МЦЩАЗИРЯ №1aztu.edu.az/azp/curriculum/elek.tec.izolya/az/down/hasanov q.a.__kabel...
TRANSCRIPT
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Guumlc kabelləri və armaturlarının yeni texnoloji uumlsullarla
montajı və istismarı
Bakı-2013
TƏDRİS MƏRKƏZİ
QƏ Həsənov
Guumlc kabelləri və armaturlarının yeni texnoloji uumlsullarla
montajı və istismarı
(İstismar texniki heyət və muumlhəndislər uumlccediluumln dərs vəsaiti)
Bakı-2013
UOT 62-4274 (0758)
Guumlc kabelləri və armaturlarının yeni texnoloji uumlsullarla montajı və istismarı
QƏ HƏSƏNOV Texnika uumlzrə fəlsəfə doktoru dosent Dərs vəsaiti Bakı 2013 68 səh
Elmi redaktor ƏLİYEV H S AzTU-nun ldquoElektrik təchizatı və izolyasiyasırdquo
kafedrasının dosenti Texnika uumlzrə fəlsəfə doktoru
ldquoBakıelektrikşəbəkərdquo ASC Tədris Mərkəzinin Elmi Şurasında muumlzakirə və təsdiq edilmişdir
( _____ saylı protokol ____ ________________ 2013-cuuml il)
Kitab guumlc kabelləri və armaturlarda yeni texnoloji uumlsulların tətbiqi və analizi ilə əlaqədar məsələləri əhatə
edir Kitabda ənənəvi yağ-kağız izolyasiyalı və son zamanlar geniş istifadə edilən 6(10)-35 və 110 kV-luq
tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiyalı kabellərin də bir sıra texniki-istismar xarakteristikalarına baxılır Kitab
istismar heyyəti muumlhəndislər və texniki məktəblərin tələbələri uumlccediluumln vəsait kimi istifadə edilə bilər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
MUumlNDƏRİCAT
GİRİŞ 5
1 Bəzi guumlc kabellərinin noumlvləri və markaları 7
11 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları 13
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi 1 8
13 Kabellərin borularda troslarda ccediləkilişi 23
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi 26
15 Kabellərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları 27
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası 30
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri 31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması 32
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran
vasitəsilə tənzimlənməsi 35
24 Rayvolve texnologiyası 36
25 Toumlkmə texnologiyası 37
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri 37
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları 39
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları 41
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri 41
210 Elastomer muftalar 44
TƏDRİS MƏRKƏZİ
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi 46
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları 47
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları 48
31 BBİTBPTM boruları 48
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM 49
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları 52
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası 54
35 Hermetik qapalı yuvalar uumlccediluumln adaptorlar 57
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları 61
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının
texnoloji ardıcıllığı 62
41 Kabel xətlərinin işə qoşulma qaydaları 66
43 Montaj alətləri 68
Nəticələr 70
Ədəbiyyat 71
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TƏDRİS MƏRKƏZİ
GİRİŞ
İki əsrə yaxındır ki elektrik enerjisinin alınması ccedilevrilməsi oumltuumlruumllməsi və paylanması uumlzrə duumlnyada boumlyuumlk
işlər aparılır Yeni elektrik şəbəkələri tikilir moumlvcudları təzədən qurulur və təkmilləşdirilir Bunlar elektrik
stansiyaları yarımstansiyalar elektrotexniki qurğular elektrik veriliş hava xəttləri (HX) və kabel xəttləri (KX)
muumlhafizə və avtomatika cihazları vasitəsi ilə həyata keccedilirilir Kabellər gərginlik sinfi təyinatı konstruksiya və
elektrik xarakteristikalarına goumlrə fərqlənirlər Kabellər keccedilirici aluumlminium (Al) və ya Mis (Cu) damardan ekran
damar izolyaisyası izolyasiya uumlstuuml ekran Al və qurğuşun qilaf və xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuumlndən ibarət olan
konstruksiyalardır Kabellər zavod istehsalı şəraitində hazırlandığı zaman onların elektrik istilik mexaniki və
konstruktiv parametrlərinə nəzarət edilir İstehsal və işə buraxmada kabellər iki dəfə sınaq edilir I sınaq yuumlksək
tələblərə cavab verən zavod sınaqları standartlarla (CELENEC VDE BS ГОСТ TSE və s) aparılır
İstehsal olunan və zavod sınaqlarından ccedilıxmış kabellər lazımi pasport goumlstəriciləri və uyğun xarakteristikalara
malik olurlar Guumlc kabellərinin istehsalı uumlccediluumln işlənmiş ldquoTexniki şərtlərrdquodə kabellərin buumltuumln xarakteristikaları ilə
yanaşı onların barabanlara sarınması daşınması saxlanması ccediləkilməsi və s kimi texniki parametrləri goumlstərilir
II sınaq təzə ccediləkilmiş kabeli işə qoşmamışdan əvvəl yerində aparılır Bu zaman kabel izolyasiyanın
elektrik sahəsində etibarlı işləməsinə xuumlsusi əhəmiyyət verilir Ona goumlrə izolyasiyanın elektrik moumlhkəmliyinin
ehtiyat əmsalı 33 ndash 50 U0 qiymətləri arasında olması fikri ilə sınaqlarda 5 dəq 6 kV uumlccediluumln 36 kV 10 kV uumlccediluumln 60
kV gərginlik verilir Beləliklə zavodda yağ-kağız izolyasiyalı kabeli 6 dəfə artıq qiymətli boumlyuumlk elektrik sahə
gərginliyinin təsiri altında sınaq edirlər Son tendensiyalara goumlrə TPE izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln bu sınaq
gərginliyinin muumləyyən həddə qədər (3Uo ndasha qədər) azaldılması lazımdır
Uumlccedilfazlı kabel xətləri eyni gərginlikli hava xətlərindən (HX) daha bahalıdır Onlar ccedilox zəhmətli təmir
muumlddətinin uzun və bahalı olması ilə yanaşı yuumlksək ixtisaslı montaj heyyətinin olmasını da tələb edir Uumlstəlik
kabel xətti ilə eyni guumlcuumln oumltuumlruumllməsi HX-nə nisbətən daha ccedilox əlvan metalların sərf edilməsini tələb edir 5
KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə
verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də
vardır
a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması
b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi
Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır
a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar
kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir
c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu
muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri
və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər
Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo
gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə
bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə
gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur
Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı
(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan
5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir
Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya
elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız
izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen
izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı
dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və
toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Konstruksiya elementləri
1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar
2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir
3Dolğu
4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir
5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır
6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir
1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları
Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV
gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan
kabelin markası - NYKRY
7
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y
Konstruksiya elementləri
1 Ccedilox telli mis damar
2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya
4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici
yarımkeccedilirici ekran
5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir
6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri
arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına
xidmət edir
7 Aluumlminium polimer qat
8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml
Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli
birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY
TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması
konstruktiv elementlərin işarələri əsasında
aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin
ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər
Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı
kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması
lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər
və onlardan yaranan gərginliklərin yerə
oumltuumlruumllməsidir
1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml
yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya
4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici
ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis
ekran kontakt mis folqa lentası ilə
sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat
eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX
xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir
Konstruksiya elementləri
8
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY
Konstruksiya elementləri
1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir
2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur
3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH
4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır
5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F
6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S
7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl
8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9
TƏDRİS MƏRKƏZİ
87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH
4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran
5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə
6-Keccedilirici mis ekran- S
7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl
8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və
kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır
18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X
4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat
6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE
7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici
9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)
10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11
1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış
3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)
5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)
6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl
(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda
kondensator effekti yaranmış olar
7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y
Konstruksiya elementləri
12
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
QƏ Həsənov
Guumlc kabelləri və armaturlarının yeni texnoloji uumlsullarla
montajı və istismarı
(İstismar texniki heyət və muumlhəndislər uumlccediluumln dərs vəsaiti)
Bakı-2013
UOT 62-4274 (0758)
Guumlc kabelləri və armaturlarının yeni texnoloji uumlsullarla montajı və istismarı
QƏ HƏSƏNOV Texnika uumlzrə fəlsəfə doktoru dosent Dərs vəsaiti Bakı 2013 68 səh
Elmi redaktor ƏLİYEV H S AzTU-nun ldquoElektrik təchizatı və izolyasiyasırdquo
kafedrasının dosenti Texnika uumlzrə fəlsəfə doktoru
ldquoBakıelektrikşəbəkərdquo ASC Tədris Mərkəzinin Elmi Şurasında muumlzakirə və təsdiq edilmişdir
( _____ saylı protokol ____ ________________ 2013-cuuml il)
Kitab guumlc kabelləri və armaturlarda yeni texnoloji uumlsulların tətbiqi və analizi ilə əlaqədar məsələləri əhatə
edir Kitabda ənənəvi yağ-kağız izolyasiyalı və son zamanlar geniş istifadə edilən 6(10)-35 və 110 kV-luq
tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiyalı kabellərin də bir sıra texniki-istismar xarakteristikalarına baxılır Kitab
istismar heyyəti muumlhəndislər və texniki məktəblərin tələbələri uumlccediluumln vəsait kimi istifadə edilə bilər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
MUumlNDƏRİCAT
GİRİŞ 5
1 Bəzi guumlc kabellərinin noumlvləri və markaları 7
11 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları 13
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi 1 8
13 Kabellərin borularda troslarda ccediləkilişi 23
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi 26
15 Kabellərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları 27
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası 30
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri 31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması 32
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran
vasitəsilə tənzimlənməsi 35
24 Rayvolve texnologiyası 36
25 Toumlkmə texnologiyası 37
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri 37
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları 39
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları 41
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri 41
210 Elastomer muftalar 44
TƏDRİS MƏRKƏZİ
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi 46
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları 47
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları 48
31 BBİTBPTM boruları 48
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM 49
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları 52
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası 54
35 Hermetik qapalı yuvalar uumlccediluumln adaptorlar 57
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları 61
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının
texnoloji ardıcıllığı 62
41 Kabel xətlərinin işə qoşulma qaydaları 66
43 Montaj alətləri 68
Nəticələr 70
Ədəbiyyat 71
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TƏDRİS MƏRKƏZİ
GİRİŞ
İki əsrə yaxındır ki elektrik enerjisinin alınması ccedilevrilməsi oumltuumlruumllməsi və paylanması uumlzrə duumlnyada boumlyuumlk
işlər aparılır Yeni elektrik şəbəkələri tikilir moumlvcudları təzədən qurulur və təkmilləşdirilir Bunlar elektrik
stansiyaları yarımstansiyalar elektrotexniki qurğular elektrik veriliş hava xəttləri (HX) və kabel xəttləri (KX)
muumlhafizə və avtomatika cihazları vasitəsi ilə həyata keccedilirilir Kabellər gərginlik sinfi təyinatı konstruksiya və
elektrik xarakteristikalarına goumlrə fərqlənirlər Kabellər keccedilirici aluumlminium (Al) və ya Mis (Cu) damardan ekran
damar izolyaisyası izolyasiya uumlstuuml ekran Al və qurğuşun qilaf və xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuumlndən ibarət olan
konstruksiyalardır Kabellər zavod istehsalı şəraitində hazırlandığı zaman onların elektrik istilik mexaniki və
konstruktiv parametrlərinə nəzarət edilir İstehsal və işə buraxmada kabellər iki dəfə sınaq edilir I sınaq yuumlksək
tələblərə cavab verən zavod sınaqları standartlarla (CELENEC VDE BS ГОСТ TSE və s) aparılır
İstehsal olunan və zavod sınaqlarından ccedilıxmış kabellər lazımi pasport goumlstəriciləri və uyğun xarakteristikalara
malik olurlar Guumlc kabellərinin istehsalı uumlccediluumln işlənmiş ldquoTexniki şərtlərrdquodə kabellərin buumltuumln xarakteristikaları ilə
yanaşı onların barabanlara sarınması daşınması saxlanması ccediləkilməsi və s kimi texniki parametrləri goumlstərilir
II sınaq təzə ccediləkilmiş kabeli işə qoşmamışdan əvvəl yerində aparılır Bu zaman kabel izolyasiyanın
elektrik sahəsində etibarlı işləməsinə xuumlsusi əhəmiyyət verilir Ona goumlrə izolyasiyanın elektrik moumlhkəmliyinin
ehtiyat əmsalı 33 ndash 50 U0 qiymətləri arasında olması fikri ilə sınaqlarda 5 dəq 6 kV uumlccediluumln 36 kV 10 kV uumlccediluumln 60
kV gərginlik verilir Beləliklə zavodda yağ-kağız izolyasiyalı kabeli 6 dəfə artıq qiymətli boumlyuumlk elektrik sahə
gərginliyinin təsiri altında sınaq edirlər Son tendensiyalara goumlrə TPE izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln bu sınaq
gərginliyinin muumləyyən həddə qədər (3Uo ndasha qədər) azaldılması lazımdır
Uumlccedilfazlı kabel xətləri eyni gərginlikli hava xətlərindən (HX) daha bahalıdır Onlar ccedilox zəhmətli təmir
muumlddətinin uzun və bahalı olması ilə yanaşı yuumlksək ixtisaslı montaj heyyətinin olmasını da tələb edir Uumlstəlik
kabel xətti ilə eyni guumlcuumln oumltuumlruumllməsi HX-nə nisbətən daha ccedilox əlvan metalların sərf edilməsini tələb edir 5
KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə
verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də
vardır
a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması
b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi
Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır
a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar
kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir
c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu
muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri
və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər
Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo
gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə
bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə
gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur
Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı
(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan
5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir
Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya
elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız
izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen
izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı
dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və
toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Konstruksiya elementləri
1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar
2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir
3Dolğu
4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir
5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır
6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir
1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları
Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV
gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan
kabelin markası - NYKRY
7
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y
Konstruksiya elementləri
1 Ccedilox telli mis damar
2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya
4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici
yarımkeccedilirici ekran
5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir
6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri
arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına
xidmət edir
7 Aluumlminium polimer qat
8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml
Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli
birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY
TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması
konstruktiv elementlərin işarələri əsasında
aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin
ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər
Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı
kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması
lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər
və onlardan yaranan gərginliklərin yerə
oumltuumlruumllməsidir
1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml
yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya
4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici
ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis
ekran kontakt mis folqa lentası ilə
sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat
eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX
xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir
Konstruksiya elementləri
8
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY
Konstruksiya elementləri
1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir
2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur
3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH
4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır
5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F
6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S
7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl
8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9
TƏDRİS MƏRKƏZİ
87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH
4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran
5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə
6-Keccedilirici mis ekran- S
7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl
8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və
kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır
18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X
4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat
6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE
7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici
9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)
10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11
1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış
3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)
5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)
6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl
(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda
kondensator effekti yaranmış olar
7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y
Konstruksiya elementləri
12
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
UOT 62-4274 (0758)
Guumlc kabelləri və armaturlarının yeni texnoloji uumlsullarla montajı və istismarı
QƏ HƏSƏNOV Texnika uumlzrə fəlsəfə doktoru dosent Dərs vəsaiti Bakı 2013 68 səh
Elmi redaktor ƏLİYEV H S AzTU-nun ldquoElektrik təchizatı və izolyasiyasırdquo
kafedrasının dosenti Texnika uumlzrə fəlsəfə doktoru
ldquoBakıelektrikşəbəkərdquo ASC Tədris Mərkəzinin Elmi Şurasında muumlzakirə və təsdiq edilmişdir
( _____ saylı protokol ____ ________________ 2013-cuuml il)
Kitab guumlc kabelləri və armaturlarda yeni texnoloji uumlsulların tətbiqi və analizi ilə əlaqədar məsələləri əhatə
edir Kitabda ənənəvi yağ-kağız izolyasiyalı və son zamanlar geniş istifadə edilən 6(10)-35 və 110 kV-luq
tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiyalı kabellərin də bir sıra texniki-istismar xarakteristikalarına baxılır Kitab
istismar heyyəti muumlhəndislər və texniki məktəblərin tələbələri uumlccediluumln vəsait kimi istifadə edilə bilər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
MUumlNDƏRİCAT
GİRİŞ 5
1 Bəzi guumlc kabellərinin noumlvləri və markaları 7
11 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları 13
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi 1 8
13 Kabellərin borularda troslarda ccediləkilişi 23
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi 26
15 Kabellərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları 27
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası 30
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri 31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması 32
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran
vasitəsilə tənzimlənməsi 35
24 Rayvolve texnologiyası 36
25 Toumlkmə texnologiyası 37
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri 37
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları 39
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları 41
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri 41
210 Elastomer muftalar 44
TƏDRİS MƏRKƏZİ
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi 46
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları 47
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları 48
31 BBİTBPTM boruları 48
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM 49
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları 52
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası 54
35 Hermetik qapalı yuvalar uumlccediluumln adaptorlar 57
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları 61
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının
texnoloji ardıcıllığı 62
41 Kabel xətlərinin işə qoşulma qaydaları 66
43 Montaj alətləri 68
Nəticələr 70
Ədəbiyyat 71
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TƏDRİS MƏRKƏZİ
GİRİŞ
İki əsrə yaxındır ki elektrik enerjisinin alınması ccedilevrilməsi oumltuumlruumllməsi və paylanması uumlzrə duumlnyada boumlyuumlk
işlər aparılır Yeni elektrik şəbəkələri tikilir moumlvcudları təzədən qurulur və təkmilləşdirilir Bunlar elektrik
stansiyaları yarımstansiyalar elektrotexniki qurğular elektrik veriliş hava xəttləri (HX) və kabel xəttləri (KX)
muumlhafizə və avtomatika cihazları vasitəsi ilə həyata keccedilirilir Kabellər gərginlik sinfi təyinatı konstruksiya və
elektrik xarakteristikalarına goumlrə fərqlənirlər Kabellər keccedilirici aluumlminium (Al) və ya Mis (Cu) damardan ekran
damar izolyaisyası izolyasiya uumlstuuml ekran Al və qurğuşun qilaf və xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuumlndən ibarət olan
konstruksiyalardır Kabellər zavod istehsalı şəraitində hazırlandığı zaman onların elektrik istilik mexaniki və
konstruktiv parametrlərinə nəzarət edilir İstehsal və işə buraxmada kabellər iki dəfə sınaq edilir I sınaq yuumlksək
tələblərə cavab verən zavod sınaqları standartlarla (CELENEC VDE BS ГОСТ TSE və s) aparılır
İstehsal olunan və zavod sınaqlarından ccedilıxmış kabellər lazımi pasport goumlstəriciləri və uyğun xarakteristikalara
malik olurlar Guumlc kabellərinin istehsalı uumlccediluumln işlənmiş ldquoTexniki şərtlərrdquodə kabellərin buumltuumln xarakteristikaları ilə
yanaşı onların barabanlara sarınması daşınması saxlanması ccediləkilməsi və s kimi texniki parametrləri goumlstərilir
II sınaq təzə ccediləkilmiş kabeli işə qoşmamışdan əvvəl yerində aparılır Bu zaman kabel izolyasiyanın
elektrik sahəsində etibarlı işləməsinə xuumlsusi əhəmiyyət verilir Ona goumlrə izolyasiyanın elektrik moumlhkəmliyinin
ehtiyat əmsalı 33 ndash 50 U0 qiymətləri arasında olması fikri ilə sınaqlarda 5 dəq 6 kV uumlccediluumln 36 kV 10 kV uumlccediluumln 60
kV gərginlik verilir Beləliklə zavodda yağ-kağız izolyasiyalı kabeli 6 dəfə artıq qiymətli boumlyuumlk elektrik sahə
gərginliyinin təsiri altında sınaq edirlər Son tendensiyalara goumlrə TPE izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln bu sınaq
gərginliyinin muumləyyən həddə qədər (3Uo ndasha qədər) azaldılması lazımdır
Uumlccedilfazlı kabel xətləri eyni gərginlikli hava xətlərindən (HX) daha bahalıdır Onlar ccedilox zəhmətli təmir
muumlddətinin uzun və bahalı olması ilə yanaşı yuumlksək ixtisaslı montaj heyyətinin olmasını da tələb edir Uumlstəlik
kabel xətti ilə eyni guumlcuumln oumltuumlruumllməsi HX-nə nisbətən daha ccedilox əlvan metalların sərf edilməsini tələb edir 5
KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə
verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də
vardır
a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması
b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi
Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır
a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar
kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir
c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu
muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri
və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər
Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo
gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə
bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə
gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur
Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı
(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan
5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir
Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya
elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız
izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen
izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı
dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və
toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Konstruksiya elementləri
1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar
2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir
3Dolğu
4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir
5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır
6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir
1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları
Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV
gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan
kabelin markası - NYKRY
7
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y
Konstruksiya elementləri
1 Ccedilox telli mis damar
2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya
4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici
yarımkeccedilirici ekran
5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir
6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri
arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına
xidmət edir
7 Aluumlminium polimer qat
8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml
Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli
birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY
TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması
konstruktiv elementlərin işarələri əsasında
aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin
ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər
Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı
kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması
lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər
və onlardan yaranan gərginliklərin yerə
oumltuumlruumllməsidir
1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml
yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya
4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici
ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis
ekran kontakt mis folqa lentası ilə
sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat
eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX
xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir
Konstruksiya elementləri
8
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY
Konstruksiya elementləri
1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir
2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur
3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH
4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır
5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F
6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S
7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl
8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9
TƏDRİS MƏRKƏZİ
87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH
4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran
5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə
6-Keccedilirici mis ekran- S
7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl
8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və
kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır
18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X
4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat
6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE
7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici
9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)
10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11
1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış
3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)
5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)
6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl
(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda
kondensator effekti yaranmış olar
7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y
Konstruksiya elementləri
12
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
MUumlNDƏRİCAT
GİRİŞ 5
1 Bəzi guumlc kabellərinin noumlvləri və markaları 7
11 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları 13
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi 1 8
13 Kabellərin borularda troslarda ccediləkilişi 23
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi 26
15 Kabellərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları 27
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası 30
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri 31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması 32
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran
vasitəsilə tənzimlənməsi 35
24 Rayvolve texnologiyası 36
25 Toumlkmə texnologiyası 37
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri 37
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları 39
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları 41
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri 41
210 Elastomer muftalar 44
TƏDRİS MƏRKƏZİ
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi 46
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları 47
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları 48
31 BBİTBPTM boruları 48
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM 49
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları 52
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası 54
35 Hermetik qapalı yuvalar uumlccediluumln adaptorlar 57
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları 61
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının
texnoloji ardıcıllığı 62
41 Kabel xətlərinin işə qoşulma qaydaları 66
43 Montaj alətləri 68
Nəticələr 70
Ədəbiyyat 71
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TƏDRİS MƏRKƏZİ
GİRİŞ
İki əsrə yaxındır ki elektrik enerjisinin alınması ccedilevrilməsi oumltuumlruumllməsi və paylanması uumlzrə duumlnyada boumlyuumlk
işlər aparılır Yeni elektrik şəbəkələri tikilir moumlvcudları təzədən qurulur və təkmilləşdirilir Bunlar elektrik
stansiyaları yarımstansiyalar elektrotexniki qurğular elektrik veriliş hava xəttləri (HX) və kabel xəttləri (KX)
muumlhafizə və avtomatika cihazları vasitəsi ilə həyata keccedilirilir Kabellər gərginlik sinfi təyinatı konstruksiya və
elektrik xarakteristikalarına goumlrə fərqlənirlər Kabellər keccedilirici aluumlminium (Al) və ya Mis (Cu) damardan ekran
damar izolyaisyası izolyasiya uumlstuuml ekran Al və qurğuşun qilaf və xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuumlndən ibarət olan
konstruksiyalardır Kabellər zavod istehsalı şəraitində hazırlandığı zaman onların elektrik istilik mexaniki və
konstruktiv parametrlərinə nəzarət edilir İstehsal və işə buraxmada kabellər iki dəfə sınaq edilir I sınaq yuumlksək
tələblərə cavab verən zavod sınaqları standartlarla (CELENEC VDE BS ГОСТ TSE və s) aparılır
İstehsal olunan və zavod sınaqlarından ccedilıxmış kabellər lazımi pasport goumlstəriciləri və uyğun xarakteristikalara
malik olurlar Guumlc kabellərinin istehsalı uumlccediluumln işlənmiş ldquoTexniki şərtlərrdquodə kabellərin buumltuumln xarakteristikaları ilə
yanaşı onların barabanlara sarınması daşınması saxlanması ccediləkilməsi və s kimi texniki parametrləri goumlstərilir
II sınaq təzə ccediləkilmiş kabeli işə qoşmamışdan əvvəl yerində aparılır Bu zaman kabel izolyasiyanın
elektrik sahəsində etibarlı işləməsinə xuumlsusi əhəmiyyət verilir Ona goumlrə izolyasiyanın elektrik moumlhkəmliyinin
ehtiyat əmsalı 33 ndash 50 U0 qiymətləri arasında olması fikri ilə sınaqlarda 5 dəq 6 kV uumlccediluumln 36 kV 10 kV uumlccediluumln 60
kV gərginlik verilir Beləliklə zavodda yağ-kağız izolyasiyalı kabeli 6 dəfə artıq qiymətli boumlyuumlk elektrik sahə
gərginliyinin təsiri altında sınaq edirlər Son tendensiyalara goumlrə TPE izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln bu sınaq
gərginliyinin muumləyyən həddə qədər (3Uo ndasha qədər) azaldılması lazımdır
Uumlccedilfazlı kabel xətləri eyni gərginlikli hava xətlərindən (HX) daha bahalıdır Onlar ccedilox zəhmətli təmir
muumlddətinin uzun və bahalı olması ilə yanaşı yuumlksək ixtisaslı montaj heyyətinin olmasını da tələb edir Uumlstəlik
kabel xətti ilə eyni guumlcuumln oumltuumlruumllməsi HX-nə nisbətən daha ccedilox əlvan metalların sərf edilməsini tələb edir 5
KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə
verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də
vardır
a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması
b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi
Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır
a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar
kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir
c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu
muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri
və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər
Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo
gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə
bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə
gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur
Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı
(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan
5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir
Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya
elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız
izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen
izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı
dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və
toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Konstruksiya elementləri
1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar
2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir
3Dolğu
4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir
5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır
6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir
1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları
Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV
gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan
kabelin markası - NYKRY
7
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y
Konstruksiya elementləri
1 Ccedilox telli mis damar
2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya
4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici
yarımkeccedilirici ekran
5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir
6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri
arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına
xidmət edir
7 Aluumlminium polimer qat
8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml
Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli
birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY
TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması
konstruktiv elementlərin işarələri əsasında
aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin
ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər
Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı
kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması
lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər
və onlardan yaranan gərginliklərin yerə
oumltuumlruumllməsidir
1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml
yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya
4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici
ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis
ekran kontakt mis folqa lentası ilə
sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat
eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX
xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir
Konstruksiya elementləri
8
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY
Konstruksiya elementləri
1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir
2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur
3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH
4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır
5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F
6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S
7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl
8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9
TƏDRİS MƏRKƏZİ
87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH
4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran
5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə
6-Keccedilirici mis ekran- S
7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl
8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və
kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır
18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X
4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat
6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE
7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici
9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)
10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11
1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış
3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)
5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)
6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl
(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda
kondensator effekti yaranmış olar
7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y
Konstruksiya elementləri
12
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi 46
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları 47
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları 48
31 BBİTBPTM boruları 48
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM 49
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları 52
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası 54
35 Hermetik qapalı yuvalar uumlccediluumln adaptorlar 57
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları 61
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının
texnoloji ardıcıllığı 62
41 Kabel xətlərinin işə qoşulma qaydaları 66
43 Montaj alətləri 68
Nəticələr 70
Ədəbiyyat 71
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TƏDRİS MƏRKƏZİ
GİRİŞ
İki əsrə yaxındır ki elektrik enerjisinin alınması ccedilevrilməsi oumltuumlruumllməsi və paylanması uumlzrə duumlnyada boumlyuumlk
işlər aparılır Yeni elektrik şəbəkələri tikilir moumlvcudları təzədən qurulur və təkmilləşdirilir Bunlar elektrik
stansiyaları yarımstansiyalar elektrotexniki qurğular elektrik veriliş hava xəttləri (HX) və kabel xəttləri (KX)
muumlhafizə və avtomatika cihazları vasitəsi ilə həyata keccedilirilir Kabellər gərginlik sinfi təyinatı konstruksiya və
elektrik xarakteristikalarına goumlrə fərqlənirlər Kabellər keccedilirici aluumlminium (Al) və ya Mis (Cu) damardan ekran
damar izolyaisyası izolyasiya uumlstuuml ekran Al və qurğuşun qilaf və xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuumlndən ibarət olan
konstruksiyalardır Kabellər zavod istehsalı şəraitində hazırlandığı zaman onların elektrik istilik mexaniki və
konstruktiv parametrlərinə nəzarət edilir İstehsal və işə buraxmada kabellər iki dəfə sınaq edilir I sınaq yuumlksək
tələblərə cavab verən zavod sınaqları standartlarla (CELENEC VDE BS ГОСТ TSE və s) aparılır
İstehsal olunan və zavod sınaqlarından ccedilıxmış kabellər lazımi pasport goumlstəriciləri və uyğun xarakteristikalara
malik olurlar Guumlc kabellərinin istehsalı uumlccediluumln işlənmiş ldquoTexniki şərtlərrdquodə kabellərin buumltuumln xarakteristikaları ilə
yanaşı onların barabanlara sarınması daşınması saxlanması ccediləkilməsi və s kimi texniki parametrləri goumlstərilir
II sınaq təzə ccediləkilmiş kabeli işə qoşmamışdan əvvəl yerində aparılır Bu zaman kabel izolyasiyanın
elektrik sahəsində etibarlı işləməsinə xuumlsusi əhəmiyyət verilir Ona goumlrə izolyasiyanın elektrik moumlhkəmliyinin
ehtiyat əmsalı 33 ndash 50 U0 qiymətləri arasında olması fikri ilə sınaqlarda 5 dəq 6 kV uumlccediluumln 36 kV 10 kV uumlccediluumln 60
kV gərginlik verilir Beləliklə zavodda yağ-kağız izolyasiyalı kabeli 6 dəfə artıq qiymətli boumlyuumlk elektrik sahə
gərginliyinin təsiri altında sınaq edirlər Son tendensiyalara goumlrə TPE izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln bu sınaq
gərginliyinin muumləyyən həddə qədər (3Uo ndasha qədər) azaldılması lazımdır
Uumlccedilfazlı kabel xətləri eyni gərginlikli hava xətlərindən (HX) daha bahalıdır Onlar ccedilox zəhmətli təmir
muumlddətinin uzun və bahalı olması ilə yanaşı yuumlksək ixtisaslı montaj heyyətinin olmasını da tələb edir Uumlstəlik
kabel xətti ilə eyni guumlcuumln oumltuumlruumllməsi HX-nə nisbətən daha ccedilox əlvan metalların sərf edilməsini tələb edir 5
KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə
verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də
vardır
a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması
b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi
Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır
a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar
kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir
c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu
muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri
və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər
Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo
gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə
bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə
gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur
Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı
(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan
5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir
Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya
elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız
izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen
izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı
dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və
toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Konstruksiya elementləri
1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar
2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir
3Dolğu
4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir
5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır
6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir
1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları
Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV
gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan
kabelin markası - NYKRY
7
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y
Konstruksiya elementləri
1 Ccedilox telli mis damar
2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya
4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici
yarımkeccedilirici ekran
5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir
6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri
arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına
xidmət edir
7 Aluumlminium polimer qat
8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml
Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli
birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY
TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması
konstruktiv elementlərin işarələri əsasında
aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin
ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər
Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı
kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması
lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər
və onlardan yaranan gərginliklərin yerə
oumltuumlruumllməsidir
1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml
yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya
4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici
ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis
ekran kontakt mis folqa lentası ilə
sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat
eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX
xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir
Konstruksiya elementləri
8
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY
Konstruksiya elementləri
1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir
2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur
3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH
4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır
5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F
6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S
7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl
8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9
TƏDRİS MƏRKƏZİ
87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH
4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran
5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə
6-Keccedilirici mis ekran- S
7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl
8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və
kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır
18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X
4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat
6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE
7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici
9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)
10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11
1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış
3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)
5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)
6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl
(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda
kondensator effekti yaranmış olar
7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y
Konstruksiya elementləri
12
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
GİRİŞ
İki əsrə yaxındır ki elektrik enerjisinin alınması ccedilevrilməsi oumltuumlruumllməsi və paylanması uumlzrə duumlnyada boumlyuumlk
işlər aparılır Yeni elektrik şəbəkələri tikilir moumlvcudları təzədən qurulur və təkmilləşdirilir Bunlar elektrik
stansiyaları yarımstansiyalar elektrotexniki qurğular elektrik veriliş hava xəttləri (HX) və kabel xəttləri (KX)
muumlhafizə və avtomatika cihazları vasitəsi ilə həyata keccedilirilir Kabellər gərginlik sinfi təyinatı konstruksiya və
elektrik xarakteristikalarına goumlrə fərqlənirlər Kabellər keccedilirici aluumlminium (Al) və ya Mis (Cu) damardan ekran
damar izolyaisyası izolyasiya uumlstuuml ekran Al və qurğuşun qilaf və xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuumlndən ibarət olan
konstruksiyalardır Kabellər zavod istehsalı şəraitində hazırlandığı zaman onların elektrik istilik mexaniki və
konstruktiv parametrlərinə nəzarət edilir İstehsal və işə buraxmada kabellər iki dəfə sınaq edilir I sınaq yuumlksək
tələblərə cavab verən zavod sınaqları standartlarla (CELENEC VDE BS ГОСТ TSE və s) aparılır
İstehsal olunan və zavod sınaqlarından ccedilıxmış kabellər lazımi pasport goumlstəriciləri və uyğun xarakteristikalara
malik olurlar Guumlc kabellərinin istehsalı uumlccediluumln işlənmiş ldquoTexniki şərtlərrdquodə kabellərin buumltuumln xarakteristikaları ilə
yanaşı onların barabanlara sarınması daşınması saxlanması ccediləkilməsi və s kimi texniki parametrləri goumlstərilir
II sınaq təzə ccediləkilmiş kabeli işə qoşmamışdan əvvəl yerində aparılır Bu zaman kabel izolyasiyanın
elektrik sahəsində etibarlı işləməsinə xuumlsusi əhəmiyyət verilir Ona goumlrə izolyasiyanın elektrik moumlhkəmliyinin
ehtiyat əmsalı 33 ndash 50 U0 qiymətləri arasında olması fikri ilə sınaqlarda 5 dəq 6 kV uumlccediluumln 36 kV 10 kV uumlccediluumln 60
kV gərginlik verilir Beləliklə zavodda yağ-kağız izolyasiyalı kabeli 6 dəfə artıq qiymətli boumlyuumlk elektrik sahə
gərginliyinin təsiri altında sınaq edirlər Son tendensiyalara goumlrə TPE izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln bu sınaq
gərginliyinin muumləyyən həddə qədər (3Uo ndasha qədər) azaldılması lazımdır
Uumlccedilfazlı kabel xətləri eyni gərginlikli hava xətlərindən (HX) daha bahalıdır Onlar ccedilox zəhmətli təmir
muumlddətinin uzun və bahalı olması ilə yanaşı yuumlksək ixtisaslı montaj heyyətinin olmasını da tələb edir Uumlstəlik
kabel xətti ilə eyni guumlcuumln oumltuumlruumllməsi HX-nə nisbətən daha ccedilox əlvan metalların sərf edilməsini tələb edir 5
KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə
verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də
vardır
a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması
b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi
Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır
a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar
kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir
c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu
muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri
və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər
Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo
gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə
bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə
gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur
Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı
(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan
5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir
Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya
elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız
izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen
izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı
dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və
toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Konstruksiya elementləri
1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar
2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir
3Dolğu
4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir
5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır
6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir
1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları
Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV
gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan
kabelin markası - NYKRY
7
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y
Konstruksiya elementləri
1 Ccedilox telli mis damar
2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya
4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici
yarımkeccedilirici ekran
5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir
6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri
arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına
xidmət edir
7 Aluumlminium polimer qat
8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml
Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli
birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY
TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması
konstruktiv elementlərin işarələri əsasında
aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin
ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər
Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı
kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması
lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər
və onlardan yaranan gərginliklərin yerə
oumltuumlruumllməsidir
1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml
yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya
4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici
ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis
ekran kontakt mis folqa lentası ilə
sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat
eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX
xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir
Konstruksiya elementləri
8
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY
Konstruksiya elementləri
1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir
2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur
3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH
4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır
5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F
6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S
7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl
8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9
TƏDRİS MƏRKƏZİ
87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH
4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran
5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə
6-Keccedilirici mis ekran- S
7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl
8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və
kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır
18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X
4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat
6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE
7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici
9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)
10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11
1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış
3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)
5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)
6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl
(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda
kondensator effekti yaranmış olar
7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y
Konstruksiya elementləri
12
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
KX-nin HX-nə nisbətən daha az istifadə edilməsinə bir səbəb kimi və yalnız HX-nin ccediləkilməsinə icazə
verilmədiyi yerlərdə istifadəsi muumlmkuumlnduumlr Bunalara baxmayaraq kabel xətlərinin aşağıdakı uumlstuumlnluumlkləri də
vardır
a) Atmosfer təsirlərinə məsələn kuumllək buzlaşma ildırım boşalmalarına məruz qalmaması
b) Trasların gizliliyi və kənar şəxslərin kabelə muumldaxilə etməməsi
Kabel xətlərinin əsas elementləri aşağıdakılardır
a) elektrik enerjisini oumltuumlrən kabel b) kabelin ayrı-ayrı tikinti uzunluqlarını birləşdirən muftalar muftalar
kabellərin bir tikinti uzunluğunu digər kabellə birləşdirir və buumltuumln xəttin uzunluğu uumlccediluumln vacib elementlərdir
c) sonluq muftalar və ya işləmələr d) yuumlksək gərginlikli (110 kV və daha boumlyuumlk) kabel xətlərinin yağ durdurucu
muftaları e) ekranayırıcı transpozisiya muftaları j) kabelin temperatur və təzyiqinə nəzarət edən siqnal kabelləri
və sistemlər i) kabellərin təbii ccediləkilişi muumlmkuumln olmadıqda onları kollektor tunel blok və s tikililərdə ccediləkirlər
Kabel xətlərində olan buumltuumln muftalar da həmin gərginliklə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyi 3Uo
gərginliyinə davam gətirən və qismi boşalmaların zənn edilən yuumlkuuml (10 pKl) olan kabel muftaları həmin kabellə
bərabər 25-30 il işləyə bilər Demək olar ki başqa heccedil bir yuumlksək gərginlik avadanlığında elektrik sahə
gərginliyinin belə yuumlksək həddi yoxdur
Deyildiyi kimi hazırda ən ccedilox istifadə edilən orta və yuumlksək gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı
(TPE) kabellərdir sabit gərginlik isə bu izolyasiyada polyarizasiya və qalıq yuumlklər yaradır Ona goumlrə nominaldan
5-6 qat ccedilox olan sabit gərginliklə aparılan sınaqlar Avropa və Rusiyada qadağan edilmişdir
Kabellər həm quruda həm də su altında montaj edilə bilər Hər bir hal uumlccediluumln uyğun konstruksiya
elementlərinə malik kabel seccedililməlidir Su altı ccediləkilişlər uumlccediluumln hazırlanmış ikiqat lent zirehə malik olan kağız
izolyaisyalı MKK MNSK (kordel stirofleks izolyasiyalı) markalı kabellər tətbiq edilir Su altı polietilen
izolyasiyalı koaksial zirehli kabellər KPK-518 markaları ilə buraxılır Sualtı ccediləkilişdə əsasən qurğuşun qilaflı
dairəvi polad məftil zirehli kabellər istifadə edilir Qurğuşun qilaflı kabellər həm də şaxtalarda təhluumlkəli qaz və
toz olan muumlhitlərdə ccediləkilir Qalan hallarda Aluumlminium və plastmass qilaflı kabellər istifadə edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Konstruksiya elementləri
1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar
2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir
3Dolğu
4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir
5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır
6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir
1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları
Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV
gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan
kabelin markası - NYKRY
7
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y
Konstruksiya elementləri
1 Ccedilox telli mis damar
2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya
4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici
yarımkeccedilirici ekran
5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir
6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri
arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına
xidmət edir
7 Aluumlminium polimer qat
8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml
Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli
birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY
TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması
konstruktiv elementlərin işarələri əsasında
aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin
ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər
Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı
kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması
lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər
və onlardan yaranan gərginliklərin yerə
oumltuumlruumllməsidir
1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml
yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya
4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici
ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis
ekran kontakt mis folqa lentası ilə
sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat
eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX
xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir
Konstruksiya elementləri
8
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY
Konstruksiya elementləri
1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir
2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur
3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH
4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır
5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F
6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S
7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl
8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9
TƏDRİS MƏRKƏZİ
87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH
4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran
5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə
6-Keccedilirici mis ekran- S
7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl
8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və
kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır
18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X
4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat
6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE
7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici
9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)
10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11
1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış
3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)
5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)
6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl
(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda
kondensator effekti yaranmış olar
7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y
Konstruksiya elementləri
12
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Konstruksiya elementləri
1Tək və ya ccedilox məftilli mis damar
2PVX izolyasiyası markada birinci Y işarəsi ilə goumlstərilir
3Dolğu
4Qalvanik dairəvi polad məftilli zireh- markada KR ilə işarələnir
5Şəffaf Stiroflex lenta zirehlə şlanq oumlrtuumlk arasında yastıq rolunu daşıyır
6PVX tərkibli xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada ikinci Y goumlstərir
1 Bəzi kabellərin noumlvləri və markaları
Aşağıda bir sıra guumlc kabellərinin konstruksiya elementləri və quruluşu verilmişdir Onlardan 06-1kV
gərginlikli PVX izolyasiyalı ccediloxtelli mis damarlı sadə lakin dairəvi polad məftil zirehi olan
kabelin markası - NYKRY
7
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y
Konstruksiya elementləri
1 Ccedilox telli mis damar
2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya
4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici
yarımkeccedilirici ekran
5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir
6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri
arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına
xidmət edir
7 Aluumlminium polimer qat
8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml
Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli
birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY
TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması
konstruktiv elementlərin işarələri əsasında
aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin
ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər
Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı
kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması
lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər
və onlardan yaranan gərginliklərin yerə
oumltuumlruumllməsidir
1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml
yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya
4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici
ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis
ekran kontakt mis folqa lentası ilə
sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat
eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX
xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir
Konstruksiya elementləri
8
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY
Konstruksiya elementləri
1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir
2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur
3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH
4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır
5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F
6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S
7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl
8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9
TƏDRİS MƏRKƏZİ
87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH
4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran
5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə
6-Keccedilirici mis ekran- S
7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl
8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və
kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır
18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X
4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat
6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE
7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici
9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)
10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11
1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış
3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)
5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)
6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl
(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda
kondensator effekti yaranmış olar
7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y
Konstruksiya elementləri
12
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası- N2XHFlS2Y
Konstruksiya elementləri
1 Ccedilox telli mis damar
2 Təhluumlkəli ESG-ni tənzimləyən damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3 Tikilmiş polietilen (TPE) izolyasiya
4 Elektrik sahəsini tənzimləyənizolyasiya uumlstuuml xarici
yarımkeccedilirici ekran
5 Su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməyə xidmət edir
6 Keccedilirici mis ekran uumlzərindəki mis lenta ekran məftilləri
arasında elektrik kontaktı yaradır və onların dairəvi formasına
xidmət edir
7 Aluumlminium polimer qat
8 Polietilen (PE) tərkibli- 2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml
Eyni ilə 36-6 kV PVX izolyasiyalı ccediloxtelli
birfazlı mis damarlı kabel marka NYCWY
TPE izolyasiyasiyalı kabellərin markalanması
konstruktiv elementlərin işarələri əsasında
aparılır Konstruktiv elementlər isə kabellərin
ccediləkilişi və istismar qaydalarını təyin edirlər
Uzun məsafələrə ccediləkildikdə TPE izolyasiyalı
kabellərin muumləyyən məsafələrdə torpaqlanması
lazımdır Uzunluq boyu toplanan statik yuumlklər
və onlardan yaranan gərginliklərin yerə
oumltuumlruumllməsidir
1 Ccedilox telli mis damar 2 Damaruumlstuuml
yarımkeccedilirici ekran 3 PVX izolyasiya
4 İzolyasiya uumlstuuml xarici yarımkeccedilirici
ekran 5 Su bloklayıcı qat 6 Keccedilirici mis
ekran kontakt mis folqa lentası ilə
sarınmışdır 7 Qalvanik metal polimer qat
eninə su bloklayıcı funksiya daşıyır 8 PVX
xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuuml goumlstərir
Konstruksiya elementləri
8
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY
Konstruksiya elementləri
1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir
2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur
3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH
4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır
5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F
6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S
7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl
8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9
TƏDRİS MƏRKƏZİ
87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH
4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran
5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə
6-Keccedilirici mis ekran- S
7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl
8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və
kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır
18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X
4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat
6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE
7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici
9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)
10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11
1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış
3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)
5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)
6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl
(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda
kondensator effekti yaranmış olar
7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y
Konstruksiya elementləri
12
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6 (10)-35 kV TPE TPE izolyasiyalı ccediloxtellibirfazlı mis damarlı kabel markası-2XHSFlY
Konstruksiya elementləri
1Ccedilox telli mis damar markada işarələnmir
2Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran markada olmur
3Yanmayı ləngidən (H) TPE izolyasiya (2X) markalanma - 2XH
4Xarici yarımkeccedilirici ekran markalanmaya ccedilıxmır
5Su bloklayıcı qat Hermrtikləşmə - F
6Keccedilirici mis ekran markalanmada ndash S
7Aluumlminium polimer qat markalanmada - Fl
8 PVX xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml markada - Y 9
TƏDRİS MƏRKƏZİ
87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH
4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran
5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə
6-Keccedilirici mis ekran- S
7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl
8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və
kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır
18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X
4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat
6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE
7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici
9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)
10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11
1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış
3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)
5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)
6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl
(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda
kondensator effekti yaranmış olar
7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y
Konstruksiya elementləri
12
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
87-15 kV TPE izolyasiyalıtək damarlısu bloklayıcı qatı olan mis damarlı kabel markası-N2XHFlY
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
3-TPE izolyasiya yanmanı ləngidən -2XH
4-İzolyasiyauumlstuuml ikinci yarımkeccedilirici ekran
5- Yarımkeccedilirici şişən lent uzununa hermetikləşmə
6-Keccedilirici mis ekran- S
7-Eninə su muumlhahafizə qatı aluumlminium-polimer -Fl
8-PE xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuuml - Y 10
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və
kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır
18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X
4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat
6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE
7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici
9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)
10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11
1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış
3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)
5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)
6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl
(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda
kondensator effekti yaranmış olar
7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y
Konstruksiya elementləri
12
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin bir yerdə burulmuş 3 damarı daxili elektromaqnit sahəsinin kompensasiyası və
kabel xəttinin etibarlılığını təmin edən bir konstruksiyadır Bu zaman xarici qilaf əsas rol oynayır
18-35 kV TPE izolyasiyalı ikiqat lent zirehli uumlccedilfazlı mis damarlı kabel markası - N2XSEHFl2Yy
Konstruksiya elementləri
1-Ccedilox telli mis damar ekran hər damar və
2-Damaruumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-TPE izolyasiya markalanmada 2X
4-İzolyasiyauumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-uzununa su bloklayıcı qat
6-Keccedilirici mis ekran 3 damar uumlccediluumln-SE
7Kipləşdirici dolğu 8-Ara qilaf oumlrtuumlyuuml uzununa hermetikləşdirici
9-Aluumlminium polimer qat markalanmada Fl (rusca 2г)
10-2Y xarici muumlhafizə şlanq oumlrtuumlyuumlnuumln guumlcləndirilmiş polietilen olduğu (aqressiv muumlhit uumlccediluumln у) 11
1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış
3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)
5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)
6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl
(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda
kondensator effekti yaranmış olar
7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y
Konstruksiya elementləri
12
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
1-damar və damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
2-izolyasiya markası 2X rusca ndashПв ndash polietilen vulkanlaşmış
3-izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran
4-su bloklayıcı qat uzununa hermetikləşməni təmin edir markalanmada F (rusca г)
5-keccedilirici məftil ekranı markalanmada S (rusca Э)
6-aluumlminum-plastmass tərkibli nəmlikdən muumlhafizə qatı eninə və ya daxilə aid hermetikləşmə Fl
(rusca 2г)Əgər Aluumlminium polimer qat qoyulursa onun altında yk oumlrtuumlk olmalıdır Əks halda
kondensator effekti yaranmış olar
7-xarici muumlhafizə şlanqı (PVX və ya PE) markalanmada Y PVX və ya 2Y-polietilen
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı tək damarlı dairəvi məftil ekranlı kabel markası -2XSHFl2Y
Konstruksiya elementləri
12
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-10 kV kabellərdə damarlar sektor seqment və digər formalara malik olur Damar en kəsiyi sektor
şəkilində olan texnoloji emalat zamanı sektorların oumllccediluumlləri və burulma addımı hesablanır Bu hesabat elə
aparılmalıdır ki kabelin diametri uumlzrə burulmuş damarlar kabelin uumlmumi goumlruumlnuumlşuumlnə tam yatsın və dairəvi en
kəsiyində qeyri hamar ccedilıxıntılar yaratmasın
Bunun uumlccediluumln sektorun radiusu kabelin radiusundan arada olan izolyasiyanın qalınlığı qədər fərqlənməli və bir
qədər az olmalıdır Beləliklə sektor formalı damarın 120 мм2 еn кəсiyində olması uumlccediluumln onun şəkildə goumlstərilən
oumllccediluumllərdə olması lazımdır - R=125 мм H=5 мм M=185 мм оlmalıdır
Dairəvi en kəsiyinə malik olan damarın en kəsiyinin hesabatı S=0785 D 2
1 1 Keccediliricilərdə səth effekti hadisəsinin izahatı və asılılıqları
Tezlik artdıqca keccediliricilərdə cərəyan naqilin səthinə doğru sıxlaşır Normal rejimdə keccediliricidə cərəyanın sıxlığı
EQQQ-də goumlstərilən iqtisadi cərəyan sıxlığına bərabər olur (EQQQ cədvəl 18-2) Lakin yuumlksək tezlikdə bu norma
bir qədər pozulur Ona goumlrə forması və en kəsiyinin oumllccediluumllərinə goumlrə kabel damarları və şinlər işccedili cərəyanlara və
tezlik dəyişmələrinə uyğun seccedililir
Kabel damarları və digər keccediliricilərin muumlqaviməti temperaturdan asılı
olaraq xuumlsusi muumlqavimətin temperatur əmsalına muumltənasib olaraq
artır ρt=ρo
[1+α(t-to)] və Rt=ρt
LS - Muumlqavimətin artmasının ikinci
səbəbi keccediliricilərdə olan səth effekti hadisəsidir
Şəkil 17 Sektor formalı damarın sahəsinin hesabat sxemi
13
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Səth effekti elektrik-maqnit təsiridir Dəyişən cərəyanın səthə sıxlaşması hesabına yaranan bu effekt keccediliricilərdə
elektrik muumlqavimətini və guumlc itkilərini artırır Naqilin yuumlksək tezlikli dəyişən cərəyana goumlstərdiyi aktiv Ra
muumlqavimətinin eyni temperaturdakı sabit cərəyana goumlrə olan R= muumlqavimətinə nisbəti səth effekti əmsalı adlanır
Ksef=RaR= Səth effekti əmsalı keccediliricinin forması en kəsik sahəsi və cərəyanın tezliyindən asılı olur şək11 12
Absiss oxunda (fR)12 ordinat oxunda Ksef əmsalının qiymətləri verilmişdir R - uzunluğu 1000 m olan keccediliricinin
sabit cərəyandakı Omik muumlqavimətidir Şəkillərdə bh və tD oumllccediluuml nisbətləri parametrlər kimi verilmişdir Bu
zaman səth effekti ilə yanaşı QQ-da termik və dinamiki dayanıqlıq da nəzərə alınır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sef
16
14
12
10
t
D
0 25 50 75 100 125 150 175 200
K
18
fR Hs Om12 12
tD=05 03 02 015 01 008 006
Şəkil 11 Dairəvi en kəsiyinə malik silindrik keccedilirici
materialın səth effekti hesabına muumlqavimət artımlarının
asılılıqları
14
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
bh=1
18
116
Ksef
16
14
12
100 20 40 60 80 100 0 10 20 30 40 50 t mm
b
h
R Om
10
20
16
12
8
a
-3
fR Hs Om12 12
D=50 mm
D=75 mm
D=100mm
D=150mm
Şəkil 12 Duumlzbucaqlı en kəsiyində olan Aliminium borunun aktiv
Şinlərin səth effekti əmsalı muumlqavimətinin divar qalınlığından asılılığı
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkillərdən goumlruumlnduumlyuuml kimi (fR)12artdıqca səth effekti suumlrətlə artır R muumlqaviməti S en kəsiyindən tərs
muumltənasib asılı olduğundan en kəsiyinin artması ilə səth effektinin artdığını goumlruumlnuumlr Yastı formalı keccediliricidə
bh dairəvi silindrdə tD nisbətlərinin kiccedilik qiymətlərində səth effekti azalmış olur Buumltoumlv en kəsiyində olan
keccediliricilərdə səth effekti iccedili boş keccediliricilərdən daha ccedilox olur Məsələn diametri 60 mm buumltoumlv aliminium
keccediliricinin diametri 100 mm tD=01 nisbətində olan borunun Omik muumlqavimətləri və en kəsikləri eynidir S
283 sm2 ndashna bərabərdir Uyğun olaraq onların sabit cərəyana olan muumlqavimətləri və (fR)12nisbətləri də eyni
olacaqdır - (R=001255 Om və (fR)12=638 Hs12Om12) Lakin şəkildən birinci keccedilirici uumlccediluumln fR)12=638
Hs12Om12 qiymətində səth effekti əmsalı 1375 ikinci halda isə 1025 olur Deməli verilmiş oumllccediluumlluuml borunun
aktiv muumlqaviməti buumltoumlv en kəsiyində olan keccediliricinin muumlqavimətindən 25 kiccedilikdir 15
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
35 kV ayrı-ayrılıqda qurğuşun qilaflara malik olan 3 damarlı yağ-kağız izolyasiyalı mis damarlı kabelin
konstruksiya elementləri - 1 damar 2-damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 3-damar uumlstuuml izolyasiya 4-izolyasiya
uumlstuuml yarımkeccedilirici ekran 5-bir fazın qilafı 6-dolğu (silindrik şəkilli) 7-zierh altı yastıq 8-dairəvi zireh 9-xarici
muumlhafizə oumlrtuumlyuuml markası OCB-K və ya AOSB-2L (K-dairəvi şəkilli 2L-ikiqat lent şəkilli polad zirehi goumlstərir)
Belə kabellərin işccedili tutumu- 3 ədəd fazlararsı və 1ədəd fazla qilaf arası tutumların cəmi kimi təyin edilir
Ciş=C0+3middotCfa (11)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 13 Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin damar və element konstruksiyalı
16
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Maqnit doyması və burluğan cərəyanlara goumlstərilən muumlqavimətin artması tirin istiliyinin artmasına səbəb
olur Massiv oumllccediluumllərə malik olan maqnit materiallarında itkilər tezliyin uumlstluuml funksiyası maqnit nuumlfuzluluq əmsalı
materalın xuumlsusi ccediləkisi və s parametrlərdən asılı olur Onların dəqiq riyazi həlli və bu istiliyin riyazi hesabatları
ccedilox muumlrəkkəb olduğundan onlara aid aparılmış bir neccedilə təcruumlbələrin nəticələrini qrafik şəkilində vermək
kifayətdir aşağıda soldakı şəkil
I kA
6 5 4 3 2 16
4
2
00
Bu nəticələrə goumlrə 25 sm-lik iki tavrlı tirin
125 sm məsafədə keccediliriciyə perpendikulyar
yerləşmiş tirdə 6000 A cərəyanlı keccediliricinin
maqnit sahəsi hesabına temperatur artımı 480C
təşkil edir Ətraf muumlhitin (məsələn Bakıda yayda
olan 420C) temperaturnu nəzərə aldıqda tirin
istiliyi 900C-yə ccedilatır Bu temperatur yaxınlıqda
olan izolyasiya materiallarına zərər verməklə
yanaşı xidmət heyyətinin toxunması halında
onlarıda yanıqlara səbəb olur
Şəkil 14 25 sm-lik metal tirin keccediliricidən
olan məsafələrə goumlrə cərəyan və temperatur
asılılıqları 6-125 m 5-1m 4-075m 3-05m
2-03m və 1-0125 m məsafələr uumlccediluumln verilmişdir
35 kV-dan başlayaraq yuumlksək gərginlikli kabellərin
damarları dairəvi formaya malikdir Чякилиш вя истимары
нисбятян асандыр onlarda йаь сахлайыcы муфталар вя ялавя гурьуларын олмасы тяляб олунмур İzolyasiya oumlrtuumlyuuml də
damar ətrafı silindrik formada olduğundan istilik sahəsi bərabər paylanır Kабеллярin щяр 1 км мясафядя тутум və statik yuumlkləri 230 V ndasha qədər gərginlik yaradır Kabelin bir
fazının malik olduğu tutum cərəyanı isə İ=UωC olur 17
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
12 Kabellərin xəndəkdə və kanalda ccediləkilişi
TPE izolyasiyalı kabellərin ccediləkilişi ciddi texnoloji qaydalara uyğun aparılır Ccediləkilişdə onların
zədələnməsinə yol verilməməlidir Orta gərginlikli kabellərin ccediləkilişində 6 xəndək tipi istifadə edilir (X1 -X6) I
Xəndək uumlccediluumln minimum 215 m (1 kabel) II xəndək 23 m (2 kabel) III xəndək 24 m (3 kabel) IV xəndək 25 m
(4 kabel) V xəndək 26 m (5 kabel) və VI 28 m (5-6 kabel) sərbəst zona olmalıdır Xəndəyin ccediləkiliş
istiqamətində 300 ndashdən boumlyuumlk olan istiqamət dəyişməsi doumlngə adlanır şək16 TPE izolyasiyalı kabellərin
doumlndərilmə radiusu r=15 D- dən az olmamamlıdır Hər dəfə doumlngəyə qədər və doumlngədən sonra kabelə tətbiq
ediləcək dartı quumlvvələri hesablanmalıdır Kabelin dartılması uumlccediluumln tətbiq edilən uumlmumi quumlvvə şəkildə goumlstərilmiş
buumltuumln quumlvvələrin cəminə bərabər goumltuumlruumlluumlr F=F 01 +F1 +F1-2 +F2 + F3 (12)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 15 Kabellərin ccediləkilişində dartı quumlvvələri və
doumlnmə radiusunun hesabatı baraban və ccediləkici
bucurqad arasında kabel xəttinin quruluşu
Əyrilik radiusun hesabatı
18
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin ccediləkilişində 3 yerdə toqpalanma (uclarda GAM-la ortada birbaşa) və bina yaxınlığında torpağın
ccediloumlkməsinə qarşı kompensator qoyulmalıdır Kompensator uumlccediluumln torpaq 60 sm qaldırılmalı və endirilərək binaya
giriş edilməlidir Aşağıdakı şəkillərdə 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyinin
quruluşu goumlstərilmişdir
Şəkil 16 Bina yaxınlığında kompensator 18599 və 16442 standartlarına uyğun olan tunel və kabel xətndəyi 19
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
İstehsal zamanı bu kabellərin damar uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranı izolyasiya və izolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici
ekranları bir gedişdə ccediləkilir Kabelin digər konstruksiya elementlərin ccediləkilişi uumlccediluumln istehsalatda kabel hər dəfə
barabana sarınıb-accedilılır Bu zaman kabelin digər daxili elementlərində və izolyasiyada mexaniki gərginliklər
yaranır Bu isə kabelin zədələnmə riskini artırır Ona goumlrə ccediləkiliş zamanı kabelə hesabatsız əlavə mexaniki
gərginliklərn verilməsi yolverilməzdir
Yeni ccediləkilən kabellərdə birləşdirici muftaların sayı da məhdudlaşdırılır 6(10) kV 3 damarlı (3x70) kabeldə 1
km-də 4 mufta 3x95-3x240 en kəsiklərində 5 mufta tək damarlı TPE kabellərdə isə 2 muftanın qoyulmasına
icazə verilir İşarə lentlərinin layihədə kabellərin uumlstuumlndən aparılması uumlccediluumln 300 mm qalınlıqda yumşaq qum
toumlkuumllməlidir İşarə lentlərinin dərinliyi isə torpaqdan 400 mm olur Lenta qırmızı PVX -dan hazırlanır eni 150
mm qalınlığı isə 05-1 mm olur Bir lentanı iki kabel uumlccediluumln istifadə etmək olar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabelin uumlstuumlnə kərpiccedil və ya lenta sərildikdən sonra tikinti
və elektrik montaj təşkilatlarının nuumlmayəndələri birlikdə
gizli işlər haqqında akt tərtib edirlər Bu akt xəndəyin
doldurulması uumlccediluumln rəsmi sənəd olur Orta gərginlik kabelləri
həm də beton kanallarda ccediləkilir Beton kanallar 9 tip
oumllccediluumllərdə olur- təknə şəkili kanallar LK-1(300x300) LK-
2(450x300) LK-3 (600x300) LK-4(600x450) LK-
5(900x450) LK-6(1200x450) LK-7(600x600) LK-
8(900x600) və LK-9(1200x600) oumllşuumlluuml yığma kanallar isə
CK-1(900x900) CK-2(1200x900) CK-3(900x1200) və
CK-4(1200x1200) huumlnduumlrluumlk və dib oumllccediluumllərinə malikdirlər Şəkil 17 kabel xəndəyinin uumlmumi goumlruumlnuumlşuuml
20
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 18 kabelin
tuneldə ccediləkilişi 1-
baraban 2-kuumlnc roliki
3-duumlzxətli
hissədərolik 4-doumlngə
rolikləri 5-kabel 6-
bucurqad kanatı (tros)
Kanallara qrunt və yağış sularının dolmaması uumlccediluumln muumlxtəlif tədbirlər goumlruumlluumlr Onların divarları və
doumlşəmələri hidroizolyasiya edilir Kabellər kanalda ccediləkilərkən aşağıdakı qaydalara riayət edilməlidir kabel
kanalın divarından asqılar və ya konsollu kabel rəflərində duumlzuumllərək ccediləkilməlidir
Kabel rəfləri arasında minimal məsafə 20 sm olur Asqılar və rəflər hər 1 metr məsafədə divara montaj
edilmiş konsolda bərkidilir Kanallar buumltoumlv və yığma olurlar Buumltoumlv kanalların alt və yan divarları monolit
goumlvdədən ibarətdir Yığma kanallar isə alt yan və uumlst qapaqlardan ibarət olurlar
21
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Uumlmumi qılafda olan uumlccedilfazlı kabellərin işccedili tutumu (11) aşağıdakı kimi hesablanır
Təkfazlı TPE izolyasiyalı kabellərdə hesabat həndəsi oumllccediluumllərə və fiziki paramerlərə əsasən aşağıdakı kimi aparılır
(15)
Fiziki parametrlərdən alınan işccedili tutum və induktivliklər kabellərdə cərəyan və gərginliklərin oumltuumlruumllmə suumlrəti və bu
zaman yayılan elektromaqnit dalğalarına 1km məsafədə goumlstərilən muumlqavimətlərin hesabatlarında istifadə edilir
(16)
TƏDRİS MƏRKƏZİ
6-35 kV və xuumlsusilə 110 kV TPE izolyasiyalı kabellər 1 km-dən boumlyuumlk uzaq məsafələrə ccediləkildikdə
onların tranrspozisiya edilməsi və torpaqlanması lazımdır Torpaqlanma zamanı kabel damar ndash ekran arasında
bir transformator kimi təsir edir Ona goumlrə uzun kabel xətlərində itkiləri azaltmaq məqsədilə induksiya
gərginliklərini vaxtaşırı torpağa oumltuumlrmək lazımdır
Paralel ccediləkilmiş iki kabelin malik olduğu tam induktivlik aşağıdakı kimi hesablanır
(13) Burаdа =0778 r qəbul edilir r kabelin radiusudur
İnduktiv muumlqavimət aşağıdakı kimi hesablanır
X Lsdot=ω L12 (14)
kmF
d
Dn
C n
x
210565
kmFCoСfaCiş
3
4
13012
dn
lL
50)( 12
işCLZd
22
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
13 Kabellərin borularda və troslarda ccediləkilişi
Kabelləri mexaniki zədələnmələr aqressiv muumlhit və azan cərəyanlardan qorumaq uumlccediluumln onları borularda
ccediləkmək lazımdır Bu məqsədlə polad asbosement ccediluqun keramik və plastmass borular istifadə edilir Boruların
tipi layihədə goumlstərilməlidir Onlar ccediləkilişdə dəyişdirilə bilər Boruların daxili divarları hamar olmalıdır Daxili
divarların diametri keccedilirilən kabelin diametrindən iki dəfə boumlyuumlk olmalıdır Onların yan dəliklərinin iccedili 5 mm
radiusla dairələnməlidir Boruların birləşdiriliməsi eyni oxda olmalıdır Kanal və tunellərə keccedilən boruların
başlığı daxili divarın bərabərində olmalıdır Mailliyi 02-dən az olmamalıdır Birləşmə yerləri araqatılar və
muftalar ilə kipləşdirilməlidir
Dəmir yolu və avtomobil yolları ilə kəsişmələrdə və digər yeraltı kommunikasiya qurğuları olan sıx
yerlərdə kabellər bloklarda ccediləkilir
Kabellərin ccediləkilişinin əsas uumlsulları muumlmkuumln olmadıqda onlar troslardan asılaraq montaj edilir Əsasən 1
kV-a qədər kabelləri troslarda ccediləkirlər Troslarda ccediləkiliş həm bina daxili həm accedilıq havada aparılır Bina
daxilində troslar suumltunlar və ya divarlar arasına bərkidilir Accedilıq halda isə troslar binaların divarlarına bərkidilir
Kabellərin oumlrtuumlluuml muumlhitdə və ya accedilıq havada muumlxtəlif ccediləkilişləri onların işccedili temparturası və buraxıla bilən
cərəyanların qiymətinə təsir edir Kabellərin uumlccedilbucaq və ya paralel qaydada duumlzuumlluumlşuuml boruda və borusuz ccediləkilişi
də istilik rejimini xeyli dəyişdirir Aşağıdakı cədvəllərdə Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli
buraxıla bilən cərəyanları A-lə goumlstrilmişdir
Bu muumlqavimətlərə dalğa muumlqaviməti deyilir Elektrik enerjisinin oumltuumlruumllməsi dedikdə isə məhz cərəyan və
gərginlyin soumlnmədən və faza dəişməsi olmadan muumləyyən məsafədəki nomnal qiymətləri başa duumlşuumlluumlr Dalğanın
yayılma suumlrəti aşağıdakı kimi hesablanır (17)
xCL
12
1
23
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Aşağıdakı cədvəldə TPE izolyasiyalı tək Al damarlı kabellərin buraxıla bilən cərəyanları verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Nomin
al en
kəsik
Xəndək
uumlccedilbucaq
Xəndək
uumlfuumlqi
Xəndək
və boruda
Xəndək
və
boruda
Havada
uumlccedilbucaq
Havada
yanaşı
havada
aralı 2D
Məsafədə
35 129 134 122 123 154 157 185
50 152 157 144 146 184 189 222
70 186 192 176 178 230 236 278
95 221 229 210 213 280 287 338
120 252 260 240 242 324 332 391
150 281 288 267 271 368 376 440
185 317 324 303 307 424 432 504
240 367 373 351 356 502 511 593
300 414 419 397 402 577 586 677
24
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Al damarlı TPE izolyasiyalı kabellərin uzun muumlddətli buraxıla bilən cərəyanları A-lə
Nomi-nal
en kəsik
mm 2
Zirehsiz
kabel
xəndək
ccediləkilişdə
Zirehsiz
kabel
xəndəkdə və
boruda
Zirehsiz
kabel
havada
Zirehli
kabellər
xəndəkdə
Zirehli
kabellər
xəndək və
boru
Zirehli
kabellər
havada
35 119 103 132 119 104 133
50 140 122 158 140 123 159
70 171 150 196 171 150 196
95 203 179 236 204 180 238
120 232 205 273 232 206 274
150 260 231 309 259 231 309
185 294 262 355 293 262 354
240 340 305 415 338 304 415
25
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
14 TPE kabellərin metal konstruksiyalara bərkidilməsi
Kabelin metal konstruksiyalara montajında xuumlsusi Al xəlitə tərkibə malik xamutlar istifadə edilir şəkilə
baxın Al xəlitə qeyri maqnit xassəli olduğundan bu halda istilik itkiləri azalır
Kaбелин метал конструксийайа монтаъы uumlccediluumln xamut elementlərinin oumllccediluumlləri 1- кабел 2-еластик материалдан арагаты 3 -хамут
2
3
4
5 Кабеллярин метал естакадайа цчлц клис говшаьы иля баьланмасы 1-elastik forma 2-kabel 3-xomut 4-montaj loumlvhəsi 5-şveller
Beləliklə kabellər xəndək estakada kollektor tunel kanal konstruksiya uumlzərində və suda montaj edilə bilər 6(10) kV kaбелlər xəndəkdə 07m 35 kV-1m 110 kV isə 16 m dərinliyə montaj edilir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
TPE izolyasiyalı kabellər uzaq məsafələrə ccediləkildikdə onların transpozisiya edilməsi lazımdır Torpaqlanma zamanı
kabel damar ndashekran arasında bir transformator kimi təsir edir şək19 Transpozisiya məsafəyə goumlrə kabel xəttinin
tutum və induktiv parametrlərinin бəраbər paylanmasını təmin edən yerdəyişmədir Transpozisiya edilən xətlərin
reaktiv parametrləri balansa gəlir Buumltuumln faz məftillərinin induktiv və tutum parametrləri bərabərləşir Bu zaman
aşağıdakı şərtin oumldənməsi də təmin olunur RL=GC Bu şərt oumldəndikdə oumltuumlruumllən cərəyan və gərginlik dalğaları
təhrif olunmur dalğaların soumlnmə dərəcəsi minimal olur Bu halda kabelin bir oumltuumlrmə sistemi kimi keyfiyyət
xarakteristikası da artır və RlaquoωL və GlaquoωC olur Burada R-xətt (kabel) damarının 1 km məsafədəki aktiv
muumlqaviməti L-induktivliyi G xətt (kabel) izolyasiyasının 1 km məsafədə keccediliriciliyi (sızmanı xarakterizə edir) və
C-izolyasiyanın 1 km məsafədə tutumudur ωL ndashinduktiv muumlqavimət ωC-tutum keccediliriciliyidir hər ikisi 1 km
məsafə uumlccediluumln hesablanırOumltuumlruumlcuuml xəttin keyfiyyəti dedikdə
onun reaktiv muumlqaviməti və keccediliricliyinin aktiv muumlqavimət
və keccediliriciliyinə olan nisbətləri başa duumlşuumlluumlr -
(ωLR) və (ωCG) (18)
Bu nisbətlərin tərs qiymətləri enerji oumltuumlruumlcuuml sistemin itkilərinə
bərabər olur Bu itkilər kabel və ya hava xəttinin ilkin
parametrlərindənasılı olan daimi itkilərdir Onları azaltmaq
muumlmkuumln deyildir Oumltuumlruumlcuuml xətlərdə bu nisbət 06-08
olduğundan magistral oumltuumlruumlcuuml xətlərin itkisi də həmin
qiymətdə (6-8) olur
15 Kabelərin transpozisiyası və torpaqlanma qaydaları
Şəkil 19 Hər iki ucdan birbaşa və sadə
torpaqlanma sxemi 27
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
kmVXIU L
Яэяр мцяййян мясафялярдя торпагланма апарылырса щямин йерлярдя дя транспозисийа апарылмаsı iqtisadi cəhətdən sərfəli olur (шякиля бах) Бунун цчцн кабел трасыны 3 йеря бюлцб уйьун мясафялярдя qovşaq
гуйулары инша едилир вя орада щямин ямялиййатлар апарылыр Нисбятян гыса трасларда (15 км узунлугларда hяр 500 м-дя) ики йердя транспозисийа етмяк кифайят едир Чцнки кабел транспозисийа едилмязся вя бир
тяряфдян торпагланмамыш оларса кабелин щямин уcунда индуксийа эярэинлийи 1kmndashdə 230 В ndashа гядяр арта биляр Şəkil110- da kabelin ekran ccedilarpazlaşdırıcı transpozisiyası və gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) vasitəsi ilə torpaqlanması verilmişdir Transpozisiya noumlqtələrində GAM ndashn qoyğusu həmin
məsafədə induksiyalanan gərginliyə goumlrə seccedililir Индуксийа эярэинлийи isə ашаьыдакы кими щесабланыр
Тək damarlı TPE izolyasiyalı
kabellərin ccediləkilişi kabellərin tranpozisiyası
və gərginlik artım məhdudlaşdırıcı-GAM ilə
torpaqlanma sxemi
Yuumlksək gərginlikli və nisbətən boumlyuumlk
məsafələrə ccediləkilmiş kabelləri ara
məsafələrdə transpozisiya etdikdə həmin
noumlqtələrdə də GAM ilə torpaqlamaq
məqsədə uyğundur Ekranların transpozisiya
uumlccediluumln boumlluumlnən məsafələri cuumlt sayda olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 110 Transpozisiya və GAM ilə torpaqlanma Sxem
induksiya gərginliyini və itkiləri minimuma endirir Bu
halda kabel ekranı hər iki başdan torpaqlanmalıdır 28
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Kağız və plastik izolyasiyalı kabellərin konstruksiya elementlərinin və materiallarının hərfi işarə və
indekslərinə аid xuumlsusi markalanma qaydası olur
Muumlxtəlif oumllkələrdə kabellərin markalanması fərqlidir Cədvəldə onların bir qismi ifadə edilmişdir
Иndeks (щярф)
Kabelin markasыnda
indeksin yeri
Иndeksin tяyinatы-
damar izolyasiya
qilaf zireh altы yastыq
zireh xarici юrtцk
sыrasы ilя oxunur
Kabelin markasы
vя standartы ТСЕ ndashТцрк ГОСТ-Рус БС-
Инэилис ВДЕ- Алман ИЕC-Бейнялхалг
A ГОСТ Ы yerdя ИЕCвя БС
стандарты иля ЫЫ-жи йердя
А-Aliminium Damar
Пб vulkanlaşmış PE
AAБлу- лент зирещ ААШВу винил шлангу-
мцлайим иглим
НАКРА
Yoxdur -
Н-Зирещсиз (Нот стреет)
Русларда Г-голый ишаряси
сонда йазылыр- ВВГ вя йа
АВВГ
Mis АблУ СБУ ВВГ-(Рус марка ГОСТ)
NVV NYM-PVX izolyasiyalы YXV
YXZ2V-XLPE izolyasiyalы (TSE-
9760VDE-0250BS-6004 ИEC-60227)
OJ (IEC-
standart-ikinciA
hяrfi)
Iшarяnin sonunda
Tяk damarlы ААБлУ 3х120 (оj) (IEC-стандарты иля ndash
NYAF кими ишарялянир
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Markalanma beynəlxalq sıstemlərdə fərqlidir Cədvəldə onlar N ilə başlayır Avropa normasında olduğunu
goumlstərir Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PVX olması 2Y-uumlst oumlrtuumlyuumln PE olması2X-tikilmiş polietilen izolyasiya birinci A-
damarın Al olduğunu ikinci A uumlst oumlrtuumlyuumln hopdurulmuş jqut parccedila olduğunu R-zireh Sndashtəkdamarlı kabel
ekranı SE-uumlccedildamarlı kabel ekranı H-halogensiz xarici oumlrtuumlyuumln yanma və tuumlstuumllənməyə davamlı olması F-
hermetik olduğunu Fl-ikiqat hermetik olmasını ifadə edir 29
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
2 ldquoRayxemrdquo firmasının məmulat nomenkluaturası
ldquoRAYXEMrdquo firması əsasən kabellərin mufta və aramturları sahəsində yeni ixtiralar edir Kabel muftalarıının
izolyasiya elementlərinə aid 5 uumlsul tətbiq edilir - 1) toumlkmə uumlsulu 2) elastomer uumlsulu 3) Rayvolve uumlsulu 4)
isitilikdən buumlzuumlşmə 5) gel uumlsulu Kabel və hava xətlərinin keccedilirici elementlərinin montajı uumlccediluumln isə ldquoRAYXEMrdquo
firmasının 4 uumlsulu tətbiq edilir- 1) preslənmə uumlsulu 2) bolt birləşməsi 3) burma ilə aparılan birləşmə 4) qaynaq
uumlsulu ilə keccediliricilərin birləşdirilməsi Təklif olunan uumlsulların tətbiq sahələri və xarakteristikalarına fərqləri vardır
Məsələn accedilıq alovla işlənməsi yanqın təhluumlkəsizliyinə goumlrə yol verilməsi muumlmkuumln olmayan muumləssisələrdə toumlkmə
uumlsulu Rayvolve uumlsulu Gel uumlsulları tətbiq edilir
Mexaniki birləşmələrdən isə preslənmə və bolt birləşmələri daha ccedilox tətbiq edilir
30
Bu mexaniki uumlsula aid olan aparat sıxaclarıdır Goumlruumlnduumlyuuml kimi sıxaclar doumlrd boltlu sıxmaya malik olmaqla xəttləri ikiyə
ayırmaq istiqamətləri 90 dərəcə dəyişmək uumlccediluumln konstruksiyalara malikdirlər Onlar sonluq muftalarından hava xətt məftillərinə
mexaniki və elektrik kontakt birləşmələrində tətbiq edilirlər Onlar daxili diametrlərinin oumllccediluumllərinə uyğun olaraq РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək21 ROD tipli aparat sıxacları-РОД 26 РОД 30 вя йа РОД 40 кими маркаланырлар
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Şək22Kondensator koumlynəklərinin hesablanması uumlccediluumln parametrlərin sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
21 Kabel muftalarının hesabatı və konstruktiv elementləri
Kabellərdən fərqli olaraq dəyişən cərəyan kabel muftalarının elektrik hesabatı yalnız sənaye
tezlikli gərginlik uumlccediluumln aparılır Muftaların impuls gərginliklərə qarşı moumlhkəmliyinə qoyulan tələblər isə yuumlksək
olmadığı uumlccediluumln bu hesabatlardan oumldənilir Muftalanma zamanı kabelin soumlkuumllən buumltuumln konstruksiya elementləri
yerinə bərpa olunur Beləliklə muftaların elektrik mexaniki hermetiklik istilik xassələri ana kabelin
parametrlərinə uyğunlaşdırılır və onların uzun muumlddət etibarlı şəkildə birlikdə işləmələri muumlmkuumln olur Koumlhnə
Rus texnologiyası uumlzrə sonluq muftasının hesablanmasında məqsəd onun xarici diametrinin (D) və birləşdirici
(ab) konusunun forma və uzunluğunun təyin edilməsi idi Bunun uumlccediluumln aşağıdakı sxem uumlzrə kondensator
koumlynəklərinin sayı (n) uzunluq və radial oumllccediluumllər hesablanır
31
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
22 Elektrik sahə gərginliyinin (ESG) paylanması
Kabellərdə ESG ndash nin sıxlığı və qiyməti boumlyuumlk olur (15 ndash 40 kVmm) Zədələndikdə ekranın soyulduğu yerdə
elektrik sahəsinin quumlvvə xəttləri daha da sıxlaşırlar Sahə gərginliyinin zədəli yerlərdə olan boumlyuumlk qiymətləri
kabelin səthində havanın ionlaşmasına səbəb olur Baş verən boşalma temperaturun artmasına əlavə maddələrin
ayrılmasına və zaman keccedildikcə izolyasiyanın dağılmasına səbəb olur Bundan başqa yarımkeccedilirici ekranın
soyulduğu yerdə sahə gərginliyi o qədər boumlyuumlk olur ki bu hissədə izolyasiyanın cuumlzi kəsilməsi və ya cızılaraq
zədələnməsi oradakı qaz qabarcığında qismi boşalmaların yaranmasına səbəb olur Hətta həmin hissədə qısa
qapanma (QQ)ndashya səbəb olur Bu zaman damarla qılaf arasında izolyasiyanın keccediliriciliyi və cərəyan ccedilox artır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 23 ESG ndash nin qeyri-xətti materialla tənzimlənməsi- ZnO əsaslı qeyri xətti muumlqavimətə
malik olan mastika ilə ESG ndashnin tənzimlənməsi aşağıdakı şəkildə olur 32
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
ldquoRayxemrdquo istilikdən buumlzuumlşən izolyasiya borularının daxili səthinə ccediləkilmiş yarımkeccedilirici mastika ZnO
qatqısı yapışqana muumləyyən qədər keccediliricilik verir Borunun daxili səthinə ccediləkilmiş ZnO yapışqanı ekranın
kəsildiyi yerdən başlayaraq soyulmuş kabelin izolyasiya səthini buumlruumlyuumlr Bu zaman yapışqanın yaratdığı
keccediliricilik impedansı elektrik sahəsini tənzimləyir Aşağıda tənzimlənmə əyriləri verilmişdir Tənzimlənmə
muftanın oumllccediluumllərində (boruların uzunluğu ilə) olmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 24 Keccediliriciliyin qiyməti ccedilox olduqda A ndash
əyrisi Z - impedansı duumlzguumln seccedililməmiş (kiccedilik
olduğu) halı ESG borunun daha az uzunluğunda
yayılır Z nisbətən boumlyuumlk və keccediliricilik duumlzguumln
qiymətdə olduqda B əyrisi ndash ESG-nin normal
tənzimlənməsi borunun uzunluğuna uyğun olur
Şəkil 25 Sahə kompensasiyası ZnO
oksid yapışqanlı qatların təsiri A-
yarımkeccedilirici qat olmadıqda
yarımkeşirici qat təsir etdikdə A ndash
İstilikdən buumlzuumlşən sadə boru boumlyuumlk ESG
ndashyə səbəb olur BndashZnO oksid yapışqanlı
qatların təsiri ESG normaldır 33
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Nəticədə sahə gərginliyi buraxıla bilən ən kiccedilik qiymətə qədər azalır Bu halda muftalar uzun muumlddət verilmiş
elektrik sahə gərginliyində kabellə bərabər işləyə bilirlər
Deyildiyi kimi ESG-ni tənzimləmək uumlccediluumln başqa halda polimer maddəyə ZnO yapışqanı əvəzinə yarım
keccedilirici qurum və ya rezin ovuntusu (saja) qatılır Sajanın qatqı faizindən asılı olaraq keccediliricilik impedansı
dəyişdirilir və bu yolla yarımkeccediliricinin keccediliriciliyi ilə sahəni tənzimləmək olur Bu zaman izolyasiyada elektrik
sahə paylanması məsafədən asılı olaraq aşağıdakı şəkildə goumlstərilmiş əyrilər kimi dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
İzolyasiyanın uumlstuumlndən sıyrılıb ccedilıxarılan yarım keccedilirici oumlrtuumlyuumln əvəzinə bişirilən borunun iccedilərisində olan
ZnO yapışqan tərkib ccediləkilir Bu tərkib normal halda təsir goumlstərmir gərginliklər artdıqda isə sahə tənzimləyici
xassə goumlstərir Keccediliricilik az olduqda isə Cndashborunun uzunluğu ESG ndashnin tənzimlənməsi uumlccediluumln kifayər etmir
34 Şək 26 POLT tipli sonluq muftasının montaj elementləri
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
23 Elektrik sahə gərginliyinin qurum tərkibli yarımkeccedilirici ekran vasitəsilə tənzimlənməsi
Yarım keccedilirici ekranlar vasitəsilə elektrik sahə gərginliyinin təzimlənməsi tərkibinə qurum qatılmış uyğun
xarakteristikalı səth keccediliricliyinin alınmasına əsaslanır Bu ekranın kəsildiyi yerdə ESG-nin azaldılması və onun
izolyasiyanın səthi boyu muumlntəzəm paylanmasını təmin edir Nəticədə elektrik sahəsi materialın səthi muumlqaviməti
və kabel izolasiyasının tutumundan aslı olaraq paylanır (B əyrisi) Materialın impedansı duumlzguumln seccedililmədikdə (A
əyrisi) ekranın kəsildiyi noumlqtədə və izolasiyanın sonrakı uzunluğu boyu ESG-nin qiymətində sıccedilrayışlı artım
muumlşahidə olunur Borunun uzunluğunun azalması və ya duumlzguumln seccedililməyən halda (C əyrisi) muftanın sonunda
boşalma təhluumlkəsi yaradır Ona goumlrə laquoRayhemraquo muftaları buumltuumln bu effektlərı nəzərə alan konstruksiyalarda
hazırlanmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 27 tərkibinə qurum ndash saja
(hisləndirmə texnolgiyası)
qatılmış polimer borunun sxemi
və elektrik parametrləri (g və C)
35
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
24 Rayvolve texnologiyası
Rayvolve texnologiyası ilə hazırlanan izolyasiya boruları daxili səthinə yağ suumlrtuumllmuumlş iccedil-iccedilə iki qatlanmış
corab şəkilli bir goumlvdəli konstruksiyadır Boru bir ucundakı (əvvləcədən spiralvari lentlə genişləndirilmiş) əsas
uumlzərində montaj edilir Borunun həmin ucunda onun daxili diametrini genişləndirən yay şəkilli lenta olur Montaj
zamanı lentanın ucundan dartaraq borunun muftanın orta hissəsində (gilzanın mərkəzində) sıxılması və
oturdulması lazımdır Sonra borunun uumlst qatını birləşdirilən ikinci kabelin uumlzərinə oxla goumlstərilən istiqamətdə
hərəkət etdirirlər Daimi montaj edildikdə Rayvolve borusunun yan tərəflərini kipləşdirici mastika ilə bağlayırlar
Keccedilici montaj zamanı isə kipləşdirici mastika istifadə edilmir
Rayvolve boruları -400C ndash dən +1300C - ə qədər tətbiq edilir Onlar qızmaya və ətraf muumlhitin təsirinə qarşı
davamlıdırlar Şəkillərdə Rayvolve montajı və hazır muftaları goumlstərilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
36
Şək 28 Rayvolve texnolgiyası
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
25 Toumlkmə texnologiyası
Toumlkmə materiallar iki tərkibdən ibarətdir Bu komponentlər ayrı paketlər və ya bankalarda olur
Komponentlər qarışdırıldıqdan sonra goumlvdə iccedilərisində bərkiyirlər Əvvəllər toumlkmə materiallar kimi tərkibində
OH qrupu olan spirt fenol və digər birləşmələr bərkidicilər kimi isə iki karbonlu turşular və onların
anhidridləri diamidlər poliamidlər poliuretan və epoksid tərkibli qətranlar istifadə edilirdi Həmin maddələr
toumlkmə texnologiyasında fəza quruluşlu tikişlər yaradaraq materialın bərkiməsinə səbəb olurdu Bərkimə prosesi
istilik ayrılması ilə baş verirdi Bərkiyən maddələrdə ayrılan izosianat pis xassələri ilə ətraf muumlhuumltə və insanlara
zərərli təsirlər goumlstərirdi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
26 Toumlkmə Rayxem muftasının Guroflex maddəsinin xassələri
Tyco Electronics kompaniysında toumlkmə material kimi ldquoGuroflexrdquo maddə yaradılmışdır Bu maddə də iki tərkib
komponentlərindən ibarətdir Lakin onun bərkimə prosesi aşağı temperaturlarda və insanlara zərərsiz baş verir
Komponentlərin qarışdırılması eninə tikişləri olan quruluş yaradır 37
Şək29 Toumlkmə uumlsuluna aid маteriallar və quraşdırma elementləri
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək210 Guroflex maddəsinin kimyəvi molekulyar qurluşu
Guroflex bərkidikdən sonra ixtiyari kabel materialları ilə moumlhkəm yapışır lakin bu zaman elastikliyini də
saxlamış olur Nəticədə ccedilatlar qırılma və ya parccedilalanma olmur Guroflex ndash kabellərdə istilik genişlənməsinə
yaxşı adaptasiya olunan və metallara yapışaraq onları korroziyadan qoruyan əlavə izolyasiya oumlrtuumlk qatı yaradır
Demonfaj edilərkən Guroflex asanlıqla metallardan ayrılır
Guroflex tərkibləri ən azı -100C temperaturlarda bərkiyə bilir
Guroflex digər toumlkmə materiallara nisbətən ekoloji təmiz maddədir Termoplastikdir montajı asandır
təhluumlkəsizdir Ona goumlrə bu maddənin daşınması saxlanması və utilizasiyası da asan olur Buumltuumln toumlkmə
maddələr kimi istehsal olunan guumlndən saxlama və işlədilmə muumlddəti 2 ildir (24 ay)
38
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
6(10) kV ldquoRayxemrdquo izolyasiya məmulatlarının əsasını divarlarının qalınlığına goumlrə - incə orta və qalın
divarlı borular təşkil edirlər Onlar 04 kV-dan başlayaraq 220 kV-a qədər nominal gərginliyə plastmass
rezin kağız izolyasiyalı 1 və 3 damarlı kabellərdə bu və ya digər şəkildə istifadə edilən məmulatlardır
Borular oksigen indeksli temperatur tuumlstuuml buraxma toksiki və s indeksinə malik olan İEC və İSO
standartları ilə normalaşdırılan məmulatlardır Uumlmumi nomenkluatura və markalar hər məmulatdan 3 ccedileşid
olmaqla aşağıda verilmişdir İncə divarlı borular - CGAT yağışqanlı borulardır DCPT- yanğını yaymayan iki
rəngli (sarı-yaşıl) borulardır Orta divarlı borular - MWTM ndash uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borulardır LVIT
- yanğını yaymayan ccedilevik borular ZBİT - yanqını yaymayan halogensiz borulardır
Qalın divarlı borular WCSM- uumlmumi əhəmiyyətli halogensiz borular FCSM ndash yanqını yaymayan və
uzununa hermetiklyi olan (F) borular ZCSM ndash yanqını yaymayan halogensiz borulardır
İki yanaşı kabelin birləşdirici muftaları
arasında məsafə ən azı 2 m olmalıdır Uumlst
şəkildə yanaşı kabellərin muftalanması аlt шəkildə iсə kabel muftası yaxınlığında
kompensator quraşdırılması goumlstərilmişdir Goumlruumlnduumlyuuml kimi kompensator mufta
ilə (1m+l) məsafədə və 05m dərinlikdə quraş-
dırılır L məsafəsi kabelin markası və diametri
ilə təyin edilir şək211
27 Kabellərin xəndəkdə muftalanma qaydaları
39
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
212 Qalın divarlı boru məmulatı
Qalın divarlı boruların yanmaya davamlılığı onun tərkibində olan komponentlərdən asılıdır Onlar yanqın
təhluumlkəsi olan yerlərdə isitfadə edilirlər (halojen-Free) Bu borular hava şəraitləri guumlnəş radiasiyası və ultra
bənoumlvşəyi şuaların təsirlərinə qarşı da davamlıdırlar Qalın divarlı boruların konstruktiv elementləri şəkildə
goumlstərilmişdir
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular minimal və maksimal oumllccediluumllərə malik olurlar
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firmasının istehsal texnologiyası da muftalarda elektrik sahəsinin bərabərləşdirilməsi və
tənzimlənməsinə əsaslanır ldquoRayxemrdquo muumlftalarının komplektlərinə həmin məqsədlərə cavab verən ayrı-ayrı
elementlər daxil edilir Məsələn boşluqların doldurulması və ESG-nin paylanmasını tənzimləyən sarı lentalar
daxilinə ZnO yapışqanı ccediləkilmiş uumlccedil qatlı qalın və orta divarlı borular gilzalar uumlzərinə qoyulan qara rəngli
keccedilirici mastika və s bunalra misaldır Muftalanmada istifadə edilən ZnO tərkibli duumlzləndirici boruların
muumlxtəlif uzunluqları sahə gərginliyinin hesablanmış qiymətlərinin paylanmasına təsir edir
40
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
102035 kV ndash plastmass izolyasiyalı təkdamarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln daxili tip sonluq muftaları Bu sonluq
muftaları 10 20 35 kV gərginlikli AгвГг АпвВ ПвПуг ПвП2г АПЭВ ПвЭПу АпвЭгаП N(
A)2XS(2)Y N2XS(F)24 HXCMK AHXAMR ndash W RG7H1R və digər markalı tək damarlı ekranlı kabellərdə
istifadə edilir
28 102035 kV- luq plasmass izolyasisiyalı tək damarlı ekranlı kabellər uumlccediluumln xarici tip
istilikdən buumlzuumlşmə texnologiyasına aid sonluq muftaları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
29 Sonluq muftasının konstruksiyası və elementləri
Torpaqlayıcı naqillər və ya ekran məftilləri yapışqanlı mastika ilə buumlzuumlşən
boru altında hermetikləşdirilir Yarımkeccedilirici ekranın izolyasiya uumlzərindən
siyrilib təmizlənən hissəsinə (10 və 20 mm) sarı lenta sarınır Sarı lenta
boşluqları doldurur və elektrik sahə gərginliyi bərabərləşdirilir Bunların
uumlstuumlndən buumlzuumlşduumlruumllən trekingə davamlı borunun daxilində də
hermetikləşdirici və sahə bərabərləşdirici mastika vardır Bu boru soyulmuş
xarici oumlrtuumlyuumln uumlstuumlndən kabel ucluğuna qədər olan hissəni izolyasiya edir və
hermetikləşdirir Lent şəkilli ekranı olan kabellərdə lehimsiz torpaqlanma
uumlsulu tətbiq edilir Bunun uumlccediluumln komplektdə olan xuumlsusi ccedilopurlanmış metal
lenta yaylı roliklər və topraqlayıcı ekran məftilləri istifadə edilir
Xarici tip muftalarda əlavə olaraq izolasiya ətəkləri taxılır Trekinqə
davamlı borular radiasiya uumlsulu ilə alınan TPE ndashdən olur
41
Şək213 POLT muftası
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Montaj və konstruksiyasına goumlrə daxili tip POLT muftalarının
eynidir L12 L16 və L20 modifikasiyalı komplektlərdə uyğun olaraq
12-lik 16 və 20 ndash lik boltlarla sıxılan ucluqlar olur
Lehimsiz torpaqlama ldquoSMOFrdquo armatur komplektində 3 ədəd
yaylı rolik 3 torpaqlama naqili və qalaylanmış mis tor olur Lent
şəkili mis ekranı olan kabellər uumlccediluumln EAKT komplekti sifariş edilir
Onlarda da 3 ədəd muumlxtəlif en oumllccediluumllərinə malik olan rolik yaylar və 3
ədəd torpaqlama məftillər olur SMOE 62822 komplektində də
birləşdiricilərtorpaqlama naqilləri rolikli yaylar və yapışqanlı
monjetlər olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şəkil 214 Xarici tip sonluq POLT
muftalarının kəsiyi yaşıl rəng
yapışqanlı ESG ndashnin tənzimləyici
qatını goumlstərir
42
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Şəkil 215 laquoRAYXEMraquo tpli 10 kV sonluq GUST muftasının montajdan sonrakı goumlruumlnuumlşuuml
Sonluq laquoRAYXEMraquo muftasının əsas elementləri həm kağız həm də plastmass izolyasiyalı kabellərə
qoyulur Kağız izolyasiyalı kabellər uumlccediluumln istifadə edilən GUST tipli sonluq muftasının komplektində 12 adda
muumlxtəlif elementlər vardır Deyildiyi kimi burada olan elementlər həm rəngləri həm də ccedileşidlərinə və kabel
damarının en kəsiyindən asılı olaraq fərqlidirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
43
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Şəkil 216 İAES-35 ldquoElastomerrdquo tip kabel başlığının torpaqlanma və montaj sxemi
210 Elastomer muftalar
Bir sıra muumləssisələrdə (qaz-kompressor stansiyalarında neft ayırma kimya və s) accedilıq alovla işlənilməsi
təhluumlkəsizlik texnikasına goumlrə qadağan edilir Belə hallarda 6(10)-35 kV gərginliklər uumlccediluumln taxmalı muftalar və
sonluqlar istifadə edilirlər Bu məmulatlar normal izolyasiyalı və eleqaz doldurulmuş tiplərə malikdirlər
Eleqazlı məmulatlar epoksid və ya Guroflex goumlvdəli ştekkerli-taxmalı konstruksiyalara malik olurlar Məsələn
6(10)-35 kV kabellərin PQ-ə birləşdirilməsinin sadə uumlsullarından biri silikon başlıqları ilə muumlmkuumlnduumlr Onlar
elastomer texnologiyasına əsasən hazırlanan məmulatlardır
44
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Şəkil 217 24 ndash 35 kV-luq silikon goumlvdəli sonluq muftasının oumllccediluumlləri
ldquoRayxemrdquo texnologiyası ilə 24-35 kV-luq daxili tip Tuumlrk istehsalı olan kabel başlıqlarının montaj
oumllccediluumlləri verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
45
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
211 Gel texnologiyası ilə muftalanma sxemi
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Rayxem firması xuumlsusi doldurucu gel (PowerGel) tərkibli kuumltlə icad etmişdir Gel texnologiyası ilə
hazırlanan birləşdirici muftalar 1 kV gərginliyə qədər işlədilir Gel texnologiyası ilə muftalanma 90 C işccedili
temperaturası və 1 kV-a qədər kabellərdə istifadə edilir Tərkibi eninə tikişləri olan silikon matrisa (bərk
quruluş) və silikon yağla doldurulmuş kuumltlədən ibarətdir Bu texnologiya ilə hazırlanan muftalar su altında və
hermetikliyin tələb olunduğu yerlərdə də oumlzuumlnuuml doğrultmuşdur Gel texnologiyasının uumlstuumlnluumlklərindən biri də
onların dəfələrlə soumlkuumlluumlb quraşdırılmaya imkan verməsidir
46
Şək218 Gel texnologiyası uumlzrə montaj qaydası
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
212 Mexaniki birləşmələrin texnoloji uumlsulları
Mexaniki birləşmələrin aşağıdakı noumlvləri tətbiq edilir Burulma bolt birləşməsi preslənmə qaynaq
uumlsulu ilə birləşmə Bolt birləşməli konstruksiyalar xuumlsusi accedilarla sıxılaraq qırılan bolt başlıqlarına malikdir
Preslənmə kabel damarın en kəsiyinə goumlrə başlığının 2-4 yerdən sıxılması ilə olur Qaynaq uumlsulu eyni tərkibli
qaynaq elektrodları ilə (Mis mislə və ya arqonla Al aluumlminiumla) aparılır Lakin ixtiyari mexaniki birləşmədə
keccediliricilik buumltoumlv damarın keccediliriciliyinin 70-80 -dən boumlyuumlk olmur
Kağız izolyasiyalı kabel zirehi ilə metal qılaf arasında kontakt qaynaqsız torpaqlama sistemi ilə yerinə
yetirilir İstilikdən buumlzuumlşən borular və əlcək vasitəsi ilə kabelin accedilılmış damarları (başlığı) hermetikləşdirilir
Metal qılafların kəsilmə yerinə sarı rəngli doldurucu və elektrik sahə tənzimləyici lentlər sarınır Kağız
izolyasiyanın soyulmuş accedilıq hissəsi isə yağa davamlı istilikdən buumlzuumlşən boru ilə oumlrtuumlluumlr Beləliklə kağız
izolyasiyalı kabel plastmass izolyasiyalı kabelə ccedilevrilir Kabellərin sonrakı birləşmələri plastmass izolyasiyalı
kabellərin muftalanma uumlsulu (POLJ) ilə aparılır
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan
sahə bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da
sarı lenta sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika manjet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr
Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini
ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da
kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı
qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və mis torla ccedilulğalanır) Sonra kabelin hər
damarına xarici qalın divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr
Bu muftaların 6 ndash 10 kV uumlccediluumln TRAJndash 241x 70x150 ndash 3HL 20 - 35 kV uumlccediluumln TRAJ ndash 421x120 ndash 240
3HL markaları və digər markaları vardır Muftalanma uumlccediluumln lazım olan kabel uzunluğu hər iki kabel daxil
olmaqla 1000 ndash 1250 mm həddlərində dəyişir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
47
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
31 35 kV gərginlik uumlccediluumln şinlər arasında izolyasiya borularının məsafələrə təsiri
ldquoTyco Electronicsrdquo məmulat texnologiyasının əsas
sahələrindən biri də izolyasiya guumlcləndiricilərdir Şin sistemlərinin
qorunması və izolyasiyanın guumlcləndirilməsi uumlccediluumln tətbiq edilən
BBİTBPTM boruları isitlikdən buumlzuumlşmə texnologiyası ilə
işləndiyindən ixtiyari formaları almaqla buumltuumln noumlv şin sistemlərində
tətbiq edilə bilir Bu zaman izolyasiya məsafələri və qabarit oumllccediluumllər
xeyli dərəcədə kiccedililir (şəkilə bax) Firmanın apardığı sınaqlar
izolyasiya guumlcləndirici elementlərdə aşağıdakı nəticələr vermişdir a)
2 dəqiqə ərzində 24 kV dəyişən gərginliklərə davamlılıq b) 24 kV
dəyişən gərginliklərdə sızma cərəyanının 05 mA qiymətlərdən ccedilox
olmaması c) Duzluluğun 18 mSimsm keccediliricilik yaratdığı 230C
temperatur və 13 kV gərginlik tətbiq edildiyi şəraitdə boşalmanın
olmaması
31 BBİTBPTM boruları
TƏDRİS MƏRKƏZİ
48
3 ldquoRAYXEMrdquo firmasının digər məmulatları
Firmanın yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln digər məmulatlarına izolyasiya guumlcləndirici sistemlər və gərginlik
artım məhdudlaşdırıcıları aiddir Bunların ənənəvi layihələrdən fərqi izolyasiya sistemlərinin daha etibarlı və
istismara yararlı olmasındadır Xuumlsusilə izolyasiya guumlcləndirici sistemlər şəbəkədə təsaduumlfi QQ ndashn qarşısını
almaqla yanaşı avadanlığın qabaritinin və ccediləkisinin azalmasına səbəb olur
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
32 3-24 kV-luq NDA-MA tipli bir suumltunlu GAM konstruksiyası
32 Gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları GAM
NDA ndash MA tip I dərəcəli xətt boşalmasının gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları Bu tip gərginlik artım
məhdudlaşdırıcıları GAM 3- 24 kV nominal gərginliklərə uyğun olan armaturlardır Gərginliyi yuumlksək
gərginliklərin aşağı sinfinə malik olduğu (3-24 kV) uumlccediluumln onlar bir suumltunlu normal boşaldıcıların sxeminə goumlrə
hazırlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
49
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Şək33 Nominal gərginliklər və standartlara uyğun a və b məsafələri
NDA 1-ci dərəcəli xətt boşalma tipli GAM montajı standartlara uyğun aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
50
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Şək34 NDA-MA gərginlik artım məhdudlaşdırıcısı uumlccediluumln ldquozaman-gərginlikrdquo xarakteristikası
NDA-MA buraxıla bilən gərginliyin yuumlksək səviyyəsi (Ubb max) - ldquoTOVrdquondashadlanır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
51
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Şək35 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı gərginlik
artım məhdudlaşdırıcısı a) HSR b) 2PH tip GAM
33 110 kV və yuumlksək gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları
Yuumlksək gərginliklər uumlccediluumln ldquoTyco Electronicsrdquo firmasının
GAM konstruksiyaları suumltun tipli ənənəvi qeyri xətti
gərginlik məhdudlaşdırıcılarından (QXGM) fərqlidir
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi onların əsas fərqləri ardıcıl-
paralel konstruksiyalı (APK) gərginlik artım
məhdudlaşdırıcı suumltunların olmasındadır Ccediluumlnki burada
dairəvi ZnO loumlvhələri bir suumltunda ardıcıl digər halda isə
həm ardıcıl həm də paralel birləşdirilimiş ola bilər
Tutumlarla gərginliyin tənzimlənməsi yuumlklərin
paylanmasına goumlrə Q=UC ifadəsinə uyğun olur
İfadədən goumlruumlnduumlyuuml kimi Əlavə tutum yaranan yerdə
U=QC - gərginliyin (sahə gərginliyinin) qiyməti azalır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
52
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Şək36 Ardıcıl-paralel konstruksiyalı GAM aralıq loumlvhələrin yaratdığı əlavə tutumlar
Şəkildən goumlruumlnduumlyuuml kimi metal oksid (MO) disklərinin ardıcıl duumlzuumllmuumlş tutumları da GAM-ın huumlnduumlrluumlyuuml
boyu ESG-in tənzimlənməsində iştirak edir Lakin ardıcıl-paralel konstruksiyalı (APK) GAM-ların ən boumlyuumlk
gərginliyi olan yuxarı boumllməsinin eninə (radial) istiqamətdə yaratdığı ESG-ni aralıq loumlvhəsinin yaratdığı tutum
tənzimləyir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
53
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
34 Orta gərginlikli birləşdirici mufta sistemlərinın konstruksiyası
Şəkildə tək damarlı plastmass izolyasiyalı Rayxem birləşdirici muftaların konstruksiyası verilmişdir Uumlccedil
damarlı kabellər uumlccediluumln də birləşdirici muftalar eyni konstruksiya elementlərinə malikdirlər Keccedilid muftalarında
xuumlsusi yağa davamlı şəffaf borular istifadə edilir Yağa davamlı borular MI ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnatedrdquo - oumlzuumlluuml
tərkibli və MIND ndash markalı ndash ldquoMass İmpreqnated Non Drainingrdquo axmayan yağları olan kağız izolyasiyalı kabeli
plastmass kabelə ccedilevirir və daxili ESG ndash nin radial istiqamətdə bərabər paylanmasını təmin edirlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
1Elektrik sahəsinin bərabərləşdirici qatı xuumlsusi dəqiq impedansla təyin olunankeccediliriciliyə malik borudur Montaj
zamanı bu borunun altından kəsilmiş ekranın ucu və izolasiya ilə sarı lentadan sarğı qoyulur
2İzolasiya və ekran- Bu qalın dıvarlı qirmızı rəngli izolasiya qati və uumlst səthindən qrq rəngli istilikdən buumlzuumlşən
polimer oumlrtuumlkdən ibarətdir
3 Metal ekranın bərpası- Metal ekran mis tor və yaylı roliklərin koumlməyi ilə bərpa edilir Bu sistem qaynaqsız
kontakt sisteminə aiddir Belə kontakt 400A isccedili və 11kA qısa qapanma cəryanlarına davam gətirir
4 Xarici muumlhafizə və hermotizasiya qatı- Xarici borunun istilikdən buumlzuumlşməsi ilə onun daxili səthindəki yapışqan
əriyərək buumltuumln buruyur 54
Şək37 POLJ muftasının montaj elementləri
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Bu yapışqan xarici qilafın səthinə bərabər şəkildə yayılır baryer yaradaraq nəmliyin nuumlfuz etməsini və
korroziyanın qarşısını alır Bu həmdə mexaniki zədələrdən və kimyəvi təsirlərdən qoruma yaradır
POLJ (GUSJ) muftalarının quraşdırılması Kəsilmiş və accedilılmış kabelə komplektdə olan borular taxılır
Mexaniki birləşdirici vasitəsi ilə kabelin damarları birləşdirilirYarımkeccedilirici ekranların kəsilib təmizləndiyi
yerə sarı rəngli doldurucu və sahə bərabərləşdirici lenta sarınır Sonra ardıcıllıqla elektrik sahə bərabərləşdirici
və qalın divarlı borular bir ndash bir bişirilərək buumlzuumlşduumlruumlluumlr Kabellərin uumlzərindən accedilılmış metal ekran torşəkilli mis
sarğı ilə xarici muumlhafizə oumlrtuumlyuuml isə daxilində yapışqanlı qat olan istilikdən buumlzuumlşən boru ilə bərpa edilir
Uumlccedil qatlı ekstruziya elastomer texnologoiyasıUumlccedil qatlı ektruziya texnologiyası elastomer muftaların
istehsalında tətbiq edilir Burada qara rəngli keccedilirici qat və qırmızı rəngli izolyasiya qatları daxili izoləedici
elastomer qatı borunu sıxışdırmadan sərbəst (genişlənmiş vəziyyətdə) saxlayır Qızdırıldıqda xarici qat buumlzuumlşuumlr
onunla bərabər izolyasiya qatı sıxılaraq kabel birləşməsinin uumlzərinə kip oturur və alt qatlarda olan sarğıların
konturları goumlruumlnməyə başlayır Adətən soyuq və şaxtalı havalarda elastomerlər elastiklik xassələrini itirirlər
Qızdırıldıqda bu effekt itir və bu səbəbdən elastometrlərin uzun muumlddət saxlanması və şaxtalı havada montajı
muumlmkuumln olur
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək 381) istilikdən buumlzuumlşən keccedilirici qat 2) izolasiya
qatı 3) elastomer izolasiya qatı
55
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Təmir uumlccediluumln istilikdən buumlzuumlşən manjetlər olur CRSM-halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli manjetlər MRSM
ndash yanqını dayandıran elastiki ccedilevik manjetlər RFSM- markalı şuumlşə liflərlə armaturlaşdırılmış manjetlər
WCSM- markalı isitilikədn buumlzuumlşən halogensiz uumlmumi əhəmiyyətli borular -55 0C ndash dən +90 0C - ə qədər
temperatur diapazonunda işləyən məmulatlardır Onlar qalın divarlı qara rəngli borulardır
Kabelin divarına uyğun olaraq bu ccedileşidli borular mm-lə oumllccediluumllən minimal və maksimal diametr oumllşuumllərinə
malik olurlar
Min maks boru işarəsi a (min) D b(maks) a(min) W b(maks)
1 2 3 4 5 6 7
35 8 WCSM-93-1000S 9 3 06 20
45 11 WCSM-134-1000S 13 4 06 24
65 175 WCSM-206-1000S 20 6 07 25
9 30 WCSM-338-1000S 33 8 07 32
13 39 WCSM-4312-1000S 43 12 08 43
175 44 WCSM-5116-1000S 51 16 10 45
23 62 WCSM-7021-1000S 70 21 10 44
27 78 WCSM-8525-1000S 85 25 10 43
33 94 WCSM-10530-1000S 105 30 10 43
40 117 WCSM-13036-1000S 130 36 10 43
55 145 WCSM-16050-1000S 160 50 10 43
55 155 WCSM-18050-1000S 180 50 10 43
70 225 WCSM-25065-1000S 250 65 10 43
105 290 WCSM-32095-1000S 320 95 10 43
125 360 WCSM-385110-1000S 105 65 10 43
TƏDRİS MƏRKƏZİ
56
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Şək39 Transformator yarımstansiyasının
tipik qoşulma sxemi
Daxili izolyasuya materialının rezinə oxşar xassələri xarici istilikdən buumlzuumlşən sərt materialların xassələri
ilə uzlaşdırılır Bu buumltuumlnluumlkdə boruların kabel izolyasiyasının temperatur dəyişmələrinə qarşı davamlılığın
artmasına səbəb olur Şəkildə uumlccedil qatlı ekstruziya ilə buumlzuumlşən borunun oturma təsir quumlvvələri goumlstərilmişdir
Goumly əyri uumlccedil qatlı ekstruziya edilmiş texnologiya yaşıl əyri isə adi istilikdən buumlzuumlşən borular uumlccediluumln verilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellərin montajı onların paylayıcı yuvalara və ya
transformator giriş yuvalarına birləşdirilməsi ilə
tamamlanır TPE izolyasiyalı kabellər tək damarlı
olduqları uumlccediluumln belə birləşmələr daha uyğun olurlar TPE
kabelləri hermetikliyi pozmadan adaptorlarla birləşdirilir
Bunun uumlccediluumln A və C tip adaptorlar istifadə edilir
Aşağıdakı şəkildə A və C adaptorların yarımstansiya
avadanlığına birləmə sxemi verilimişdir
35 Hermetik qapalı paylayıcı quruluşlar uumlccediluumln adaptorlar
57
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri ldquoTyco Electronicsrdquo A və C tip adaptorları
yuvalara kabellərin birləşdirilməsi uumlccediluumln istifadə edilirlər RİCS 3133 tip adaptorla
birləşdirilən 12 kV gərginlikli hermetik qapalı quruluşlar tutduqları ərazi işləməsinin
təhluumlkəsiz və etibarlılığı ilə yer tuturlar RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli
elastomerlərdən hazırlanır Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik moumlkəmliyini
artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Kabelin sonluq muftasının -4 ucluğunu PQ ndash un buşinqi-
1 ilə birləşdirir Qaz (SF6) izolyasiyası hermetik avadanlığın normal funksiya
goumlstərməsini və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elektrik moumlhkəmliyi
trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və
boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər RICS adaptorları tez
və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Elastomer goumlvdə-2 boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300 mm2 ndash lıq) və
diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Sonluq
mufta-4 buşinqə-1 yivli şpilka və qayka ilə bağlanır Bağlandıqdan sonra adaptorun
arxası elastomer tıxacla -3 qapanır
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a
əsasən sabit və dəyişən gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin
səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC)
sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar məhdud
oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan
vəziyyətlərdə aparılmışdır RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin
yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan daha boumlyuumlk olan gərginliklə də
sınaq edilmişdir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək310 A tip adaptor
58
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Ekranlaşdırılmış adaptorlar tək damarlı plastmas izolyasiyalı
kabelləri 42 kV gərginliyə qədər qaz doldurulmuş hermetik paylayıcı
quruluşlara C tip buşinqlərlə birləşdirmək uumlccediluumlnduumlr Birləşmələr həm
də 2 və 3 paralel kabellərlə aparıla bilər Bu konfiqurasiyada kabellərin
hər birisinin yuvada mexaniki bərkidilməsi lazımdır C tip buşinqlərə
1250 A ndash lik yuumlk verildikdə uumlccedil kabelin paralel bağlanmasına icazə
verilir
Adaptorların goumlvdəsi yuumlksək keyfiyyətli silikon rezindən
hazırlanır Goumlvdə xarici tərəfdən torpaqlanmış yarımkeccedilirici ekranla
oumlrtuumlluumlr RSTI adaptorları həm daxili həm də xarici qurğularda istifadə
edilirlər Kabelin qılafı ekranlaşmış adaptoru buşinqdə accedilmadan sınaq
etmək olar Xuumlsusi boltlu ucluqlarla kombinə edilmiş Rayxem
sonluqlarının konstruksiyslsrı bir tip oumllccediluumlluuml adaptoru ccedilox geniş
diapozonda dəyişən kabel en kəsikləri ilə işlətməyə imkan verir
TƏDRİS MƏRKƏZİ
59 Şək311 İki girişli adaptor
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Adaptorların forma və oumllccediluumlləri kompakt olduğundan ikili birləşməni kameranın standart kabel şoumlbəsində
bağlamaq olur RSTI adaptorlarında gərginliyin olduğunu bilmək uumlccediluumln xuumlsusi tutum oumllccediluuml qurğusu istifadə
edilir Onun vasitəsi ilə adaptoru accedilmadan iccediləriyə gərginlik verildiyini təyin etmək olur Bu oumllccediluuml noumlqtəsinin oumlzuuml
isə xuumlsusi ekran (şirma) ilə bağlanır
Ekranlaşdırılmış adptorlar CENELEC HD 6291 S1 standartlarının tələblərini artıqlaması ilə oumldəyir CENELEC
ndash Fransız standartı olub oumlzuumlndə həm İngilis (BS) həm də Alman (VDE) və Rus ГОСТ ndash larını birləşdirir Konstruksiyanın xuumlsusiyyətləri RICS adaptorları yuumlksək keyfiyyətli elastomerlərdən hazırlanır Kabelin
sonluq muftasının ucluğunu PQ ndash un buşinqi ilə birləşdirir Hava aralığının yetərsiz olduğu elektrik
moumlkəmliyini artırmaq uumlccediluumln istifadə edilir Qaz izolyasiyalı hermetik avadanlığın normal funksiya goumlstərməsini
və işini təmin edir Elastomer goumlvdələr yuumlksək elktrik moumlhkəmliyi trekinq və erroziyaya davamlıdırlar Onlar
yuumlksək nəmlik ccedilirklənmə şəraitlərində və boumlyuumlk elektrik sahə gərginliyində etibarlı şəkildə işləyə bilərlər
RICS adaptorları tez və asanlıqla montaj edilir və buumltuumln Rayxem muftaları ilə birlikdə işlədilir Adaptorlar
asanlıqla soumlkuumllə və yenidən quraşdırıla bilər
Quraşdırılması Soyulub hazırlanmış və uumlzərinə xuumlsusi tərkibli suumlrtguuml yağı ccediləkilmiş kabelə sahə gərginliyinin
tənzimlənməsi (ESGT) uumlccediluumln birinci adaptor modulu taxılır İkinci boltlu ucluq quraşdırılır Sonra suumlrtguuml yağı
ccediləkilərək adaptorun əsas goumlvdəsi yivli ccedilubuq və qayka ilə paylayıcı qurğunun buşinginə bərkidilir Arxa
tərəfdən tıxac və ya ikinci kabel birləşdirilməsi uumlccediluumln vtulka taxılır Elastomer goumlvdə boumlyuumlk oumllccediluumldə (25 ndash 300
mm2 ndash lıq) və diapozonda dəyişən mexaniki sonluqların uumlzərinə də asanlıqla dartaılıb taxılır Bağlandıqdan
sonra adaptorun arxası elastomer tıxacla qapanır Tıxacın iccedilərisinə oumllccediluuml elektrodu qoyulur
Sınaqlar RICS adaptorları CENELEC HD 6291 S1 və ГОСТ 137810 ndash a əsasən sabit və dəyişən
gərginliklərlə sınaq edilirlər Elektrik moumlhkəmliyinin səviyyəsinə goumlrə impuls sınaq gərginliyinə goumlrə -BIL
doumlvruuml dəyişən gərginlik (AC) sınaqları faza yer arasında 25 U0 (AC) verilməklə aparılır Buumltuumln sınaqlar
məhdud oumllccediluumllərə malik olan metal goumlvdələr iccedilərisində real iş şəraitinə yaxın olan vəziyyətlərdə aparılmışdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
60
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
RICS adaptorları konstruksiyanın hermetikliyinin yoxlanması uumlccediluumln su altında 16 kV yəni 25U0 ndash dan
daha boumlyuumlk olan gərginliklə də sınaq edilmişdir
36 YKİ və TPE izolyasiyalı kabellər arasında birləşdirici keccedilid muftaları
101520 və 35 kV ndash luq ayrı-ayrı qilaflarda olan 3 fazlı kağız izolyasiyalı kabellə ekranlı plastmass izolyasiyalı
kabelin birləşdirilməsi uumlccediluumln TRAJ tipli keccedilid muftaları tətbiq edilir Onlar kağız izolyasiyalı AOCБ ВАОСБГ
ВОСБ ВОСБГ ВАОСБ ОСБН kabellərini plastmass izolyasiyalı АпвПг ПвПуг АпвЭВ N2XS(F) 2Y
N(A) 2XS2Y AHXAMK ndash W kabellərə və АОСБ ЦАОСБГ ЦОСБ ЦАОСБ ОСБн kabellərinə
birləşdirmək uumlccediluumln isitfadə edilir
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın kəsildiyi yerə sarı lenta sarınır Damar uumlzərinə komplektə olan sahə
bərabərləşdirici boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Damarlar boltlu gilizlə birləşdirilir Kağız sarğının kəsilmiş sonuna da sarı lenta
sarınır Birləşdirici gilzanın uumlzəri sahə bərabərləşdirici qara rəngli mastika mancet loumlvhəsi ilə oumlrtuumlluumlr Sonra kabelin
hər damarına orta divarlı boru buumlzuumlşduumlruumlluumlr Sonra istilikdən buumlzuumlşən uumlccedilqatlı qalın divarlı elostomer boru bişirilərək
buumlzuumlşduumlruumlluumlr və birləşmə yerini ekranlaşdırmaqla bərabər oranın izolyasiya oumlrtuumlyuumlnuuml yaradır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
61
Şək 312 TRAJ tipli muftanın montaj və konstruksiyası
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Birləşmə yerinə mis tor ekran sarınır ki bu da kabelin metal ekranını bərpa edir Kağız izolyasiyalı kabelin
metal qilafı və plastmass kabelin metal ekranı qaynaqsız uumlsulla əlaqələndirilir (ekran məftilləri xuumlsusi yaylar və
mis torla buumlruumluumlnuumlr)
37 110 kV OHVT markalı Rayxem muftaların montajının texnoloji ardıcıllığı
Montajın birinci mərhələsində hazırlanmış şveller altlıq uumlzərində kabelin yerləşdirilməsi və nişan xəttinin
işarələnməsi yerinə yetirilir
Şək313 Montajın 2 və 3
ndashcuuml mərhələsi a)
muftanın torpaqlanmaya
hazırlanması b)muftanın
torpaqlanmadan sonrakı
halı və izolyasiya uumlstuuml
yarımkeccedilirici ekranın
dalğavari təmizlənməsi
işləri aparılır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
62
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
4-6ndashcı mərhələlərdə izolyasiya uumlstuumlndəki yarımkeccedilirici ekran oturacaqdan 290 mm-lik məsafəyə qədər sıyrylıb
təmizlənir (bax şəkil) Təmizlənmiş izolyasiya hissəsindən daha 310 mm irəli məsafədə kabelin damarı 90 mm
oumllccediluumldə kəsilib accedilılır Beləliklə alt oturacağın uumlstuumlndən kabelin 690 mm-lik uzunluğu qalır Sonrakı mərhələdə
izolyasiya uumlzərinə bərabərləşdirici silikon ekran taxılır Silikon ekranın iccedili və kabel izolyasiyasının uumlstuuml silikon
yağla yağlanır Ekran izolyasiya uumlzərində burulmaqla taxılır Deyildiyi kimi bu ekran alt tərəfdən 290 mm-lik
yarımkeccedilirici və uumlst tərəfdən 15 mm-lik dalğavari ləccediləklərin altında olan 20 mm-lik bir zolaq səviyyəsini
oumlrtməlidir Bu əməliyyatlardan sonra soyulmuumlş izolyasiya yerinə taxılmış silikon ekranlar və accedilılmış damarlar
laquoUayt spiritraquo və ya Aİ-70 benzinlə silinib təmizlənir
Yapışqan izlərinin qalmaması uumlccediluumln bərabərləşdirici
ekran uumlst tərəfdən yapışqansız kağız lenta ilə
muumlvvəqəti fiksasiya edilir Kağız lentanın
accedilılmaması uumlccediluumln uumlstuumlndən 2-3 qat izolyasiya
lentası sarınır
8-ci mərhələdə muftanın orta hissəsində uumlccedil yerdən
ştangensirkulla D1 D2 D3 diametrləri oumllccediluumlluumlr və
protokollaşdırılır Sonra bu oumllccediluumllərin uumlzərinə
qalınlaşdırıcılar qoyulur TPE izolyasiyanın əsas təhluumlkəsi yaranan su
cığırları və qismi boşalma izlərinin yaratdlğl
keccedilirici budaqlardır Şəkildə verilən halların
olmaması uumlccediluumln kabelin soyulmuş izolyaisya səthi
cilalanmalı pardaqlanmalı və ideal halda hamar
şəkilə salınmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
63
Şək314 TPE izolyasiyasında su cığırlarının yaratdığı defektlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Şək315 Montajın 6-cı mərhələsindən sonrakı vəziyyət 7-ci mərhələ uumlccediluumln alt qapağın 16 ədəd
boltlarınının sıxılma ardıcıllığı verilir 64
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
66
TƏDRİS MƏRKƏZİ
sect 4 KABEL XƏTLƏRİNİN İŞƏ QOŞULMA QAYDALARI
Kabel xətləri (KX) aşağıdakı sənədlər olduğu zaman istismara qəbul oluna bilər
bull KX-nin buumltuumln əlavələr və duumlzəlişlərlə layihəsi
bull trasın 1 200 və ya 1 500 miqyasda cizgisi muftaların goumlstərilməsi şərtilə
bull kabel jurnalı birləşdirici (aralıq) muftaların uccedilot-nəzarət pasportu əgər xəndəkdə 2 və ccedilox kabel olarsa
onların xəndəkdə ccediləkiliş planı da verilməlidir
bull yeraltı kommunikasiyalarla kəsişdiyi yerlərə aid akt
bull xəndəyin qəbul olunma aktı
bull barabanda sonluq kappalarının vəziyyəti barədə akt lazım gələrsə soumlkmək və baxış keccedilirmək (import
kabellər uumlccediluumln muumltləq)
bull zavod sınaqlarının protokolları
bull yağla doldurulmuş kabellərdə sonluq qurğularının və yağ qidalandıranların qoyulduğu huumlndnrluumlk işarələrinin
goumlstərilməsi ilə quraşdırma cizgiləri
bull accedilıqda quraşdırılmış kabelləri birkalarla təmin etməli
bull kabel ccediləkilməzdən əvvəl izolyasiyanın yoxlanması və baxış keccedilirilməsi barədə protokol
bull korroziya və azmış cərəyanlara qarşı həyata keccedilirilmiş qurğular haqqında akt
bull yağın təzyiqi uumlccediluumln siqnalizasiyanın yoxlanılması aktı
bull KX-nin trasının torpaqlarının analiz protokolları
bull KX-nin pasportu
Hər bir KX uumlccediluumln istismara verilən zaman texniki istismar qaydalarının (TİQ-in) tələblərinə uyğun maksimal
yuumlk cərəyanının qiyməti qoyulur Həmin cərəyanlar iqtisadi cərəyan sıxlığına goumlrə də təyin edilir
Iqtisadi cərəyan sıxlığının (Amm2 ) maksimum yuumlkdən istifadə saatlarından (tm) asılılıqları
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
67
TƏDRİS MƏRKƏZİ
Kabellər 1000 le tmle 3000 3000 le tm le5000 5000letmle8700
Kağız izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
Rezin və plastmass
izolyasiyalı
mis damarlı
aluumlminium damarlı
30 Amm2
16 Amm2
35 Amm2
19 Amm2
25 Amm2
14 Amm2
31 Amm2
17 Amm2
20 Amm2
12 Amm2
27 Amm2
16 Amm2
Cədvəl 31
35 kV-a qədər kabellərə aşağıdakı periodiklikdə baxış keccedilirilir
- trasa baxış hər 3 ayda bir dəfə
- sonluq muftalarına 1000 V-dan yuxarı 6 ayda bir dəfə 1000 V-a qədər ildə bir dəfə Aşkar edilmiş defektlər jurnala qeyd edilir və bərpa olunması uumlccediluumln tədbirlər goumlruumlluumlr KX-nin təmiri baxış və sınaqların
nəticəsinə əsasən planlaşdırılır
3-35 kV ndashluq kx-ləri 3 ildə bir dəfə sınaqdan keccedilirilməlidir Noumlvbədən kənar sınaq KX-lərin accedilılması və təmir edildikdən
sonra yerinə yetirilir
Kabelin trasında torpaq işləri ancaq istismarccedilı muumləssisənin icazəsi ilə yerinə yetirilə bilər
KX-də təmir işləri onun hər iki tərəfindən accedilılaraq torpaqlanmasından sonra yerinə yetirilir
Istirmarccedilı muumləssisə trasın keccedildiyi zonada yaşayış binalarına xidmət edən və digər muumləssisələrin rəhbərləri ilə aydınlaşdırıcı
soumlhbət aparılmalıdır
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
38 Montaj alətləri
İzolyasiya uumlstuuml yarımkeccedilirici ekranın siyarılması (soyulması) uumlccediluumln alət -ldquoIT-1000-017rdquo
Alət ekranın səthdən sıyrılması uumlccediluumln səlis dərinlik tənzimləyicisinə malikdir Yarım keccedilirici ekranın diametri və
gərginlik sinfinə goumlrə BEK-ə (İES standartına) uyğun olaraq uumlccedil yerə boumlluumlnuumlr 300 mm2-a qədər ndash 15-34 mm İT ndash
100 ndash 017 ndash 1 630mm2-a qədər ndash 19- 45mm İT ndash 1000 ndash 017 ndash 2 800mm2 ndasha qədər 26-48 mmİT ndash 1000- 017 ndash
3 Alət xuumlsusi plastmass qutuda olmalı və daşınmalıdır
65
Şək316 Yarımkeccedilirici ekranın
soyucu aləti
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
Kabel bıccedilağı
EXRM ndash 0607
uzunluq 175mm
bullXarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM
ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi
forması əməliyyatı sadələşdirir
və təhluumlkəsiz edir
bullAsan sıyrılan
yarımkeccedilirici ekran
pərdəsinin sıyrılması
uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash
011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04
mm
bullSektor şəkilli kabel qayccedilısı
KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash
600 ndash 52mm zirehsiz
kabellər uumlccediluumln işlədilir
bullKabelin ccedilərtilməsi
uumlccediluumln alət EXRM ndash
1004
bullPlastmass şlanq və ya
izolyasiyanın
qızdırılaraq dairəvi
şəkildə ccedilərtilməsi uumlccediluumln
2000 mm uzunluğunda
sap
Kabellərin soyulması uumlccediluumln alətlər Kabel bıccedilağı EXRM ndash 0607 uzunluq 175mm Xarici şlanqın kəsilib
ccedilıxarılması uumlccediluumln bıccedilaq EXRM ndash 0947 ndash uumllguumlcuumln xuumlsusi forması əməliyyatı sadələşdirir və təhluumlkəsiz edir
Asan sıyrılan yarımkeccedilirici ekran pərdəsinin sıyrılması uumlccediluumln bıccedilaq İT ndash 1000 ndash 011 uumllguumlcuumln ccedilıxıntısı 04 mm
Sektor şəkilli kabel qayccedilısı KR ndash 240 ndash 32mm və KR ndash 600 ndash 52mm zirehsiz kabellər uumlccediluumln işlədilir
Kabelin ccedilərtilməsi uumlccediluumln alət EXRM ndash 1004 Plastmass şlanq və ya izolyasiyanın qızdırılıb yumşaldıqdan
sonra ccedilərtilməsi uumlccediluumln 2000 mm uzunluğunda sap
TƏDRİS MƏRKƏZİ
66 Şək317 Kəsici alətlər
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
TƏDRİS MƏRKƏZİ
NƏTİCƏLƏR
1 Kitabda qabaqcıl Avropa Firması ldquoTyco Elektronikcsrdquo-n yeni texnologiyası əsasında istehsal etdiyi
izolyasiya məmulatları ilk dəfə və hərtərəfli analiz edilmişdir
2 ldquoTyco Electronicsrdquo izolyasiya məmulatlarının hazırlanmasının 6 texnoloji uumlsulu əhatə edilmişdir
3 Muftaların ənənəvi uumlsullarla aparılan ESG hesabatları daxili və xarici izolyasiyanın elektrik konstruktiv və
forma parametrləri yuumlksək səviyyədə saxlanılır və ldquoRAYXEMrdquo muftalarının tətbiqinin sərfəli olduğu subut
edilir
4 6(10)-35 kV və 110-220 kV gərginliklərdə kabel muftalarının moumlvcud yağ-kağız izolyasiyalı muftalara
nisbətən daha boumlyuumlk texniki-iqtisadi uumlstuumlnluumlklərə malik olduğu aydınlaşır
5 Muumlasir hermetik qapalı tip paylayıcı yuvalar uumlccediluumln təklif olunan adaptorlar hermetikliyin saxlanması və PQ -in
etibarlılığını xeyli artırır
6 İzolyasiya guumlcləndirici sistemlər həm hava həm də kabel xəttlərində tətbiq edildikdə şəbəkənin etibarlılığı
uzunoumlmuumlrluumlluumlyuuml dəfələrlə artır və təsaduumlfi qısa qapanma riskləri azalır
7 Firmanın təklif etdiyi gərginlik artım məhdudlaşdırıcıları (GAM) buumltuumln xarakteristikaları və texniki-iqtisadi
goumlstəricilərinə goumlrə buumltuumln standartalara uyğun olduğu təsdiq edilir
8 ldquoTyco Elektronicsrdquo ndashn buumltuumln məmulatlarının 6(10)ndash35 kV və 110-220 kV şəbəkələrdə geniş tətbiqi toumlvsiyə
edilir
67
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68
ƏDƏBİYYAT
1 Həsənov Q Ə ldquoYuumlksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikasırdquo Ali məktəblər uumlccediluumln
dərslik Bakı 2009 il
2 Əliyev H S ldquo Kabellərin sınaq uumlsullarırdquo dərs vəsaiti BEŞ 2013il
3 laquoВысоковольтные кабельные армaтурыraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our
commıtment
4 laquoСистема усиление изoляцииraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtment
5 laquoKaбeльнaя aрmaтuрaraquo kataloq 20102011 laquoTyco Electronıcsrsquorsquo Our commıtmentт
TƏDRİS MƏRKƏZİ
68