Odpady promieniotwórcze ( radioaktywne ) są to wszelkiego rodzaju przedmioty, materiały o

różnych stanach skupienia, substancje organiczne i nieorganiczne, nie nadające się do

dalszego wykorzystania, a zanieczyszczone objętościowo lub powierzchniowo substancjami promieniotwórczymi w stopniu przekraczającym dopuszczalne- według odpowiednich przepisów - ilości. Koncentracja substancji radioaktywnych

w odpadach promieniotwórczych jest zwykle wyższa niż koncentracja tych substancji w

zwykłych odpadach.

Można wyróżnić pięć głównych źródeł pochodzenia odpadów promieniotwórczych (nie licząc zastosowań militarnych energii jądrowej) • kopalnie rud uranu oraz zakłady przerobu tych rud, • produkcja paliwa reaktorowego oraz przerób paliwa wypalonego, • eksploatacja reaktorów energetycznych i badawczych, • likwidacja reaktorów jądrowych, •stosowanie izotopów promieniotwórczych w medycynie, przemyśle, rolnictwie i badaniach naukowych

W Polsce odpady promieniotwórcze powstają w wyniku stosowania izotopów w medycynie, przemyśle i

badaniach naukowych oraz podczas ich wytwarzania. Odrębną grupę odpadów stanowi zużyte paliwo jądrowe z reaktorów badawczych (EWA , MARIA). Jest ono nadal silnie promieniotwórcze, a więc wymaga odpowiedniego zabezpieczenia. Ilość odpadów promieniotwórczych jest

bardzo mała w porównaniu do ilości odpadów produkowanych przez przemysł chemiczny, czy też

powstających w efekcie spalania węgla w elektrowniach lub elektrociepłowniach.

Podstawą klasyfikacji odpadów promieniotwórczych jest ich postać fizyczna, aktywność i czas połowicznego rozpadu. Stąd też mamy odpady stałe, ciekłe, gazowe, nisko-, średnio-, i wysokoaktywne, a także odpady krótkożyciowe o okresie połowicznego rozpadu nie dłuższym niż 30 lat i długożyciowe, które pozostają promieniotwórcze przez setki , a nawet tysiące lat. Sposób klasyfikacji odpadów w poszczególnych krajach jest zróżnicowany. W Polsce wyróżniamy trzy kategorie odpadów:I kategoria - odpady β i γ - promieniotwórcze. II kategoria- odpady α - promieniotwórcze,III kategoria- zużyte zamknięte źródła promieniotwórcze.

Materiały promieniotwórcze przewożone są w różnych opakowaniach, gwarantujących integralność przesyłki w czasie transportu i określoną w przepisach osłonę przed promieniowaniem. Typ opakowania w jakim przewozi się materiał promieniotwórczy zależy od rodzaju materiału, jego objętości, ilości, postaci fizycznej i aktywności.

Aby ryzyko narażenia ludzi na zetknięcie się z odpadami maksymalnie zmniejszyć Rada Społeczno-Ekonomiczna ONZ upoważniła Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (MAEA) do przygotowania, a także zarekomendowania przepisów i standardów dotyczących bezpiecznego transportowania materiałów promieniotwórczych.

Dotyczą m.in. typów opakowań, informacji o przewożonych materiałach, dokumentów przewozowych, rodzajów opakowań. Dokumenty przewozowe, nalepki ostrzegawcze, oznakowania, tablice umieszczone na samochodach lub wagonach zawierają informacje ważne dla przewoźników, odbiorców i innych osób zainteresowanych taką przesyłką. • Dokumenty przewozowe zawierają wszystkie podstawowe informacje o transportowanym materiale: jego skład izotopowy, aktywność, fizyczną i chemiczną postać, kategorię przesyłki oraz środki jakie należy podjąć w razie wypadku.• Oznakowania, takie jak nalepki, znajdujące się na przesyłkach zawierają informację o ich zawartości, ciężarze i innych właściwościach (łatwopalnych, wybuchowych).

W szczególnych przypadkach (np. przy przewozie materiałów rozszczepialnych - pluton, paliwo jądrowe) i źródeł promieniotwórczych o bardzo dużej aktywności w opakowaniach typu B) wymagane jest wcześniejsze powiadomienie o przywozie do/przewozie przez dany kraj. Dodatkowe zabezpieczenia podejmowane są podczas przewozu materiałów jądrowych.

§§

Opakowanie typu BOpakowanie typu B charakteryzuje się podwyższoną

wytrzymałością mechaniczną i termiczną, gdyż muszą zapewnić szczelność i osłonę ładunku nawet w razie poważnych wypadków transportowych. Używane są do przewozu najbardziej radioaktywnych materiałów (wypalone paliwo jądrowe, źródła promieniotwórcze o bardzo dużej aktywności). Opakowania typu B podawane są szczególnie surowym testom mechanicznym, termicznym i zanurzeniowym. Poza tym muszą być autoryzowane przez właściwe organa dozoru jądrowego i ochrony radiologicznej danego kraju.

Opakowanie typu AOpakowanie typu A zapewnia szczelność i osłonę

ładunku, jednak charakteryzują się mniejszą wytrzymałością na uszkodzenia niż opakowania typu B. Zakłada się również, że opakowanie może zostać uszkodzone w czasie transportu, a jego zawartość wydostać się na zewnątrz. Przepisy określają maksymalną ilość substancji promieniotwórczych, które mogą być przewożone w tego typu opakowaniach. Ryzyko napromieniowania lub skażenia- nawet w przypadku uwolnienia substancji promieniotwórczej do środowiska jest niewielkie.

Opakowanie Opakowanie przemysłowe (IP)przemysłowe (IP)

służy do transportu materiałów o niskiej aktywności lub przedmiotów skażonych powierzchniowo. Zawarta w nich mała ilość substancji promieniotwórczych stanowi w sytuacjach awaryjnych niewielkie zagrożenie dla ludzi i środowiska.

Opakowanie tzw. Opakowanie tzw. wyłączonewyłączone

używane jest do transportu bardzo małych ilości materiałów promieniotwórczych, np. radiofarmaceutyków czy urządzeń zawierających źródła promieniotwórcze o bardzo małej aktywności (izolowane czujniki dymu, przyrządy pomiarowe). Są to m.in. pudełka kartonowe, pojemniki z tworzyw sztucznych, metalowe puszki. Przewóz takich przesyłek odbywa się na znacznie złagodzonych warunkach, np. nie muszą zawierać znaków ostrzegawczych, ale wewnątrz powinna się znajdować informacja o przewożonym materiale.

Scenariusz akcji ratowniczej lub interwencyjnej dla zapobieżenia rozprzestrzenianiu się substancji promieniotwórczej:• Osoba, która zauważyła wypadek (lub brała w nim udział) powinna zawiadomić policję, nadawcę przesyłki, służbę medyczną i służbę ochrony radiologicznej, a w przypadku pożaru także straż pożarną.• Dalszą akcję powinny poprowadzić wyspecjalizowane służby. One też - na podstawie pomiarów radiometrycznych - wyznaczają granice strefy, w której nie mogą przebywać osoby postronne.• Kolejne działania tych służb będą zależały od rodzaju i ilości uwolnionego materiału radioaktywnego, rozległości skażonego obszaru i poziomu skażeń a także warunków pogodowych, które mają wpływ na rozprzestrzenianie się skażeń.

Oznakowanie pojazdówOznakowanie pojazdów

Znakowanie opakowańZnakowanie opakowań

Znakowanie opakowańZnakowanie opakowań

Znakowanie opakowańZnakowanie opakowań

Odpady promieniotwórcze muszą być odpowiednio składowane; im większa jest ich aktywność tym skuteczniejsze powinny być bariery przeciwdziałające ujemnemu wpływowi promieniowania na człowieka i środowisko. W Polsce stosowane są następujące bariery ochronne: 1. chemiczna: trudno rozpuszczalne związki chemiczne izotopów promieniotwórczych, powstające w procesie przerobu i oczyszczania radioaktywnych ścieków; 2. fizyczna: materiał wiążący - służy do zestalania lub utrwalania odpadów. Proces ten polega na zmieszaniu zatężonych już odpadów ze spoiwem i nadaniu im formy stabilnego ciała stałego. Zapobiega to rozsypaniu, rozproszeniu, rozpyleniu i wymywaniu substancji promieniotwórczych; 3. I inżynierska: opakowanie zabezpiecza odpady przed uszkodzeniami mechanicznymi i kontaktem z wodą. Stanowi również osłonę biologiczną, ponieważ osłabia promieniowanie; 4. II inżynierska: betonowa konstrukcja składowiska oraz impregnująca warstwa bitumiczna- chroni pojemnik z odpadami przed wpływem opadów atmosferycznych, wilgocią i korozją; 5. naturalna: struktura geologiczna terenu, na którym zlokalizowano składowisko. Teren taki powinien być m.in. asejsmiczny, niezatapialny i wyłączony z działalności gospodarczej. Jest to bardzo ważne, ponieważ właściwa struktura geologiczna i warunki hydrogeologiczne uniemożliwiają migrację radionuklidów, zapobiegają ich rozprzestrzenianiu w glebie oraz przenikaniu substancji promieniotwórczych do wód gruntowych i powierzchniowych.

Składowanie odpadów promieniotwórczych dzieli się na dwa etapy:• Składowanie przejściowe polega na okresowym magazynowaniu odpadów na terenie obiektu, w którym powstały i zostały przerobione. Okres przejściowego składowania planuje się zwykle tak, aby odpady średnioaktywne straciły znaczną część swojej aktywności. W elektrowniach jądrowych okres ten wynosi zwykle ok kilku miesięcy do 5 lat.• Składowanie ostateczne jest ostatnim etapem unieszkodliwiania odpadów promieniotwórczych. Wybór miejsca, charakter składowiska i sposób składowania zależy od wielu czynników m. in. od rodzaju odpadów, warunków hydrogeologicznych, demograficznych i klimatycznych danego terenu. Biorąc pod uwagę usytułowanie wyróżnia się składowiska naziemne (powierzchniowe), składowiska podziemne oraz składowiska w głębokich formacjach geologicznych.

• Składowisko naziemne ma szereg betonowych komór zagłębionych nieco w ziemi. Komory wypełnia się odpadami w odpowiednich pojemnikach i po wypełnieniu zalewa się betonem. Taki typ składowiska stosuje się do odpadów nisko- i średnioaktywnych. Często stosuje się w tym celu nieużywane stare forty, magazyny itp. obiekty, jeżeli warunki hydrogeologiczne na to pozwalają.• Składowisko podziemne jest usytułowane pod powierzchnią ziemi na głębokości nie przekraczającej 200 m. W tym wypadku wykorzystywane są naturalne formacje skalne. Lokować w nich można odpady nisko- i średnioaktywne, stałe lub zestalone.• Składowanie odpadów w głębokich formacjach geologicznych to umieszczenie odpadów na głębokości zwykle od 400 do 1100 m w warunkach nieumożliwiających migrację substancji promieniotwórczych poza obszar składowiska. Wykorzystywane bywają w tym celu np. wyeksploatowane kopalnie soli, w których odpady zostają całkowicie izolowane.

Prezentację wykonały:

Katarzyna Borowska Justyna Lulewicz z kl. III G 2002/03

pod redakcją prof. Teresy Fedorowicz