FELSEFE TARİHİ

İLAHİYAT FAKÜLTESİ

ÜNİTE 11

17. YÜZYIL FELSEFESİ

ÜNİTE 11

ÜNİTE 11

17. yüzyıl felsefesi, Rönesans'ın etkisiyle ortaya çıkan

gelişmelere dayanarak, yeni çağ düşüncesinin

temellerini oluşturmak üzere ortaya çıkan felsefe

eğilimidir.

17. yüzyıl felsefesi, modern felsefenin yaklaşık iki yüzyıl

boyunca sürecek en belirgin döneminin birinci kısmını

ifade eder.

17. YÜZYIL FELSEFESİ

Modern felsefe, her ne kadar kendisini Rönesans

düşüncesi ile göstermeye başlasa da esas itibariyle

Batı'da 17. yüzyılda başlayıp 18. yüzyıl Aydınlanma

felsefesi ile büyük bir ivme kazandığını söyleyebiliriz.

Aydınlanma çağı düşüncesinin ilkeleri ve temel

kavramları büyük ölçüde 17. yüzyıl felsefesinde

hazırlanmıştır.

17. Yüzyıl Felsefesinin Genel Özellikleri

Rönesans'taki düşünce parçalılığı ve çeşitliliği bu dönemde belirli

felsefe eğilimlerinde ve dünya görüşlerinde derli toplu ve bir

örnek halde sistematikleştirilmeye yöneltilir.

Descartes, Hobbes, Leibniz, Spinoza 17. yüzyıl felsefesinin en

önemli isimleridir.

17. yüzyıl felsefesi her şeyden önce, yeni bir tarih felsefesinin ya

da en azından yepyeni bir tarih duygusunun egemen olduğu bir

felsefedir.

O, dünyaya ve insana bu yeni bakışın bir sonucu olarak, insanı

eyleminin ve bu arada tarihin öznesi kılan yeni ve seküler bir

tarih felsefesi geliştirir.

17. yüzyıl felsefesi teolojiden hemen tamamen bağımsız bir

felsefedir.

Francis Bacon'ın, Thomas Hobbes'un, hatta maddi alan ve

dolayısıyla bilim ve felsefe ile moral ya da entelektüel alan ve

dolayısıyla da din ve teoloji arasında oldukça kırılgan bir uzlaşım

temin etmeye soyunan Rene Descartes'ın teolojiyle hemen hiçbir

ilişkisi olmadığı söylenebilir.

Felsefenin teolojiden bağımsız olmak anlamında özerkliği, 17. yüzyıl

felsefesinin çok temel ve belirleyici başka bir özelliğine, onun insan

merkezli veya özneden hareket eden bir felsefe olması anlamında,

homosantrik oluşuna işaret eder.

Bu bağlamda, teolojiden hiçbir zaman bağımsız olamamış olan

Ortaçağ düşüncesinde, Tanrı bütün sistemlerin başı ve sonuydu

Yani, teosantrik yönelimin en belirleyici unsuru olan Ortaçağ

düşüncesinde, Tanrıdan yola çıkma veya hareket etme felsefede

hem konu alanlarını ve hem de içeriği belirlemişti.

Oysa dini dünya görüşünü bir şekilde gerileten veya çok

büyük ölçüde ortadan kaldıran modern düşünüşte,

hemen hemen bütün felsefelerin hareket noktaları,

insandır.

17. yüzyılda rasyonalizmin kaynağında matematik ve fizik

bulunmaktadır.

Kaydedilen gelişmelerle, doğanın da bir matematik formüllerle ya

da kavramlarla anlaşılabileceği düşüncesine varılmıştır;

doğa ile akıl, madde ile zihin arasında bir uygunluk fikrinden

hareketle rasyonalizm düşüncesine ulaşılmıştır.

Nasıl ki teosantrik bir felsefe mistisizme, ama en çok da teolojik

bir kavrayışa yol açarsa,

aynı şekilde homosantrik bir felsefe de rasyonalizmi çağırmış,

rasyonalist bir bakış açısını gündeme getirmiştir

Buna göre, modern felsefeye damgasını vuran hâkim tavır ya da

eğilim, en azından 19. yüzyıla kadar, rasyonalizm olmuştur.

Genel bir tavır olarak rasyonalizm, aklın, bilim ve felsefe başta

olmak üzere, bütün alanlarda öncelikli otorite olması ya da

yapılması anlamına gelir.

17. yüzyılın bütün büyük filozoflarına göre, hakikat dini otorite

veya kutsal metinler tarafından aktarılan bir şey değildir;

hakikat akla dayalı, özgür ve tarafsız araştırma ile keşfedilen bir

şeydir.

Buna göre, filozofun bakışı doğaüstü alana yönelmek, ilahi varlık

alanını konu edinmek yerine, artık yeryüzüne yönelmek, doğal

varlık alanını konu edinmek durumundadır.

Fiziki ve zihinsel dünya, toplum, etik alan, siyasi kurumlar ve hatta

dinin kendisi, bundan böyle doğaüstü nedenler yerine, doğal

nedenleriyle açıklanmalıdır.

Bu yeni insan telakkisinden ve yepyeni rasyonalizm anlayışından,

elbette teolojik- felsefi değil de bilimsel-felsefi bir dünya görüşü

çıkar; bu yeni dünya görüşü,

temel ilkesi

"doğayı akıl aracılığıyla yenme ve şekillendirme"

olan bir teknik uygarlık anlayışına yol açacaktır.

Klasik felsefe ya da İlkçağ felsefesinin yıkılışında dinin

kendisinin, Ortaçağ‘ın Tanrıyı keşfetmesi olgusunun bulunduğu

söylenebilirse,

Ortaçağ felsefesini de yıkan şeyin, elbette başka şeyler

yanında, esas bilim adamlarının doğayı keşfetmeleri olduğunu

söylemek gerekir.

Modern dünyada en geniş anlamıyla rasyonalizm, insan aklının

gücüne ve ilerlemeye duyulan inancı, diğer yandan da

ilerlemenin aracı olarak bilime ve bilimsel yönteme duyulan

güveni ifade etmektedir.

Bu bağlamda doğa bilimlerinde kaydedilen gelişmeler de

bu dönem felsefesinin gelişiminde belirleyici bir etki

etmiştir.

Bunlardan özellikle Kopernik Devrimi olarak adlandırılan

gelişme, Giordano Bruno'nun evren tasarımı ve

Galileo'nun ortaya koyduğu mekanikteki gelişmeleri

anmak gerekir.

Kopernik tüm bir dünya görüşünü değiştirecek sistemin en temel

sonucu, gerçeklik karşısında gören gözün yanılabilirliğini açık bir

şekilde ortaya koyması olmuştur.

Güneş, Ay ve yıldızların Dünya'nın etrafında döndükleri

yanılsamasını düzeltmiştir.

Böylece gerçek dünyayı değil algıladığımız dünyayı bildiğimize

dair derin bir çıkarsamayı belirginleştirmiştir.

Mekanik Doğa ve Çevre

Kopernik ve Galileo tarafından kurulan modern bilimin

öngördüğü kozmolojinin en büyük yeniliği, onun doğayı, insan

varlığıyla Tanrının dışında olan bir varlık alanı olarak sunmuş

olmasıdır.

Buna göre, doğa, canlı ve akıllı insan varlığına ilgisiz ve yabancı

olan ve dolayısıyla, akıllı insan varlığı tarafından gözlemlenip

analiz edilmek suretiyle, denetim altına alınacak olan cansız

madde alanını meydana getirmekteydi.

Özünde bir makine ya da mekanizma olan bu

doğanın dili de onun birliğini ve evrenselliğini

sağlayan şey matematiktir.

Bütünüyle insan merkezli olup, sanayi uygarlığını

hazırlayan bilimsel hareketin temelinde yer alan

şey, işte bu doğa tasarımı ya da yeni kozmolojidir.

ÜNİTE 11

Bilime modern zamanlarda, bizatihi kendisi için değil, esas pratik

değeri, sağladığı yarar için değer verilmiştir.

Buna göre, bilgi artık klasik dünyada olduğu gibi, salt anlamak

veya merakı tatmin etmek için

ya da Ortaçağ'da olduğu gibi, Tanrının doğal dünyaya amaçlılık

ve düzen kazandırmış planını keşfetmek için değil, sağladığı

fayda için istenir.

İlkçağ ve Ortaçağ'da, filozofların realist bir yaklaşımla önce varlık

veya gerçekliğin mahiyetini ortaya koyup, sonra bu gerçekliğin

bilgisine nasıl ve hangi yollarla erişileceğini tartışan bir

epistemoloji geliştirmiş oldukları yerde,

17. yüzyıl filozofları önce bilginin ve onun bir türü olan bilimsel

bilginin mahiyetini tartışıp, sonra buna uygun bir varlık tasarımı

oluşturmaya geçerler.

"Neyi bilebilirim?" eleştirel sorusunu pek fazla sormayan 17.

yüzyıl filozofları, esas itibariyle bilginin kaynağı meselesiyle

meşgul olmuşlardır.

Yine aynı epistemolojik çerçeve içinde, döneme damgasını vuran

bir diğer özellik ya da tavır, hemen bütün filozoflarda görülen bir

yöntem arayışı ya da tartışması olmuştur.

Epistemolojide iki yöntem

Felsefenin merkezine geçen epistemoloji ya da bilgi teorisinde,

Kant‘ın 18. yüzyılda yapacağı senteze kadar, yine bilime ama

özellikle de bilimsel yönteme bağlı olarak, başka bir deyişle

bilimsel yöntemin biri ampirik (deneyci), diğeri dedüktif iki

boyutu veya olmazsa olmaz unsuru olmasından hareketle, iki

ayrı bilgi görüşü hâkim olmuştur.

Epistemolojide iki yöntem

Dedüktif unsurun önemine işaret edenler matematiği temele

alan Descartes, Spinoza ve Leibniz gibi rasyonalistlerdir.

Buna karşın, ampirik öğeyi öne çıkaranlar deneyciler diye

bilinirler; Bacon, Hobbes, Locke ve Berkeley gibi deneyciler

bilginin kaynağında duyu-deneyi ve gözlemin olduğunu

savunurlar.

Özneden hareket eden 17. yüzyıl felsefesinde, baştan aşağı

yeniden yapılanan bir diğer alan etik’tir.

17. yüzyılda etik, Tanrıdan veya nesnel bir değerler düzeninden

hareketle değil de doğrudan doğruya insandan hareketle

kurulur.

Çıkış noktası, insan aklından ziyade, insanın doğal yapısıdır,

arzularıdır, hazzıdır.

Hemen hemen bütün modern etik görüşleri olması gerekeni

olandan hareketle tanımlayıp, insanın ahlaki amacının, istek ve

arzuların tatminiyle belirlenen bir dünyevi, maddi mutluluk

olduğunu öne sürer.

Modern etiğin, büyük ölçüde doğalcı bir etik olarak

tanımlanmasının nedeni, budur.

Modern dönemde politika felsefesi de özne ya da bireyden

hareketle inşa olunur.

İnsanı merkeze alan, insanın iradesine vurgu yapan modern politik

öğretiler, toplumu da doğal bir yapı olarak değil, kurulmuş, insan

tarafından yaratılmış bir yapı olarak değerlendirirler.

Devletin karşısına bağımsız bir yapı olarak sivil toplum kavramı

çıkmamıştır.

Politika felsefesinde işte bu modern gelenek yine modern

rasyonalizm çerçevesi içinde insanı rasyonel bir varlık olarak

değerlendirirken, sadece bireyin değerini kabul etmekle kalmaz,

ama aynı zamanda onu haklarını savunacak şekilde sisteminin

merkezine alarak, bireyden hareket eder.

Sivil Toplum ve Hakları

Francis Bacon (1561-1626)

Onun modern felsefenin ilk büyük

filozofu, çağının düşünüşünün bütün

özelliklerini taşıyan, modernlik

ruhunu en iyi karakterize eden,

hatta bir anlamda öncülüğünü yapan

bir filozof olduğu kabul edilir.

Bacon bilimcidir, yani en genel anlamıyla rasyonalisttir.

Aslında bilimciliği açık seçik bir biçimde ilk savunan,

filozof olarak Bacon, doğayı doğrulukla bilmenin tek

güvenli yolunun bilim olduğunu, bilimsel yöntemin

insana doğayı denetleyeceği bilgiyi sağlayacağını ileri

sürmekteydi.

Buna göre, bilgiyi güce eşitleyen; bilginin yeni teknik icatlar ve

mekanik keşifler şeklinde cisimleştiği zaman, tarihin motoru

veya itici gücü haline geldiğini savunmuştur.

aklın dış dünyayı bilmesi, kendisini bilme koşullarını orada

yeniden üretmesine, dolayısıyla kendi üzerinde sahip olduğu

epistemolojik gücü dış dünyaya yansıtmasına ve böylelikle de

dışarıda olanı kendi denetim alanı içine dahil edebilmesine

bağlıdır.

İşte bu, modernitenin en büyük projesi olup, gerçekleştirilmesi

ancak insan aklının kendisini Tanrının ezeli-ebedi zihninin yerine

koymasıyla mümkün olabilmiştir.

Bacon'ın bilimlere ilişkin sınıflamasının yeniliği, onun teorik

disiplinlerle pratik disiplinler arasında kurduğu yakın ilişkidir.

Teorik disiplinlerle pratik sanatları birbirinden çok kesin çizgilerle

ayıran Aristotelesçi anlayışın tersine, Bacon doğa felsefesinin uzun

yüzyıllar boyunca yeterince gelişme kaydedememesinin nedenini

teoriyle pratiğin birbirinden kopartılmasında görmekteydi.

Rene Descartes

Matematik / kesin bilgi

Descartes, tüm çalışmalarında ve araştırmalarında, doğru

bilgiye ulaşmak amacıyla, karmaşıklıktan uzak durmaya

ve herşeyi basite indirgemeye çalışmıştır.

Bulduğu her bilgiye kuşkucu bir tavırla yaklaşmıştır.

Bilim dallarının pratik hayattaki işlevlerinin birbirinden

farklı olduğunu vurgulayan düşünür, sadece bazı ortak

yöntemlerin farklı amaçlar için uygulanabileceğini

öngörmüş, dolayısıyla bilimlerin birlikteliğini

savunmuştur.

"Hiçbirşey keşfedilemeyecek kadar uzak olamaz" diyen Descartes,

evrenle ilgili düşüncelerini de bu görüşü çerçevesinde

şekillendirmiştir.

Ona göre, evren bir bilmecedir ve çözümü olmayan bir bilmece

yoktur.

Bu doğrultuda ihtiyaç duyulan tek şey, doğru bilgilere sahip

olabilmektir ki, tüm pozitif bilimler de zaten bu ihtiyaca hizmet

etmek için varolmuştur.

Descartes'a göre, doğal dünya tek bir şeyden, mekânın her

yerine yayılmış olan maddeden meydana gelir.

Şeyler arasındaki farklılığın, tek bir nesnenin veya maddenin

farklı düzenleniş tarzları veya aynı maddenin farklı zamanlarla

farklı yerlerdeki farklı eyleme biçimleriyle açıklanması

gerektiğine inanan Descartes'ın terminolojisiyle ifade edilecek

olunursa,

sadece tek bir maddi töz vardır ve farklı nesneler olarak

gördüğümüz şeyler arasında gerçek ya da tözsel hiçbir

farklılık yoktur.

Bu dünyadaki herhangi bir şeyi anlamak için onu her ne ise o

yapan gizemli öze, bu biricik bireysel varlığın tikel veya kendine

özgü karakteristiklerine bakmak yerine,

genel olarak maddenin doğası ve davranışı yoluyla ortaya konacak

evrensel bir açıklamanın peşine düşmemiz gerekir.

Descartes için maddi tözün davranışını ve dolayısıyla evrendeki

bütün fiziki süreçleri açıklayan yasalar, hareket yasalarıdır.

Ona göre, evrenin her yerine yayılmış olan maddenin sahip

olduğu özgünlük basit mekanik özellikler olup, evrendeki bütün

doğal süreçler üç temel ve basit mekanik yasasının sonucu

olarak ortaya çıkar.

Bu üç yasa da sırasıyla eylemsizlik, düzgün doğrusal hareket ve

hareketin korunumu yasalarıdır.

Buna göre, yeryüzünün varlığa gelişi ve yıldızların

hareketinden, ışığın yayılımına ve kalp atışına kadar, maddi

dünyadaki her şey, yani bütün doğal süreçler maddenin farklı

parçalarının mekanik özellikleri yoluyla açıklanabilir.

Descartes, bundan sonraki noktada söz konusu mekanik

özelliklerin, etkileşim ve süreçlerin sadece matematiksel bir dille

ortaya konabileceğini öne sürerken, büyük ölçüde kendi

özgünlüğünü ortaya koyacak şekilde maddi doğanın veya

dünyanın matematizasyonunu gerçekleştirir.

Dünyanın nihai gerçekliğini, maddeyle birlikte ifade eden bu

özellikler, ancak duyumsal olmayan, matematiksel bir tasvir

yoluyla ortaya konabilir.

Bu, pek çoklarının söylediği üzere, Descartes'ı modern çağın ilk

filozofu yapan en önemli özellik ya da katkı olmak

durumundadır.

Doğanın akılsallığını matematiğe indirgeyen bu yepyeni ve

modern bakış, Kopernik ve Galileo gibi bazı bilim adamları bir

tarafa bırakılacak olursa, hemen tümüyle Descartes'ın eseridir.

Doğanın konuştuğu dil matematiksel bir dil olup; bu dil, ona

göre, sadece gözlem verilerini kavramak bakımından yararlı

değildir;

söz konusu matematiksel dil, gerçekliği kavramanın tek anahtarı

olmak durumundadır.

Yöntem

Filozofun kullandığı matematiksel dili kurguladığı yöntem

sorununda daha ayrıntılı olarak görmekteyiz.

Dört kuraldan oluşan yeni yöntemini şu şekilde ifade edebiliriz:

Kurallardan birincisi, "doğru olduğu açık ve seçik bir biçimde

bilinmeyen hiçbir şeyi doğru kabul etmemek gerektiğini"

bildiren ünlü "Apaçıklık Kuralı"dır

İkincisi "düşünceleri mümkün olduğu ve gerektiği kadar

bölümlere ayırmak gerektiğini" öne süren "Analiz Kuralı"dır.

Üçüncü kural, "bileşik şeylerin bilgisine en basit ve anlaşılması en

kolay şeylerden başlayarak yükselmenin önemine işaret eden"

"Sentez Kuralı"dır.

Sonuncu kural ise "bütün bu işlemler sırasında hiçbir şeyin

unutulmadığından emin olmak için eksiksiz sayımlar yapmak

gerektiğini" bildiren "Sayma kuralı'dır.

Descartes'ın bu yöntem anlayışının gerisinde hiç kuşku yok ki ilk

olarak birtakım kabuller bulunur.

Her şeyden önce bilginin Descartes tarafından ortaya konan

hiyerarşik yapısıyla, yani bilginin en nihayetinde doğruluğundan

kuşku duyulamaz bir sezgiyle sonuçlanacak metafiziksel bakımdan

temel birtakım hakikatlere dayandığı anlaşılmaktadır.

Yöntemin gerisinde ikinci olarak belirli hakikatlerin sezgi yoluyla

bilinmesi imkânına beslenen sarsılmaz güven, birtakım

düşüncelerin doğruluklarının, gözlem veya mantıksal çıkarıma

dayandırılmak yerine, dolayımsız olarak bilindiği inancı bulunur.

Yöntemin keşfedileceği bu türden bir doğrunun ilk örneği,

Descartes'ın kendi varoluşuyla ilgili hakikat olacaktır.

Yöntemin gerisinde, üçüncü ve en önemli husus, aklın

doğal ışığına beslenen inanç tır.

1- Bilginin Temel Dayanak Noktası

Descartes'ın temelci yöntemi bütün bilgi ve inançları,

"temel bilgi ya da inançlar" ile "temel olmayan bilgi ya da

inançlar" diye ikiye ayırırken, bilginin yapısını aynı

zamanda bir piramide benzetir.

Piramidin en altında temel ilke ya da bilgiler bulunur; üste doğru

çıkıldıkça birbirini destekleyen "temel olmayan bilgi ya da

inançlar" bulunur.

Descartes, bilgi yapısı ya da ağacının temelinde bulunan

düşünce, bilgi ya da ilkelerin gerekçelendirilmeleri veya bilgi

statüsü elde edebilmeleri için başka bilgi ya da inançların

desteğine ihtiyaçları olmadığını söyler.

İmtiyazlı bir statüye sahip olan bu bilgi ya da inançlar, kendi

kendilerini temellendiren, kendiliğinden gerekçelendirilmiş

inançlardır.

temelci anlayışın başarıya ulaşması için kuşku yöntemiyle

tamamlanması vazgeçilmez bir zorunluluktur.

(Temeli temel olmayandan ayırt edebilmek için)

Demek ki bilgiye sağlam bir zemin oluşturmak amacıyla

benimsediği temelci yöntemi ile önyargı ve yanlışları ayıklamaya

yarayacak kuşku yöntemi arasında yakın bir ilişki bulunan

Descartes hakikate, paradoksal bir görünüm arz edecek şekilde,

bir kuşku yöntemi izleyerek varmaya çalışmıştır.

2- Bilgi ve Varlık

O, mutlak bilgiye ulaşmakta, tüm dışsal faktörleri bir kenara

ayırarak, şüpheci analizlerle, kesin doğru bilgilerin varlığını, bu

özelliği taşıyan tek şey olarak belirlediği "düşünce"ye dayandırır.

Doğruluğu tartışılamaz tek bilginin düşünce olduğunu; dolayısıyla

diğer mutlak bilgilerin de bu düşüncelerden türediğini

düşünmektedir.

"Kuşku etmek düşünmektir" şeklinde bir çıkarımda bulunan

Descartes, varlığı kesin olan tek şey düşünmek ise, düşünebilen

bir yaratık olarak şüphe götürmez tek gerçeğin "varlığımız"

olduğunu belirtmiştir.

tümevarımsal bu bilgi kanunu,

"Düşünüyorum, o halde varım"

Elindeki bu ilk bilgiyi, sağlam bilgi olarak görmüş; artık yapması

gereken tek şeyin, diğer bilgileri bu ham bilgiden türetmek

olduğu sonucuna ulaşmıştır.

SSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSSS

ÜNİTE 11

ÜNİTE 11

3- İnanç

Descartes‘ın bütün bir bilgi ağacını baştan sona yaratabilmesi,

bilginin inşası projesini hayata geçirebilmesi Tanrının

varolduğunu ve O'nun aldatan bir varlık olmadığını

kanıtlamasındaki başarısına bağlıdır.

O, bu amaca uygun olarak üç ayrı Tanrı argümanı ortaya koyar.

I. Delil

Tanrı idesinin yetkin bir varlığın idesi olmak dolayısıyla

başka herhangi bir şeyin idesinden daha büyük bir nesnel

gerçekliğe sahip olduğunu dile getiren Descartes, bundan

sonra birbiri ardından üç kabulde bulunur:

(1) "Sahip olduğum idelerin nedenlerinin, onları doğuran

sebeplerin olması gerekir.“

(2) Bir idenin nihai nedeninin formel gerçekliğe sahip olan, yani

fiilen var olan bir şey olması zorunluluğu vardır,

(3) "Fail nedende en az sonuçta olduğu kadar gerçeklik, sadece

nesnel değil fakat aynı zamanda formel bir gerçeklik olması

gerekir.“

II. Delil

Descartes'ın ikinci argümanı da nedenselliğe dayalı

kozmolojik bir argüman olup o, bu kez zihindeki Tanrı

idesinden değil, benliğin ya da zihnin varoluşundan yola

çıkar.

Kanıtlanan varoluşunu apaçık bir veri ya da sonuç olarak

değerlendiren Descartes, bu kanıtta düşünen bir töz ya

da zihin olarak varoluşunu kime ya da neye borçlu

olduğunu sorar.

Sırasıyla kendisi, anne-babası ve "Tanrıdan daha az yetkin

başka bir kaynak" olmak üzere, üç alternatifi gündeme

getiren Descartes, bir tür eleme yöntemiyle, bunlardan

hiçbirinin kendi varoluşunun nedeni olamayacağını

gösterdikten sonra, varlık sebebinin Tanrı olması

gerektiği sonucuna varır.

III. Delil

Üçüncü Tanrı delili, rasyonalistlerin benimsediği bir

argüman olan Ontolojik Argüman'dır.

sadece akıl yürüterek, varolmayan bir yetkin varlık

idesinin çelişikliğinden Tanrının varolması gerektiği

sonucunu çıkartır.

(1) Bende bir Tanrı, yani en yüksek derecede yetkin olan Varlık

idesi var.

(2) Bir yetkinlikten veya yetkinlik özelliğinden yoksun olan bir

varlık, en yüksek derecede yetkin bir varlık olamaz.

(3) Dolayısıyla, Tanrıyı hem en yüksek derecede yetkin bir varlık

hem de bir yetkinlik özelliğinden yoksun bir varlık olarak düşünmek

bir çelişki olur.

(4) Varoluş bir yetkinlik özelliğidir.

(5) Varoluştan yoksun olmak bir yetkinlik özelliğinden yoksun

bulunmaktır.

(6) Tanrıyı hem en yüksek derecede yetkin bir varlık hem de

varolmayan bir varlık olarak düşünmek bir çelişkidir.

(7) Öyleyse, Tanrı sadece düşüncede değil, gerçekten varolur.

ÜNİTE 11

TEŞEKKÜRLER

ÜNİTE 11