ÇOCUKLUK DÖNEMİ AŞILARI VE BAĞIŞIKLAMA

Hazırlayan: Dr. Esma KARADUMAN

Danışman: Prof.Dr. Mehmet UNGAN

AŞI VE AŞILAMA NEDİR?

Canlılarda belirli bir hastalığa neden olan mikrobiyolojik etkene karşı aktif olarak bağışıklık geliştirmek için antijen ya da antijenler karışımının uygun bileşimine aşı; bu bileşimin çeşitli metotlarla vücuda uygulanması işlemine de aşılama denir.

Aşılamada amaç hastalıkları oluşmadan önlemektir.

Sağlık Bakanlığı’nın Genişletilmiş Bağışıklama Programı kapsamında takip edilen hastalıklara özel hastalık kontrol programları:

• Polio Eradikasyon Programı • Kızamık Eliminasyon Programı • Maternal ve Neonatal Tetanoz Eliminasyon Programı• Hepatit B Kontrol Programı • Diğer Hastalık Kontrol Programları: -Difteri (Difteri hastalığının kontrolü için saha rehberi kapsamında

yürütülmektedir) -Boğmaca (Boğmaca hastalığının kontrolü için saha rehberi kapsamında

yürütülmektedir) - Kızamıkçık ve Konjenital Rubella Sendromu - Kabakulak - Hemofilus influenza tip b -Tüberküloz (Verem Savaş Dairesi Başkanlığı tarafından yürütülmektedir)

AŞI BİLEŞENLERİ

Koruyucular, stabilize ediciler, antibiyotikler: İstenmeyen olası kontaminasyonları önlemek ve ajanı stabilize etmek için kullanılır Tiomersol gibi civalı bileşikler, fenol, albumin, glisin, neomisin Bu maddelere karşı allerjik reaksiyon meydana gelebililir

Adjuvan: Aşının immunojenik etkinliğini arttırmak Oluşan bağışık yanıtı kuvvetlendirmek amacıyla kullanılır MF-59 ve alüminyum tuzları

Süspansiyon sıvısı: Steril su veya ajanın üretildiği biyolojik sisteme ait çok daha kompleks sıvılar olabilir Yumurta antijenleri, hücre kültürü içerikleri, serum proteinleri gibi

AŞI UYGULAMA YOLLARI• İntramusküler (İM) • İntravenöz (İV) • Deriyi çizmek • İntradermal• Subkutan• Buruna damlatmak veya püskürtmek (Kitle aşılamalarında )• Ağızdan vermek

AŞI TİPLERİ

• Canlı aşılar Attenüe canlı aşılar İnaktive aşılar Toksoid aşılar Polisakkarid ve polipeptit aşılar Rekombinant aşılar

AŞILAMA YERLERİAŞI TİP YOL

BCG Canlı Bakteri İD, SC DBT Toksoid ve inaktif İM HAV İnaktif viral İM HBV İnaktif viral İM Hib Polisakkarid inaktif bakteri İM İnflüenza İnaktif virüs İM Kızamık Canlı virüs SC KKK Canlı virüs SC Polio (OPV) Canlı virüs Oral Polio (IPV) İnaktif virüs SC Tetanoz Toksoid İM Suçiçeği Canlı virüs SC Kuduz Canlı virüs İM, İD

AŞILAMADA GENEL KURALLAR-1

Kullanıma hazır enjektörlü aşılar hariç, her aşı için ayrı ve steril bir enjektör kullanılmalıdır. Birden fazla aşı aynı anda yapılabilir. BCG, OPA, DaBT-İPA-Hib, KKK ve

Hepatit B aşılarının aynı gün yapılmasında bir sakınca yoktur. Ayrı ayrı enjektörler ile farklı ekstremitelerden yapılır. Aynı ekstremiteden farklı aşıların uygulanması zorunlu ise iki aşının uygulanma bölgesi arasında en az 2 cm mesafe olmalıdır. DaBT-İPA-Hib beşli karma aşısı dışındaki aşılar aynı enjektörde

karıştırılmaz. Beşli karma aşıda ise aynı ambalajda bulunan liyofilizeHib aşısı sıvı formda olan DaBT-İPA ile sulandırıldıktan sonra kullanılır.

AŞILAMADA GENEL KURALLAR-2 12 aya kadar bebeklerde intramuskuler uygulama için uyluğun orta

veya üst 1/3 kısmında vastus lateralis kasının ön yan bölümü kullanılır. Aşılamada iki doz arasında olması gereken en az sürelere mutlaka

uyulmalıdır. Bırakılması gereken en az süreye uyulmadığında yapılan doz geçersiz sayılır ve uygun süre sonra tekrarlanır. Kural olarak parenteral (enjeksiyonla) uygulanan iki canlı viral aşı aynı

anda uygulanabilir, aynı anda uygulanamayacaksa aralarında en az 4 hafta süre bırakılması gerekir.

AŞILAMADA GENEL KURALLAR-3

Takvimimizde yer alan canlı aşılardan OPA ile diğer canlı aşılar arasında süre bırakılması gerekmez. Kızamık hastalığı ya da aşısı sonrası lenfopeni (T lenfosit azalması)

oluşma olasılığı nedeniyle, hücresel bağışıklık yetersiz kalabileceğinden Kızamık içeren aşılar sonrası BCG uygulanmasında 4 haftalık bir süre bırakmak gerekir. BCG’nin önce uygulandığı durumda ise Kızamık içeren aşıların uygulanması için süre bırakmaya gerek yoktur.

SOĞUK ZİNCİR

Bir aşının üretiminden kişiye uygulanana kadar geçirdiği süreçte etkinliğini koruyan ve ihtiyacı olanlara yeterli miktarda etkin aşının ulaşmasını sağlayan insan ve malzemeden oluşan sistemdir.

Aşı saklanılmasında dikkat edilecek özellikler-1 Aşılar buzdolabında genellikle bir aydan fazla bulundurulmamalı,aşı kutularının üzerinde üretim ve son kullanım tarihleri bulunmalı,

kutular haftalık kontrol edilmeli, süresi geçen veya kontamine olan

aşı uzaklaştırılmalı

Buzdolabı bölmeli olmalı, aşıdan başka şeyler (yiyecek, içecek,ilaç) bulunmamalı

Buzdolabının orta bölmesinde termometre bulunmalı, alt ve üst dereceleri olmalı,

günde iki kez ısı kontrolü yapılarak kayıt formu tutulmalıdır. Isı 7 günden fazla 12

ºC nin üzerinde ise aşının bozulma olasılığı yüksek olacağından aşılar

kullanılmamalıdır. 3-7 gün 10-12 ºC arasında kalan aşıların bozulma olasılığı

düşüktür.

Aşı saklanılmasında dikkat edilecek özellikler-2

Aşı şişesi üzerinde ilk açıldığı ve sulandırıldığı zamanı gösteren etiketbulunmalıdır. Zamanında kullanılmayan sulandırılmış aşılar yapılmama-dır. Ör: açılıp sulandırdıktan sonra su çiçeği aşısı 30 dk içinde, kızamıkve KKK aşısı 4 saat içinde, BCG aşısı 6 saat içinde yapılmalıdır. Aynı anda kullanmak üzere birden fazla aşı açılmamalıdır. Isı değişimlerini önlemek için aşılar buzdolabında kapak kısmına konul-mamalı, rafların orta kısmına yerleştirilmelidir. Havanın serbest dolaşımıiçin aşılar aralıklı yerleştirilmelidir.

Uygulamada Sağlık Personelinin Dikkat Etmesi Gereken Hususlar-1• Aşı yapanın taşıyıcılık yoluyla bulaştırmasını önlemek için kızamık, kabakulak, kızamıkçık ve difteriye karşı immün olması gerekir. • Her aşı öncesi ve sonrası eller yıkanmalıdır.• Elde lezyon ve enfekte materyalle temas yoksa eldivene gerek yoktur. Kullanılacak iğne ve enjektör tek kullanımlık olmalı, kullanım sonrası

üzeri etiketli kaplarda imha edilmek üzere toplanmalıdır. Belirtilmedikçe aynı enjektöre farklı aşılar çekilmemelidir. • Aşıya karşı gelişebilecek allerjik reaksiyonlar hakkında personel

bilgilendirilmeli, mümkünse aşı sonrası 15-20 dk. gözlenmelidir.

Uygulamada Sağlık Personelinin Dikkat Etmesi Gereken Hususlar-2

Anne sütü OPV etkisini bozmaz. OPV sonrası tükürür, yutmaz veya

10 dk içinde kusarsa aşı tekrarlanır.

İM veya SC aşı uygulamasında tercih edilen yerler; 1 yaşından küçük-

lerde uyluğun üst anterolateral bölgesidir, 18 aydan sonra deltoid kası

tercih edilir.

Aşılar Hakkında Genel Bilgi-1

Kural olarak parenteral uygulanan iki canlı viral aşı aynı anda uygulanabilir, aynı anda uygulanamayacaksa aralarında en az 1 ay süre bırakılması gerekir.

Kızamık hastalığı ya da aşısı sonrası lenfopeni oluşma olasılığı nedeniyle, hücresel bağışıklık yetersiz kalabileceğinden kızamık içeren aşılar sonrası BCG uygulanmasında 4 haftalık bir süre bırakmak gerekir. Ancak BCG sonrası yapılacak kızamık aşısı için böyle bir bekleme süresi yoktur.

Aşılar Hakkında Genel Bilgi-2

Canlı virüs aşıları Tüberkülin Cilt Testini (TCT) bozabilir, bu nedenle ppd uygulaması canlı aşılar ile aynı günde veya 4–6 hafta sonra yapılmalıdır. Herhangi bir yaş grubunda Hepatit B aşılaması yapılmadan önce

Hepatit B’ye yönelik serolojik inceleme yapılmasına gerek yoktur. OPA yapıldıktan sonra, çocuğun beslenmesinin sınırlanmasına gerek

yoktur. Anne sütü rahatlıkla verilebilir. • İshali olan çocuğa OPA uygulanabilir, ancak 4 hafta sonra fazladan

bir doz daha yapılır.

Aşılar Hakkında Genel Bilgi-3

Genel ilke olarak gebelikte canlı aşılar yapılmamalıdır, ancak risk-yarar durumu (Kuduz aşısı gibi) göz önüne alınarak duruma göre karar verilmelidir. Her ne kadar kızamıkçık aşısına bağlı fetal anomaliye dair bir kanıt

olmasa da kızamıkçık veya KKK aşısı alanlar 4 hafta süre ile gebelikten korunmalıdır. Kızamıkçık aşılaması öncesi gebelik testi istenmesine gerek yoktur. Kişi

sözel olarak sorgulandıktan sonra gebelik bildirilmiyorsa aşı yapılır.

Aşılar Hakkında Genel Bilgi-4

Fazla miktarda inaktif aşı dozu verilmesi yan etkileri arttırabilir, canlı virus aşılarında ise teorik risk vardır. Düşük dozda verilen aşılar hiç yapılmamış sayılır. Adjuvan içeren aşılar (DBT, DT, Td, Hep A, Hep B gibi) derin kas içine

uygulanmalıdır. SC verilirse lokal irritasyon, abse, granülom ve nekroz oluşabilir. Aşı şişeden enjektöre çekilirken iğne değişimi gerekmez. Ancak su çiçeği aşısı deride rash yapabileceğinden farklı iğne kullanılmalıdır.

Aşılama Sonrası İstenmeyen Etkiler-Sistemik Reaksiyonlar Ateş: En sık Aşırı duyarlılık

reaksiyonları(adjuvanlara karşı) Proteinler:Yumurta: Grip, sarı

humma, kızamık, kabakulak Jelatin: Kızamık, kızamıkçık,

Kabakulak, suçiçeği Human albumin: KuduzAntibiyotikler: Neomisin,

streptomisin, polimiksin B Civa bileşikleri: Tiomersal Deri reaksiyonları: Ürtiker,

makülopapüler döküntü Eklem reaksiyonları: (Kızamıkçık)

Konvulziyon (Boğmaca) Ensefalopati (Boğmaca) Paralitik poliomyelit (OPV) Gullian Barre poliradikulonevrit’i

(tetanoz, polimyelit, kızamıkçık) Trombositopeni ve purpura (Kızamık,

kızamıkçık) Huzursuzluk, ağlama, iştahsızlık İshal, kusma Aşının koruduğu hastalık ile ilgili

bulgular Canlı virus aşılarında hastalığın

kuluçka zamanına bağlı olarak 1-2 hafta sonra ateş ve döküntü

Aşı Sonrası İstenmeyen Etkiler-Lokal Reaksiyonlar Lokal olarak aşılama yerinde hassasiyet, kızarıklık, şişlik olabilir.Olası

nedenler:Aşı içeriğine hassasiyetKanda koruyucu antikor düzeyinin yüksek olmasıKas içi aşıların yeterince derine yapılmamasıDonmuş çözülmüş aşı kullanılmasıSteril olmayan enjeksiyon tekniğiKullanılmadan önce yeterince karıştırılmamasıYanlış sulandırıcı kullanılmasıAşı yada sulandırıcının yerine başka madde (ilaç) kullanılması

AŞILARDA KONTRENDİKASYONLAR

Aşılamada Yanlış Bilinen Kontrendikasyonlar

• Allerji veya astım (yukarıda anlatıldığı gibi, aşının belirli bir bileşenine karşı bilinen bir alerji dışında)• 38.5 °C’nin altında seyreden solunum yolu enfeksiyonu veya ishal gibi hafif hastalıklar,• Ailede aşıyı takiben yan etki görülme öyküsü ve yine ailede konvülziyon,felçbulunma öyküsü• Antibiyotik tedavisi görme • Anne sütü alma• Kronik hastalıklar

• Serebral palsi, Down sendromu gibi kalıcı nörolojik durumlar• Prematürite• Ameliyat öncesi ve sonrası• Malnütrisyon YD sarılığı öyküsü• Konvülsiyon öyküsü: aşılama sonrası ateş görülebileceğinden, febrilkonvülsiyon öyküsü olan çocuklarda ateş çıkması beklenen dönemde ateş düşürücü verilmesi uygundur. Çocuk antikonvülzan tedavi alıyorsa tedavisine aksatılmadan devam edilmelidir.

Özel Durumlarda Aşılama

İmmünsupresif tedavi alan hastalar tedavi bitiminden en erken üç ay sonra aşılanabilir Kan ürünleri ve IG alanlarda aşılama:IG yapılması ile aşılama arasında

geçen süre en az 3 ay olmalıdır. Aşılamadan sonraki iki hafta içinde IG yapılmışsa o aşı yapılmamış kabul edilir. Organ nakli: Nakil sonrası en erken 6 ay sonra aşı uygulanabilir. Tüm

inaktive aşılar uygulanabilir. Canlı virus aşıları nakilden en az 1 ay önce yapılmalı ve immun supresif tedavi alanlara yapılmamalıdır.

HEPATİT B

Herhangi bir yaş grubunda hepatit b aşısı yapılacaksa serolojikincelemeye gerek yoktur. – HBsAg + anneden doğan bebeklerde– Hemodiyaliz hastalarında – HIV enfeksiyonu olanlarda – Delici kesici yaralanmalara maruziyet riski olanlarda aşılama sonrası

1-3 ayda serolojik inceleme gerekmektedir.

Hepatit B aşısı doğumdan sonra en geç ilk 72 saat (tercihen ilk 24 saat) içinde uygulanmalıdır. Taşıyıcı olduğu bilinen anneden doğan bebeklere doğumdan sonraki

ilk 12 saat içinde Hepatit B aşısı uygulanmalı, ayrıca doğumda aşı ile birlikte Hepatit B immun globulini de yapılmalıdır. Doğum ağırlığı 2000 gr’ın üzerindeki bebeklerde Hepatit B aşılama

şeması aynen uygulanmalıdır. 2000 gr’ın altında doğum ağırlığı olan bebeklerde ise aşağıdaki şekilde

uygulanmalıdır: Anne Hepatit B taşıyıcısı ise veya taşıyıcılık durumu bilinmiyorsa

doğumdan sonraki ilk 12 saat içinde ilk doz yapılır, daha sonra 1., 2. ve 12. aylarda aşı tekrarlanır (toplam 4 doz uygulanır). Anne Hepatit B taşıyıcısı değilse, bebek 2000 gr’a ulaştığında veya 1.

ayın sonunda ilk doz yapılır, ilk dozdan 1 ay ve 6 ay sonra aşı tekrarlanır (toplam 3 doz uygulanır).

BCG 1 yaş altında sol omuza 0,05ml ,• 1 yaş üstünde 0,1 ml intradermal yapılır. • 3 aylıktan büyük çocuklara yapılacaksa PPD testine göre karar verilir. • BCG aşısı yapıldığı biliniyorsa ya da skar izi varsa PPD ye gerek yok.• 6 yaş üzeri çocuklara BCG gerekmez

DaBT-İPA-Hib

DaBT-İPA-Hib aşısı için üst yaş sınırı 6 yaştır.

İlköğretim 8.sınıf ve sonrasında eriştin tip Td yapılması uygundur.

Her 10 yılda bir tekrarlanması önerilir.

Konjuge Pnömokok Aşısı (KPA)

Daha önce aşılanmamış ya da eksik aşılanmış çocuklara 2-5 yaş arasında tek doz yapılır. 5 yaş sonrasında aşının yapılması önerilmez. Splenektomisi olan ve konjenital kalp hastalığı olan kişilerde kpa

önerilmez. 2 yaş altındaki çocuklar, bazı sağlık problemleri olan kişiler, 65 yaş

üzerindekiler ve sigara içenler pnömokok enfeksiyonu açısından yüksek risk grubundadırlar.

KKK (Kızamık-Kızamıkçık-Kabakulak)

aşılanmalıdırlar

Kızamık aşısı için önerilen en düşük yaş >12 aydır.

12. aydan önce yapılmış olan kızamık içeren aşılar 1. doz olarak kabul edilmemelidir.

Her çocukta 2 KKK aşısı bulunmalıdır.

Henüz aşı şemasına dahil edilmeyen (ancak ülkemizde ruhsatlandırılmış olup mevcut olan) aşılar ise şunlardır:

Rotavirus aşısı (RV) (Rotarix,Rotateg) İnfluenza aşısı (IV) Human papillomavirus aşısı (HPV) (Gardasil,Cervarix) Konjuge meningokok aşısı (KMA). (Mencevax)

Temas Sonrası Aşı Uygulaması

Suçiçeği : 96-120 saat içinde aşılanmalı Hepatit-A : 10-14 gün içinde aşılamalı Hepatit-B : Hemen aşılamalı ve HBIG yapmalı Kuduz : Hemen aşılamalı ve RIG yapmalı Tetanoz: Hemen aşılamalı ve TIG/TAT vermeli Kızamık: 72 saat içinde aşılama

6 yaşından küçük ve yaşamının ilk yılında hiç aşılanmamış çocuklarda aşılama şeması (12-71 ay) (1-5 yaş)

İlk karşılaşma : DaBT-İPA-Hib, Hep B, ppd ile TCTİlk karşılaşmadan 2 gün sonra: KKK, TCT sonucuna göre gerekiyorsa BCG İlk karşılaşmadan 2 ay sonra: DaBT-İPA-Hib, Hep Bİlk karşılaşmadan 8 ay sonra : DaBT-İPA-Hib, Hep B, OPA

Çocukluk çağı aşılama takvimine okul aşıları ile devam edilir.Hib:59 ay üstü yapılmaz, 12-14 aylıklara 2 doz Hib yapılır.15-59 ayda tek doz KPA: Mayıs 2008 ve sonrası doğanlara yapılır. 12-23 AY arası 2 doz, >2 yaşta tek doz yapılır.

Children age 4 months through 6 years

6 yaş üzerinde ve daha önce hiç aşılanmamış çocuklarda aşılama şeması(72 ay ve üzeri):

İlk karşılaşma : Td, OPA, Hep B, KKK

İlk karşılaşmadan 1 ay sonra: Td, OPA, Hep B, KKK

İlk karşılaşmadan 8 ay sonra: Td, OPA, Hep B

14 yaş üzerinde ve daha önce hiç aşılanmamış çocuklarda aşılama şeması

İlk karşılaşma: Td, OPA, Hep-B, KKK

İlk karşılaşmadan 2 ay sonra: Td, OPA, Hep-B, KKK

İlk karşılaşmadan 8 ay sonra: Td, Hep-B

GEBELİKTE AŞILAMA-1

• Gebelikte aşılama; aşı ya da toxoid maddenin teratojenite ya da düşük ihtimalini minimize etmek için mümkünse 2. ya da 3. trimestere kadar ertelenmeli. • Gebelikte yapılan canlı aşıların yeni doğanlar üzerinde ciddi etkileri rapor edilmemiştir, ancak subklinik infeksiyonbildirilmiş. Canlı aşılar ciddi morbidite ve mortaliteye sebep olan enfeksiyonlara maruz kalma riskine sahip olmadıkça yapılması önerilmez.

GEBELİKTE AŞILAMA-2

Gebelikte rutin aşılama: Tdap (27-36. haftalarda yapılması önerilmektedir.) İnaktif influenza Human papillomavirus (Canlı virüs içermemesine ve FDA tarafından gebelik

kategorisi B olarak sınıflansa da gebelikte kullanımı güvenli olmadığı gerekçesi ile tercih edilmemektedir.) Hepatit B Hepatit A Pnömokok Sarı humma (seyahat öyküsü olacaksa) Poliovirus (seyahat öyküsü olacaksa) Tifo (seyahat öyküsü olacaksa)

SAĞLIK ÇALIŞANLARINDA AŞILAMA-1

CDC, ACIP, APIC (The Association for Profesionals in Infection andEpidemiology) önerilerine göre; bütün sağlık personeli;

• KKK, VZV• Kan ve kan ürünleriyle temas varsa HBV• Yıllık influenza aşısı • Erişkinlere rutin olarak önerilen diğer aşılar (d,T ve pnömokok aşıları) • Risk altındaki sağlık personeli ve laboratuvar personeli için; polio, meningokok, BCG, Kuduz, tifo, HAV önerilir İmmun yetmezlikli sağlık personeli için gereken önlem alınır

Ülkemizde Askeri Birliklerde Yapılan Aşılamalar

1. Hepatit B 2. 4 valanlı polisakkarit meningokok aşısı 3. Kızamık4. İnfluenza5. Pnömokok aşısı

KAYNAKÇA https://www.cdc.gov/vaccines/schedules/hcp/child-

adolescent.html https://www.cdc.gov/vaccines/schedules/hcp/imz/catchup.html Prof. Dr. Ener Çağrı Dinleyici-Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

‘’Çocukluk Çağı Aşıları’’ Prof. Dr. Ahmet Arvas - Sosyal Pediatri Bilim Dalı “Aşı

Uygulaması’’ Sağlık Bakanlığı 2008 yılı Genişletilmiş Bağışıklama Programı

Genelgesi Lange Aile Hekimliği ‘’Ayaktan Tedavi ve Korunma’’ textbook