БАРНОМАИ...

2

БАРНОМАИ ИМТИҲОН

аз фанҳои забони англисӣ, забони немисӣ, забони

франсавӣ, забони арабӣ, забон ва адабиёти ӯзбек

Душанбе - 2014

Дар мушовараи Вазорати маориф

ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон

аз “_31__” _12_ соли 2013, № 20/9

тасдиқ шудааст

3

БАРНОМАИ ИМТИҲОН аз фанҳои забони англисӣ, забони немисӣ, забони

франсавӣ, забони арабӣ, забон ва адабиёти ӯзбек, Душанбе, 2014, 58 саҳ.

Ба нашр омода намуданд:

мутахассисони шуъбаи таҳияи маводи имтиҳонӣ/тестҳои

Муассисаи давлатии “Маркази миллии тестӣ”

Муҳаррирони масъул:

Рустамов Ҷ.Ш.

Азимов Ҷ.А.

Барномаи имтиҳон ҳамчун маводи ёрирасон бо мақсади роҳнамоӣ ва омода

намудани хонандагони муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ ва довталабон ба

имтиҳонҳои марказонидаи дохилшавӣ ба муассисаҳои таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии

Тоҷикистон дар соли 2014 таҳия шудааст.

Дар барнома мақсади имтиҳон аз фанҳои таълимии забони англисӣ, забони немисӣ,

забони франсавӣ, забони арабӣ, забон ва адабиёти ӯзбек, талаботи фаннӣ ба дониш ва

малакаю маҳорати довталабон, навъи саволу масъалаҳои тест, матритсаи тести ҳар фанни

имтиҳон, тарзи холгузорӣ ва шкалабандӣ шарҳ дода шудааст Инчунин, барои шиносоӣ

намунаи варақаи ҷавобҳои тест ва намунаи саволу масъалаҳои тест аз ҳар фанни имтиҳон

дар навъҳои гуногун ва бо ишораи ҷавобҳои дуруст пешниҳод гардидааст.

© Муассисаи давлатии «Маркази миллии тестӣ»

4

МУНДАРИҶА

ПЕШГУФТОР ......................................................................................................................................... 4

МАҚСАД ВА ТАВЗЕҲИ ИМТИҲОН АЗ ФАННИ ЗАБОНИ АНГЛИСӢ ............................... 6

ТАЛАБОТ БА ДОНИШ ВА МАЛАКАЮ МАҲОРАТИ ДОВТАЛАБОН АЗ ЗАБОНИ

АНГЛИСӢ .............................................................................................................................................. 7

МАҚСАД ВА ТАВЗЕҲИ ИМТИҲОН АЗ ФАННИ ЗАБОНИ НЕМИСӢ ................................. 9


НЕМИСӢ .............................................................................................................................................. 10

МАҚСАД ВА ТАВЗЕҲИ ИМТИҲОН АЗ ФАННИ ЗАБОНИ ФРАНСАВӢ .......................... 12


ФРАНСАВӢ ......................................................................................................................................... 13

МАҚСАД ВА ТАВЗЕҲИ ИМТИҲОН АЗ ФАННИ ЗАБОНИ АРАБӢ ................................... 15


АРАБӢ .................................................................................................................................................. 15

ШАРҲИ САВОЛУ МАСЪАЛАҲОИ ТЕСТ .................................................................................... 18

МАТРИТСАИ ТЕСТ ........................................................................................................................... 19

Матритсаи тести забонҳои хориҷӣ ............................................................................................ 20

ШАРҲИ ХОЛГУЗОРӢ ВА ШКАЛАБАНДӢ ................................................................................ 20

НАМУНАИ ВАРАҚАИ ҶАВОБҲОИ ТЕСТ ................................................................................. 21

ЗАМИМА ............................................................................................................................................ 24

Намунаи саволу масъалаҳои тест аз забони англисӣ ............................................................ 24

Намунаи саволу масъалаҳои тест аз забони немисӣ ............................................................. 27

Намунаи саволу масъалаҳои тест аз забони фаронсавӣ ....................................................... 29

Намунаи саволу масъалаҳои тест аз забони арабӣ ................................................................ 32

ӮЗБЕК ТИЛИ ВА АДАБИЁТИ ФАНЛАРИ ИМТИҲОН ДАСТУРИ ...................................... 35

СӮЗ БОШИ ........................................................................................................................................... 35

ӮЗБЕК ТИЛИ ВА АДАБИЁТИ ФАНЛАРИ ИМТИҲОНИНИНГ МАҚСАДИ ВА

ТАВСИФИ (ШАРҲИ) ......................................................................................................................... 36

ТЕСТ САВОЛ ВА МАСАЛАЛАРИ ШАРҲИ ............................................................................... 52

ӮЗБЕК ТИЛИ ВА АДАБИЁТИ ТЕСТЛАРИ МАТРИТСАСИ ................................................... 53

ХОЛЛАРНИ МЕЪЁРЛАШТИРИШ ВА ШКАЛАЛАШТИРИШ ШАРҲИ ............................. 54

ЖАВОБЛАР ВАРАҚАСИ НАМУНАСИ ....................................................................................... 55

ЗАМИМА ............................................................................................................................................ 56

Ӯзбек тили ва адабиётидан субтест намунаси ........................................................................ 56

5

ПЕШГУФТОР

Мувофиқи банди 12-уми қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 19-уми январи

соли 2013, №23 “Дар бораи ҷамъбасти натиҷаҳои рушди иҷтимоию иқтисодии

Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соли 2012 ва вазифаҳо барои соли 2013” Вазорати маорифи

Ҷумҳурии Тоҷикистон вазифадор шудааст, ки бо назардошти таъсиси Муассисаи

давлатии “Маркази миллии тестӣ” барои ба таври мутамарказ ба роҳ мондани қабули

довталабон ба муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ (МТОК)-и Ҷумҳурии Тоҷикистон

тадбирҳо андешад.

Татбиқи низоми имтиҳонҳои марказонидаи дохилшавӣ, ки бо ин мақсад Муассисаи

давлатии “Маркази миллии тестӣ” таъсис дода шудааст, навсозии низоми қабули

донишҷӯён ба МТОК-и ҷумҳурӣ, арзёбии одилонаи дониши довталабон, таъмини

шаффофӣ ва дастрасии баробар ба имтиҳонҳои дохилшавиро дар назар дорад.

Вобаста ба ин бо фармоиши вазири маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 25

ноябри соли 2013, №2935 “Тартиб ва тарзи қабули имтиҳонҳои қабул барои

муассисаҳои таълимии таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон” тасдиқ гардида,

дар Вазорати адлияи Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 4 декабри соли 2013, №722 ба қайд

гирифта шуд.

Мувофиқи талабот ва бо назардошти хусусияти ихтисосҳое, ки аз рӯйи онҳо дар

МТОК-и Ҷумҳурии Тоҷикистон мутахассисон тайёр карда мешаванд, Маркази

миллии тестӣ аз фанҳои зерин саволу масъалаҳои тестро таҳия менамояд:

- забони тоҷикӣ (давлатӣ),

- забон ва адабиёти тоҷик,

- забон ва адабиёти рус,

- таърих (таърихи халқи тоҷик ва таърихи умумӣ),

- асосҳои давлат ва ҳуқуқ ва ҳуқуқи инсон,

- математика,

- физика,

- химия,

- биология,

- география,

- забон ва адабиёти ӯзбек,

- забонҳои хориҷӣ (забони англисӣ, забони немисӣ, забони франсавӣ ва

забони арабӣ).

Навъ ва мазмуни саволу масъалаҳои тестро “Барномаи имтиҳон”-и фанҳои

таълимӣ, ки мушовараи Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон тасдиқ

намудааст, муайян менамояд.

“Барномаи имтиҳон” аз ҳар фанни таълимӣ дар асоси Қонуни Ҷумҳурии

Тоҷикистон “Дар бораи маориф”, “Тартиб ва тарзи қабули имтиҳонҳои қабул барои

муассисаҳои таълимии таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ва Оинномаи

Муассисаи давлатии “Маркази миллии тестӣ” мутобиқи талаботи Стандарти

давлатии таҳсилоти миёнаи умумии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва барномаҳои таълим

таҳия мегардад.

“Барномаи имтиҳон” ҳуҷҷати меъёрӣ буда, масъалаҳои зеринро дар бар

мегирад:

- мақсад ва тавзеҳи имтиҳон аз ҳар фанни таълимӣ;

6

- талаботи фаннӣ ба дониш ва малакаю маҳорати довталабон;

- шарҳи саволу масъалаҳои тест: навъи саволу масъалаҳо, меъёри баҳо, миқдори

саволу масъалаҳо ва вақти иҷрои тест;

- мушаххасоти (матритсаи) тести ҳар фанни таълимӣ;

- шарҳи холгузорӣ ва шкалабандӣ;

- намунаи варақаи ҷавобҳои тест.

МАҚСАД ВА ТАВЗЕҲИ ИМТИҲОН АЗ ФАННИ ЗАБОНИ АНГЛИСӢ

Сиёсати давлатии забон қисми асосии сиёсати миллии байналхалқӣ, таълимӣ,

илмӣ мебошад, зеро забон ин на танҳо маҳсули муносибатҳои иҷтимоӣ ва объекти

муносибатҳои ҳуқуқӣ, балки ҳамзамон ҳамчун воситаи бисёр функсионалӣ дар ҳаёти

ҷомеа васеъ истифода мешавад.

Нақши забони англисӣ ҳамчун воситаи муносибатҳои байни миллатҳо ва

байни давлатҳо дар давраи ҳозира дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бараъло эҳсос

мешавад. Зарурати ҷиддан муносибат кардан ба омӯзиши забони англисӣ дар ҳамаи

сатҳҳои низоми таҳсилоти кишвар борҳо аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии

Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон таъкид гардида буд.

Омӯзиши забонҳои хориҷӣ дар ҷумҳурӣ тибқи қонунгузориҳои Ҷумҳурии

Тоҷикистон, аз ҷумла Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон“Дар бораи маориф” (аз 4

июли соли 2013, №537), Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи

“Барномаи давлатӣ оид ба такмили омӯзиши забонҳои русӣ ва англисӣ барои

солҳои 2004-2014” (аз 2 декабри соли 2003, №508) дар қатори санадҳои ҳуқуқии

давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон мавқеи муҳимро ишғол менамояд. Дар санадҳои

ҳуқуқии зикршуда ҳадаф ва вазифаҳои таълим ва омӯзиши забонҳои русию англисӣ

ба таври возеҳ муайян гардидааст.

Дар муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ таълими забони англисӣ мувофиқи

Стандарти давлатии таҳсилот ва барномаҳои таълими забони англисӣ ба роҳ монда

шудааст.

Забони англисӣ аз ҷумлаи забонҳое мебошад, ки дар ҳамаи кишварҳои

ҷаҳон мавриди истифода қарор гирифтааст. Қариб дар тамоми давлатҳои дунё, аз

ҷумла дар Тоҷикистон ин забон дар муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ, ибтидоӣ,

миёна ва олии касбӣ таълим дода мешавад.

Таълими забони англисӣ барои ошно сохтани мардуми мо бо маданияту фарҳанги

оламшумули мардуми кишварҳои англисзабон ба роҳ монда шудааст.

Мақсади омӯзиши забони англисӣ дар чунин вазифаҳои мушаххас таҷассум меёбад:

1) аз худ кардани маданияти муносибату муомила дар ҷараёни таълим,

фаъолияти расмии коргузорӣ ва ҳаёти маишӣ, иҷтимоию фарҳангӣ;

2) инкишофи маданияти маърифатии хонандагон, қобилияти забонию

фикрии онҳо, амалан донистани забон ва фаро гирифтани маълумот доир

ба он;

3) ба даст овардани дониш дар бораи маданият, таърих ва анъанаҳои халқҳои

англисзабон;

4) ташаккули маҳорат ва малакаҳои умумитаълим дар ҷараёни омӯзиши

забон (кор бо китобу фарҳангҳо, дарки маъно ва мухтасар шарҳ додан ва

ғайра).

7

Вобаста ба ин, имтиҳон аз фанни забони англисӣ бо мақсади муайян намудани

сатҳи дониш ва малакаю маҳорати довталабон ва интихоби онҳо барои идома

додани таҳсил дар муассисаҳои таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба

роҳ монда шудааст. Тавассути тест аз забони англисӣ саводнокӣ ва малакаҳои

забонии (инкишофи нутқи шифоҳӣ ва хаттии) довталабоне, ки ихтисосҳоро дар

доираи кластерҳои 2 (иқтисодӣ ва географӣ), 3 (филологӣ, педагогӣ ва санъат) ва 4

(ҷамъиятшиносӣ ва ҳуқуқ) интихоб намудаанд, санҷида мешавад.


АНГЛИСӢ

Талаботи ба дониш ва малакаю маҳорати довталабон дар асоси талаботи

Стандарти давлатии таҳсилот ва барномаҳои таълими забони англисӣ дар

муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумии Ҷумҳурии Тоҷикистон (новобаста ба забони

таҳсил) тартиб дода шудааст.

Дар имтиҳонҳои марказонидаи дохилшавӣ довталабон аз забони англисӣ бояд

дорои дониш ва малакаю маҳорати кофӣ будани худро нишон диҳанд.

Донанд/фаҳманд:

- мазмуни асосии матн;

- хусусиятҳои матни хондашуда бо интихоби маълумоти зарурӣ;

- мазмуни пурраи матн;

- шаклҳои асосии морфологии забони англисӣ;

- калимасозӣ;

- артиклҳои забони англисӣ;

- сифат ва намудҳои он;

- ҷонишин ва намудҳои он;

- шумораҳо;

- шаклҳои асосии феъл;

- роҳҳои махсуси истифодаи зарфҳо;

- пешояндҳо;

- ҷумлаҳои тасдиқӣ, саволӣ ва инкорӣ;

- феълҳои модалӣ;

- сиғаҳо;

- шаклҳои бешахс.

Тавонанд:

- муайян намудани намудҳои функсионалию маъноии матн;

- фарқ кардани ҷумлаҳои тасдиқӣ, саволӣ ва инкорӣ;

- истифодаи артиклҳои забони англисӣ;

сифат ва намудҳои он;

ҷонишин ва намудҳои он;

шумораҳо;

шаклҳои асосии феъл;

зарфҳо бо роҳҳои махсус;

пешояндҳо;

8

феълҳои модалӣ;

сиғаҳои феъл;

шаклҳои бешахс.

Дониш ва малакаю маҳорат)-и довталабон аз рӯйи бобҳо ва мавзӯъҳои зерини

забони англисӣ санҷида мешавад.

Фонетика (овозшиносӣ). Имло ва талаффузи солим

Овоз ва ҳарф. Овозҳои садонок ва ҳамсадо, таснифоти онҳо вобаста ба ҳаракати

дастгоҳи нутқ. Имло (орфография) ва талаффузи солим (орфоэпия). Ҳодисаҳои

фонетикӣ: шиддатнокии овозҳо, монандшавӣ, афтидан ва ҷойивазкунию

бадалшавии онҳо.

Лексикология. Лексика. Таркиби луғавӣ. Маънои луғавию грамматикии

калима. Якмаъноӣ ва сермаъноии калима. Омоним ва антоним. Вожаҳои

наздикталаффуз (паронимҳо). Муродифоти луғавӣ (лексикӣ ва услубӣ). Луғатҳои

тафсирӣ ва дузабона.

Грамматика. Морфология (сарф)

Исм ҳамчун ҳиссаи нутқ. Шакли ҷамъи исмҳо, падежи соҳибии исмҳо, исмҳои

шуморидашаванда ва шумориданашаванда.

Артикл. Артикли муайянӣ ва номуайянӣ. Истифодаи артикли муайянӣ,

истифодаи артикли номуайянӣ, артикли сифрӣ.

Сифат. Дараҷаи муқоисавии сифатҳо. Тартиби гузоштани сифатҳо пеш аз исм.

Ҷонишинҳо. Ҷонишинҳои шахсӣ. Ҷонишинҳои соҳибӣ. Ҷонишинҳои нафсӣ.

Ҷонишинҳои ишоратӣ. Ҷонишинҳои саволӣ. Ҷонишинҳои номуайянӣ.

Шумора. Шумораҳои миқдорӣ ва тартибӣ. Сана/Таърихи рӯз.

Феъл. Шаклҳои асосии феъл. Феълҳои нодуруст. Тасрифи феъли to be.

Замонҳои тарзи фоил. Замони сода (Indefinite). Замони давомдор. (Continuous).

Замони гузашта (Perfect). Замони гузаштаи давомдор (Perfect Continuous). Замони оянда дар

гузашта (Future-in-the Past). Воситаҳои гуногуни ифодаи замони оянда. Тарзи мафъул. Замони

содаи тарзи мафъул. Замони давомдори тарзи мафъул.

Феълҳои модалӣ. Феълҳои can, may, must, have to, should…. Феъли to be.

Нутқи нақлӣ. Мутобиқшавии замонҳо.

Сиға. Сиғаи амрӣ. Сохтори I wish. Ҷумлаҳои шартӣ.

Масдар. Герундий. Сифати феълӣ. Шаклҳои масдар. Шаклҳои герундий.

Истифодаи масдар ва герундий. Феъл бо масдар ва герундий. Шаклҳои феъли ҳол.

Зарф. Сохти зарф. Дараҷаи муқоисавии зарф.

Пешояндҳо. Пешояндҳои макон. Пешояндҳои замон. Пешояндҳои

нишондиҳандаи самт ва ҳаракат. Пешояндҳои таркибӣ. Исмҳои серистеъмоли бо

пешояндҳо истифодашаванда.

Синтаксис (наҳв)

Ибора. Алоқаи калимаҳо дар ибора. Маънои луғавӣ ва грамматикии ибора.

Хелҳои асосии ибора: исмӣ ва феълӣ.

Ҷумла. Таснифоти ҷумлаҳо. Тартиби калима дар ҷумлаҳои ҳикоягӣ. Ҷумлаҳои

саволӣ ва намудҳои он. Ҷумлаҳои инкорӣ.

Матн ва сохтори маъноӣ ва грамматикии он. Навъҳои матн аз лиҳози ҳаҷм.

Навъҳои матн аз ҷиҳати тарзи баёни матлаб. Навъҳои матн аз лиҳози услубҳои баён.

Хондан ва дарк кардани мазмуни матнҳо, порчаҳои насри бадеӣ ва матнҳои на он

9

қадар душвор. Хониш бо мақсади дарк кардани ҷойҳои зарурӣ дар матнҳои

ахборотӣ (маълумотӣ), прагматӣ, илмӣ – маърифатӣ. Хониши матнҳои ахборотӣ,

публисистӣ ва бадеӣ бо дарки пурраашон. Хондан ва дарк кардани алоқаи сохторӣ

ва маъноии матн.

Услуб: намуди расмӣ, илмӣ, публисистӣ, бадеӣ.

Жанр: повест, ҳикоя, қисса, новелла, мактуб, табрикнома, тавсиянома,

муроҷиатнома.

МАҚСАД ВА ТАВЗЕҲИ ИМТИҲОН АЗ ФАННИ ЗАБОНИ НЕМИСӢ

Нақши забони немисӣ ҳамчун воситаи муносибатҳои байни миллатҳо ва байни

давлатҳо дар давраи ҳозира дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бараъло эҳсос мешавад.

Зарурати ҷиддан муносибат кардан ба омӯзиши забони немисӣ дар ҳамаи сатҳҳои

низоми таҳсилоти кишвар борҳо аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон

Эмомалӣ Раҳмон таъкид гардида буд.

Дар муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ таълими забони немисӣ мувофиқи

Стандарти давлатии таҳсилот ва барномаҳои таълими забони немисӣ аз тарафи

Вазорати мориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон ба роҳ монда шудааст.

Забони немисӣ аз ҷумлаи забонҳое мебошад, ки дар ҳамаи кишварҳои


ҷумла дар Тоҷикистон низ ин забон дар муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ,

ибтидоӣ, миёнаи ва олии касбӣ таълим дода мешавад.

Ҷомеаи Тоҷикистон ҳамқадами замон рӯз то рӯз рушд мекунад ва ин тақозо

мекунад, ки ҳар як шахс бояд як ё ду забони хориҷиро донад. Донистани забони

хориҷӣ дар ҷаҳони имрӯза саҳмгузорӣ дар пешрафти ҳаёти ҷомеаи кишвар аст.

Таълими забони немисӣ барои ошно сохтани мардуми мо бо маданияту фарҳанги

оламшумули мардуми кишварҳои немисзабон ба роҳ монда шудааст.

Мақсади омӯзиши забони немисӣ дар чунин вазифаҳои мушаххас таҷассум

меёбад:





ба он;


немисзабон;



ғайра).

Вобаста ба ин, имтиҳон аз фанни забони немисӣ бо мақсади муайян намудани

сатҳи дониш ва малакаю маҳорати довталабон ва интихоби онҳо барои идома

додани таҳсил дар муассисаҳои таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба

роҳ монда шудааст. Тавассути тест аз забони немисӣ саводнокӣ ва малакаҳои

забонии (инкишофи нутқи шифоҳӣ ва хаттии) довталабоне, ки ихтисосҳоро дар

доираи кластерҳои 2 (иқтисодӣ ва географӣ), 3 (филологӣ, педагогӣ ва санъат) ва 4

(ҷамъиятшиносӣ ва ҳуқуқ) интихоб намудаанд, санҷида мешавад.

10


НЕМИСӢ

Дар имтиҳонҳои марказонидаи дохилшавӣ довталабон аз забони немисӣ бояд

дорои дониш ва малакаю маҳорати кофӣ будани худро нишон диҳанд.





- шаклҳои асосии морфологии забони немисӣ;


- артиклҳои забони немисӣ;



- шумораҳо;



- сиғаҳо;

- шаклҳои бешахс;



- ҷумлаҳои тасдиқӣ, саволӣ ва инкорӣ.

Тавонанд:



- истифодаи артиклҳои забони немисӣ;



шумораҳо;




шаклҳои бешахс;


пешояндҳо.

Талабот ба дониш ва малакаю маҳорати довталабон дар асоси Стандарти

давлатии таҳсилот ва барномаҳои таълими забони немисӣ дар муассисаҳои

таҳсилоти миёнаи умумии Ҷумҳурии Тоҷикистон (новобаста ба забони таҳсил)

тартиб дода шудааст.

Дастовардҳо (дониш ва малакаю маҳорат)-и довталабон аз рӯйи бобҳо ва

мавзӯъҳои зерини забони немисӣ санҷида мешаванд.




11



Лексикология

Лексика. Таркиби луғавӣ. Маънои луғавию грамматикии калима. Якмаъноӣ ва

сермаъноии калима. Омоним, синоним ва антоним. Вожаҳои наздикталаффуз

(паронимҳо). Муродифоти луғавӣ (лексикӣ ва услубӣ). Луғатҳои тафсирӣ ва

дузабона.

Калимасозӣ.

Грамматика.

Морфология (сарф).

Исм ҳамчун ҳиссаи нутқ. Шакли ҷамъи исмҳо, падеж, тасрифи исм, исмҳои



истифодаи артикли номуайянӣ, артикли сифрӣ.

Сифат. Дараҷаи муқоисавии сифат. Тасрифи сифат.




Феъл. Шахсу шумора дар феъл. Вазифаи феъл дар ҷумла. Тасрифи феъл.

Тасрифи феълҳои “haben” ва “sein”. Намудҳои феъл. Феълҳои суст. Феълҳои сахт.

Феълҳои ёрирасон. Феълҳои монда ва гузаранда. Феълҳои нафсӣ-таъкидӣ. Феълҳо бо

префиксҳои ҷудошавада ва ҷудонашаванда. Замонҳои феъл. Präsens. Imperfekt

(Präteritum). Perfekt. Plusquamperfekt. Futurum. Асосҳои феъл. Масдар. Гурӯҳҳои

масдарӣ. Масдар Infinitiv бо „zu“ ва бе „zu“. Таркиби масдарии „um + zu+Infinitiv“ ва

„statt+zu+Infinitiv“.

Феълҳои модалӣ: können, müssen, dürfen, sollen, mögen, wollen.

Сиға. Сиғаҳои феъл. Сифати феълӣ. Исми феълӣ. Сохти феъл: сода, сохта ва

таркибӣ. Тарзҳои феъл.


Ҳиссача. Ҳиссачаи инкорӣ ва тасдиқӣ.


нишондиҳандаи самт ва ҳаракат. Пешояндҳои таркибӣ. Феълҳои серистеъмоли бо


Пайвандакҳо. Намудҳои пайвандак.

Синтаксис (наҳв).



Ҷумла. Таснифоти ҷумлаҳо. Тартиби калима дар ҷумлаҳои ҳикоягӣ, саволӣ ва

амрӣ. Ҷумлаҳои саволӣ ва намудҳои он. Ҷумлаҳои инкорӣ. Ҷумлаҳои сода ва

мураккаб. Ҷумлаҳои пайваст. Ҷумлаҳои мураккаби тобеъ.






12



Услуб: намуди расмӣ, илмӣ, публитсистӣ, бадеӣ.



МАҚСАД ВА ТАВЗЕҲИ ИМТИҲОН АЗ ФАННИ ЗАБОНИ ФРАНСАВӢ

Дар қатори забони англисӣ ва дигар забонҳои хориҷӣ нақши забони франсавӣ

ҳамчун воситаи муносибатҳои байни миллатҳо ва байни давлатҳои франсавизабон

дар давраи ҳозира дар Ҷумҳурии Тоҷикистон эҳсос мешавад. Зарурати ҷиддан

муносибат кардан ба омӯзиши забонҳои хориҷӣ дар ҳамаи сатҳҳои низоми

таҳсилоти кишвар борҳо аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ

Раҳмон таъкид гардида буд.

Таълими забони франсавӣ дар муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ, ибтидоӣ

ва миёнаи касбӣ мувофиқи Стандартҳои давлатии таҳсилот ва барномаҳои таълими

забони франсавӣ ба роҳ монда шудааст.

Забони франсавӣ аз ҷумлаи забонҳое мебошад, ки дар якчанд кишварҳои


ҷумла дар Тоҷикистон низ ин забон дар муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ,

ибтидоӣ, миёна ва олии касбӣ таълим дода мешавад.

Таълими забони франсавӣ барои ошно сохтани мардуми мо бо маданияту

фарҳанги оламшумули мардуми кишварҳои франсавизабон ба роҳ монда шудааст.

Мақсади омӯзиши забони франсавӣ дар чунин вазифаҳои мушаххас таҷассум

меёбад:





ба он;


франсавизабон;



ғайра).

Имтиҳон аз фанни забони франсавӣ бо мақсади муайян намудани сатҳи дониш

ва малакаю маҳорати довталабон ва интихоби онҳо барои идома додани таҳсил дар

муассисаҳои таҳсилоти олии касбии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба роҳ монда шудааст.

Тавассути тест аз забони франсавӣ саводнокӣ ва малакаҳои забонии (инкишофи

нутқи шифоҳӣ ва хаттии) довталабоне, ки ихтисосҳоро дар доираи кластерҳои 2

(иқтисодӣ ва географӣ), 3 (филологӣ, педагогӣ ва санъат) ва 4 (ҷамъиятшиносӣ ва

ҳуқуқ) интихоб намудаанд, санҷида мешавад.

13


ФРАНСАВӢ

Дар имтиҳонҳои марказонидаи дохилшавӣ аз довталабон аз рӯйи забони

франсавӣ донистани нуктаҳои зерин ва дар амал истифода намудани онҳо талаб

карда мешавад.





- шаклҳои асосии морфологии забони немисӣ;


- артиклҳои забони немисӣ;



- шумораҳо;



- сиғаҳо;

- шаклҳои бешахс;



- ҷумлаҳои тасдиқӣ, саволӣ ва инкорӣ.

Тавонанд:



- истифодаи артиклҳои забони немисӣ;



шумораҳо;




шаклҳои бешахс;


пешояндҳо.

Талабот ба дониш ва малакаю маҳорати довталабон дар асоси талаботи

Стандарти давлатии таҳсилот ва барномаҳои таълими забони франсавӣ дар

муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумии Ҷумҳурии Тоҷикистон (новобаста ба забони

таҳсил) тартиб дода шудааст.

Дастовардҳо (дониш ва малакаю маҳорат)-и довталабон аз рӯйи бобҳо ва

мавзӯъҳои зерини забони франсавӣ санҷида мешаванд.

14






Лексикология. Лексика. Таркиби луғавӣ. Маънои луғавию грамматикии

калима. Якмаъноӣ ва сермаъноии калима. Омоним ва антоним. Вожаҳои

наздикталаффуз (паронимҳо). Муродифоти луғавӣ (лексикӣ ва услубӣ). Луғатҳои

тафсирӣ ва дузабона.

Грамматика. Морфология (сарф)

Ҳиссаҳои нутқ

Исм ҳамчун ҳиссаи нутқ. Шакли ҷамъи исмҳо, ҷинсияти исмҳо, исмҳои



истифодаи артикли номуайянӣ, артикли ҷузъӣ.

Сифат. Дараҷаи муқоисавии сифатҳо. Тартиби гузоштани сифатҳо пеш аз исм.




Феъл. Тарзи фоил. Замонҳои сиғаи хабарӣ (présent, passé composé, passé simple,

imparfait, plus-que-parfait, passé immédiat, futur immédiat, futur simple). Замонҳои

cиғаи шартӣ-хоҳишмандӣ (subjonctif présent, sujonctif passé). Тарзи мафъул. Феълҳои

нафсӣ (ҷонишиндор). Cиғаи амрӣ.

Масдар. Сифати феълӣ. Шаклҳои масдар. Шаклҳои феъли ҳол.



нишондиҳандаи самт ва ҳаракат. Пешояндҳои таркибӣ. Исмҳои серистеъмоли бо





Ҷумла. Таснифоти ҷумлаҳо. Тартиби калима дар ҷумлаҳои ҳикоягӣ. Ҷумлаҳои

саволӣ ва намудҳои он. Ҷумлаҳои инкорӣ.








Услуб: намуди расмӣ, илмӣ, публисистӣ, бадеӣ.



15

МАҚСАД ВА ТАВЗЕҲИ ИМТИҲОН АЗ ФАННИ ЗАБОНИ АРАБӢ

Нақши забони арабӣ дар марҳалаи кунунӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон торафт

меафзояд. Зарурати ҷиддан муносибат кардан ба омӯзиши забонҳои байналхалқӣ,

аз ҷумла забони арабӣ, ҳамчун забони байналхалқӣ дар ҳамаи зинаҳои системаи

таҳсилоти кишвар борҳо аз ҷониби президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон Эмомалӣ

Раҳмон қайд шуда буд. Зеро ки забони арабӣ дар Тоҷикистон яке аз забонҳои

паҳнгардида буда, дар бисёре аз муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ ва

муассисаҳои таҳсилоти миёнаи касбӣ ва олӣ таълим дода мешавад.

Таълими забони арабӣ дар муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ мувофиқи

Стандарти давлатии таҳсилоти миёнаи умумӣ ва барномаҳои таълими забони арабӣ

ба роҳ монда шудааст.

Дар таълиму тадриси забони арабӣ ҳамчун забони хориҷӣ дар мадди аввал

ҳадафҳои амалӣ - аз худ намудани ин забон гузошта шудааст.

Ташаккули малака ва маҳорат дар тамоми анвои фаъолияти нутқ дар назар

дошта мешавад:


фаъолияти расмии коргузорӣ ва истифодаи забон дар ҳаёти маишӣ,

иҷтимоию фарҳангӣ;

2) инкишоф додани қобилият барои ифода намудани афкори худ, тайёр

будан ба муколама ва ҳусни тафоҳум, ҳоҷат ба худтакмилдиҳии нутқ;

3) донистани фарҳанг, тарих ва анъанаҳои халқҳои арабизабон;

4) ташаккули малака ва маҳорати кор бо китобҳо, луғатномаҳо, маълумоту

ахбор.

Дар имтиҳон аз фанни забони арабӣ тестҳо бо назардошти дараҷаи дониш ва

млакаю маҳорати довталабон таҳия гардида, имконият медиҳад, ки ба сифати

азхудкунии барномаи таълимӣ дуруст баҳо дода шавад. Ҳамчунин бо ин васила

метавон бевосита нисбат ба дастовардҳои таълимии довталабон маълумоти

объективӣ ба даст овард.


АРАБӢ

Натиҷагириҳое мавзӯие, ки ба сатҳи тахассусӣ равона шудаанд, барои ба таври

мунтазам аз бар кардани дониши мукаммали хонандагон пешбинӣ шудаанд, ба

мавзӯҳои таълими хос буда, талаботи зерин ба назар гирифта мешаванд:

Донанд:


- аломатҳои матн ва навъи вазифаҳои маъноии он (ҳикоягӣ, тавсифӣ,

муҳокимаронӣ);


- шаклҳои асосии морфологии забони арабӣ;

- воситаҳои асосии калимасозӣ;

- артикли муайянии «ал» дар забони арабӣ;

- сифат ва хелҳои он;

- ҷонишин ва хелҳои он;

- шумора ва хелҳои он;

16


- зарф ва роҳҳои сохтани он;


- ҷумлаҳои тасдиқӣ, саволӣ ва инкорӣ;


- сиғаҳо;

- шаклҳои бешахс.

Тавонанд:

- муайян намудани аломати матн ва вазифаҳои маъноии намуди он;

- шинохта тавонистани ҷумлаҳои тасдиқӣ, инкорӣ ва саволӣ;

- муайян намудани шаклҳои асосии морфологии забони арабӣ;

- истифодаи артикли муайянии “ал” дар забони арабӣ;

сифат ва хелҳои он;

ҷонишин ва хелҳои он;

шумораҳо;

шаклҳои феълӣ;

зарф ва бо роҳҳои муайян сохтани он;

пешояндҳо;


сиғаҳо;

шаклҳои бешахси феъл.

Талабот ба дониш ва малакаю маҳорат аз фанни забони арабӣ ба талаботи

Стандарти давлатии таҳсилоти миёнаи умумӣ ва барномаи таълими забони арабӣ

мувофиқат мекунад.

Дастовардҳо (дониш ва малакю маҳорат)-и довталабон аз рӯйи бобҳо ва

мавзӯъҳои зерини фанни забони арабӣ санҷида мешаванд.

Фонетика (овошиносӣ), орфография (имло) ва орфоэпия (қоидаҳои дурусти

талаффузи ҳарфҳо).

Воситаҳои ёридиҳандаи китобат ва қироат:

Ҳаракот: замма (у), фатҳа (а) ва касра (и) ҳамчун садонокҳои кӯтоҳ, аломатҳои

сокин, ташдид, мадда, танвинот (ун), (ан), (ин), ҳамзаи қатъ ва ҳамзаи васл.

Имло ва талаффузи солим.



фонетикӣ: ташдиди (шиддатнокии) овозҳо, монандшавӣ, афтидан ва ҷойивазкунию


Лексикология.

Лексика - таркиби луғавӣ. Маънои луғавию грамматикии калима. Якмаъноӣ ва

сермаъноии калима. Омоним ва антоним. Муродифоти луғавӣ (лексикӣ ва услубӣ)

ва мавқеъи истифодаи онҳо.

Грамматика.

Морфология.

Ҳиссаҳои нутқ. Исм. Аломатҳои исм, категорияи ҷинсият дар исм (музаккар ва

муаннас), категорияи муайянӣ ва номуайянӣ дар исмҳо, (ҳолати накира ва

17

маърифа), мавқеи истифодаи артикли муайянии “ал” ва анҷомаи танвинии “ун, ан,

ин” дар исмҳо ва усули фарқ карда тавонистани исм аз феъл. Исмҳои ҷинси занона

бо аломатҳои ат(ун), ят(ун), ят(у) ва ат(у). Тасрифи исм. Аломатҳои эъробии

(падежии) исмҳо дар ҳолатҳои номуайянӣ ва муайянӣ. Шакли ҷамъи исмҳо. Ҷамъи

музаккари солим, ҷамъи муаннаси солим, ҷамъи шикаста, исмҳои хос ва ҷинс.

Исмҳои панҷгона дар забони арабӣ. Исмҳои муъраб (тасрифшаванда) ва мабнӣ

(тасрифнашаванда).

Сифат. Сифатҳои аслӣ, сифатҳои нисбӣ, дараҷаҳои қиёсии сифатҳои аслӣ,

дараҷаи муқоисавии сифат, дараҷаи олии сифат, роҳҳои сохтани сифатҳои

мураккаб. Роҳҳои сохтани сифатҳои нисбӣ бо ёрии ё-и нисбӣ (иниюн ва иниятун).

Ҷонишин ва хелҳои он. Ҷонишинҳои шахсӣ, ҷонишинҳои соҳибӣ,

бандакҷонишинҳо, ҷонишинҳои нафсӣ-таъкидӣ, ҷонишҳои таъинӣ, ҷонишинҳои

ишоратӣ, ҷонишинҳои саволӣ, ҷонишинҳои номуайянӣ.

Шумора. Шумораҳои миқдорӣ ва тартибӣ. Ҷинсият дар шумора.

Сана/Таърихи рӯз.

Феъл. Шаклҳои асосии феъл. Категорияи замон дар феъл. Хелҳои феълҳои

саҳеҳ (солим, музоаф ва маҳмуз). Хелҳои феълҳои муътал (мисол, аҷваф ва ноқис).

Аломатҳои феъл. Сиға ва тарз дар феъл. Тасрифи феъли саҳеҳ дар замонҳои

гузашта, ҳозира-оянда, амр. Тасрифи феъли муътали “кона” дар замонҳои феълӣ.

Феъли амр. Сиғаи амрии феълҳои аҷваф. Намуди инкории феъли амр. Ҳиссачаҳои

насбкунанда ва ҷазмкунандаи феъл. Замони ояндаи феъл бо ёрии “син” ва “савфа”.

Феълҳои таркибӣ-замони гузаштаи давомдор бо феъли “кона яфъалу, кона фоилан”.

Феълҳои модалии “юмкину”, “яҷибу ала” ва “ло яҷузу ан”. Феълҳои шурӯъ. Феълҳои

монда ва гузаранда (лозим ва мутааддӣ). 10 навъи феъли арабӣ (породаҳо). Феълҳои

ҷомид ва феълҳои мутасарриф. Феълҳои муъраб (ҳолати марфуӣ, мансубӣ ва

маҷзумӣ дар феълҳои замони ҳозира-оянда) ва мабнӣ (тасрифнашаванда, аз ҷумлаи

феълҳо дар замони гузашта, амр ва ҳозира-оянда).

Масдар. Масдар дар навъҳои феъли забони арабӣ.

Зарф. Зарф ва хелҳои он.

Пешояндҳо. Пешояндҳо ва хелҳои он.

Пайвандакҳо.


Ибора. Хелҳои ибора. Ибораҳои исмӣ ва сифатӣ ва роҳҳои сохтани онҳо.

Ҷумла. Хелҳои ҷумла: ҷумлаи исмӣ, ҷумлаи феълӣ, ҷумлаи саволӣ, ҷумлаи

ҳикоягӣ, ҷумлаи хитобӣ, мутобиқати мубтадо ва хабар, ҷумлаи мураккаби тобеъ ва

ҷумлаи пайрави муайянкунанда.

Пуркунанда (ал-мафъулу биҳи).

Мафъули мутлақ (ҳоли тарзи амал).

Мафъулун ли аҷлиҳи (ҳоли сабабу мақсад).

Мафъулун мааҳу (ҳоли макон).

Мафъулун фиҳи (ҳоли замон).

Ҳол.

Нидо.


Навъҳои матн аз ҷиҳати тарзи баёни матлаб. Навъҳои матн аз лиҳози услубҳои баён. Хондан ва

18

дарк кардани мазмуни матнҳо, порчаҳои насри бадеӣ ва матнҳои на он қадар душвор. Хониш бо

мақсади дарк кардани ҷойҳои зарурӣ дар матнҳои ахборотӣ (маълумотӣ), прагматӣ, илмӣ –

маърифатӣ. Хониши матнҳои ахборотӣ, публисистӣ ва бадеӣ бо дарки пурраи онҳо. Хондан ва

дарк кардани алоқаи сохторӣ ва маъноии матн.

Услуб: расмӣ, илмӣ, публисистӣ ва бадеӣ.

Жанр: Интихоби порчаҳои матнӣ ба жанрҳои намуди повест, ҳикоя, қисса,

новелла, мактуб, табрикнома, тавсиянома ва муроҷиатнома алоқамандӣ дорад.

ШАРҲИ САВОЛУ МАСЪАЛАҲОИ ТЕСТ

(навъҳои саволу масъалаҳо, меъёри баҳо, миқдори саволу масъалаҳо

ва вақти иҷрои тест)

Саволу масъалаҳои тести забони англисӣ, забони немисӣ, забони франсавӣ ва

забони арабӣ аз навъҳои зерин иборат аст:

савол бо интихоби як ҷавоби дуруст. Барои ҳар саволу масъала чор

варианти ҷавоб дода мешавад, ки танҳо яктоаш дуруст аст. Ҷавоби дуруст

интихоб ва дар варақаи ҷавобҳо ишора мешавад;

саволу масъала барои муайян кардани мувофиқат. Дар чунин навъи

саволу масъала ба калима ва ҷумлаҳо (ва ё формулаҳо, функсияҳо), ки дар сутуни

якум дода шудааст, аз сутуни дуюм ҷавоби мувофиқ ва дуруст интихоб карда

мешавад.

Меъёри баҳо ба ҳар саволу масъалаи тест, вобаста ба навъи он, дар ҷадвали 1 дода

шудааст.

Ҷадвали 1. Навъи саволу масъала ва меъёри баҳо

№

т/р

Навъи саволу масъалаи тест Холи

имконпазир

1. Савол бо интихоби як ҷавоби дуруст 1

2. Саволу масъала барои муайян кардани мувофиқат 4

Вобаста ба навъи саволу масъалаҳо ва меъёри баҳо миқдори саволу масъалаҳо,

вақти иҷрои тест ва миқдори холи имконпазир ба ҳар субтест1 муайян карда шуд, ки

дар ҷадвали 2 оварда шудааст.

Ҷадвали 2. Миқдори саволу масъала, вақти иҷрои тест ва холи имконпазир

№

т/р

Фанни имтиҳон Миқдори

саволу

масъала

Вақти

иҷрои

тест/дақиқа

Холи

имконпазир

1. Забони англисӣ 20 (16+4) 45 32

2. Забони немисӣ 20 (16+4) 45 32

3. Забони франсавӣ 20 (16+4) 45 32

4. Забони арабӣ 20 (16+4) 45 32

1 Субтест – як бахши тест. Як саволномаи тест вобаста ба фанҳои имтиҳон аз чанд бахш

иборат аст. Дар имтиҳони ихтисос (компоненти Б, кластери 3) саволномаи тест аз

бахшҳои забон ва адабиёти тоҷик, таърих ва забони хориҷӣ иборат аст. Ҳар бахшро дар

тестшиносӣ субтест меноманд.

19

Аз ҷадвали 2 чунин бармеояд, ки барои иҷрои субтести ҳар фани имтиҳон,

вобаста ба миқдори саволу масъала 45-дақиқаӣ ҷудо шудааст. Вале дар умум барои

ҷавоб гуфтан ба саволу масъалаҳои се субтести имтиҳони ихтисос (компоненти Б)

135 дақиқа дода мешавад.

Барои пурра ҷавоб гуфтан ба 20 саволу масъалаи тест аз забонҳои хориҷӣ

(англисӣ, немисӣ, франсавӣ ва арабӣ) ҳадди аксар (максимум) 32 хол хол дода

мешавад.

Инчунин мувофиқи ҷадвали 2 субтести забонҳои хориҷӣ (англисӣ, немисӣ,

франсавӣ ва арабӣ) аз 16 савол бо интихоби як ҷавоби дуруст ва 4 саволу масъала

барои муайян кардани мувофиқат иборат аст. Вобаста ба ин дар ҷадвали 3

тақсимбандии саволу масъалаҳо аз рӯйи навъи он дар таносуби фоиз нишон дода

шудааст.

Ҷадвали 3. Тақсимбандии саволу масъалаҳо аз рӯйи навъи он

№

т/р

Навъи саволу масъала Миқдори саволу

масъала аз рӯйи фоиз

Субтести забонҳои хориҷӣ

1. Савол бо интихоби як ҷавоби дуруст 80 %2

2. Саволу масъала барои муайян кардани

мувофиқат

20 %2

МАТРИТСАИ ТЕСТ

Ҳар тест бо мақсадҳои муайян таҳия мегардад. Пас аз муайян намудани

мақсадҳо модел (қолаб)-и тест тартиб дода мешавад. Ин қолабро, ки дар намуди

ҷадвал дода мешавад, матритсаи тест меноманд.

Матритсаи тест бахшҳои муҳимми мундариҷаи фанни таълимиро, ки барои

арзёбии дониш ва малакаю маҳорати довталаб интихоб мегарданд, дар бар мегирад.

Яъне вобаста ба мақсадҳо дар матритсаи тест ҳамаи бобҳо ва мавзӯъҳои муҳим

нишон дода мешаванд. Саволу масъалаҳои тест низ танҳо дар доираи мавзӯъҳое

таҳия мегарданд, ки дар матритса дода шудаанд. Ин саволу масъалаҳо дар маҷмӯъ

воситаи санҷиш (арзёбӣ)-и дастовардҳо (дониш ва малакаю маҳорат) ба ҳисоб

мераванд. Вобаста ба ин матритсаи тест мувофиқати мавзӯъҳоро бо барномаи

таълим ва таносуби дурусти дастовардҳои санҷидашавандаро таъмин менамояд.

Миқдори умумии саволу масъалаҳои тест вобаста ба мавзӯъҳо дар матритса

тақсимбандӣ мешавад. Хусусияти хоси матритса ин аст, ки дар он на танҳо саволу

масъалаҳои тест, инчунин миқдори хол ба ҳар саволу масъала дар таносуби фоиз ба

нақша гирифта мешавад.

Ҳамин тариқ, бо назардошти мақсадҳои таълим (дастовардҳо: дониш ва малакаю

маҳорат) ва ҷадвалҳои 1, 2 ва 3 матритсаи тести ҳар фанни имтиҳон тартиб дода

мешавад. Азбаски матритсаи тести забони англисӣ, забони немисӣ, забони франсавӣ

ва забони арабӣ дар як қолаб таҳия шудааст, зарур дониста шуд, ки ҳамаи онҳо дар

як ҷадвал нишон дода шавад.

20

Матритсаи тести забонҳои хориҷӣ

ШАРҲИ ХОЛГУЗОРӢ ВА ШКАЛАБАНДӢ

Довталаб ҷавоби саволу масъалаҳои тестро дар варақаи ҷавобҳо вобаста ба

навъи ҳар саволу супориш бо аломати чорчиллик () нишонагузорӣ мекунад.

Варақаҳои ҷавобҳои тест, ки дар онҳо довталаб ба воситаи штрих-кодҳо

рамзгузорӣ шудааст, бо истифодаи воситаҳои муосири технологияи иттилоотӣ

(таъминоти барномавӣ ва таҷҳизоти махсус) коркард мешаванд.

Барои ҳар фанни имтиҳон вобаста ба миқдор ва навъи саволу масъалаҳои тест

миқдори максималии хол муайян шудааст. Чунон ки қайд шуд, ба довталаб барои

пурра иҷро намудани субтести забони хориҷӣ ҳадди аксар (максимум) 32 хол дода

мешавад. Дар низоми имтиҳонҳои марказонидаи дохилшавӣ ин навъи холҳоро

“холҳои аввалия (хом)”-и довталаб меноманд.

Пас аз коркарди варақаҳои ҷавобҳои довталаб бо истифода аз алгоритм ва

барномаи компютерии мувофиқ холҳои аввалияи ӯ аз ҳар фанни имтиҳон алоҳида

ҳисоб карда мешавад.

Азбаски дар имтиҳонҳои марказонидаи дохилшавӣ истифодаи шкалабандии

холҳо ба роҳ монда шудааст, холҳои аввалияи довталаб аз ҳар фанни имтиҳон ба

шкалаи мувофиқ баргардонида мешавад. Шкалабандӣ бо истифода аз усули

протсентилҳо (ченаки ҷойгиршавии довталабон ё тақсимоти онҳо нисбат ба

якдигар) иҷро мешавад. Тибқи тартиби шкалабандӣ барои ҳар фанни имтиҳон

балли максималӣ муайян шудааст.

Балли умумии довталаб бо ҷамъи баллҳои ҳар фанни имтиҳон ҳисоб карда

мешавад.

№ Бахши фан Дониш

Малакаю

маҳорат

% (а)

1. Хониш 25± 2

2. Грамматика

Лексиколгия

75± 2

% (b) Ҳамагӣ 38 ± 2 62 ± 2 100

Барои ин ки довталаб дар озмуни тақсими донишҷӯён ба муассисаҳои таҳсилоти

олии касбӣ иштирок намояд, ӯро лозим меояд, ки аз ҳар фанни имтиҳон холи

гузаришро соҳиб шавад. Холи гузариш ҳар сол аз ҷониби Вазорати маориф ва илми

Ҷумҳурии Тоҷикистон муайян ва тасдиқ карда мешавад.

21

НАМУНАИ ВАРАҚАИ ҶАВОБҲОИ ТЕСТ

Намунаи варақаи ҷавобҳои тест аз фанҳои математика, география ва забони

хориҷӣ (кластери 2) чунин аст.

22

Намунаи варақаи ҷавобҳои тест аз фанҳои забон ва адабиёти тоҷик,таърих ва

забони хориҷӣ (кластери 3) чунин аст.

23

Намунаи варақаи ҷавобҳои тест аз фанҳои таърих, ҳуқуқи инсон ва забони

хориҷӣ (кластери 4) чунин аст.

24

Аз намунаҳои варақаи ҷавобҳои тест бахши забони хориҷӣ ба таври алоҳида

аз рӯйи миқдор ва навъи саволу масъалаҳо чунин ба назар мерасад:

Дар ин бахш 16 савол (№№ 1-16) бо интихоби як ҷавоби дуруст ва 4 саволу

масъала (№№ 17-20) барои муайян кардани мувофиқат аст.

ЗАМИМА

Намунаи саволу масъалаҳои тест аз забони англисӣ

(бо ишораи ҷавобҳои дуруст)

Read the text and choose the right answer. (1-8)

Princess Goldenhair

There was once a King's daughter who was the most beautiful thing in the world. Her

hair was fair and very long. They called her the Princess Goldenhair.

A handsome young King in the neighbourhood fell deeply in love with her. He could

neither eat nor sleep. So he sent an ambassador with more than a hundred horses, to bring

the Princess to the King. He wanted to marry her. But the Princess Goldenhair sent a

message to the young King. She thanked him and said that she did not wish to marry.

When the King heard of her rejection he wept like a child.

At his Court there was a young man called Avenant. He was as beautiful as the sun.

Everybody loved him except a few envious people. One day, Avenant said in front of

these people:

“If the King sends me to fetch the Princess Goldenhair, I am certain she will come.”

Soon, these bad envious people repeated his words to the King. It made him very angry,

and he wanted to speak to Avenant.

“You mocked me,” said the King. “You say that you will bring the princess.”

“It is true, sir,” replied Avenant, “I say so, because I will be a good representative and

bring the princess for you.

1. What is the main idea of the story?

А) Unanswered love. B) Future love. С) Family love. D) Cruel love.

25

2. Why couldn’t the young King eat and sleep?

3. What was the mission of ambassador?

4. Princess Goldenhair … the young King.

А) agreed with В) loved С) hated D) refused

5. What was Avenant like?

6. The king became angry with Avenant because of Avenant’s …?

А) self-confidence В) envy С) love D) beauty

7. What did Avenant promise the King?

8. Who fell in love in the tale?

Read the text and choose the right answer. (9-16)

Sympathy

A beggar thought of ___9___ new scheme for working on the sympathy of the

housewife. After ___10____ rang the front door bell, he got ___11___ his knees, and

___12___ eating the grass of the lawn. The woman opened the door, and, in surprise

___13___ she saw him asked what he ___14____ there. The beggar stood up, put his hand

onto his stomach and explained:

“Dear madam, I am so hungry that I just started to eat grass.”

“Well, well, now that ____15___ horrible!” the woman cried. “You poor thing, go right

into the back yard the grass there is ___16___ and seems fresher.”

9. A) –

10. A) he

11. A) in

12. A) begins

13. A) where

14. A) were doing

15. A) are

16. A) longer

B) the

B) she

B) on

B) begin

B) when

B) was doing

B) were

B) longest

C) a

C) it

C) at

C) began

C) how

C) is doing

C) is

C) the longest

D) an

D) they

D) of

D) begun

D) what

D) are doing

D) was

D) the long

A) He had a terrible illness.

B) He had such a habit.

С) He had feelings for a young lady.

D) He had no time.

A) Agreement with the lady.

B) Agreement with the King.

С) Agreement with Avenant

D) Agreement with the representative.

A) A handsome young man.

B) An old fashioned man.

С) A modern young man.

D) A jealous young man.

A) To praise him.

B) To bring the old king.

С) To be his friend.

D) To bring the lady.

A) The young man.

B) The young Princess.

С) The young King.

D) The young ambassador.

26

17. Match the sentences in column A with their continuations in column B.



20. Match the sentences in column A with the replies in column B.

A) I have a bedroom which

B) I usually go to the library

C) My family decided

D) The children ran home

1) to make sand castles.

2) to go to Takob for the

weekend.

3) to prepare my report.

4) to watch their favourite

cartoon.

5) I use as a study. Answer:

A) We often meet

B) They usually show

C) Akbar always tells

D) Amina wants

1) him to be brave.

2) her about his travelling.

3) she finishes the short stories.

4) us the right way of

translation.

5) them in the park.

Answer:

A) The course of study at the

university is

B) Tokyo is one of

C) This narrow path is

D) Vatican is

1) the largest city in the

world.

2) the smallest country in

the world.

3) warmer than May.

4) longer than at college.

5) the shortest one to the

river.

Answer:

A) What a beautiful summer

day!

B) Hey, I’ve an idea. Can I

invite you to my lovely

place?

C) Do you see all those

people?

D) Let’s join them.

1) Great!

2) See you tomorrow.

3) Sure, I’d love to.

4) Yes it’s really wonderful.

5) Yes, they are dancing.

Answer:

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

27

Намунаи саволу масъалаҳои тест аз забони немисӣ


Lesen Sie bitte den Text. Wählen Sie danach die richtige Antwort aus (1-8).

Meine Pläne für die Zukunft

Vor jedem Menschen steht irgendwann die Frage, welchen Beruf er sich wählt. Ich

bin Thomas und als ich auch noch klein war, träumte ich davon möglichst schnell groß zu

werden. In der Kindheit wollte ich wie mein Vater Ingenieur werden. Aber in der Schule

änderten sich meine Interessen. Ich trieb gern Sport, fuhr Motorrad, malte gern, aber am

meisten interessierte ich mich für Deutsch. Vor dem Schulabschluss habe ich mir

vorgenommen Dolmetscher zu werden. Meiner Meinung nach muss ein moderner

Mensch wenigstens eine Fremdsprache gut kennen. Das Interesse für die Fremdsprachen

ist bei uns sehr groß. Nicht nur Schüler und Studenten, sondern auch Tausende von

Erwachsenen lernen im Fernunterricht und auch individuell Deutsch, Englisch,

Französisch oder eine andere Fremdsprache. Die Kenntnis der Fremdsprachen spielt eine

sehr große Rolle im Leben des Menschen. Die Dolmetscher helfen den Menschen sich

miteinander zu verständigen. Die Fremdsprache lehrt die eigene Sprache besser zu

verstehen und sie zu lieben. Auch hilft die Fremdsprache die Kultur und das Leben eines

anderen Volkes besser kennenzulernen. Ich habe vor mindestens Deutsch und Englisch zu

erlernen.

Was passt am besten für jede Frage?

1. Worum geht es in diesem Text?

A) Um die zukünftigen Pläne eines Schülers. C) Um die Erwachsenen.

B) Um die Kultur eines anderen Landes. D) Um die deutsche Literatur.

2. Was wollte er früher werden?

A) Deutschlehrer. C) Dolmetscher.

B) Sportler. D) Ingenieur.

3. Für welche Sprache hatte er in der Schulzeit am meisten Interesse?

A) Für Deutsch. C) Für Französisch.

B) Für Englisch. D) Für andere Sprache.

4. Was wollte er später werden?

A) Dolmetscher. C) Ingenieur.

B) Deutschlehrer. D) Sportler.

5. Wofür interessieren sich die Menschen?

A) Für den Sport. C) Für die Fremdsprachen.

B) Für den Fernunterricht. D) Für den Motorrad.

6. Welche Rolle spiel die Fremdsprachenkenntnis für die Menschen?

A) Riesige. C) Wenige.

B) Kleine. D) Nicht besonders.

28

7. Ist seiner Meinung nach der Beruf des Dolmetschers für die Gesellschaft nützlich?

A) Nein. C) Auf keinen Fall.

B) Sicher. D) Nie.

8. Auf das Lernen welcher Sprachen schenkt er mehr Aufmerksamkeit?

A) Deutsch und Französisch. C) Deutsch und andere Fremdsprache.

B) Englisch und Französisch. D) Deutsch und Englisch.

Lesen Sie bitte den Text. Wählen Sie danach die richtige Antwort aus (9-16).

Meine Ferien

Ich habe meine Ferien auf dem Lande verbracht. Unser Landhaus 9 im Wald. Die

Gegend ist dort schön. Dort gibt es einen großen See 10 viele Wiesen. Der See ist sehr

hübsch. Das Landhaus liegt günstig: man läuft zur Bushaltestelle nur 10 Minuten. Das

Haus 11 klein. Es hat nur ein Zimmer und 12 Küche im Erdgeschoss. Wir haben keinen

Keller, aber wir haben einen Sportplatz und ein Schwimmbad. Das Schwimmbad liegt in

13 Nähe. Ich war im Landhaus in diesem Sommer mit meinem Bruder. Dort gibt es kein

Kino, deshalb 14 wir mit unseren Freunden Fußball und Tennis gespielt. Auch habe ich

interessante Bücher gelesen. Zum Beispiel, habe ich ein deutsches Lehrbuch gelesen. Wenn

15 regnete, habe ich Musik gehört und Filme gesehen. Zweimal bin ich in den Wald

gegangen 16 Beeren zu sammeln. Es war sehr lustig.

9. A) legt B) hat C) liegt D) gibt es

10. A) und B) aus C) kein D) zum

11. A) hat B) gibt es C) ist D) legt

12. A) ein B) eine C) einen D) eines

13. A) das B) die C) der D) dem

14. A) haben B) sind C) spielen D) seid

15. A) er B) sie C) es D) wir

16. A) um B) weil C) denn D) sind

17. Was passt? Ordnen Sie bitte zu.


A) Woran denken Sie?

B) Was ist dein

Lieblingsfach?

C) Auf wen warten Sie?

D) Welcher Wochentag ist

heute?

1) Auf ihn

2) Freitag

3) Danke, es geht mir

gut

4) An meine Zukunft

5) Deutsch

Antwort:

A) Mit wem sprechen Sie?

B) Wann kommen Sie?

C) Wo arbeiten Sie?

D) Wie ist Ihr Vorname?

1) Fotima.

2) Mit meiner Freundin.

3) Am Freitag.

4) In der Schule.

5) Danke schön.

Antwort:

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4АBCD

5

29



Намунаи саволу масъалаҳои тест аз забони фаронсавӣ


Lisez le texte et choisissez une bonne réponse. (1-8)

Chère Sophie,

Comme vous allez passer un mois chez nous, je veux vous donner une petite

description de notre maison.

J’habite maintenant à 10 km de Nancy, dans une grande maison avec un rez-de-

chaussée et un étage. Devant la maison, il y a un petit jardin et derrière, un garage.

Au rez-de-chaussée, on entre dans un couloir. A gauche, il y a une petite cuisine et

une salle à manger. A droite, il y a un grand bureau, très clair avec quatre fenêtres. Ce

bureau est aussi utilisé comme chambre d’amis. Au fond du couloir, à droite, il y à des

toilettes et une douche.

Les trois chambres sont au premier étage. Quand on arrive en haut de l’escalier, on

trouve à gauche, les toilettes et à droite une salle de bain.

Notre jardin est petit, mais on peut y trouver les différentes sortes de fleurs, comme

des roses, des narcisses, des œillets. Ma mère aime les roses et moi, j’aime surtout les

œillets.

Cordialement

Michel.

1. De quoi s’agit-il dans ce texte ?

A) d’un restaurant. B) d’un garage. C) d’un logement. D) d’un magasin

A) Haben Sie Kinder?

B) Welche Sprache sprechen

Sie?

C) Wohin gehen die Kinder?

D) Wie ist Ihre

Telefonnummer?

1) 992 935851

2) Ja, ich habe eine

Tochter.

3) Am Montag.

4) In die Schule.

5) Tadschikisch.

Antwort:

A) Wo ist hier

B) Seit wann lernen

C) Ist der Zug

D) Holen Sie mich

1) am Flughafen ab?

2) eine Bushaltestelle?

3) Sie Deutsch?

4) pünktlich?

5) 8 Uhr? Antwort:

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

30

2. Où se trouve sa maison ?

A) Non loin de Nancy C) très loin de Nancy

B) à Nancy D) à coté de théatre de Nancy

3. Un petit jardin se trouve ...

A) derrière un garage C) à coté d’une cuisine

B) près du logement D) devant la salle de bain

4. Quelle est la première chose qu’on parcourt en arrivant à la maison ?

A) la salle de bain B) le garage C) le bureau D) le jardin

5. Où peut – on accueillir les amis ?

A) dans le bureau C) dans la cuisine

B) dans la salle à manger D) dans le couloir

6. Moi et ma mère, nous aimons …

A) les fruits B) les legumes C) les fleurs D) les pommes

7. Combien de personnes habitent la maison ?

A) trois; B) deux; C) une; D) une famille entière

8. Quel est le genre de ce texte ?

A) une lettre; B) une annonce; C) un article; D) un essai

Lisez le texte et choisissez une bonne réponse. (9-16)

Dans l’autobus

Je suis 9___ dans l’autobus de la porte Champerret. Il y avait beaucoup 10____

monde, des jeunes, des vieux, des femmes, des militaires. J’ai payé ma place et puis j’

11____ autour de moi. Ce n’était pas très intéressant. J’ai quand même fini par 12____ un

jeune homme dont j’ai trouvé le cou trop long. J’ai examiné son chapeau et je me suis

aperçu qu’ 13___ lieu d’un ruban il y avait une corde. Chaque fois qu’un nouveau

voyageur 14___ il y a eu de la bousculade. Je n’ai rien dit mais interpellé son voisin. Je n’ai

pas 15___ ce qu’il lui a dit, mais ils se sont regardés d’un sale œil. Alors le jeune homme

au long cou est allé s’asseoir précipitamment.

En 16___ de la porte Champerret, je suis passé devant la gare Sain-Lazare. J’ai vu

mon type qui n’ai pas pensé avec un copain. Celui-ci a designé du doigt un bouton juste

au-dessus de son pardessus. Puis l’autobus m’a emmené je ne les ai plus vus. J’étais assis

et je n’ai pas pensé à rien.

9. A) monté B) monte C) monter D) montai

10. A) pour B) à C) de D) sur

11. A) as regardé B) est regardé C) ai regarder D) ai regardé

12. A) remarquer B) ai remarqué C) remarques D) remarqua

13. A) aux B) à C) au D) en

14. A) es monté B) as monté C) a monté D) est monté

15. A) entende B) entendu C) entend D) entends

16. A) revient B) revenu C) revenant D) reviens

31

17. Associez les propositions de première colonne avec la deuxième




A) Je peux allumer la télé?

B) Allo ? C’est Marie ?

C) Veux-tu aller au cinéma ?

D) Est-ce votre photo ?

1) Non, je n’ai pas le temps

2) Oui, je le vois

3) Non, c’est mon frère

4) Fais ce que tu veux

5) Oui, c’est moi Réponse:

A) Pour aller à la gare

B) Veux-tu l’écouter ?

C) Je n’aime pas

D) Notre école est situé

1) la musique légère

2) C’est très loin

3) je prends un taxi

4) à 5 km de Nancy

5) C’est très intéressant

Réponse:

A) Tu a le temps

B) Tum’excuse,

C) On se voit ce soir ?

D) Allo ? Jacques ?

1) mais je voudrais rentrer vite.

2) C’est entendu. A dix heures

au bistrot

3) Ici Maurice.

4) d’aller prendre un café ?

5) A ce soir Réponse:

A) une jeune fille

B) un accueil

C) un jour

D) une maison

1) chaleureux

2) connu

3) sérieuse

4) long

5) en pierre

Réponse:

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

32

Намунаи саволу масъалаҳои тест аз забони арабӣ


يح)قرأ الن إ ح الجوابالص وإ ختر (1-8ص

ترجمةحياتي 1النص

د.عمر ي .أب يسائ قالجرارة وأ15إسم يمحم مشغولةسنة.نسكنف ىالقرية .عائ لتناكب يرة.ل يأبوأموأختوإخوان مالعا يالكب يرف ىالصف مة.يدرسأخ وإسمهافاط الثال ث .تدرسأخت يف ىالصف المنز ل وإسمهمحمود.ول يأخبأعمال ر ش

ير.عمره منذسنواتفقط.إسمهكمال.يذهبكمالإلىر5صغ .ذهبتإلىالمدرسة الطفال يذف ى9وضة سنوات.أناالنت لم يأمأب ي. .وتسكنمعناكذال كجد تناوه ع التاس الص ف

ـماإسمك؟1Aأحمد؛)Bسل يم؛) Cمحمود؛) Dد؛ (محم ـكمعمرك؟2

A)15؛سنةB)13سنة؛C )17سنة؛D )19سنة؛ـأينتسكن؟3

Aينة ؛ ؛ B(ف ىالمد المطار عة ؛ D؛(ف ىالقرية C(ف ىحي الجام (ف ىحيـهلعائ لت كمكب يرة؟4

A)يرة؛ (متوسطة؛ D(غيركب يرة؛ C؛(كب يرة Bصغ ـأينيعملأبوك؟5

A؛ ؛ C؛(ف ىالمزرعة B(ف ىالمصنع (ف ىالملبنة ؛D(ف ىالمعمل ـأينيدرسأخوك؟6

A ؛(ف ىالمدرسة B عة ؛ ؛ C(ف ىالجام ف ىالكلي ة ؛ D)(ف ىالمعهد لأمك؟7 ـأينتشتغ

Aف ىالمزرعة ؛)Bف ىالمدرسة ؛)C ؛ الطفال ؛(ف ىالبيت D(ف ىروضة ـمتىذهبتإلىالمدرسة ؟8

Aمنذعام؛)Bسنوات؛5نذ(مC؛سنوات9(منذ(Dسنوات؛7منذ

33

يح) ح الجوابالص وإ ختر (9-16إ قرأ الن ص

جامعتنا هذه 2النص

عة ...... العرب 9ف ىالجام ن.......كث يرة.نحنف ىالق سم م .....10ى الق سم نطلب 11.أماسليمانفهوم .ف ىالق سم .منهذا؟هذا......12..... والطال بات نالطلب يط.من13كث يرم وهومجته دونش ي الفرنس شر يفهوطال بف ىالق سم ه ؟ .....هذ رة.ه يأيضاف ىالق سم ه ناد يطةأيضا.14هذ وه يطال بةمجته دةونش

.هذاهودرساللغة..... الش 15نحنالنف ىغرفة الد رس اللغات ن.هوذاأستاذنا.هوأستاذمشهورف ىتعل يم رق ي ة .الثام .... .16علىمنضدة الستاذ حف والص والمجلت نالكتب كث يرم زانة نضدة أيضاك تابوجرائ د.ف ىالخ .علىالم

عة ؟9 ـماذايوجدف ىالجام Aقاعات؛)B ؛(أقسامCأسات ذة؛)Dغرف؛)

ـأينتدرسونأنتم؟10A؛ عة B(المعهد الكلي ة ؛ D)(المدرسة ؛ C؛(الجام

تدرسسليمان؟11 ق سم ـف ىأيA؛ ؛B(عربي ينى ؛D)؛(إنجل يزىC(ص آلمان ي

؟ـف 12 نالطلب ق سمكث يرم ىأيA؛ ؛ B(الفرنسى ؛C(اللمان ى D(النجل يزي ؛(العرب ى

ـمنهذا؟13Aمعلم ى؛)B يق ي ي؛C؛(صد جار ي؛D)(أخ

ق سمتد14 يف ىأي رس؟ـوه Aالفرنسى؛)Bالعرب ى؛)Cل يزى؛ (اللمانى؛D(النج

درسأخذتم؟15 ـأيAي ة؛ ب يز ي ة؛ B(الفرنس ين ية؛D)العرب ي ة؛ C)(النج الص

؟16 نضدة الستاذ ـماذاعلىم (Aصباح؛ حفظةBم (لعب؛D(بدلة؛C؛(م

34

لبينجزأىالجملة:) بوص (20-17إخترالجوابالمناس

لبينجزأىالجملة يحوص ح 17.إخترالجوابالص

Ҷавоб:

(مفتر س.A .الق ط..-1

يع.B الث علب...2- (ود

ير...3- (مكار.C الن م

(أل يف.D الق رد...-4

الجواد...-5

18

Ҷавоб:

.Aأشعرب صداع...-1 (الط ب يب

(النB ...هذاهوالت قر ير2-

يد.C ب متشعر...3- (شد

.D حضرتل ز يارة ...-4 (الط بى

هلتناولت...-5

19

Ҷавоб:

دب ألمفى...-1 دورأسه.Aشعرمحم (محم

فى...تكل مم2- دمعالممرض .Bحم (السعاف دسيارة...3- (المستشفىC طلبمحم

(صدر ه .D فحصالط ب يبأذن...-4

د...-5 أيامذهبمحم بعدثلثة

20

Ҷавоб:

يذفى...شر يف-1 يط.Aت لم (نش

(بعدالظهر.B شر يفيدرس...2-

نالمدرسة ...3- عشر يفم .C يرج ع التاس (الص ف

يذ...-4 (فىالمدرسة .D شر يفت لم

أينتدرسأخت...-5

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

A B C D 1 2 3 4 5

A B C D 1 2 3 4 5

35

ӮЗБЕК ТИЛИ ВА АДАБИЁТИ ФАНЛАРИ ИМТИҲОН ДАСТУРИ

СӮЗ БОШИ

Тожикистон Жумҳурияти Ҳукуматининг 2013-йил 19-январда 23-рақамли

қарорининг 12-бӯлимида «Тожикистон Жумҳуриятининг 2013-йил ижтимоий ва

иқтисодий тараққиётининг якунловчи натижалари ва 2013-йил учун вазифалари»да

Тожикистон Жумҳурияти Маориф вазирлиги вазифадор этилиб, «Тест миллий

маркази» давлат муассасаси ташкил этиб ва марказлаштириш йӯли билан

Тожикистон Жумҳурияти олий касб-ҳунар таълими муассасаларига

абитуриентларни қабул қилиш бӯйича чора-тадбирлар кӯриб чиқилиши қайд

этилади.

Тест Миллий Марказининг ташкил этилиш мақсади марказлаштириш йӯли

билан абитуриентларни Жумҳурият - МТОК (Мамлакат тест маркази синови)и

асосида одилона йӯл билан билимларини синаш, «шафофият»ни ва қабул

имтиҳонида иштирок этиш тенглигини амалга оширишдир.

Шунингдек, «Тожикистон Жумҳурияти олий касб-ҳунар таълими

муассасаларига Марказлаштирилган қабул имтиҳонларини (МҚИ) ташкил этиш ва

ӯтказиш» бӯйича маориф ва илм вазирлиги томонидан 2013-йил 25 ноябрда, №2935

тасдиқ ланган. МҚИ низомини татбиқ этиш учун Тест миллий маркази (ТММ)

муқаррарлаштирилган талаботлар асосида қуйидаги фанлар бӯйича тест саврол ва

масалаларини тайёрлади:

- тожик (давлат) тили,

- тожик тили ва адабиёти,

- давлат асослари ва ҳуқуқ ва инсон ҳуқуқи,

- математика,

- физика,

- химия,

- биология,

- география,

- тарих

- рус тили ва адабиёти,

- ӯзбек тили ва адабиёти,

- чет тиллари (инглиз тили, немис тили, франсуз тили, араб тили).

Имтиҳон материаллари таълимий фанлари бӯйича «Имтиҳон дастури»

асосида тайёрланган.

Ӯзбек тили ва адабиёти фанлари «Имтиҳон дастури» Тожикистон Жумҳурияти

«Маориф тӯғрисида»ги қонуни, «Тест миллий маркази» давлат муассасаси

Оинномаси, «Тожикистон Жумҳурияти касб-ҳунар олий таълим муассасаларига

Марказлаштирилган қабул имтиҳонларини (МҚИ) ташкил этиш ва ӯтказиш»да

Тожикистон Жумҳурияти умумий ӯрта таълим давлат Стандарти ва таълим

дастурлари назарда тутган ҳолда абитуриентларни МҚИга тайёрлаш учун тузилган.

Ӯзбек тили ва адабиёти фанлари «Имтиҳон дастури» қуйидаги масалаларни ӯз

ичига олади:

- ӯзбек тили ва адабиёти имтиҳонининг мақсади ва шарҳи;

36

- ӯзбек тили ва адабиёти фанларининг мазмуни ва абитуриентлар билими,

дунёқараши, малака ва маҳоратига қӯйилган талабот;

- тест саволу масалалари шарҳи;

- ӯзбек тили ва адабиётидан тестлар матритсаси (мушаххасоти);

- синов шарҳи ва холларни шкалалаштириш;

- тест тест жавоблари варақасининг намунаси;

- Замима. Ӯзбек тили ва адабиётидан субтест.

ӮЗБЕК ТИЛИ ВА АДАБИЁТИ ФАНЛАРИ ИМТИҲОНИНИНГ МАҚСАДИ ВА ТАВСИФИ

(ШАРҲИ)

Ӯзбек тилида сӯзлашувчи миллатнинг миллий она тили ӯзбек тили

ҳисобланади. Тожикистон Жумҳуриятида яшовчи ӯзбеклар ҳам она тиллари

ҳисобланган ӯзбек тилини адабий тил даражасида ӯқиб ӯрганишлари зарур.

Ҳозирги даврда мустақил, ҳуқуқбунёд жумҳуриятимиз маориф соҳасидаги

сиёсатини белгилаб олди. Давлат миллий Консепсияси, таълим Стандарти ва барча

мактаблар учун ягона бӯлган таълим режалари ишлаб чиқилди, улар

мамлакатимиздаги мактабларнинг, жумладан, таълими ӯзбек тилида олиб

борилаётган умумтаълим мактабларининг ҳам фаолият доираси белгилаб берилди.

Бугунги кунда таълими ӯзбек тилида олиб борилаётган мактаблар учун ӯзбек тилида

дарслик китоблари, дастурлар ва қӯлланмалар яратилмоқдаки, бу Тожикистон

Жумҳурияти Президенти Э. Раҳмоннинг тожикистонлик ӯзбек халқи тили ва

маданиятига бевосита эҳтироми ва ғамхӯрлиги саналади.

Ҳар бир халқу миллатларнинг маданияти, уларнинг тилида, адабиётида

инъикос топади. Чунончи, тожикистонлик ӯзбек ӯқувчилари улуғ ӯзбек адиблари

билан бир қаторда йирик тожик-форс адабиёти вакиллари асарларини ҳам

ӯрганадилар. Алишер Навоий, Абуабдуллоҳ Рӯдакий, Заҳириддин Муҳаммад Бобур,

Абдураҳмон Жомиӣ, Абулқосими Фирдавсиӣ, Низомий Ганжавиӣ, Абӯали ибни Сино,

Саъди Шерозиӣ, Муҳаммад Ризо Огаҳий, Бобораҳим Машраб, Атоий, Лутфий,

Зебуннисо, Шермуҳаммад Мунис, Жаҳон Отин Увайсий, Нодира Бегим, Камоли

Хӯжандиӣ, Умар Хайём, Сайфи Саройи, Саккокий, Ҳофиз Хоразмий, Комил

Хоразмий, Муҳаммад Аминхожа Муқимий, Завқий, Зокиржон Фурқат, Гулханиӣ,

Абдулла Қодирий, Ҳамза Ҳакимзода Ниёзий, Абдулла Қаҳҳор, Садриддин Айниӣ,

Маҳмудхӯжа Беҳбудий, Абдулла Авлоний, Усмон Носир, Абдурауф Фитрат, Мусо

Тошмуҳаммад ӯғли Ойбек, Ҳамид Олимжон, Ғафур Ғулом, Мирзо Турсунзода, Саид

Аҳмад, Мақсуд Шайхзода, Абулқосим Лоҳутиӣ, Эркин Воҳидов, Сотим Улуғзода,

Абдулла Орипов, Лоиқ Шерали, Одил Ёқубов, Пиримқул Қодиров каби қатор

ижодкорлар нафақат ӯзбек ва тожик адабиётига, балки жаҳон ва қардош халқлар

адабиётига ӯз ҳиссаларини қӯшганлар. Ӯрта умумтаълим мактаб ӯқувчилари

ижодкорлар яратган тарихий ва ҳозирги давр адабий мероси билан таниш бӯлмоғи

лозим.

Умумий ӯрта таълим муассасаларида ӯзбек тили ва адабиёти фани таълими

Тожикистон Жумҳурияти Маориф вазирлиги томонидан тасдиқланган умумий ӯрта

таълим муассасалари давлат Стандарти ва таълим дастурлари асосида йӯлга

қӯйилган.

37

Ӯзбек тили ва адабиётини ӯрганишдан мақсад, Тожикистон Жумҳурияти

сиёсатида кӯзга тутилган кишиларнинг ижтимоий ҳаётини яхшилаш, уларнинг

ватанпарварлик ва эстетик тарбиясини шакллантириш, Тожикистон Жумҳурияти

«Маориф тӯғрисида»ги Қонунини амалда татбиқ этиш билан алоқадор бӯлиб,

қуйидаги вазифаларда аниқ намоён бӯлади:

1) таълим жараёнида муомала маданияти ва муносабатни, расмий иш

юритиш фаолиятини, маиший, ижтимоий-маданий ҳаётни ӯзлаштириш;

2) ӯқувчилар маърифий маданиятини ӯстириш, уларнинг тил ва фикр

қобилияти;

3) ӯзбек ва тожик халқлари тарихи ва анъаналари;

4) тил ва адабиёт (луғатлар ва китоблар билан ишлаш, фикрлаш

малакаларини ривожлантириш: маъно англаш, шарҳ бериш ва бошқа)

ӯрганиш жараёнида умумтаълим маҳорати ва малакаларини ӯстириш.

Шунингдек, ӯзбек тили ва адабиёти фанларидан имтиҳон олиш мақсади ӯрта

умумтаълим муассасалари битирувчиларининг билим ва тушунчаларини, малака ва

маҳоратларини аниқлаш ва Тожикистон Жумҳурияти касб-ҳунар олий таълим

гуманитар йӯналишидаги муассасаларига ӯқишни давом эттиришни йӯлга қӯйиш.

Ихтисосларни 3 (гуманитар) кластери доирасида ӯзбек тили ва адабиётидан тест

танлаган абитуриентлар имтиҳони асосий (зарурий) бӯлиб, бу билан саводхонлик,

тил малакалари (оғзаки ва ёзма нутқининг ӯсганлиги) ва уларнинг адабиёт бӯйича

билими ва малакалари текширилади.

БИЛИМ, МАЛАКА ВА МАҲОРАТГА ОИД ФАННИНГ ТАЛАБОТИ

Ӯзбек тили ва адабиёти фанининг мазмуни Тожикистон Жумҳурияти ӯрта

умумтаълим муассасалари давлат таълим Стандарти ва дастурлари талаботлари

асосида тузилган.

Имтиҳон дастурида назарий материаллар қаторида тил ва адабиётдан энг

камидаги малака ва маҳорат, ӯзбек тили ва адабиёти фанлари таълим дастурида

аниқланган назарда тутилган. Бундай малака ва маҳоратларни ӯқувчилар таълим

дастуридан у ёки бу мавзуни ӯзлаштирганлиги натижасида кӯрсатади. Яъни алоҳида

мавзуларни ӯзлаштириши (билиши ва тушуниши) билан бирга, улар зарурий

(бажара олиш) малака ва маҳоратга эга бўлмоғи лозим.

Абитуриентларга ӯзбек тили ва адабиёти фанлари бӯйича билими, малакаси ва

маҳоратига МҚИ томонидан қӯйилган талабот:

Тилга оид малака ва маҳорат

- сўздаги товушлар ва ҳарфлар миқдорини белгилаш, сўзни бўғинларга

ажратиш ва уларнинг миқдорини аниқлаш;

- атамалар ва уларнинг тузилишига шарҳ бериш ;

- сўзда урғунинг ўрнини аниқлаш;

- сўзнинг эшитилиши ва ўзбек адабий тили имлоси қоидаларига мувофиқ

ёзилиши;

- сўзларни умумистеъмол, шева, соҳавий ва ўзлашмаларга ажратиш;

- мақолдаги сўзларнинг лексик маъноларини аниқлаш;

- умумистеъмолдаги сўзларнинг луғавий маъноларини шарҳлаш;

38

- берилган сўзларга мувофиқ синоним ва антонимларни танлаш;

- мақоллардаги оғзаки ва ёзма нутққа хос сўзларнинг луғавий маъноларни

аниқлаш;

- кўп маъноли сўзлардан омонимларни фарқлаш ва сўзларнинг кўчма

маънолари;

- мустақил сўз туркумларидан префикс ва аффикслар орқали янги сўз ясаш;

- изоҳли ва этимологик луғатлардан тўғри фойдалана олиш;

- берилган сўзлардан сўз бирикмаси ҳосил қилиш;

- гап тузиш қоидалари асосида содда гап ҳосил қилиш;

- гапнинг грамматик асосини аниқлаш;

- гапнинг бош бўлаклари ва иккинчи даражали бўлакларини ўз ўрнида

қўллаш;

- содда ва қўшма гапларни бир-биридан фарқлаш, қўшма гап турларига

шарҳ бериш;

- гапларда ундалманинг қўлланишини мисоллар асосида изоҳлаш;

- уюшиқ бўлакларининг мустақил сўз туркуларидан ифодаланиши;

- кўчма гапни ўзлаштирма гапга айлантириш;

- расмий ҳужжатларни ёзиш: ариза, баёнот, мажлис баёни, ишочнома;

- гапдаги услубий хатоларни аниқлаш.

Адабиётга оид малака ва маҳорат

- халқ оғзаки ижоди намуналари ва унинг бадиий адабиётда тутган ўрни;

- эпик, лирик ва драматик асарларнинг мавзу ва ғоясини аниқлаш;

- бадиий асарнинг тури, жанри, сюжети ва композитсиясини аниқлаш;

- бадиий асар матнининг тил хусусиятларини белгилаш;

- бадиий асарнинг қаҳрамонлари: ижобий ва салбий қаҳрамонларини

баҳолаш ва таққослаш;

- адабий ва илмий асарларнинг бадиий ахлоқий, илмий ва тарихий

аҳамиятини аниқлаш;

- адибларнинг ижодий янгилиги ва жаҳон адабиётига муносабати;

- шеърнинг вазни ва қофиясини аниқлаш;

- шеърий санъат турлари ва уларга хос хусусиятлар.

Тожикистон Жумҳурияти ӯрта умумтаълим муассасалари битирувчилари

ютуқлари (билим, малака ва маҳорати) ӯзбек тили ва адабиётининг қуйидаги бӯлим

(боб) ва мавзулари бӯйича синалади.

39

ӮЗБЕК ТИЛИ ДАСТУРИ

Ӯзбек тили соҳалари ва мавзулари

Ӯзбек тили тарихи

Ҳозирги ӯзбек адабий тили, унинг тарихий тараққиёти ва ривожланиши.

Ӯзбек тилининг луғавий таркиби ва асосий луғавий фонди. Луғавий

бойликнинг ӯсиш йӯллари. Тожикистонда яшовчи ӯзбек шевалари.

Ёзувнинг пайдо бӯлиши. Ӯзбек халқи ҳаётида ёзув тарихи ва кӯринишлари.

Тожикистон Жумҳуриятида ӯзбек ёзуви.

Фонетика. Имло ва тӯғри талаффуз. Нутқ аппарати.

Товуш ва ҳарф. Ӯзбек алифбоси. Унли ва ундош товушлар, уларнинг

таснифи.

Имло (орфография) ва тӯғри талаффуз (орфоэпия). Тожикистон

Жумҳуриятида ӯзбек тили имлоси.

Бӯғин кӯчириш ва унинг қоидалари. Урғу ва унинг аҳамияти.

Ёлланма ҳарфлар (е, ё, ю, я); х ва ҳ, у ва ӯ, ъ (айириш белгиси) имлоси.

Фонетик ҳодисалар: товуш орттирилиши, тушиши, ӯзгариши,

алмашиниши.

Лексика ва лексикология. Фразеология.

Луғат таркиби.Сӯзнинг луғавий ва грамматик маъноси. Сӯзнинг бир

маънолилиги ва кӯп маънолилиги. Синоним, омоним ва антоним. Пароним.

Атама ва шева сӯзлари. Ӯз ва ӯзлашма сӯзлар. Изоҳли, икки тили ва кӯп тилли

луғатлар. Сӯзларнинг келиб чиқиш тарихи.

Фразеологик бирликлар. Уларнинг сӯз бирикмаси ва таркибли сӯзлардан

фарқи. Фразеологик бирликларнинг аҳамияти. Фразеологик бирликларнинг

маъно ва услубий хусусиятлари.

Грамматика. Морфология.

Сӯз ясалиши. Сӯз таркиби: ӯзак, негиз, қӯшимча, олдқӯшимча. Ӯзакдош

сӯзлар. Асос, сӯз ясовчи ва сӯз ӯзгартирувчи қӯшимча. Сӯзнинг тузилиши. Содда

ва ясама сӯзларнинг фарқи.

Мустақил сӯз туркумлари.

От. Отнинг морфологик белгилари. Атоқли ва турдош отлар. Отларда

эгалик, келишик, сон категорияси. Отларнинг тузилиши. Қисқартма отлар.

Отнинг гапдаги вазифаси.

Феъл. Феълнинг морфологик белгилари. Феълнинг грамматик шакллари:

бӯлишли, бӯлишсизлик, нисбат, майл, замон. Ҳозирги замон, ӯтган замон ва

келаси замон. Вазифага хосланган шакллари: ҳаракат номи, равишдош ва

сифатдош. Феълнинг гапдаги азифаси.

Сифат. Сифатнинг морфологик белгилари. Аслий ва нисбий сифатлар.

Сифат даражалари. Сифатларнинг гапдаги вазифаси.

Сон. Сонинг морфологик белгилари. Маъно турлари: миқдор

(саноқ, дона, чама, жамловчи, тақсим) ва тартиб. Нумеративлар ва уларнинг

қӯлланиши. Соннинг гапдаги вазифаси.

Олмош. Олмошнинг морфологик белгилари. Олмошларнинг маъно

турлари: кишилик, сӯроқ, кӯрсатиш, белгилаш, гумон, ӯзлик, бӯлишсизлик.

Олмошнинг гапдаги вазифаси.

40

Равиш. Равишнинг морфологик белгилари. Маъно турлари: пайт, ӯрин,

ҳолат, даража-миқдор. Равишларнинг тузилиши. Равишларнинг гапдаги

вазифаси.

Ёрдамчи сӯз туркумлари.

Кӯмакчи. Маъно турлари: соф кӯмакчилар ва кӯмакчи вазифасида

қӯлланувчи сӯзлар. Кӯмакчиларнинг қӯлланиши ва маъноси. Кӯмакчилар ва

келишиклар.

Боғловчи. Вазифасига кӯра турлари: тенг ва эргаштирувчи боғловчилар. Тенг

боғловчиси ва унинг турлари.

Юклама. Маъно турлари: сӯроқ ва таажжуб, таъкид, айирув, кучайтирув,

инкор. Юкламаларнинг ёзилиш имлоси.

Алоҳида сӯзлар туркуми. Ундов. Маъно турлари: ҳис-ҳаяжон ва ҳайдаш-

чақириш ундовлари. Ундовларнинг ёзилиш имлоси.

Тақлид. Маъно турлари: товушга тақлид ва ҳолатга тақлид. Тақлид

сӯзларнинг имлоси. Тақлид сӯзларнинг гапдаги вазифаси.

Модал. Маъно турлари: ишонч, гумон, ачиниш, қувонч модал сӯзлари.

Модал сӯзлар имлоси.

Синтаксис ва тиниш белгилари қоидалари.

Сӯз бирикмаси. Сӯз бирикмасининг турлари: феълли бирикма ва отли

бирикма. Сӯз бирикмасининг луғавий ва грамматик маъноси. Эргаш сӯзнинг

бош сӯзга боғланиш йӯллари: бошқарув, мослашув, битишув.

Гап. Гапнинг ифода мақсадига кӯра турлари: дарак, сӯроқ ва буйруқ гаплар.

Ҳис-ҳаяжон гаплар ва уларда тиниш белгиларнинг қӯлланиши.

Гапнинг бош ва иккинчи даражали бӯлаклари.

Эга, унинг ифодаланиши ва тузилиши. Гапда эганинг ӯрни.

Кесим, унинг ифодаланиши ва тузилиши. Кесим турлари: феъл кесим ва от

кесим. Кесимнинг тузилишига кӯра турлари:

Аниқловчи, унинг ифодаланиши ва тузилиши. Аниқловчи турлари:

сифатловчи аниқловчи, қаратқич аниқловчи, изоҳловчи аниқловчи.

Тӯлдирувчи ва унинг ифодаланиши. Тӯлдирувчининг турлари: бевосита ва

билвосита.

Ҳол, унинг ифодаланиши ва тузилиши. Ҳолнинг маъно турлари: равиш ҳоли,

ӯрин ҳоли, пайт ҳоли, сабаб ҳоли, мақсад ҳоли.

Бир бош бӯлакли содда гаплар. Унинг турлари: шахси маълум, шахси

номаълум, шахссиз, шахси умумлашган гаплар. Атов гап. Сӯз-гап. Йиғиқ ва ёйиқ

гаплар.

Тӯлиқ ва тӯлиқсиз гаплар. Уюшиқ бӯлакли гаплар. Ундалма. Кириш сӯзли гаплар.

Ажратилган бӯлакли гаплар. Кӯчирма ва ӯзлаштирма гаплар ва уларда

тиниш белгиларнинг қӯлланиши.

Қӯшма гаплар ва уларнинг турлари. Боғловчили ва боғловчисиз қӯшма

гаплар, боғланган ва эргаш гапли қӯшма гаплар. Боғланган қӯшма гап турлари.

Эргаш гапли қӯшма гап турлари. Мураккаб қӯшма гаплар. Бир неча эргаш гапли

қӯшма гаплар. Аралаш турдаги қӯшма гаплар.

Синтактик синонимия. Гап бӯлаклари синонимияси. Боғланган ва эргаш

гапли қӯшма гаплар синонимияси.

41

Услубшунослик. Матннинг мавзуси ва ундаги асосий фикрлар.

Услубшунослик ва нутқ маданияти. Оғзаки ва ёзма нутқда адабий тил

меъёрларига асосланиш.

Бадиий услуб. Бадиий услубда луғавий, фразеологик ва сӯз ясалиши

хусусиятлари.

Сӯзлашув услуби. Оғзаки нутқда қӯлланувчи фразеологик бирликларнинг

ӯрни. Касб-ҳунарга оид атамаларнинг қӯлланиши.

Расмий услуб. Давлат идоралари томонидан чиқарилган қарорлар, қонунлар,

низомлар, халқаро ҳужжатлар.

Илмий услуб. Фан ва техниканинг турли тармоқларига оид илмий асарлар,

дарсликлар.

Рӯзноманигорлик (публитсистик) услуби. Ижтимоий, сиёсий, иқтисодий,

маданий ҳаётни акс эттирувчи нашриялар матнида ва радио, телевизион

дастурларида фойдаланилади. Мақола, бош мақола, очеркнинг тил

хусусиятлари.

Лексик услубият. Услубий бетараф сӯзлар. Метафоралар, метонимия,

снекдоха ва киноя. Эскирган ва тарихий сӯзлар.

Фонетик услубият. Нутқнинг товуш томони, унинг мазмунига мос бӯлиши.

Фонетик ҳодисаларнинг услубий вазифаси.

Морфологик услубият. Отнинг нутқ услубидаги ӯрни. Нутқда сифатнинг

услубий қӯлланиши. Феълнинг турли нутқ услубларидаги ӯрни.

Синтактик услубият. Риторик сӯроқ гаплар услубияти. Изоҳловчи ва унинг

услубий вазифалари. Ундалмаларнинг услубий вазифалари. Кириш сӯз ва

фразеологизмлар услубияти. Қӯшма гаплар, кӯчирма ва ӯзлаштирма гапларнинг

услубий кӯринишлари.

ӮЗБЕК АДАБИЁТИ ДАСТУРИ

Ӯзбек адабиёти бӯлимлари ва мавзулари.

Халқ оғзаки ижоди (фолклор).

Халқ оғзаки ижоди намуналари ва унинг бадиий адабиётнинг бир тури

эканлиги, халқ ўтмиш ҳаёти билан боғлиқлиги.

Халқ оғзаки ижоди турлари. Эртаклар ва уларнинг қадимийлиги.

Топишмоқлар, мақоллар ва уларда халқ донишмандлиги белгилари. Халқ

латифалари ва замонавийлик.

Ӯзбек ва тожик халқ оғзаки ижоди «Суст хотин», «Чой момо», «Гули

сиёгўш», «Шўриши Восеъ» қўшиқлари. «Алпомиш» достони. «Алибобо ва қирқ

қароқчи ҳамда канизак Маржона» ҳақида ҳикоят.

IX –XXI асрлар ӯзбек ва тожик адабиёти тарихи.

IX – X асрлар ўзбек ва тожик адабиёти. Ижтимоий ҳаёт. Сомонийлар

давлатининг юзага келиши. Маданият ва санъат. Илоҳий адабиётнинг

ривожланишида Имом Исмоил ал-Бухорийнинг ўрни. Бу даврда форс-тожик

адабиётининг юксалиши. Абуабдуллоҳ Рўдакий, Абуали ибн Сино, Абу Шукури

Балхий, Шоҳиди Балхий, Робия Балхий, Дақиқий, Фирдавсийларнинг форс-

тожик назмини юксалтиришдаги ҳиссаси.

42

XI – XIII асрлар ўзбек ва тожик адабиёти.Бу даврдаги илмий ва маданий ҳаёт.

Сомонийлар даври адабиётининг тушкунликка учраши. Янги адабий

доираларнинг ташкил бўлиши, ривожланиши. У.Хайём, Саъдий Шерозий,

Носир Хисрав ижоди. «Сафарнома», Унсурулмаолий Кайковуснинг

«Қобуснома», Абулмаолий Насруллоҳнинг «Калила ва Димна», Низомий

Арузий Самарқандийнинг «Чаҳор мақола» асарларининг яратилиши. Мазкур

асарларнинг жаҳон тилларига таржима қилиниши. Низомий Ганжавий ва

Хусрав Деҳлавийнинг жаҳон адабиётида «Хамса» яратишдаги хизматлари. Ўзбек

адабиётининг ривожланишида Юсуф Хос Ҳожиб, Аҳмад Яссавий, Аҳмад

Югнакий ва Паҳлавон Маҳмудларнинг қўшган ҳиссалари.

XIV аср ва XV асрнинг биринчи ярмида ўзбек-тожик адабиёти.Ижтимоий-

сиёсий ҳаёт. Маданият ва санъат Бу даврда ўзбек ва тожик адабиётининг

юксалиши.Рабғузий, С.Саройи, Дурбек, Саккокий, Хоразмий, Ҳофиз Шерозий,

Ҳофиз Хоразмий, К.Хужандий, Атоий, Лутфийлар адабиётнинг типик

вакиллари. Ўзбек халқи билан бошқа халқлар ўртасидаги маданий ва адабий

алоқалар. Ҳ.Шерозий ва Лутфийнинг адабиётда тутган ўрни.

XV асрнинг II ярми ва XVI асрда ўзбек-тожик адабиёти. Ўзбек ва тожик

халқлари ижтимоий-сиёсий ва маданий ҳаёти ҳамда адабий алоқалари.

Бадиий адабиёт ривожи. Ҳусайний, Убайдий, Мажлисий, Хожа, Биноий,

Ҳилолий ижоди.

XVII—XVIII асрлар ва XIX асрнинг I ярми ўзбек-тожик адабиёти. Бу даврдаги

ижтимоий-сиёсий ҳаёт, маданий муҳит ва бадиий адабиёт. Сайидо Насафий,

Абдулқодир Бедил, Абулғози Баҳодирхон, Сўфи Оллоёр, Ҳувайдо ва

Гулханийлар ижоди.

XIX аср II ярми ўзбек ва тожик адабиёти.Ижтимоий-сиёсий ҳаёт. Чор

Россияси томонидан Марказий Осиёнинг босиб олиниши. Чоризм истилоси ва

унинг оқибатлари, «Солиҳбек Охуннинг генерал Черняевга хати». Исҳоқхон

Ибратнинг «Тарихи Фарғона» Муҳаммад Юсуфбек Баёнийнинг «Шажараи

Хоразмшоҳий» асарларида тарихий воқеликнинг акс эттирилиши. Маданий

муҳит ва бадиий адабиёт. Аҳмад Дониш, Савдо, Ҳайрат ва Шоҳинлар ижоди.

XX аср ўзбек ва тожик адабиёти. XX асрнинг ўзбек ва тожик адабиётида

тутган мавқеи. XX аср бошларида мустамлакачиликка қарши Марказий Осиёда

инқилобий онгнинг шаклланиши. XX аср адабиётининг даврларга бўлиниши. Бу

даврда реалистик адабиётнинг шаклланиши. 1917-йилда бўлиб ўтган давлат

тўнтаришининг Марказий Осиё халқлари ҳаётига ижобий ва салбий таъсири.

Аср бошларидаги жадидизм ҳаракати ва бу ҳаракат намояндаларинииг маданий

ҳаётда тутган ўрни.

Йигирманчи йиллар ўзбек ва тожик адабиёти. 20-йилларнинг Марказий Осиё халқлари

тақдиридаги тарихий ўрни. Шу йилларда Фарғона водийсидаги ижтимоий сиёсий ҳаёт. Бу

йилларда маҳаллий сиёсатшуносларнинг Руссия мустамлакачилик сиёсатини қоралаши, 20-

йиллардаги «босмачилик» ҳаракати ва бу ҳаракатнинг салбий ҳамда ижобий томонлари. 20-

йиллар охирида араб алифбосининг лотин алифбоси билан алмаштирилиши, бунинг маданий

ҳаётимиздаги салбий таъсири ва оқибатлари. 20-йиллардаги адабий ҳаёт. Хилма-хил ғоявий

оқимларнинг пайдо бўлиши. С. Айний, Сўфизода, Фитрат, А. Қодирий, Элбек, Чўлпон, Боту

сингари адиблар ижодида октябр тўнтариши, шўролар ҳукумати салбий жиҳатларининг

танқид остига олиниши.

43

30 – 40 - йилларда ўзбек ва тожик адабиёти. 30-йиллардаги совет давлати

сиёсатидаги чекланишлар. Шу даврдаги сиёсий сургунлар ва бу сургунларнинг

ўзбек ва тожик халқлари ҳаётига салбий таъсири. Бу зўравонликнинг 1937-йилга

келиб «репрессия» шаклини олиши. 1934-йил Москвада бўлиб ўтган

Бутуниттифоқ Ёзувчилар қурултойи. СССР Ёзувчилар уюшмаси ва Ўзбекистон

ҳамда Тожикистон Ёзувчилар уюшмасининг вужудга келиши. 30-йилларда

шеъриятнинг етакчи жанр бўлиб қолиши. Ойбек, Ҳамид Олимжон, Ғафур

Ғулом, Мирзо Турсунзода, Лоҳутий, Сулаймоний, М. Раҳимий, М. Миршакар,

Уйғун, Миртемир, Шайхзода, Усмон Носир, Амин Умарий каби шоирларнинг

лирик асарлари ҳақида умумий маълумот. 30-йилларда яратилган насрий

асарлар. Бу асарларда ўша давр ҳаёти ва сиёсатининг акс этиши. 30- йиллар

драматургияси. Улуғ Ватан уруши даври адабиёти. Уруш давридаги наср,

шеърият ва драматургия.

50–80 - йиллар ўзбек ва тожик адабиёти. 50-80 - йиллардаги ижтимоий-

сиёсий ҳаёт. Шахсга сиғинишнинг оқибатини тугатиш, демократияни

кенгайтириш, қонунчиликни тиклаш борасидаги ишлар. 30-йиллар қурбони

бўлган Абдулла Қодирий, Чўлпон, Фитрат, Усмон Носир сингари адибларнииг

оқланиши. Шайхзода, Шукрулло, С.Аҳмад каби адибларнииг гуноҳсизликлари

тасдиқланиб, уларнииг ижодий меҳнатга қайтиши. Ж. Икромий каби тожик

адибларининг қатағондан қайтарилиши.50—80 йиллар адабиётида иккинчи

авлод деб номланган Шуҳрат, С. Аҳмад, Миртемир, Шукрулло каби ёзувчилар

ижодининг тўлақонли намоён бўла бориши ва уларнинг ижоди. Ҳаётбахш

шабадалар таъсирида етилган Саида Зуннунова, Ойдин, О. Ёқубов, П. Қодиров

каби ёзувчиларнинг йирик асарлар яратиши. Бу даврдаги адабий-бадиий

нашрларнинг кучайиши ва бу нарсанинг 50—80 йиллар адабиётининг ривожига

таъсири. Тожик адиблари А.Шукуҳий, Ф.Ниёзий, С.Улуғзода, Р.Жалил,

М.Миршакар, А.Деҳотий ижодлари ҳақида маълумот. 50—80-йиллардаги

машҳур насрий асарлар, романлар, қиссалар, ҳикоялар. 50—80-йилларда

Тожикистонда яшаб ўзбек тилида ижод этган адиблар. Маҳмуд Тўлқин,

Аширмат Назаров, Зайниддин Дўстматов, Маҳмуджон Остонов, Усмон Умаров,

Абдулла Ҳушёр ижодлари ҳақида маълумот.

Мустақиллик даври адабиёти. 90 – 2010-йиллар ўзбек ва тожик

адабиёти.Ҳозирги адабий жараён таҳлили. Шу кунлардаги ўзбек ва тожик

шеърияти ва насри.Ўлмас Жамол, О.Матжон, Р.Парфи, Ш.Раҳмон, М.Юсуф.

Ҳ.Худойбердиева, У. Азим, Асқар Маҳкам, Г.Сафиева, К.Насрулло, Н.Қосим,

Зикрулло Вали, Жамшид Пиримов, Мафтун Жўра, Абдулла Зуҳур, Ўринбой

Орипов, Зулфия Бобоева, Шодмон Жўра, Р.Назри, Аҳмаджон Раҳматзод,

Абдували Бекмуҳаммад, Авлиёхон Эшон, Одил Икром ва бошқалар шеърияти

ҳақида қисқача маълумот. Ш.Холмирзаев, Х.Султонов, Э.Аъзамов, Ш.Бўтаев,

Тоғай Мурод, Х.Дўстмуҳаммадов, Мурод Муҳаммаддўст, Сорбон, Ў.Кўҳзод,

С.Турсун, К.Мирзоев, М.Бахтий. А. Самадов, Э.Донохонов, Ж.Ажиб, О. Ғойибов,

Муҳаммад Субҳон кабиларнинг ўтмиш ва бугунни акс эттирган насрий

асарлари.

44

Энг қадимги адабий ёдгорликлар.Ӯзбек ва тожик халқлари оғзаки

ижоди ва ёзма адабиёти.

«Тӯмарис» афсонаси.

«Широқ» афсонаси.

«Зариадр ва Одатида» афсонаси.

«Зарина ва Стриангия» афсонаси.

«Авесто» зардуштийлик-оташпарастлик динининг муқаддас китоби.

Урхун-Энасой ёдгорликлари.

Ӯзбек ва тожик адабиёти тарихи.

Юсуф Хос Ҳожиб. Туркий халқларнинг йирик адабий-маърифий шоири.

«Қутадғу билиг» туркий адабиёт ва адабий тилининг ноёб ёдгорлиги. Достонда

давлат ва ҳокимият, ҳукмдор ва сарой аҳллари, уларнинг ҳаётда тутган ўрни ва

вазифалари. Ўгдулмиш ва Ўзғурмиш тимсоллари. Юсуф Хос Ҳожибнинг

ахлоқий-таълимий қарашлари. «Қутадғу билиг»нинг бадиий қиммати, тили.

Имом Маҳмуд Кошғарий. «Девону луғотит-турк» асари. Девонда қадимий

туркий халқлар тил бойлигини изоҳлаш. Халқ қўшиқлари ва уларда Марказий

Осиё халқлари орзу-умидларининг ифодаланиши.

Абуабдулло Рўдакий. Ҳаёти ва ижоди ҳақида қисқача маълумот.

«Мўлиённинг ҳиди» ғазали. «Қариликдан шикоят» қасидаси.

Исмоил ал-Бухорий. «Ал-адаб ал-муфрад» (Адаб дурдоналари) асари.

Абулқосим Фирдавсий. Ҳаёти ва фаолияти ҳақида қисқача маълумот.

«Шоҳнома» асари. «Рустам ва Суҳроб» достони.

Хожа Аҳмад Яссавий – атоқли тасаввуф шоири. «Девони ҳикмат» асари

матни устида ишлаш. «Девони ҳикмат»да поклик, илоҳий ишқ-муҳаббат,

саховат ва эзгуликнинг куйланиши. «Девони ҳикмат»нинг тили ва бадиий

хусусиятлари, оят ва ҳадисларнинг туркий шеъриятда ифодаланиши.

Аҳмад Югнакий - истеъдодли шоир. «Ҳибат-ул-ҳақойиқ» – (Ҳақиқатлар

армуғони) таълимий-маърифий достон. Достонда илм манфаати, жаҳолат

зарари, дунёнинг ўзгариб туриши, кибр ва ҳирснинг зарари ҳақида панд-

насиҳатлар.

Низомий Ганжавий. Ҳаёти ва адабий фаолияти. Хамсачиликка асос солиш.

«Хусрав ва Ширин» достони.Достонда Хусрав, Ширин, Фарҳод тимсоллари.

Достоннинг бадиий хусусиятлари. Тожик мумтоз адабиётида лиро-эпик достон

яратишда Низомий Ганжавий хизматлари.

Жалолиддин Румий. Ҳаёти ҳақида қисқача маълумот. «Най не ҳикоят

айлагай» маснавийси. Маснавийнинг тасаввуф адабиётида тутган ўрни ва

таҳлили. Ж. Румийнинг «Маснавийи маънавий» асари ўзбек тилида.

Саъдий Шерозий. «Гулистон» ва «Бўстон» асари ҳақида. «Гулистон»

асаридан олинган ҳикоятларда Саъдий Шерозийнинг ахлоқий қарашлари.

Умар Хайём ҳаёти ҳақида қисқача маълумот. Умар Хайём рубоийларида

чуқур фалсафий қарашларнинг акс этиши.«Наврўзнома» рисоласи–тарихий,

этнографик асар.

Паҳлавон Маҳмуд — истеъдодли файласуф, шоир. Шоир рубоийларида

ахлоқ-одоб, ватан иштиёқи, севги завқ-шавқининг улуғланиши. П.Маҳмуд

сиймоси бадиий адабиётда.

45

Носириддин Бурҳониддин ӯғли Рабғузий. «Қисаси Рабғузий» дан

ҳикоятлар. «Қисаси Рабғузий» - ўзбек насрий адабиётнинг йирик намунаси.

Анбиёлар-пайғамбарлар ҳаётидан олинган ҳикоятларда қадимий Шарқ қиссаси

ва афсоналари орқали эътиқод ва имонга содиқлик, пок инсоний ахлоқнинг

баднафслик, ҳирсу ҳасад, ноҳақликлар устидан ғалабасининг ифодаланиши.

«Узум ҳикояти», «Илон ва қалдирғоч» ҳикоятлари мазмуни ва ғоясини

ўрганиш.

Хоразмий – зуллисонайн шоир. «Муҳаббатнома» – лирик достон.

Достоннинг хилма-хил жанрлар (нома, маснавий, ғазал, қитъа, мадҳиялар)дан

ташкил топганлиги, тили, бадиий хусусиятлари.

Сайфи Саройи - истеъдодли шоир, таржимон. «Топилмас ҳусн

мулкинда...», «Кўринур» ғазалларида соф муҳаббат ва вафони улуғлаш. «Васфул

шуаро» ғазалида шоирлар васфи. Саройининг таржимонлик фаолияти. «Суҳайл

ва Гулдурсун» достони, унинг ғояси.

Атоий- нафис шеърлар ижодкори. «Кел, эй дилбар, ки бўстон вақти бўлди»

ғазали. Ғазалда баҳор фаслининг гўзал тасвири, шоирнинг маҳорати. «Кўнгулни

олдинг, бегим», «Ҳосили умрим...», «Ул санамким...» ғазаллари. Ғазалларда ёр

жамоли, жўшқин севги ва ҳижрон азобларининг куйланиши. Шоирнинг

санъаткорлиги, бадиий маҳорати, халқ мақоллари ва ибораларидан

санъаткорона фойдаланиши.

Мавлоно Лутфий—дунёвий севгини куйлаган зуллисонайн шоир. Лутфий

лирикаси. «Суратингни ким кўрди...», «Сенсан севарим...», «Вафо керак бўлса...»

ғазаллари. Ғазалларда ёр жамоли, ошиқнинг ҳис-туйғулари, севгига садоқат,

ҳижрон азобларининг куйланиши. Лутфий қитъа ва туюқларида шоир

қарашлари, ҳис-туйғуларининг ифодаланиши. Лутфий лирикасининг тили ва

бадиий хусусиятлари.

Абдураҳмон Жомий ҳаёти, фаолияти ва адабий мероси. Ҳиротдаги адабий

муҳит. А. Жомий ғазалиётининг мазмун ва мундарижаси. «Ҳафт авранг»

асарининг 7 таркибий қисмлари. «Хирадномаи Искандарий» асари ҳақида

маълумот. «Баҳористон» асари ва унинг ёзилиш сабаблари

Амир Алишер Навоий. Ҳаёти ва унинг ижодига берилган баҳолар.

«Муҳокамат-ул-луғатайн» асари ҳақида. Шоирнинг «Хазойин-ул-маоний» асари

ва унда инсон умрининг тўрт фасли. А. Навоий—ғазал мулкининг султони. «Ўн

сакиз минг олам» ғазалида олам ва одам ғоялари. «Қаро кўзим» ғазалида илоҳий

ва мажозий ишқ. «Оразин ёпқоч» ғазалининг Лутфий лутфига сазовор

бўлганлиги. «Дўстлар, марҳам деб» ғазалида тилни тия олиш ғоялари. А.

Навоий «Хамса»си. «Ҳайрат-ул-аброр» достони. Достонда Фарҳод тимсоли.

«Лайли ва Мажнун» достони. Илоҳий ишқ ғоялари. «Сабъаи сайёр» достонида

подшоларни адолатга чақириш. «Садди Искандарий»да адолатли шоҳ ғоялари.

«Лисон-ут-тайр» асарида Ҳудҳуд, Симурғ қуш ва бошқа мажозий тимсоллар.

Навоий умрининг якуни. А.Навоий ва тожик адабиёти. А.Навоий ва жаҳон

адабиёти.

Амир Муҳаммад Солиҳ. Шоирнинг ҳаёти ва адабий фаолияти.

«Шайбонийнома» асарида темурийлар танқиди. Асарда Шайбонийхоннинг

илоҳий сиймо сифатида улуғланиши. Достонда етакчи тимсоллар ва халқ аҳволи

тасвири.

46

Заҳириддин Муҳаммад Бобур. Бобурнинг болалик йиллари. Тожу-тахт

учун кураш ва сарсон-саргардонлик йиллари. Бобур-Навоийдан кейинги буюк

ғазалнавис. «Қолдиму?» ва «Яхшилик» ғазаллари, уларнинг ёзилиш тарихи.

«Сарғар (сарғай)дим» ва «Топмадим» ғазаллари ҳақида. «Хазон япроғи янглиғ»

ва «Ғурбатда ул» ғазаллари.

Зайниддин Восифийнинг ҳаёти ва адабий мероси. «Бадоеъ-ул-вақоеъ»-

хотира асар эканлиги. Асарнинг асосий мавзуси ва ғояси. Асарда шоҳлар,

ҳокимлар, олим ва адиблар ҳақида хотиралар.Восифий шоир. Ғазаллари

мундарижаси.

Турди Фароғий ҳаёти ва ижоди ҳақида маълумот. Турди лирикаси.

«Кенглик қилинг» ва «Бу мулк» ғазаллари таҳлили. «Субҳонқулихон» ҳажвияси.

Унда давр адолатсизликлари ва ҳукмронлар танқиди. Турди шеърлари вазни ва

бадиияти.

Бобораҳим Машраб. Унинг гўдаклигидаёқ авлиёлик хусусиятлари. Машраб

ижодида тасаввуф таълимотининг шаклланиши. «Сиғмам (сиғмайман) дур»

ғазалида илоҳий ишқ фарёди. «Ўртар» ва «Машрабман» ғазалларида ишқ олови,

дарди.

Зебуннисо. Шоира Зебуннисонинг ҳаёти ва ижоди ҳақида маълумот.

«Инжост» (Бундадур) ғазалида илоҳий гўзаллик ғояси. Шоиранинг бошқа ғазал

ва рубоийлари таҳлили.

Шермуҳаммад Мунис ҳаёти ва шоирлик истеъдоди. «Мунис-ул-ушшоқ»

девони ва унда шоир шахсияти. «Дўст улдирким» ғазалида шоир изтироблари.

Жаҳон Отин Увайсий ҳаёти, ижоди ва аянчли қисмати. «Ки булбул нола»

ғазалида аёл дарди, оҳу фиғони. Шоиранинг чистон-топишмоқлари. Чистон

ҳақида маълумот.

Нодира Бегим. Шоиранинг ҳаёти ва ижоди. Фожиали қисмати.

«Муҳаббатсиз киши» ғазалида ишқ ғояси. «Нодира аҳволидин» ғазалида шахсий

фожиа тасвири. Шоира ғазалларининг бадиийлиги, оҳангдорлиги.

Муҳаммад Ризо Огаҳий ҳаёти ва адабий мероси. «Таъвиз-ул-ошиқин»

девони. Устоз ва шогирд талқини. Шоир ғазалларида илоҳий ишқдан огоҳлик.

«Баҳор» ва «Наврўз бўлсин» ғазалларида инсон ва табиат. «Огаҳийнома» асари.

Комил Хоразмий. Ҳаёт йўли ва ижоди ҳақида. «Аҳбоб», «Дўстлар» радифли

ғазали ҳақида. Шоир ғазалларининг мавзу ва тимсоллари. «Аҳбоб» ғазали

таҳлили. «Латойиф-ул-зароиф» насрий асари. Унда Комил таржимонлик

маҳоратининг акс этиши.

Муҳаммадшариф Гулханий. Ҳаёти ва ижодий фаолияти.«Маймун билан

Нажжор» масали. Масалда уқувсизлик, шошмашошарлик, ўйламай босилган

қадамнинг оқибатлари ҳақида.

Муҳаммад Аминхожа Муқимий. Ҳаёти ва ижоди. Шоирнинг адабий

мероси. «Навбаҳор» ғазалида табиат ва инсон муносабатлари. «Саёҳатнома»

асарида тарихий жойлар тасвири.«Танобчилар» асарида подшо амалдорлари

порахўрлигининг танқид қилиниши.

Зокиржон Фурқат. Ҳаёти ва ижоди. Ватандан айрилиқ — «Адашганман»

ғазалининг ғояси эканлиги. «Сайдинг қўя бер, сайёд» мусаддасида эрк ғояси.

Фазлуллоҳ Алмаий ҳаёти ва ижоди. «Майлигаму?» радифли ғазали ҳақида

маълумот. Алмаий – моҳир таржимон. «Калила ва Димна»дан парчалар.

47

Ҳозирги ӯзбек ва тожик адабиёти

Садриддин Айний. Ҳаёти ва ижод йўли. Унинг ХХ аср ўзбек ва тожик

адабиётида тутган ўрни. Айний – насрнавис. «Бухоро жаллодлари», «Етим»,

«Судхўрнинг ўлими», «Дохунда» ҳамда бошқа қисса ва романларининг қисқача

таҳлили. «Судхўрнинг ўлими» қиссасининг ёзилиш тарихи, асарнинг асосий

ғояси ва мавзуси.

Маҳмудхўжа Беҳбудий. ХХ аср ўзбек ва тожик адабиёти ва маданиятида М.

Беҳбудийнинг тутган ўрни. Беҳбудийнинг ҳаёти ва ижод йўли. «Падаркуш»

драмаси. Драманинг ёзилиши ва саҳнага қўйилиши тарихи. «Падаркуш»

драмаси маърифатпарварлик ғоясини акс эттирувчи асар эканлиги.

Абдулла Авлоний. Унинг ХХ аср бошларидаги ўзбек адабиёти ва сиёсатида

тутган ўрни. А.Авлонийнинг ҳаёти ва ижод йўли. Авлоний шеърияти. «Туркий

Гулистон ёхуд ахлоқ» асарининг ўзбек педагогикаси тарихида ўзига хос асар

эканлиги.

Абдурауф Фитрат. Унинг адабий мероси. Фитратнинг ХХ аср бошларидаги

ўзбек ва тожик адабиётларида тутган ўрни. Фитрат – драматург. «Абулфайзхон»

фожиаси. Фожиада ХVIII аср Бухоро ҳаёти-аштархонийлар сулоласининг охирги

намояндаларидан бири Абулфайзхон ҳокимиятининг таназзули ва манғитлар

сулоласинииг дастлабки босқичи, тарихий ҳақиқат асосида бадиий юксак, теран

акс эттирилиши.

Абдулла Қодирий. Шахсияти ва ижодининг ХХ аср ўзбек адабиётида тутган

мавқеи. «Ўтган кунлар» романи. «Ўтган кунлар» — тарихий роман эканлиги.

Романда ХIХ аср ўрталаридаги Туркистон тарихи ва ўзбек халқи ҳаёти ҳаққоний

манзарасининг бадиий акс эттирилиши. «Ўтган кунлар» романининг ўзбек

адабиётида реализм тантанаси ва улкан ютуғи эканлиги.

Ҳамза Ҳакимзода Ниёзий. ХХ аср бошларидаги маърифатпарварлик

ҳаракатида Ҳ.Ҳ.Ниёзийнинг тутган ўрни. Ҳамзанинг ҳаёти ва ижоди. «Миллий

ашулалар учун миллий шеърлар» мажмуаларининг вужудга келиши. «Заҳарли

ҳаёт» драмаси. Драманинг яратилишида «Янги саодат» асарининг пойдевор

ролини бажариши. «Заҳарли ҳаёт» драмасининг бадиий хусусиятлари.

Абдулҳамид Сулаймон ӯғли Чўлпон ижоди ХХ аср ўзбек адабиётида буюк

ҳодиса эканлиги. Чўлпоннинг ҳаёти ва ижоди. Чўлпон лирикаси. Чўлпон лирикасининг

асосий мавзулари. «Халқ», «Кўнгил», «Кишан», «Севги» шеърларида халқнинг катта куч

эканлиги, эрксеварлик ғоялари. «Кеча ва кундуз» романи. Романда тарихий ўтмиш тасвири.

Ғафур Ғулом. Ҳаёти ва ижоди. «Турксиб йўлларида», «Кўкан» каби шеърий

асарларида Туркистон - Сибир темир йўлининг халқлар манфаатига хизмат

қилиши, улар дўстлигини мустаҳкамлашдаги роли, қишлоқларда олиб

борилган синфий курашнинг ифодаланиши. «Сен етим эмассан» шеърида

байналмилалчилик ғояларининг ифодаланиши.

Мусо Тошмуҳаммад ӯғли Ойбек - насрнавис. Ёзувчининг «Навоий», «Қуёш

қораймас», «Олтин водийдан шабадалар», «Улуғ йўл» асарлари. «Қутлуғ қон» романи.

Романда ўзбек халқининг 1916-йил қўзғолонига қадар бўлган кураш йўлининг акс этиши.

Романнинг тарихий асоси. Романда меҳнаткаш омма билан маҳаллий бойлар ўртасидаги

қарама-қаршиликнинг кенг планда ёритилиши. «Ўч», «Бахтигул ва Соғиндиқ» сингари

поэмалари, «Ўзбекистон» шеъри, «Машраб», «Тоғ сайли» асарларининг тематикаси.

48

Мақсуд Шайхзода. Ҳаёти ва ижоди ҳақида. «Йиллар саломини йилларга

элтиб» шеъри. Рубоийлар. «Йиллар саломини йилларга элтиб» шеърида вақт,

инсон умри, уни мазмунли ўтказиш, илм, меҳнат билан безаш мавзуси.

Абдулла Қаҳҳор. Ҳаёти ва ижодий фаолияти. «Анор», «Минг бир жон»,

«Даҳшат», «Асрор бобо» ҳикоялари. А. Қаҳҳор ҳикояларида оддий кишилар

тимсолининг акс этиши. «Анор» ва «Даҳшат» ҳикояларида ўзбек аёлларининг

қора ўтмиши ва аянчли ҳаётининг ифодаси. «Шоҳи сўзана» («Янги ер»), -

«Оғриқ тишлар», «Тобутдан товуш», «Аяжонларим» комедияларида салбий

иллатларнинг фош этилиши, баркамол инсонларнинг улуғланиши. А. Қаҳҳор -

йирик насрнавис. Ёзувчининг «Сароб», «Қўшчинор чироқлари», «Ўтмишдан

эртаклар», «Синчалак» роман ва қиссалари ҳақида умумий маълумот.

Ҳамид Олимжон. Ҳаёти ва ижоди. Шоирнииг 30-йилларда яратган

шеърларининг мавзулари, бадиий хусусиятлари. «Зайнаб ва Омон» поэмаси ва

унинг яратилиш тарихи. Поэмада 30-йиллар ёшларига хос олижаноб

фазилатларнинг акс этиши. Зайнаб, Омон, Собир тимсоллари. Уларнинг диний

урф-одатлар устидан ғалаба қозониши. Поэмада халқ оғзаки ижоди, классик

адабиётдаги анъаналарнинг давом эттирилиши.

Мирзо Турсунзода. Ҳаёти ва фаолияти. Унинг тожик ва жаҳон адабиётида

тутган ўрни. Турсунзода ижодида халқлар дўстлиги, Ватан мадҳи мавзуси.

Шоирнииг «Ватан ўғлони», «Ҳасан аравакаш», «Осиё овози» сингари асарларида

30-йиллардаги давр, жамиятдаги ўзгаришлар.

Зулфия. Шоиранинг ҳаёти ва ижоди. Зулфиянинг лирик асарларида ўз

ватанини улуғлаган, фидойи, меҳнаткаш ва дўстликни улуғловчи ўзбек аёли

тимсолининг кўрсатилиши. «Ўғлим, сира бўлмайди уруш» шеърида урушнинг

лаънатланиши, меҳрибон ватанпарвар она тимсоли.

Сотим Улуғзода. Ёзувчи ҳақида маълумот. «Ёшлигимиз тонги» қиссасидан

парча. Қиссада озодликка, эркка маърифатга ташна тожик халқи ҳаётининг акс

эттирилиши.

Уйғун. Шоир ҳақида маълумот. «Тонг» шеърида табиат гўзал лавҳаларининг

тасвири. Шеърнинг бадиий хусусиятлари.

Одил Ёқубов. Ҳаёти ва ижодий фаолияти. Адибнинг 50—80 йиллар

адабиётида тутган ўрни. О.Ёқубовнинг «Муқаддас», «Бир фелетон қиссаси»

сингари асарлари. «Диёнат», «Кўҳна дунё», «Оқ қушлар, оппоқ қушлар» каби

романларида бугун ва ўтмишимизнинг реалистик акси. Ёзувчи ижодида

замондошларимиз тимсоли. «Улуғбек хазинаси» романи.

Аширмат Назаров. Шоир ҳақида маълумот. «Жангчининг хаёли» шеъри.

Шеърда Ватан ишқи, халқпарварлик, мардлик ғояларининг куйланиши.

Жангчи тимсоли тасвирида шоир бадиий маҳорати.

Саид Аҳмад. Ҳаёти ва ижоди ҳақида.«Қоплон» ҳикоясида мунофиқ,

хушомадгўй кишиларнинг танқид этилиши. «Собиқ» ҳикоясида собиқ Шўролар

жамиятининг ноўрин дабдабабозлиги, ноўрин мақтовлари оқибатлари устидан

кулиш.

Пиримқул Қодиров. Ёзувчининг ҳаёти ва ижод йўли. «Юлдузли тунлар»

романи. Пиримқул Қодиров - 50—80 йиллар адабиётининг истеъдодли вакили.

Ёзувчининг 50-йиллар ёшларининг ҳаёти, муҳаббати ва курашига бағишланган

повест ва романлари. П. Қодировнинг «Уч илдиз», «Қора кўзлар», «Қадрим»,

49

«Эрк» сингари асарларида 60-йиллар ўзбек қишлоқларидаги ҳақиқий ҳаёт

тасвири. «Олмос камар» романида шаҳар муаммоларининг акс этиши.

«Юлдузли тунлар» романининг ёзилиш тарихи.

Усмон Носир. Шоирнинг ҳаёти ва ижоди. «Юрак» шеърида самимий

инсоний туйғуларнинг ифодаланиши. «Яна шеъримга» шеърида шоирнинг

ижодий қиёфаси. Унинг шеъриятга садоқатинииг ифодаланиши.

Эркин Воҳидов. Шоирнинг ҳаёти ва ижод йўли. Сўнгги йиллар ўзбек

шеъриятининг истеъдодли вакилларидан бири эканлиги. Э. Воҳидов лирикаси.

«Ёшлигим», «Афғон шоирларига», «Рашким» сингари шеърларининг ғоявий

тематикаси. Э. Воҳидов - ғазалнавис шоир. «Руҳлар исёни» достони—исёнкор

шоирлар ҳаётига бағишланган асар эканлиги. Достоннинг асосий пафоси.

Назрул Ислом тимсоли. Бу тимсол воситасида ҳинд халқи тарихи ғалаёни

кунларининг тасвирланиши.

Лоиқ Шерали.Шоир шеъриятида шарқ ва форс шоирлари анъаналарининг

янгича услубда давом эттирилиши. Лоиқ лирикаси. Шоирнинг Тожикистон, она

тили ва гўзал диёрига бағишланган шеърлари.

Абдулла Орипов – истеъдодли ўзбек шоири ва жамоат арбоби. Шоирнинг

ҳаёти, ижодий йўли. «Биринчи муҳаббатим», «Оломонга», «Қўриқхона»,

«Ранжком» асарларида муҳаббат, инсон ва халқ, маънавият ва қадриятлар

тасвири. Мавжуд тузумнинг танқид этилиши. «Жаннатга йўл» драматик

достони.

Ӯткир Ҳошимов. Ёзувчининг ҳаёти ва ижоди ҳақида қисқача маълумот.

«Урушнинг сўнгги қурбони» ҳикояси. Ҳикояда уруш туфайли халқ бошига

тушган моддий қийинчиликлар, маънавий зарар ва унинг даҳшатли оқибатлари

ҳақида. Ҳикоядаги она, Шокиржон, Хадича тимсоллари.

Миртемир. «Қишлоғим» шеъри. Шеърда халқимиз қадриятлари, урф-

одатларининг ифодаланиши. Халқимизга хос бўлган тантилик, сахийлик,

меҳмондўстлик фазилатларининг улуғланиши. Шеърнинг тарбиявий аҳамияти.

Асқад Мухтор. Ёзувчининг ҳаёти ва ижоди ҳақида қисқача маълумот.

«Ҳафта» шеъри. Шеър матнини ўрганиш. Шеърда ўқувчиларни меҳнатсеварлик,

фидойилик каби фазилатлар руҳида тарбиялаш ғояси.

Худойберди Тўхтабоев. Ёзувчининг ҳаёти ва ижоди ҳақида қисқача

маълумот. «Сариқ девни миниб» асари. Асарда илмсизлик ва тажрибасизлик

орқали ҳаёт зиддиятларига дуч келган Ҳошимжон ҳаётининг акс эттирилиши.

Ёзувчининг маҳорати.

Кароматулло Мирзоев. Адиб ҳақида маълумот. «Исирға» ҳикояси. Ҳикояда

халқимизнинг Улуғ Ватан уруши давридаги оғир ҳаётининг акс эттирилиши.

Асар қаҳрамонларининг фожиали ҳаёти.

Шукур Холмирзаев. Адиб ҳақида маълумот. «Зов остида адашув» ҳикояси.

Ҳикояда табиатни асраш муаммоси. Ҳикоядаги тимсоллар. Ёзувчи бадиий

маҳорати.

Ўлмас Жамол. Адиб ҳақида маълумот. «Икки тилли бир халқ васфига»

шеърида ўзбек ва тожик халқлари мустаҳкам дўстлигининг мадҳ этилиши.

Шеърнинг тили ва бадиий хусусиятлари. Шеърда зуллисонайнлик (икки

тиллилик) анъаналари. «Онажон» ғазалида фарзандлик меҳрининг

ифодаланиши.

50

Рауф Парфи. Шоирнииг таржимаи ҳоли. «Чўлпон» шеъри. Шеърда

юртимизнинг дардли ўтмиши ва буюк шоир Чўлпоннинг аччиқ қисмати

тасвири. «Абдуллажон марсияси» шеърида баҳодир йигит Абдулланинг

ўлимига қайғуриш.

Гулназар Келди. Адиб ҳақида маълумот. «Давлат» шеъри, унда юртимиз -

Тожикистон билан фахрланиш туйғуси. Шеърда рамзий давлат тимсолининг

бадиий талқини.

Жамшид Пиримов. Шоир ҳақида маълумот. «Шоир кимлиги ҳақида

шоҳнинг вазирга берган сабоғи» шеър-эртагини ўқиш. Шеър-эртакда ҳақиқатни

куйлаш, хушомадгўй, мадҳиябоз шоирларнинг масхара қилиниши. Ҳақиқий

шоирларнинг улуғланиши. Шеър-эртакда шоҳ ва шоирлар тимсоллари.

Султонмурод Ҳожибоев. Шоир ҳаёти ва ижоди ҳақида маълумот. «Қарз»,

«Тўп терак» шеърлари. «Қарз» шеърида юртни обод қилиш, боғ яратиш билан

оталар ишини давом эттириш ва ёшларга ўгит бериш ғояси тарғиби.

Асқар Маҳкам. Шоир ҳақида маълумот. «Бувим билан хайрлашувим»

шеъри. Шеърда она юрт соғинчининг моҳирона тасвирланиши. Шеърнинг

бадиий хусусиятлари. «Биби эна билан Ватан ҳақида сўйлашганларим» шеърида

она-диёр меҳри, Ватаннинг улуғлиги, она-Ватан тушунчаси.

Шароф Бошбеков. Ҳаёти ва ижоди ҳақида. «Темир хотин» комедиясида

бугунги қишлоқларимиз кишилари ҳаётидаги муаммоларнинг акс эттирилиши.

Инсон қадр-қиммати ҳақида куйиниш. Комедиядаги Қўчқор, Аломат, Бозорбой,

Олимжон, Қумри ва бошқа тимсоллар. Асарнинг тили. Адиб асарлари ўзбек ва

тожик саҳнасида.

Авлиёхон Эшон. Шоир ҳақида маълумот. «Бир куни» шеърида порлоқ

келажакка ва инсон маънавий камолотига ишонч ифодаси. «Вазифа» шеърида

инсоний ўзликни енгиб, руҳий юксакликка эришишга даъват талқини.

Шеърлардаги сўфиёна ишоравий тасвирлар. Шоир бадиий

маҳорати.Тасаввуфий талқин ҳақида маълумот.

Зулфия Бобоева. Шоира ҳақида маълумот. «Ватан шу» шеърида она-Ватан

моҳиятининг бадиий талқини. «Она бургут» шеърида дунё, Ватан ва халққа

муҳаббат тасвири. Она бургут тимсоли орқали шижоат, меҳр ва мардликка

даъват этилганлиги.

Омон Ражаб. Шоир ҳақида маълумот. «Дарё умри» достони. Достонда

тожик адабиётининг ёрқин юлдузи, Тожикистон Қаҳрамони – Мирзо

Турсунзода, унинг маданиятимиз хазинасига қўшган улкан ҳиссаси, буюк

хизматлари ҳақида. Достоннинг бадиий таҳлили.

Неъмат Иброҳим. Шоир ҳақида маълумот. «Она» шеърида буюк яратувчи,

меҳрибон зот-аёлга муҳаббат, фарзандлик меҳрининг куйланиши. «Темур

Малик» шеърида тожик халқининг буюк қаҳрамони Темур Малик тимсоли.

Сулаймон Эрматов. Шоир ҳақида маълумот. «Менга тан ўзбек тилидир,

менга жон – тожик тили» ғазалида икки тил мадҳи. «Китоб» ғазалида китобнинг

инсонга дўстлиги, унинг камолотида тутган ўрни тасвири. Ғазаллар тили, вазни

ва бадиияти.

Жўрақул Ажиб. Адиб ҳақида маълумот. «Армон» ҳикояси. Ҳикояда она

фожиаси тасвири. Фарзанднинг она олдидаги бурчи. Ҳикоянинг тарбиявий

аҳамияти.

51

Абдували Бекмуҳаммад. Шоир ҳақида маълумот. «Қайтар дунё», «Ўринсиз

сўзлама» шеърлари. «Қайтар дунё» шеърида инсоннинг ҳар бир фаолияти

жавобсиз қолмаслиги тасвири. Яшаш жараёнида яхши ишлар қилишга даъват.

«Ўринсиз сўзлама» ғазалида тилга эҳтиёт бўлиш, сўзлашда андиша ва ўйлаб

фикр юритишнинг аҳамияти ифодаланганлиги.

Жаҳон адабиётидан намуналар

Унсурулмаолий Кайковус. Унинг «Қобуснома» асари ҳақида маълумот.

«Қобуснома» – панднома асар. Асарда фарзанднинг ота-она олдидаги бурчи,

ҳунар эгаллашнинг афзалликлари ҳақида. Асарнинг тарбиявий аҳамияти.

В. Шукшин. Адиб ҳақида маълумот. «Оддий рус халқи ҳақида» асари.

(«Любавинлар» романидан парча). Асарда рус характери ва табиатининг акс

эттирилиши.

Расул Ғамзатов. «Она тилим» шеъри. Шеърда она тилига ҳурмат-

эҳтиромнинг ифодаланиши. Шеърда шоир тимсоли ва бадиий маҳорати.

Чингиз Айтматов — ХХ аср жаҳон адабиётининг йирик вакили. Ёзувчи

ҳаёти ва ижоди. «Тоғ ва дашт қиссалари» туркумига кирувчи «Юзма-юз»,

«Жамила», «Қизил дуррачали сарвқомат дилбарим», «Оқ кема», «Сомон йўли»

қиссаларида Улуғ Ватан уруши фожиалари, беғубор, покиза муҳаббат, инсон

маънавиётининг чуқур психологик таҳлили. «Асрга татигулик кун», «Қиёмат»

романлари. «Асрга татигулик кун» романининг мавзуси ва ғояси. Чингиз

Айтматов асарлари ўзбек ва тожик тилларида.

Ганс Андерсен. Ёзувчи ҳақида умумий маълумот. «Зиғир» ҳикояси. Ҳикоя

матнини ўрганиш. Ҳикоядаги рамзий тимсоллар таҳлили. Инсонларга керак

бўлиб яшашнинг моҳияти.

Сергей Есенин. Шоир ҳақида қисқача маълумот. «Гўдакликдан маълум ҳар

одам» шеъри. Шеърнинг асосий мавзуси. Шеърда болаликнинг маъсум

дамларининг акс этиши.

Адабий-назарий тушунчалар

Халқ оғзаки ижоди жанрлари: эртакларнинг мавзулари ва бадиий

хусусиятлари. Топишмоқларга хос белгиларнинг ишора билан айтилиши.

Мақоллар ва уларнинг кӯринишлари. Халқ қўшиқларининг тимсол, вазн ва

бадиияти.

Бадиий адабиёт турлари.

Эпик тур: роман, қисса, ҳикоя, бадиий очерк ва б. Роман ва унинг шакллари

(дилогия, трилогия, тетралогия, пенталогия, эпопея).

Лирик тур: ғазал, рубоий, туюқ, қитъа, фард, маснавий, мурабба, мусаддас,

мусамман, мустазод, мухаммас, қасида ва б. Шеърнинг бадиий хусусиятлари.

Ғазаллар тили, вазни ва бадиияти.

Лирик-эпик тур: поэма (достон), баллада, масал, шеърий роман ва б.

Драматик тур: трагедия (фожиа), комедия.Ӯзбек драматургияси. Бадиий

асарда кулги.

Бадиий адабиётда образлилик. Бадиий асар мазмунини очишда

қаҳрамонларнинг характерли хусусиятлари.

Бадиий тасвирда тӯқима.

52

Шеър тузилиши: ритм, ҳиҷо, туроқ, вазн, бармоқ ва аруз вазни ва б. Эркин

шеър. Қофия. Радиф.

Адабий йӯналиш. Романтизм. Реализм.Танқидий реализм. Романтизм ва

романтик тимсоллар. Реализм ва бадиий тимсоллардаги ҳаққонийлик.

Танқидий реализм ва салбий ҳодисаларга ҳаққоний баҳо.

Бадиий адабиёт тили: автор нутқи, персонажлар нутқи. Ёзувчининг сӯз

манбалари.

Бадиий тасвири воситалар: жонлантириш, сифатлаш, ӯхшатиш, муболаға.

Муболаға ва унинг берилган матндаги роли.

ТЕСТ САВОЛ ВА МАСАЛАЛАРИ ШАРҲИ

Тест савол ва масалалари икки турдан иборат:

- бир тўғри жавобли. Ҳар бир савол ва топшириқларга тўрт вариантли жавоб

берилади, улардан фақат биттаси тўғридир. Тўғри жавоб танланиб жавоблар

варақасига белги қўйилади;

- ўхшашликни аниқлаш. Қуйидаги топшиириқ турида биринчи сутунда берилган

сўзга ва гапларга иккинчи сутундан мувофиғи танланади.

1-жадвал.Тестнинг ҳар бир саволу масалаларга баҳо меъёри

т/р Тестнинг савол ва масалалари тури Имконият

холи

1. Бир тўғри жавобли саволлар 1

2. Ӯхшашликни аниқлаш. 4

2-жадвал. Савол ва масалалар миқдори, тест бажариш муддати ва хол

миқдори.

т/р Имтиҳон фани Савол ва

масала

миқдори

Тест

бажариш

муддати

Хол

миқдори

1. Ӯзбек тили ва адабиёти 20 (15+5) 45 35

Бу жадвалдан аниқланадики, ӯзбек тили ва адабиёти тестидаги (15 та бир

тўғри жавобли, ӯхшашликни аниқлаш учун 5 та саволу масала) 20 савол ва масалани

бажариш учун вақт ажратилган. Тестнинг 20 савол ва масалаларини тӯлиқ бажариш

учун энг кӯпи билан (максимум) 35 хол берилади.

3-жадвал. Савол ва масалалар турлари бӯйича тақсимот

т/р Савол ва масалалар тури Савол ва масалалар миқдори

фоиз ҳисобида

1. Бир тўғри жавобли саволлар

интихоби

60± 2%

2. Ӯхшашликни аниқлаш 40 ± 2%

53

ӮЗБЕК ТИЛИ ВА АДАБИЁТИ ТЕСТЛАРИ МАТРИТСАСИ

Ҳар бир тест муайян мақсадда тузилади. Мақсадлар муайян этилгандан сӯнг,

тест қолаби тузилади Бу қолаб жадвал асосида тузилиб ва у тест матритсаси

номланади.

Тест матритсаси таълимий фан мазмунининг муҳим соҳаларини ӯз ичига

олади, чунки у билимли, малакали ва маҳоратли абитуриентлар танловига ёрдам

беради. Яъни мақсадга мувофиқ тест матритсасида ҳамма асосий боб ва мавзулар

кӯрсатилади. Тест савол ва масалалари фақатгина матритсада берилган мавзулар

доирасида тузилади. Бу савол ва масалалар биргаликда ютуқларни (билим, малака

ва маҳорат)ни синаш воситаси ҳисобланади. Бу тест матритсаси мавзуларни таълим

дастурига мувофиқлигини ва синаладиган ютуқларга нисабатан тӯғрилигини

таъминлайди.

Матритсада тест савол ва масалаларининг умумий миқдори мавзуларга

мувофиқ тақсимланади. Матритсанинг ӯзига хос хусусияти шуки, унда нафақат тест

савол ва масалалари, шунингдек ҳар бир савол ва масалаларга хол миқдори фоизга

нисбатан режалаштирилади.

Шундай қилиб, таълим мақсадлари (ютуқлар: билим, малака ва маҳорат) ва

1, 2 ва 3-жадваллар ҳисобга олиниб ӯзбек тили ва адабиётидан тест матритсаси

тузилади:

т/р Мавзулар Билим Малака ва

маҳорат

% (а)

1. Фонетика.Орфография.

Лексикология ва фразеология.

Услубшунослик.

25 2

2. Грамматика.

Морфология. Синтаксис.

30 2

3. Фолклор. Адабий

алоқалар. Адабий

тушунчалар.

15 2

4. Мумтоз (классик) ва ҳозирги

адабиёт

30 ±2

% (b) Жами 60 2 40 2 100

54

ХОЛЛАРНИ МЕЪЁРЛАШТИРИШ ВА ШКАЛАЛАШТИРИШ ШАРҲИ

Абитуриент тест савол ва масалалар жавобини савол ва топшириқлар турига

кӯра жавоблар варақасига чорчилик (х) билан белгилайди.

Тест жавоблари варақасидаки, унда абитуриентнинг штрих-кодлар воситасида

рамзи ёзилади, замонавий ахборот технологиялари воситасида (компютер дастури

ва махсус тажҳизот ) ёрдамида ишлаб чиқилади.

Ҳар бир фан имтиҳони учун савол ва масалалар миқдори турига қараб максимал

хол миқдори аниқланган. Қайд этилиши бӯйича, ӯзбек тили ва адабиёти тестини

тӯлиқ бажарган абитуриентга энг кӯпи билан (максимум) 35 хол берилади.

Марказлаштирилган қабул имтиҳони низомида бу турдаги холлар абитуриентнинг

“аввалия холлари (хом)” номланади.

Абитуриентнинг тест жавоблари варақаси ишловидан сӯнг, алгоритм ёрдамида

ва мувофиқ компютер дастури орқали, унинг аввалия ”хом” холлари ҳар фан

имтиҳони юзасидан алоҳида ҳисобланади.

Марказлаштирилган қабул имтиҳонларида холларни шкалалаш йӯлга

қӯйилгани учун, абитуриентлар аввалия “хом” холлари ҳар фан имтиҳони юзасидан

мувофиқ шкалага айлантирилади. Протсентиллар усулидан фойдаланган ҳолда

шкалалаш (абитуриентларнинг жойлашиши ёки уларнинг бир-бирига нисбатан

тақсимоти ҳисоби) амалга оширилади. Шкалалаш тартиби асосида ҳар бир фан

имтиҳонининг максимал балли муайян этилган.

Абитуриентнинг умумий балли ҳар бир фан имтиҳонининг жами баллари билан

ҳисобланади.

Абитуриент талабаларнинг олий касб-ҳунар таълими муассасалари тақсимоти

беллашувига иштирок этиши учун, у ҳар бир фан имтиҳонидан, шу жумладан, ӯзбек

тили ва адабиётидан ӯтиш (ӯтганлик) холига соҳиб бӯлиши лозим. Ӯтиш (ӯтганлик)

холи ҳар йили Тожикистон Жумҳурияти Маориф ва илм вазирлиги томонидан муайян

ва тасдиқ этилади.

55

ЖАВОБЛАР ВАРАҚАСИ НАМУНАСИ

Жавоблар варақаси намунаси ӯзбек тили ва адабиётидан тест жавоблари

варақаси, тарих ва чет тиллари (3-кластер, компонент Б) ҳам шундай.

56

Ӯзбек тили ва адабиёти бӯлими тест жавоблари варақаси намунаси саволлар

миқдори, савол ва масалалар тури жиҳатидан шундай кӯринишга эга:

Бу бӯлимда 15 савол ва масала (№ 1-15) бир тӯғри жавобли ва 5 (№ 16-20)

ӯхшашликни аниқлаш савол ва масалалардир.

ЗАМИМА

Ӯзбек тили ва адабиётидан субтест намунаси

1. Беш товушдан ташкил топган сӯзлар қайси жавобда берилган?

A) юлдуз, ёстиқ, юлғич, йӯлдош

B) ялқов, яйлов, ёмғир, ёққан

C) зиёфат, биёбон, енгил, юзаки

D) рангли, Юнус, Юсуф, масъул

2. Келтирилган мисраларда олмошнинг қайси тури қӯлланилган?

Отамнинг шараф ишин, онамнинг ҳар юмушин,

Синглимнинг садаф тишин қӯриқчиси ӯзимдир.

A) сӯроқ олмоши

B) бӯлишсизлик олмоши

C) кишилик олмоши

D) ўзлик олмоши

3. Феълдан ясалган отлар акс этган жавобни аниқланг.

A) мақтанчоқ, сезгир, топқир

B) курак, сӯроқ, тароқ

C) илиқ, синиқ, йиғлоқи

D) ишчан, тарбиявий, тузсиз

4. Ясама равиш иштирок этган гапни топинг.

A) Йӯлчи бошини қуйи солиб жим ӯтирди.

B) Кӯпни кӯрган, кӯп билар. (Мақол)

C) Азамат деҳқонлар фидокорона меҳнат қилмоқдалар.

D) Гапни кам сӯзла, ишни кӯп кӯзла. (Мақол)

5. Зидловчи боғловчи иштирок этган гапни топинг.

A) Гоҳ қаттиқ бӯрон бӯлади, гоҳ кучли ёмғир ёғади.

B) Тоғлардаги қор ва муз аста-секин эрий бошлади.

C) Ой ёритади, бироқ иситмайди.

D) Султонали мирзо бу гаплардан Анварни хабардор қилиш ва

қилмаслик тӯғрисида кӯп ӯйлади

6. Мирзо Турсунзода шеъри қайси қаторда келтирилган?

A) “Оналар ташвиши”

B) ”Болалик йилларим”

C) “Ўзбек қизига”

D) “Нил ва Рим”

57

7. ”Нахшон” достонининг муаллифи ёзилган қаторни белгиланг.

A) С. Айний

B) Э. Воҳидов

C) Ж. Пиримов

D) У. Носир

8. Алишер Навоий ӯзининг қайси асарини «Меҳнатнома» номи билан ҳам атаган?

A) “Маҳбуб-ул-қулуб”

B) “Лисон-ут-тайр”

C) “Фарҳод ва Ширин”

D) “Садди Искандарий”

9. Мақолга берилган таърифларнинг қайси бири аниқроқ?

A) Ӯгит, насиҳат характеридаги тўртлик.

B) Халқ томонидан яратилган ҳикматли ибора.

C) Турмуш тажрибалари заминида яратилган ва халқ донолигини

ифодалаган қисқа, бироқ чуқур маъноли ибора.

D) Халқ оғзаки ижодининг жуда қадимий шеърий шакли, ибратли сӯз.

10. Абдураҳмон Жомийнинг асарлари қайси қаторда тўғри келтирилган?

A) ”Муҳокамат-ул-луғатайн”, “Лисон-ут-тайр”

B) ”Баҳористон”, “Хирадномаи Искандарий”

C) “Илон ва қарлуғоч”, “Ҳафт авранг”

D) “Туркий Гулистон ёхуд ахлоқ”, “Нахшон”

11. Қайси гапда изоҳловчи мавжуд?

12. Қайси гапда эга билан кесим орасида тире нотӯғри қӯйилган?

A) Алишер Навоий — буюк мутафаккир.

B) Яхши кайфият ҳам— меҳнатга ҳамдам.

C) Карима — аълочи.

D) Ширин тил — жон озиғи.

13. Кириш сӯз мавжуд бӯлган гапни аниқланг.

A) Бугун менга бир қарашиб юбормайсанми?

B) У ӯз ғурури, обрӯсига бировнинг оз-моз тил тегизишини кӯтармас эди.

C) Мевазор боғларда саратон жазирамаси ҳукмрон.

D) Шубҳасиз, кӯприк шу ерда бӯлиши керак.

14. “Қариликдан шикоят” асарининг муаллифи ким?

A) Маҳмуд Қошғарий

B) Юсуф Хос Ҳожиб

C) Атоиӣ

D) Абуабдулло Рӯдакий

15. Иккинчи жаҳон уруши мавзуси Э. Воҳидовнинг қайси достонида талқин

этилган?

A) “Палаткада ёзилгдн достон”

B) “Руҳлар исёни”

C) “Истамбул фожиаси”

D) “Нидо”

А) Ӯқувчилар вазифани тӯлиқ бажардилар.

B) Дала йӯлининг икки томонидаги боғлар туташ гуллар билан қопланган.

С) Ӯқитувчилар врач Каримов билан суҳбат ӯтказишди.

D) Тожикистоннинг жӯшқин, шӯх баҳори чӯлга гул ва кӯкат сепини ёйган.

58

16. Берилган мақолларнинг давомини иккинчи қатордан топинг.

A) Яхшига…

B) Эгри йўлдан юрсанг ҳам…

C) Ер – хазина …

D) Икки қасам…

1) меҳнат – калити

2) тўғри юр

3) бир ўлим

4) гул соя

5) хазиначи

Жавоб:

17. Берилган сўзларнинг маъносини иккинчи қатордан топинг.

A) нуфуз

B) сайёд

C) динор

D) бемисл

1) тилла, танга

2) тенгсиз, мислсиз

3) таъсир, обрў

4) ютуқсиз

5) овчи Жавоб:

18. Кўрсатилган сўзларга иккинчи қатордаги сўзлардан мосини топиб жуфт

сўзлар ҳосил қилинг.

A) оға

B) ширин

C) олди

D) катта

1) берди

2) баланд

3) кичик

4) ини

5) шакар

Жавоб:

19. Ёзилган байтлар кимнинг қаламига тегишли эканлигини аниқланг.

A) Жамолинг васфини қилдим чаманда,

Қизорди гул уятдин анжуманда.

B) Сендек манга бир ёри жафокор

топилмас,

Мендек санга бир зори вафодор

топилмас.

C) Ғам шоми фироқингда кабоб этти

фалакни,

Оҳи саҳарим, хоҳ инон, хоҳ инонма.

D) Адолатдин ўлди эл осойиши,

Эл осойиши – мулк оройиши.

1) Атойи

2) Мунис

3) Навоий

4) Бобур

5) Машраб

Жавоб:

20. Алишер Навоий қаламига мансуб ушбу асарлар қайси турга оид эканлигини

аниқланг?

A) “Арбаин”

B) “Мезон-ул-авзон ”

C) “Рисолаи

тирандохтанд”

D) “Маҳбуб-ул-қулуб ”

1) тилшуносликка доир

2) насрий панднома

3) диний асар

4) тарихий асар

5) адабиётшуносликка доир

Жавоб:

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

1 2 3 4 А B C D

5

59

Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон

Муассисаи давлатии “Маркази миллии тестӣ”

Нишонӣ: 734024 ш. Душанбе, хиёбони Рӯдакӣ 192

e-mail: [email protected]

сомонаи интернетӣ: www.ntc.tj

ШУЪБАИ МИНТАҚАВИИ

МУАССИСАИ ДАВЛАТИИ “МАРКАЗИ МИЛЛИИ ТЕСТӢ”

ДАР ВИЛОЯТИ СУҒД

Нишонӣ: ш. Хуҷанд, кӯчаи Ҳаким Карим 16



ДАР ВИЛОЯТИ ХАТЛОН

Нишонӣ: ш. Қӯрғонтеппа, кӯчаи Борбад 13



ДАР ВМКБ

Нишонӣ: ш. Хоруғ, кӯчаи Мамадато Иҷубов 234

mailto:[email protected]

http://www.ntc.tj/

БАРНОМАИ...

Documents