yatkn klmtr demek yerinde birsylemdir. Yine bir toplum kendini bu zek, akl ve kltr deerlerinden ne kadaryoksun klmsa veya yoksun braktrlmsa, o denli klelii yaamaktadrdeyimlemesi de doru bir sylemdir.

brani kabilesi konusunda younlarken, aklma hep iki temel zellikleri taklr.Birincisi, para konusundaki maharetleridir. Parann hkmranln hep ellerinde bu-lundururlar. Bununla dnyay kendilerine balayabileceklerini, hatta hkmleri altnaalabileceklerini hem teorik hem pratik olarak yetkince bilmektedirler. Buna maddi

dnya hkmranl da diyebiliriz. Bence daha nemli olan ikincisini, yani manevihkmranlk sanatn daha iyi becermeleridir. nce Yahudi peygamberleri, sonra ya-zarlar, kapitalist modernitede ise her tr filozof, bilgin ve sanat adamlar ve kadnla-ryla neredeyse tarihle yat bir manevi kltrel hkmranlk kurmulardr. Dolay-syla brani kabilesi kadar zengin ve zgr baka bir kabile yoktur demek son derecedoru bir tespittir. amza ilikin birka rnek vermek bu gerei fazlasyla doru-layc olacaktr. Kresel ekonomiye hkmeden finans-kapitalin gerek hkmdarlar-nn ezici ounluk gc brani kkenlidir, yani Yahudidir. ada felsefenin k-

nda Spinoza, sosyolojide Marks, psikolojide Freud, fizik biliminde Einstein adndan


25/348

ABDULLAH CALAN

31

bahsetmek, yzlerce sanatsal, bilimsel ve politik kuramcy da bunlara eklemek, Ya-hudi entelektel gc hakknda yeterince fikir verebilir. Yahudilerin entelektellemdeki hkmranlklar inkr edilebilir mi?

Fakat madalyonun dier yznde dnyann brleri, tekileri vardr. Bir tarafnmaddi ve manevi zenginlii, gc ve hkmranl, tekilerin yoksulluu, gszl- ve srl pahasna gerekleir. Dolaysyla Marksn proletarya iin sylediimehur sz, yaniProletarya kendini zgrletirmek (baka deyile kurtarmak) isti-yorsa, tm toplumu zgrletirmekten baka aresi yoktur deyii Yahudiler iin degeerlidir. Marks bu sz sanki Yahudileri dnerek sylemi gibidir. Eer Yahudi-ler zgrlklerinden, yani zenginlik, zek ve anlam glerinden emin olmak istiyor-larsa, dnya toplumunu benzer biimde zenginletirmekten ve manevi olarak glen-dirmekten baka yollar yoktur. Yoksa balarna her an yeni Hitlerler peydahlanabi-lir. Bu anlamda Yahudinin kurtuluu, yani zgrl, ancak dnya toplumunun kur-tuluu ve zgrlyle i ie dnldnde mmkndr. nsanlk iin ok ey ba-arm Yahudiler iin en onurlu grevin bu olduundan da kuku duyulmasa gerekir.O halde tekilerin yoksulluu ve cehaleti zerine kurulu zenginlik ve manevi itibarla-rn gerek bir zgrlk deeri tamadn korkun Yahudi soykrmndan da anla-mak mmkndr. zgrln gerek anlam, biz-teki ayrmn aan ve herkesepaylalabilen karakterde olmasdr.

Merkezi uygarlk sistemini zgrlk sorunu temelinde deerlendirdiimizde, gi-derek katmerleen bir klelikle yklendiini gzlemleriz. Klelik boyutta da glyaatlr: lkin ideolojik klelik ina edilir. Mitolojilerden korkutucu ve hkmrantanrlar ina edilmesi, zellikle Smer toplumunda ok arpc ve anlalrdr.Zigguratn st kat zihinlere hkmeden tanr mekn olarak dnlr. Orta katlar ra-hiplerin politik ynetim kararghlardr. En alt kat ise, her tr retime koturulan za-naat ve tarmc alanlarn kat olarak hazrlanmtr. Bu model gnmze kadarzde deimemi, sadece muazzam bir alma-salma konumuna erimitir. Merkeziuygarlk sisteminin be bin yllk bu yks geree en yakn tarih kurgusudur. Dahadorusu, ampirik olarak gzlemlenen bir gerekliktir. Ziggurat zmlemek, merke-

zi uygarlk sistemini zmlemektir; dolaysyla gnmzn kapitalist dnya siste-mini gerek temeline oturtarak zmlemektir. Sermaye ve iktidarn kmltif olaraksrekli geliimi madalyonun bir yz iken, dier yznde korkun klelik, alk,yoksulluk ve srleme vardr.

zgrlk sorununun nasl derinletiini daha iyi anlyoruz. Merkezi uygarlnsistematii, toplumun giderek zgrlkten yoksunlatrlmasn ve sr toplum dere-kesine drlmesini salamadan kendini srdremez, varln koruyamaz. Sisteminmantndaki zm, daha fazla sermaye ve iktidar aygtlar oluturmaktr. Bu ise,daha fazla yoksullama ve srleme demektir. zgrlk sorununun bu denli ok b-

ymesi ve her an temel sorunu haline gelmesi, sistemin doasndaki ikileminden


26/348

ZGRLK SOSYOLOJS

32

trdr. Yahudi kabilesinin rnek konumunu bouna sunmadk. Son derece reti-cidir. zgrl de, klelii de Yahudilik zerinden okumak, bu nedenle alar bo-yunca neminden hibir ey yitirmemitir.

Parann m, bilincin mi daha ok zgrlk saladna ilikin geleneksel tart-may da bu anlatm nda daha iyi kavrayabiliriz. Para bir sermaye birikim aracolarak, yani artk-rn ve deer gasp olarak rol oynadka hep kleliin arac olacak-tr. Sahibine bile hep katliamlar davet etmesi, parann zgrlk iin gvenilir bir araolamayacan gayet iyi aklamaktadr. Para, enerjinin zdd olan madde paracrolndedir. Bilincin her zaman zgrle daha yakn olduu sylenebilir. Gereklikzerine bilin, her zaman zgrle ufuk aar. Bilincin hep enerji akkanl olaraktarifi de bu nedenledir.

zgrl evrendeki oullama, eitlenme, farkllama olarak tanmlamak top-

lumsal ahlak aklamasnda da kolaylk salar. oullama, eitlenme ve farklla-ma, zmnen de olsa, barnda hep zeki bir varln seim yapma kabiliyetinidnd-rr. Bitkileri eitlilie ynelten bir zeknn mevcudiyetini bilimsel aratrmalar dadorulamaktadr. Bir canl hcresindeki oluumlar imdiye dek hibir insan elindenkma fabrika eli salayamamtr. Belki Hegel kadar evrensel zekdan (Geist) bah-sedemeyiz. Ama yine de evrende zekya benzer bir varlktan bahsetmek tmylesamalk olarak yarglanamaz. Farkllamay zek varl dnda baka bir anlatmladile getiremeyiz. oullama veeitlenmenin hep zgrl artrmas, temelle-rindeki zek kvlcmlarndan tr olsa gerekir. nsan bilinebildii kadaryla evrenin

en zeki varl olarak tanmlamak mmkndr. Peki, insan bu zeksn nasl edinmi-tir? Bilimsel (fiziki, biyolojik,psikolojik ve sosyolojik) olarak insan evrensel tarihinzeti olarak da tanmlamtm. Bu tarifte insan, evrensel zeknn birikimi olarak ta-nmlanmaktadr. Birok felsefi ekolde insann evrenin bir maketi olarak sunulmas dabu nedenledir.

nsan toplumundaki zek dzeyi ve esneklii, toplumsal inann gerek temelinitekil etmektedir. zgrl bu anlamda toplumsal ina gc olarak da tanmlamakyerindedir. Buna ilk insan topluluklarndan itibaren ahlaki tutum denildiini biliyo-ruz. O halde toplumsal ahlak ancak zgrlkle mmkndr. Daha dorusu, zgrlkahlakn kaynadr. Ahlaka zgrln katlam hali, gelenei veya kural da diye-biliriz. Eer ahlaki seim zgrlk kaynaklysa, zgrln zekyla, bilin ve akllaba gz nne getirildiinde, ahlaka toplumun kolektif bilinci (vicdan) demek dedaha anlalr oluyor. Teorik ahlaka etik denilmesi de ancak bu erevede anlam ifadeedebilir. Toplumun ahlaki temelleri dnda bir etikten bahsedemeyiz. phesiz ahlakdeneyimlerden daha yetkin bir ahlak felsefesi, yani etii karlabilir. Ama yapay etikolamaz. E. Kantn bu konuda da ok aba harcad bilinmektedir. Kantn pratik ak-la etik demesi anlalrdr. Ayn zamanda ahlak bir zgrlk seimi, imkn olarak

yorumlamas gnmz iin de geerliliini koruyan bir grtr.


27/348

ABDULLAH CALAN

33

Toplumsal politikayla zgrlk balants da grnr bir durumdur. Politik alanuzgren akllarn en ok arpp younlatklar ve sonu almaya altklar alandr.Bir anlamda katlan znelerin kendilerini politik sanat araclyla zgrletirdikleri

alan olarak tanmlamak da mmkndr. Toplumsal politika gelitirmeyen her toplu-mun, bunun karlnn zgrlkten yoksunluk olarak kendisine dneceini, bedeli-nin kendisine fatura edileceini bilmesi gerekir. Politik sanatn ycelii bu anlamdakarmza kar. Politikasn gelitiremeyen her toplum (klan, kabile, kavim, ulus, s-nf, hatta devlet ve iktidar aygtlar) kaybetmeye mahkmdur. Zaten politika geliti-rememek demek, kendi vicdann, hayati karlarn ve z kimliini tanmamak de-mektir. Herhangi bir toplum iin bundan daha ar bir d, kaybedi sz konusuolamaz. zgrlk talebi bu tr toplumlar iin ancak z kar, kimlik ve kolektif vic-danlar iin ayaa kalktklarnda, dier bir deyile politik mcadeleye atldklarnda

sz konusu olabilir. Politikasz zgrlk istemleri vahim bir yanlgdr.Politikayla zgrlk arasndaki ilikinin arptlmamas asndan, iktidar ve dev-

let politikalar (Aslnda politikaszlk demek daha dorudur) ile aralarndaki farknzenle izilmesi gerekir. ktidar ve devlet aygtlarnn ileri iin strateji ve taktikleriolabilir, ama gerek anlamda politikalar olmaz. Zaten iktidar ve devletin kendileritoplumsal politikann inkrnn saland aamada vcut bulurlar. Politikann bittiiyerde iktidar ve devlet yaplar ibanda olur. ktidar ve devlet politik szn, dolay-syla zgrln bittii yerdir. Orada sadece idare etme, sz dinleme, buyruk alma veverme sz konusudur; kanun, tzk vardr. Donmu bir akldr her iktidar ve dev let.Glerini de, gszlklerini de bu zelliklerinden alrlar. O halde devlet ve iktidaralanlar zgrlklerin arand, saland alanlar olamaz. Hegelin devleti zgrl-n saland gerek alan olarak sunmas, modernitenin tm tahakkmc gr veyaplanmalarnn temelini oluturur. yle ki, Hitler faizmi bu grn nelere yolaabileceini aklayan rneklerin banda gelmektedir. Hatta Marks ve Engelsinnclk ettikleri bilimsel sosyalizm anlaynda devlet ve iktidarn temel sosyalist in-a aralar olarak ngrlmeleri, farknda olmayarak zgrle, dolaysyla eitlieindirilmi en vahim darbe olmutur. Ne kadar devlet, o kadar az zgrlk sylemini

liberaller daha iyi fark etmilerdir. Baarlarn da bu ngrlerine borludurlar.Tahakkm aralar olarak devlet ve iktidarlar, zlerigerei, zorla el konulmu ar-tk-rn ve deerlerin, yani toplam sermayenin deiik bir trnden baka bir anlamifade etmezler. Sermaye devletletirir, devlet sermayeletirir. Ayn husus her tr ikti-dar aygtlar iin de geerlidir. Toplumsal politik alan ne kadar zgrlk dourucuy-sa, iktidar ve devlet alanlar da o denli zgrlk yitirim alanlardr. Belki iktidar vedevlet yaplar birok kii, grup ve ulusu daha ok zenginletirip zgrletirebilir.Ama Yahudi rneinde grdk ki, bu ancak teki toplumlarn yoksulluu ve kleliipahasna mmkndr; bunun sonu da soykrmdan savalara kadar her tr ykmdr.

Kapitalist dnya sisteminde politika en byk kaybn yaamtr. Tarih boyunca


28/348

ZGRLK SOSYOLOJS

34

merkezi uygarlk sisteminin zirve yapt bu aamada, politikann gerek lmndenbahsetmek mmkndr. Dolaysyla hibir ala kyaslanamayacak llerde gn-mz anda politik tkeni yaanmaktadr. Nasl bir zgrlk alan olarak ahlaki t-keni gnmzn bir fenomeni ise, ondan daha fazla olarak politika alannn tkeniisz konusudur. Dolaysyla zgrlk istiyorsak, en bata toplumun kolektif vicdanolan ahlak ve ortak akl olarak politikay tm ynleriyle ve entelektel gcmzleyeniden ayaa kaldrp ilevsel klmaktan baka aremiz yok gibidir.

zgrlk ve demokrasi arasndaki ilikiler daha da karmaktr. Hangisinin han-gisinden kaynakland srekli tartmaldr. Fakat her iki iliki younluunun da bir-birini beslediini rahatlkla belirtebiliriz. Toplumsal politikay zgrlkle balantldndmz kadar, demokrasiyle de balantlandrabiliriz. Toplumsal politikannen somut hali demokratik siyasettir. Dolaysyla demokratik siyaset zgrlemenin

gerek sanat olarak da tanmlanabilir. Demokratik siyaset yrtmeden, genelde top-lumun, zelde de her halkn ve topluluun ne politiklemesi ne de politik yoldan z-grlemesi mmkndr. Demokratik siyaset zgrln renildii, yaand gerekokullardr. Politikann ileri ne kadar demokratik zneler yaratrsa, demokratik siya-set de toplumu o denli politikletirir, dolaysyla zgrletirir. Politiklemeyi zgr-lemenin ana biimi olarak kabul edersek, her toplumu politikletirdike zgrleti-rebileceimizi, tersi olarak da toplumu zgrletirdike daha fazla politikletirdiimi-zi bilmek durumundayz. phesiz zgrlk ve politikay besleyen, bata ideolojikkaynaklar olmak zere, birok toplumsal alan mevcuttur. Ama esasta birbirini dou-

rup besleyen temel iki kaynak, toplumsal politika ve zgrlktr.Eitlikle zgrlk ilikisi oklukla kartrlr. Hlbuki en az demokrasiyle iliki-

ler kadar, ikisi arasndaki ilikiler de karmak ve problemlidir. Tam eitliin bazenzgrln bedel vermesi karlnda salandn grrz. kisinin birlikte olama-yaca, birinden taviz vermenin gerei ska vurgulanr. zgrln de bazen bedelolarak eitlikten taviz vermeyi gerekli kld belirtilir.

ki kavramn, dolaysyla fenomenin doas arasndaki fark aklamak, sorunudoru belirtmek iin gereklidir. Eitlik daha ok bir hukuk terimidir. Fert ve topluluk-lar arasnda fark gzetmeksizin, ayn hak paylamn ngrr. Oysa farkllk, evreninolduu kadar toplumun da esasl bir zelliidir. Farkllk ayn trden hak paylamnakapal bir kavramdr. Eitlik ancak farkllklar esas aldnda anlaml olabilir. Sosya-list eitlik anlaynn tutunamamasnn en nemli nedeni, farkll hesaba katmama-sdr. Bu da sonunu getirmenin en nemli nedenlerinden biridir. Gerek adalet ancakfarkllklar temel alan bir eitlik anlay iinde gerekleebilir.

zgrln farkllama kavramna ok baml olduunu belirlediimizde, ancakeitliin farkllamaya balanmas halinde zgrlkle anlaml bir ba kurulabilir.zgrlkle eitlii badatrmak, toplumsal politikann temel hedeflerindendir.


29/348

ABDULLAH CALAN

35

Bireysel ve kolektif zgrlk kavramlar arasndaki tartmaya deinmeden ge-emeyiz. Negatif ve pozitif zgrlk olarak da tanmlanmak istenen bu iki kategoriarasndaki ilikiyi aklamak halen nemini korumaktadr. Bireysel zgrl (nega-

tif zgrlk) ahlandran kapitalist modernite, phesiz bunu toplum kolektivitesinin byk tahribat pahasna gerekletirdi. Bireysel zgrln gnmzde toplumsalpolitikay en az iktidar olgusu kadar tkettiini belirlemek byk nem tar. Bireyci-liin toplum ykclndaki, zellikle de ahlakn ve politikann inkrndaki rolnaydnlatmak, zgrlk tartmalarnn can alc sorunudur. Bireycilikle atomize edilentoplumun hibir sermaye ve iktidar aygtna kar direnme takatinin kalmadn sy-lediimizde, toplumsal problemin kanserleme riskini daha iyi anlayabiliriz. Liberalbireyciliin toplumsal politika ve zgrl tketen temel kaynak olarak belirlenme-si, anlaml bir ka zemin sunabilir. phesiz burada bireysellii sz konusu etmi-yoruz, bireyselliin gerekli olduunu tartmyoruz. Tartlan, idealize edilerek top-lumsal politika ve zgrl tketen ideolojik bireyciliktir, liberalizmdir.

Kolektif zgrl zaten tartm bulunuyoruz. Asl zgrln bireysellik ka-dar her tr topluluun (kabile, kavim, ulus, snf, meslek vb.) kimliini belirlemek,karlarn salamak ve gvenliini savunmaktan getiini, bu temellerde anlam bu-labileceini nemle belirtmeliyiz. Bu temellerde ancak bireysel ve kolektif zgrlk-ler uyumlulatnda baarloptimal bir zgr toplum dzeninden bahsedebiliriz. Li-beralizmin bireycilik anlamnda ahlandrd zgrlkle reel sosyalizmin kolekti-vizm adna ahlandrd zgrlk arasnda, ne kadar zt kutuplar olarak tanmlansalarda, sk bir benzerlik bulunduu,20. yzyl deneyiminden tr aa km durum-dadr. kisi de liberalizmin seenekleridir. Devletilik ve zelletirme oyunlarnn na-sl ayn el tarafndan uygulandn gzlemlediimizde, sylenmek istenen hususlardaha iyi anlalacaktr.

Demokratik toplumun bireysel zgrlklerle kolektif zgrlkleri uyumlulatr-mada en elverili zemin olduu, 20. yzyln byk ykm getiren bireyci (vahi libe-ralizm) ve kolektivist (firavun sosyalizmi) modellerinin denenmesinden sonra iyice

aa km bulunmaktadr. Demokratik toplumun bireysel ve kolektif zgrlkleri

dengelemek kadar, farkllklar esas alan eitlik anlayn gerekletirmede de en uy-gun toplumsal politik rejim olduunu belirtmek mmkndr.


30/348

ZGRLK SOSYOLOJS

36

5- TOPLUMSAL AKLIN GC

nsan trndeki zek seviyesinin kendine zg toplumsal srele ba ve gckavranmadan, toplumla ilgili hibir soruna ilikin zm olanaklar laykyla deer-lendirilemez. Tr olarak insan aamasndaki zek seviyesinin potansiyel lm, ba-lang iti bariyle speklatif bir konu olabilir; bu mmkn de olmayabilir. Ama okfarkl bir zekyla kar karya olduumuz, insanlk tarihindeki sava olgusunun g-nmz koullarnda evrenin tam bir yok etmenin eiine getirilmesiyle iyice aakm bulunmaktadr. Sadece snf tahlilleriyle, ekonomik reetelerle, politik tedbir-lerle, iktidar ve devletin azami birikimleriyle ekolojik ve toplumsal ykmlarn nnegeilemeyecei anlalmaktadr; hatta kantlanm gibidir. Sorunun daha kkl elealnmaya ihtiyac olduu aktr.

Akln gc zerinde phesiz alar boyu srekli durulmutur. ok yeni bir eysylemiyorum. Akln farkl bir tarafna dikkat ekmenin her zamankinden nemli ha-le geldiini belirtmek istiyorum. Akln toplumla ba aktr. Toplum gelimeden ak-ln da gelimeyecei sradan her tarih gzlemcisinin fark edebilecei bir husustur.Esas kavranmas gereken, toplumsal varln hangi koullarla akla meruiyet tand-dr. Kapitalist modernitenin, zellikle yakn dnem kresel finans-sermaye ege-menliinin, simgesel akl zerindenkorkun krlar salayarak yol at evre vetoplum ykmnn izahat hibir toplumsal meruiyet kouluyla anlalamaz. Akasahlakl, zgrlkl ve politik toplumun hibir biimi, simgesel akln vurgununu

onaylamaz. Peki, toplumsal meruiyet barajlar nasl ve kimler, hangi zihniyetler vearalar tarafndan parampara edildi? Akln ykm gc karsnda yapm, onarma vesalkllatrma rol kimlere aittir? Bu rol hangi zihniyet kurallar ve aralarla ger-ekletirmekten sorumludurlar? Bu sorunlar hayatidir ve mutlaka cevaplarn isterler.

I. Wallersteinn kapitalist dnya-sistem adn verdii dzenin ortaya k ze-rinde byk nemle durmasn ok nemsiyorum. Ayrca Fernand Braudelin konuyuadeta kl krk yararak zmlemeye almasn da okufuk ac buluyorum. SamirAminin konuyu zellikle Ortadou slam uygarlklarnn ykmyla balantl olarakele alan kapitalizm zmlemelerinin de ksmen reticilii vardr. ok sayda d-nr konuya hassasiyetle yaklamaktadr. Varlan ortak sonular Avrupann devletgeleneinin zayfl, kilisenin zlmesi, Cengiz Hann Moollarnn slam uygar-ln tarumar etmesi etrafnda dnmektedir. Kafesteki aslana benzetilen kapitalistikgelime, bu koullar altnda kapnn ak hale gelmesinden frsat bularak, ncelikleBat Avrupada hkim olmu; sonra srasyla tm Avrupaya, Kuzey Amerikaya vegnmze doru tm dnyaya saldrsn baaryla tamamlamtr denilmektedir. Da-ha nce kafeste tutulan g dnya hkmranlna gelirken, nceki hkmranlar isedemir kafese alnmtr. Toplumun Leviathan tarafndan demir kafese tklmas ere-

tileme olarak sylemletirilmektedir. Max Weberin nl deyimiyle kapitalist


31/348

ABDULLAH CALAN

37

modernitenin, brokrasisinin toplumu demir kafese almas sz konusu edilmektedir.Tm nl sosyologlarn, ok ak olmasa da, biraz sululuk psikolojisiyle, korkakave fsldayarak dile getirmek istedikleri vahim toplumsal tablo byle sunulmaktadr.

ahsen soruna daha kapsaml ve merkezi uygarlk sistemiyle balantl olarak ba-kyorum. Hatta biraz da simgesel-analitik akln geliim tarihiyle irtibatlandrlmasgereini dnmekteyim. Analitik akln merkezi uygarlk sisteminde att adm p-hesiz devsel niteliktedir. Ancak tm uygarlk yaplanmalar benzer etkiyi ortaya ka-rrlar. Dier nemli bir etkeni insan aklnn simgesel zellik kazanarak analitik -zm yeteneine kavumas olarak belirlemek, uygarlk etkeni kadar nem tamakta-dr. nk kapy uygarlk etkenine aan analitik akldr.

nsana kadar tm canllar amaz akl ilkeleriyle alrlar. Doal veya duygusalakl da diyebileceimiz bu akl tarz igdsellie yatkndr. Etkilenmeler ok anitepki vermekle karakterize edilir. Bitki ve hayvanlardaki etki-tepki bu konuda okreticidir. reme, korunma ve beslenmekten ibaret olan yaamlarn igdsel akllaok renilmi tarzda yrtrler. Hata pay yok denecek kadar azdr. Ben konuyucansz varlklar alanna da tarmaktan yanaym. rnein dnyamzn yerekimini birigdsel akl olarak dnrsek (Ben byle bir dnce tayorum), her nesnesi, hat-ta zerresi onun itme ve ekme etkisini gc orannda yaar. Etkiden ka ok snrl-dr. Ancak k gcnde kalar mmkn olabilir. Evreni ilkesiz, babo sayan felse-feler bu anlamda bana pek doyurucu gelmez. Evrenin belli bir zekyla hareket ettii-ne dair gr, zerinde epeyce durmay gerektirir.

nsandaki zeknn tuhafl, bu evrensel zeky ihlal yeteneidir. Belki k rne-iyle insan iin bir stnlk olarak da bu zek biimi (analitik zek) yorumlanabilir.Ama evrenin akl tarznn ezici arlyla elimesini nasl zmleyeceiz? Belkikaos teoremi konuya ksmen aklk getirebilir. Bilindii zere, kaos teorisinde b-yk dzensizlik iinde dzen aranr. Dzen kaossuz mmkn deildir. Bu yaklam-daki hakllk, doruluk ynleri inkr edilemez. Fakat burada da sorun, toplumsal kao-sun (bunalm, kriz dahil) etkisi altnda insan yaamnn ne kadar sre ve nasl bir me-kn iinde srdrlebileceidir. nk toplumun kaotik srelere dayanma sresi ve

mekn snrldr. Srenin ok uzamas ve meknn (ekolojik evrenin) ar tahribirahatlkla toplumlarn sonunu getirebilir. Tarihte ok sayda toplumun bu durumlaradtn gzlemlemekteyiz. nsanlarn neredeyse ilkel topluluklar halinde varlnsrdrdkleri uzun sre boyunca (yaamlarnn yzde 98lik sresi) bu kaotik ortam-da yaadklarn bilmekteyiz. Neolitik ve uygarlk dzenleri altnda geen yaamnsresi toplam yzde ikinin altndadr. zcesi, kaotik srenin uzamas belki de t-myle yaam sonlandrmaz. Fakat bu sefer tehlike daha farkldr. Uygarlk ncesikaotik srele sonras arasnda bariz bir fark vardr. Uygarlk evreyi sadece insantoplumu iin deil, tm canllar iin tehlike snrlarna ekmitir. Daha da kts,

toplumlarn barndaki sermaye ve iktidar her saat kanser tarz (ar kentleme, orta


32/348

ZGRLK SOSYOLOJS

38

snflama, isizleme, milliyetileme, cinsiyetleme, nlenemeyen nfus art) ya-ylmaktadr. Bu kanser tarz bymenin mevcut haliyle devam bile, uygarlk ncesiklan dnemini mumla aratacaktr. Kanserle gelen kaotik sre, yeni dzenlerden ok,toplumun lmyle de sonulanabilir. Abartl bir yargda bulunmuyoruz. Sorumlu-luk duyan insanlar, bilim insanlar bu konuda her gn daha ar yarglarda bulunuyor-lar.

Denilebilir ki, toplumsal kanserolojik gelimelerin analitik aklla ne ilikisi var-dr? O halde bu akl biraz daha yakndan tanyalm. Simgesel akl nc bir rol oyna-mtr. Bunun en ak grnmn iaret dilinden (Bedensel hareketler arlktadr)simgesel dile geite gryoruz. Artk beden hareketleri yerine, zerinde anlalmbaz (iaret edilenlerle fiziki, biyolojik bir ba olmayan) ses bekleriyle anlamsalbalar kurulabilmektedir. rnein, gz ele alalm: Ses beinin gzle hibir fiziki

ba olmad halde, bu tanmda uzlaan herkes, gz sesinden gz aklnda can-landrr. Simgesel dilin kuruluu byledir. Antropolojik almalar bu dilin balang-cn Dou Afrika kkenli son g dalgasn gerekletiren Homo Sapiens gruplarnabalasalar da (yaklak 5060 bin yl nce), asl patlamasn Ortadou corafyasndagerekletirdiinde birlemektedirler. zellikle Semitik ve Aryen dil gruplar bu teziglendirmektedir.

Simgesel dil yapsnn dnce zerinde muazzam bir etkisi olmutur. Beden di-linden kurtulmak ve kelimelerle dnmek, en byk zihniyet devrimlerinden belkide ilkidir. Bu bir yandan insan trnn hayvanlar leminden kopuunu hzlandrrken,

te yandan toplumlarn simgesel dil kurulular etrafnda kmelenmelerine bykivme kazandrr. nk ayn ses dzenlerini konuanlar, giderek hem daha farkl,hem de zek gc kazanm olarak birliklerini gelitirirler. Toplumlar artk simgeseldilleri kimliklendirmektedir. Neolitik devrim bu dilin nemli katksyla gereklemi-tir. aret diliyle bu devrimsel aamaya varlmas zordur. Daha sonralar uygarla na-sl gei yapld oka ilendii iin tekrarlamayacam. Fakat Verimli Hilal deni-len Zagros-Toros da sisteminin etekleri ve Mezopotamya ovalarnn gelimelerinana beii roln oynadn iyice bilmekte yarar vardr.

Anlatlanlarsimgesel akln olumlu etkisini ortaya koymaktadr. Sakncasn ise,evreden kopuu balatmasnda grmek gerekir. Daha nceki toplumlar doal evretoplumlardr. Ana-yavru ilikisinde olduu gibi doann kucandadrlar. Simgeseldnce gc bu tarz yaam ihtiyacn zayflatmtr. nk yeni toplum kendi yenidiliyle evreyi adlandrmakta, dolaysyla yeni kullanm yolunu da amaktadr. Bitki-ler ve hayvanlar lemi zerinde byk bir hegemonyann yoludur bu yeni yol. Simge-sel dilden nceki dnce tarzlar hep duygusal aklla gerekletirilirdi. Duygusal ak-ln en temel zellii, etki ve tepkisindeki vazgeilmez e olarak duygularyla d-nmesidir. tendir, yalanszdr, hileden uzaktr. Bir anann ocuuna itenlik dn-

da yalanc ve hileli davrand kolay kolay gsterilemez. Bitkiler ve hayvanlar le-


33/348

ABDULLAH CALAN

39

mindeki zihin de byle alr. Aslan grnnce, av hayvanlarndaki zihnin olduugibi duygularna yansmasn hep grrz. kisinde de hile yoktur. Ama insann sim-gesel dilinde binbir hileli, yalanl ve iten olmayan (duygusallk tamayan) dnce

okumak mmkndr. Bu dnce tarznn korkun tehlikesi, asl byk tahribatnuygarlk srecine geile gsterecektir.Sermaye ve iktidar birikiminde simgesel dil vastasyla gerekleen analitik d-

nce belirleyici rol oynar. En bata bu dncenin yalana dayanan, hileli ve itenolmayan gcn kullanarak, toplumu tutsak etmekte ve smrmekte byk yetenekkazanlm olmaktadr. Bilindii zere, insan beynindeki n sa ve sol loblar bu ikizek konusunda ilevsellik kazanmlardr. Analitik dncenin gerekletii lob enson gelien ksmdr. Bedenin geri kalan tm blmleri duygusal zeknn izini tar.Analitik dnce ksmnn stnlk kazanmas, tm bedenin izini tayan dnce

zerinde etkili olmaktadr. Bu gelime de giderek insann tm karakterini yeniden bi-imlendirmektedir. Bu mthi bir gelimedir. Olumlu ynde kullanlmas insan triin dnyay srekli bir bayram yerine evirebilir. Olumsuz ynde altrlrsa, ezi-ci ounluk ve evre canllar iin cehenneme de evirebilir. Tpk nkleer g gibi-dir. Bu enerjiyi ok iyi kontrol etmek kaydyla toplumun hizmetinde kullanmak b-yk yararlar sunar. Kontrol edilmediinde ise, kk bir ernobil rneinde (Amadaha korkuncu savata kullanlandr) ne tr sonulara yol at bilinmektedir. Anali-tik aklda ben biraz kontrolsz nkleer patlama tehlikesini grmekteyim. Tehlikeninde tesinde, bizzat ve giderek younlaan biimde toplumu ve evreyi nkleer bom- bardmana tabi tuttuu kansndaym. Ayr nkleerbombaya ihtiya olmadan da,dnya kapitalist sisteminin elindeki, emrindeki analitik akl bombalar daha imdidentoplumu ve evreyi yaanmaz durumun kysna tamlardr.

phesiz simgesel dil ve analitik dnce kendi bana olumsuzluk tamazlar;sadece olumsuzluklara uygun koul sunarlar. Asl olumsuzluk zincirini balatan, ser-maye ve iktidar aygtlarndaki geliimdir. Uygarlk olarak kavramlatrdmz ser-maye ve iktidar birikim sistemi, zndeki varlk nedeniyle yalanc ve hileli olmak veduygusal zekdanyoksunluu tamak durumundadr. Bask ve smr aygtlar ba-

kalarnn besinleri ve gvenlikleri zerine kuruludur. Bunlarn tepkisiz karlanmaya-ca, yaamn doas gereidir. Srdrlmesi ancak iki yoldan mmkndr: Ya ideo-lojinin meruiyet salayc yumuak gcyle, ya da iktidarn plak zor gcyle.Kontroln ounlukla bu iki yoldan saland tarihsel bir gerekliktir. Sermaye veiktidar ancak hile, yalan ve zora bavurulduunda gelitirilecek varlklardr. Zihninana ksm tam da bu aamada buna uygun koul sunmaktadr. Buna arptlma ve sap-trma etkisi de diyebiliriz.

Uygarlk tarihine bu paradigma ile bakldnda snf, kent ve iktidar younla-malarnn muazzam bir analitik dnce yaps oluturduunu grrz. Uygarlk s-

relerinde birka byk durak vardr. Orijinal uygarlklar olan Smer ve Msr top-


34/348

ZGRLK SOSYOLOJS

40

lumlarnda M.. 40003000 yllarnda balayan uygarlk sreleri, bugn bile by-leyici etkilerini srdren byk analitik zihniyet yaplar ina etmilerdir. Merkeziuygarlk tarihi boyunca gelitirilen tm zihniyet yaplarnn izlerini bu uygarlklardagrmek mmkndr. Matematikten biyolojiye, yazdan felsefeye, dinden sanata ka-dar toplumsal etkinliklerin uygarlk damgasn tayan tm rneklerini burada orijinalbiimde ina edilmi halleriyle grrz. Greko-Romen aamas bu ina srecini dahada zenginletirmi ve analitik yapsndaki aklll ilerletebilmitir. slam Rne-sansndaki ksa hamleden sonra vcut bulan Avrupann Rnesans, Reform ve Ay-dnlanma sreleri, analitik dnceyi doruk noktasna tamlardr.

Tabii tm bu tarihsel srelerde, bata in ve Hint uygarlklar olmak zere, di-er uygarlklarn katklar da gz nnde tutulmaldr. Be bin yllk uygarlk, mantitibariyle yaamn diyalektiinden kopmu dev bir urgibi byyen metafizik kalplar

yeknu olarak da deerlendirilebilir. Mimarlktan mzie ve edebiyata, fizikten sos-yolojiye, mitolojiden dine ve felsefeye kadar tm sanat, felsefe, din ve bilim yapla-rnda sermaye ve iktidar birikimini devasa boyutlarda yanstan gelimeleri tarih diyeokuyoruz. Korkun talan seferleri olarak savalar bu uygarln zemin katdr. Buzemin zerinde ykselen akl, gereklik anlamnda en byk aklszlktr. deolojikhegemonyann bir ilevi de aslnda bu aklszl, su akln, sava akln, hile ve ya-lan akln, zcesi sermaye ve iktidar birikim akln rtbas etmek, tersyz edip gster-mek, kutsallatrmak, tanrsallatrmaktr. Uygarlk tarihiyle i ie gelien tm anali-tik dnce kalplarn, inan ve sanatlarn yakndan incelediimizde, eletiriye tabi

tuttuumuz bu gerekleri tespit etmek zor olmayacaktr.Kapitalist canavarn (Hobbesun Leviathan) kafesten nasl ktn ancak bu ta-

rihsel gereklerin nda yetkince anlamlandrabiliriz. Bu canavarn sadece 16. yz-yldaki zaaflardan yararlanarak kafesten ka gerekletirmemi olduunu nemlevurguluyorum.

Kadn rneini konu asndan zmleyerek blm noktalamak istiyorum.phesiz feminist incelemeler yeni yeni geliimlerle kadn gereinin gn yznekmasna nemli katkda bulunuyorlar. Fakat o kandaym ki, bu almalar bykoranda erkek aklnn egemenlik koullarnda yrtlmektedir. Ziyadesiyle reformist-tir. Konuya tm kktenlii iinde yaklam hayati nem tamaktadr.

Biyolojik aratrmalar insan trnde kadnn kk roln aydnlatmaktadr. Aslgvdeden kopan kadn deil erkektir. Kadnn duygusall, evrensel oluum diyalek-tiinden ar sapmamasndan ileri gelmektedir. zellikle uygarlk dneminde en alt-taki konumunda braktrlmas, bu yapsn gnmze kadar tamasnda etkilidir. Er-kek akl tarafndan kadnn duygu ykl akl hep eksik olarak, kadnn bizzat karak-teri olarak yanstlmak istenir. Erkek akl, kadn zerinde birka byk operasyon y-rtmtr, yrtmektedir:


35/348

ABDULLAH CALAN

41

Birincisi, ilk ev klesi haline getirilmesidir. Bu sre korkun sindirme, bask, te-cavz, hakaret ve katliamlarla ykldr. Ona tannan rol, mlkl dzene gerekli ol-duu kadar dl retmektir. Hanedanlk ideolojisi bu dle ok baldr. Kadn bu sta-

t iinde mutlak mlktr. Yzn bile bakasna gsteremeyecek kadar sahibinin ma-l, namusudur.kincisi, seks aracdr. Cinsellik tm doada remeyle ilgilidir. Yaamn devam

amalanmtr. nsan erkeinde zellikle kadn tutsaklyla birlikte ve arlkl olarakuygarlk srecinde asl rol sekse, cinsel arzunun patlamasnave arpka geliiminetannmtr. Hayvanlarda ok snrl olan iftleme dnemleri (ounlukla yllk), er-kek insanda neredeyse yirmi drt saate karlmak istenir. Kadn gnmze doruseksin, cinsel itah ve iktidarn srekli zerinde denendii aratr. zel-genel ev ay-rmlar anlamn yitirmitir. Her yer ve her kadn artk genel-zel ev ve kadn saylr.

ncs, cretsiz, karlksz emekidir. Tm ilerin zoru kendisine yaptrlr.Karl, birazdaha eksik olmaya zorlanmadr. O kadar aalanmtr ki, gerektenerkee gre ok eksik kaldn kabul etmekte, erkek eline ve hkimiyetine drt ellesarlabilmektedir.

Drdncs, en ince metadr. Marks, para iin metalarn kraliesi der. Aslndabu rol daha ok kadnndr. Metalarn gerek kraliesi kadndr. Kadnn sunulmadhibir iliki yoktur. Kadnn kullanlmad hibir alan da yoktur. Bir farkla ki, hermetann ka bul grm bir karl varsa da, kadnda bu karlk da koca bir akyzszlnden tutalm, Analarn emei denmez martavalna kadar koca bir say-gszlktan ibarettir.

Uygarln canavarlatrd erkek akl (binbir hilenin, yalann, sava canavarl-nn, ideolojik arpkln, ksacas toplum ve evresini ykan akln, teneke sesinden baka ses vermeyen analitik akln) onsuz edemedii kadna bu muameleyi uygungrdkten sonra, insan toplumuna, evresine neler yapmaz ki! Bu akl durdurmak,ancak ykt toplumsal ahlak ve politikay ncelikle yerli yerine koymakla mmkn-dr. Daha dorusu, ancak bu temelde balang yaplabilir. Yalnz analitik akln ald- boyutlardaki rol nedeniyle, uygarlk sistemlerine kar demokratik uygarlk siste-

mini gelitirmenin nemi bir kez daha tm yakclyla nmzde grev olarak dur-maktadr. Akla byk deer bimek asldr. Toplumsal akl bir gerektir. Toplumunkendisi akln younlat alandr. Umutsuz olmann hibir anlam yoktur. Tm kut-sallklardan akan bir ses daha vardr ki, Biz size akl verdik, yeter ki er yolunda de-il, hayryolunda kullann. O zaman size gerekli olan her eyi edineceksiniz! der.Bu sesi gerekten almal ve anlamalyz. Toplumun saduyusu da denilen vicdannsesi, vazgeilmez ahlaki sesi de bunu der. Toplumsal politika denen zgrlk sanat-nn duyulur klnma gereini yerine getirmek istedii ses de bunu der. Demokratiktoplum almalar bu sesin pratiidir. Demokratik uygarlk sistemi bu sesin teorisi-

dir.


36/348

ZGRLK SOSYOLOJS

42

Bundan sonraki blmler, daha ok bu seslerin (analitik ve duygusal akln el bir-liinden kan sesler)somut kaynaklarna inmek ve gsterdikleri zm yollarna ay-dnlk getirmek amacnda olacaktr.


37/348

ABDULLAH CALAN

43

6- TOPLUMSAL PROBLEMN ORTAYA IKII

Doalarn diyalektiinde problem anlar, nicelik birikimlerin niteliksel srama

sreleri olarak tanmlanr. Dzen, ilerleme teorilerinde dnm anlar ok ksa ara-lklar olarak tarif edilirken, kaos teorilerinde esas olann kaotik durum olduu, dzenve ilerlemenin ise snrl anlar olarak kaldklar vurgulanr. Srekli kaotik dncelerkadar, srekli ilerlemeci dnceler de insan akln ok megul etmitir. phesiz in-san akln bir yansma aynas gibi yorumlayanlar olduu gibi, her akln temelini in-sanda gren dnceler de eksik deildir.

Bu dncelerde evrenselci ve greci yorumlar okumak zor deildir. Toplumsalakl temasn bu tr konulara biraz daha somut yaklamak iin ilemek, tanmlamakgereini duydum. Dolaysyla imdiye kadar yaptm sunumlar, kavrama dzeyi ge-likin bir hazrlkla toplumsal problemin kaynana giri yapmaktr.

Tarih boyunca tm nemli dnsel klar iki dnemin rn olarak belirmek-tedir: Dzenin yolunda gittii, toplumsal refahn tatminkr olduu ve byk sorunla-rn yaanmad dnemler, dnce olarak geliimini benzer biimde yanstr. lerle-meci, refah baheden, sorunu az dncelerdir. Gven alarlar. Kalclktan dem vu-rurlar. Sorunlar arzi, gelip geici sayarlar. Daha ok Birinci Doay ilerler. Top-lumsal doay tartma konusu yapmak istemezler.

Dzende tkanmalarn ve eskisi gibi yryememenin yaand dnemlerde ise,dnceler sorun ykldr. Daha ok kinci Doay ilerler. Bu dnemler yeni dinselve felsefi araylarn hzland dnemlerdir. Sorunlardan k yeni dncelerde, dinve felsefe araylarnda grlmektedir.

Tarihte byk dnce hamlelerinin yaand bu refah ve sorun dnemlerinindnsel akn tm uygarlklarda izlemek mmkndr. Smer toplumunun bykrefah dneminde tm byk dinleri, felsefe ve bilimleri, sanat ekollerini etkileyenmuhteem bir mitolojik dnce kna tank olmaktayz. Hibir byk din, felsefianlay, sanat ve bilim anlay yoktur ki, bu Smer dnce kndan etkilenmemiolsun. Antika Yunanistanndaki dnce k da balangtaki refah toplumuyla

ilgilidir. Smerlerde Mezopotamyann verimli corafyas bu refahn temelinde ya-tarken, Yunanistanda Egenin her iki kysnda bu verimlilik salanmtr. Smerler-deki mitolojiye karlk, onyada felsefi dnce ne kmtr. Bilim ve sanatta ge-limeler devrimsel boyuttadr. Bat Avrupa ise, benzer bir refah patlamasyla bykdnce kn 16. yzyldan itibaren dnya apnda etkili klacaktr.

Dikkat eken husus, her refah deneyiminde dnce devrimlerinin Birinci Do-aya ilikin olarak balang yapmasdr. Ancak refahn hz kesildiinde ve buna-lmlar patlak verdiinde kinci Doa zerine tartmalar arlk kazanmakta, yeni d-nceler yeni araylarla ykl olmaktadr. Bir ksm dnce eski refah ve dzen d-

neminin ansyla ykl olarak hep gemii ararken, yeniliki olanlar dzen bozuklu-


38/348

ZGRLK SOSYOLOJS

44

undan ve bunalmn arlndan ikyet edip topik dnceler retirler. Yeni top-lumsal biimlerden bolca bahsedil

Özgürlük sosyolojisi - abdullah Öcalan

Documents