ÌÅÐÅÉІ ақ...

ÒІË ÌÅÐÅÉІГазет 2016 жылдың қарашасынан бастап шығады

23 қараша, сəрсенбі 2016 жыл

Республикалық газет

Тіл мерейі - ұлт мерейі

E-mail: [email protected]

Мерейің үстем болсын, «Тіл мерейі»!

Арнайы «Тіл мерейі» республикалық басы-лымы шығатыны жайлы хабарды қуанышпен құптаймыз жəне оны ұйымдастырушыларға шынайы ризашылығымызды білдіреміз.

Тіл қай кезеңде де, қандай қоғамдық құрылымда да ұлттығымыздың ұйтқысы, мемлекеттігіміздің негізі, бірлігіміздің берік бекінісі болған. Жаңа басылым осындай асыл тіліміздің ажарын ашып, мəртебесін көтере беретініне сенеміз. Қадамы құтты, талабы оң болуына тілектестігімізді білдіреміз!

Махмұтбай ƏМІРЕҰЛЫ,Жазушылар одағының мүшесі,

республикалық «Ардагер айнасы» газетінің редакторы.

«Тіл мерейі» қанат қақты!

Қазақ тілі десе бойында ұлттық намысы бар əрбір азаматтың елең ете түсері сөзсіз. Соның ішінде ақын, жазушылар қауымының туған тілге деген тебіренісі ерекше.

Бүгін Сыр елінің ақпарат айдынына «Тіл мерейі» атты тағы бір басылым қанат қақты. Басылымға зор шығармашылық табыс тілеймін. Кез-келген газеттің беделді болуы оның оқырмандарының көптігіне байланысты болмақ. Сыр елінде тіл жанашырлары көп. Алдағы уақытта да «Тіл мерейін» үстем етер де сол жанашыр қауым болары сөзсіз. Тағы да басылымға зор табыстар тілей отырып, ақпарат саласындағы алғашқы қадамына сəттілік тілеймін!

Құрметпен, Қаршыға ЕСІМСЕЙІТОВА,

Қазақстан Жазушылар одағы облыстық филиалының директоры.

Мəртебең биік болғай, «Тіл мерейі»!

Ана тіліміздің қазіргі кезеңдегі күрмеулі мəселелері жетіп артылады. Табиғатынан бай əрі көркем тіліміздің болашағы бүгінгі аға буын ұрпақты ойландыратындай халде. Кейінгі жас балаларымыз өзінің ата-анасы сөйлеген сөздердің біразын түсінбейтіндей жағдайда десек, мұны алдын ала байбалам салу деп ұғудың еш реті жоқ. Əрине, бұған жас ұрпақты орынсыз кінəлаудың да қажеті шамалы. Əсіресе, қалада өскен жастардың қазақы тіршілікке тəн сөздер мен сөз орамдарын ұға алмай жатуы, көбіне, олардың туған əдебиетімізден қол үзіп қалуымен байланыс-ты екені бекер емес. Олай болса, тіл басылымы əдебиет жанашыры да болса орынды дер едік. Осындайда отбасы тəрбиесінің де осал тартып бара жатқаны ойға оралады. Алдымыздағы ата-əжелерімізден бастап, отбасылық тəрбиеде балаларға ана тіліміздің асыл үлгілерін, мақал-мəтелдері мен шешендік сөздерін ерінбей-жалықпай үйретіп, халықты тағылым нəрімен сусындата бер.

Тіл мəселелерінің мерзімді баспасөзде кеңінен көтеріліп отыруының қажеттілігі ерекше. «Тіл мерейі» басылымының да ана тіліміздің бүгіні мен болашағына қатысты жайларды көтеріп, ортақ іске белсене атсалысатын басылым болу-ына тілектестік білдіремін. Газет жастар мен жасөспірімдердің де сүйіп оқитын басылымы болса игі, өйткені болашақ – жастардікі. Ертеңгі қазақ тілінің туын көтеріп, намысын жыртатын да осы жастарымыз болмақ. Сəт сапар, туған тілдің жанашыры болар жаңа басылым! Туған тілдің мерейін асқақтата бер.

Шанжархан Бекмағамбетов,Қорқыт Ата атындағы Қызылорда

мемлекеттік университетінің доценті,филология ғылымдарының кандидаты.

Қадамың сəтті болсын!

Елбасы «Алаштың анасы» деп атаған Сыр бойында тіл саясаты бағытында біршама жұмыстар атқарылуда. Бір ғана мысал – үстіміздегі жылы жүргізілген əлеуметтік сауалнамада об-лыс тұрғындарының 99 пайызы қазақ тілін білетіндіктерін айтқан. Бұл үлкен жетістік деп білемін. Бұл көрсеткіш, халқының түгелге жуығы мемлекеттік тілді білетін бірден-бір аймақ Сыр елі екендігін айғақтайды.

Республика көлемінде тілдерді зерттеуде өзіндік қолтаңбасы бар Қызылорда облысының тіл саласының ғалымдары, алғашқы саны жарық көріп отырған жаңа басылым – «Тіл мерейі» республикалық газетінің ұжымына шығармашылық табыстар тілейді.

Алдағы уақытта редакция алқасымен қоян-қолтық жұмыс атқаратын боламыз.

Аман Абасилов, Қорқыт Ата атындағы Қызылорда

мемлекеттік университетінің доценті, филология ғылымдарының кандидаты.

Ақжолтай ақ тілектер!

Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің доценті,

филология ғылымдарының кандидаты.

Тілсіз тіршілік жоқ. Расында, тілі бар халық ұлт саналады. Бірақ əртүрлі империялық саясаттың ықпалынан тілінен айырылып жатқан елдер жетерлік.

Тарихта тек аты ғана қалған, тілі де, өзі де жоқ боп кеткен ұлттар бар. Əрине, Құдай одан бетін аулақ қылсын. Бірақ тіл үшін күрес еш уақытта толастаған емес.

Халықаралық Тілдер институтының мəліметіне сенсек, қазір əлемде 6 мыңнан астам тіл бар көрінеді. Енді мына бір дерекке қараңыз, солардың ішінде 600 тілге ғана еш қауіп төніп тұрған жоқ. Кейбір болжамдарға на-зар аударсақ, осы ғасырдың соңында əлемде негізгі тілдер ғана қалып, дүние жүзіндегі тілдердің 90 пайызы өліге айналады екен. Жыл сайын 10 тіл өмір сүруден қалады. Еуропаның өзінде 123 тілдің 9-ына қауіп төніп тұр, 26-сы шала-жансар, 38-і тіпті мешел күйде көрінеді. Оңтүстік Азиядағы 700 тілдің 40-ына ғана еш қауіп жоқ, ал Солтүстік Шығыс Азияда 47 тілдің 6-уы ғана əртүрлі қыспаққа төтеп бере алатын қалде, 20-сы əлсіз, 21-і шалажансар күйде деген болжам бар. Əлемде басымдық беріліп тұрған тіл – ағылшын тілі. Қазір 1 миллиардқа жуық адам ағылшын тілінде еркін сөйлейді. Демек, ағылшын тілі жыл өткен сайын үстемдік алып бара жатқанын осы деректен-ақ аңғаруға бо-лады.

ӨÇ ÒІËІҢ – ÁІÐËІÊ ҮØІÍ, ӨÇÃÅ ÒІË – ÒІÐËІÊ ҮØІÍ

2-бет

Тіл ұлттың

байлығы!

2017 ЖЫЛҒА ЖАЗЫЛУ ЖҮРІП ЖАТЫР

ÃÀÇÅÒІÍÅÆÀÇÛËÛҢÛÇ!

Жазылуға қатысты қандай да бір сұрақ, мəселе болса, мына телефондарға хабарласыңыз:

Тел: 87013519329, 87027221625

«ÒІË ÌÅÐÅÉІ»

E-mail: [email protected]

Ақпарат айдынына Республикалық «Тіл мерейі» газеті алғаш рет қанат қақты. Ана тілімізді əспеттеп, Ұлттық құндылықтарымыз бен «Мəдени мұра» бағдарламасын ба-рынша дəріптеп, тарихымызды тереңнен толғайтын жаңа басылым.

Сондықтан « Тіл мерейі» газетіне 2017 жылдың бірінші жарты жылдығына жазылу жүріп жатыр. Атал-мыш газетке жазылу «Қазпочта» ААҚ, Евразия-Пресс Қызылорда» ЖШС-нің барлық бөлімдерінде жүргізіледі. Жеке тұлғаларға жазылу бағасы -1200 теңге, мекемелер үшін-2000 теңге. Жазылу индексі: 65017. Аудандарға: 68017.

Баспасөз - 2017

Àòà-áàáàëàðûìûç ғàñûðëàð áîéû àңñàғàí åãåìåíäіêêå қîë æåòêіçіï, өç àëäûíà äåðáåñ, òәóåëñіç Қàçàқñòàí Ðåñïóáëèêàñû àòàíäû. Áèûë ñîë Òәóåëñіçäіãіìіçãå æèûðìà áåñ æûë òîëûï îòûð. Áұë òàðèõè өëøåì òàðàçûñûíà ñàëғàíäà қàñ-қàғûì ñәò êөðіíãåíіìåí äå, àäàì өìіðіìåí ñàëûñòûðғàíäà áіðøàìà óàқûò. Îñû óàқûò õàëқûìûçäûң îé- ñàíàñûíäà äà үëêåí өçãåðіñòåð áîëäû. Åң áàñòûñû, 70 æûëäàí àñà óàқûòқà ñîçûëғàí îòàðøûëäûқ åçãі ñàëäàðûíàí қàíûìûçғà ñіңå áàñòàғàí құëäûқ ïñèõîëîãèÿäàí àðûëà áàñòàóäûң өçі- үëêåí æåòіñòіê. Åëäің åðòåңі áүãіííåí áàñòàëàäû äåñåê, îë äàó æîқ, êåøåãіíің æàëғàñû. Àëàø àçàìàòòàðûíûң åëäіê, ұëòòûқ ìүääåíі áіðіíøі îðûíғà қîéûï, åë үøіí åң қàæåòòіëіêòåðäі æàçûï ðóõòàíäûðà áіëãåíäåðі – áүãіíãі åãåìåíäі åëäің æàñòàðûíà үëãі-өíåãå.

Õàëқûìûçäûң ñàíàñûíà îé ñàëà, åë áîëàøàғûíûң æàðқûí áîëóûí êөêñåé æàçûëғàí òàқûðûïòàðäûң áіðі –òіë òàғäûðû áîëäû. Àäàìçàò òàðèõûíûң ғàñûðëàð áîéû æèíàқòàғàí òәæіðèáåñі êөðñåòêåíäåé қîғàì ìåí ìåìëåêåòòіê құðûëûìûíäàғû êүðäåëі құáûëûñ –òіë ìәñåëåñі áîëûï òàáûëàäû. Òіë ұëòòûң íåãіçãі áàéëûғû ðåòіíäå ұëòòûң áîëìûñ-áіòіìіíің ñàқòàëóûíäà øåøóøі ðîëü àòқàðàäû, îíûң ðóõàíè ìәäåíèåòіíің áіð áөëіãі áîëûï òàáûëàäû.

ТӘУЕЛСІЗДІК БЕЛЕСІ

ТІЛ ЖӘНЕ ҰЛТ

ЗИЯЛЫЛАРЫ

№1 (01)

2-бет


ÒІË ÌÅÐÅÉІ

Кейбір мəліметтерге қарағанда, орыс тілінде 200 мил-лионнан аса адам сөйлейтін көрінеді. Бірақ лингвистер бұл тілде сөйлейтіндер қатары өткен ғасырдың соңына қарағанда, алдағы онжылдықта 50 миллионға дейін төмен түседі деген деректі келтіреді. Өйткені КСРО-дан тəуелсіздік алған елдердің біразы қазір өздерінің тəуелсіз тілдік саясатын жүргізіп отыр. Мысалы, гру-зия, əзербайжан, өзбек, түркімен мен Балтық жағалауы елдерінің жастары қазір орыс тілінде сөйлемейді. Өйткені билік тілдік саясатты осылай қалыптастырды. Əрине, тілдің жоғалуына əртүрлі саяси-экономикалық шешімдер ықпал етеді. Мысалы, ХІХ ғасырдың басында Бразилияда 1000-нан астам үндіс тілдері болса, бүгінде олардан 200 тіл қалды. Соңғы жылдары 310 тіл өлі тіл ретінде танылып отыр. Бұл деректер шындығында, əрқашан тіл үшін күрес керек екенін дəлелдейді. Бірақ «өліні» тірі тілге айналдырған елдер де баршылық. Мы-салы, иврит тілін қолданыс тіліне айналдыру үшін 1889 жылы лексиколог Элиэзер Бен Иуда өзінің əріптестерімен бірге иврит тілі комитетінің негізін қалады. Бұл комитет кейін Ұлттық академияға айналып, грамматика, тер-минология, тағы басқа мəселелерді шешті. Осылайша, ХІХ ғасырдың соңында қолға алынған игі шара толық нəтижесін берді. Қазір елге келген əрбір адам израйль тілін білуі міндетті. «Тілді үйренем» дегендерге елде барлық жағдай жасалған. Германияда да солай. Көшіп барған кез келген азамат алдымен арнайы орталықта неміс тілін үйренеді. Содан кейін барып, жұмыс іздеп, неміс қоғамына еркін араласады.

Жалпы, тілге қатысты ешқандай кемсітушілікке жол бермей, еркіндік танытып отырған ел əлемде бізде ғана шығар. Рас, мемлекет бізге мүмкіндік беріп отыр, бірақ тілге қатысты тірліктің бəрі өзімізге келіп тірелетін сияқты. Дерекке жүгінейік, соңғы үш-төрт жылда мемлекеттік тілді дамытуға республика бойынша 10 миллиард теңге жұмсалды. Елбасы Нұрсұлтан На-зарбаев Қазақстан халқына Жолдауында «Қазақ тілінде білім алатындардың саны жыл өткен сайын артып келеді. Еліміз бойынша мемлекеттік тілді оқытатын 57 орталық жұмыс істейді. Одан мыңдаған азаматтар қазақ тілін үйреніп шықты жəне əлі де үйренеді. Былтырға қарағанда биыл «қазақ тілін білемін» деген өзге ұлт өкілдерінің саны 10 пайызы өсті» деп атап көрсетті.

Бірақ Президент тапсырма бергенімен, бəрі ұлттың өзіне байланысты. Елде тəп-тəуір Тіл туралы заң бар. Ал, оның орындалуына келгенде, немқұрайдылық танытамыз. Негізі Президент айтқандай, «15 жылда

ӨÇ ÒІËІҢ – ÁІÐËІÊ ҮØІÍ, ӨÇÃÅ ÒІË – ÒІÐËІÊ ҮØІÍ

Берік БЕЙСЕНҰЛЫ, «АЙҚЫН» газеті Бас редакторының орынбасары, Қазақстанның Мəдениет қайраткері.

аюға да тіл үйретуге болады». Тағы да Елбасы пікірін келтірейік: «Біздің тіліміз мемлекеттің барлық жүйесінде қолданылуы үшін, барлық жерде керек болуы үшін біз өзімізді-өзіміз қамшылауымыз керек жəне осыған өзіміз ат салысуымыз қажет».

Расында да солай. Тіл үшін көшеге шығып, рұқсатсыз митинг жасаудың қажеті шамалы. Оны күнделікті тірлігіміз арқылы көрсетуіміз қажет. Айқайласып не керек, заңды бұзбай, заңды түрде талап ет! Өз əрекетің арқылы басқаны үйрет! Дұрысы – осы.

– Менің балаларым міндетті түрде қазақша білуі керек деп ойлаймын. Қазір оның еш қиындығы жоқ қой. Балаларым қазақ тілін тез үйреніп алады деп сенемін. Өйткені бұл – біздің туған жеріміз, Отанымыз. Ал, біздің буынның қазақша білмеуі – əбестік, – дейді футболдан Қазақстан премьер-лигасындағы “Ертіс” клубының қақпашысы Давид Лория, Alashainasy.kz сайтына берген сұхбатында.

Бірақ осы жерде айтуға тұрарлық бір мəселе бар. Мемлекеттік тілде сөйлейтін өзге ұлт өкілдерін қазақ тілді баспасөз қуана жазады. Менің ойымша, мемлекеттік тіл туралы осы миссияны елімізде орыс тілінде шығатын басылымдар арқылы жүзеге асырсақ, наным-ды. Қазақша сөйлейтін басқа ұлт өкілдері туралы негізі орыс тілді баспасөз бен телеарналар жазғаны дұрыс, əрі қисынды. Екінші жағынан, бұл орыс тілінде шығатын баспасөз арқылы қазақ тілін насихаттау болып шығады.Қазақстанда тұратын өзге ұлт өкілдері мемлекеттің тілдің құдыреттілігі мен қазақша үйрену қажеттілігін осылай түсінер еді.

Жалпы, тілге қатысты эволюциялық сипатта жүйелі жұмыс жасап келе жатқан биліктің жұмысы ұғынуға тұрарлық. Десек те, мəселе айналып келіп, өзімізге тірелетінін ұмытпауымыз керек. «Қазақстан» телеарнасындағы «Алаң» пікірсайыс бағдарламасының жүргізушісі болған Нұрмұхамед Байғараев əлеуметтік желіде былай деп пікір білдіргені бар: «Алаң» бой-ынша талай мемлекеттік органдарға, министрліктерге, агенттіктерге хат жазамыз. Көбіне осыдан 2-3 ай бұрын жұмысқа тұрған, 23-24-тегі жас жігітті, қызды жібереді. Ашуланамыз... «бұл жігіт бүкіл республика бойынша министрліктің барлық жұмысына қалай жауап береді» дейміз? Басшыларының, не баспасөз хатшыларының жау-абы мынау: «он единственный казахоязычный сотрудник в министерстве!».

Расына келсек, сол министрлікте жұмыс істейтін шенеуніктердің 80-95 пайызы қаракөздер ғой. Бұл –

факт. Мəселе Нұрмұхамед айтқан немқұрайлылықта болып тұр.

Кейінгі кезде жастарға жалпы, жас бизнес қауым өкілдеріне ақша табудың сырын қазақша тренинг арқылы үйретіп жүрген Ахметбек Нұрсила фейсбук парақшасында былай дейді:

«Кез келген нəрсе қай кезде дамиды? Қажет болғанда! Оған ешкімнің дауы жоқ. Тіл де солай. Ағылшын тілін неге жастар жаппай үйреніп жатыр? Өйткені ҚАЖЕТ! Жақсы табыс табу үшін, өмірде түрлі жетістіктерге жету үшін. Біз не істемекпіз? Интернеттегі сауда қазір 100 пайыз орыс тілінде жүріп жатыр. Қазақ тілінде бір де бір тауар сататын сайт жоқ. Біз енді тауар сататын, сапалы жəне арзан (дүкендегіден 20-30% арзан) сайттар аша бастаймыз. «Бизнес Бастау» тренингіне қатынасқандардың бəріне осындай қазақ тіліндегі сайттарды ашып береміз. Жүздеп, мыңдап! Содансоң бар қазақ тауар іздесе, «Гугл» мен «Яндекстен» қазақ тілінде іздесін! Бірінші пайдасы– арзан жəне сапалы! Екінші пайдасы – қазақ тілінің дамуына көмектеседі, қажеттілігін арттырады! Сонда қазақ тіліндегі сайттың

саудасы дүркіреп жүре бастайды. Əр қазақ осылай жа-саса, жарты жылдан соң Қазақстанда тұратын қазақтар ғана емес, барлық ұлт қазақша сайрайтын болады. Бəрі де арзан жəне сапалы тауар алғысы келеді ғой?! Пай-дадан кім қашады?! Қажеттілік деген міне, осы, ағайын. Келіңіздер, бəріңізге осындай айына миллиондаған та-быс əкелетін сайттар жасап, жолға қойып береміз!».

Біз ең алдымен бұл орайда Ұлт көшбасшысы, президентіміз Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамалары мен идеяларын үнемі қаперге алып отыруымыз қажет.

– Мемлекеттік тілді меңгеруге алдымен, өзіміздің қандастарымыз оң үлес қосуы керек. Елімізде 10 миллион нан астам қазақ болатын болса жəне олар түгел тілді игерсе, байлықтың ең үлкені осы болар еді. Өзіміз, бəріміз игерсек, сөйлесек, осындай орта пайда болатын болса, барлық мəселеміз шешіледі. Қазақ тілі баршаны біріктіретін, жастарды жақындастыратын татулық тіліне айналуы тиіс, – деді Президент.

...Расында да, бəрі өзімізге байланысты.Тіл де, тілге қатысты тірлік те. Өз тілің – бірлік үшін, Өзге тіл – тірлік үшін болуы тиіс.

Сондықтан да Ана тілі өзіне деген құрметті қашан да талап етеді. «Тіл тағ-дыры – ұрпақ тағдыры, ұрпақ тағдыры - ел тағдыры» деген ұранды ата-бабаларымыз ғасырлар бойы елі мен жерін, діні мен тілін сақтап қалу жолында талай қиын-қыстау кезеңдерді басынан кешірді.

Тіл мəселесі – қарым-қатынас жасап келе жатқан халықтың өткені мен бүгінгісін та-разылай отырып, болашағын танытатын сол халықтың мəңгілік тірегі. Елдіктің негізгі белгілері мемлекет тілінің, ұлт рухының көтерілген биігімен өлшенеді. Ұлттық тіл

арқылы адамзат баласының рухы аспан-дап тұрады. Мəселен,бір ғана мемлекеттік əнұран өз тіліңде орындалып жатқанда қандай тебіреністі сезімде боларыңыз бел-гілі. Əнұран сөздерінен елдік, ерлік рухы-мыз бен бейбітшілік, сүйіспеншілігіміз, дос қа ашық құшағымыз, еркіндікке құштар кең көңіліміз байқалса керек. Тіл адамды жігер лендіреді, рухтандырады. Ата-ба-бамыз мұраға қалдырған ана тіліміздің мемлекеттік тіл мəртебесіне көтерілу жолын сөз еткенде, тарихты айналып өтуге болмай-ды. Сан түрлі қилы кезеңдерді, зұлматтарды бастан кешірсек те ұлт тіліміз өшкен жоқ. Себебі, оның жолында өлшеусіз үлес қосқан ұлт зиялылары тұрды.

Қазіргі жаҺандану үрдісіндегі ұлттық рухани құндылықтарымызды сақтай оты-рып, тəуелсіз мемлекетіміздің келешегін айқын дайтын мəдениет пен парасатқа, иман дылық пен ізгілікке негізделген өркениетті қоғам құруда жастардың санасы-на ұлттық рухани даналық пен зерделілікті сіңіру, ұлттық рухты ояту – əлемге таны-мал болуымызға тал пынар құлшыныстан туған қажеттілік екені даусыз. Ал рухани құндылықтардың бірі болып есептелетін тіл тағдыры - Алаш қайраткерлерінің мақсат –мүддесінен, арман-тілегінен, ізгі ойла-рынан, талап-тілектерінен пайда болған ұлттық мəселе. Ел тағдыры таразыға түскен сын сағатта Ə.Бөкейхан, А.Байтұрсынұлы, Х.Досмұхамедов, М.Дулатов, М.Жұмабаев, С.Садуақасов, С.Сейфуллин, М.Əуезов, Ғ.Мүсірепов, Ə.Ермековтер бастаған ұлт зиялылары ұлт бола шағы үшін шешуші қадамдар жасап, осы жолда күш-жігер көрсетті. Қазіргі ғылым тілі, көркем əдебиет

тілі, баспасөз тілі, ресми іс-қағаздар тілі бір күнде қалыптаса қалған жоқ. Қазақтың тарих көшінің бағыт-бағдарын белгілеп, ел мен жер, тіл мен діл тағдыры, дін мен дəстүр тұтастығын сақтау үшін бар жауапкершіліктің жүгін көтеріп, ел тəуелсіздігі жолында басын бəйгеге тіккен тарихи тұлғалардың ұлтымыздың оянуына, өркендеуіне сіңірген еңбегі зор.

Солардың қайсар мінез, табанды қай-рат керлік болмысымен, саяси күрес керлік рухының биіктігімен жəне жан-жақты білім ділігімен бүтін бір елдің тағдыры

мен оның алдыңғы қатарлы зиялы қауымы қалыптасты. Азаттық үшін бірігіп күресу жолында көшбасшылық қасиетімен ерек-шеленіп, дараланып тұрған ең көрнекті тұлға Ə.Бөкейханұлы болатын. «Тірі бол-сам, қазаққа қызмет қылмай қоймаймын» деген Ə.Бөкейханұлы озық ойлы ұлт зия-лысы ретінде тілдің ролін терең сезінді.Тіл қадірін, қазақ тілінің қасиетін білмейтін адам «Анық түрік заты халық тілі – біздің қазақ тілі» деген сөзді айта алар ма еді? ХХ ғасырдың басындағы ұлт зиялыларына қазақ тілінде газет шығарып, оқулықтар мен оқу құралдарын, көркем шығармалар мен ғылыми, ғылыми көпшілік еңбектер жазу-ды тапсырды. Алаш ардақтысының өмір жолымен, соңында қалдырған мұрасымен танысқан кез келген көзі қарақты жан оның ұлттық тұрмыс-салтты, оның əдебиеті мен мəдениетін жақсы білетін, бұл рухани құн дылықтардың қадір – қасиетін, халық өмірінде алатын орнын пайымдай алған өресі биік, зияткер мемлекет қайраткері екеніне көз жеткізеді. Мемлекет тізгінін ұс таған, ұлт көшін бастаған көшбасшылар мен сол қоғамға, сол халықтың тағдырына ық па лы да зор болатынына адамзат тарихы-нан мыңдаған мысалдар табылады.

Түркі жұртының белгілі ғұламалары əл-Фараби, М.Қашқари, Ж.Баласғұни, А.Йүгінеки, А.Йассауи, С.Бақырғанилар өз дері өмір сүріп отырған қоғам қайрат-керлері, белсенді ақын ретінде ұлы еңбек-терін Орта Азия мен Қыпшақ даласының түркілеріне кезінде түсінікті болған шаға-тай тілінде не мақсатпен жазғанын да ұмыт пауымыз керекті. Қазіргі дəуіріміздің абызы, əулиесі боп танылған Ə.Кекілбаев:

«Тіл тағдырын ақша шешпейді. Тек билік шешпейді. Анасын қадірлемеу қандай хай-уан дық болса, ана тілі тағдырына енжарлық та адамгершілікке жатпайтын өрес келдік. Бұл отаншылдықпен тікелей байланы-сты. Елінің тəуелсіздігін ой лайтын адам тілінің кемелденуінен қол ғабысын аямауға тиісті. Шығыстың ежелгі бір данышпаны: «Дүниені түзеткің келсе, əуелі өзің түзел, сонан соң балаң мен дос тарыңды түзе» де-ген екен. Егер ана тілімізге шын жанымыз ашитын болса, оны əуелі өзіміз үйреніп, сонан соң балаларымыз бен достарымызға

үйреткеніміз абзал»,-деді. Міне, бұл қазақ тіліне деген сүйіспеншілік, құрмет. Тілінен айрылған халық өзіне тəн барлық қасиетін жоғалтады, халық болудан қалады. Тіл ана тілі болып мəңгілік қалуы үшін, ол күнделікті өмірде ұдайы қолданыста болуы тиіс.

Əлемдік сахнада өзінің бет-бейнесін танытып үлгерген Қазақтан Республикасы қазіргі таңда өзгелермен иық тірестіретін дəре жеге жетті. Осындай жетістікке жетудің алғы шарттарын іздегенде біз ең алдымен өткен тарихымызға табан тіреп, ұлт жо-лында қызмет еткен тұлғалармызды дəріп-те геніміз жөн. Алаш зиялыларының қазақ даласында ұлттық мүддені көтерудегі орны туралы Елбасы Н.Назарбаевтың «Тарих толқынында» еңбегінде «Алаш мұрасы жəне осы заман» атты тарауындағы: «ХХ ға сырдың басында ұлттық бірлікті нығайту идеясын алға тартқан рухани-зерделі игі жақсылар қазақтың ұлттық идеясын жасау міндетін өз мойнына алды» деген сөзін естен шығармауға тиістіміз. Өзінің тəуелсіз елі бар, өз мемлекеті барда қазақ тілі ешқашан жойылмайды, жоғалмайды. Қазақстанда тілді дамыту үшін барлық жағдай жа са-лынған. Ендігінің бəрі өз қолымызда. «Ана тілі де геніміз – сол тілді жасаған, жасап келе жатқан халықтың мəңгілігінің мəңгілік мəселесі. Ана тілін тек өгей ұлдары ғана менсінбейді, өгей ұлдары ғана аяққа ба-сады »,- деп Ғ.Мүсірепов айтқандай елдің болашағын, тілдің болашағын сақтау бар-шаның міндеті.

Гүлдариға БОРАНҚҰЛОВА,

ТІЛ ЖӘНЕ ҰЛТ ЗИЯЛЫЛАРЫ

Қазақстанды бүкіл əлем халқы та-нуы үшін ең алғаш өзге тілді жетік білуіміз керек. Елбасының 2006 жылы

қазан айында өткен Қазақстан халқы ассамблиясының XII құрылтайында «Үш тұғырлы тіл» туралы идеяны жария етіп, 2007 жылғы Жолдауында «тілдердің үштұғырлылығы» атты мəдени жобаны кезең-кезеңмен іс-ке асыруға ұсыныс беру негізіде осын да. Үштұғырлы тіл өмірлік қа-жет тіліктен туындаған идея. Қай за-манда болсын, коммуникациялық жəне интеграциялық қабілетін ке-ңейтіп отырған. Мысалға, бүгінгі Еуропада да көп тілді меңгерушілік жалпыға ортақ норма болып сана-лады. Яғни, бүгінгі таңда Қазақстан үшін үштұғырлы тіл-елдің бəсекеге қабілеттілікке ұмтылудағы бірінші баспалдағы. Өйткені, бірнеше тілді еркін сөйлей де, жаза да білетін Қазақстандықтар өз елінде де, шет елдерде де бəсекеге қабілетті тұлғаға айналады.

Қазақ тілі еш уақытта өзімен көр-шілес халықтың тілдерінен сорлы болып, қатардан қалып өмір сүр-мегендігі, өз сыбағасын ешкімге бер-мегендігі мыңдаған жыл тарихынан белгілі.

Əлемде екінші ұстаз саналатын Əбу-Насыр Əл-Фараби 76 ұлттың

тілін білсе, қазақтың біртуар ұлы Шоқан бірнеше тіл білген.

Қазіргі ақпараттық техниканың да мыған за ма нында тіл үйрену қи ын ға соқ пайды, ке рі сінше «Өзге тілдің бəрін біл, өз тіліңді құрметте» де гендей, өз ге тілді қатар алып жүр геніміз зиян болмас. Алғашқы тəрбиені ана тілінде қабылдап, қазақи қа-сиетпен өс кен бала, келешекте қандай ор-тада жүріп, қан ша тіл үйренсе де өз тілін ұмытпай, ұлттық қа-

сиетін жоғалтпайтын болады. Абай Құнанбаев, Əлихан Бөкейханов, т.б; тарландарымыз Ресей топырағында білім алса да, сол империяның қы-сымында жүрсе де ана тіліміздің мəр-тебесін ең жоғары орынға қойған. Себебі, олардың барлығының тілі қазақша шыққан, тіл ана тілінде сай-рап тұрғандықтан ешкім оған балта шаба алмаған.

Қай заманда, қай кезде болса да, бірнеше тілді меңгерген халық, өз ком муникациялық, интеграциялық қа-бі летін кеңейте отырып, ел іргесінің ты ныштығы мен бейбітшілігін бас-ты назарда ұстаған. Бүгінгі таңда Қазақстан үшін үштұғырлы тіл – елдің бəсекеге қабілеттілікке ұмтылудағы бірінші қадамы десе де болады.

Елбасының сыңдарлы саясатының астары өте тереңде. Біз əлемдік аре-наға шығу үшін ағылшын тілін жетік мең герген мəңгілік елге айналуымыз керек. Біздің мақсат ағылшын болып өмір сүру емес, тек ағылшын тілін үйрену. Өз тілім бірлік үшін, өзге тіл тірлік үшін, керек екенін ұмытпайық.

Гүлназия ҚАСЫМОВА. Қызылорда қаласы.

БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ БОЛУ УАҚЫТ ТАЛАБЫ


ÒІË ÌÅÐÅÉІ

2016 жылдың 11 қарашасында Қызыл-орда об лыстық ішкі сая сат басқармасының ұйым дастыруымен Қазақстан Респу-бликасы Тəуелсіздігінің 25 жылдығына орай ел тəуелсіздігінің ны шаны ретінде мем лекеттік тілге құр метпен қарауды қалып тастыру, тіл мəдениетінің деңгейі мен мемлекеттік тіл мəртебесін арттыру жəне мемлекеттік тілді жоғары деңгейде меңгерген орыс этносы жастарын анық тау, олар-ды ынталандыру мақ-сатында қазақ тілі білгір-лерінің «Тіл – парасат» атты облыстық байқауы өтті.

Байқауға 18-22 жас аралы ғын дағы облыстың Қазалы, Жаңақорған ау-дандары мен Қызылорда қаласындағы жалпы орта, жоғары жəне арнаулы орта оқу орындары мен ұйымдардан 10 талапкер қатысты.

Байқау қорытындысы бойынша облыстық «Кызылординские ве-сти» газетінің тілшісі Кирилл Денисов І орынды жеңіп алса, М.Мəметова атындағы Қызылорда гуманитарлық кол леджінің 1-курс студенті Татьяна Соло-вьева ІІ орынды, Қазақ гуманитарлық заң жəне

техникалық колледжінің 4-курс студенті Галина Шамина ІІІ орынды иеленді.

Ал, Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік уни вер ситетінің 2-курс студенті Галина Каменова жəне Қазалы ауданы, № 16 мектеп-лицейінің 9-сынып оқушысы Александра Лонкина ынталан-дыру сыйлықтарына ие болды.

Байқау жеңімпаздарына бас қарманың

дипломдары мен алғысхаттары, ескерткіш сый лықтары тапсырылып, І орын алған жеңімпазға 2016 жылғы 24 қарашада Алматы қаласында өтетін «Тіл – парасат» бай қауының республикалық ке зеңіне қатысуға жолдама берілді.

«ТМ» ақпарат

«Байқоңыр-Инвест» инвестициялық форумы аясында Қызылорда облысына Қазақстандағы Еуропа қайту құру жəне даму банкі директоры Джанет Хэкман бастаған ЕҚДБ делегациясы іс-сапармен келді.

ЕҚДБ басшылығы мемлекеттік-жеке-меншік əріптестік жобаларын іске асыру аясындағы шағын жəне орта бизнесті қар жыландырудың жаңа ұзақ мерзімді (теңгемен 10 жылдан аса мерзімге қар жы-ландыру) инструменттері туралы түсін-дірді.

Форумның пленарлық отырысында сөз алған Хэкман ханым Қызылорда об-

лысы экономикасының қарқынды дамып келе жатқанын жеткізді.

- Қызылордаға келген сайын жаңа нəрселерге куə боламын. Мысалы, жазда жағалаудағы əдемі əрі жаңа нысандарды көрдім. Осы жолы да форумға қатысу-шылар көрікті жəне инвестицияға қолайлы аймақпен танысады деген ойдамын,- деді ЕҚДБ директоры.

Жалпы, Қызылорда облысы мен ЕҚДБ арасындағы ынтымақтастық аясында жалпы сомасы 250 млрд.теңгені құрайтын 10 жоба бойынша келісім бар. Оның ішінде, 4 жоба - жолаушыларды тасымал-дау жүйесін жаңарту, облыс орталығының

коммуналдық инфрақұрылымын кеңейту жəне автоматтандыру бойынша жұмыстар жүргізілуде.

Коммуналдық инфрақұрылымды жаңарту өз кезегінде су, жылу жəне электр энергияларын үнемдеуге жəне коммуника-ция жүйелерінің тозу қаупін төмендетуге əсер етеді. Автоматтандырылған басқару жүйесі арқылы су жəне энергетика ресурстарының шығынын бақылауға бо-лады.

Бұдан бөлек, биыл 31 қазанда Қызылорда облысының əкімдігі, Қызыл-орда қаласы əкімдігі, ЕҚДБ жəне «Қызылорда тазалығы» ЖШС арасында «Қызылорда қаласында қатты тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу» жобасы бой-ынша келісімге қол қойылды.

Бұл жобаны іске асыру қаланың санитарлық жағдайын жақсартуға жəне жер қыртысының, жер беті мен жер асты суының ластануы, парниктік газ шығындарының азаюына əсер етеді, жалпы алғанда Қызылорда қаласының экологиялық жағдайын жақсартуға бағытталған. Алдағы уақытта жоба бой-ынша биогаздан экологиялық таза электр жəне жылу энергиясын өндіру жоспарла-нуда.

Келешекте ЕҚДБ бірлесе об-лыс жəне аудан орталықтарындағы («Қызылорда қаласындағы жылуэлектр орталығын» жаңарту, «Əйтеке би кентінде қуаттылығы 35 МВт дейінгі газтурбина жылуэлектрстанциясының құрылысы») жылуэлектр жүйелерін кеңейту жəне жаңарту жобаларын іске асыру жо-спарлануда. Сондай-ақ, «Қызылорда қаласы əуежайының жаңа жолаушылар терминалының құрылысы», «Қызылорда қаласы көшелерін жарықтандыру», «Қызылорда-Жезқазған-Қарағанды» тас жолын жөндеу жобалары пысықталды.

ЕҚДБ ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСЫМЕН ТҰРАҚТЫ ӘРІПТЕСТІКТІ ЖАЛҒАСТЫРАДЫ

Инвестиционного форума «Байко-ныр-Инвест» Кызылординскую область посетила делегация Европейского Банка Реконструкции и Развития (ЕБРР) под ру-ководством Директора ЕБРР по Казахста-ну госпожа Джанет Хэкман.

Руководством ЕБРР были презентова-ны новые долгосрочные инструменты фи-нансирования малого и среднего бизнеса в рамках реализации проектов Государ-ственно-частного партнерства (финанси-рование в тенге со сроком более 10 лет).

Выступая на пленарном заседании форума, госпожа Хэкман отметила стре-мительный экономический рост области. «Каждый раз, приезжая в Кызылорду, я вижу что-то новое. Например, летом я увидела прекрасные новые объекты на набережной. Надеюсь, что участники фо-рума смогут ознакомиться с этим замеча-тельным и инвестиционно привлекатель-ным регионом», - сказала Директор ЕБРР.

Руководством ЕБРР были презентова-ны новые долгосрочные инструменты фи-нансирования малого и среднего бизнеса в рамках реализации проектов Государс т-

венно-частного партнерства (финансиро-вание в тенге со сроком более 10 лет).

В целом, в рамках сотрудничества Кызылординской области с ЕБРР согла-сованы 10 проектов на общую сумму 250 млрд. тенге. По 4 из них, направленных на модернизацию системы пассажирских перевозок, автоматизацию и расширение коммунальной инфраструктуры област-ного центра уже началась практическая реализация.

Реализация проектов по модернизации коммунальной инфраструктуры позволит снизить износ коммуникационных сетей и потери тепловой и электрической энергии, воды. С помощью автоматизированных систем управления будут держаться под контролем расходы водных и энергетиче-ских ресурсов.

Кроме того, 31 октября текущего года между акиматами Кызылординской об-ласти, города Кызылорды, Европейским банком реконструкции и развития и ТОО «Кызылорда тазалыгы» было подписано соглашение по реализации проекта «Ути-лизация твердых бытовых отходов в горо-

де Кызылорде». Реализация данного проекта позволит

улучшить санитарную ситуацию города, снизить риски загрязнения почвы, по-верхностных и грунтовых вод, выбросов парниковых газов, т.е. в целом нацелен на улучшение экологической ситуации горо-да Кызылорды. В рамках проекта в буду-щем планируется выработка экологически чистой электрической и тепловой энергии из биогаза.

В перспективе совместно с ЕБРР пла-нируется реализация проектов по модер-низации и расширению теплоэнергети-ческой системы областного и районного центра («Реконструкция ТЭЦ г. Кызылор-ды», «Строительство газотурбинной те-плоэлектростанции мощностью до 35 МВт в пос. Айтеке би»). Прорабатывается во-прос строительства нового пассажирско-го терминала аэропорта в г.Кызылорде, реализации проекта «Уличное освещение г. Кызылорды», реконструкции автомо-бильной дороги «Кызылорда – Жезказган – Караганда».

ЕБРР ПРОДОЛЖАЕТ СТАБИЛЬНОЕ СОТРУДНИЧЕСТВО С КЫЗЫЛОРДИНСКОЙ ОБЛАСТЬЮ

Тhe delegation of the European Bank for Reconstruction and Development (EBRD) led by the Director of EBRD in Kazakhstan Ms Janet Heckan visited the VIII investment forum “Baikonyr Invest” in Kyzylorda region

The new long-term fi nancing instruments for small and medium-sized enterprises were presented by the Head of EBRD within the framework of public- private partnership. (fi nancing in KZT with a term of more than 10 years).

In general, within the framework of cooperation between EBRD and Kyzylorda region 10 projects have been agreed for the total value of 250 bln tenge.

An implementation of four of those projects, directed on modernization of the system of passenger transport, automation and expansion of community infrastructure

of the region had been commenced.Implementation of projects on community

infrastructure modernization would reduce an obsolescence of communication networks and also heat, electricity and water loss. Expenditures on water and energy resources would be kept under the control with the help of automated management systems.

In addition, on October 31 of the current year an agreement for the project “Solid waste management in Kyzylorda city” was signed between Akimat of Kyzylorda region, Akimat of Kyzylorda city, the European Bank for Reconstruction and Development and LLP “Kyzylorda tazalygy”.

This project would improve environmental health conditions, would reduce the risks of soil pollution, surface and groundwater resources, and greenhouse gas

emissions, thereby generally improving the environmental situation of Kyzylorda city. It is planned to develop an environmental friendly electric, fuel and heat power from biogas.

Projects on modernization and expansion of thermal power system of regional and district centers are planned to be implemented jointly with the European Bank for Reconstruction and Development. (“Reconstruction of CHP in Kyzylorda city”, “Construction of gas power plant capacity of max 35 megawatts in Aiteke-bi village”)

Issues on construction of the new airport passenger terminal in Kyzylorda city; project “Street lighting of Kyzylorda city”; reconstruction of “Kyzylorda - Zheskazgan - Karaganda” route are under the consideration.

THE VISIT OF THE EUROPEAN BANK FOR RECONSTRUCTION AND DEVELOPMENT DELEGATION HEADED BY THE

DIRECTOR OF THE EBRD IN KAZAKHSTANMS. JANET HECKMAN

Бұл мақалада мемлекеттік тілді үйрету үдерісіне жаңа ақпараттық технологи-яларды енгізуді көздейтін «Tilalemi.kz» порталы жəне «Atau.kz» ономастикалық, «Emle.kz» ор фогра фиялық, «Termincom.kz» тер ми нологиялық электрондық база-ла рының ашылғанын оқырмандарға жет-кізуді мақсат тұттық.

Порталдың мазмұны кең, мұнда Қазақстан Республикасында Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағ-дарламасын іске асыру аясында жа рық көрген танымдық əдебиеттер, анық-тамалықтар мен сөздіктер, сон дай-ақ балаларға арналған мультфи льм дер орналастырылған.

«Atau.kz» ономастикалық элек трон-дық базасында Қазақс тан дағы жер-су, қалалар мен елді мекендер атаулары, ме-кемелер, көше, саябақ жəне т.б. нысан атаулары, бұған қоса, ономастикалық атаулардың тарихы, этимологиясы, жа-салу ерекшеліктері туралы танымдық сипаттағы ғылыми, ғылыми-көпшілік,

анықтамалық əде биеттер мен мақалалар ұсынылған. Аталған қорды пайдалану-шы ономастика саласы бойынша өзіне қажетті ақпаратты осы электрондық база-дан таба алады.

«Emle.kz» орфографиялық эл-ек трондық базасында графика мен орфографияға қатысты тео рия-

лық мəліметтер мен сөздіктер орна-ластырылған. Қазақша дұрыс жазу, сөзді дұрыс айту (дыбыстау) ережелері түсіндіріледі. Базада сөздердің дұрыс жазылу ережелері, кірме сөздер мен терминдік мəнге ие сөздердің бұрынғы жəне қазіргі жазылу барысындағы айырмашылықтар салыстырмалы түрде көрсетілген. Сондай-ақ тыныс белгілердің қойылу ретіне қатысты ережелер, қысқарған сөздер мен олардың толық ата-улары, қысқартылу реті туралы да түсінік беріледі.

«Termincom.kz» терминологиялық электрондық базасында Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы Республикалық терминология комисси-

ясы бекіткен терминдер əліпбилік рет-пен бекітілу мерзімі бойынша берілген. Сонымен қатар электрондық базада салалық терминологиялық сөздіктер орналастырылған. Кез келген сайтты пайдаланушының терминдерге қатысты өз ұсынысымен бөлісу мүмкіндігі бар.

Аталған портал мен сайттардың іске қосылуы интернет кеңістігіндегі тілдік контенттің көбеюіне, оны қолданушылар санының артуына, мемлекеттік тілді қашықтықтан үйренушілердің қатарының өсуіне мүмкіндік жасайды. Айта кететін жайт, портал мен сайттарға кіру арнайы тіркелуді қажет етпейді жəне олардың мобильдік нұсқаларын ұялы телефонға (смартфон) жүктеу мүмкіндігі де қарастырылған.

Бұдан басқа тіл саясаты жайын дағы өзекті мəселелер мен жарияланатын ақпараттарды, күнделікті жаңалықтарды да осы порталдан оқуға болады.

Жаңадан ашылған порталдың жəне ономастикалық, терминологиялық, орфографиялық электрондық база лардың қызметін мектеп оқушылары, студент-тер, кəсіпорындар мен ұйым дардың қызметкерлері, мемлекеттік қызметшілер кеңінен пайдалана алады.

Л. ЕСІМОВАОблыстық ішкі саясат басқармасы

тілдерді дамыту жəне əдістемелік жұмыстар бөлімінің басшысы

ҚÀÇÀҚ ÒІËІÍІҢ ҒÀËÀÌÒÎÐÄÀҒÛ ÆÀҢÀ

ÊÅҢІÑÒІÃІ

ҚҰЖАТТАР БЕКІТІЛДІ

"Жібек жолы: Ферғана-Сырдария дəлізі» сериялық трансшекаралық Дүниежүзілік мұралар номинациясы бойын-ша номинациялық құжаттама дайындау жөніндегі сараптамалық кездесуі өтті.

Іс-шараның ұйымдастырушылары Қызылорда облысының əкімдігі мен Қазақстан Республикасының ЮНЕСКО жəне ИСЕСКО істері жөніндегі Ұлттық комиссия (Астана) жəне дүниежүзілік мəдени мұра орталығы (Париж) болып табылады.

Бұл шараға Қызылорда облысының əкімі Қ. Көшербаев, ЮНЕ-СКО жəне ИСЕСКО істері жөніндегі ҚР Ұлттық комиссиясының Бас хатшысы Утегенова Асель Еркеновна жəне дүниежүзілік мəдени мұра орталығының өкілі, ЮНЕСКО-ның дүниежүзілік мəдени мұра орталығының Азия-Тынық мұхит секциясының бағдарламалық маманы Франция өкілі Лин Роланд, Қытай, Қырғызстан, Өзбекстан, Тəжікстанның ресми өкілдері жəне об-лыс əкімдігінің ғылыми-əдістемелік кеңес мүшелері Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ғалымдары, мемлекеттік органдардың басшылары, мəдениет саласының қызметкерлері қатысты.

Ұлы Жібек жолының Ферғана-Сырдария дəлізі он алты ескерткішті қамтиды. Олардың сегізі Оңтүстік-Қазақстан облысы-нан болса – бұл (Жуантөбе, Қараспан, Сидақ, Түркістан, Сауран, Отырар оазисі, Күлтөбе, Бөріжар бейіті) жəне сегізі Қызылорда облысына кіреді – бұл (Жанкент қалашығы, Кескен-күйік, Шірік-Рабат, Бəбіш-молла, Жанқала (Жент), Сығанақ, Жетіасар оазисі, Баланды қонысы.

Кездесуде "Жібек жолы: Ферғана-Сырдария дəліз" номина-циясын басқару жəне жалпы басшылыққа алынатын қағидаттар; «Жібек жолы: Ферғана-Сырдария дəліз» номинациялық құжаттамасының ақырғы нұсқасын дайындау жөніндегі жұмыс тобы мен хатшылық құрамын бекіту, объектілер-компоненттер номинациясы бойынша қатысушы елдердің презентациясы (тұсаукесері), ескерткіштер-компоненттер номинациясы бойынша ұсынылған құрамның ішкі талдауы қаралды.

Ферғана-Сырдария дəлізі Жібек жолының басқа дəліздермен өзара іс-қимылы; дəлізге қоршаған табиғи ортаның əсері; қоршаған табиғи ортаның дəлізге əсері жəне номинациялық құжаттама бөлігінің мəтін тұжырымы мен серия компоненттерінің өзара бір-бірімен іс-қимылы. Дүниежүзілік мəдени мұра орталығының номинациялық құжаттамасының жұмыс жоспары бойынша іс-қимылын егжей-тегжейлі анықтау жəне болжамды финалдық тап-сыратын күнін талқылау.

Кездесуді ұйымдастырудың басты мақсаты аймақтағы ескерткіштерді халықаралық деңгейде насихаттау, өзге елдермен тəжірибе алмасу, сондай-ақ номинациялық құжаттаманы даярлау бойынша дүниежүзілік ЮНЕСКО тізіміне қосуға көмек көрсету болып табылады.

УТВЕРЖДАЛИ ДОКУМЕНТОВ

Экспертная встреча по подготовке номинационного до-сье по Серийной трансграничной номинации «Шелковый путь: Фергана-Сырдарьинский коридор» в Список всемирно-го культурного наследия ЮНЕСКО. Организатором меропри-ятия является Акимат Кызылординской области совместно с Национальной комиссией РК по делам ЮНЕСКО и ИСЕСКО (Астана) и Центром всемирного наследия (Париж).

В данном мероприятии участвовали аким Кызылординской области К.Кушербаев, Генеральный секретарь Национальной комиссии РК по делам ЮНЕСКО и ИСЕСКО Утегенова Асель Еркеновна и представитель Центра всемирного наследия, Про-грамный специалист Азиатско-Тихоокеанской секции Цен-тра всемирного наследия ЮНЕСКО Лин Роланд из Франции, официальные представители Китая, Кыргызстана, Узбеки-стана, Таджикистана и члены научно-методического Совета при акимата области, ученые Кызылординского университета им.Коркыт ата, руководители государственных органов, работ-ники сферы культуры.

Фергана-Сырдарьинский коридор Великого Шелково-го пути включает в себя шестнадцать памятников: восемь из Южно-Казакстанской области – это (Жуантобе, Караспантобе, Сидак, Туркистан, Сауран, Отырарский оазис, Култобе, мо-гильник Борижар) и восемь из Кызылординской области это (городище Жанкент, Кескен-куюк кала, Чирик-Рабат, Бабиш-мулла, Жанкала (Дженд), Сыгнак, Джетыасарский оазис, посе-ление Баланды.,

На встрече рассматривались общие руководящие принципы и управление номинацией «Шелковый путь: Фергано-Сырда-рьинский коридор», утверждение состава секретариата и рабо-чей группы по подготовке финальной версии номинационного досье, презентации стран-участниц объектов – компонентов номинации; внутренний анализ серии предложенных в составе номинации памятников-компонентов.

Формулировка текста номинационного досье в части опре-деления взаимодействия компонентов серии между собой и «Фергано-Сырдарьинского коридора» с другими коридорами Шелкового пути; влияние природной среды на развитие кори-дора; влияние коридора на окружающую среду. Обсуждение детального рабочего плана действий по подготовке и предпола-гаемой финальной даты сдачи номинационного досье в Центр всемирного наследия.

Целью организации встречи является пропаганда памятни-ков региона области на международном уровне, обмен опытом с другими странами и оказание содействие по подготовке номина-ционного досье по включению в Всемирный список ЮНЕСКО.

«ÒІË - ÏÀÐÀÑÀÒ» ÎÁËÛÑÒÛҚ ÁÀÉҚÀÓÛ

11 ноября 2016 года Кы-зылординским областным управлением внутренней политики ко Дню 25-летия Независимости Республики Казахстан в целях формиро-вания уважительного отно-шения к государственному языку как символу и атри-буту независимости страны, повышения уровня языко-вой культуры и статуса го-сударственного языка, вы-явления и стимулирования представителей русской мо-лодежи в совершенстве вла-деющих государственным языком проведен областной конкурс знатоков казахского

языка «Тіл – парасат».В конкурсе принимали

участие 10 молодых пред-ставителей русской нацио-нальности в возрасте от 18 до 22 лет, в совершенстве владеющие государствен-ным языком из Казалинско-го, Жанакорганского рай-онов, города Кызылорды, так же студенты и учащиеся высших и среднеспециаль-ных учебных заведений и сотрудники организаций.

По итогам конкурса І место занял корреспондент областной газеты «Кызы-лординские вести» Дени-сов Кирилл, ІІ место – сту-

дентка Кызылординского гуманитарного колледжа им. М.Маметовой Соловье-ва Татьяна, ІІІ место заняла студентка 4-курса Казахско-го гуманитарно–юридиче-ского и технического кол-леджа Шамина Галина.

Так же студентка Кызы-лординского государствен-ного университета имени Коркыт Ата Каменова Га-лина и ученица 9-класса школы-лицей №16 Казалин-ского района Лонкина Алек-

сандра удостоены поощри-тельных призов.

Победители конкурса награждены дипломами, благодарственными письма-ми и памятными подарками управления.

Победитель областного конкурса будет защищать честь области на респу-бликанском конкурсе «Тіл-парасат», который состоит-ся 24 ноября 2016 года в г. Алматы.

«ТМ» ақпарат

ÎÁËÀÑÒÍÎÉ ÊÎÍÊÓÐÑ «ÒІË - ÏÀÐÀÑÀÒ»

М Ә Р Т Е Б Е

Елбасымыздың биылғы Қазақстан Халқына Жол да уын дағы «Тілдердің үш тұғырлылығы» мəдени жобасы – дүние жүзіндегі алдыңғы қатардағы мемлекеттерге тəн құбылыс. Де-генмен мемлекеттік тіл-өмірлік қажеттілік. Оны саяси саудаға, даудамайға айналдырудың қажеті жоқ. Мемлекеттік тіл əр адамға өзінің қайраткерлік мүмкіндігін кеңейту үшін қоғам, мемлекет ісінде өзін-өзі көрсете білу үшін ел тағдырында ықпалды тұлғаға айна-луы үшін керек. Жаңа əлемдегі жан – жақты дамыған,бəсекеге қабілетті жаңа Қазақстан тұғыры рухани құндылықтарға негізделген, бұл біздің мемлекетіміз ұстанып отырған сая сатымыздың басты қағидасы. Рухани құн дылықтың бастауы-тіл мəр тебесін кө-теру, мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейту. Қазақ тілі-мемлекеттік тіл, орыс тілі – ұлтаралық қатынас тілі, ал ағылшын тілі – жаңа саясатқа кірудің басты кілті,-деп Елбасымыз айтқандай қазіргі таңда еліміз шетелдермен саяси-əлеуметтік жəне мəдени қарым-қатынас жасауда. Осыған орай, қазіргі заман мектебі де түбірлі өзгерістерді талап етіп отыр.

Оқушы өзін жан-жақты дамыған, шығар-машылығы мол, өз бетінше іздене алатын тұлға ретінде көрсетуі тиіс. Сол себепті оқушы бірнеше тілді меңгеруге тиіс. Бүгінде егеменді ел, тəуелсіз мемлекет болып əлемге жар са-лып жатқан дүбірлі кезеңде қазақ ұлтының жанына сүйеу, рухына тіреу болатын басты мəселенің бірі-тіл. Тəуелсiздiк алғаннан бергi уақытта елiмiзде тiл саясаты мемлекет басшы-сы Н.Назарбаевтың тiкелей басшылығымен салиқалы да сындарлы түрде жүзеге асырылуда. Елбасы жыл сайынғы Қазақстан халқына Жол-дауында тiл саясатына, оның iшiнде қоғамдағы мемлекеттiк тiлдiң мəртебесiн көтеру мəсе-лесiне тоқталмай өткен емес. Мемлекет бас-шысы «Жаңа əлемдегi жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауында:Қазақстан халқы бүкiл əлемде үш тiлдi пайдаланатын жоғары бiлiмдi ел ретiнде танылуға тиiс. Бұлар: қазақ тiлi – мемлекеттiк тiл, орыс тiлi – ұлт аралық қатынас тiлi жəне ағылшын тiлi – жаһандық экономикаға ойдағыдай кiрiгу тiлi»-деген болатын. Үштұғырлы тiл – дамыған мемлекет құрудың алғы шарттарының бiрi, ол өмiрлiк қажеттiлiктен туындаған игiлiктi идея екенi белгiлi. Еліміз бен жерімізге ие бо-латын жастар үш тілді де қатар меңгеруі тиіс. Бірақ бұл үш тілдің тұғыры бірдей деген сөз емес. Қазақстанда бір ғана тұғырлы тіл бар, ол мемлекеттік тіл – қазақ тілі. Тұғыр сөзі діңгек, қазық деген мағынада қолданылады. Бір шаңырақты көтеру үшін үш діңгек керек

емес. Бір діңгекпен көтерген шаңырақтың жан-жағынан уықтар қадалып, оның беріктігін қамтамасыз етеді. Біздің алтын діңгегіміз, тұғырымыз – қазақ тілі, ал жан-жағынан өзге тілдер мемлекеттік тілді қолдап уық секілді қадалады. Бірақ, кейбіріміз үштілділік үдерісі жөнінде басқаша көзқарас танытып жата-мыз. Мұның себебі осы сөздің мағынасын түсінбеуден келіп шығады. Бірқатары осы ба-ғытты ұстануға оң көзбен қарап, құптаса, енді бірі өз қарсылықтарын білдіруде.

Президент бағдарламасының басты мақ-саты-қазақ тілінде қысым жасау емес, кері-сінше оның бəсекеге қабілеттілігін орыс жəне ағылшын тілі дəрежесіне дейін көтеру. Оның үстіне қазақ тілінің бəсекеге қа білеті осындай міндеттерді қоюға толық мүмкіндік береді. Сондықтан, халықтың орыс тілін білу деңгейін жоғалтпауымыз керек, ал ағылшын тілін – болашаққа жаңа даму шыңдарына бағытталған жол, себебі ол əлем мойындаған халықаралық қатынастар тілдерінің бірі. Сондықтан Н.Назарбаевтың Қазақстандықтарың өске-лең ұрпағына үш тілді меңгеру: қазақ тілін мемлекеттік тіл ретінде, орыс тілін ұлтаралық қатынас тіл ретінде жəне ағылшын тілін халықаралық қатынас тілі ретінде білу мүмкіндігін жасауға деген ұмтылысы өте дұрыс деп ойлаймын.

Ағылшын тілін үйренгеннен біз мəңгүрт-тенбейміз. Ағылшын тілі қазақ тілін үйренуге ешқандай кедергі жасамайды. Тек соны түсіне білуіміз керек. Себебі, ағылшын тілі мемлекеттік тілмен бəсекелес емес». Ия, ра-сында да, ағылшын тілі қазақ жерінде өз үстемдігін жүргізе алмайды. Қазақстанда тек қазақ тілі ғана билік құра алады. Ағылшын тілі – қазақ жерінің жаңа əлемге ашар есігі. Үштілділікті үрейлі кейіпте елестететін кейбір ағаларымыз «мұны ең соңғы өлу деп те қорқатындығын» жасырмайды. Жоқ! Біз өзге тілдерден қорықпауымыз керек. Керісінше, сол тілдерді пайдалана отырып өзімізді өзгелерге таныта білуіміз қажет. Мəселен, М.Əуезовтың «Абай жолы» романы ағылшын тіліне аударылмаса Абайдай ғажап ақынымызбен қалай мақтанар едік? Ағылшын тілі - əлемдік бизнес тілі, мемлекеттік тіл – ұлт тілі. Мемлекеттік тілде сөйлеу - əрбір Қазақстан азаматының борышы. Орыс тілін оқыту үрдісінде пəнаралық бай ланыстың маңызы зор. Əсіресе,қазақ жəне ағылшын тілдерінің байланысы ерекше орын алады. Бұл тілдердің басты мақсаты-оқушыларының бой-ына қарым-қатынас біліктілігін қалыптастыру, жəне қарым-қатынасты дамыту. Осыған орай оқушылардың бойына бағдарлама талаптарына сай іскерліктерді қалыптастыру. Орыс тілінің мұғалімі оқушылардың қызығушылықтарын арттыру мақсатында уақытты үнемдейтін қызықты əдіс терді пайдаланған жөн. Ах-мет Байтұрсынов айтқандай, қазақ тілін дұрыс жұмсай білсек, ол қоғамдағы тілге жүктелетін қажеттілігіміз болса, өтеуге жа-райтын бай тіл. Мəселе тілдің міндетін дұрыс түсініп, өз міндетімізді атқаруда болып отыр. Ұлтымыз өркендеп, тіліміз өз еліміздегі жəне халықаралық дəрежедегі позициясын нығайтқан кезде біздің сөздеріміз де өзге тілдерге енетіндігіне, тіліміздің əлемдік ақпарат кеңістігінен өз орнын иеленетіндігіне күмəн келтірмеуге болады. Дəл бүгін де қазақ тілінің əлем тілдерінің ешқайсысынан да кем түспейтін, бірнеше ғасырлық даму та-рихы бар, ұлттық əдеби тіл деңгейіне дейін дамып жетілген ұлы тіл екендігіне еш күмəн жоқ. Үштұғырлы тіл өмірдің қажеттілігі. Бұл бүгінгі елдің тыныс тіршілігін анықтайды. Үш тілді қатар меңгеру бəсекеге қабілетті ел азаматының міндеті. Ал сол ел азаматын тəрбиелеу – біздің ұстаздық парызымыз.

Қ. ШАЙМАҒАНБЕТОВА,№176 орта мектебінің директоры

ҚР білім беру ісінің құрметті қызметкері .


«ÒІË ÌÅÐÅÉІ»Меншік иесі:

Облыстық қоғамдық бірлестігі

Директор - Бас редакторМиуа БАЙНАЗАРОВА

ÒІË ÌÅÐÅÉІThe world is an increasingly

globalized place where individuals are communicating among and between multiple cultures each day. Today, an individual has access to a vast array of information from a variety of world cultures at the touch of a button. For those of us in the English speaking world, we take access to this information for granted. Elsewhere, however, much of the world’s information is beyond their reach, locked in English. That is one reason why learning English as a second language has become so popular. In fact, English is now the world’s most widely spoken

second language, surpassing all others. In fact, more people now speak English as a second language than as their fi rst language.

English is the gateway to a world of knowledge, commerce, and culture, a lingua franca that gives a student access to the world in a way that other languages do not. There are a variety of ways to learn English as a second language, including computer programs, audio tapes, classes, and immersion. Picking the right method for you requires some insight and self-understanding.

English is being taught in hundreds of thousands of schools worldwide. Men, women and children of many different social, economic and cultural backgrounds are learning English as a second language for various reasons. Whether they want to improve their economic situations by being able to speak English and fi nd a better job or keep in touch with a pen pal from another country, the English language learners fi nd importance in what they are studying.

In our own school, our students are very excited about learning English. I gave our eighth and ninth grade students a questionnaire. We asked them if learning English was easy or diffi cult, if they liked learning English, if they thought learning English was important, if they spoke English outside of school and if their parents or neighbors spoke

English. The majority of the students found learning English easy and liked English, stating that their lessons were “fun,” “pleasurable” and that the time in lessons passed very quickly. According to our students, learning English is important because they will have a better chance of earning a living when they grow up, can speak to foreign tourists from all over the world, can communicate with never-before-met family members residing in England or the USA, and even one student said that if everyone spoke the same language, it may stop bad things like war from happening because people

would understand each other.As Kazakhstan is on a way of active

integration to the world community a special value is given to English language, the language of the international cooperation.

President of Republic of Kazakhstan pays a great attention to education and especially to vital importance for the acquisition of English language in his annual messages to the people of Kazakhstan. Teaching English in Kazakhstan requires high-quality instruction, culturally appropriate lessons, a creative imagination and an adventuresome and fl exible spirit.

A new project called ”Trinity of Languages”, with an ultimate view to making the country trilingual in the state language of Kazakh, in Russian, "the language of inter-ethnic communication," and in English, "the language of successful integration into the global economy" was proposed by the President.

As English is one of the main languages of international communication, trade and infor mational exchange, its role has become very important for the growing economy and international relations for Kazakhstan. For the younger generation of Kazakhstan profi ciency in English is extremely signifi cant for future opportunities and professional growth.

What We Do Interlingua provides high-quality

professional teaching of English to students, helping them fi nd better career opportunities for the benefi t of an independent Kazakhstan.

• Professional teaching for all levels of English

• Prepares students for inter national English profi ciency tests (TOEFL, IELTS, etc.)

• Continuing education through workshops and seminars for English language teachers

• Arranges summer English language courses in US & UK

• Sells the newest Macmillan, Oxford,

Cambridge, Longman text books • Classes in business and

conversational Kazakh language Now the teachers of Kazakhstan

schools pass and promote qua lifi cation in three months courses on the Cambridge project. Here it is too needed to know three languages.

One of main projects of our country is “100 concreate steps”and the 79th step said about gradual transition to the English as the language of instruction in the educational system - in high schools and universities

The Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan introduced a gradual transition to the updated content of education in accordance with the Plan of the Nation and 2016-2019 State Program of Education and Science Development of the Republic of Kazakhstan. From September 1 of this year, all schools in the country began implementing the updated programme

Our school, started to teach according to new programmes, new teaching and learning materials, criteria-based assessment. It is worth noting that students were motivated to learn, work in groups and in pairs, which in turn facilitated communication and social skills development, opinion sharing and goal setting.

Dina Sabirova

ЇШ ТІЛДІЛІК – ҐМІР ЌАЖЕТТІЛІГІ

Білекке сенген заманда,Ешкімге есе бермедік.Білімге сенген заманда,Қапы қалып жүрмелік

Абылай хан

БІЛІМДІ МЫҢДЫ ЖЫҒАР

THE IMPORTANCE OF LEARNING ENGLISH

Газет редакцияны компьютерлік орталығында беттелді. «Print» ба-спаханасында басылды. Оның шығу сапасына баспахана жауапты. Қызылорда қаласы, Байтұрсынов №49

Газет ҚР Байланыс, ақпараттандыру жəне бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы мемлекеттік бақылау комитетінің Мерзімді баспасөз басылымын, ақпарат агенттігін жəне желілік басылымды есепке қою туралы 27. 10. 2016 жылы тіркеліп, №16187-Г Куəлігі берілді.Айына 2 рет шығады.

Жарияланған материалдардағы пікірлер редакция көзқарасын білдірмейді. Деректер мен мəліметтердің нақтылығына автордың жауапты екендігі ескертіледі.

Таралымы 2000 дана.Редакция мекен-жайы: Қызылорда қаласы, Тасбөгет кенті, М.Шоқай к-сі-19/1

Қабылдау бөлмесі 21-52-63

«Возвысить свою нацию, унижая другую нацию невозможно….Русский язык - язык нашего большого соседа, один из шести языков Организации Объ-единенных наций. Через этот язык мы вышли на великую литературу и великую культуру, согласитесь. Нам нельзя за-бывать этот язык, каждый язык - это богатс тво человека».

Н.А. Назарбаев.Триединство языков – важный фак-

тор общественного согласия. Много-образие культур и языков, их равное сосуществование – это безусловное до-стояние нашей страны, при этом эффек-тивность триединства языков возможна при условии общепринятой идеологиче-ской основы: казахский язык – это госу-дарственный язык, русский язык – язык межнационального общения, английский язык – язык успешной интеграции в гло-бальную экономику.

Русский язык в Казахстане сохранил свои позиции и его авторитет связан се-годня не с каким-либо давлением, а толь-ко с его достоинствами и потребностями в нем. Русский язык продолжает играть важную роль во всех сферах жизни, он незаменим и в области межнационально-го общения. Несомненно, русский язык стал высокоразвитым, богатым, раскры-тым в своих потенциях, упорядоченным, стилистически разграниченным, истори-чески сбалансированным языком, спо-собным обслуживать все потребности – не только национальные, но и обще-человеческие. Общечеловеческая значи-мость художественной литературы, всей культуры, созданной на определенном языке, имеет большое значение при при-

своении языку статуса «мирового». Общение на русском возможно для

подавляющего большинства населения Республики Казахстан. Однако уровень владения русским языком и его распро-страненность на севере страны выше, нежели, на юге. При этом в северных ре-гионах у молодежи сравнительно низкий уровень владения государственным язы-ком. В Казахстане широко распростране-ны учебные программы на русском язы-ке, молодежные программы, культурные связи, благодаря которым, молодежь мо-жет получать образование в РФ.

В сфере образования на русском языке нет явных проблем, т.к. пока су-ществует баланс между потребностью и возможностью получать образование на русском языке.

По словам Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева в настоящее время детям Казахстана необходимо знать три языка, чтобы в будущем суметь прокормить себя и свою семью. Он счи-тает, что трехъязычие - просто необходи-мость для наших детей. Они дети всей планеты: государственный язык должны знать, русский язык - наш язык обще-ния, английский язык - мировой язык, мировой науки, инноваций, интернета. По словам главы государства, внедрение трехъязычия в сфере школьного образо-вания является подготовкой казахстанс-ких детей к будущему.

1 марта 2016 года Главой государства на основании Плана нации "100 конкрет-ных шагов: современное государство для всех" была утверждена Государственная программа развития образования и на-уки Республики Казахстан на 2016–2019

годы. Данная Программа предусматри-вает поэтапное внедрение трехъязыч-ного образования в 2017-2018 учебном году, начиная с 5 класса. Развитие трехъ-язычного образования в казахстанских школах будет осуществляться по опыту 33 экспериментальных школ для одарен-ных детей, 20-ти НИШ и 30-ти казахско-турецких лицеев.

Будут разработаны отечественные учебники и УМК по языковым дисци-плинам в соответствии с Единым язы-ковым стандартом обучения трем язы-кам, что обеспечит достижение нового качества технологий обучения, развитие современной учебно-методической и на-учно-педагогической базы.

В стране планируется создать шко-лы единого типа, которые на высоком уровне обеспечат преподавание на трех языках.

С 2016 года запланировано внедре-ние изучения на 3 языках предметов, осо-бенно естественно-научных (таких как химия, физика, биология, информатика), по обновленным методикам, разработан-ным в соответствии с лучшими миро-выми практиками. Данное обновленное содержание прошло апробацию в Назар-баев интеллектуальных школах.

Все выпускники казахстанских школ должны уметь свободно общаться на трех языках, понимать друг друга и иметь до-ступ к передовым мировым знаниям. Это задача не одного года, но работу над этим нужно начинать уже сегодня.

Майра Сулейменова, Учительница

Сш №176.

РУССКИЙ ЯЗЫК В КАЗАХСТАНСКИХ ШКОЛАХ В РАМКАХ ОБНОВЛЕННОГО

СОДЕРЖАНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ

Б І Л І М

ÌÅÐÅÉІ ақ...

Documents