Mixail

Bulqakov

Azÿrbaycan Respublikasûnûn PrezidentiÈlham ßliyevin

“Дцнйа ядябиййатынын эюркямли нцмайяндяляринин ясярляринин Азярбайъан дилиндя няшр едилмяси

haqqыnda” 2007-cи il 24 август tarixli sÿrÿncamû ilÿ nÿør olunur.

“Шярг-Гярб”Áakû – 2011

ÌÖ

ÀÑ

ÈÐ Ä

ÖÍ

ÉÀ

ßÄ

ßÁ

ÈÉÉ

ÀÒ

Û

Михаил Булгаков

MB

Mixail BulqakovSE×ÈLMÈØ ßSßRLßRÈ

ÌÖÀÑÈÐ ÄÖÍÉÀ ßÄßÁÈÉÉÀÒÛ

“Шярг-Гярб”Áakû – 2011

ISBN 978-9952-34-292-5

Tÿrcömÿ edÿnlÿr: Ñàäàé Bóäàãëû Ðàìèç Äóéüóí Ùÿìçÿëè Èëéàñ Юn sþzön möÿllifi: Röstÿm Kamal Ðedaktor: Фÿхрè Яëèéев Korrektorlar: Аãшèí Мÿñèìов Еëñевÿр Мóрàäов Göëтÿкèí Йóñèфовà

Bÿdii tÿrtibat vÿdizaynûn möÿllifi: Tÿrlan Qor÷u Kompöter dözömö: Hikmÿt Aydûnoülu

Mixail Bulqakov. Se÷ilmiø ÿñÿðëÿðè.Áàкû: “Øÿрq-Qÿrb”, 2011, 624 ñÿù.

Мÿтí: Áàкû Ñëàвéàí Уíèверñèтетè, “Кèтàб aëÿìè” НПМ, 2011Áÿäèè тÿртèбàт, ñÿùèфÿëÿíìÿ: “Тóтó” íÿшрèééàтû, 2011© “Øÿрã-Гÿрб” АÑЪ, 2011

MB

5

Ì.À.ÁÓËÃÀÊÎÂ:

ÒßÁÈÁ Âß ÉÀÇÛ×Û ÑÞÇÖÍÖÍ

ÌÈÑÒÈÊÀÑÛ

Ôðàíñóà Ðàáëå, Ôðèäðèõ Øèëëåð, Àíòîí ×åõîâ, Àðòóð Êîíàí Äîéë, Ñîìåðñåò Ìîåì, Íÿðèìàí Íÿðèìàíîâ... Ùÿêèì éàçû÷ûëàðûí òàì ñèéàùûñûíû óçàòìàã äà îëàð. Ìèõàèë Àôàíàñéåâè÷ Áóëãàêîâ (1891–1940) áó ñèéàùûäà øÿðÿôëè éåð òóòóð. Òÿáàáÿòëÿ ÿäÿáèééàòûí ÿëà ãÿñè éàðàäûúûëûã ïñèõîëîýèéàñû áàõûìûíäàí ùÿëÿ äÿ “ñèððèõóäàäûð”. Î, 1916úû èëäÿ Êèéåâ óíèâåð ñèòå òè íèí òèáá ôàêöëòÿñèíè ÿëà ãèéìÿòëÿðëÿ áèòèðèð. Û Äöí éà ìöùàðè áÿ ñèíèí ÿââÿëëÿðèíäÿ ÐóñèéàÀâñòðèéà úÿá ùÿ ñèí äÿ úÿð ðàù, 1916úû èëèí ïàéûçûíäàí Ñìîëåíñê ãóáåð íèéà ñûíäà, Ñû÷åâñêäÿ êÿíä ùÿêèìè, 1917úè èëèí ñåíòéàá ðûíäàí Âéàçìà øÿùÿð õÿñòÿõàíàñûíäà èøëÿ éèð. 1918úè èëäÿ Êèéåâÿ ãàéûäûð, ùÿðáè ùÿêèì êèìè ôÿàëèééÿòÿ áàøëàéûð. Èëê éàðàäûúûëûã íöìóíÿëÿðè – “Ýÿíú ùÿêè ìèí ãåéäëÿðè” Âëàäèãàôãàçäà èøëÿäèéè äþâðÿ òÿñàäöô åäèð.

Ìÿùç éàçû÷û âÿ ùÿêèì Áóëãàêîâ ñöíè ñòèìóë ëàøäûð ìàíûí – íàðêîìàíèéàíûí äÿùøÿòëÿðèíè (“Ìîðôè” ùåêà éÿñè) àíëàéûð, ÿäÿáè ÿñÿðäÿ áèîìöùÿíäèñëèê ñàùÿñèíäÿ àïàðûëàí åêñïåðèìåíòëÿðäÿí (“Èò öðÿéè” ïîâåñòè) èìòèíà åòìÿéÿ ÷àüûðûð. Ðóñ ÿäÿáèééàòûíäà èëê äÿôÿ þçö íö ìöàëèúÿ åäÿí õÿñòÿ ùÿêèì îáðàçûíû äà Áóë ãàêîâ éàðàäûð. “Àü ãâàðäèéà” ðîìàíûíäà ùÿðáè ùÿêèì Àëåêñåé Òóðáèí áèð òÿðÿôäÿí éàðàëàðäàí ÿçèé éÿò ÷ÿêèð, áèð éàíäàí äà éàòàëàã õÿñòÿëèéèíÿ òóòóëóð. “Ìàñòåð âÿ Ìàðãàðèòà” ðîìàíûíäà ïðîôåññîð Êóçìèí äÿ çÿëè èëÿ ìöàëèúÿ îëóíóð. Éåëåíà ãàðäàøûíû çèéàëûëàðûí èíàíäûüû òÿáèÿòøöíàñëûã åëìëÿðèíèí êþìÿéè èëÿ éîõ, éàíûãëû äóàëàðëà ñàüàëäûð.

Ìàñòåð – Èâàí Áåçäîìíû èíàíäûðìàüà ÷àëûøûð: “Ìÿí ñàüàëìàçàì...” Òàíûíìûø ïñèõèàòð Ñòðàâèíñêèíèí ýöúñöçëöéö îíäàäûð êè, ðóùóí âàðëûüûíà èíàíìûð,

6

àíúàã ðóùè õÿñòÿëèêëÿðè ìöàëèúÿ åòìÿêëÿ ìÿøüóëäóð. Éàëàí÷û òÿáèá Âîëàíä âÿ îíóí ÿñùàáÿñè ìîñêâàëû ëàðû “ìöàëèúÿ åäèð”. Èóäåéàíûí ïðîêóðàòîðó Ïîíòè Ïèëàòûí ìèãðåí àüðûñûíäàí äöíéà ýþçöíäÿ ãàðàëûð, ÿçàáëàðûíû, àüðûëàðûíû éöíýöëëÿøäèðÿí ìÿùêóìà (Èåøóàéà – Èñà Ìÿñèùÿ) öíâàíëàíìûø ñóàëà áó úàâàáû åøèäèð: “Õåéð, ïðîêóðàòîð, ìÿí ùÿêèì äåéèëÿì...”

Ì.À.Áóëãàêîâ éàðàäûúûëûüà “Ãóäîê”, “Òðóä” ãÿçåòëÿðèíäÿ ôåëéåòîíëàðëà áàøëàñà äà, êþêëÿðè ìÿèøÿòëÿ áàüëû îëàí, ôàíòàñòèêàäàí, ãðîòåñêäÿí ãèäàëàíàí èëê íÿñð ÿñÿðëÿðè “Èáëèñíàìÿ” (1924), “Ôÿëàêÿò éóìóðòàëàðû” (1925), “Èò öðÿéè” (1925) òÿíãèä÷èëÿðèí äèããÿòèíè úÿëá åòìèð.

“Èò öðÿéè” ïîâåñòè, ÿñëèíäÿ, áèð ÷åâðèëìÿíèí òàðèõèäèð âÿ ôàáóëàñû ìöÿééÿí ãÿäÿð Ù.Óåëëñèí “Äîêòîð Ìîðîíóí àäàñû” ðîìàíûíäàí ýþòöðöëöá âÿ ñöæåòèí ÿñà ñûíäà ùåéâàíëàðûí èíñàíëàøäûðûëìàñû èäåéàñû äóðóð. Õöñóñÿí 1920úè èëëÿðäÿ ÑÑÐÈäÿ âÿ áèð ñûðà Àâðî ïà þëêÿëÿðèíäÿ ïîïóëéàð îëàí úàâàíëàøäûðìà èäå éàñû äà éåð òóòóð.

Ïîâåñòäÿ ùàäèñÿëÿð 1924úö èëèí äåêàáðûíäà Ìîñêâàäà, éåíè èãòèñàäè ñèéàñÿòèí ÷è÷ÿêëÿíäèéè äþâð äÿ áàø âåðèð. Õåéèðõàù ïðîôåññîð Ôèëèïï Ôèëèï ïî âè÷ Ïðå îá ðàæåíñêè “Øàðèê” àäëû áèð èòè åâÿ ýÿòèðèð. Ïðî ôåñ ñîðóí åëìè ìàðàãëàðû éåâýåíèêàéà – èíñàí òÿáèÿ òè íèí éàõøû ëàø äûðûë ìàñû ñàùÿñèíÿ àèääèð. Î, ñîâåò ìÿìóð ëàðûíû úàâàíëàøäûðìàã ö÷öí åêñïåðèìåíòëÿð àïàðûá ïóë ãàçàíûð. Þç ñàùèáèíèí áöòöí èøëÿðèíè äÿðèíäÿí ìÿíèìñÿéÿí Øàðèê òÿäðèúÿí þçö åêñïåðè ìåíòëÿðèí îáéåêòè îëóð.

“Èò öðÿéè” ïîâåñòèíè ðóñ úÿìèééÿòèíèí èíãèëàáè òðàíñôîðìàñèéàñûíà àëëåãîðèéà êèìè, òÿáèÿò èøëÿðèíÿ ìöäà õèëÿíèí òÿùëöêÿëè ôÿñàäëàðû ùàããûíäà õÿáÿðäàð ëûã êèìè äÿ ñÿúèééÿëÿíäèðìÿê îëàð.

Áóëãàêîâ ðóñ çèéàëûëàðûíûí, Ðóñèéàíûí òàëåéèíè (“Ùþêóìÿòÿ ìÿêòóá”, 1930) ÿäÿáèééàòûí ÿñàñ ìþâçóñó ñàéûðäû âÿ óñòàäû êèìè äöøöíöðäö: “Áèçèì çèéà ëûëàð... ùå÷ éåðäÿí ìöäàôèÿ îëóíìàéûá; çèéàëûëàð îëìàñàéäû, ôÿðÿù, èíàì ùàããûíäà, ùÿòòà èíñàí îáðàçû ùàããûíäà òÿñÿââöðëÿðèìèç îëìàçäû” (Ì.É.ÑàëòûêîâØåä ðèí). Î, ðóñ çèéàëûñû äåéÿíäÿ “èíñàí îáðàçûíà” úàâàá äåù îëàí ñûðàâè ùÿêèìëÿðè, ìöÿëëèìëÿðè, òÿëÿáÿ ëÿðè, îðäóíóí îðòà çöìðÿñèíè íÿçÿðäÿ òóòóðäó.

М.А.БУЛГАКОВ: ТЯБИБ ВЯ ЙАЗЫЧЫ СЮЗЦНЦН МИСТИКАСЫ

MB

7

“Àü ãâàðäèéà” (1925) ðîìàíû çèéàëûëàðûí ÿñàñ ìÿíÿâè àõòà ðûø ëàðû ùàããûíäàäûð. “Àü ãâàðäèéà” Àâðîïà ÿäÿáèé éà òûí äà ÿí éàõøû ÿêñèíãèëàáè ðîìàíëàðäàí áèðèäèð. Ìàðàã ëûäûð: ðîìàí “Àü îðäó” äåéèë, “Àü ãâàðäèéà” àäëà íûð, ÷öíêè ãâàðäèéà èìïåðèéàíû, ïåòëéóðà÷ûëàð èñÿ Ðîìà éà ùöúóì åäÿí âÿùøè ãÿáèëÿëÿðè ñèìâîëèçÿ åäèð.

Éàçû÷û “Àü ãâàðäèéà”íû ùÿì äÿ “Àü õà÷” àäëàíäûðà áèëÿðäè. Æèëèí èëÿ Òóðáèí àðàñûíäàêû äèàëîãó õàòûðëàéûí: “Íåúÿ ãÿðèáÿäèð, íåúÿ ãÿðèáÿäèð, – Òóðáèí äèëëÿíäè, – ìÿí äöøöíöðäöì êè, úÿííÿò, ñàäÿúÿ, èíñàí àðçóñóäóð. “...” Ñèç, ïîëêîâíèê, ëöòôÿí, äåéèí, úÿí íÿòäÿ äÿ çàáèò êèìè ãàëàðñûíûç?

– Îíëàð èíäè ñÿëèá÷èëÿð áðèãàäàñûíäàäûðëàð, úÿíàá äîêòîð, – âàõìèñòð Æèëèí úàâàá âåðäè...”

Áóðàäàêû “ñÿëèá÷è” ñþçöíöí àññîñèàñèéàñû èíàí äûðûð êè, õà÷ âÿ ãûëûíúûí êþìÿéè èëÿ Òóðáèíëÿðèí èòèðèë ìèø úÿí íÿòèíè ãàéòàðìàã îëàð. Áóëãàêîâ Êèéåâèí àäûíû äÿéè øÿðÿê, ñàäÿúÿ, áþéöê ùÿðôëÿ Øÿùÿð àäëàí äûðûð, éÿíè Éåð øà ëàèì – Ãöäñ êèìè ÿáÿäè øÿùÿðäèð, Ðîìàäûð.

ßñÿðèí ãÿùðÿìàíëàðû, ùàðàäàñà, áîëøåâèêëÿðèí êþùíÿ ãóðóëóøó äåâèðìÿê èñòÿêëÿðèíè áàøà äöøöðëÿð, àíúàã èíàíûðëàð êè, îòóðóøìóø ñèñòåìÿ, äàéàíûãëû éàøàì ÿíÿíÿëÿðèíÿ áèýàíÿëèê þëêÿ ö÷öí àüûð íÿòèúÿëÿð âåðÿ áèëÿð.

Î äþâðäÿ ðîìàí ýåíèø äÿñòÿê àëìûð. Ùÿòòà ðîìàíûí “ñîñèàë ìöùèòè” – àü çàáèòëÿð äÿ îíó ìöäàôèÿ åòìèð. Áóë ãà êîâóí þçöíö êàðèêàòóðàëàðäà àüãâàð äèéà÷û çàáèò êèìè òÿñâèð åäèðäèëÿð.

Àíúàã Ì.Áóëãàêîâ âÿçèééÿòäÿí ÷ûõûø éîëó òàïûð: ðîìàíû ñÿùíÿëÿøäèðèð, “Òóðáèíëÿð àèëÿñèíèí ýöí ëÿ ðè” àäëû òàìàøàíûí ïðåìéåðàñû 1926úû èëin 5 îêòéàáðûn da îëóð. Ïéåñ ýþçëÿíèëìÿäÿí ýöúëö èúòèìàè ðåçîíàíñ äîüóðóð. Òàìàøà ÿòðàôûíäà åùòèðàñëàð ãûçû øûð âÿ ýÿð ýèíëèê î ãÿäÿð ÷îõàëûð êè, ùÿð òåàòð ìþâñö ìöíäÿ Ñèéàñè Áöðîíóí ìÿõôè ãÿðàðûíû àëìàëû îëóð ëàð. È.Â.Ñòà ëèí þçö, ÿí àçû, 15 äÿôÿ áó òàìàøàéà áàõ ìûø, áàø ðîëóí èôà÷ûñû Í.Ï.Õìåëéîâà þç ùåéðÿòèíè áèëäèðìèøäè: “...Àëåêñåéè éàõøû îéíàéûðñûíûç. Ùÿòòà ñèçèí ãàðà áûü ëàðûíûç éóõóìà ýèðèð... óíóäà áèëìèðÿì”.

1902úè èë Áàòóì ùàäèñÿëÿðèíÿ, ýÿíú Ñòàëèíèí èíãè ëàáè ôÿàëèééÿòèíÿ ùÿñð îëóíìóø “Áàòóì” ïéåñèíè (1939) éàçû÷ûíûí Ñòàëèíëÿ ìöíàñèáÿòëÿðèíèí éåêóíó

8

àäëàíäûðìàã îëàð. Èíúÿñÿíÿò Èøëÿðè öçðÿ Êîìèòÿíèí ðàçûëûüû èëÿ ïéåñè Êèéåâ, Êàçàí, Âîðîíåæ òåàòðëàðûíäà òàìàøàéà ãîéìàüà ùàçûðëàøûðëàð, lakin “ÌÕÀÒ”äà ìÿøã ëÿ ðèí ãûçüûí âàõòûíäà ùþêóìÿò òåëåãðàìû èëÿ îíó äàéàí äûðûðëàð. 18 îêòéàáð 1939úó èëäÿ Ñòàëèí Â.È.Íåìè ðî âè÷Äàí÷åíêî èëÿ ýþðöøäÿ äåéèð êè, éàõøû ÿñÿð äèð, àíúàã îíó ñÿùíÿéÿ ãîéìàã îëìàç.

Áóëãàêîâ 1933úö èëäÿ “Ýþðêÿìëè àäàìëàðûí ùÿéàòû” ñåðèéàñûíäàí Ìîëéåðèí áèîãðàôèéàñûíû éàçûð. Óéäóðóëìóø ñþéëÿéèúè äèëèíäÿí þëìÿç ôðàí ñûç äðàìàòóðãóíóí òàëåéèíè äàíûøìàã óüóðëó ïðèéîì èäè. Ìîë éåð áèîãðàôèéàñûíûí áèð úÿùÿòè – Ìîëéåð ùÿéà òûíäà Áóëãàêîâñàéàüû ìèñòèê ùàëëàðûí ãàáàð äûëìà ñû äûð. Ìèñòèêà, ñàäÿúÿ, ÿäÿáè ïðèéîì äåéèë, ùÿì äÿ äöíéàýþðöøöí ìöùöì åëåìåíòèäèð. Òÿñàäöôè äåéèë êè, Ì.Áóëãàêîâ Ìîëéåðèí áèîãðàôèéàñû èëÿ ïàðàëåë îëà ðàã “Ìàñòåð âÿ Ìàðãàðèòà” öçÿðèíäÿ èøëÿéèð. Áó ðîìàí äà äà øÿð ãöââÿëÿðÿ ýåíèø éåð âåðèëèð.

“Ìàñòåð âÿ Ìàðãàðèòà” ðîìàíûíûí “Ìîñêâà” æóðíàëûíäà (1966, ¹11; 1967, ¹1) ÷àï îëóíìàñû Áóëãàêîâóí ÿäÿáè òàëåéèíè äÿéèøäèðèð. Ðîìàíûí áÿäèè ìöêÿììÿëëèéè, ðóùóíóí àéäûíëûüû, òÿùêèéÿíèí ìèñ òèê ýöëöø ãàòû ùàìûíû ùåéðÿòÿ ýÿòèðèð.

Ãîãîë êèìè, Áóëãàêîâ äà “Ìàñòåð âÿ Ìàðãàðèòà” ðîìàíûíû “ïîåìà” àëäàíäûðà áèëÿðäè.

Ðîìàíäà ùàäèñÿëÿð, ÿñàñÿí, Ìîñêâàäà úÿðÿéàí åäèð. ×àüäàø ðóñ ôèëîëîæè, êóëòóðîëîæè äöøöíúÿñèíäÿ èíäè äÿ “Áóëãàêîâ Ìîñêâàñû” anlayûøû var. “Ìàñòåð âÿ Ìàðãàðèòà” äàêû Ìîñêâà, ñàäÿúÿ, ðîìàíûí ÿñàñ õðîíîòîïó äåéèë, ùÿì äÿ ìöñòÿãèë îáðàçäûð, ñèìà äûð. Ðóñ ÿäÿáè ÿíÿíÿñèíäÿ “Äîñòîéåâñêè Ïåòåðáóðãó”, “À.Áåëûé Ïåòåðáóðãó” ìþâçóñó íåúÿ ñÿñëÿíèðñÿ, àðòûã “Áóëãàêîâ Ìîñêâàñû” àíëàéûøû äà î úöð ãàâðàíûëûð. Áóëãàêîâ Ìîñêâàñûíäà äåòàëëàð äîüðóäöðöñò òÿñâèð îëóíóð: çèéàëû åëèòàñûíäàí òà âÿòÿíäàø êöòëÿñèíÿ, ãóë ëóã÷óëàðà, åâäàð ãàäûíëàðà, êö÷ÿäÿí êå÷ÿíëÿðÿ, Âàð éåòå òàìàøà÷ûëàðûíà ãÿäÿð áöòöí øÿùÿð ÿùàëèñè òÿãäèì åäèëèð. Îíëàð íÿ ãÿäÿð ìöõòÿëèô îëñàëàð äà, àíúàã áèð úÿùÿò öìóìèäèð: ÿñëèíäÿ, îíëàð íÿ àäàìäûðëàð, íÿ äÿ “úàíëûäûðëàð”, ïðîãðàìëàøäûðûëìûø âàð ëûãëàðäûð. Áóëãàêîâ Ìîñêâàñûíûí ùÿð áèð ñàêèíè ìöÿééÿíëÿøäèðèëìèø èñòèãàìÿò öçðÿ ùÿðÿêÿò åäèð, ùÿð áèð

М.А.БУЛГАКОВ: ТЯБИБ ВЯ ЙАЗЫЧЫ СЮЗЦНЦН МИСТИКАСЫ

MB

9

ñîñèàë ñòàòóñóí äàøûéûúûñû ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëìóø ùöäóäëàðäà äöøöíÿ áèëèð. Èíñàíëàð àðàñûíäà ÿëàãÿëÿð, ìöíàñèáÿòëÿð ôîðìàñû âÿ ñòðóêòóðó äÿéèøìÿç ãàëûð. Áó ïðîãðàìëàøäûðûëìûø ÷åâðÿäÿí ÷ûõìàüà êèìñÿíèí ýöúö ÷àòìàç. Îíëàðûí âàðëûüû åëÿáåëÿ, ñàíêè, ðèéàçè ìèíóñ èøàðÿñè èëÿ, “òÿðñèíÿ” ìþâúóäëóãäóð.

“Òÿðñèíÿ äöíéà” ìÿíòèãè èëÿ éàíàøûëñà, Áóëãàêîâóí Ìàðãàðèòàñû íÿ ìàäîííàäûð, íÿ äÿ èôðèòÿ. Îíóí úèíÿøåéòàíà óéìàñû íÿ ýöíàù, íÿ äÿ òÿíÿççöë äöð, ñàüëàìëûã âÿ ó÷óøäóð, þçö äÿ ñèìâîëèê ìÿíàäà äåéèë, íàüûë ôÿëñÿôÿñèíäÿ ñöïöðýÿéÿ ìèíèá ó÷ìàã ýåð÷ÿê ó÷óø äóð: øåéòàí îíó ñåùðëè àâòîìîáèëÿ ìèí äè ðèð. Áóðà äà ùÿð øåé ÿêñèíÿäèð: Ìàðãàðèòà óøàüû þëäöðìöð, àììà ïàíèêàéà äöøìöø åâäÿ áàëàúà îüëàíû ñàêèò ëÿø äè ðèð, îíó îõøàéûð, àíàñû Ôðèäàíû ëÿíÿò äÿí õèëàñ åäèð.

Èôðèòÿ Ìàðãàðèòà ùàããÿäàëÿòÿ ÿñàñÿí òÿíãèä÷è Ëàòóí ñêèíèí ìÿíçèëèíè äàüûäûð, àììà ÿëèíè îíóí ãàíû íà áóëàìûð.

Èíñàíëà èáëèñèí ýþðöøö ÿäÿáèééàòäà ÿíÿíÿâè ìþâçóëàðäàí áèðèäèð. Ýåòåäÿ, Äîñòîéåâñêèäÿ, Òîìàñ Ìàíí äà èíñàí øÿõñèééÿòè ðåàëëûãäûð, îíà ýþðÿ äÿ èíñàíûí èáëèñëÿ ýþðöøö, òÿìàñû ýåð÷ÿê êîíôëèêòäèð âÿ èíñàíûí èáëèñÿ òàáå îëìàñû, éàõóä îíäàí àçàä îëìàñû èëÿ òàìàì ëàíûð.

Ùàðàäà èíñàí âÿ øåéòàí ñþùáÿòè âàðñà, îðàäà ñåâýè ìþâçóñó, Ìàðãàðèòà ìþâçóñó âàð. Ìàñòåðèí ñåâ ýèëèñè Ìàðãàðèòà Íèêîëàéåâíà ðîìàíäà “äàñ åwèý Wåèбëèúùå” àäëàíäûðûëàí ùàäèñÿíè òÿúÿññöì åtdirèð.

Éöêñÿê ïàòåòèêàëû èôðèòÿ Ìàðãàðèòà îáðàçû ñàùèáÿ ñèíÿ – ðÿôèãÿñèíÿ öðÿêäÿí áàüëàíìûø, þçöíö èôðèòÿ êèìè éàõøû ùèññ åäÿí åâ ãóëëóã÷óñó Íàòàøàíûí êîìèê îáðàçû èëÿ òàìàìëàíûð.

Ðîìàíäà Ñàäîâàéà êö÷ÿñèíäÿêè 302 ¹ëè åâèí 50úè ìÿíçèëèíäÿ Áðîêåí ýåúÿñèíèí òÿñâèðè äÿ äèããÿò ÷ÿêèð. Áóðàäà øåéòàí áàëûíäàí ñîíðà òÿùêèéÿíèí ÿñàñ ãÿùðÿìàíëàðû ýþðöøöðëÿð, ñöæåò äöéöíö éûüûëûð, ùàäèñÿëÿðèí àõàðûíäà äþíöø éàðàíûð.

“Áóëãàêîâ Ìîñêâàñû” “ñàòèð àéèíè” ðóùóíäà òÿñâèð îëóíóð. Áó “àéèíèí” ïåðñîíàæëàðû “àøàüû ìèôîëîýèéàíû” òÿìñèë åäÿí âàðëûãëàðäûð – äþíÿðýÿëÿð, èôðèòÿëÿð, ÿúèí íÿ ëÿðäèð. “Ñàòèð òàìàøàñû” ðîìàíäà ïàòåòèê ìèôëÿ

10

òàìàì ëàíûð, ìÿíàëàíäûðûëûð. ßñÿðäÿ ñàòèð àéèíè – òàìà øàñû âÿ ïàòåòèêàíûí âÿùäÿòè Øîñòàêîâè÷èí Äþðäöí úö ñèì ôî íèéàñûíû éàäûìûçà ñàëûð.

Áóðàäà “ñàòèð òàìàøàñû” àíëàéûøû èëÿ éàíàøû, “ìèñòåðèéà” òåðìèíè äÿ ìöìêöíäöð âÿ ðîìàíû “Èåøóà âÿ Ïîíòè Ïèëàò ùàããûíäà ìèñòåðèéà” àäëàíäûðìàã îëàð. Ìèñòåðèéàíûí áàø âåðäèéè éåð – Éåðøàëàèì øÿùÿðè. Ìèñòåðèéà çàìàíñûç, þëöìñöç áèð âàðëûã äöíéàñûíûí èôàäÿ ñèäèð.

Áóëãàêîâóí ìèñòåðèéàñûíäà Èåøóà èëÿ èáëèñèí ýþðöøö éîõäóð. Îíëàð âàðëûã äöíéàñûíäà áèðáèðèíÿ ãàðøû äóðñàëàð äà, áèðáèðè èëÿ ñûõ áàüëûäûðëàð.

Ìèñòåðèéà ùÿãèãÿòèí, õåéèð âÿ ùàðìîíèéàíûí òÿíòÿ íÿñèäèð.

Ëåâè Ìàòâåé ìèñòåðèàë òÿíòÿíÿäÿí êÿíàðäûð. Î, þçöíö Èåøóàíûí “øàýèðäè” êèìè òÿãäèì åäèð, Âîëàíä èñÿ îíó “êþëÿ” àäëàíäûðûð. Äèíè òÿëèìèí êþëÿñè ùÿìèøÿ ôàíà òèêäèð, ùàðàäà ôàíàòèçì âàðñà, îðàäà àçàäëûüà, èíñàí ëûüà éåð îëìóð, îíà ýþðÿ äÿ Áóëãàêîâäà Èóäàíû þëäöð ìÿê øÿðÿôñèç “êþëÿéÿ” – Ìàòâåéÿ éîõ, Èóäåéà íûí ïðîêó ðàòîðóíà íÿñèá îëóð.

Âîëàíä þç àíòàãîíèñòè Èåøóàéà äÿðèí ùþðìÿò áÿñëÿéèð, Ìàòâåéÿ èñÿ íèôðÿò åäèð. Ìèô ùÿãèãÿòè ùÿì ñàò ãûí Èóäàíû, ùÿì äÿ “êþëÿ” Ìàòâåéè ìöùàêèìÿ åäèð.

Ñàòèð ñòèõèéàñû äàâàì åäèð. “Øÿð ãöââÿ” Ìîñêâàíû òÿðê åäèð, àíúàã ùàðàäàñà, Ðóñèéàíûí è÷ÿðèëÿðèíäÿ áèð äóë ãàðû ýöíàùñûç éåðÿ øÿðëÿíìèø ãàðà ïèøèéèíè ìèëèñäÿí ãóðòàðìàëû îëóð. Ùÿéàò äà Âîëàíäûí çöùóðuíà ãÿäÿð þç àõàðû èëÿ äàâàì åäèð.

Ìèñòåðèéàäà Èåøóà Èóäåéàäà Ðîìà ùöãóãóíóí ñèìâîëó îëàí Ïîíòè Ïèëàòëà öçöçÿ ýÿëèð. Èóäåéàíûí áàø÷ûñû õÿñòÿ âÿ çÿèôäèð, Èðîä ñàðàéûíûí ñàùèáè äåéèë, ÿñëèíäÿ, ÿñèðèäèð. Îíóí õÿñòÿëèéè ùÿéÿúàíòÿëàø, åâñèçëèê, ðóùè õÿñòÿëèê ñèìïòîìóäóð. Áó ùèññ, áó òÿëàø, áó íàðàùàòëûã “íèôðÿò åòäèéè” øÿùÿðèí ùàâàñûíäàíäûð, Èåøóà èëÿ ýþðöøöí äîüóðäóüó íàðàùàòëûãäàíäûð.

Ðîìà äþâëÿò÷èëèéè ñèéàñè ãöäðÿòèí úþâùÿðèäèðñÿ, ëåýèîí êîìàíäèðè ïðîêóðàòîðóí àðõàäàéàüûäûð. Éàëíûç ñèéàñè ãöäðÿò êèôàéÿò åëÿìèð, ìÿíÿâè, ðóùè ãöäðÿò ìöòëÿã ýÿðÿêäèð. Îíà ýþðÿ äÿ Èåøóà âÿ Èóäåéàíûí ïðîêóðàòîðó àðàñûíäà äèàëîã ìöìêöíñöçäöð. Áàø ðàùèá èñÿ éàëíûç ðóùàíè ùàêèìèééÿòÿ, ìÿíÿâè êþëÿëèê

М.А.БУЛГАКОВ: ТЯБИБ ВЯ ЙАЗЫЧЫ СЮЗЦНЦН МИСТИКАСЫ

MB

11

ùàêè ìèé éÿòèíÿ ìàëèêäèð. Èåøóà Õåéèðäèð, Àçàäëûãäûð, èíñàí ðóùóíóí íèúàòûíû ñèìâîëèçÿ åäèð.

Èåøóàíû (Èñà Ìÿñèùè) ÷àðìûõà ÷ÿêñÿëÿð äÿ, o þëìöð. Èåøóàíû ÷àðìûõäàí, åäàìäàí àçàä åòìÿéÿ Ïîíòè Ïèëàòûí ýöúö éåòìÿç, îíóí àíúàã ñàòãûí Èóäà êèìèëÿðèíè þëäöðìÿéÿ ýöúö ÷àòàð.

Ïèëàòûí ñÿðÿíúàìû èëÿ ýèçëè ìöùàôèçÿ àýåíòëÿðè Èóäàíû äîüðàéûðëàð âÿ áàø êàùèíèí ñàðàéûíà àòûðëàð. ßýÿð Ïèëàòûí àýåíòëÿðè áóíó åòìÿñÿéäè, îíñóç äà, Èåøóàíûí øàýèðäè Ëåâè Ìàòâåé îíó þëäöðÿúÿêäè. Èóäàíûí þëöìöíö åøèäÿíäÿ Ïèëàò óçóí éóõóñóç ýåúÿëÿðäÿí ñîíðà èëê äÿôÿ ðàùàò éóõóéà ýåäèð.

Òàðèõè äåòàëëàðûí èëëöçèéàëû äÿãèãëèéè ðîìàíäà ùàäèñÿ ëÿðèí “ìèñòèê àõàðûíû” ïîçìóð, ÿêñèíÿ, þz äàõèëè ãàíóí ëàðû èëÿ èíêèøàô åäèð. ×àðìûõäà – õà÷äà Èåøóà úàí âåðÿíäÿ Éåðøàëàèì – Ãöäñ öçÿðèíäÿ ýþðöíÿí ãàðà òóôàí êîñìèê ôÿëàêÿòèí ÿëàìÿòèäèð.

Ðîìàíûí ÿñàñ èäåéàñû íÿäèð?Õåéèð ÷àðìûõà ÷ÿêèëñÿ äÿ, éåíÿ äÿ þëöìñöçäöð,

ÿáÿäèäèð.Éàðàäûúûëûã âÿ ñåâýè éåð öçöíäÿ, áöòöí äþâðëÿð äÿ,

áöòöí ìèôëÿðäÿ ÿbÿdè äÿéÿðëÿðäèð.Èåøóà Ïèëàòà äåéèð: “Ñÿí ìÿíè áóðàõ, ègåìîí”.

Áóëãàêîâ äà Ñòàëèíäÿí îíóí ìöùàúèðÿòÿ ýåòìÿñèíÿ èúàçÿ èñòÿéèð. Ïèëàò Èåøóàíû, Ñòàëèí éàçû÷ûíû áóðàõìûð.

Äèêòàòîð ìöÿëëèôÿ, Âîëàíä ìàñòåðÿ, Ïèëàò Èåøóàéà éàõøûëûã åòìÿê èñòÿéèð. Îíëàðûí äöøìÿíëÿðè èëÿ áó úöð ùåñàáëàøûðëàð: Ñòàëèí Áóëãàêîâóí ÿòòþêÿí òÿíãèä÷èñè Àâåðáàõûí àõûðûíà ÷ûõûð, Âîëàíä òðàìâàéëà Áåðëiîzóí áàøûíû öçöð, Ïèlàò èñÿ ñàòãûí Èóäàíû úÿçàëàíäûðûð.

Äèêòàòîðóí, Ïèëàòûí õåéèðõàùëûüû ìÿêðëèäèð, õöñóñÿí äÿ øÿð ãöââÿíèí àëèúÿíàáëûüû ùÿìèøÿ ìÿêðëè îëóð. Âîëàíä ìàñòåðè çÿùÿðëÿéèð, Ïèëàò Èåøóàíû ÿëÿ âåðèð, Äèêòàòîð ñÿíÿòêàð òàëåéèíÿ áèýàíÿ ãàëûð. Ùÿð êÿñ þç ìÿíàôåéèíè ýöäöð: èáëèñÿ èìàíëûíûí ðóùó, Ïèëàòà òÿìèç âèúäàí, Äèêòàòîðà èñÿ ñÿíÿòêàð âèúäàíû ëàçûìäûð...

Röstÿm Kamal

MB

ÌÖ

ÀÑ

ÈÐ Ä

ÖÍ

ÉÀ

ßÄ

ßÁ

ÈÉÉ

ÀÒ

Û MÈX

AÈL

BU

LQ

AК

ОВ

13

ÌÀÑÒÅÐ Âß ÌÀÐÃÀÐÈÒÀ

(roman)

14

ÌÀÑÒÅÐ Âß ÌÀÐÃÀÐÈÒÀ(roman)

Áиринъи ùисся

... Àõû ñяí êèìñяí?– Ìяí äàèì ïèñëèê àрçóëàéàíâя äàèì éàõøûëûг åäяí гöäряòèíбèр ùèññяñèéяì.

Ý å т å , “ Ô а у с т ”

I fяñèë

ÒÀÍÛÌÀÄÛÜÛÍÛÇ ÀÄÀÌÄÀÍ ÓÇÀÃ ÄÓÐÓÍ

Éàçûí èñòè áèð ãöðóá ÷àüû Ïàòðèàðõ ýþëöíöí ãûðàüûíäà èêè àäàì ýþðöíäö. ßéíèíäÿ ïàðóñèíäÿí áîç éàé êþéíÿéè îëàí, ãàðà ñà÷ëàðû îðòàäàí äàçëàøìûø ãûðõ éàøëàðûíäà òþñìÿðÿê êèøè øëéàïàñûíû ÿëèíäÿ ïèðîã êèìè òóòìóøäó, òÿìèç ãûðõûëìûø ñèôÿòèíäÿ áóéíóç ñàüàíàãëû èðè ãàðà åéíÿéè èëê áàõûøäàí ýþçÿ äÿéèðäè. Äàìà-äàìà êåïêàñûíû áîéíóíóí äàëûíà èòÿëÿìèø åíëèêöðÿê, êÿêèëëè êöðÿí ýÿíú ÿòÿéèóçóí, åíëè êþéíÿê, ÿçèê àü øàëâàð âÿ ãàðà ÷ÿêÿëÿê ýåéèíìèøäè.

Áóíëàð Ìîñêâàíûí ãûñàúà Ìàññîëèò àäëàíàí ÷îõ áþéöê ÿäÿáè úÿìèééÿòëÿðèíäÿí áèðèíèí ñÿäðè âÿ ãàëûí áÿäèè æóðíà-ëûí ðåäàêòîðó Ìèõàèë Àëåêñàíäðîâè÷ Áåðëèîç, áèð äÿ îíóí Áåç äîìíû ëÿãÿáè èëÿ éàçûá-éàðàäàí ýÿíú éîëäàøû øàèð Èâàí Íèêî ëàéåâè÷ Ïîíûðéîâ èäè.

Àçúà éàøûëëàøìûø úþêÿ àüàúûíûí êþëýÿñèíÿ ÷àòàí êèìè éàçû÷ûëàð òåç-òÿëÿñèê þçëÿðèíè öñòöíÿ “Ïèâÿ âÿ ñóëàð” éàçûëìûø àëà-áÿçÿê êþøêÿ âåðäèëÿð.

Áó éåðäÿ ùÿìèí äÿùøÿòëè ìàé àõøàìûíûí èëê ãÿðèáÿëè-éèíè ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð. Íÿèíêè êþøêöí ÿòðàôûíäà, Êè÷èê

MB

ÌÖ

ÀÑ

ÈÐ Ä

ÖÍ

ÉÀ

ßÄ

ßÁ

ÈÉÉ

ÀÒ

Û MÈX

AÈL

BU

LQ

AК

ОВ

15

Áðîííaya êö÷ÿñèíÿ ïàðàëåë õèéàáàíäà äà êèìñÿ ýþçÿ äÿé-ìèðäè. Íÿôÿñ àëìàüà áåëÿ ùàë ãàëìàäûüû, ýöíÿøèí Ìîñ ê-âàíû éàõûá-éàíäûðûá, áóëóäñóç ùàâàäà Ñàäîâàéà äàèðÿñè íèí àðõà ñûíà åíäèéè ùÿìèí âàõòäà úþêÿ àüàúûíûí àëòûíäà ùå÷ êèì éîõ èäè, ñêàìéàäà ùå÷ êèì îòóðìàìûøäû – õèéàáàí áîì áîø èäè.

– Íàðçàí âåðèí, – Áåðëèîç äåäè.– Íàðçàí éîõäóð, – êþøêäÿêè ãàäûí íÿéÿ ýþðÿñÿ èíúèê

úàâàá âåðäè.– Ïèâÿ âàð? – Áåçäîìíû áîüóã ñÿñëÿ ñîðóøäó.– Ïèâÿíè àõøàì ýÿòèðÿúÿêëÿð, – ãàäûí úàâàá âåðäè.– Áÿñ íÿ âàð? – Áåðëèîç õÿáÿð àëäû.– ßðèê øèðÿñè, àíúàã èëûãäûð, – ãàäûí äåäè.– Äè âåðèí, âåðèí, âåðèí!..ßðèê øèðÿñèíäÿí ñàðû êþïöê ãàëõäû âÿ ùàâàäàí äÿëëÿê-

õàíà ãîõóñó ýÿëäè. È÷ÿí êèìè ÿäèáëÿðè ùû÷ãûðûã òóòäó, ùåñàáû þäÿéèá, öçëÿðè ýþëÿ, àðõàëàðû Áðîííàéà êö÷ÿñèíÿ òÿðÿô ñêàì-éàäà îòóðäóëàð.

Áó çàìàí òÿêúÿ Áåðëèîçà äÿõëè îëàí èêèíúè ãÿðèáÿëèê áàø âåðäè. Ùû÷ãûðûüû ãÿôèë êÿñäè, öðÿéè ÷ûðïûíûá ùàðàñà éóâàðëàíäû, ñîíðà ãàéûòäû, àíúàã êöò ñàíúûéëà. Áóíäàí áàøãà, îíó ùå÷ íÿäÿí åëÿ ìþùêÿì ãîðõó ñàðäû êè, ùÿìèí äÿãèãÿ äàáàíûíà òöïöðöá Ïàòðèàðõ ýþëöíäÿí ãà÷ìàã èñòÿäè. Áåðëèîç íÿäÿí ãîðõäóüóíó àíëàìàäàí ãöññÿ èëÿ ÿòðàôûíà áàõäû. Ðÿíýè àüàðìûøäû, àëíûíû äÿñìàëëà ñèëèá äöøöíäö: “Íÿ îëäó ìÿíÿ? Ùå÷ âàõò áåëÿ øåé îëìàéûá... öðÿéèì øûëòàãëûã åëÿéèð... éîðóëìóøàì. Äåéÿñÿí, ùÿð øåéè àòûá Êèñëîâîäñêà ýåòìÿéèí âàõòûäûð...”

Áó éåðäÿ áöðêöëö ùàâà îíóí ãàðøûñûíäà ãàòûëàøäû âÿ ùÿìèí ùàâàäàí ÷îõ ãÿðèáÿ ýþðöíöøëö øÿôôàô àäàì ÿìÿëÿ ýÿëäè: áàëàúà áàøûíäà ýöíëöêëö æîêåé ïàïàüû, ÿéíèíäÿ äàð, äàìà-äàìà éöíýöë ïåíúÿê... Áîéó áèð ñàæûí, äÿùøÿòëè äÿðÿúÿäÿ àðûã, ÷èéèíëÿðè åíñèç àäàìûí ñèôÿòèíäÿ èñÿ, íÿçÿðèíèçÿ ÷àòäûðûì êè, èñòåùçà âàð èäè.

Áåðëèîçóí ùÿéàòû åëÿ ãóðóëìóøäó êè, ãåéðè-àäè ùàäèñÿ-ëÿðÿ þéðÿøìÿìèøäè. Äàùà äà àüàðûá, ýþçëÿðèíè áÿðÿëäÿðÿê òÿøâèøëÿ äöøöíäö: “Áåëÿ øåé îëà áèëìÿç!..”

Àíúàã òÿÿññöôëÿð îëñóí êè, áåëÿéäè, áó òÿðÿôèíäÿí î òÿ ðÿ ôè ýþðöíÿí óçóí àäàì òîðïàüà òîõóíìàäàí îíóí ãàð øû ñûí-äà ñîëà-ñàüà éûðüàëàíûðäû.

16

MASTER VЯ MARQARИTA

Áåðëèîç äÿùøÿòäÿí ýþçëÿðèíè éóìäó. Ýþçöíö à÷àíäà èñÿ ýþðäö êè, ùÿð øåé ãóðòàðûá, èëüûì èòèá, äàìà-äàìà ïàë-òàðëû éîõà ÷ûõûá, öðÿéèíäÿêè ñàíúû äà îíóíëà áèð éåðäÿ.

– Òôó, ëÿíÿò øåéòàíà, – ðåäàêòîð äåäè, – áèëèðñÿí, Èâàí, èñòèäÿí àç ãàëäû öðÿéèì éàòñûí! Ùÿòòà ãàðàáàñìàéà îõøàð äà íÿñÿ îëäó, – î, ýöëöìñÿìÿéÿ ÷àëûøäû, àíúàã ýþçëÿðèí-äÿí ùÿëÿ äÿ ãîðõó ÷ÿêèëìÿìèøäè, ÿëëÿðè òèòðÿéèðäè. Áóíóíëà áåëÿ, ýåò-ýåäÿ ñàêèòëÿøäè, äÿñìàëëà öçöíö éåëëÿéèá, êèôàéÿò ãÿäÿð ýöìðàù ñÿñëÿ: “Ùÿ, äåìÿëè...” – äåéèá, ùÿðäÿí ÿðèê øèðÿñèíäÿí è÷ÿðÿê éàðûì÷ûã ñþùáÿòèíÿ ãàéûòäû.

Ñîíðàäàí áèëÿúÿéèíèç êèìè, ñþùáÿò Èñà Ìÿñèùäÿí ýåäèð-äè. Ìÿñÿëÿ áåëÿ èäè: ðåäàêòîð æóðíàëûí íþâáÿòè íþì ðÿ ñè ö÷öí øàè ðÿ äèí ÿëåéùèíÿ áþéöê ïîåìà ñèôàðèø âåðìèøäè. Èâàí Íèêî-ëà éå âè÷ áó ïîåìàíû éàçäû, þçö äÿ ÷îõ ãûñà ìöä äÿ òÿ, àíúàã òÿÿñ ñöô êè, ïîåìà ðåäàêòîðó ùå÷ úöð ãàíå åòìèðäè. Áåç-äîìíû þç ïîåìàñûíûí áàø ãÿùðÿìàíûíû, éÿíè Èñàíû ãàðà áîéà ëàðëà òÿñâèð åòìèøäè, áóíóíëà áåëÿ, ðåäàêòî ðóí ôèê ðèí-úÿ, ïîå ìàíû áöñáöòöí òÿçÿäÿí éàçìàã ëàçûìäû. Îíà ýþðÿ äÿ áàø ëûúà ñÿùâèíè ýþñòÿðìÿê ö÷öí èíäè øàèðÿ Èñà ùàã ãûí äà ìöùàçè ðÿ éÿ îõøàð áèð øåé îõóéóðäó. Èâàí Íèêî ëà éå âè÷è ìÿùç íÿéèí ïèñ âÿçèééÿòäÿ ãîéäóüóíó äåìÿê ÷ÿòèí äè – òÿõÿééö-ëöí ýöúö, éîõñà éàçìàã èñòÿäèéè ìÿñÿ ëÿ íèí ìàùèé éÿ òèí äÿí õÿáÿð ñèç ëèéè – àíúàã îíóí òÿñâèð åòäèéè õîøà ýÿ ëÿí ïåðñîíàæ îëìàñà äà, òàìàìèëÿ úàíëû ÷ûõ ìûøäû. Áåð ëèîç èñÿ øàèðÿ ñöáóò åòìÿê èñòÿéèðäè êè, ÿñàñ ìÿñÿëÿ Èñà íûí íåúÿ ëèéèíäÿ – éàõøû, éà ïèñ îëìàñûíäà äåéèë, îíäà äûð êè, Èñà àäëû øÿõ ñèé éÿò, öìóìèé-éÿòëÿ, éàøàìàéûá âÿ îíóí ùàã ãûí äàêû áöòöí ùåêà éÿò ëÿð – áÿñèò óéäóðìàëàð, ÷îõ àäè ÿôñà íÿëÿð äèð.

Ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, ðåäàêòîð îõóìóø àäàì èäè âÿ þç ñþùáÿòëÿðèíäÿ ÷îõ ìÿùàðÿòëÿ ãÿäèì òàðèõ÷èëÿðÿ, ìÿñÿ-ëÿí, Èñàíûí âàðëûüû áàðÿäÿ áèð êÿëìÿ äÿ éàçìàéàí òàíûí ìûø èñýÿí äÿðèééÿëè Ôèëîíà, ÿëà òÿùñèë àëìûø Èîñèô Ôëàâèéÿ èñòè íàä åäèðäè. Ìèõàèë Àëåêñàíäðîâè÷ äÿðèí áèëèê íöìàéèø åòäè ðèá ùÿòòà Òàòñèòèí ìÿøùóð “Ñàëíàìÿëÿð”èíèí îí áåøèíúè êèòà áû-íûí 44-úö ôÿñëèíäÿ Èñàíûí åäàìûíäàí áÿùñ åäèëÿí éåðèí ÷îõ ñîíðàëàð ãóðàøäûðûëûá îðàéà ÿëàâÿ îëóíäóüóíó äà äåäè.

Ðåäàêòîðóí ñþéëÿäèêëÿðè øàèð ö÷öí òÿçÿ îëäóüóíäàí îéíàã, éàøûë ýþçëÿðèíè îíà çèëëÿéèá, ùÿðäÿí ùû÷ãûðäûüûíà ýþðÿ ïû÷ûëòû èëÿ ÿðèê øèðÿñèíè ñþéÿðÿê, äèããÿòëÿ Ìèõàèë Àëåêñàí äðî-âè ÷ÿ ãóëàã àñûðäû.

MB

ÌÖ

ÀÑ

ÈÐ Ä

ÖÍ

ÉÀ

ßÄ

ßÁ

ÈÉÉ

ÀÒ

Û MÈX

AÈL

BU

LQ

AК

ОВ

17

– Øÿðãäÿ åëÿ áèð äèí éîõäóð êè, – Áåðëèîç äåéèðäè, – áàêè-ðÿ ãûç äöíéàéà Àëëàù ýÿòèðìÿñèí. Õðèñòèàíëàð äà òÿçÿ áèð øåé ôèêèðëÿøÿ áèëìÿéèá áó éîëëà ýåòäèëÿð, ÿñëèíäÿ, ùÿéàòäà îëìà-éàí Èñàíû éàðàòäûëàð. Áàõ, ÿñàñ äèããÿòè áóíà éþíÿëòìÿê ëàçûìäûð...

Áåðëèîçóí óúà òåíîðó áîø õèéàáàíà éàéûëûðäû âÿ Ìèõàèë Àëåêñàíäðîâè÷ éàëíûç ÷îõ åëìëè àäàìëàðûí áîéíóíó ñûí äûð-ìàã äàí ãîðõìàéûá áàø âóðäóüó äÿðèíëèêëÿðÿ úóìäóãúà øàèð Éåðèí âÿ Ýþéöí îüëó, Ìèñèðèí ìÿðùÿìÿòëè àëëàùû Îñèðèñ, Ôèíè êèéà àëëàùëàðû Ôàììóç, Ìàðäóê âÿ ùÿòòà íÿ çàìàíñà Ìåêñè êàäà àñòåêëÿðèí òàïûíäûüû, àç òàíûíàí çÿùìëè Âèòñëè-ïóòñëè ùàã ãûí äà áèð ÷îõ ôàéäàëû âÿ ìàðàãëû øåéëÿð þéðÿíäè.

Âÿ åëÿ Ìèõàèë Àëåêñàíäðîâè÷ àñòåêëÿðèí Âèòñëèïóòñëèíèí ôèãó ðóíó õÿìèðäÿí íåúÿ éàïäûãëàðûíû øàèðÿ äàíûøûðäû êè, õèéà áàíäà èëê àäàì ýþðöíäö.

Ñîíðàäàí, à÷ûüûíû äåñÿê, àðòûã èø-èøäÿí êå÷ìèøäè, ìöõ-òÿëèô ìöÿññèñÿëÿð áó àäàìûí ýþðêÿìè èëÿ áàüëû þç ìÿëó-ìàòëàðûíû òÿãäèì åòäèëÿð. Îíëàðû òóòóøäóðàíäà ùåé ðÿò ëÿí-ìÿéÿ áèëìèðñÿí. Áèðèíäÿ äåéèëèðäè êè, áó àäàìûí áîéó áàëà úà, äèøëÿðè ãûçûë âÿ ñàü àéàüû àõñàã îëóá. Î áèðèí äÿ àäà ìûí ÷îõ èðè, äèøëÿðèíèí ïëàòèí ãàïàãëû îëäóüó, ñîë àéà üû íûí àõñà äûüû áèëäèðèëèðäè. Ö÷öíúöäÿ ãûñàúà õÿáÿð âåðè ëèðäè êè, îíóí ùå÷ áèð õöñóñè ÿëàìÿòè îëìàéûá.

Åòèðàô åòìÿéÿ ìÿúáóðóã êè, áó ìÿëóìàòëàðûí ùå÷ áèðè ùÿãèãÿòÿ óéüóí äåéèë.

ßí ÿââÿë: òÿñâèð îëóíàíûí ùå÷ áèð àéàüû àõñàìûðäû, áîé äàí íÿ áàëàúà, íÿ äÿ íÿùÿíýäè, ñàäÿúÿ, ùöíäöðäö. Äèø ëÿðèíÿ ýÿëèíúÿ, ñîëäàêû äèøëÿðè ïëàòèí ãàïàãëû, ñàü òÿðÿô-äÿ êèëÿð èñÿ ãûçûëäû. ßéíèíäÿ áàùàëû áîç õàðèúè êîñòéóì, àéà-üûíäà êîñòéóìó ðÿíýäÿ òóôëè âàðäû. Áîç áåðåòèíè ãóëà üû-íûí öñòöíÿ áàñìûøäû, ãîëòóüóíà âóðäóüó ÿëàüàúûíûí ãàðà óúëóüó ïóäåë áàøû ôîðìàñûíäà éîíóëìóøäó. Éàøû ãûðõ-äàí áèð àç ÷îõ îëàðäû. Àüçû ÿéðè èäè. Ñèôÿòè òÿìèç ãûðõûë ìûø-äû. Ãàðàéàíûçäû. Ñàü ýþçö ãàðà, ñîë ýþçö, íÿäÿíñÿ, éàøûë èäè. Ãàðà ãàøëàðûíûí áèðè î áèðèíäÿí ùöíäöðäö. Áèð ñþçëÿ, ÿúíÿáè.

Ðåäàêòîðëà øàèðèí ÿéëÿøäèéè ñêàìéàíûí éàíûíäàí þòÿí-äÿ ÿúíÿáè îíëàðû ÷ÿï-÷ÿï ñöçöá äàéàíäû âÿ ãÿôèë äîñòëàð-äàí èêè àääûì àðàëûäàêû ñêàìéàäà îòóðäó.

“Àëìàíäûð”, – Áåðëèîç ôèêèðëÿøäè.

18

MASTER VЯ MARQARИTA

“Èíýèëèñäèð”, – Áåçäîìíû ôèêèðëÿøäè, – “ýþð ùà, ÿëúÿêäÿ èñòè äåéèë îíà”.

ßúíÿáè èñÿ ýþëö êâàäðàò øÿêëèíäÿ äþâðÿëÿìèø ùöíäöð áèíàëàðà ýþç ýÿçäèðäè, ùèññ îëóíóðäó êè, áó éåðëÿðè èëê äÿôÿ-äèð ýþðöð âÿ áóðàëàð îíóí ìàðàüûíà ñÿáÿá îëóá.

Î, íÿçÿðëÿðèíè Ìèõàèë Àëåêñàíäðîâè÷äÿí ùÿìèøÿëèê óçàã-ëàøàí ýöíÿøè øöøÿëÿðèíäÿ ñûíäûðàðàã ýþç ãàìàøäûðàí éóõàðû ìÿðòÿáÿëÿðÿ äèêäè, ñîíðà áàõûøëàðûíû àõøàìãàáàüû øöøÿëÿ-ðèí àðòûã ãàðàëìàüà áàøëàäûüû àøàüûëàðà ñöðöøäöðäö, íÿéÿñÿ òÿêÿááöðëÿ ýöëöìñÿäè, ýþçëÿðèíè ãûéäû, ÿëëÿðèíè ÿëàüàúûíà, ÷ÿíÿñèíè èñÿ ÿëèíÿ ñþéêÿäè.

– Èâàí, – Áåðëèîç äåéèðäè, – ñÿí, ìèñàë ö÷öí, Àëëàùûí îüëó Èñàíûí äîüóëìàñûíû ÷îõ éàõøû, ñàòèðèê òÿñâèð åëÿìèñÿí, àíúàã ìÿñÿëÿ áóíäàäûð êè, ùÿëÿ Èñàéà ãÿäÿð áèð éûüûí àëëàù îüëó äîüóëìóøäó; ýþòöðÿê åëÿ ôðèêèéàëû Àäîíèñè, ôènè-êèéàëû Àòòèñè, èðàíëû Ìèòðàíû, ñþçöí êÿñÿñè, îíëàðûí ùå÷ áèðè äîüóëìàéûá, ùå÷ áèðè äÿ îëìàéûá, î úöìëÿäÿí Èñà. Ýÿðÿê ñÿí äîüóøäàí, ôàë÷ûëàðûí ýÿëèøè ñÿùíÿëÿðèíäÿíñÿ áó äîüóø áàðÿñèíäÿêè úÿôÿíý øàéèÿëÿðè ãÿëÿìÿ àëàéäûí... Àíúàã ñÿíèí éàçûíäàí áåëÿ ÷ûõûð êè, î, äîüðóäàí äà, àíàäàí îëóá!..

Áó éåðäÿ Áåçäîìíû íÿôÿñèíè ÷ÿêèá îíà ÿçèééÿò âåðÿí ùû÷ãûðûüû ñàõëàìàüà úÿùä åòäè, îíà ýþðÿ äàùà áÿðê âÿ àüðûëû ùû÷ãûðäû. Eëÿ áó âàõò Áåðëèîç ñþùáÿòèíè êÿñäè, ÷öíêè ÿúíÿáè àéàüà äóðóá îíëàðà òÿðÿô éþíÿëäè.

Ùÿð èêèñè îíà òÿÿúúöáëÿ áàõäû.– Õàùèø åäèðÿì, ìÿíè áàüûøëàéàñûíûç, – éàõûíëàøàí

àäàì àêñåíòëÿ, àììà ñþçëÿðè òÿùðèô åòìÿäÿí äåäè, – ñèçèíëÿ òàíûø îëìàäûüûìà ýþðÿ úÿñàðÿò åäèðÿì... àíúàã ñèçèí åëìè ñþù áÿòèíèçèí ìþâçóñó î ãÿäÿð ìàðàãëûäûð êè...

Î, íÿçàêÿòëÿ áåðåòèíè ÷ûõàðòäû âÿ äîñòëàðûí àéàüà ãàë õûá òÿçèì åòìÿêäÿí àéðû ÿëàúû ãàëìàäû.

“Éîõ, éÿãèí, ôðàíñûçäûð...” – Áåðëèîç ôèêèðëÿøäè.“Ïîëéàêäûð?..” – Áåçäîìíû ôèêèðëÿøäè.ßëàâÿ åòìÿê ëàçûìäûð êè, àüçûíû à÷àí àíäàí ÿúíÿáè

ùàããûíäà øàèðäÿ ÷îõ ïèñ òÿÿññöðàò éàðàíäû. Áåðëèîçóí èñÿ öðÿéèíÿ éàòäû, äàùà äîüðóñó... íåúÿ äåéÿðëÿð, îíäà, åëÿ áèë, ìàðàã îéàòäû.

– Èúàçÿ âåðÿðñèíèçìè ÿéëÿøèì? – ßúíÿáè íÿçàêÿòëÿ õàùèø åòäè âÿ äîñòëàð ãåéðè-èõòèéàðè êÿíàðà ÷ÿêèëèíúÿ, úÿëä îíëà ðûí àðàñûíäà îòóðäó, î äÿãèãÿ äÿ ñþùáÿòÿ ýèðèøäè.

MB

ÌÖ

ÀÑ

ÈÐ Ä

ÖÍ

ÉÀ

ßÄ

ßÁ

ÈÉÉ

ÀÒ

Û MÈX

AÈL

BU

LQ

AК

ОВ

19

– ßýÿð éàíûëìûðàìñà, ñèç áóéóðäóíóç êè, Èñà äöíéàäà îëìàéûá? – ßúíÿáè éàøûë ñîë ýþçö èëÿ Áåðëèîçó ñöçäö.

– Éîõ, ñèç éàíûëìàìûñûíûç, – Áåðëèîç íÿçàêÿòëÿ úàâàá âåðäè, – ìÿí ìÿùç áóíó äåéèðäèì.

– Àù, íåúÿ äÿ ìàðàãëûäûð! – ÿúíÿáè óúàäàí äåäè.“Íÿ ëàçûìäûð å, áóíà?” – Áåçäîìíû ñèôÿòèíè òóðøóòäó.– Ñèç äÿ ùÿìñþùáÿòèíèçèí ôèêðè èëÿ ðàçûñûíûç? – íàìÿ ëóì

øÿõñ ñàüà äþíöá Áåçäîìíûäàí õÿáÿð àëäû.Î, èáàðÿëè, ãÿëèç äàíûøìàüû õîøëàäûüûíäàí:– Éöçÿ éöç! – äåéÿ òÿñäèãëÿäè.– Ùåéðÿòàìèçäèð! – ÷àüûðûëìàìûø ùÿìñþùáÿò íÿéÿ

ýþðÿ ñÿ îüðóí-îüðóí ÿòðàôûíà áîéëàíûá ñÿñèíè ãûñäû: – Çÿù-ëÿ íèçè òþêäöéöìÿ ýþðÿ öçð èñòÿéèðÿì, àíúàã ìÿí áåëÿ áàøà äöø äöì êè, ñèç ùÿëÿ, öñòÿëèê, Àëëàùà äà èíàíìûðñûíûç? – Î, ãîðõ äó üóíó ýþñòÿðèá ÿëàâÿ åòäè: – Àíä è÷èðÿì, ùå÷ êÿñÿ äåìÿ éÿ úÿ éÿì.

– Áÿëè, áèç Àëëàùà èíàíìûðûã, – Áåðëèîç ÿúíÿáèíèí öðê-ìÿ éèíÿ ýöëöìñÿäè, – þçö äÿ áó áàðÿäÿ òàì ñÿðáÿñò äàíûø-ìàã îëàð.

ßúíÿáè ñêàìéàíûí ñþéêÿíÿúÿéèíÿ éàéõaíûá, òÿÿúúöá-äÿí, àç ãàëà, ãûøãûðäû:

– Ñèç àòåèñòñèíèç?!– Áÿëè, áèç àòåèñòèê, – Áåðëèîç ýöëöìñÿéÿðÿê úàâàá âåðäè,

Áåçäîìíû èñÿ ùèðñëè-ùèðñëè äöøöíäö: “Ãûð-ñàããûç îëóá ùà, ÿúíÿáè ãàç!”

– Àù, íåúÿ ýþçÿëäèð! – ãÿðèáÿ ÿúíÿáè óúàäàí äåéèá, ýàù áó, ýàù äà î áèðè ÿäèáÿ áàõäû.

– Áèçèì þëêÿäÿ àòåèçì ùå÷ êèìè òÿÿúúöáëÿíäèðìèð, – Áåð ëèîç äèïëîìàòúàñûíà íÿçàêÿòëÿ äåäè, – áèçèì ÿùàëè íèí ÿêñÿ ðèé éÿòè øöóðëó ñóðÿòäÿ ÷îõäàíäûð Àëëàù ùàããûíäà íàüûë-ëàðà èíàíìûð.

Áó éåðäÿ ÿúíÿáè áåëÿ áèð ùîããà ÷ûõàðòäû: àéàüà ãàë õûá ùåéðÿòëÿíìèø ðåäàêòîðóí ÿëèíè ñûõäû:

– Èúàçÿ âåðèí, ñèçÿ ñÿìèìè ãÿëáäÿí ìèííÿòäàðëûüûìû áèë-äèðèì!

– Íÿéÿ ýþðÿ ñèç îíà ìèííÿòäàðëûã åäèðñèíèç? – Áåç-äîìíû ýþçëÿðèíè äþéÿðÿê ñîðóøäó.

– Áèð ñÿéàùÿò÷è êèìè ìÿíÿ õåéëè ìàðàãëû îëàí ìöùöì ìÿëóìàòà ýþðÿ, – ãÿðèáÿ ÿúíÿáè áàðìàüûíû ìÿíàëû øÿêèë äÿ ãàëäûðûá èçàù åòäè.

20

MASTER VЯ MARQARИTA

Ìöùöì ìÿëóìàò, ýþðöíöð, äîüðóäàí äà, ñÿéàùÿò ÷è éÿ ýöúëö òÿñèð áàüûøëàìûøäû, ÷öíêè î, ÿòðàôûíäàêû áèíàëàðû ãîð õà-ãîðõà ñöçäö, åëÿ áèë, ùÿð ïÿíúÿðÿäÿ àòåèñò ýþðÿúÿéèíäÿí åùòè éàòëàíûðäû.

“Éîõ, î, èíýèëèñäèð...” – Áåðëèîç ôèêèðëÿøäè, Áåçäîìíû èñÿ: “×îõ ìàðàãëûäûð, áó, ðóñ äèëèíè ùàðàäàí áåëÿ þéðÿíÿ áèëèá!” – äåéÿ äöøöíäö âÿ éåíÿ ñèôÿòèíè òóðøóòäó.

– Àíúàã èúàçÿíèçëÿ ñîðóøóì, – õàðèúè ãîíàã íàðàùàò äöøöíúÿëÿðäÿí ñîíðà äèëëÿíäè, – áÿñ îíäà Àëëàùûí âàðëûüûíû òÿñäèãëÿéÿí î áåø ñöáóòó íåéëÿéÿê?

– ßôñóñ, – Áåðëèîç òÿÿññöôëÿíäè, – áó ñöáóòëàðûí ùå÷ áèðè ùå÷ íÿéÿ éàðàìûð âÿ áÿøÿðèééÿò îíëàðû ÷îõäàí àðõèâÿ âåðèá. Ðàçûëàøûí êè, åëìè úÿùÿòäÿí Àëëàùûí âàðëûüûíû òÿñäèã ëÿ-éÿí ùå÷ áèð ñöáóò îëà áèëìÿç.

– ßùñÿí, – ÿúíÿáè ãûøãûðäû, – ÿùñÿí! Ñèç íàðàùàò ãîúà Èììàíóèëèí áó áàðÿäÿêè ôèêèðëÿðèíè áöñáöòöí òÿêðàð åòäè-íèç. Àíúàã ìÿçÿëèñè áóäóð: î, áåø ñöáóòóí ùàìûñûíû éåðëÿ-éåêñàí åëÿäè, ñîíðà èñÿ þçöíÿ ýöëöðìöø êèìè, þç àëòûíúû ñöáóòóíó éàðàòäû!

– Êàíòûí ñöáóòó äà, – ñàâàäëû ðåäàêòîð íÿçàêÿòëÿ ýöëöì ñÿéÿðÿê åòèðàç åòäè, – èíàíäûðûúû äåéèë. Øèëëåð íàùàã éåðÿ äåìÿ éèá êè, Êàíòûí áó ìÿñÿëÿ èëÿ áàüëû ìöùàêèìÿñè àíúàã ãóëëàðû ðàçû ñàëà áèëÿð, Øòðàóñ èñÿ, ñàäÿúÿ, áó ñöáóò-ëàðà ýöëöá.

Áåðëèîç äàíûøà-äàíûøà ôèêèðëÿøèðäè: “Àõû áó êèìäèð? Ðóñ äèëèíäÿ íèéÿ áåëÿ éàõøû äàíûøûð?”

– Áåëÿ ñöáóòëàðûíà ýþðÿ áó Êàíòû òóòóá ö÷ èëëèéÿ áàñàñàí Ñîëîâêèéÿ! – òàìàìèëÿ ýþçëÿíèëìÿäÿí Èâàí Íèêîëàéåâè÷ ýóðóëäàäû.

– Èâàí! – Áåðëèîç ïÿðò ùàëäà ïû÷ûëäàäû.Àíúàã Êàíòû Ñîëîâêèéÿ ýþíäÿðìÿê òÿêëèôè ÿúíÿáèíè

íÿèíêè ùåéðÿòëÿíäèðäè, ÿêñèíÿ, ùÿòòà âÿúäÿ ýÿòèðäè.– Åëÿäèð êè âàð, – î ãûøãûðäû âÿ Áåðëèîçà áàõàí éàøûë

ñîë ýþçö ïàðûëäàäû, – îíóí éåðè åëÿ îðàäûð! Àõû ìÿí î çàìàí ñÿùÿð éåìÿéèíäÿ îíà äåìèøäèì: “Ïðîôåññîð, þçö-íöç áèëÿðñèíèç, àíúàã ôèêèðëÿðèíèç íÿñÿ äîëàøûãäûð! Áÿëêÿ äÿ, àüûëëûäûð, àíúàã ùÿääèíäÿí àðòûã àíëàøûëìàçäûð! Ñèçè ìÿñõÿ-ðÿéÿ ãîéàúàãëàð!”

Áåðëèîçóí ýþçëÿðè áÿðÿëäè. “Ñÿùÿð éåìÿéèíäÿ... Êàíòà? Áó íÿ ñàéûãëàéûð?”

MB

ÌÖ

ÀÑ

ÈÐ Ä

ÖÍ

ÉÀ

ßÄ

ßÁ

ÈÉÉ

ÀÒ

Û MÈX

AÈL

BU

LQ

AК

ОВ

21

– Àíúàã, – ÿúíÿáè Áåðëèîçóí ùåéðÿòèíÿ ôèêèð âåðìÿ äÿí, öçöíö øàèðÿ òóòàðàã äàâàì åòäè, – Ñîëîâêèéÿ ýþíäÿð ìÿê î ñÿáÿáäÿí ìöìêöí äåéèë êè, î, éöç èëäÿí àðòûãäûð Ñîëîâ-êè äÿí äàùà óçàã éåðäÿäèð âÿ ñèçè èíàíäûðûðàì, îíó ùÿìèí éåðäÿí ùå÷ âÿúùëÿ ÷ûõàðìàã îëìàç!

– Òÿÿññöô! – äàâàêàð øàèð ñþéëÿíäè.– Ìÿí äÿ òÿÿññöôëÿíèðÿì! – Íàìÿëóì øÿõñ îíóíëà

ðàçû ëàøäû âÿ ýþçëÿðèíè ïàðûëäàäàðàã ñþçöíÿ äàâàì åòäè, – Àíúàã ìÿíè áåëÿ áèð ìÿñÿëÿ íàðàùàò åäèð: ÿýÿð Àëëàù éîõ-äóðñà, ñóàë îëóíóð, èíñàí ùÿéàòûíû âÿ öìóìèééÿòëÿ, äöí éà-íûí ãàéäàëàðûíû êèì íèçàìëàéûð?

– Åëÿ èíñàí þçö íèçàìëàéûð, – áîéíóìóçà àëàã êè, ÷îõ äà àéäûí îëìàéàí áó ñóàëà Áåçäîìíû àúûãëû úàâàá âåð-ìÿéÿ òÿëÿñäè.

– Áàüûøëàéûí, – íàìÿëóì øÿõñ ìöëàéèìúÿñèíÿ úàâàá âåðäè, – èäàðÿ åòìÿê ö÷öí ýÿðÿê, ùå÷ îëìàñà, ìöÿééÿí áèð ìöääÿòÿ äÿãèã ïëàíûí îëà. Èúàçÿíèçëÿ ñîðóøóì, èíñàí íåúÿ èäàðÿ åäÿ áèëÿð êè, ýöëìÿëè äÿðÿúÿäÿ ãûñà áèð ìöääÿò ö÷öí, äåéÿê, ìèí èë ö÷öí ïëàí ãóðìàã èìêàíûíà ìàëèê îëìàäûüû áèð éàíà, ùÿòòà þç ñàáàùêû ýöíöíÿ áåëÿ úàâàáäåù äåéèë? Ùÿãèãÿòÿí äÿ, – áó éåðäÿ ÿúíÿáè Áåðëèîçà òÿðÿô äþíäö, – òÿñÿââöð åäèí, ìèñàë ö÷öí, ñèç áàøëàéûðñûíûç þçöíöçö, áàø-ãàëàðûíû èäàðÿ åòìÿéÿ, ÿìðëÿð âåðìÿéÿ, íåúÿ äåéÿðëÿð, ýåò-ýåäÿ èøÿ àëûøûðñûíûç âÿ áèðäÿí ñèçäÿ... þùþ... þùþ... àüúèéÿð ñàðêîìàñû ïåéäà îëóð... – áó éåðäÿ ÿúíÿáè øèðèí-øèðèí ýöëöìñÿäè, ñàíêè, àüúèéÿð ñàðêîìàñû ùàããûíäàêû ôèêèð îíà ëÿççÿò âåðäè, – áÿëè, ñàðêîìà, – ïèøèê êèìè ýþçëÿðèíè ãûéûá òÿêðàð åòäè, – âÿ áóäóð, ñèçèí èäàðÿ åòìÿéèíèç ñîíà ÷àòäû! Þç ùÿéàòûíûçäàí ñàâàéû äàùà ñèçè ùå÷ íÿ ìàðàãëàíäûðìûð. Ãîùóìëàðûíûç áàøëàéûð ñèçÿ éàëàí ñþéëÿìÿéÿ, ñèç íàðàùàò ëûã ùèññ åäèá áèëèêëè ùÿêèìëÿðèí, ñîíðà øàðëàòàíëàðûí, îëóð êè, ôàë-÷ûëàðûí öñòöíÿ ãà÷ûðñûíûç. Áèðèíúè âÿ èêèíúè êèìè, ö÷öíúö äÿ òàìàìèëÿ ìÿíàñûçäûð, þçöíöç áàøà äöøöðñöíöç. Âÿ áöòöí áóíëàð ôàúèÿ èëÿ áèòèð: áèð àç ÿââÿë íÿéè èñÿ èäàðÿ åòäèéèíè ýöìàí åäÿí øÿõñ ãÿôèë òàõòà ãóòóäà ùÿðÿêÿòñèç óçàíàñû îëóð âÿ éàõûíëàðû àíëàéàíäà êè áó óçàíàíäàí äàùà ùå÷ áèð õåéèð éîõäóð, îíó ñîáàäà éàíäûðûðëàð. Ùÿëÿ áóíäàí äà ïèñè îëóð: êèìñÿ éûüûøûð êè, ýåòñèí Êèñëîâîäñêà, – ÿúíÿáè áó éåðäÿ Áåðëèîçó ñöçäö, – äåéèðñÿí àäè áèð èøäèð, àíúàã áóíó äà åëÿéÿ áèëìèð, ÷öíêè íÿéÿ ýþðÿñÿ ãÿôèëäÿí àéàüû ñöðöøöð,

22

MASTER VЯ MARQARИTA

äöøöð òðàìâàéûí àëòûíà! Äîüðóäàíìû, ñèç äåéÿúÿêñèíèç, î, þçöíö áåëÿ èäàðÿ åäèá? Äöøöíìÿê äîüðó îëìàçìû êè, êèìñÿ îíó èäàðÿ åëÿéèá? – Íàìÿëóì øÿõñ ãÿðèáÿ òÿðçäÿ ýöëäö.

Áåðëèîç ñàðêîìà âÿ òðàìâàé ùàããûíäàêû ñþùáÿòÿ ÷îõ áþéöê ìàðàãëà ãóëàã àñûðäû âÿ ùàíñûñà íàðàùàò ôèêèðëÿð îíà ÿçàá âåðìÿéÿ áàøëàäû: “Î, ÿúíÿáè äåéèë! Î, ÿúíÿáè äåéèë... î, ÷îõ ãÿðèáÿ àäàìäûð... äè éàõøû, àõû î êèìäèð?”

– Ýþðöðÿì, ïàïèðîñ ÷ÿêìÿê èñòÿéèðñèíèç, – íàìÿëóì øÿõñ áèðäÿí Áåçäîìíûéà ìöðàúèÿò åòäè, – ùàíñûíà öñòöí-ëöê âåðèðñèíèç?

– Íÿäèð, ñèçäÿ ùÿð úöðö âàð? – ïàïèðîñó ãóðòàðàí øàèð ãàøãàáàãëà ñîðóøäó.

– Ùàíñûíà öñòöíëöê âåðèðñèíèç? – éàä àäàì òÿêðàð åòäè.– Òóòàã êè, “Áèçèì ìàðêà”éà, – Áåçäîìíû àúûãëà úàâàá

âåðäè.Éàä àäàì úèáèíäÿí äÿðùàë ïîðòñèãàð ÷ûõàðûá, Áåçäîì-

íûéà òÿêëèô åòäè:– “Áèçèì ìàðêà”.Ðåäàêòîðó âÿ øàèðè ïîðòñèãàðäà ìÿùç “Áèçèì ìàðêà”-

íûí îëìàñûíäàí ÷îõ, ïîðòñèãàðûí þçö ùåéðÿòëÿíäèðäè. Ãóòó ÷îõ èðè èäè, ñàô ãûçûëäàíäû âÿ à÷àíäà ãàïàüûíäàêû ýþé âÿ àü áðèëéàíò ö÷áóúàã øÿêlinäÿ áÿðã âóðäó.

Áó éåðäÿ ÿäèáëÿðèí ùÿðÿñè áèð úöð ôèêèðëÿøäè. Áåðëèîç: “Éîõ, õàðèúèäèð”, Áåçäîìíû èñÿ: “Áèð áóíà áàõ ùà!” ”

Øàèðëÿ ïîðòñèãàð ñàùèáè ïàïèðîñ éàíäûðäûëàð. Áåðëèîç èñÿ ÷ÿêÿí îëìàäûüû ö÷öí èìòèíà åòäè.

“Îíà áåëÿ åòèðàç åòìÿê ëàçûìäûð”, – Áåðëèîç ãÿðàðà àëäû, – “áÿëè, èíñàí ìöâÿããÿòèäèð, ùå÷ êèì áóíóí ÿêñèíè äåìèð. Àíúàã ìÿñÿëÿ áåëÿäèð êè...”

Äè ýÿë, î, áó ñþçëÿðè äåìÿéÿ ìàúàë òàïìàìûø, ÿúíÿáè äàíûøìàüà áàøëàäû:

– Áÿëè, èíñàí ìöâÿããÿòèäèð, àíúàã áó, äÿðäèí éàðûñû-äûð. Ïèñ îäóð êè, îíóí ùÿðäÿí ãÿôèë þëìÿéè äÿ âàð, áàõ, ìÿñÿëÿ áóíäàäûð! Î ùÿòòà áó àõøàì íÿ åäÿúÿéèíè äÿ äåéÿ áèë ìÿç.

“Ìÿñÿëÿéÿ áó úöð éàíàøìàíûí þçö ìÿíàñûçäûð...” – Áåð-ëèîç äöøöíöá åòèðàç åòäè:

– Áóíó àðòûã øèøèðäèðñèíèç, áó àõøàì íÿ åäÿúÿéèì ìÿíÿ àç-÷îõ àéäûíäûð. ßýÿð Áðîííûäà áàøûìà êÿðïèú äöø ìÿñÿ...

MB

ÌÖ

ÀÑ

ÈÐ Ä

ÖÍ

ÉÀ

ßÄ

ßÁ

ÈÉÉ

ÀÒ

Û MÈX

AÈL

BU

LQ

AК

ОВ

23

– Ùå÷ íÿäÿí, – íàìÿëóì øÿõñ îíóí ñþçöíö àüçûí-äà ãîéäó, – ùå÷ êèìèí ùå÷ âàõò áàøûíà êÿðïèú äöøìöð. Î úöì ëÿäÿí, èíàíûí êè, ñèçè áåëÿ áèð òÿùëöêÿ ýþçëÿìèð. Ñèç áàøãà úöð þëÿúÿêñèíèç.

– Ñèç äÿãèã áèëèðñèíèç, – Áåðëèîç òàìàìèëÿ òÿáèè îëàðàã êèíàéÿ èëÿ ñîðóøäó. Î, äîüðóäàí äà, ìÿíàñûç ñþùáÿòÿ ýèðèøìèøäè, – áÿëêÿ, ìÿíÿ äÿ äåéÿñèíèç?

– Ùÿâÿñëÿ, – éàä àäàì úàâàá âåðäè. Î, Áåðëèîçó áàø-äàí-àéàüà ñöçäö, ñàíêè, îíà êîñòéóì òèêìÿéÿ ùàçûð ëà øûðäû, ñîíðà ïû÷ûëäàäû: “Áèð, èêè... Ìåðêóðè èêèíúè áèíàíûí öñòöí äÿ-äèð... àé áàòäû... àëòû – áÿäáÿõòëèê... àõøàì – éåääè...” – âÿ ñåâèíÿ-ñåâèíÿ óúàäàí åëàí åòäè: – Ñèçèí áàøûíûçû êÿñÿúÿêëÿð!

Áåçäîìíû ýþçëÿðèíè ùåéðÿòëÿ, êèíëÿ áó ùÿéàñûç íàìÿ-ëóì øÿõñÿ äèêìèøäè, Áåðëèîç èñÿ çîðëà ýöëöìñÿäè:

– Áÿñ êèì? Äöøìÿíëÿð? Ìöäàõèëÿ÷èëÿð?– Éîõ, – ùÿìñþùáÿòè äåäè, – ðóñ ãàäûíû, êîìñîìîë÷ó.– Ùì... – íàìÿëóì øÿõñèí çàðàôàòûíäàí ÿñÿáèëÿøÿí

Áåð ëèîç ìûçûëäàäû, – ìÿíè áàüûøëàéûí, áó èíàíäûðûúû äåéèë.– Õàùèø åäèðÿì, ìÿíè äÿ áàüûøëàéàñûíûç, – ÿúíÿáè

úàâàá âåðäè, – àíúàã áåëÿäèð. Ùÿ, èñòÿðäèì ñèçäÿí ñîðó øàì, ÿýÿð ñèðð äåéèëñÿ, áó àõøàì íÿ åäÿúÿêñèíèç?

– Ñèðð äåéèë. Èíäè ìÿí Ñàäîâûäàêû åâèìÿ ýåäÿúÿyÿì, àõøàì ñààò îíäà Ìàññîëèòäÿ èúëàñäûð, ìÿí äÿ áó èúëàñà ñÿäðëèê åäÿúÿéÿì.

– Éîõ, áó ùå÷ úöð îëà áèëìÿç, – ÿúíÿáè ãÿòèééÿòëÿ åòè-ðàç åòäè.

– Íÿ ö÷öí?– ×öíêè, – ÿúíÿáè ãàðà ãóøëàðûí àõøàìûí ñÿðèíëèéèíè

äóéóá ñÿññèçúÿ ñöçäöéö ýþéÿ áàõäû, – Àííóøêà àðòûã ýöíÿáàõàí éàüûíû àëûá, àëûá íÿäèð, ùÿòòà äàüûäûá äà. Îíà ýþðÿ äÿ èúëàñ áàø òóòìàéàúàã.

Áó çàìàí, òàìàìèëÿ àéäûíäûð êè, úþêÿ àüàúûíûí àëòûíà ñöêóò ÷þêäö.

– Áàüûøëàéûí, – ïàóçàäàí ñîíðà Áåðëèîç àüçûíà ýÿëÿíè ÷ÿðÿíëÿéÿí ÿúíÿáèéÿ áàõäû, – íÿ ýöíÿáàõàí éàüû, ùàíñû Àííóøêà?

– Íÿ ýöíÿáàõàí éàüû? – Áåçäîìíû ãÿôèë äèëëÿíäè, ýþðö-íöð, ÷àüûðûëìàìûø ùÿìñþùáÿòèíÿ ìöùàðèáÿ åëàí åòìÿê ãÿðà ðûíà ýÿëìèøäè, – âÿòÿíäàø, ñèç ùà÷àíñà ðóùè õÿñòÿëÿð ö÷öí ìöàëèúÿõàíàäà îëìóñóíóç?

24

MASTER VЯ MARQARИTA

– Èâàí!.. – Ìèõàèë Àëåêñàíäðîâè÷ àñòàäàí äåäè.Àíúàã ÿúíÿáè àçàúûã äà îëñà, èíúèìÿäè âÿ öðÿêäÿí ýöëäö.– Îëìóøàì, îëìóøàì, þçö äÿ äÿôÿëÿðëÿ, – î, ýöëìÿéÿí

ýþçëÿðèíè øàèðäÿí ÷ÿêìÿäÿí, ýöëÿ-ýöëÿ óúàäàí äåäè, – ìÿí ùàðàëàðäà îëìàìûøàì! Àíúàã ùåéiô êè, øèçîôðåíèéàíûí íÿ îëäóüóíó ïðîôåññîðäàí ñîðóøìàìûøàì. Áóíó ñèç îíóí þçöíäÿí þéðÿíÿðñèíèç, Èâàí Íèêîëàéåâè÷!

– Ìÿíèì àäûìû ùàðàäàí áèëèðñèíèç?– ßôâ åäèí, Èâàí Íèêîëàéåâè÷, àõû ñèçè êèì òàíûìûð? – Áó

éåðäÿ ÿúíÿáè úèáèíäÿí “Ëèòåðàòóðíàéà ãàçåòà”íûí äöíÿíêè ñàéûíû ÷ûõàðòäû âÿ Èâàí Íèêîëàéåâè÷ èëê ñÿùèôÿäÿ þç øÿêëèíè, îíóí àëòûíäà èñÿ øåèðëÿðèíè ýþðäö. Ùÿëÿ äöíÿí øþùðÿòèíèí âÿ ìÿøùóðëóüóíóí ñöáóòóíà ñåâèíÿí øàèð áó äÿôÿ ôÿðÿù ùèññè êå÷èðìÿäè.

– Öçð èñòÿéèðÿì, – îíóí ñèôÿòè òóòóëìóøäó, – ñèç áèð äÿãèãÿ ýþçëÿéÿðñèíèçìè? Éîëäàøûìà áèð-èêè êÿëìÿ ñþçöì âàð.

– Àù, ìÿìíóíèééÿòëÿ! – íàìÿëóì øÿõñ äåäè. – Úþêÿ-íèí àëòû åëÿ éàõøûäûð êè... ìÿí èñÿ, éåðè ýÿëìèøêÿí, ùå÷ ùàðà òÿëÿñìèðÿì.

– Ìèøà, ìÿñÿëÿ áåëÿäèð, – øàèð Áåðëèîçó êÿíàðà ÷ÿêèá ïû÷ûëäàäû, – î, òóðèñò-çàä äåéèë, úàñóñäóð, áèç òÿðÿôÿ êå÷ ìèø ðóñ ìöùàúèðèäèð. Îíäàí ñÿíÿäëÿðèíè èñòÿ, éîõñà ÿêèëÿ úÿê...

– Áåëÿ îëàð êè? – Áåðëèîç ùÿéÿúàíëà ïû÷ûëäàéûá ôèêèðëÿøäè: “Àõû äöç äåéèð!”

– Ñÿí ìÿíÿ èíàí, – øàèð îíóí ãóëàüûíà ïû÷ûëäàäû, – þçö íö ýèúëèéÿ âóðóá êè, íÿëÿðñÿ þéðÿíñèí. Ýþðöðñÿí, ðóñ äèëèí äÿ íÿ ãûðûëäàäûð, – øàèð äàíûøà-äàíûøà ýþç ãîéóðäó êè, ÿúíÿáè ãà÷ìàñûí, – ýåäÿê, îíó òóòàã, éîõñà àðàäàí ÷ûõà-úàã...

Âÿ Áåðëèîçóí ãîëóíäàí òóòóá ñêàìéàéà ñàðû ÷ÿêäè.Íàìÿëóì øÿõñ îòóðìàìûøäû, ÿëèíäÿ òöíä-áîç úèëäëè

íÿñÿ áèð êèòàá÷à, éàøûë êàüûçäàí ãàëûí çÿðô âÿ âèçèò âÿðÿ ãÿñè òóò ìóøäó.

– Áàüûøëàéûí êè, ìöáàùèñÿéÿ áàøûì ãàðûøäûüûíäàí þçö-ìö òÿãäèì åòìÿäèì. Áó, ìÿíèì âèçèò âÿðÿãÿì, áó ïàñ-ïîðò âÿ ìÿñëÿùÿò÷è êèìè Ìîñêâàéà äÿâÿòíàìÿ, – ÿúíÿáè ùÿð èêè ÿäèáè äèããÿòëÿ ñöçÿðÿê äåäè.

Îíëàð ïÿðò îëäóëàð. “Ëÿíÿò øåéòàíà, ùÿð øåéè åøèäèá...” – Áåðëèîç ôèêèðëÿøèá, íÿçàêÿòëè æåñòëÿ ýþñòÿðäè êè, ñÿíÿäëÿðÿ åùòèéàú éîõäóð. ßúíÿáè îíëàðû ðåäàêòîðóí ÿëèíÿ äöðòäöéö

MB

ÌÖ

ÀÑ

ÈÐ Ä

ÖÍ

ÉÀ

ßÄ

ßÁ

ÈÉÉ

ÀÒ

Û MÈX

AÈL

BU

LQ

AК

ОВ

25

âàõò øàèð ìàúàë òàïûá âèçèò âÿðÿãÿñèíÿ õàðèúè ùÿðôëÿðëÿ éàçûë-ìûø “ïðîôåññîð” ñþçöíö âÿ ñîéàäûíûí áàø ùÿðôèíè – “”-íè îõóéà áèëäè.

– ×îõ õîøäóð, – ðåäàêòîð óòàíúàãëûãëà ìûçûëäàíäû âÿ ÿúíÿáè ñÿíÿäëÿðè úèáèíÿ ãîéäó.

Ìöíàñèáÿòëÿð áåëÿúÿ áÿðïà îëóíäó âÿ ùÿð ö÷ö òÿçÿäÿí ñêàìéàäà îòóðäó.

– Ñèç áóðàéà ìÿñëÿùÿò÷è êèìè äÿâÿò îëóíìóñóíóç, ïðî-ôåññîð? – Áåðëèîç ñîðóøäó.

– Áÿëè, ìÿñëÿùÿò÷è êèìè.– Ñèç àëìàíñûíûç? – Áåçäîìíû õÿáÿð àëäû.– Ìÿí?.. – ïðîôåññîð áèð äàùà ñîðóøóá, ãÿôèë ôèêðÿ

ýåòäè. – Áÿëè, ÿëáÿòòÿ, àëìàíàì... – î äåäè.– Ðóñ äèëèíäÿ ýþçÿë äàíûøûðñûíûç, – Áåçäîìíû áèëäèðäè.– Àù, ìÿí, öìóìèééÿòëÿ, ïîëèãëîòàì, ÷îõ äèë áèëèðÿì,

– ïðîôåññîð úàâàá âåðäè.– Áÿñ ñèçèí èõòèñàñûíûç íÿäèð? – Áåðëèîç õÿáÿð àëäû.– Ìÿí ìàýèéà öçðÿ ìöòÿõÿññèñÿì.“ßúÿá èøäèð!..” – àíè îëàðàã Ìèõàèë Àëåêñàíäðîâè÷èí ôèê-

ðèíäÿí êå÷äè.– Ñèçè... ñèçè áó èõòèñàñ öçðÿ áóðà äÿâÿò åäèáëÿð? – î êÿêÿ-

ëÿäè.– Áÿëè, áó èõòèñàñ öçðÿ, – ïðîôåññîð òÿñäèãëÿéèá ñþçöíÿ

àéäûíëûã ýÿòèðäè: – Áóðàäàêû Äþâëÿò êèòàáõàíàñûíäà úàäó-ýÿð Ùåðáåðò Àâðèëàêñêèíèí îíóíúó ÿñðÿ àèä ÿëéàçìàëàðû òàïû-ëûá. Îíëàðû òÿäãèã åòìÿê ö÷öí ÷àüûðûëìûøàì. Ìÿí äöíéà äà éåýàíÿ ìöòÿõÿññèñÿì.

– À-à! Ñèç òàðèõ÷èñèíèç? – Áåðëèîç öðÿê ðàùàòëûüû âÿ ùþð-ìÿòëÿ ñîðóøäó.

– Òàðèõ÷èéÿì, – àëèì òÿñäèãëÿäè âÿ ùå÷ íÿéÿ äÿõëè îëìà-äàí ÿëàâÿ åòäè, – bó àõøàì Ïàòðèàðõ ýþëöíöí êÿíàðûíäà ÷îõ ìàðàãëû ÿùâàëàò áàø âåðÿúÿê!

Ðåäàêòîð âÿ øàèð éåíÿ õåéëè òÿÿúúöáëÿíäèëÿð, ïðîôåññîð èñÿ ùÿð èêèñèíè þçöíÿ ñàðû ÷ÿêèá ïû÷ûëäàäû:

– Íÿçÿðÿ àëûí êè, Èñà ùÿéàòäà îëóá.– Áèëèðñèíèç, ïðîôåññîð, – Áåðëèîç çîðëà ýöëöìñÿäè, – áèç

ñèçèí äÿðèí áèëèéèíèçÿ ùþðìÿò åäèðèê, àíúàã áó ìÿñÿëÿäÿ áàøãà íþãòåéè-íÿçÿðèí òÿðÿôäàðûéûã.

– Ùå÷ áèð íþãòåéè-íÿçÿð ëàçûì äåéèë, – ãÿðèáÿ ïðîôåñ ñîð úàâàá âåðäè, – ñàäÿúÿ, î éàøàéûá, âÿññàëàì.

26

MASTER VЯ MARQARИTA

– Àõû íÿñÿ áèð äÿëèë-ñöáóò ëàçûìäûð... – Áåðëèîçóí ñþçö éàðûì÷ûã ãàëäû.

– Ùå÷ áèð ñöáóò ëàçûì äåéèë, – ïðîôåññîðóí àêñåíòè, íÿäÿíñÿ, éîõà ÷ûõìûøäû âÿ î, àñòàäàí äåäè: – Ùÿð øåé ñàäÿäèð: ãàí-ãûðìûçû àñòàðëû àü ïëàøäà...

II fяñèëÏÎÍÒÈ ÏÈËÀÒ

Éàç àéû íèñàíûí îí äþðäöíäÿ ñÿùÿð òåçäÿí Èóäåéàíûí ïðîêóðàòîðó Ïîíòè Ïèëàò ãàí-ãûðìûçû àñòàðëû àü ïëàøäà, ÿéðè àéàãëàðûíû ñöðöéÿ-ñöðöéÿ Áþéöê Èðîäóí ñàðàéûíûí èêè ãàíàäûíû áèðëÿøäèðÿí öñòöþðòöëö ñöòóíëàðûí àðàñûíà äàõèë îëäó.

Ïðîêóðàòîðóí äöíéàäà ÿí ÷îõ ýöë éàüûíûí ãîõóñóíäàí çÿùëÿñè ýåäèðäè, èíäè äÿ ùÿð øåé íÿùñ ýöíäÿí õÿáÿð âåðèðäè, ÷öíêè áó ãîõó îíó ëàï åðòÿäÿí èçëÿìÿéÿ áàøëàìûøäû. Ïðîêóðàòîðà åëÿ ýÿëèðäè êè, áàüäàêû ñÿðâ àüàúëàðû, ïàëìàëàð ýöë éàüû ãîõóéóð, ìöùàôèçÿ÷èëÿðèí äÿðè ýåéèìëÿðèíèí âÿ þçëÿ-ðè íèí òÿð èéèíÿ äÿ ëÿíÿòÿýÿëìèø ýöë éàüû ãàðûøûá. Ïðîêóðà òîðëà áèðëèêäÿ Éåðøàëàèìÿ ýÿëÿí Îíèêèíúè Èëäûðûìñöðÿòëè ëåýèî íóí áèðèíúè êîãîðòàñû1 éåðëÿøÿí ñàðàéûí àðõàñûíäàêû ôëèýåë ëÿð äÿí ãàëõàí òöñòö áàüûí éóõàðû ìåéäàí÷àñûíäàí þòöá ñöòóí-ëàðû áöðöìöøäö âÿ êåíòóðèéàëàðäàêû2 êàøåâàðëàðûí3 íàùàð ùàçûðëàìàüà áàøëàäûüûíû ýþñòÿðÿí àúû òöñòöéÿ äÿ éåíÿ ùÿìèí ýöë éàüûíûí ãîõóñó ùîïìóøäó.

“Åé àëëàùëàð, àëëàùëàð, íÿéÿ ýþðÿ ñèç ìÿíè úÿçàëàí äûðûð-ñûnûç?.. Ùÿ, øöáùÿ éîõäóð! Áó îäóð, éåíÿ îäóð, áàøûí òÿí éàðû ñûíû àüðûäàí äÿùøÿòëè, ìÿüëóáåäèëìÿç ùåìèêðàíèéà4 õÿñ-òÿ ëèéè. Îíóí äÿðìàíû, ÿëàúû éîõäóð. ×àëûøûì áàøûìû òÿð ïÿò-ìÿ éèì...”

Ôÿââàðÿíèí áþéðöíäÿêè ìîçàèêàëû äþøÿìÿéÿ êðåñëî ãîéóë ìóøäó âÿ ïðîêóðàòîð ùå÷ êèìÿ áàõìàäàí îòóðóá

1 Êîãîðòà – гÿäиì Ðîìаäа ïиéаäа гîøуí ùиссÿси, ëåýиîíуí îíäа áиðи

2 Êåíòóðèéà – ùÿðáи áþëìÿ, иëê ваõтëаð éöç íÿôÿðäÿí иáаðÿт îëуá.3 Êàøåâàð – ùÿðáи ùиссÿäÿ аøïаç 4 Ùåìèêðàíèéà – øиääÿтëи áаøаüðûсû иëÿ ìöøаéиÿт îëу íаí õÿс-

тÿ ëиê – ìигðåí

MB

ÌÖ

ÀÑ

ÈÐ Ä

ÖÍ

ÉÀ

ßÄ

ßÁ

ÈÉÉ

ÀÒ

Û MÈX

AÈL

BU

LQ

AК

ОВ

27

ÿëèíè éàíà à÷äû. Êàòèá ïåðãàìåíò ïàð÷àñûíû åùòèðàìëà îíóí îâúóíà ãîéäó. Ïðîêóðàòîð àüðûäàí öçöíö òóðøóäóá, éàçûéà þòÿðè ýþç ýÿçäèðäè, ïåðãàìåíòè êàòèáÿ âåðèá çîðëà äèëëÿíäè:

– Ãàëèëåéàäàí îëàí ìÿùêóìäóð? Èøè òåòðàðõà1 ýþíäÿð-ìèñèíèç?

– Áÿëè, ïðîêóðàòîð, – êàòèá úàâàá âåðäè.– Áÿñ íÿ äåéèð?– Î, ðÿé âåðìÿêäÿí èìòèíà åäèá, Ñèíåäðèîíóí2 þëöì

ùþêìöíö ñèçèí òÿñäèãèíèçÿ éîëëàéûá. Ïðîêóðàòîðóí éàíàüû ñÿéðèäè âÿ î, àñòàäàí äåäè: – Ìöòòÿùèìè ýÿòèðèí.Î ñààò èêè ëåýèîíåð áàüûí ìåéäàí÷àñûíäàí, òÿõìèíÿí,

èéèðìè éåääè éàøûíäà áèð àäàìû ñöòóíëàðûí àëòûíäàêû åéâà íà, ïðîêóðàòîðóí êðåñëîñóíóí ãàðøûñûíà ýÿòèðäè. Áó àäà ìûí ÿéíèíäÿêè êþùíÿ ìàâè õèòîí úûðûã-úûðûã èäè. Áàøûíäàêû àü þðòöê àëíûíäàí ãàéûøëà ñûõûëìûø, ÿëëÿðè àðõàäàí áàüëàíìûøäû. Ñîë ýþçöíöí àëòûíäà èðè ãàí÷ûð âàð èäè, àüçûíûí úûçûëìûø êÿíà-ðûíäà ãàí ãóðóìóøäó. Ýÿòèðèëÿí àäàì ùÿéÿúàíëà, ìàðàãëà ïðîêóðàòîðà áàõûðäû.

Î èñÿ áèð àç ñóñàíäàí ñîíðà àðàìè äèëèíäÿ àñòàäàí ñîðóøäó:

– Éåðøàëàèì ìÿáÿäèíè äàüûòìàã ö÷öí úàìààòû ãûçûø-äûðàí ñÿí èäèí?

Ïðîêóðàòîð äàø êèìè îòóðìóøäó, éàëíûç ñþçëÿðè äåéÿí-äÿ äîäàãëàðû àçúà òÿðïÿíèðäè. Äÿùøÿòëè àüðûäàí ïàðòëàéàí áàøûíû òÿðïÿòìÿéÿ ãîðõóðäó.

ßëëÿðè áàüëû àäàì áèð ãÿäÿð ãàáàüà ÿéèëèá äàíûøìàüà áàøëàäû:

– Õåéèðõàù èíñàí! Èíàí ìÿíÿ...Àíúàã ïðîêóðàòîð éåíÿ ÿââÿëêè êèìè òÿðïÿíìÿäÿí,

ñÿñèíè ãàëäûðìàäàí îíóí ñþçöíö àüçûíäà ãîéäó:– Ñÿí ìÿíè õåéèðõàù èíñàí àäëàíäûðûðñàí? Ñÿùâ åäèð-

ñÿí. Éåðøàëàèìäÿ ùàìû ïû÷ûëäàøûð êè, ìÿí ãÿääàð éûðòûúû-éàì, áó äà òàìàìèëÿ äîüðóäóð, – ùÿìèí éåêíÿñÿã ñÿñëÿ ÿëàâÿ åòäè: – Êåíòóðèîí Ñè÷îâóëãûðàíû éàíûìà ÷àüûðûí.

ßëàùèääÿ êåíòóðèéàéà êîìàíäàíëûã åäÿí Ñè÷îâóëãû ðàí ëÿãÿáëè êåíòóðèîí Ìàðê ïðîêóðàòîðóí ãàðøûñûíäà äàéà íàí-äà ùàìûéà åëÿ ýÿëäè êè, åéâàíà ãàðàíëûã ÷þêäö.

1 Òåòðàðõ – гÿäиì Ðîìаäа ÿéаëÿт ùþêìäаðû 2 Ñèíåäðèîí – гÿäиì Èсðаиëäÿ ìÿúëис, øуðа, äиваí

28

MASTER VЯ MARQARИTA

Ñi÷îâóëãûðàí ëåýèîíóí ÿí óçóí ÿñýÿðèíäÿí äÿ áèð áàø ùöíäöðäö âÿ êöðÿéè î ãÿäÿð åíëèéäè êè, ùÿëÿ éöêñÿéÿ ãàëõìà ìûø ýöíÿøèí ãàðøûñûíû áöñáöòöí êÿñäè.

Ïðîêóðàòîð êåíòóðèîíà ëàòûí äèëèíäÿ äåäè:– Úèíàéÿòêàð ìÿíè õåéèðõàù èíñàí àäëàíäûðûð. Îíó áèð

äÿãèãÿëèéÿ áóðàäàí àïàð, ìÿíèìëÿ íåúÿ äàíûøìàã ëàçûì îëäóüóíó îíà áàøà ñàë. Àíúàã øèêÿñò åëÿìÿ.

Ùÿðÿêÿòñèç îòóðàí ïðîêóðàòîðäàí áàøãà ùàìûíûí áàõûøû, ÿëèíèí èøàðÿñèéëÿ ìÿùáóñà àðõàñûíúà ýÿëìÿéè òàïøû ðàí Ìàðê Ñè÷îâóëãûðàíà äèêèëìèøäè.

Öìóìèééÿòëÿ, Ìàðê Ñè÷îâóëãûðàí ùàðàäà ïåéäà îëóð-îëñóí, áîé-áóõóíóíà ýþðÿ ùàìûíûí áàõûøû îíà äèêèëèðäè, îíó èëê äÿôÿ ýþðÿíëÿð èñÿ ùÿì äÿ êåíòóðèîíóí åéáÿúÿð ùàëà äöøìöø ñèôÿòèíäÿí ýþçëÿðèíè ÷ÿêÿ áèëìèðäèëÿð: àëìàí òîïïóçó íÿ çàìàíñà îíóí áóðíóíó õóðä-õÿøèë åëÿìèøäè.

Ìîçàèêàëû äþøÿìÿäÿ Ìàðêûí àüûð ÷ÿêìÿëÿðè òàããûëäàäû, ÿëëÿðè áàüëû ìÿùáóñ ñàêèòúÿ îíóí àðõàñûíúà ýåòäè. Ñöòóí-ëàðûí àðàñûíà ñöêóò ÷þêäö, åéâàíûí áþéðöíäÿêè áàüäà ãóðóë äàéàí ýþéÿð÷èíëÿðèí ñÿñè åøèäèëäè, áèð äÿ ôÿââàðÿäÿí àõàí ñó þç ñèðëè, ùÿçèí ìàùíûñûíû îõóéóðäó.

Ïðîêóðàòîð èñòÿäè ãàëõñûí, ýèúýàùëàðûíû ôÿââàðÿíèí àëòûíà òóòóá, áåëÿúÿ äîíóá-ãàëñûí. Àíúàã áèëèðäè êè, áó äà îíà êþìÿê åòìÿéÿúÿê.

Ñè÷îâóëãûðàí ìÿùáóñó ñöòóíëàðûí àëòûíäàí áàüà àïà-ðûá, òóíú ùåéêÿëèí éàíûíäà äàéàíìûø ëåýèîíåðèí ÿëèíäÿí ãûð ìàíúû àëäû, éöíýöëúÿ ãîëàéëàíûá, ìÿùáóñóí êöðÿéèíÿ ÷ÿêäè. Êåíòóðèîíóí çÿðáÿñè éöíýöë îëñà äà, ÿëëÿðè áàüëû ìÿù áóñóí àéàüû éåðäÿí öçöëäö, ùàâàñû ÷àòìàäû, ðÿíýè ãà÷äû, ýþçëÿðè àõäû. Ìàðê ñîë ÿëèéëÿ îíó áîø òîðáà êèìè àñàí úà ýþéÿ ãàëäûðûá, àéàãëàðû öñòÿ éåðÿ ãîéäó âÿ àðàìè ñþçëÿ ðè íèí ãîë-ãàáûðüàñûíû ñûíäûðà-ñûíäûðà áóðíóíäà ìûçûë-äàíäû.

– Ðîìà ïðîêóðàòîðóíà èýåìîí1 äå. Áàøãà ñþç äåìÿ. Äöç äàéàí. Ìÿíè áàøà äöøäöí, éà ñÿíè âóðóì?

Ìÿùáóñ ñÿíäèðëÿñÿ äÿ, þçöíö äöçÿëòäè, ðÿíýè öçöíÿ ãàéûòäû, íÿôÿñèíè äÿðèá õûðûëòûëû ñÿñëÿ úàâàá âåðäè:

– Ñÿíè áàøà äöøäöì. Ìÿíè âóðìà.Áèð äÿãèãÿ ñîíðà î, éåíÿ ïðîêóðàòîðóí ãàðøûñûíäà

äàéàí ìûøäû.

1 Èýåìîí – úаíиøиí, сÿðäаð, áаø÷û (éóí.)

MB

ÌÖ

ÀÑ

ÈÐ Ä

ÖÍ

ÉÀ

ßÄ

ßÁ

ÈÉÉ

ÀÒ

Û MÈX

AÈL

BU

LQ

AК

ОВ

29

Áîüóã õÿñòÿ ñÿñ äåäè:– Àäûí?– Ìÿíèì? – ìÿùáóñ òåçúÿ äèëëÿíäè, áöòöí âàðëûüû èëÿ

ýþñ òÿð ìÿéÿ ÷àëûøäû êè, îíó áèð äàùà ãÿçÿáëÿíäèðìÿìÿê ö÷öí àüûëëû-áàøëû úàâàá âåðìÿéÿ ùàçûðäûð.

Ïðîêóðàòîð àñòàäàí äåäè:– Ìÿíèì àäûì ìÿíÿ ìÿëóìäóð. Þçöíö îëäóüóíäàí

äà ýèú ýþñòÿðìÿéÿ ÷àëûøìà. Àäûí?– Èåøóà, – ìÿùáóñ òÿëÿñèê äèëëÿíäè.– Àéàìàí âàð?– Ãà-Íîñðè.– ßñëèí ùàðàäàíäûð?– Ãàìàëà øÿùÿðèíäÿí, – ìÿùáóñ áàøûéëà ýþñòÿðäè êè,

îðàäà, óçàãëàðäà, îíäàí ñàü òÿðÿôäÿ, øèìàëäà Ãàìàëà øÿùÿðè âàð.

– Äàìàðûíäà ùàíñû ãàí àõûð?– Äÿãèã áèëìèðÿì, – ìÿùáóñ òåç úàâàá âåðäè, – âàëè-

äåéí ëÿ ðèìè õàòûðëàìûðàì. Ìÿíÿ äåéèáëÿð êè, àòàì ñóðèéàëû îëóá...

– Äàèìè éàøàéûø éåðèí âàð?– Äàèìè éàøàéûø éåðèì éîõäóð, – ìÿùáóñ ñûõûëàðàã

äåäè, – øÿùÿð-øÿùÿð ýÿçèðÿì.– Áóíó áèð ñþçëÿ äÿ èôàäÿ åòìÿê îëàð – àâàðà, – ïðîêó-

ðàòîð ñþçöíÿ äàâàì åëÿäè: – Äîüìàëàðûí âàð?– Ùå÷ êèìèì éîõäóð. Äöíéàäà òÿêÿì.– Ñàâàäûí âàð?– Áÿëè.– Àðàìè äèëèíäÿí áàøãà äèë áèëèðñÿí?– Áèëèðÿì. Éóíàí äèëèíè.Øèøìèø ýþç ãàïàüû ãàëõäû, ÿçàáäàí äóìàíëànìûø ýþç

ìÿùáóñà äèêèëäè. Áèð ýþçö à÷ûëìàìûøäû.Ïèëàò éóíàí äèëèíäÿ äàíûøäû:– Äåìÿê, ñÿí ìÿáÿäè ó÷óðìàã èñòÿéèðäèí, õàëãû äà

áóíà ÷àüûðûðäûí?Áó éåðäÿ ìÿùáóñ éåíÿ äèð÷ÿëäè, ýþçëÿðèíäÿí ãîðõó

÷ÿêèëäè âÿ î, éóíàí äèëèíäÿ äåäè:– Ìÿí, õåé... – àç ãàëà, ÷àøäûüûíà ýþðÿ ìÿùáóñóí

ýþçëÿðèíäÿ ãîðõó éàíûá-ñþíäö, – èýåìîí, ìÿí ùå÷ âàõò ìÿáÿä ó÷óðìàã ôèêðèíäÿ îëìàìûøàì, ùå÷ êèìè äÿ áó ìÿíàñûç ùÿðÿêÿòÿ òÿùðèê åòìÿìèøÿì.

30

MASTER VЯ MARQARИTA

Àë÷àã ìàñàíûí öñòöíÿ ÿéèëèá, ìÿùáóñóí âåðäèéè èôà-äÿíè éàçàí êàòèáèí ñèôÿòèíäÿí òÿÿúúöá îõóíäó. Î, áàøûíû ãàë äû ðûá, äÿðùàë äà ïåðãàìåíòÿ ñàðû ÿéäè.

– Áàéðàìëàðäà áó øÿùÿðÿ úöðáÿúöð àäàìëàð ýÿëèð. Îíëàðûí àðàñûíäà ñåùðáàçëàð, ìöíÿúúèìëÿð, ôàë÷ûëàð, ãàòèëëÿð îëóð, – ïðîêóðàòîð éåêíÿñÿã ñÿñëÿ äåäè, – àíúàã éàëàí÷ûëàð äà îëóð. Ìÿñÿëÿí, ñÿí éàëàí÷ûñàí. Àéäûíúà éàçûëûá: ìÿáÿäè ó÷óðìàüà òÿùðèê åäèðäè. Àäàìëàð áåëÿ øàùèäëèê åäèð.

– Èýåìîí, áó õåéèðõàù àäàìëàð, – ìÿùáóñ òåç-òåç äàíûøìàüà áàøëàäû, – ùå÷ íÿ þéðÿíìÿéèáëÿð âÿ äåäèê-ëÿðèìèí ùàìûñûíû äîëàøûã ñàëûáëàð. Ìÿí, öìóìèééÿòëÿ, áó äîëàøûãëûüûí ùÿëÿ ÷îõ óçóí çàìàí äàâàì åäÿúÿéèíäÿí ãîðõóðàì. Ùàìûñû äà îíà ýþðÿäèð êè, ìÿíèì äåäèêëÿðèìè î, äöçýöí éàçìûð.

Ñöêóò ÷þêäö. Àðòûã ùÿð èêè õÿñòÿ ýþç ìÿùáóñà áàõûðäû.– Ñîíóíúó äÿôÿ òÿêðàð åäèðÿì: þçöíö äÿëè éåðèíÿ ãîé-

ìà, ãóëäóð, – Ïèëàò éóìøàã, éåêíÿñÿã ñÿñëÿ äåäè, – ñÿíèí áàðÿíäÿ àç éàçûëûá, àíúàã éàçûëàíëàð ñÿíè àñìàã ö÷öí êèôàéÿòäèð.

– Éîõ, éîõ, èýåìîí, – ìÿùáóñ îíó èíàíäûðìàüà ÷àëûøäû, – áèð íÿôÿð ÿëèíäÿ êå÷è äÿðèñèíäÿí ïåðãàìåíò àðõàìúà ýÿçèá åëÿ ùåé éàçûð. Áèð äÿôÿ áó ïåðãàìåíòÿ áàõàí äà äÿùøÿòÿ ýÿëäèì. Îðàäà éàçûëàíëàðûí ùå÷ áèðèíè ìÿí äåìÿìèøÿì. Îíà éàëâàðäûì: Àëëàù õàòèðèíÿ, þç ïåð-ãà ìåí òèíè éàíäûð! Àíúàã îíó ÿëèìäÿí ãàïûá ãà÷äû.

– Êèì? – Ïèëàò úàíäÿðäè ñîðóøäó âÿ ýèúýàùûíû ñûõäû.– Ëåâè Ìàòâåé, – ìÿùáóñ ùÿâÿñëÿ áèëäèðäè, – î, âåðýè-

éûüàí îëóá, èëê äÿôÿ îíóíëà Âèôôàãèéàéà ýåäÿí éîëäà, ÿíúèð áàüëàðûíûí éàíûíäà ýþðöøöá ñþùáÿò åëÿäèì. ßââÿë-ÿââÿë ìÿíÿ äöøìÿí êèìè éàíàøäû, ùÿòòà ìÿíè òÿùãèð åòäè, äàùà äîüðóñó, åëÿ áèëäè, èò àäëàíäûðìàãëà ìÿíè òÿùãèð åäèð, – áó éåðäÿ ìÿùáóñ ýöëöìñÿäè, – ìÿí øÿõñÿí áó ùåéâàíäà ïèñ áèð øåé ýþðìöðÿì êè, ùÿìèí ñþçäÿí äÿ èíúèéÿì.

Êàòèá éàçìàüû äàéàíäûðûá, àëòäàí-àëòäàí òÿÿúúöáëÿ ìÿù áóñà éîõ, ïðîêóðàòîðà áàõäû.

– ... àíúàã ìÿíÿ ãóëàã àñäûãúà éóìøàëìàüà áàøëàäû, – Èåøóà ñþçöíÿ äàâàì åòäè, – íÿùàéÿò, ïóëëàðûíû éîëà àòûá äåäè êè, ìÿíèìëÿ ýåäÿúÿê...

Ïèëàò ñàðàëìûø äèøëÿðèíè ýþñòÿðèá, áèð éàíàüû èëÿ ýöëöì-ñÿäè âÿ áöòöí áÿäÿíèéëÿ êàòèáÿ ñàðû äþíöá äåäè:

MB

ÌÖ

ÀÑ

ÈÐ Ä

ÖÍ

ÉÀ

ßÄ

ßÁ

ÈÉÉ

ÀÒ

Û MÈX

AÈL

BU

LQ

AК

ОВ

31

– Åé Éåðøàëàèì øÿùÿðè! Áóðàäà íÿëÿð åøèòìèðñÿí. Åøèò-äèíèçìè, âåðýèéûüàí ïóëëàðûíû éîëà àòûá!

Íÿ úàâàá âåðÿúÿéèíè áèëìÿäèéèíäÿí êàòèá äÿ Ïèëàòûí òÿáÿñ ñöìöíö éàìñûëàäû.

– Î äåäè êè, äàùà ïóëà íèôðÿò åäèð, – Èåøóà Ëåâè Ìàòâå-éèí ãÿðèáÿ ùÿðÿêÿòèíè èçàù åëÿäè. – Ùÿìèí âàõòäàí ìÿíèì éîë éîëäàøûì îëäó.

Ùÿëÿ äÿ àúû-àúû ýöëöìñÿéÿí ïðîêóðàòîð ìÿùáóñà, ñîíðà ñàü òÿðÿôäÿ, ëàï àøàüûëàðäà óçàíàí ùèïïîäðîìóí àò ùåéêÿëëÿðèíèí áàøû öñòöíäÿí äóðìàäàí éöêñÿëÿí ýöíÿøÿ áàõäû âÿ äþçöëìÿç ÿçàá è÷èíäÿ ôèêèðëÿøäè êè, âóð-òóò èêèúÿ êÿëìÿ: “Àñûí îíó” äåéèá, áó ãÿðèáÿ ãóëäóðó åéâàíäàí ãîâ ìàã ÿí úàíãóðòàðàí èøäèð. Ìöùàôèçÿ äÿñòÿñèíè äÿ ãîâ-ñóí, ñöòóíëàðûí àëòûíäàí ñàðàéûí è÷èíÿ ýåòñèí, òàïøûð ñûí êè, îòàüû ãàðàíëûã åëÿñèíëÿð, éàòàüà éûõûëûá ñîéóã ñó èñòÿ-ñèí, éàçûã ñÿñëÿ èòè Áàíãàíû ÷àüûðñûí, îíà Ùåìèêðàíèéàäàí øèêàéÿòëÿíñèí. Ïðîêóðàòîðóí àüðûéàí áàøûíäàí áèð àíëûüà çÿùÿð ùàããûíäà øèðíèêëÿíäèðèúè ôèêèð äÿ êå÷äè.

Î, äóìàíëû áàõûøëàðëà ìÿùáóñó ñöçäö, áèð ìöääÿò ñóñóá, ñÿùÿð-ñÿùÿð èíñàôñûçúàñûíà éàíäûðûá-éàõàí Éåðøà-ëàèì ýöíÿøèíèí àëòûíäà äþéöëìÿêäÿí ñèôÿòè ÿëäÿí ÷ûõìûø ìÿùáóñóí íÿ ö÷öí îíóí ãàðøûñûíäà äàéàíäûüûíû âÿ ùÿëÿ íÿ ãÿäÿð áó àäàìà ùå÷ êèìÿ ëàçûì îëìàéàí ñóàëëàð âåðÿ-úÿéèíè ÿçàáëà äöøöíäö.

– Ëåâè Ìàòâåé? – õÿñòÿ õûðûëòûëû ñÿñëÿ ñîðóøóá ýþçëÿðèíè éóìäó.

– Áÿëè, Ëåâè Ìàòâåé, – îíà èøýÿíúÿ âåðÿí çèë ñÿñè åøèòäè.– Áÿñ áàçàðäàêû úàìààòà ìÿáÿä ùàããûíäà àõû íÿ

äåéèð äèí?Úàâàá âåðÿí àä�