nummer 9 | najaar 2015 het torsen van de wereld · blinden, ouderen en mensen met een beperking....
TRANSCRIPT
HET DEPOT Tentoonstellingen, evenementen en andere activiteiten
GEORGE BELZER EN CARLA DE BEUSEen laatste groet
KINDEREN in kinderatelier Villa Vleermuis
De nieuwe thematentoonstelling in Het Depot
VANHET TORSEN
DE WERELDDE GEFRAGMENTEERDE
BEELDEN VAN GERTJAN EVENHUIS
NUMMER 9 | NAJAAR 2015
Fragment
2
Fragment
3
Fragment
Welkom bij Het Depot, de bijzondere beeldengalerij in Wageningen.Welkom ook bij Fragment, het tijdschrift van Het Depot.
WELKOM bij Het Depot
Zondag 4 oktober openen we een overzichtstentoonstelling van het
werk van Gertjan Evenhuis. Het is echt toeval dat de opening samen-
valt met Werelddierendag. Eén beeld van Gertjan Evenhuis was
al te zien op de laatste tentoonstelling Dood en Leven. Op de boeg
van het schip van Charon dat de rivier de Styx tracht over te steken
staat een prachtige poes, een tijger bijna. Het is Wouter, de huisge-
noot van Gertjan, die in dit beeld de verbinding is tussen dood en
leven. U kunt er meer over lezen in dit nummer en in de monografie
over Gertjan Evenhuis. Deze tijger neemt zo’n belangrijke plaats
in zijn leven in dat er in dit nummer een apart artikel over Wouter
verschijnt. Dus toch een verbinding met Werelddierendag.
De monografie van Gertjan Evenhuis heeft de titel Het torsen
van de wereld - de gefragmenteerde beelden van Gertjan Evenhuis.
Zijn meestal loodzware beelden zijn opgebouwd uit fragmenten
van graniet en andere steensoorten. Het is tien jaar geleden dat
Gertjan Evenhuis een overzichtstentoonstelling had, in Zwolle.
U kunt veel nieuw werk bewonderen.
De tentoonstelling van André Vranken in Villa Hinkeloord loopt
nog tot en met zondag 31 januari volgend jaar. Op 7 februari ope-
nen we in de Villa de tentoonstelling van George Belzer en Carla de
Beus. George Belzer overleed in de zomer van 2014. Als hommage
aan deze bijzondere beeldhouwer, met al zijn drijfwerk vanuit
meestal aluminium of koperen pannen, stellen we het restant van
zijn atelier tentoon. De werken worden door zijn weduwe Corrie te
koop aangeboden zonder tussenkomst van Het Depot. Een buiten-
kansje dus.
Tegelijkertijd exposeert Carla de Beus haar nieuwe werk op deze
tentoonstelling. Carla kende George goed en haar werk vertoont
qua techniek overeenkomsten met het werk van Belzer.
De meeste bezoekers van Het Depot weten het intussen; u bent van
harte welkom op de openingen. Op zondag 4 oktober om 14.30 uur
op de Arboretumlaan 4 en op zondag 7 februari 2016 om 14.30 uur
in Villa Hinkeloord aan de Generaal Foulkesweg 64 in Wageningen.
In Villa Hinkeloord is ook de permanente expositie te zien van
onze collectie beelden van Eja Siepman van den Berg.
In dit nummer stel ik u ook voor aan Johan Luijmes. Hij is voor
de bezoekers van het Orgelpark in Amsterdam een bekende, maar
voor de meeste bezoekers van Beeldengalerij Het Depot een nieuw
gezicht. Al weer bijna een jaar geleden kreeg hij de leiding over
de artistieke activiteiten binnen het Utopa Weeshuis in Leiden en
Beeldengalerij Het Depot in Wageningen. In dit nummer kunt u er
meer over lezen.
Loek Dijkman, voorzitter Stichting Het Depot
Stichting Utopa
De moederstichting van Het Depot is Stichting Utopa. De doelstelling van deze stichting is het actualiseren en stimuleren van
creatieve talenten van mensen, daar waar de aanleg van enkelingen, om welke reden dan ook, geen kans krijgt.
Het Depot biedt beeldhouwers een opstap of een steuntje in de rug waar dat nodig of wenselijk is, zodat ze zich beter kunnen
ontplooien. Het Depot wil een podium voor beeldhouwers zijn. Juist omdat het om mensen gaat, heeft Het Depot gekozen voor
sculpturen van torsen en fragmenten als hoofdthema. De tors is een bij uitstek menselijke figuur en laat ruimte voor fantasie.
Het Depot richt zich niet alleen tot het museum- en galeriepubliek, maar ook tot andere publieksgroepen die we met de beelden
in Het Depot een plezier kunnen doen. Daarbij is het niet uitsluitend van belang of dat publiek koopkrachtig is. Juist ook men-
sen die niet zo gemakkelijk of niet zo dikwijls naar kunst kunnen of komen kijken, zijn van harte welkom. Kinderen, studenten,
blinden, ouderen en mensen met een beperking.
Het Depot is van mensen voor mensen. Het biedt binnen een museale omgeving, op meerdere locaties, wisselende tentoonstel-
lingen over hedendaagse beeldhouwkunst. Het geheel ligt binnen de arboreta De Dreijen en Hinkeloord. Volop natuur, volop
fascinerende architectuur en ons restaurant Linnaeus met volop groentenspecialiteiten. Voor schoolkinderen is er educatie op
het gebied van kunst en natuur in Villa Vleermuis. Meer informatie voor scholen is beschikbaar op onze website.ATELIER GEORGE BELZER
4
Fragment
5
Fragment
6 AGENDA SEPTEMBER 2015 T/M MAART 2016 Wat vindt er wanneer plaats in Het Depot?
8 EEN NIEUW GEZICHT, EEN OUDE BEKENDE Johan Luijmes, artistiek leider van Stichting Utopa
12 DE KRACHT VAN FRAGMENTEN
16 TENTOONSTELLING HET TORSEN VAN DE WERELD
De gefragmenteerde beelden van Gertjan Evenhuis
36 DE POES WOUTER een intermezzo op Werelddierendag
40 MUZIEKFRAGMENTEN
42 RITZEMA BOS KEERT ZICH OM Jan Ritzema Bos, 1850-1928, fytopatholoog en zoöloog
46 KARDINAALSMUTS Euonymus velutinus
48 GEORGE BELZER EN CARLA DE BEUS Zondag 7 februari tot en met zondag 28 maart 2016
58 TENTOONSTELLING ANDRÉ VRANKEN Tijdloze sensualiteit
60 FILMPORTRET ANDRÉ VRANKEN
62 KINDEREN IN KINDERATELIER VILLA VLEERMUIS
en in de beeldengalerij
66 VAN ROME NAAR WAGENINGEN EN WEER TERUG Frank Müller
70 VERGULD WAGENINGS EREZILVER EN LINTJESREGEN
in Het Depot
72 VOOR EEN LEKKERE APPEL IS DE BETUWE VLAKBIJ
Appelcrumble
74 OOGSTAPPELS
78 KORSETT FÜR STARKE DAMEN Nieuws van onze beeldhouwers
80 BRAINSTORM Nieuws van onze beeldhouwers
82 PIETRASANTA een oude liefde
88 BLUMENFELD AND MOORE: A NEW DIALOGUE Nieuws van onze beeldhouwers
90 EUROPEAN SCULPTURE NETWORK te gast in Het Depot
92 CONCERTEN EN PERFORMANCES
98 BOEKENTIPS VANUIT DE WINKEL van Beeldengalerij Het Depot
LezersserviceInformatie voor bezoekers
100 HET DEPOT Doelstelling en werkwijze, contact- en adresgegevens
Stichting Utopa
Colofon
INHOUD
16
6046
74
48
78
48
6
Fragment
7
Fragment
TENTOONSTELLING ARBORETA DE DREIJEN & HINKELOORD
Permanente tentoonstelling Het Depot
Vanaf de opening van Het Depot in de nieuwe gebouwen is er een vaste tentoonstelling over de arboreta De Dreijen en Hinkeloord te zien. Stichting Utopa, die al deze activi- teiten mogelijk maakt, heeft een grote affiniteit met mensen. Het leidende thema van de tentoonstelling over de arboreta is dan ook de relatie tussen bomen, planten en mensen. Een bijzonder aspect van de tentoonstelling is een speciaal gemaakte documentaire over de arboreta.
CONCERTEN, LEZINGENEN FILM
23 oktober 2015 en vrijdag 12 februari 2016 Michael Schumacher, dansperformance Bart Lelivelt, accordeon
De internationaal gelauwerde danser en choreograaf Michael Schumacher performt een opmerkelijke ‘pas de deux’ met de beelden van Gertjan Evenhuis. Hij danst tussen de imposante beelden van Evenhuis
en zal ze tot beweging proberen te verleiden. Schumacher danst op ‘Lamentate’ van Arvo Pärt. De choreografie van Schumacher wordt omlijst door twee bijzondere 20ste eeuwse composities voor accordeon van de componisten Toshio Hosokawa en Sofia Gubaidulina gespeeld door Bart Lelivelt.
Meer informatie over de artiesten en
inschrijving voor het concert vindt u
op pagina 92.
13 november DoelenKwartet
Het DoelenKwartet concerteert met een programma dat de toepasselijke naam ‘Ecce Homo’ draagt. De Grosse Fuge op 133 van Ludwig van Beethoven vormt de drager van de avond. Beeldhouwer Evenhuis liet zich door Beethovens imposante compositie inspireren bij het maken van zijn Fuga. Verder op het programma Torso V, een gespierd werk van de Hongaarse componist Márton Illes. De lijfelijkheid van dit pro- gramma wordt benadrukt door de ‘Seven Chakra’s’ van de Belgische componist Wim Hendrickx.
Meer informatie over de artiesten en
inschrijving voor het concert vindt u
op pagina 95.
DefilmMeneTekel
Mene Tekel is een film over het ontstaan van het beeld Menetekel van Gertjan Evenhuis. De opnames zijn gemaakt in de periode 2003-2006. Samenstelling en regie Margot Schotel, NL-Award 2009 voor de beste regionale TV productie categorie Cultuur. De film wordt continu vertoond. (duur 30 minuten)
Meer informatie over de film vindt u
op pagina 96.
DefilmDeGetekendeHuid Dagelijks om 16.00 uur
De Getekende Huid is een korte choreografie van Rudi van Dantzig, gemaakt op uitnodi-ging van theatergroep Diagonaal – een uniek Nederlands gezelschap waarin acteurs met een lichamelijke handicap samenwerken met niet-gehandicapte acteurs. In de documentaire die voorafgaat aan de choreografie wordt het repetitieproces van De Getekende Huid gevolgd. De decors en kostuums zijn ontworpen door de gastdanser Gertjan Evenhuis. (duur 30 minuten)
Meer informatie over de documentaire
vindt u op pagina 96.
36 1692 80
HET TORSEN VAN DE WERELDDe gefragmenteerde beelden van Gertjan Evenhuis
4 oktober 2015 - 28 maart 2016
Thematentoonstelling Het Depot
De solotentoonstelling van Gertjan Evenhuis geeft een overzicht van zijn werk. Na zijn laatste solotentoonstelling in 2001 in Zwolle is zijn oeuvre bijna twee keer zo groot geworden; tijd voor een nieuwe presentatie en nieuwe aandacht voor deze bijzondere beeldhouwer. Opening door de voorzitter van Het Depot, Loek Dijkman in samenspraak met Gertjan Evenhuis.
GEORGE BELZER EN CARLA DE BEUS7 februari 2016 - 28 maart 2016
Solotentoonstelling Villa Hinkeloord benedenzaal
Als hommage aan George Belzer, die onlangs overleed, organiseren we een tentoonstelling van zijn werk dat nog in het atelier aanwezig was. We laten de werken zien zoals ze ook in het atelier te zien waren. Er is niets mooier dan dat de kunst van een
beeldhouwer een geliefde plaats krijgt. Zijn vrouw biedt de werken te koop aan. Op de tentoonstelling is een prijslijst voorhanden, maar betaling dient rechtstreeks te geschie- den aan mevrouw Belzer.Wij zien deze tentoonstelling als een laatste groet aan George Belzer, een icoon van een man met een heel bijzonder oeuvre.
Carla de BeusAl eerder was er in Villa Hinkeloord een solotentoonstelling van Carla de Beus te zien. Nu, vijf jaar later, presenteert zij nieuw werk. Ze heeft haar technieken nog meer verfijnd en dat levert spectaculaire werken op. Meestal vertrekt zij voor de vorm van een sculptuur vanuit de mode- en confectie-wereld. Daar zijn ook de namen van haar werkstukken mee verwant. Was het zo dat zij vroeger een beeld uit delen maakte en die aaneen soldeerde, nu maakt ze hele sculpturen uit één plaat messing.
ANDRÉ VRANKEN7 juni 2015 - 31 januari 2016
Solotentoonstelling Villa Hinkeloord benedenzaal
Een jaar geleden stelden wij André Vranken aan u voor als een (voor ons) nieuwe beeldhouwer. Zijn werk is zo inspirerend en valt zo in de smaak dat wij enthousiast
aan zijn solotentoonstelling zijn gaan werken. Naast nieuw werk kunt u dan ook tekeningen en etsen van hem bewonderen. Een brochure over het werk van André Vranken is sinds 7 juni beschikbaar.
EJA SIEPMAN VAN DEN BERG
Permanente tentoonstelling Villa Hinkeloord
Sinds enkele jaren is het prachtige gebouw van Villa Hinkeloord het onderkomen van een permanente tentoonstelling, geheel gewijd aan het werk van Eja Siepman van den Berg. Het werk van Siepman van den Berg is van alle tijden. De herkenbare beeldtaal en strakke lijnen vormen samen met de 19de-eeuwse villa een mooi contrast.
In de winkel van Het Depot zijn diverse
door Het Depot uitgegeven publicaties
over het werk van Eja Siepman van den
Berg verkrijgbaar.
5846 48
HET DEPOT: TENTOONSTELLINGEN, EVENEMENTEN EN ANDERE ACTIVITEITEN
AGENDA
48
8
Fragment
9
Fragment
Stichting Utopa, de moederstichting van Het Depot, bestaat dit
jaar 27 jaar. Beeldengalerij Het Depot opende haar deuren in 2004,
nu ook al weer elf jaar geleden. Ik ken Johan Luijmes al van voor
die tijd. Hij realiseerde het project ‘Orgel in de klas’. Organisten
bezochten lagere scholen met een speciaal gebouwd vervoerbaar
orgel om de kinderen kennis te laten maken met dat bijzondere
instrument. Hij is betrokken geweest bij de ontwikkeling van het
Orgelpark in Amsterdam kort nadat het bestuur van Stichting
Utopa besloot een majeur project voor de revitalisering van de
orgelmuziek in ons land te starten. De bedoeling was en is de
orgelmuziek een meer prominente plaats in de huidige kunst-
en muziekwereld te geven. Ik leerde Johan kennen via Rudi van
Straten, adviseur voor orgelmuziek bij de destijds Rijksdienst
voor de Monumentenzorg.
Johan Luijmes is vanaf het begin de artistiek leider van het
Orgelpark geweest, en is dat nog. Daar verandert niets aan. In-
middels staat het Orgelpark nationaal en internationaal op de
kaart als een vernieuwend podium voor orgelmuziek. Dit voorjaar
kwamen recensenten tijdens het Messiaen Festival zelfs uit
Engeland. We zijn inmiddels regelmatig op de NPO-radio te be-
luisteren met live-uitzendingen.
Maar het gaat nu even niet over het Orgelpark. Ik ben zelf dit jaar
73 geworden en als goed bestuurder zorg je dan, of je dat nu leuk
vindt of niet, voor continuïteit. Nu doe ik natuurlijk al heel veel
zaken niet meer alleen. Zo kwam de dagelijkse leiding in handen
van onze directeur Jacqueline Verstappen. Op artistiek gebied
zal op een gegeven moment een lacune ontstaan bij Het Depot en
andere activiteiten van Stichting Utopa. Zo gaat dat nu eenmaal in
het leven. Ik doe het werk in de stichting nog met veel plezier en
hoop dat nog een aantal jaren te mogen doen, maar toch. Ik geef
het stokje op artistiek gebied in de stichting geleidelijk aan Johan
Luijmes over. We kennen elkaar zo goed dat we denken dat het in
de komende jaren een vlekkeloze overgang zal worden.
Wie is Johan Luijmes nu eigenlijk en wat heeft hij zoal gedaan
voordat hij met Utopa in aanraking kwam? Johan is een dubbel-
JOHAN LUIJMES, ARTISTIEK LEIDER VAN DE STICHTING UTOPA
EEN NIEUW GEZICHT, EEN OUDE BEKENDE
10
Fragment
11
Fragment
houden. Door de nu al jaren aanhoudende recessie is ook de
bedrijvenmarkt goeddeels opgedroogd. Grote bedrijven met
kunstcollecties bouwen hun collecties af of doen die grotendeels
van de hand.
De inspanning om de benodigde middelen ter beschikking te
stellen is ook voor Stichting Utopa niet gemakkelijk, maar we
zijn gelukkig niet afhankelijk van overheidssubsidies. Johan heeft
me wel eens toevertrouwd dat het Orgelpark en Het Depot bijna
reservaten voor de betrokken kunstenaars aan het worden zijn.
Het belangrijkste wat ik van Johan Luijmes geleerd heb is het
beter begrijpen van kunstenaars. Ik voor mijzelf denk dat Het
Depot alleen nog maar succesvoller wordt dankzij de input van
Johan Luijmes. En dan denk ik niet, juist niet, aan het aantal
bezoekers. Daar hebben we bepaald niet over te klagen, maar
bezoekersaantallen zijn tegenwoordig onder druk van de overheid
commercieel belangrijker voor de diverse instellingen dan dat ze
iets zeggen over de kwaliteit van het gebodene. Dat is dan ook de
reden dat wij uit principe niet coquetteren met bezoekersaantal-
len. Bovendien zijn de toegang in Het Depot en de ontvangst van
ons blad Fragment gratis; dus hoe meer bezoekers, hoe hoger de
kosten. Ik zeg wel eens: de omgekeerde economie. Juist in het
aantal bezoekers zullen we ons moeten beperken.
Johan krijgt in Het Depot een harmonieuze start, daar verheug
ik me op. Zonder salto mortale, daar ben ik van overtuigd. Voor
hem is de wereld van het beeldhouwen nog nieuw, voor mij is
het samenwerken met Johan een oude vreugd.
Loek Dijkman voorzitter Stichting Het Depot
talent: beroepsmusicus en kunstenaar. Hij heeft het conservato-
riumdiploma voor uitvoerend organist op zak en is tot de dag van
vandaag organist van de Eusebiuskerk in Arnhem. Hij is ook afge-
studeerd aan de Kunstacademie in Arnhem, afdeling vrije kunst.
Bij de aanvang van zijn werkzaamheden in het Orgelpark was hij
directeur/artistiek leider van de stichting In Situ in Maastricht.
Een functie die hij gedurende de beginjaren van zijn werk in
het Orgelpark combineerde. In Situ was een organisatie voor
nieuwe muziek die producties op locatie realiseerde in allerlei
gecombineerde kunstvormen. In 2011 fungeerde hij een jaar als
wissel-lector op de Hogeschool Zuyd in Maastricht. Johan Luijmes
is een multitalent en dan speelt hij nog orgel, schildert en is zelfs
nog bouwvakker bij het verbouwen van zijn eigen huis.
Johan Luijmes staat vierkant achter de missie van Stichting
Utopa: het ontwikkelen van talenten van individuën. Alhoewel
Stichting Utopa geen kunststichting is (haar doelstelling is
breder) zijn het in het Orgelpark wel de musici waarvoor die
accommodatie is gerealiseerd – en in Wageningen zijn dat de
beeldhouwers. Die ondersteuning is des te meer noodzakelijk
nu de recente bezuinigingen voor deze kunstenaars wel heel
slecht uitpakken. Speciaal voor nieuwe muziek, composities,
koren en ensembles is de situatie niet bevredigend. Ook beeld-
houwers hebben het moeilijk.
De markt voor kunst heeft zich verplaatst naar een ‘eiland’ van
grootgeldbezitters, die eerder kopen uit belegging dan uit liefde
voor de kunst. Het geld is in onze wereld onevenredig verdeeld.
Nieuw talent is in de verdrukking gekomen, maar ook ervaren,
gerijpte kunstenaars kunnen het hoofd nauwelijks boven water
De afgelopen 30 jaar woonde ik steeds dichtbij een rivier: eerst in Arnhem bij de Rijn en tegenwoordig bij de IJssel in Brummen.
Als ik maar even de kans krijg om me door de veerpont over het water te laten vervoeren, grijp ik die met beide handen aan. Prachtig om het landschap steeds vanuit een wisselend perspectief te zien.
Als musicus en beeldend kunstenaar waagde ik me zo vaak naar de ondersteunende kant van de kunst, dat werkzaamheden aan die zijde uiteindelijk tot mijn hoofdbezigheid zijn gaan behoren. Na de jaren dat ik mee heb mogen helpen bouwen aan het Orgelpark, zal ik ook in Het Depot aan het werk gaan. Daar is geen haast bij en gelukkig zit er geen druk op. Kunst maken en die in de wereld proberen te zetten, zijn voor mij beide oevers van dezelfde rivier. Kunstenaars maken hun werk en komen met ideeën, Het Depot faciliteert en ondersteunt. De stortvloed aan kunstuitingen die zich – als in een rivier – een weg zoekt, kan niet zonder beide oevers. Soms zoekt die rivier zelf zijn weg en soms wordt ze bewust een stukje omgeleid.
Kunstenaars laten zich soms met de stroom meevoeren en soms gaan ze er tegenin. Heerlijk om me in dit landschap te begeven en de missie van Utopa te helpen verwezen-lijken. Vol energie stap ik mee in de stroom.
Met veel plezier neem ik overigens nog steeds de veerpont naar de overkant.Johan Luijmes
12
Fragment
13
Fragment
Het woord ‘fragment’ komt van het Latijnse woord fragmentum,
dat ‘afgebroken stuk, brokstuk, overgebleven stuk’ betekent. Het
betekent ook een ‘uit een geheel gelicht stuk, bijvoorbeeld van een
letterkundig werk of een muziekstuk’.
Wat vinden wij eigenlijk zo bijzonder aan fragmenten? Voor mij
persoonlijk is een fragment in de kunst zo fascinerend, omdat het
niet ‘af’ is, niet voltooid. Het fragment schrijft geen eenstemmige
duiding voor; het geeft juist ruimte aan de fantasie, aan een eigen,
persoonlijke invulling van datgene wat we lezen, horen of zien.
Dit geldt niet alleen voor fragmenten in de literatuur en de mu-
ziek, maar uiteraard ook voor fragmenten in de beeldende kunst.
Daarom nodigen juist de in Het Depot tentoongestelde beelden, de
torsen en de fragmenten, ons als beschouwers uit tot een uitge-
breid en langer kijken, tot een dromen en fantaseren, tot een eigen
interpretatie.
In de literatuur bestaan talloze teksten die slechts als fragment
zijn overgeleverd en tot op heden zo bewaard zijn gebleven. Een
zeer oud en bekend tekstfragment is de volgende tekst:
hebban alla vogala
nestas hagunnan
hinase hic enda thu
wat unbidan we nu
hebben alle vogels
nestjes begonnen
behalve ik en jij
wat wachten we nu
(anoniem 12de eeuw)
In de Middeleeuwen, toen men nog met pennen uit vogelveren
schreef, was het gebruikelijk dat de schrijvers hun nieuwe pennen
uitprobeerden op een bladzijde van het manuscript waaraan ze
zaten te werken. In 1932 werd door een Engelse geleerde in een
bibliotheek in Oxford een los stuk perkament ontdekt dat gebruikt
was om een boekband te verstevigen. Hierop is naast een Latijns
handschrift ook een vers in het Oudnederlands als zogenaamde
‘probatio pennae’ vereeuwigd. Deze korte tekst is omstreeks
1100 geschreven door een West-Vlaamse monnik in de abdij van
Rochester, graafschap Kent in Engeland. Waarschijnlijk wilde hij
iets korts schrijven dat zo maar in hem opkwam, om zijn nieuwe
pen in gebruik te nemen. Boven deze Oudnederlandse tekst vinden
we dezelfde versregels in het Latijn:
quid expectamus nunc
abent omnes volucres nidos inceptos
nisi ego et tu
Er bestaan verschillende interpretaties van deze overgeleverde
regels. Zo zouden ze over de menselijke liefde gaan, over het
stichten van een gezin, zoals de vogels die hun nest bouwen. Maar
het zou ook een religieuze beeldspraak kunnen zijn; onze monnik
beschrijft dan het verlangen om in het huis van God opgenomen
te worden. Het onvoltooide vers, het tekstfragment, geeft gelegen-
heid tot verschillende interpretaties. Deze regels werden overi-
gens, als vers over de liefde, door de dichter Gerrit Komrij gezien
als de eerste Nederlandse poëzie. In de winkel van Het Depot is
een kaart met deze tekst verkrijgbaar. Ook in de uitleg op de
achterkant van de kaart wordt aangegeven dat het een van de
eerst geschreven zinnen in de Nederlandse taal zou zijn.
Een ander, nog ouder tekstfragment (ook over de liefde) is in
Het Depot te zien, verwerkt in het grote houten beeld ‘Sappho’
van Gerhard Lentink (2011): een gedicht van de Griekse dichteres
Sappho. Zij is waarschijnlijk geboren in 630 v. Chr. op het eiland
Lesbos, en gestorven rond 580 of 570 v. Chr. De gedichten van
Sappho zijn nagenoeg allemaal als fragment overgeleverd (er
is slechts één compleet gedicht bewaard gebleven!). Ze leiden
daardoor nog steeds tot verschillende interpretaties. Juist omdat
het om een fragment gaat, is het mogelijk een eigen invulling aan
de betekenis van het gedicht te geven. Het onvoltooide prikkelt de
fantasie en roept op tot verder denken dan alleen de overgeleverde
tekst. Gerhard Lentink heeft zelf een toelichting gegeven op zijn
‘Sappho’ en zijn keuze voor juist dát Griekse gedicht, dat fragment.
Deze uitleg is terug te vinden in de bij Het Depot verschenen cata-
logus van zijn werk voor de tentoonstelling in 2013, verkrijgbaar
in de winkel van Het Depot.
In de Duitse literatuur vinden we ook voorbeelden van teksten die
bij toeval overgeleverd zijn omdat ze door een monnik in de eigen
taal bij een Latijns manuscript opgeschreven zijn. Zo ontdekte de
Duitse historicus Georg Waitz in 1841 in de bibliotheek van het
Domkapittel in Merseburg twee spreuken in het Oudhoogduits op
een blad van een Latijns theologisch handschrift uit de 9de of
10de eeuw, waarschijnlijk geschreven in Fulda: de ‘Merseburger
Zaubersprüche’, genoemd naar de plaats waar ze gevonden zijn.
Waitz publiceerde zijn vondst niet zelf, maar liet de publicatie van
de twee spreuken over aan de gebroeders Grimm. Jakob Grimm
koos de Merseburger Zaubersprüche tot thema van zijn weten-
schappelijke voordracht op 3 februari 1842 ter gelegenheid van het
aanvaarden van zijn aanstelling aan de Berlijnse Academie der
Wetenschappen. In 1842 werden de spreuken door de gebroeders
Grimm uitgegeven en becommentarieerd in hun Über zwei entdeck-
te Gedichte aus der Zeit des deutschen Heidenthums. Ze beschreven
de vondst van de spreuken als volgt:
Gelegen tussen Leipzig, Halle, Jena is de welvoorziene bibliotheek
van het Domkapittel te Merseburg vaak door geleerden bezocht en
benut. Allen zijn aan een codex voorbijgegaan, die hun, wanneer
ze hem nader ter hand namen, slechts bekende kerkelijke stukken
scheen op te leveren, nu echter, om zijn hele inhoud gewaardeerd,
een kleinood zal vormen, waar de meest beroemde bibliotheken niets
naast kunnen zetten...
Thematentoonstelling Het Torsen van de Wereld is gewijd aan het werk van beeldhouwer Gertjan Evenhuis. Zijn beelden zijn opgebouwd uit losse delen, uit (brok)stukken, uit fragmenten.
En sommige beelden zijn uiteindelijk, na voltooiing, zelf ook fragment gebleven. Zo past zijn werk heel goed in onze beeldengalerij, die torsen en fragmenten aankoopt en tentoonstelt.
De kracht van fragmenten
Gelukkig als de goden lijkt
mij de man te zijn die vlak
tegenover jou zit en luistert
naar je mooie stem
en lieve lach, zodat plots
mijn hart in mijn borst bonst.
Zodra ik naar je kijk
stokt mijn stem,
mijn tong is gebroken,
een licht vuur loopt door
mijn huid, ik zie niets meer,
mijn oren suizen,
zweet stroomt van mij af,
een beven bevangt me,
ik voel me klammer dan gras,
het lijkt of ik doodga,
maar alles is te dragen
als…
ΦAINETAI∙MOI∙KHNOΣ∙IΣOΣ∙ΘEOIΣINEMMEN’ΩNHP∙OTTIΣ∙ENANTIOΣ∙TOIIΣΔANEI∙KAI∙ΠΛAΣION∙AΔY∙ΦΩNEI- ΣAΣ∙ΥΠAKOYEI
KAI∙ΓEΛAIΣAΣ∙IMEPOEN∙TO∙M’H∙MANKAPΔIAN∙EN∙ΣTHΘEΣIN∙EΠTOAIΣENΩΣ∙ΓAP∙EΣ∙Σ’IΔΩ∙BPOXE’ΩΣ∙ME∙ΦΩNH- Σ’OYΔEN∙ET’EIKEI
AΛΛA∙KAM∙MEN∙ΓΛΩΣΣA∙M’EAΓE∙ΛEΠTONΔ’AYTIKA∙XPΩ∙ΠYP∙YΠAΔEΔPOMAKENOΠΠATEΣΣI∙Δ’OYΔEN∙OPHMM’EΠIPPOM- BEIΣI∙Δ’AKOYAI
KAΔ∙ΔE∙M’IΔPΩΣ∙KAKXEETAI∙TPOMOΣ∙ΔEΠAIΣAN∙AΓPEI∙XΛΩPOTEPA∙ΔE∙ΠOIAΣEMMI∙TEΘNAKHN∙Δ’OΛIΓΩ’ΠIΔEYHΣ ΦAINOM’EM’AYTA
AΛΛA∙ΠAN∙TOΛMATON∙EΠEI∙KAI∙ΠENHTA
Gerhard Lentink • Opus 37: Sappho
2011-2012, hout, multiplex, staal, lakwerk, 69 x 88 x 301 cm
14
Fragment
15
Fragment
slagveld bevrijden de Idisen de geketende strijders. De Idisen wor-
den wel gezien als Walkure-achtige vrouwen en zijn waarschijnlijk
identiek aan de Disen, godinnen uit de Noorse mythologie. Na de
inleiding volgt de eigenlijke magische spreuk in de laatste regel:
Eiris sazun idisi, sazun hera duoder.
suma hapt heptidun, suma heri lezidun,
suma clubodun umbi cuoniouuidi:
insprinc haptbandun, inuar uigandun.
(Oudhoogduits)
In een documentaire uit 2009 over het werken aan Menetekel
noemt Gertjan zelf het beeld “een opstapeling van brokken, die
een huid krijgen die bestaat uit letters. Elk stuk krijgt zijn eigen
identiteit met een eigen grafische kwaliteit. Een stapeling van
verschillende talen.” Hij is van mening dat de 21ste eeuw met een
valse start is begonnen en vraagt zich af wat al die eeuwen kennis
en cultuur ons eigenlijk hebben opgeleverd. Uit woede daarover
wilde hij een beeld maken “door alle kennis en cultuur samen te
ballen tot één beeld: een gebarsten poging tot een geheel.”
De gefragmenteerde beelden van Gertjan Evenhuis zullen zeker
ook uw fantasie prikkelen wanneer u naar zijn werk kijkt, en zul-
len u aanzetten tot verder denken dan alleen datgene wat u ziet en
leest. U kunt in Het Depot in alle rust ronddwalen en fantaseren.
Neemt u daar gerust de tijd voor!
Sylvia de Munck
Einst saßen Idisi, saßen auf den Kriegerscharen.
Einige fesselten einen Gefangenen, einige hemmten die Heere,
Einige zertrennten scharfe Fesseln.
Entspringe den Fesseln, entfahre den Feinden!
(Nieuwhoogduits; het huidige Duits)
De Zweite Merseburger Zauberspruch is een spreuk om het gebro-
ken of verstuikte been van een paard te genezen: Heilungszauber.
Op weg naar het woud (zi holza) raakt de voet van een paard ge-
wond. Verscheidene personen, waarschijnlijk goden, zingen daarop
magische woorden om de wond te genezen. Ook hier volgt de
helende spreuk aan het einde (alleen de klank is al bezwerend!), in
de twee laatste regels:
Phol ende uuodan uuorun zi holza.
du uuart demo balderes uolon sin uuoz birenkit.
thu biguol en sinthgunt, sunna era suister,
thu biguol en friia, uolla era suister,
thu biguol en uuodan, so he uuola conda:
sose benrenki, sose bluotrenki,
sose lidirenki:
ben zi bena, bluot zi bluoda,
lid zi geliden, sose gelimida sin.
(Oudhoogduits)
Phol und Wodan begaben sich in den Wald.
Dort wurde dem Fohlen Balders der Fuß gerenkt.
Da besangen ihn Sinhtgunt und Sunna, ihre Schwester.
Da besangen ihn Frija und Volla, ihre Schwester.
Da besang ihn Wodan, so wie er es gut verstand:
Wenn Knochenrenkung, wenn Blutrenkung, wenn Gelenkrenkung:
Knochen zu Knochen, Blut zu Blut, Glied zu Glied!
So seien sie zusammengefügt!
(Nieuwhoogduits; het huidige Duits)
Dankzij ‘monnikenwerk’ uit oude tijden beschikken we nu over
boeiende literaire fragmenten!
Het kan haast geen toeval zijn, zou je zeggen, dat op de tentoon-
stelling van Gertjan Evenhuis het beeld Caput staat. Het beeld
geeft namelijk de klassieke houding weer van een schrijvende
Middeleeuwse monnik, zittend aan zijn hoge tafel. Het zou zomaar
de Vlaamse of Duitse monnik hebben kunnen zijn, die even zijn
pen heeft uitgeprobeerd. Ware het niet dat deze ‘monnik’ zijn niet
aanwezige hoofd in zijn handen steunt. Zo maakt het beeld zelf de
weg vrij voor een interpretatie die voor iedereen anders kan zijn.
Op de tentoonstelling vinden we nog een beeld met tekstfragmen-
ten: het beeld Menetekel. Een monumentaal beeld in roze graniet
en staal uit 2006. Het bestaat uit brokstukken met een huid van
taal: 13 verschillende alfabetten uit de hele wereld. Elk van deze
brokken heeft zijn eigen alfabet, zijn eigen huid.
EMIL DOEPLER, IDISE, 1905
EMIL DOEPLER, WODAN HEALS BALDER'S HORSE, 1905
De twee toverspreuken zijn zo speciaal omdat ze in het Oudhoog-
duits geschreven zijn en betrekking hebben op thema’s en figuren
uit de voorchristelijke, heidense Germaanse mythologie. Ze zijn
de enige overgeleverde taalfragmenten in het Oudhoogduits,
waarin Germaanse goden voorkomen (Wodan, Balder, Freia, Volla,
Sunna, Phol, Sinhtgunt). Over de ontstaanstijd van de twee spreu-
ken zijn de meningen verdeeld, maar algemeen wordt aangenomen
dat ze zijn te dateren vóór de tijd van Bonifatius (750 na Chr).
De Erste Merseburger Zauberspruch is een spreuk om de ketenen
van een gevangen krijger los te maken, een Lösezauber. Op het
MERSEBURGER ZAUBERSPRUCH
16
Fragment
17
Fragment
SOLOTENTOONSTELLING
HET TORSEN VAN DE WERELDDe gefragmenteerde beelden van Gertjan EvenhuisZONDAG 4 OKTOBER 2015 T/M MAANDAG 28 MAART 2016OPENING OM 14.30 UUR
18
Fragment
19
Fragment
werk in Het Depot te organiseren. Ik voelde me een beetje overval-
len, alhoewel het natuurlijk niet de eerste keer is dat zoiets aan
me gevraagd wordt. Zijn portfolio, inclusief de publicatie van
de tentoonstelling in Zwolle, lag nog op de stapel ‘te bezoeken’.
Wanneer de tijd daar was had ik het plan hem te ontmoeten.
Ik was ook wel benieuwd naar zijn nieuwe werk sinds 2010.
Uit de teksten in de monografie van Gertjan blijken mijn bewonde-
ring en mijn verbazing. Bewondering voor en verbazing over het
werk en de persoon van Gertjan Evenhuis.
Deze tentoonstelling is het resultaat van het onverwachte bezoek
om Het Immernimmer te komen bekijken. Het schip van Charon
dat niet aankwam in het dodenrijk omdat het schipbreuk leed. Nu,
een jaar later, stapt Charon zonder schipbreuk Het Depot binnen.
Het bezoek aan het atelier van Gertjan Evenhuis heeft geresulteerd
in een bijzonder avontuur in 2015.
Want een bijzonder avontuur is deze tentoonstelling geworden.
begrippen, maar ook mijn begrip van de dimensie van de tijd.
De grens tussen tijd en tijdloosheid vervaagt.
Dat is het thema voor mijn compositie ‘Lamentate’ (klaagt!). En
zo heb ik een klaaglied gecomponeerd, een lamento, niet voor de
doden, maar voor ons, de levenden. Die deze vragen ieder voor zich
moeten oplossen – voor ons die niet gemakkelijk met het leed en
de vertwijfeling van de wereld om kunnen gaan.”
De beelden van Gertjan Evenhuis riepen bij mij spontaan dezelfde
gevoelens op die Arvo Pärt destijds in Londen ervoer.
Ik voor mij, voelde het torsen van de wereld.
EEN BIJZONDER AVONTUURIeder jaar stuurt Gertjan Evenhuis aan zijn vrienden een nieuw-
jaarskaart. Dit jaar was dat een atelierfoto van het nog onvoltooide
beeld Het Immernimmer. Hij voorzag die kaart met de tekst: “Een
bijzonder avontuur, 2015”.
Na onze eerste gesprekken eind vorig jaar vroeg Gertjan Evenhuis
mij of het mogelijk zou zijn een overzichtstentoonstelling van zijn
Kort voor de tentoonstelling Dood en Leven ontving ik een brief
met foto van een beeld in wording: Het Immernimmer van Gertjan
Evenhuis. Van een vriend, ook beeldhouwer, had hij gehoord van
die tentoonstelling.
Kort daarna reisde ik af naar Hoogwoud, en bij mijn ontmoeting
met de kunstenaar Gertjan Evenhuis ontmoette ik Charon. Een
roerganger die zijn verdriet van het verlies van een geliefde een
plaats trachtte te geven. De tijd had de wond maar gedeeltelijk
geheeld en toch had hij de moed opgevat zijn gevoel in een beeld
samen te vatten. Het beeld heeft een dominante plaats gekregen
op de tentoonstelling Dood en Leven in april van dit jaar en is ook
onderdeel van deze tentoontelling.
Het beeld van Charon, de veerman die in de oudheid de doden over
de rivier de Styx naar het dodenrijk voer, maakt een verpletterende
indruk. Niet alleen door de afmeting van het beeld maar ook door
Charon zelf. Doden overzetten over een onstuimige rivier is al
geen sinecure, maar de uitdrukking en de houding van de veerman
was er een van zelfverzekerdheid enerzijds en wanhoop en onver-
mogen anderzijds. Het schip was op de rotsen gelopen en ging zijn
ondergang tegemoet. En dat ondanks de heldhaftige pogingen van
de roerganger om schip en lading naar de veilige onderwereld te
navigeren. Charon, ondanks zijn afmeting een wanhopige gestalte.
Charon torst de wanhoop van de wereld.
Gertjan Evenhuis kon zijn verdriet eindelijk van zich af hakken.
Tegelijkertijd wist hij dat de levensloop zonder ommekeer was.
Het was een Immernimmer, nooit meer als voorheen.
Zo verging het ook mij. We namen de beslissing een solotentoon-
stelling voor Gertjan Evenhuis te organiseren die tegelijkertijd
een overzicht van zijn werk zou geven. Bij leven en welzijn viert
hij dit jaar zijn zestigste verjaardag. Na zijn laatste solotentoon-
stelling in 2001 in Zwolle was zijn oeuvre bijna twee keer zo groot
geworden; tijd voor een nieuwe presentatie en nieuwe aandacht
voor deze bijzondere beeldhouwer.
Na mijn ontmoeting met Gertjan Evenhuis was mijn kijk op de
beeldhouwkunst veranderd. Ik had het gevoel een kompaan te
hebben gevonden in mijn kijk op de wereld. Het was ook voor mij
niet meer als voorheen.
LAMENTATE VAN ARVO PÄRTOp de tentoonstelling kunt u luisteren naar de compositie
‘Lamentate’ van Arvo Pärt (2002). Alexei Lubimov, piano. SWR
Stuttgart Radio Symphony Orchestra. Andrey Boreyko, dirigent.
Arvo Pärt maakte zijn compositie naar aanleiding van zijn bezoek
aan de openingstentoonstelling van het beeld ‘Marsyas’ van Anish
Kapoor, in oktober 2002 in het Tate Modern in Londen. Hij schreef
hierover zelf het volgende:
“Mijn eerste gedachte was: ik als levende sta voor mijn eigen
lichaam en ben dood – zoals in een verschuiving van de tijd de
toekomst en het tegenwoordige gelijktijdig plaatsvinden. Plotse-
ling zag ik mij in een positie verplaatst, van waaruit mijn leven
op een andere manier belicht werd. Op dat moment had ik een
sterk bewustzijn nog niet gereed te zijn om te sterven. En de
vraag dook op, wat ik in de mij toegemeten tijd nog tot stand zou
kunnen brengen.
Dood en lijden zijn de vragen, die elk op deze aarde geboren mens
bezighouden. De wijze waarop hij die vragen oplost (of niet oplost)
hangt bewust of onbewust van zijn kijk op het leven af. Het beeld
van Anish Kapoor vernietigt door zijn afmeting niet alleen ruimte
Dag Loek Dijkman,
Gisteravond tijdens één van de regelmatige telefoongesprekken die ik
sinds mensenheugenis heb met Gerhard Lentink, kwam mij ter ore dat
jullie bezig zijn met het thema ‘dood’. Ik kan het niet laten om hierop
per direct te reageren met dit schrijven, omdat ik de afgelopen drie jaar
verweven ben met dit thema sinds het verzorgen en de dood van mijn
partner Rudi van Dantzig.
Sinds september 2013 ben ik bezig met een grote sculptuur vanuit die
ervaring. De sculptuur is op één element na voltooid en draagt de titel
‘Het Immernimmer’, vrij uit een vertaalde tekst van de Uruguayaanse
schrijver Eduardo Galeano.
Dit beeld is ontstaan uit de ervaring van het precieze moment van het
intreden van de dood. Die in en in zwarte ervaring heeft geleid tot de ver-
vorming van de mythologische figuur Charon. Bij mij lijdt hij schipbreuk
en komt nooit aan; de figuur zelf als uitgebrande kachel. In de afgelopen
2 ½ jaar werkte ik ook bij tijd en wijle aan teksten onder dezelfde titel, om
die periode in literaire zin te verwoorden. Dit is voorlopig een project met
een open einde. De teksten ontstaan als fragmenten en zullen ooit een
geheel kunnen gaan vormen; misschien ook nooit.
Ik laat jullie het bestaan van dit project weten. Misschien past het in
jullie ideeën, misschien helemaal niet.
Ik hoor het wel.
Hartelijkst,
Gertjan Evenhuis
Hoogwoud 27 november 2014
De door Het Depot uitgegeven monografie
van Gertjan Evenhui is verkrijgbaar in
de winkel van Beeldengalerij Het Depot.
(Nederlands en Engels)
ISBN 978 94 6262 047 6
Prijs € 19,95 (softcover)
20
Fragment
21
Fragment
Gertjan Evenhuis • Atlas
1990-1992, graniet, betonijzer en
roestvrijstaal, 2 x 2 x 2,5 m
Collectie H.M. Evenhuis, Rotterdam
ATLASEen Atlas die zichzelf niet staande kan houden, dat is het tegen-
strijdige in het beeld Atlas van Gertjan Evenhuis. Het beeld heeft
een stalen corset nodig om zichzelf te kunnen torsen en toch torst
ook deze Atlas de wereld.
Atlas is een gefragmenteerd beeld en bestaat uit zeven soorten
graniet. Gertjan Evenhuis bouwt zijn beelden in het algemeen
op uit delen. Daarvoor was toen hij begon met beeldhouwen een
aantal redenen: hij werkte zonder inkomen en ook zonder budget
(hij ging daar niet onder gebukt en nam de situatie zoals die was),
en gebruikte materiaal dat hij kon vinden. Er waren ook heel prak-
tische oorzaken: zulke grote en zware beelden waren nauwelijks
te vervoeren naar mogelijke presentaties. Ook kampte hij met
ruimtegebrek; hij had geen ruim te om de beelden in zijn geheel
op te slaan. In de loop der jaren ontwikkelde die fragmentatie zich
tot een essentiële beeldtaal.
22
Fragment
23
Fragment
Gertjan Evenhuis • Tegenvoeters, 1993-1994, graniet, roestvrij staal, glas, 0,75 x 0,75 x 4,5 m
TEGENVOETERSHet beeld Tegenvoeters is door een samenloop van omstandig-
heden ontstaan. De vroegere vissershaven in het centrum van
Vlissingen moest een nieuwe jachthaven worden en tijdens het
werk kwamen zes enorme stukken graniet vrij van ruim twee
meter lang. Die stukken steen hadden een aantal maanden voor
zijn atelier gelegen en gedurende die tijd is het idee voor het beeld
ontstaan. De maat van de stenen dicteerde een liggende vorm.
Daar kwam bij dat de partner van Gertjan in die tijd in Nieuw-
Zeeland werkte. De briefwisseling tussen Nieuw-Zeeland en het
oude Zeeland riep een antipode op. Het idee van de tegenvoeters
was geboren. Een antipode die haar naam ook nog eens ontleende
aan de Antipodeneilanden in Nieuw-Zeeland. Al met al toevallig-
heden die later geen toevalligheden bleken te zijn, maar met
diepe emotionele gevoelens te maken hadden. Tegenvoeters is
nog steeds Gertjans lievelingsbeeld. Hij herinnert zich het hele
proces als een feest en voelde zich voor het eerst een beetje een
echte beeldhouwer.
24
Fragment
25
Fragment
FRIES Het idee en de uitvoering van de Fries is zeer bijzonder. De kun-
stenaar als model voor een modern fronton van een tempel uit
de oudheid. De toevoeging van de steen, als verbindend element
tussen de figuren, is een vondst die tegelijkertijd het kunstwerk
een eventueel overdreven thea traliteit ontneemt en het daardoor
in de hedendaagse tijd plaatst. Gertjan Evenhuis zelf beschrijft
de ontstaansgeschiedenis van de Fries als zeefdruk als een nooit
voltooid megaproject.
Gertjan Evenhuis • Fries, 1995-1997, fotomontage, 0,86 x 6,65 m
26
Fragment
27
Fragment
KRUIS De specifieke houding van dit beeld heeft een Franse achtergrond.
In Bretagne zijn veel ‘Enclos Paroissial’. Dit zijn middeleeuwse,
ommuurde kerken met veel beeldhouwwerk zoals de Calvaires,
granieten beeldhouwwerken van de gekruisigde Christus, veelal
voorzien van Maria die als in een piëta Jezus van het kruis tilt.
Gertjan Evenhuis • Kruis, 1999-2001, graniet, staalconstructie, 3 x 1.5 x 2,3 m
28
Fragment
29
Fragment
Gertjan Evenhuis • Menetekel
2002-2006, graniet, staalconstructie, 3,5 m
MENETEKELHet schetsontwerp bestond uit een beeld, opgebouwd uit ongeveer
zestien brokstukken. Het geheel wordt door een staalconstructie
staande gehouden. Elk gestapeld fragment van het beeld heeft
zijn eigen alfabet als textuurhuid. Dertien verschillende talen die
wereldwijd zijn ontstaan. Dit beeld gaat dus over taal, de taal van
de beeldhouwer en de taal als fenomeen op zichzelf.
In 2009 zag een prachtige en ontroerende productie van omroep
Zeeland het licht waarbij het wordingsproces van dit beeld gevolgd
werd. De titel Menetekel werd geassocieerd met het verhaal van
Nescio, “Mene tekel”.
Tijdens de tentoonstelling zal de film Mene Tekel continu worden
vertoond. Winnaar van de NL-Awards Regionale omroepen 2009
in de categorie TV Cultuur.
Gemaakt door: Margot Schotel, John Fokke, Olaf Gideonse,
Marcel Heling, Jan van Lennep, Mark Rijk, Friedo Vermeulen,
Petra Luteijn, Tom Remijn, Henk Feij, Toer van Schayk en Kees
van de Ven. Een documentaire over de gepassioneerde Vlissingse
beeldhouwer Gertjan Evenhuis. Hij wordt gedurende drie jaar
gevolgd tijdens de totstandkoming van zijn beeld Menetekel.
Een productie van Omroep Zeeland. (zie pagina 97)
30
Fragment
31
FragmentIMPERFECTUM Het beeld Imperfectum, ook weer opgebouwd uit delen, heeft
zijn naam meegekregen uit een begrip in de taalwetenschap: de
onvoltooid verleden tijd. Het beeld verwijst dus duidelijk naar de
geschiedenis en ook in dit geval die van Gertjan zelf. Het hout,
azobé, was een restant van de inventaris van een scheepswerf in
Vlissingen. Een plek waar menig beeld van Evenhuis even in de
geweldige ruimte mocht ‘bijkomen’, mocht ‘ademen’ na het geboor-
teproces in het kleine atelier in de Paardenstraat in Vlissingen.
Gertjan Evenhuis • Het Imperfectum, 2006-2007,
verbrand azobé, zeefdruk op plexiglas, 2,3 m
32
Fragment
33
Fragment
CAPUT Het materiaal voor het beeld Caput, diabas, is een brossere
steensoort, ditmaal uit de omgeving van Dillenburg in Duitsland.
Het was niet zozeer een steengroeve maar een afgegraven berg
in die streek, en het was niet zo eenvoudig om de goede brokken
diabas, zonder scheuren, te vinden. Er werd 5.000 kg materiaal
naar Nederland gebracht; uiteindelijk is er ongeveer 4.000 kg
afgezaagd en afgehakt.
In het beeld Caput ontbreekt het hoofd. Ik zie hoe de figuur zijn
hoofd op zijn handen wil laten rusten. Hij laat een leegte in zijn
handen achter.
Een leegte die geen leegte is, integendeel: het zijn gedachten,
overdenkingen. In ons hoofd komen alle waarnemingen en waar-
den samen. In ons hoofd zetelt het ‘zijn’.
Gertjan Evenhuis • Caput, 2008-2011, Hessischer Olivin Diabas, staalconstructie, 3,17 m
34
Fragment
35
Fragment
Het beeld Het Immernimmer was in zijn laatste fase. Charon
kreeg nog wat zwarte accenten. Aan de boeg werd nog gewerkt.
Een paar weken later prijkte op de boeg van het dodenschip meer
dan levensgroot de poes Wouter, als een boegbeeld, aaibaarheid in
optima forma. Ondanks de schipbreuk was Wouter de verbindende
factor tussen de verzender en de ontvanger, die nooit zijn lading
zou ontvangen.
Het Immernimmer werd daarna opgesteld in het natte landschap
van Hoogwoud. Met Charon als roerganger en Wouter als boeg-
beeld, varend in de mist naar waar, naar waar?
Loek Dijkman
Gertjan Evenhuis • Het Immernimmer, 2013-2015, populierenhout
uit eigen tuin in Hoogwoud, lengte 5 m x hoogte 4,57 m
IMMERNIMMERDe nieuwe woonomgeving van Gertjan Evenhuis is de tegenover-
gestelde van zijn eerdere woning in de Paardenstraat in Vlissingen.
Ruimte, een en al ruimte. Helder blauwig licht zoals dat alleen
in Noord-Holland te zien is. Vlak achter de West-Friese zeedijk
ligt Hoogwoud, in een land van vee, boerenpaarden, Opperdoezer
aardappelen, zuurkool en boerenkool. Smalle rechte wegen,
smalle rechte sloten en dan opeens aan de linkerkant van de
Gouwe een perceel met wat bomen en een boerenwoning met
schuur, annex atelier.
Bij het oprijden van het erf schiet een poes ijlings weg. De poes
die, zoals later blijkt, in het beeld Het Immernimmer een domi-
nante plaats zal innemen.
36
Fragment
37
Fragment
Veel mensen houden van poezen en daar is Gertjan Evenhuis er één van. Over de poes is in de literatuur, nationaal en internationaal, veel gedacht en geschreven. Ik noem slechts Midas Dekkers, Annie M.G. Schmidt en natuurlijk het verhaal van Ollie B. Bommel. Over de poes
van Gertjan, Wouter, is bij mijn weten nog nooit iets gepubliceerd. In een uitgave van Fragment met veel aandacht voor Gertjan Evenhuis
kan een klein stukje over Wouter niet ontbreken. En dat is niet alleen omdat de opening van de tentoonstelling van Gertjan op
Werelddierendag plaatsvindt.
DE POES WOUTEREEN INTERMEZZO
OP WERELDDIERENDAG
38
Fragment
39
Fragment
Wouter werd op 12 april 2003 geboren. Dat was tijdens het wor-
dingsproces van het beeld Menetekel. Zijn geboorte werd aan-
gekondigd met een werkelijk statieportret. We zien de sterke
hand van de beeldhouwer die de pasgeborene liefdevol beschermt.
Wouter kijkt als een echte kleine jongen nog wat beduusd voor
zich uit. Je kunt al direct zien dat we met een fotogenieke kat te
maken hebben. Daarin gaan Gertjan en Wouter gelijk op. Het pose-
ren gaat Wouter gemakkelijk af. Drie maanden later is hij al heel
vertrouwd met beelden. Het lijkt wel of het beeld Menetekel al een
onderdeel van zijn leefwereld is geworden. Maar ja, hij kreeg het
beeldhouwen dan ook met de paplepel ingegoten. Het atelier lijkt
wel zijn plek. Waar andere poezen hun tijd grotendeels doorbren-
gen met luieren en spinnen is Wouter een onafscheidelijke toe-
schouwer tijdens het hakken, punteren en monteren van het beeld.
Ook later blijkt hij telkens aanwezig tijdens het wordingsproces
van het beeld Caput. Hij deelt het atelier met zijn baas.
Jan Wolkers schrijft in zijn roman Turks Fruit dat poezen het
midden houden tussen een snolletje en een tijger. Wouter is een
kater, maar ook bij mannen komen snolletjes voor, heb ik me laten
vertellen. Rudy Kousbroek schrijft in zijn in 1969 verschenen boek
De Aaibaarheidsfactor: “Er is maar één dier dat tegelijk beantwoordt
aan alle voorwaarden van vrijheid, gelijkheid, bezit van intelligen-
tie en van een gladde vacht, afwezigheid van hap-impuls etc. die
samen het criterium van aaibaarheid uitmaken, en dat is de apo-
theose in de evolutie van de aaibaarheid (la loi de la caressabilité
croissante), de kat.” Dat lieflijke, dat onvoorwaardelijke, spreekt
uit de foto’s van het eerste jaar. Zo heeft hij zich een plek met
uit- en toezicht toebedeeld op het azobéhout dat bestemd was voor
het beeld Imperfectum.
Het tegenovergestelde, de tijger, spreekt duidelijk vier jaar later.
Wouter is daar onderdeel van het beeld Imperfectum geworden.
Hij krabt agressief de benen van zijn baas open, zijn poten hebben
hier geen nagels maar spijkers. Hier is hij kompaan van zijn baas
die ronddwaalt in zwartgalligheid. Bijna een echte tijger is hij
geworden op de boeg van Het Immernimmer. Hij is dan 12 jaar,
voor een poes al een respectabele leeftijd. Op de modelfoto voor dat
beeld zien we een heel andere Wouter. Voornaam, begrijpend en
ogen vol levenservaring. Alsof hij de rol beseft die hem is toebe-
deeld in dit drama. Het afscheid van een periode in beider leven,
een afscheid van een geliefde die ze beiden goed kenden.
Wouter is een heel eigenzinnige poes. Hij heeft zijn eigen etens-
tijd. Hij heeft zijn eigen strikte rituelen. Maar hij is ook duidelijk
aanwezig en is zeker geen allemansvriend. Kom je wat regelmati-
ger over de vloer en praat je niet te hard, dan schaart hij zich bij
het bezoek. Wouter is het echte maatje, de huisgenoot van Gertjan.
Katten worden zo’n 15 tot 16 jaar oud, alhoewel er ook katten meer
dan 25 jaar oud zijn geworden. Ik wens Wouter nog een lang leven
toe en mocht het heengaan dan toch gekomen zijn, dan wens ik
hem een eeuwig toeven toe in de kattenhemel. Een hemel waar vol-
gens Jan Wolkers eindeloos blikjes tonijn in gelei worden geopend.
Loek Dijkman
40
Fragment
41
Fragment
In de nalatenschappen van componisten worden vaak talloze
schetsen en ideeën voor composities gevonden. Soms levert dat
nieuwe ontdekkingen op van stukken, die bijvoorbeeld op een
instrumentatie na af zijn, maar vaak blijft het bij enkele maten
waarvan we een vervolg alleen maar kunnen dromen. Carl Philipp
Emanuel Bach, zoon van de grote Bach, liet in een door hem
verzorgde uitgave van ‘Die Kunst der Fuge’ een deel van een fuga
opnemen die zijn vader niet af heeft kunnen maken. In dit verband
is vermeldenswaardig dat zo’n fragment in de muziekwetenschap
‘tors’ genoemd wordt.
Componisten bemoeien zich ook met het werk van collega’s
door onvoltooide stukken alsnog af te maken. U kent misschien
het verhaal over het Requiem van Mozart, dat door vrienden en
collega’s is voltooid; tot op de dag van vandaag zijn wetenschap-
pers het er niet over eens welke noten (in een aantal delen) door
Mozart of door zijn collega’s geschreven zijn. In ieder geval kreeg
de verarmde weduwe Constanze de opdrachtcompositie betaald.
De opdrachtgever zelf, graaf Franz von Walsseg, had het overigens
oorspronkelijk willen doen voorkomen alsof het Requiem van zijn
hand was.
Uit het symfonisch repertoire kennen we de zogenaamde
‘Unvollendete’ van Schubert, een symfonie die niet uit de toen-
tertijd gebruikelijke vier, maar uit twee delen bestaat.
Met enige fantasie kunnen we Schuberts ‘Achtste’ dus als een
fragment van een symfonie beschouwen.
Fascinerend hoe muziek die je gehoord hebt, zich ergens in je
nestelt om als een koekoek uit de klok op gezette tijden tevoor-
schijn te schieten. Je hoort een flard van een stuk en maakt het in
je hoofd af. Wanneer je op een perron staat te wachten, stel je een
eigen symfonie samen uit de ringtones die van alle kanten klin-
ken. Afhankelijk van je muzikale bagage hoor je op het station in
de bijgeluiden van een vertrekkende intercity het ‘Tweede koraal’
voor orgel van Cesar Franck. Thuis kun je in het signaal dat de
wasdroger geeft als de was droog is het begin van ‘The Entertainer’
van Scott Joplin herkennen.
In het dagelijks leven lijken we soms meer met muziekfragmenten
dan met hele muziekstukken vertrouwd. Mijn mooiste ervaringen
met het horen van muzikale fragmenten zijn die wanneer je op
straat langs een huis loopt waar gestudeerd wordt. Door het ge-
opende raam hoor je ineens een flard Brahms. Ik herinner me dat
vrienden van mij boven het appartement woonden waar Maksim
Vengerov verbleef als hij in Amsterdam was; stilletjes zaten we in
het trappenhuis te luisteren als hij viool studeerde. Het zijn vooral
die onverwachte gebeurtenissen, waarbij muziek mij ineens op
een heel bijzondere manier kan raken.
Wat een heerlijke begripsverwarring levert het op als we de mu-
ziek in dit verband met de beeldhouwkunst vergelijken. Niemand
zal het namelijk in zijn hoofd halen om een torso van Rodin te
willen ‘voltooien’.
Nog even terug naar de muziek. Het gebruik van al bestaande
muziekfragmenten in nieuwe composities is niet ongebruikelijk.
Componisten recyclen op deze manier hun eigen werk. En ook
het leentjebuur spelen bij collega’s uit voorbije eeuwen is van alle
tijden. Het hergebruik van muzikale frases kan een ode aan de
oorspronkelijke componist zijn of een licht werpen op de vorm of
het idee van een nieuwe compositie.
De componist John Cage (1912-1992) was een radicale vernieuwer
in de muziek. Hij introduceerde het toevalselement in zijn com-
posities. In zijn ‘4.33’ blijft het zelfs volledig stil – de muziek die
hoorbaar is wordt gemaakt door de omgevingsgeluiden. Van Cage
is de uitspraak dat als hij naar muziek wilde luisteren hij gewoon
het raam openzette.
En om bij het dagelijks leven te blijven: kunt u het ritme van een
muziekfragment destilleren uit de opeenvolging van bliepjes bij de
kassa wanneer u uw boodschappen afrekent?
Johan Luijmes
MUZIEK-FRAGMENTENOm luisteraars bij radioprogramma’s te betrekken zijn er allerlei ver zoek-programma’s waarbij familie en vrienden muziek voor elkaar aanvragen, of BN’ers hun herinnering bij een uitgekozen stuk ophalen. Om het spannend te maken is er voor spelletjesliefhebbers ook nog de muziekquiz. In één radioprogramma heet dit onderdeel 'nootschieten'; er wordt gedurende één seconde een fragment van een muziekstuk gedraaid. Direct rinkelt de telefoon in de Hilversumse studio om mensen aan het woord te laten die zeker menen te weten welk stuk er te horen is, in welke toonsoort en met welk opusnummer, en welke dirigent er bij de betreffende opname op de bok stond. Om het spannend te maken herhaalt de presentator van dienst de hele opsomming (nog net niet met tromgeroffel) om dan meestal te concluderen dat de luisteraar verkeerd heeft gegokt.
CESAR FRANCK
WOLFGANG AMADEUS MOZART FRANZ SCHUBERT JOHN CAGE
42
Fragment
43
Fragment
AUGUSTE FALISEAuguste Falise was niet zomaar een beeldhouwer. Hij werd in 1875
geboren en overleed plotseling in Wageningen op 8 januari 1936,
60 jaar oud. Hij woonde toen in zijn villa Antonia aan het Delpad.
In 1941 werd de naam omgedoopt in August Faliseweg, een weg
uitlopend op de Arboretumlaan waaraan Het Depot ligt. Falise was
leraar aan de MTS in ’s Hertogenbosch. Hij heeft veel gewerkt als
modelleur voor de plateelbakkerij Haga.
Maar ook als zelfstandig beeldhouwer is hij bekend geworden.
In zijn tijd was hij eigenlijk een beroemdheid. Een groot aantal
beelden staat in heel Nederland. Hij is befaamd om zijn Heilig
Hart beelden maar ook beroemdheden uit zijn tijd zijn door hem
vereeuwigd, zoals Schaepman (in Tubbergen), Bosboom Toussaint,
Pierre Cuypers, en Thomas van Aquino.
In 2010 organiseerde het Wageningse museum De Casteelse Poort
een overzichtstentoonstelling over Auguste Falise. Het was toen
100 jaar geleden dat zijn eerste beeld in Domburg werd onthuld.
Maar ook vandaag nog staat hij in de belangstelling. Vorig jaar
werden replica’s van zijn werk onthuld in Den Haag (Lodewijk
Thomson, Eerste en Tweede Kamer) en ‘Als het moet’ op de
Grebbeberg in Rhenen.
Een vaste gast in zijn huis was de schilder George Sturm, die
schilderingen voor het nieuwe Rijksmuseum maakte. Van zijn
hand is zijn portret uit 1917 in jachtkostuum.
Ritzema Bos keert zich omJAN RITZEMA BOS, 1850-1928,FYTOPATHOLOOG EN ZOÖLOOGIn 1924 werd een bronzen borstbeeld van Ritzema Bos geplaatst in Arboretum De Dreijen, gemaakt door de Wageningse beeldhouwer Auguste Falise. Bij ‘het gebouw met de klok’ had het beeld een prominente plaats. Bij het naar binnengaan blikte Ritzema Bos je achterna en bij het naar buiten gaan werd je herinnerd aan de rijke historie van het landbouwonderwijs. Door de ontwikkelingen op De Dreijen van de laatste jaren en door de overdracht van het arboretum stond het beeld van Ritzema Bos eigenlijk met zijn rug naar de bezoekers van De Dreijen.We hebben het beeld en dus ook de nagedachtenis van Jan Ritzema Bos eer aan gedaan en het beeld 180 graden gedraaid. Het kijkt de bezoekers weer aan en herinnert aan de pionierstijd van de WUR.Wie waren Auguste Falise en Jan Ritzema Bos eigenlijk?
AUGUSTE FALISE
JAN RITZEMA BOS
44
Fragment
45
Fragment
rijkste boek is het tweedelige Landbouwdierkunde (Groningen
1879-1882), waarvan het eerste deel handelde over gewervelde
dieren en het tweede over geleedpotigen. Het is in het Engels en
het Duits vertaald. Samen met zijn broer (en tevens collega in
Wageningen) Hemmo schreef hij het succesvolle Leerboek der
Dierkunde (Groningen 1884). Jan Ritzema Bos was een internati-
onaal georiënteerde geleerde, gewaardeerd docent en man van de
praktijk. Daarmee was hij goed op zijn plaats bij de Landbouw-
hogeschool in Wageningen, haar voorgangers en de Plantenziek-
tenkundige Dienst. Op zijn 25e promotiedag (19 december 1899),
iets meer dan twee maanden na zijn 30-jarig jubileum bij het
landbouwonderwijs en -onderzoek, kwam de directeur-generaal
van Landbouw hem de Orde van de Nederlandse Leeuw uitreiken.
Na die heugelijke dag zou hij nog 21 jaar verbonden zijn aan het
landbouwonderwijs, in totaal doceerde hij dus 51 jaar.
Ook naar Jan Ritzema Bos werd in Wageningen een weg genoemd.
Een bewijs dat Wageningen oog heeft voor haar geschiedenis
en cultuur.
Met dank aan Johan Thissen. Uit: Biografisch Woordenboek
Gelderland, deel 3, Bekende en onbekende mannen en vrouwen
uit de Gelderse geschiedenis. Redactie: drs. C.A.M. Gietman
(eindredactie), drs. R.M. Kemperink, dr. J.A.E. Kuys, E. Pelzers en
drs. P van Wissing W. Verloren Hilversum, 2002, pagina’s 118-121.
Loek Dijkman
De Stichting Phytopathologisch Laboratorium Willie Commelin
Scholten was in 1894 opgericht door de heer W.C.R. Scholten
junior en mevrouw H.H. Scholten-Commelin, ter nagedachtenis
aan hun overleden zoon Willie. Deze student biologie van prof.
Hugo de Vries had een bijzondere belangstelling voor planten-
ziekten. De stichting kreeg als taak het bevorderen van fytopa-
thologisch onderzoek, het stimuleren van onderwijs op dit gebied
en het geven van praktische adviezen aan kwekers aangaande
plantenziekten. Verder startte de stichting in 1895 de uitgave van
het Tijdschrift over Plantenziekten. Later werd dit blad overge-
nomen door de Nederlandsche Phytopathologische Vereeniging.
Ritzema Bos was redacteur tot aan zijn dood in 1928.
De uitvoer van planten naar de VS was de reden om in 1899 de
Plantenziektenkundige Dienst op te richten. Boskoopse boom-
kwekers hoorden dat sommige Amerikaanse staten eisen gingen
stellen bij de invoer van planten vanwege de San José-schildluis,
die een verwoestend effect had op de citrusplantages in Californië.
Een jaar eerder was Jan Ritzema Bos op verzoek van de overheid
al twee maanden lang op studiereis naar de Verenigde Staten ge-
weest om zich te oriënteren op de maatregelen die daar getroffen
werden tegen de verspreiding van deze schildluis. Uit voorzorg
vroegen de Boskoopse boomkwekers vervolgens Ritzema Bos om
een bewijs dat hun planten vrij waren van schildluis.
Hij adviseerde een onafhankelijk agentschap op te richten, de
Phytopathologische Dienst. Dit gebeurde en hij werd er zelf
directeur van. In de zomer ging hij een week naar de kwekerijen
van Boskoop, stelde vast dat die schildluis hier niet voorkwam,
en zo kon hij de hele winter gezondheidscertificaten afgeven.
Wageningen bleef toch trekken. In 1906 werd Ritzema Bos hoofd
van het nieuwe Instituut voor Phytopathologie van de Rijks
Hoogere Land-, Tuin- en Bosbouwschool, de hogere opleiding die
zich in 1904 had afgesplitst van de Rijkslandbouwschool. Hij nam
de Nederlandsche Phytopathologische Vereeniging, het Tijdschrift
over Plantenziekten en de Phytopathologische Dienst (PD) mee
terug naar Wageningen. Zijn personeel bij de PD bestond uit een
assistent, een amanuensis-conciërge, een arbeider en een werk-
vrouw. Niettemin werden in het eerste jaar in Wageningen maar
liefst 1540 schriftelijke adviezen uitgebracht.
Een grote verandering trad op in 1918, toen de Rijks Hoogere
Land-, Tuin- en Bosbouwschool werd omgevormd tot de Landbouw-
hogeschool Wageningen. Ritzema Bos werd daar benoemd tot
hoogleraar en trad terug als directeur van de PD. Naast hem werd
zijn assistent dr. H.M. Quanjer benoemd tot hoogleraar planten-
ziektenkunde (met uitzondering van het dierkundige deel).
Na het aftreden van Ritzema Bos als hoogleraar in 1920 werd
dr. W.K.J. Roepke benoemd als hoogleraar voor het dierkundig
deel der plantenziektenkunde, met name de entomologie.
Prof. dr. Jan Ritzema Bos was een bescheiden man met grote
werkkracht. Ook individuele landbouwers met acute problemen
door ziekte of vraat in hun gewas konden steeds een beroep op
hem doen voor advies. Hij heeft veel gepubliceerd; zijn invloed-
naar Arnhem, liep in een week over de Veluwe naar Harderwijk
en keerde met trein en tram terug naar Wageningen. In die week
overnachtte hij bij boeren, vroeg onderweg links en rechts naar
hun teeltproblemen en gaf hen advies.
Jan Ritzema Bos hechtte groot belang aan het nut van insecten-
etende vogels en zoogdieren bij het voorkomen van schade door
insecten aan gewassen. Daarom was hij een groot voorstander
van de Nuttige Dierenwet 1880, waarbij 46 vogelsoorten, de egel,
de bosspitsmuis en alle vleermuizen beschermd werden vanwege
hun nut voor de land- en tuinbouw en de houtteelt. In 1895 werd
Ritzema Bos door de Nederlandse regering afgevaardigd naar de
Internationale conferentie ter bescherming van nuttige vogels in
Parijs. Deze conferentie heeft tot een conventie geleid. Ook bij de
Vogelwet 1912, de Nuttige Dierenwet 1914 en de Mollen-, egels en
kikvorschenwet 1917 was Ritzema Bos adviseur van de regering.
Ritzema Bos vertrok in 1895 naar Amsterdam omdat hij daar
directeur werd van het nieuwe fytopathologische laboratorium
Willie Commelin Scholten. Op 29 november van dat jaar werd hij
bovendien aan de Universiteit van Amsterdam benoemd tot buiten-
gewoon hoogleraar in de ziekteleer van planten. Hij was daarmee
de eerste hoogleraar fytopathologie in Nederland. Daarnaast bleef
hij in Wageningen onderwijs geven in de kennis van nuttige en
schadelijke dieren.
JAN RITZEMA BOSOp aanbeveling van professor Salverda aan de burgemeester van
Wageningen werd Jan Ritzema Bos in 1873 benoemd als docent
in de planten-dierkunde aan de nieuwe Landbouwschool in
Wageningen. Dat was toen nog een instelling bij de gemeentelijke
HBS, die in 1876 de ‘derde trap’ Rijkslandbouwschool werd. Het
was de voorloper van de tegenwoordige WUR. Jan Ritzema Bos
ging in 1873 in Wageningen wonen en werken. De basis voor de
grote insectencollectie van de toenmalige Wageningse universiteit,
het Entomologie Museum, werd door hem in 1882 gelegd. Jan
Ritzema Bos gaf de plaagbestrijding in Nederland rond 1890, door
onderzoek en onderwijs op het gebied van de gewasbescherming,
een eigen Nederlands en Wagenings gezicht.
De Koninklijke Nederlandse Planteziektenkundige Vereniging
werd als Nederlandsche Fytopathologische Vereeniging in 1891
opgericht door Ritzema Bos en Hugo de Vries, hoogleraar in
Amsterdam. Eén van de doelstellingen van de vereniging was
het zo veel mogelijk kosteloos verstrekken van inlichtingen over
plantenziekten aan Nederlandse plantentelers. In de periode
1891-1894 verstrekte Ritzema Bos vanuit Wageningen gemiddeld
275 inlichtingen per jaar.
In zijn eerste Wageningse jaren trad Ritzema Bos op als ‘wandel-
leraar’, een soort ambulante landbouwinstructeur, zoals die in die
tijd vooral in Duitsland actief waren. Hij ging met de stoomtram
STANDBEELD VAN DR SCHAEPMAN (DOOR AUGUST FALISE) IN TUBBERGEN
HUGO DE VRIES
WILLIE COMMELIN SCHOLTEN
46
Fragment
47
Fragment
Het geslacht Euonymus is uitermate divers. Allereerst zijn er bladhoudende soorten en bladver-
liezende. Daarnaast zijn er soorten die tot kleine bomen uitgroeien, soorten die niet verder komen
dan het stadium van een halfhoge, maar brede struik, en soorten die bodembedekkend zijn. Die
bodembedekkende soorten kunnen overigens ook zelf hechtend klimmen. Ze hebben gemeen dat
ze prachtige vruchten vormen, die op kardinaalsmutsen lijken: vandaar de Nederlandse naam.
In De Dreijen zijn diverse soorten aanwezig. Onder andere staan er vlakbij de hoofdingang bij
Het Depot twee exemplaren van de soort Euonymus velutinus. Die zijn sinds hun aanplant in 1981
uitgegroeid tot kleine bomen. De vrij onaanzienlijke bloemen aan het einde van de zomer geven
aanleiding tot het afrijpen van de prachtig gevormde roze/rode vruchten, die lang aan de boom
blijven. De vruchten geven de bomen in herfst en winter een fantastische aanblik met hun bijna
overdadige aanwezigheid. Overigens zijn alle delen van de plant giftig voor de mens. Zo niet voor
een aantal rupsen.
De verwante Wilde kardinaalsmuts, Euonymus europaeus, komt veel voor in duinstruweel tussen
andere bomen en struiken met een voorkeur voor kalkhoudende bodem. Deze wilde soort bevat
dulcitol, een chemische verbinding die een grote aantrekkingskracht heeft op een aantal rupsen-
soorten, waaronder Ligdia adustata (aangebrande spanner), Yponomeuta cagnagella (kardinaals-
muts-stippelmot), Yponomeuta irrorella (waasjes-stippelmot) en Yponomeuta plumbellus (groot -
vleks-stippelmot). De rupsen zijn voor hun dieet volledig afhankelijk van de bladeren van de wilde
kardinaalsmuts. De rupsen kunnen een struik in korte tijd volledig kaalvreten. De overlevings-
kracht van de planten is echter dermate groot, dat in korte tijd vanuit de grond weer nieuwe
scheuten komen. De verspreiding van de soort geschiedt door vogels als spreeuw, lijster en rood-
borstje. Daardoor komt de soort dus overal voor. In vroeger tijden werd het harde hout gebruikt
voor het maken van breinaalden, spoelen voor weefgetouwen, etc.
Euonymus fortunei soorten zijn wintergroene, vaak bodembedekkende heesters. Doordat hun twijgen
de neiging hebben te wortelen kunnen ze breed uitgroeien in de tuin. Van deze soort is een groot
aantal verschillende (ook bonte) variëteiten ontwikkeld. Euonymus japonicus wordt eveneens niet
zo hoog, maar heeft niet de capaciteit van de Euonymus fortunei om via twijgworteling te ‘wandelen’
door de tuin. Euonymus alatus valt binnen de Euonymus soorten op door de grijze kurklijsten op de
groene takken en de fraaie verkleuring van het blad in de herfst. De kurklijsten groeien op den duur
tegen elkaar aan waardoor de gehele tak grijs wordt van kleur.
Marianne Huisman
KardinaalsmutsEUONYMUS VELUTINUS
PARELS VAN HET ARBORETUM
KARDINAALSMUTS EUONYMUS VELUTINUS IN ARBORETUM DE DREIJEN
DE STIPPELMOTSCHADE VAN DE STIPPELMOT
48
Fragment
49
Fragment
Zondag 7 februari tot en met zondag 28 maart 2016
George Belzer en Carla de Beus
Carla de Beus • Bilpatroon, 2012, koper, 25 x 30 x 35 cmGeorge Belzer • atelier
50
Fragment
51
Fragment
George BelzerHet was zomer 2014 dat George Belzer overleed. Een plotselinge
ongeneeslijke tumor maakte binnen een half jaar een eind aan zijn
leven. Toen hij te gast was bij een van de bijeenkomsten met de
beeldhouwers, vertelde hij me dat dit waarschijnlijk een van zijn
laatste bezoeken aan Het Depot zou zijn. Spoedig daarna zochten
wij hem op. Of hij nog een wens had, was onze vraag. Hij was
eigenlijk overrompeld, hij was blij dat een deel van zijn werk,
waaronder de ‘Vruchtbare keuken’, in Het Depot bewaard zou
worden. Na wat overdenken werd hij enthousiast over het idee een
filmportret van hem te maken. Het zou gaan over zijn werk, zijn
atelier, zijn visie en wat hij als indruk achter wilde laten. Die film
is er gekomen en zowel hijzelf, zijn vrouw Corrie als zijn kinderen
waren er blij mee. De film staat op de site van Het Depot en is te
vinden wanneer u bij de beeldhouwers George Belzer selecteert.
Als hommage aan George organiseren we nu een tentoonstelling
van zijn werk dat nog in het atelier aanwezig is, gecombineerd
met enkele werken die in de collectie van Beeldengalerij Het
Depot zijn opgenomen. We laten de werken zien zoals ze ook in
het atelier waren opgeslagen. Er is niets mooier dan dat de kunst
van een beeldhouwer een geliefde plaats krijgt. Dat geldt ook voor
de beelden van George Belzer. Zijn vrouw biedt de werken te koop
aan. Op de tentoonstelling is een prijslijst voorhanden, maar
betaling dient rechtstreeks te geschieden aan mevrouw Belzer.
Wij zien deze tentoonstelling als een laatste groet aan George
Belzer, een icoon van een man met een heel bijzonder oeuvre.
George Belzer • atelier
52
Fragment
53
Fragment
Carla de Beus • Bovenwijdte, 2013, messing, 35 x 30 cmCarla de Beus • Queue, 2015, messing, 38 x 30 x 20 cm
54
Fragment
55
Fragment
namen van haar werkstukken mee verwant. Was het zo dat
zij vroeger een beeld uit delen maakte en die aaneen soldeerde,
nu maakt ze hele sculpturen uit één plaat messing.
Het werk van Carla de Beus straalt sterkte uit. Soms lijken de
sculpturen maliënkolders of harnassen voor vrouwen, zoals die
ook vroeger door ridders werden gedragen. Niet als onderdruk-
king maar als emancipatie. Tegelijkertijd hebben de werken een
natuurlijke warmte door de kleur en door het weerkaatsende licht.
En natuurlijk hebben haar beelden een wonderlijke sensualiteit.
In de winkel van Het Depot is een brochure van de tentoonstelling
uit 2009 nog te koop.
Carla de BeusDat we aan Carla de Beus gevraagd hebben een eigen toevoeging
aan deze tentoonstelling te geven heeft een reden. Carla en George
leerden elkaar kennen via Het Depot. Ze hadden regelmatig
contact met elkaar over de fijne kneepjes van het vak. George
genoot ervan dat een nieuwe generatie zich weer specialiseerde in
het drijf- en klopwerk van metaal. Weliswaar heeft Carla een heel
eigen idioom, maar de basis van de techniek was dezelfde. Toen
George zag dat zijn productieve fase een einde zou nemen gaf hij
Carla een deel van zijn gereedschap.
Al eerder was er in Villa Hinkeloord een solotentoonstelling van
Carla de Beus te zien. Nu, vijf jaar later, presenteert zij nieuw
werk. Ze heeft haar technieken nog meer verfijnd en dat levert
spectaculaire werken op. Meestal vertrekt zij voor de vorm van een
sculptuur vanuit de mode- en confectiewereld. Daar zijn ook de
Carla de Beus • Armsgat, 2014, messing, 30 x 30 cm
George Belzer • atelier
56
Fragment
57
Fragment
Carla de Beus • Voet, 2010, messing, 28cm Carla de Beus • Buste, 2010, messing, 30 x 30 cm
58
Fragment
59
Fragment
André Vranken ontmoette door zijn bijbaan in een bronsgieterij
beeldhouwers als Arthur Spronken, David Vandekop en Henk
Visch, die elk op hun eigen wijze een lans braken voor de figuratie.
De figuratieve kunst lijkt nu heel gewoon, maar in de zeventiger
jaren was er een taboe op figuratie. De kunst was misbruikt voor
zowel nazistische als communistische propaganda en daardoor
was de mensfiguur besmet geraakt. Daarnaast was de zoektocht
in de twintigste eeuw naar de essentie uitgemond in de abstracte,
minimale en conceptuele kunst, die als hoogtepunten van het
modernisme werden beschouwd. Eindelijk was kunst ‘autonoom’,
bevrijd van de ballast van het verhaal. In de formeel abstracte kunst
werd een schilderij gedefinieerd als een plat vlak met kleuren erop.
Een sculptuur was een ding, een materiële vorm in de ruimte, die
zich verhoudt tot het lichaam van kijker. In plaats van klassieke
materialen als brons en marmer koos men voor ‘arme’ materialen
als roestig Cortén-staal, textiel, aarde en gerecyclede materialen.
Juist toen André Vranken zijn entree maakte in de kunstwereld
vond er een omslag plaats, en brak er een andere, postmoderne
tijd aan. In de jaren tachtig veranderde de wereld ingrijpend:
de communistische heilstaat ontaardde in een nachtmerrie en
in 1979 brak in Iran de Islamitische Revolutie uit. De kunst,
uitdrukking gevend aan de wereld, veranderde mee. Het geloof in
de vooruitgang, zowel in de maatschappij als in de kunst, heeft
een enorme deuk opgelopen. De wereld blijkt niet maakbaar en de
geschiedenis blijkt zich niet lineair te ontwikkelen, maar cyclisch.
Het optimistische vooruitgangsgeloof van het modernisme
maakte plaats voor het postmodernisme, waarin de continuïteit
met het verleden wordt erkend en historische kunst weer onder
het stof vandaan wordt gehaald. De bronzen figuren van André
Vranken passen in deze ontwikkeling. Met zijn keuze voor het
veelal vrouwelijke naakt en het klassieke brons sluit hij aan bij
de traditie, maar zoekt daarbij zijn eigen weg.
Anne Berk
Tot en met zondag 31 januari 2016 is op de locatie Villa Hinkeloord, Generaal Foulkesweg 64 Wageningen, deze tentoonstelling te zien. In Fragment nummer 8
besteedden we al uitgebreid aandacht aan deze gedreven kunstenaar.
SOLOTENTOONSTELLING
ANDRÉ VRANKENTijdloze sensualiteit – Torsen van André Vranken
Terugkeer naar de figuratie in de beeldhouwkunst: postmodernisme
André Vranken • Him 2, 2014, brons, 72 cm
De door Het Depot uitgegeven brochure
van André Vranken is verkrijgbaar in de
winkel van de Beeldengalerij Het Depot.
ISBN 978-90-822551-2-6
Prijs € 7,50 (softcover)
Zondag 7 juni 2015tot en met zondag 31 januari 2016 A
nd
ré V
ran
ken
60
Fragment
61
Fragment
Op de site van Het Depot kunt u bij het overzicht van de beeldhouwers onder de drukknop André Vranken zijn filmportret bekijken dat Beeldengalerij
Het Depot liet maken door Vidya Films.In deze film van ruim 30 minuten vertelt Vranken openhartig zijn ervaringen
vanaf de kunstacademie tot aan de crisis in de kunstwereld na 2008. Zijn passie voor de driedimensionale kunst, zijn voorliefde voor beelden van vrouwen,
zijn ervaringen, zijn dromen.
Een portret dat een duidelijk beeld geeft van niet alleen de positie van André Vranken, maar ook de situatie waarmee hedendaagse beeldhouwers
geconfronteerd worden en hoe zij op die veranderingen anticiperen.
De film is gedurende de tentoonstelling van André Vranken doorlopend te zien.Locatie Villa Hinkeloord.
FILMPORTRET
ANDRÉ VRANKEN
62
Fragment
63
Fragment
Het Depot heeft een eigen kinderatelier. In Villa Vleermuis worden leerlingen
op een speelse manier uitgedaagd om in de huid van een kunstenaar én van
een beeld te kruipen.
Gedurende een twee uur durend programma voor leerlingen uit groep 6, 7 en 8
krijgen kinderen speciaal voor dit doel bijeengebrachte beelden te zien, van
de oudheid tot de dag van vandaag.
Ze ontdekken de bedoelingen van de beeldhouwer en worden uitgedaagd met
die beelden zelf ook iets te doen. Zo maken ze een levende beeldengroep en
gaan met potlood en papier aan de slag. Ze beelden emoties uit en gaan als
beeldengroep op de foto.
Ook in de beeldengalerij zijn kinderen onder leiding van hun ouders welkom.
De beelden in Het Depot zijn om te zoenen, dat is wel duidelijk nietwaar?
Wat kunnen Eppe de Haan en Dominique Rayou zich mooier wensen.
Kinderen inkinderatelierVilla Vleermuis
Eppe de haan • pensatore, 2002, wit onyx, 45 cm
66
Fragment
67
Fragment
Van Rome naar Wageningen en weer terug
Müller werd opgeleid door de vermaarde
archeoloog en neerlandicus Frédéric
Bastet, die faam verwierf met het ontraad-
selen van voorstellingen uit de oudheid.
Müller ging op zijn beurt verder in die
lijn van Bastet. Als 26-jarige stond Müller
voor een fresco in de Vaticaanse Musea
en kreeg een ingeving die beslissend is
geweest voor zijn wetenschappelijke carri-
ère. Hij had zich net in het mythologische
liefdesverhaal van Phaedra en Hippolytus
verdiept toen hij oog in oog stond met het
fresco dat bekend staat als de Aldobran-
dijnse bruiloft. “Dit is helemaal niet een
schildering over een bruiloft, dit is het
verhaal van Phaedra!” Müller besefte in-
eens dat dit wereldberoemde fresco vanaf
de ontdekking ervan rond 1600 altijd
verkeerd geïnterpreteerd was. “De inge-
ving dat ik iets op het spoor was dat nog
niemand had ontdekt gaf me een gevoel
dat ik alleen maar kan omschrijven als dat
wanneer je verliefd bent.” Veertig jaar na
die bijzondere ontdekking kan Müller er
nog steeds dolenthousiast over raken.
Het is maar goed dat we bij hem thuis
hebben afgesproken, want het ene na het
andere boek wordt uit zijn bibliotheek ge-
haald om verhalen en fascinaties letterlijk
te illustreren. Na het ontdekken van deze,
in zijn ogen, grote blunder in de interpre-
tatie van de Aldobrandijn-
se bruiloft, promoveerde
Frank Müller eerst op een
soortgelijk onderwerp.
FRANK MÜLLER, vaste en enthousiaste bezoeker
Frank Müller is een vaste en enthousiaste bezoeker van Het Depot. Wanneer ik hem bezoek om hem over zijn ervaringen in Wageningen te laten vertellen, krijg ik een fantastische geschiedenisles. Ik had Frank al eens ontmoet in het Orgelpark toen hij bij een serie concer-ten een lezing gaf over het verhaal van Prometheus. Van een interview is nauwelijks sprake. Frank, die me bij hem thuis op Java-eiland in Amsterdam ontvangt, verloochent zijn verleden als leraar klassieke talen niet en vertelt geanimeerd. Een verhaal over wetenschap en misverstanden, kunst en onderwijs.
BIJZONDERE BEZOEKERS VAN HET DEPOT
Daarna schreef hij een verhandeling over
de Aldobrandijnse bruiloft, waarvan de
uitgave met hulp van de toen nog net op-
gerichte Stichting Utopa, moederstichting
van Het Depot, gefinancierd werd.
Het toepassen van de methodiek door
iconografische parallellen te onderzoeken
zorgde ervoor dat Müller zijn revolutio-
naire stelling kon bewijzen. De Aldobran-
dijnse bruiloft is niet zomaar een werk.
Schilders als Rubens, Van Dijck en Poussin,
maar ook Goethe en Marquis de Sade
hebben zich met dit fresco beziggehouden.
Op een beroemde afbeelding van de Juno
Zimmer van Goethes woonhuis in Weimar
is een kopie te zien van het fresco dat door
Goethe als een van de grootste kunstwer-
ken werd beschouwd.
DE ACHILLESSARCOFAAG IN DE VILLA ALBANIDE ALDOBRANDIJNSE BRUILOFT
69
Fragment
68
Fragment
genover u mag zitten’,” citeert hij Sappho.
“Prachtig hoe Lentink zijn beelden be-
denkt en wat een enorme moeite moet het
zijn om ze dan ook nog uit te voeren.” Een
tweede favoriet is het beeld van Rebecca
Soethoudt ‘Zonder titel’. “Het lijkt op een
uitgeblazen cocon van zijde en was en het
intrigeert me bijzonder. Het heeft iets
nachtmerrieachtigs. Van vrienden die ik
naar Het Depot meeneem weet ik ook dat
dit beeld hen fascineert, wat het precies is
weet ik niet.”
“Het beeld ‘Tors van een meisje’ in Bardi-
glio van Eja Siepman van den Berg vind
ik ook van een uitmuntende schoonheid.
Het ontluiken van de vrouwelijkheid.” Maar
als hij dan toch een nummer één moet
aan wijzen kiest hij voor ‘Aware and no
fundamental grip’ van Gerrit Offringa.
leren van een taal kan taai zijn en daarom
moet je kinderen af en toe ook laten zien
wat ze al bereikt hebben. Latijn en Grieks
studeren is als het beklimmen van een
toren met op elke verdieping een raam,
steeds krijg je meer uitzicht.” Frank heeft
tot aan zijn pensioendatum lesgegeven.
Hij was zo enthousiast over Het Depot
dat hij met een aantal intimi en collega’s
zijn afscheid van de school waar hij lesgaf
vierde met een bezoek met aansluitende
lunch in Het Depot.
Frank heeft moeite om zijn favoriete beeld
aan te wijzen in Het Depot. “Ik vind het
werk van Gerhard Lentink bijvoorbeeld
fantastisch. Neem het beeld van Sappho,
waarin ik als classicus natuurlijk geïnte-
resseerd ben. De dichteres wordt zelf een
gedicht. ‘Godgelijk lijkt mij de man die te-
“Het is eigenlijk een werk dat ook roem
heeft gekregen door de vorsers ervan.
De verkeerde interpretatie van dit werk
is te wijten aan de manier waarop er in
de zeventiende eeuw archeologie werd
bedreven.”
Müller maakte jarenlang Romereizen met
de klassen waaraan hij oude talen doceerde.
De Griekse en Latijnse letterkunde heeft
zo’n rijkdom in zich, er zijn in de oudheid
al zulke diepzinnige gedachten geformu-
leerd, dat het niet moeilijk is om kinderen
daarvoor te interesseren. Het is prachtig
om kinderen in hun eigen belevingswereld
aan te spreken met dit gedachtegoed.
“Leerlingen zijn nieuwsgierig en stellen
vragen, daar moet je op in gaan. Naar aan-
leiding van de verhalen spraken we over
geluk, het leven, de dood en de liefde. Het
de sleutels van het antwoord op de vele
onderzoeksvragen van zijn gewaagde
theorie over de Aldobrandijnse bruiloft.
En daarmee zijn we dan, via Het Depot,
toch weer terug in Rome.
Johan Luijmes
sociaties. “Ik zie een aantrekkelijk figuur
die een beetje dik begint te worden rond de
buik. Het doet me denken aan ouder wor-
den en vergankelijkheid en dat ontroert
me. Het beeld dat uit het vergruisde glas
is opgebouwd lijkt ieder moment ook weer
uit elkaar te kunnen vallen. Het aangrij-
pende vind ik dat het om een figuur gaat
die voor een overgang staat. Het tegenover-
gestelde van het beeld van Eja Siepman
van den Berg.”
Aan het slot van mijn bezoek hebben we
het over zijn toekomstplannen. Een vol-
gende reis in het kader van zijn project is
weer een bezoek aan het Vaticaan. Daar
in dat beroemde museum ligt één van
“Je komt de zaal binnen, kijkt door je
oogharen en wordt aangetrokken door
dat mooie mannenlijf. Ik kreeg associa-
ties met de oudheid door de huid van het
beeld, het deed me denken aan het beeld
van Marcus Aurelius op het Capitool. Daar
zie je onder het afbladderende goud het
oxiderende koper op de huid. Het is het
beeld waarvan wel eens gezegd is dat als
alle goud afgebladderd is, Rome ook zou
zijn vergaan. Het beeld van Offringa blijkt
helemaal niet van metaal, maar van glas.
Prachtig hoe het opgebouwd is uit al die
kleine stukjes.” Offringa zegt zelf over het
beeld dat het een figuur is die zich gewaar
is van iets waar deze fysiek geen grip op
heeft. Frank Müller heeft hele andere as-
Eja Siepman van den Berg • Lopend meisje, 93, 2007,
Bardiglio marmer, 90 cm
Gerrit Offringa • Aware and no fundamental grip, 2003, glas, 90 cm
Rebecca Soethoudt • Zonder titel, 2004, zijde en was, 25 cm
70
Fragment
71
Fragment
Loek Dijkman, de initiatiefnemer van Beeldengalerij Het Depot,
heeft eind vorig jaar uit handen van burgemeester Geert van
Rumund het verguld Wagenings Erezilver ontvangen.
Dijkman ontving deze hoge gemeentelijke onderscheiding van-
wege zijn bijzondere inspanningen en betekenis voor Wageningen.
De uitreiking vond plaats tijdens de opening van de tentoonstel-
ling Dromen en Verlangen in Het Depot.
Van Rumund memoreerde dat Dijkman zelf zijn dromen altijd
waarmaakt. Zijn liefde voor de beeldhouwkunst, gecombineerd
met de ontdekking van de prachtige plek van Villa Hinkeloord,
leidde in 2004 tot de opening van de beeldengalerij. In de jaren
daarna droomde Dijkman verder en realiseerde hij aan de
Arboretumlaan Het Depot. Beide gebouwen worden verbonden
door de prachtige botanische tuinen.
BIJZONDERE BETEKENIS VOOR WAGENINGENHet Depot, Villa Hinkeloord en de botanische tuinen worden
beheerd door de Stichting Utopa, waar Dijkman de bevlogen
voorzitter van is. Met de Stichting Utopa laat Dijkman de winsten
uit zijn bedrijven terugvloeien naar de samenleving. Naast Het
Depot maakt Utopa bijvoorbeeld het Orgelpark in Amsterdam en
het Weeshuis in Leiden mogelijk. Voor die filosofie heeft hij al
twee Koninklijke Onderscheidingen en een Zilveren Anjer mogen
ontvangen.
Van Rumund sprak zijn grote waardering uit voor de wijze waarop
Utopa in Wageningen de gebouwen en de tuinen heeft gerenoveerd
en een fantastische nieuwe bestemming heeft gegeven. “Dit is een
belangrijke aanwinst voor de gemeente Wageningen en niet alleen
voor onze inwoners. Het Depot heeft zich ontwikkeld tot een hoog-
staand cultureel centrum voor beeldhouwkunst dat vele bezoekers
uit binnen- en buitenland naar Wageningen brengt.” Vervolgens
verraste de burgemeester Dijkman met de mededeling dat hij voor
al zijn inspanningen het verguld Wagenings Erezilver verdiende.
VERGULD WAGENINGS EREZILVERHet verguld Wagenings Erezilver wordt bij hoge uitzondering
uitgereikt aan mensen die een exceptioneel bijzondere betekenis
voor Wageningen hebben. Normaal wordt deze onderscheiding
alleen uitgereikt als de betreffende persoon al eerder een zilveren
uitvoering heeft gekregen.
Vorig jaar was dit de eerste uitreiking van het (verguld) erezilver. LINTJESREGENin Het Depot
In Het Depot zijn we wat drukte wel gewend, maar vrijdag 24 april stonden al voor elf uur
honderden mensen voor de deuren te wachten. Burgemeester Geert van Rumund
moest door de verbouwing van het Gemeentehuis uitwijken naar een plek elders in de stad
om de onderscheidingen uit te kunnen reiken. Het Depot bood ruimte en accommodatie aan,
zowel binnen in de beeldengalerij als buiten in het arboretum. Het werd voor alle gedecoreerden
een onvergetelijke dag waarbij de zon ook nog een extra vrolijk accent gaf.
voor Loek Dijkman
VERGULDWAGENINGS EREZILVER
72
Fragment
73
Fragment
Appelcrumble
Voor een lekkere appel is de Betuwe vlakbij
Voor dit recept is nodig:rabarber 400 gramzoetzure appels 400 gramrietsuiker 75 gr. (eventueel rozijnen)citroenrasp van 1 citroenkardemom halve theelepelbloem 150 gramrietsuiker 75 gramroomboter (koud) 90 gram
BereidingswijzeWas de rabarber en snij die in stukjes van 2 à 3 centimeter.Schil de appel, haal het klokhuis eruit en snij in kleine blokjes.Meng dit met de suiker en eventueel wat rozijnen.Doe dit mengsel in een ingevette ovenschaal.
Meng een tweede portie suiker met de bloem in een kom en voeg in kleine stukjes gesneden koude boter toe, wrijf het met de vingers tot een kruimelig deeg en verdeel het losjes over de rabarber. Bak in 40 minuten in een voorverwarmde oven op 170 graden, tot de bovenkant mooi goudbruin en de crumble gaar is. Varieer met vanille, kardemon en combineer met ander fruit.Serveren met slagroom, kwark of crème fraiche (crème de Normande).
In restaurant Linnaeus gebruiken we appels op diverse manieren; rauw in salades, maar ook in een stoofpot kan een zoetzure appel erg lekker zijn.We leggen ook wel eens appelschijven op de grill of drogen appelpartjes in de oven voor een saladegarnering. En als er echt veel appels te krijgen zijn in het seizoen dan maken we bijzondere appelstroop met bijvoorbeeld bieten of uien. Of met kruiden als kruidnagel en laurier. Maar voor nu is de appelcrumble een goed recept.
ANDETTE HILVERING
74
Fragment
75
Fragment
“September is dé oogstmaand voor appels”, aldus Otto. Dan trekt
hij gewapend met zijn lange ladder de boomgaarden in van
particulieren en het Gelders Landschap in de regio Wageningen,
Waardenburg, Echteld en Herveld. Daar plukt en verzamelt hij
appels en peren van bomen die soms wel 80 jaar oud zijn. Eén
van zijn favoriete appels is de jasappel: een zeer oude zoete appel.
Otto: “Hèt ideale appeltje voor de bereiding van hete bliksem, maar
ook lekker om te drogen. Er zijn misschien nog een paar honderd
bomen in Midden-Nederland.”
Jasappels of andere oude rassen zijn tegenwoordig commercieel
oninteressant, omdat appels lang houdbaar moeten zijn en ’t
liefst zoet en knapperig met een mooie blos. “De appel valt niet ver
van de boom,” zegt men, maar de meeste appels die in Nederland
worden geteeld, vallen helemaal niet. Ze worden binnen een
tijdsbestek van enkele weken door duizenden handen geplukt, op-
geslagen, vervoerd en meestal mijlenver van de betreffende boom
opgegeten. Soms weet de appeleter de naam van de appelsoort te
noemen, maar zelden weet hij iets over de teler of de manier van
telen. Vloedgraven zet zich in voor het behoud van hoogstamboom-
gaarden omdat het bijzondere elementen zijn in het Nederlandse
landschap. Ze vertellen over de geschiedenis van het landschap.
En er zijn veel oude fruitrassen te vinden, met elk een eigen verhaal.
Neem de appel Jan Steen, een Nederlandse kruising van Cox’s
Orange Pippins met Sterappel. Het is een aromatische zoetzure
appel. Zo’n appel die je nooit zult aantreffen in de supermarkt.
“De Jan Steen groeit nog in een boomgaard in Wageningen die is
aangelegd in de jaren 30 door professor Sprenger (1881-1958).”
Sprenger, appelschilderend hoogleraar Tuinbouw, heeft veel
betekend voor de Nederlandse fruitteelt. Hij ontwikkelde diverse
appelrassen, maar liever was hij schilder geworden. Onder het
mom van het vastleggen van de diverse rassen, leverde dat een
liefdevol oeuvre op aan geschilderde stillevens met appels in de
hoofdrol. Deze schilderijen en nog meer aquarellen van appels
en peren zijn te bewonderen, tot en met 18 september 2015, in de
tentoonstelling Fascinating plants, Dutch botanical art van de
Speciale Collecties van Wageningen UR.
Een andere plek, tot slot, waar vele afbeeldingen van fruitrassen
te zien zijn maar waar ook anderhalve hectare beplant is met
oude fruitrassen is de museumtuin ’t Olde Ras in Doesburg. Hier
groeien ruim achthonderd verschillende appelbomen. Beheerder
Tessa Brouwer nodigt eenieder uit voor de jaarlijkse fruitshow
het tweede weekend van november waar onder andere honderden
diverse appels geproefd en aangeschaft kunnen worden.
Gaan we doen. Appeltje-eitje.
Judith Smedes
‘IK DRINK VEEL KOFFIE’, IS DE BINNENKOMER VAN HOOGSTAMSNOEIER OTTO VLOEDGRAVEN. ZIJN ONDERARM ZIET ER GEHAVEND UIT. ‘EEN SNOEIARM’, LACHT OTTO, DIE ZIJN LIEFDE VOOR OUDE FRUITRASSEN VERWERKT IN DIVERSE VRUCH-TENSAPPEN EN APPEL-PERENSTROOP. ALLEMAAL VAN ONBESPOTEN FRUIT DAT PUUR EN ONGEZOET WORDT VERWERKT. NATUURLIJK DRINKT OTTO OOK ZIJN EIGENGEMAAKTE SAPPEN, DIE OPVALLEND FRUITIG, VOL EN RIJK VAN SMAAK ZIJN. JE PROEFT DE MIX VAN DE DIVERSE OUDE RASSEN ZOALS DE NOTARISAPPEL, PRINSES NOBLE, DIJKMANSZOET, JASAPPEL, ZOETE ERMGAARD EN GOUDREINET.
Oogstappels
76
Fragment
77
Fragment
Restaurant Linnaeus in Het Depot serveert appel-perensap en peer-rode bessensap van Otto Vloedgraven. Voor informatie over
verkoopadressen mail naar: [email protected].
’t Olde Ras; museumtuin van de ‘Stichting Behoud en Bevordering Fruitcultuur’ verzamelt oude, bijzondere en nieuwe fruitrassen.
www.tolderas.nl
Leeszaal Speciale Collecties: Fascinating plants, Dutch Botanical Art @ Wageningen UR Library.
Open: maandag t/m vrijdag, 09:00-13:00.’s middags op afspraak.
www.wageningenur.nl/library/special-collections
APPELSCHILDEREND HOOGLERAAR TUINBOUW SPRENGER (1881-1958)
79
Fragment
78
Fragment
Zweig merkt het volgende op over de
‘uitdossing’ van de vrouw (en hier citeer
ik Zweig uit de vertaling van Willem
van Toorn):
“Halverwege haar lichaam als een wesp
ingesnoerd door een korset met baleinen,
het onderlichaam daarentegen breed
uitgedijd tot een reusachtige klok, de hals
helemaal bedekt tot aan de kin, de voeten
tot op de tenen, het haar met ontelbare
krulletjes en vlechtwerken optorenend on-
der een majestueus wiegend monster van
een hoed, de handen zelfs in het heetst van
de zomer in handschoenen geperst, maakt
dit nu allang historisch geworden wezen
‘dame’ ondanks haar parfum dat er in
wolken om heen hing, ondanks de sieraden
waarmee het beladen was, de roesjes en
de gewaden de indruk van een ongelukkig
betreurenswaardig hulpeloos wezen.
Je begrijpt met één blik dat een vrouw,
als ze eenmaal in haar toilet gepantserd
zat als een ridder in zijn harnas, zich niet
meer vrij, spontaan en gracieus kon bewe-
gen, dat elke beweging, elk gebaar en als
gevolg daarvan haar hele gedrag in zo’n
kostuum kunstmatig en tegennatuurlijk
moesten worden. Alleen al de uitmonste-
ring tot ‘dame’ – om maar niet te spreken
over de opvoeding die eraan vooraf ging
– het aantrekken en uittrekken van japon-
nen betekende een omstandige procedure,
die zonder hulp van buitenaf helemaal niet
mogelijk was. Eerst moesten van achteren
van de taille tot aan de hals ontelbare
haken en ogen dichtgemaakt worden,
het korset door de helpende dienstbode
uit alle macht worden dichtgesnoerd, […]
voordat de uienrokken van onderrokken,
kamizooltjes, blouses en jakjes zo lang om
haar heen gebouwd en gedrapeerd werden
dat de laatste resten van haar vrouwelijke
vormen en persoonlijke vormen volledig
verdwenen waren. Maar deze onzin had
zijn geheime zin […] Hoe meer de vrouw
de indruk van een ‘dame’ moest maken,
hoe minder herkenbaar haar natuurlijke
vormen mochten zijn; in wezen diende de
mode met deze bewuste neiging tot bedek-
ken alleen maar gehoorzaam de algemene
tendens in de moraal van die tijd, waarvan
de belangrijkste zorg verheimelijken en
verstoppen was. Maar deze wijze moraal
vergat volledig dat, als je de deur voor
de duivel verspert, hij meestal toch
binnenkomt door de schoorsteen of een
achterdeur.”
Misschien kunt u zich voorstellen dat ik
aan dit citaat dacht toen ik een afbeelding
van het beeld ‘Korsett für starke Damen’
van Andreas Hetfeld zag. Maar dat is
maar één aspect van dit beeld. Andreas
Hetfeld wil juist de complexiteit van het
hedendaagse vrouwbeeld benadrukken.
Enerzijds het sensueel verleidelijke vrouw-
beeld, soms verheimelijkt als in de tijd van
Stefan Zweig, soms duidelijk uitdagend
in de hedendaagse tijd. Een uitdagende
seksualiteit die door vrouwen zelf wordt
gezocht of hen wordt opgelegd. Het andere
aspect van het beeld is de mannelijke rol
die vrouwen vervullen. Dat is het bronzen
deel van het beeld. Als is het een harnas.
Dat is de aanduiding van ‘starke’ Damen.
Tegenstellingen dus, die duiden op de
bijna onmogelijke rol die vrouwen door
de eeuwen heen op onnavolgbare wijze
hebben vervuld.
Vrouwen zijn echter zo sterk dat ze die ver-
schillende aspecten van hun ‘zijn’ vroeger
en vandaag tentoonspreiden.
Beeldengalerij Het Depot heeft het beeld al
weer enige tijd geleden aangekocht. De be-
doeling was het als boegbeeld te gebruiken
voor een toekomstige tentoonstelling over
‘het vrouwbeeld’. Door allerlei oorzaken,
en niet in het minst omdat dat vrouwbeeld
een mer à boire is, is het er tot op heden
nog niet van gekomen. Misschien later…..
Ik stel me voor dat ‘Korsett für starke
Damen’ dualiteit verbeeldt. Is het lijf
bekneld door dit korset, is het korset een
dwangbuis die het lijf belet om vrij te ade-
men, of zou deze sterke dame zich liever
naakt en wulps aan mij vertonen en me
willen verleiden? Of ben ik nu zelf in het
Oostenrijk van de late 19de eeuw beland en
lig ik op de sofa bij die andere beroemde
Wener, Sigmund Freud?
Johan Luijmes
Andreas Hetfeld • Korsett für starke Damen
2012, koper, stof en leer, 145 cm
In zijn autobiografie Die Welt von gestern schetst de Oostenrijkse schrijver en journalist Stefan Zweig (1881-1942) een fantastisch beeld van zijn tijd. Hij groeide
op in het Wenen van het eind van de negentiende eeuw als zoon van een rijke textielondernemer. Misschien is het vanwege zijn afkomst dat hij zo beeldend over het korset en de vrouwelijke kleding schrijft, die volgens Zweig niet alleen een letterlijke
uiterlijke spanning maar ook een veel heimelijker innerlijke spanning oproept.
Korsett für starke DamenIN BEELDENGALERIJ HET DEPOT
NIEUWS VAN ONZE BEELDHOUWERS
80
Fragment
81
Fragment
ten bekijkt en haast gedachteloos in allerlei vormen manipuleert.
Vormen die weer om een nieuwe beweging vragen. Bewegingen,
waarbij gedachten verschuiven en over elkaar schuren.
Even stel ik me voor dat deze puzzel honderd keer groter is… dat
ik me beweeg door dit brein… gedachtesprongen maak van de
ene plaats naar de andere…. aarzel bij de rand van een kloof als ik
naar beneden kijk en mijn diepste gedachtes zie… energiek een
nieuwe ruimte betreed… spontaan als een kind over mijn eigen
gedachtes buitel… me niet eens verbaas over mijn lenigheid als ik
me in alle windrichtingen vrij kan bewegen… een moment stokstijf
blijf staan bij een koude wind die me tegemoet komt… en mij met
nieuwsgierige aandacht laaf aan een warme bries die me zomaar
aan komt waaien.
Al dwalend betreed ik onvermoede ruimtes en krijg ik nieuwe
inzichten.
Verwonderd klauter ik weer uit deze gedachtenwereld en kijk met
andere ogen naar dit brein. Een brein als een puzzel, die voor een
moment in elkaar lijkt te passen. Als in het oog van de storm.
Johan Luijmes
Meijs zegt over het waarnemen dat we vooral kijken met de voor-
onderstelling van wat we weten. Hij doelt daar vooral op het weten-
schappelijk denken. Als we kijken zien we niet alleen een fysieke
vorm, maar kijken we ook met de wetenschap dat er onderliggende
verbanden, (chemische) samenstellingen, onderliggende functies
en relaties zijn. Dit mechanisme van wetend waarnemen probeert
Meijs te doorbreken door de vooringenomenheid van het kijken op
zijn kop te zetten. Want met die vooringenomenheid ontzeggen
we onszelf een doorkijkje naar een onbekende, wonderbaarlijke
wereld. Meijs legt in zijn werk daarbij de nadruk op de voor kin-
deren sterke zintuiglijke waarneming. Kinderen raken volgens
Meijs vanwege die sterke zintuiglijke waarneming makkelijker in
vervoering, en staan daardoor open om die wonderbaarlijke wereld
te betreden. Een wereld die de fantasie prikkelt en waarin beelden
letterlijke verbeeldingskracht uitstralen.
Niet voor niets zijn kinderen zélf vaak het onderwerp in het werk
van Jeroen Meijs. Misschien hebt u uit onze collectie in de voorbije
jaren zijn Torso gezien, een aluminium beeld van zich ineenstren-
gelde kinderlichamen. Of een ander aluminium werk, Extelligence,
waar uit een klomp hersens ledematen ontspruiten. Daarnaast
maakte Meijs een aantal werken waarin een wezen zich nog in
een embryonaal stadium lijkt te bevinden. In Saturn, een marme-
ren embryo, en Gaja, een enorm amorf gezicht van aluminium,
lijkt elke vorm van weten, van kunnen denken, nog aangelegd te
moeten worden.
Maar Meijs is geen naïeve dromer die het denken aan anderen over
laat. Zijn beelden spreken een heldere vormtaal en hebben altijd
een spanning in zich. Een spanning die je verleidt om een beeld
echt te willen ervaren. Spanning die zit in contrasterend materi-
aalgebruik, in het uitvergroten van menselijke fragmenten of in de
verschillende behandeling van materiaal binnen één beeld. Meijs
beperkt zich overigens niet in de materiaalkeuze voor zijn beel-
den, waarbij aluminium, hout, marmer, rubber en keramiek zich
als vanzelfsprekend aandienen. Op een overzichtsfoto van zijn
werk in de brochure die we maakten, staat een viertal sculpturen
afgebeeld. Bij het bekijken van deze foto wordt juist de consisten-
tie van het oeuvre van Jeroen Meijs zichtbaar, hoe divers materiaal
en schaal ook zijn.
Brainstorm past, zonder dat het een herhaling van zetten is,
prachtig in de serie werken van Jeroen Meijs die Het Depot al
in bezit heeft. In de onderwerpkeuze, de spanning tussen het
verschillend gebruik van eenzelfde materiaal en de schaal van
het beeld, komen elementen van het werk van Jeroen Meijs op
een organische wijze samen.
Het uitvergrote brein van Brainstorm heeft een huid als zacht gol-
vend, gepolijst marmer. De inhoud van het brein, waarop ons het
zicht wordt gegund, bestaat uit een opeenstapeling van blokken
en rechthoekige vormen die op een puzzel lijken. Een puzzel die je,
was hij wat kleiner, eindeloos probeert te verdraaien, van alle kan-
Onlangs kocht Het Depot het beeld Brainstorm van Jeroen Meijs.Deze beeldhouwer is allang geen onbekende meer voor Het Depot. In 2006 wijdde Het Depot
al eens een tentoonstelling aan het werk van Meijs, en met regelmaat kochten we een van zijn
beelden aan. In onze collectie hebben we inmiddels een twaalftal beelden, waaraan nu het
hiernaast afgebeelde Brainstorm is toegevoegd.
Brainstorm
NIEUWS VAN ONZE BEELDHOUWERS
Jeroen Meijs • Brainstorm, 2014, vurenhout, 100 cm
82
Fragment
83
FragmentMeer dan vijftien jaar geleden kwam Het Depot in Pietrasanta en
Carrara in Noord-Italië. In mei van dit jaar bezochten we opnieuw
deze stad. Natuurlijk deden we Studio Sem aan, maar het doel was
een bezoek aan Novello Finotti. Hij is één van onze beeldhouwers
en was met zijn beelden present bij de opening van de uitbreiding
van de beeldengalerij op 25 maart 2012. Hij wisselde ervaringen
uit over zijn lopende tentoonstelling in het Seoul Museum in Zuid-
Korea. Zijn tentoonstelling bestaat uit meer dan veertig werken die
allemaal vanuit Noord-Italië waren verscheept. De tentoonstelling
is een groot succes en bewijst het vakmanschap en de artistieke
kwaliteit van deze meester. We voegden ook een marmeren beeld
van hem aan onze collectie toe: Dentro il panneggio.
Op de piazza in Pietrasanta was een tentoonstelling gewijd aan
het werk van Igor Mitoraj.
Deze beeldhouwer, waarvan werk te zien is in museum Beelden
aan Zee, overleed op 6 oktober vorig jaar in Parijs. Mitoraj had zijn
atelier in Pietrasanta. De tentoonstelling was een hommage aan
één van Pietrasanta’s grootste meesters.
En natuurlijk bezochten we ook Eppe de Haan, om na te praten
over zijn tentoonstelling Dromen en Verlangen in Het Depot.
Hij was al weer volop aan het werk: nieuwe beelden.
Op de piazza is het altijd een komen en gaan van kunstenaars,
toeristen en bewonderaars van de beeldhouwers. En jawel, ook
Jan Pater kwam nog voorbij. De volgende dag zou hij op de motor
naar zijn dochter in Rome afreizen.
PIETRASANTA EEN OUDE LIEFDE
NIEUWS VAN ONZE BEELDHOUWERS
IGOR MITORAJ
IGOR MITORAJ
84
Fragment
85
Fragment
Novello Finotti • Dentro il panneggio
2012, wit marmer, 37 cm
LOPENDE TENTOONSTELLING VAN NOVELLO FINOTTI IN HET SEOUL MUSEUM IN ZUID-KOREA
86
Fragment
87
Fragment
BEELDEN EPPE DE HAAN
LOPENDE TENTOONSTELLING VAN NOVELLO FINOTTI IN HET SEOUL MUSEUM IN ZUID-KOREA
89
Fragment
88
Fragment
NIEUWS VAN ONZE BEELDHOUWERS
Blumenfeld and Moore:A New Dialogue
WALL STREET INTERNATIONAL
HENRY MOORE-HELAINE BLUMENFELD EXHIBITION ALEX ROSENBERG GALLERY NEW YORK, 1985
90
Fragment
91
Fragment
Sculpture Network is een Europees netwerk voor makers, bemid-
delaars, verzamelaars en liefhebbers van sculptuur. Het werd in
2004 opgericht, en telt nu meer dan 1.000 leden in 40 landen,
waarvan 84 in Nederland.
GeschiedenisInspirerend voorbeeld was het Amerikaanse International
Sculpture Centre (ISC). De Duitse beeldhouwer Hartmut Stielow
zat in het bestuur van ISC, maar hij vond het jammer dat de
activiteiten zich vooral in de VS afspeelden. Zo’n organisatie
moest er ook in Europa komen!
Stielow vond gehoor bij Ralf Kirberg. Deze kunstliefhebber en
vastgoedmanager was kort daarvoor met pensioen gegaan en
zag hier een schone taak voor zich weggelegd. Kirberg heeft de
Europese organisatie van de grond getild en draagt bovendien
ook financieel bij.
Tegenwoordig is hij voorzitter van Sculpture Network in München,
de stad waar het hoofdkantoor is gevestigd.
DigitaalZoals de naam al zegt, is Sculpture Network een Europees net-
werk voor iedereen die de hedendaagse sculptuur een warm hart
toe draagt.
In dit digitale tijdperk vormt de website een belangrijke schakel
in het netwerk. Hier vindt u de internationale tentoonstellings-
agenda en de portfolio’s van de leden. Onder het kopje met
Opportunities worden prijsvragen en werksymposia vermeld.
Onder Sculpture by Country vindt u tentoonstellings-locaties
per land. Daarnaast is er de maandelijkse Newsletter, die 15.000
professionele contacten bereikt.
OntmoetingenMaar het allerleukste zijn de persoonlijke ontmoetingen met
gelijkgestemden. Sculpture Network organiseert activiteiten
waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, netwerken en hun kennis
kunnen vergroten. Warm aanbevolen!
Zo is er het belangrijke International Forum, met lezingen door
internationale experts en excursieprogramma, dat wordt bezocht
door zo’n 80-150 mensen. Het eerstvolgende Forum is 1-3 oktober
in Ars Electronica in Linz, Oostenrijk, en gaat over grensverleg-
gende elektronische kunst.
Dan zijn er gespecialiseerde kunstreizen (Experience Programs)
naar ateliers, beeldentuinen en musea. De eerste Experience is een
kunstreis naar de Biënnale van Venetië van 20 t/m 22 augustus.
Een bezoek aan de oudste Biënnale ter wereld is altijd de moeite
waard. Dan zijn er de Dialogues, landelijke activiteiten met ate-
lier- en tentoonstellingsbezoeken, waar plaatselijke leden elkaar
kunnen ontmoeten. In dit kader werd Beeldengalerij Het Depot
bezocht. En tenslotte is er de New Year’s Brunch. Dan wordt in heel
Europa tegelijkertijd het nieuwe jaar ingeluid. Van Noorwegen
tot Italië, van Spanje tot Polen en Estland worden de Europese
sculpturofielen digitaal met elkaar verbonden.
LidmaatschapLidmaatschap geeft korting op de activiteiten, en bedraagt
€ 220 voor instellingen, € 150 voor vrienden en € 120 voor kunste-
naars, met een eenmalig inschrijfgeld van € 30. Meer informatie
over lidmaatschap en deelname aan events kunt u vinden op
www.sculpture-network.org
Anne Berk, recensent, curator en coördinator Sculpture Network
Nederland
TE GAST IN HET DEPOT
EUROPEANSCULPTURE NETWORK
Op 18 april bezochten leden van Sculpture Network Beeldengalerij Het Depot. Ze werden persoonlijk ontvangen door Loek Dijkman. Hij vertelde waarom hij het belangrijk vindt om beeldhouwers te ondersteunen. Zijn verhaal klonk de aanwezige beeldhouwers als muziek in de oren, en ze waren onder de indruk van de tentoon- stelling en de locatie.
92
Fragment
93
Fragment
MICHAEL SCHUMACHER, DANSPERFOMANCE BART LELIVELT, ACCORDEON Concerten en perfomances tijdens de
tentoonstelling van Gertjan Evenhuis.
De internationaal gelauwerde danser en
choreograaf Michael Schumacher performt
in een tweetal concerten een opmerkelijke
‘pas de deux’ met de beelden van Gertjan
Evenhuis. De lichtvoetige Amerikaan
danst tussen de imposante beelden van
Evenhuis en zal ze tot beweging proberen
te verleiden. Schumacher danst op het
elders in dit nummer genoemde ‘Lamentate’
van Arvo Pärt. De choreografie van
Schumacher wordt omlijst door twee
bijzondere 20ste eeuwse composities voor
accordeon van de componisten Toshio
Hosokawa en Sofia Gubaidulina gespeeld
door Bart Lelivelt.
Schumacher groeide op in de Verenigde
Staten en volgde daar zijn dansopleiding
aan de Juilliard School. Halverwege de
jaren 80 kwam Schumacher naar Europa
en maakte deel uit van talloze dansgezel-
schappen. Zo werkte hij vijf jaar voor het
Ballett Frankfurt bij choreograaf William
Forsythe. Na een aantal jaren in grote
gezelschappen begon Schumacher voor
zichzelf als solodanser. Hij trad o.a. op
in producties van de Amerikaanse opera-
en theaterregisseur, Peter Sellars.
Schumacher werkt al geruime tijd binnen
het Holland Dance Festival. In 2008 ont-
ving Michael Schumacher tijdens de
Nederlandse Dansdagen de Gouden Zwaan.
Daarnaast kreeg hij de Jirí Kylián Ring.
Bart Lelivelt studeerde accordeon bij Miny
Dekkers aan de Hogeschool voor de Kun-
sten in Arnhem. Hij speelt volksmuziek,
geïmproviseerde en hedendaagse muziek,
trad op met het Charivari trio, Baraná, de
Kijkshock, zangeres Shura Lipovsky,
cellist René Berman, het Rotterdams
Philharmonisch Orkest, het Gelders
Orkest, de Radio Kamer Filharmonie, het
Radio Filharmonisch Orkest, het Nieuw
Ensemble, het Ives Ensemble, het Doelen
Ensemble, het Nederlands Blazers Ensem-
ble en de Luchtmachtkapel en was te horen
op festivals in binnen- en buitenland.
CONCERTEN EN PERFORMANCES
MUZIEK, FILMS EN LEZINGEN IN HET DEPOT
MICHAEL SCHUMACHERBART LELIVELT
Datum: Vrijdag 23 oktober 2015 en
vrijdag 12 februari 2016
Aanvang: 20.15 uur
Vooraf: Vóór het concert is
Restaurant Linnaeus
geopend voor diner.
Reserveren noodzakelijk
Tel. 0317 467 736
Toegangsprijs: € 20,- inclusief koffie
of thee
Locatie: Beeldengalerij Het Depot
Arboretumlaan 4
Wageningen
VRIJDAG 23 OKTOBER 2015 & VRIJDAG 12 FEBRUARI 2016
94
Fragment
95
Fragment
In het kader van de tentoonsteling van
Gertjan Evenhuis concerteert het
DoelenKwartet met een programma dat de
toepasselijke naam ‘Ecce Homo’ draagt.
De Grosse Fuge op 133 van Ludwig van
Beethoven vormt de drager van de avond.
Beeldhouwer Evenhuis liet zich door
Beethovens imposante compositie inspire-
ren bij het maken van zijn Fuga. Verder op
het programma Torso V, een gespierd werk
van de Hongaarse componist Márton Illes.
De lijfelijkheid van dit programma wordt
benadrukt door de ‘Seven Chakra’s’ van de
Belgische componist Wim Hendrickx.
Het DoelenKwartet is een van de belang-
rijkste strijkkwartetten in Nederland op
het gebied van de hedendaagse klassieke
muziek. Het repertoire omvat ruim 200
voornamelijk eigentijdse werken en
composities uit de vroeg-twintigste eeuw.
Om deze nieuwe muziek in een historisch
perspectief te kunnen plaatsen, laat het
kwartet incidenteel ook de klassieken
herleven. De vele ontmoetingen die het
DoelenKwartet met vooraanstaande
componisten mocht hebben, zijn voor
het kwartet een leidraad geweest bij het
vormen van een onmiskenbaar eigen
signatuur: Steve Reich, Henri Dutilleux,
Kevin Volans, John Adams, Wolfgang
Rihm, Hans Abrahamsen, Willem Jeths,
Peter-Jan Wagemans. Het DoelenKwartet
is het huiskwartet van Concertgebouw de
Doelen. Behalve op de belangrijke Neder-
landse podia en festivals trad het kwartet
op in Frankrijk, Duitsland, Polen, Tsjechië,
Zwitserland, Denemarken en Costa Rica.
Verder profileert het DoelenKwartet zich
met bijzondere cd-opnamen van componis-
ten als Hans Erich Apostel, Karl Amadeus
Hartmann, Wolfgang Rihm en Willem Jeths.
De bij Cybele uitgebrachte cd’s werden
alle onderscheiden met diverse prijzen,
waaronder tweemaal de Echo Klassik
Preis, de Leopold Preis, de Editors Choice
van The Grammophone en nominaties
voor de Deutsche Schallplattenpreis 2009
en 2010.
Datum: Vrijdag 13 november 2015
Aanvang: 20.15 uur
Vooraf: Vóór het concert is
Restaurant Linnaeus
geopend voor diner.
Reserveren noodzakelijk
Tel. 0317 467 736
Toegangsprijs: € 20,- inclusief koffie
of thee
Locatie: Beeldengalerij Het Depot
Arboretumlaan 4
Wageningen
DOELENKWARTET
Frank de Groot viool Maartje Kraan viool Karin Dolman altviool Hans Woudenberg cello
MUZIEK, FILMS EN LEZINGEN IN HET DEPOT
VRIJDAG 13 NOVEMBER 2015
96
Fragment
97
Fragment
Mene Tekel is een film over het ontstaan
van het beeld Menetekel van beeldhouwer
Gertjan Evenhuis.
Tijdens de tentoonstelling zal de film
Mene Tekel continu worden vertoond.
Winnaar van de NL-Awards Regionale om-
roepen 2009 in de categorie TV Cultuur.
Gemaakt door: Margot Schotel, John
Fokke, Olaf Gideonse, Marcel Heling, Jan
van Lennep, Mark Rijk, Friedo Vermeulen,
Petra Luteijn, Tom Remijn, Henk Feij,
Toer van Schayk en Kees van de Ven. Een
documentaire over de gepassioneerde
Vlissingse beeldhouwer Gertjan Evenhuis.
Hij wordt gedurende drie jaar gevolgd
tijdens de totstandkoming van zijn beeld
Menetekel. Een productie van Omroep
Zeeland.
De opnames zijn gemaakt in de periode
2003-2006. Samenstelling en montage
2008.
De Getekende Huid is een korte choreo-
grafie van Rudi van Dantzig, gemaakt op
uitnodiging van theatergroep Diagonaal
– een uniek Nederlands gezelschap waarin
acteurs met een lichamelijke handicap
samenwerken met niet-gehandicapte
acteurs. Eén van de grote verdiensten
van de theatergroep is haar eigenzinnige
werkwijze met bewegingstheater. In de
documentaire die voorafgaat aan de
choreografie wordt het repetitieproces
van De Getekende Huid gevolgd.
De choreografie van Rudi van Dantzig is
gemaakt voor drie dansers/acteurs van
Diagonaal en een gastdanser en bestaat
uit twee delen. In het eerste deel lijken de
dansers elkaar te ondersteunen om een
heldere, evenwichtige situatie te creeren.
Hun asymmetrische lichamen, hun hulp-
stukken en de stem van een klein jongetje
dat boven zijn macht een aria zingt,
zorgen voor een contrast, een vertekening
van het beeld. In het tweede deel verandert
de muziek de atmosfeer. De formele orde
maakt plaats voor instabiliteit. Er wordt
ruimte geschapen voor een dramatische
vertelling over onderlinge strijd.
De documentaire is destijds uitgezonden
op maandag 20 januari 1997, 21.00 uur,
Nederland 3.
MUZIEK, FILMS EN LEZINGEN IN HET DEPOT
Documentaire Mene Tekel (wordt continu vertoond) Film De Getekende Huid (dagelijks om 16.00 uur)
FRAGMENTEN UIT DE FILM MENE TEKEL
FILM EN DOCUMENTAIRE
98
Fragment
99
Fragment
GRIEKSE MYTHEN Imme Dros met prenten van Harrie Geelen, uitgeverij Querido, € 17,50Imme Dros brengt met haar sprankelende hervertellingen de Griekse mythen voor kinderen tot leven. "Toen de eerste mensen verhalen begonnen te maken om aan elkaar te vertellen, kwam er een einde aan de Chaos. Taal legde vast wat een enkeling ooit bij toeval ontdekte: dat een stam bleef drijven, dat stenen vuur konden maken. Taal ontwierp de wapens tegen verscheurende dieren. Taal onderscheidde donker van licht en aarde van water. Taal creëerde eenheid en tweestrijd, meesters en slaven. Taal leerde tellen, meten, wegen. Taal vond het wiel uit. Mensen bedachten woorden voor al wat ze konden beheersen en de machten die hun te hoog gingen noemden ze goden."
GODEN, MONSTERS EN HELDEN Josho Brouwers, uitgeverij Athenaeum, € 19,99Het complex van Oedipus, de kwelling van Tantalus, de hiel van Achilles en de ogen van Argus. Dit zijn uitdrukkingen die vrijwel dagelijks worden gebruikt. De betekenis is meestal wel duidelijk, maar de oorsprong mogelijk niet. In dit boek gaat Josho Brouwers verder dan in de meeste boeken over de oudheid gebeurt. Brouwers, die archeologie aan de VU in Amsterdam studeerde en daar promoveerde op een proefschrift over oorlogsvoering in het vroege Griekenland, verduidelijkt zijn verhalen door bronnen en invloeden te noemen en een overzicht van de godsdienst en geschiedenis van het oude Griekenland toe te voegen.
DE AAIBAARHEIDSFACTOR Rudy Kousbroek, uitgeverij Augustus, € 10,- De Aaibaarheidsfactor, ook genoemd in het stuk van Loek Dijkman over poes Wouter, is een nooit overtroffen hoogtepunt in de Nederlandse poezenliteratuur. In het boekje, dat met zijn fluwelen omslag heel aaibaar is, zijn de prachtig verwoorde observaties van de auteur over poezen, maar ook zijn speculaties over de verschillen of de overeenkomsten tussen mens en dier opgenomen. Het werd geïllustreerd met de kinder-tekeningen van zijn dochter Hepzibah Kousbroek. De Aaibaarheidsfactor bevat o.a. de klassiek geworden ‘Test Huiskatten’ waarbij getest wordt op miauwvolume, spinvermogen, aanhaligheid, vleesverbruik, melkcon-sumptie, afwerking en fabricagefouten.
POES Midas Dekkers, uitgeverij Atlas Contact, € 15,-Midas Dekkers heeft er nooit een geheim van gemaakt dat de poes een speciale plaats bij hem inneemt. En het favoriete dier van de leukste bioloog van Nederland wordt door hem in tal van variaties beschreven, zoals daar zijn: de krolse kater, de badpoes, de kroegtijger, de knijpkat, de slokop, de troetel, de jaguar en de huistiran. ‘Zonder poes komt het nooit helemaal goed’ beweert Midas Dekkers.
Assia Vermeulen
De tentoonstelling van Gertjan Evenhuis kreeg als titel mee
Het Torsen van de Wereld. En hoewel je dit begrip natuur-
lijk op meerdere manieren kunt interpreteren, zullen velen
daarbij toch denken aan het beeld van Atlas, zoals we dat
kennen van het Koninklijk Paleis op de Dam in Amsterdam.
Gertjan Evenhuis is niet de enige kunstenaar die zich laat
inspireren bij zijn onderwerpen door de Griekse mythen,
zoals zijn beelden van Charon en Atlas laten zien.
Deze verhalen boeien en ontroeren ons nog steeds.
Om er hernieuwd of voor het eerst mee kennis te maken,
zijn er in de winkel van de beeldengalerij diverse boeken
over deze mythen te vinden. Want het is geen schande om
niet precies te weten hoe het nu zit met veerman Charon
en de rivier de Styx en of Atlas nu wel of niet de wereld op
zijn schouders draagt. En ter ere van poes Wouter zijn er
twee bijzondere poezenboeken verkrijgbaar.
BOEKENTIPS VANUIT DE WINKEL van Beeldengalerij Het Depot
DE GRIEKSE MYTHEN Ilja Leonard Pfeijffer, uitgeverij Prometheus, € 15,-Ilja leonard Pfeijffer is bekend als romanschrijver en dichter. Maar hij is ook classicus, gevormd aan de Leidse universiteit en daar gepromoveerd op een commentaar op drie gezangen van Pindarus. In De Griekse mythen beschrijft Pfeijffer in zijn meesterlijke stijl de grootste verhalen van het oude Griekenland voor de lezer van nu. Zoals hij zelf in zijn voorwoord schrijft: ‘In dit boek ben ik volledig dienstbaar aan de eeuwenoude ver-halen, maar zonder mijzelf van de plicht te ontslaan te blijven nadenken en betere oplossingen te vinden voor details die in de verschillende oude versies niet bevredigend worden uitgelegd. Daarom is dit een oud boek en een nieuw boek tegelijk. De verhalen kennen we al eeuwen. Maar sta mij toe te vertellen hoe het volgens mij echt is gegaan’.
DE GROTE MYTHOLOGIE ENCYCLOPEDIE Arthur Cotterell en Rachel Storm, Veltman uitgevers, € 12,50In De grote mythologie encyclopedie beschrijven Arthur Cotterell en Rachel Storm de klassieke mythologie van het oude Griekenland en Rome. Daarnaast worden de sprookjesachtige mythen van de Kelten en de imposante, vaak grimmige mythen van de Germaanse volken uit Noord-Europa behandeld. Ook de mythen en legenden uit het Midden-Oosten en Verre Oosten zijn opgenomen en worden toegelicht. Aan de hand van ruim 1.000 alfabetisch gerangschikte namen en trefwoorden komen de belangrijkste mythologische figuren uit deze verschillende culturen aan de orde. Het boek bevat meer dan 1.000 schitterende illustraties van bij de onderwerpen behorende schilderijen, tekeningen en beeldhouwwerken.
100
Fragment
101
Fragment
Niet toegestaan:• Honden of andere huisdieren, met uitzondering van
blindengeleidehonden, in de vestigingen van Het Depot
en in de arboreta.
• Roken in alle vestigingen van Het Depot.
• Gebruik van mobiele telefoon.
• Het nuttigen van zelf meegebrachte consumpties.
• Fotograferen voor commercieel gebruik.
FRAGMENTFragment is een uitgave van Het Depot voor haar bezoekers.
Wanneer u bij uw bezoek aan Het Depot uw contactgegevens
opgeeft en ons meest recente nummer van Fragment koopt, krijgt
u toekomstige nummers van Fragment gratis toegezonden.
Losse nummers € 7,50.
WINKEL & UITGAVEN VAN HET DEPOTBij verschillende artikelen in Fragment ziet u een afbeelding
van een catalogus, een monografie of een andere uitgave van
Beeldengalerij Het Depot. U kunt deze uitgaven in de winkel
van Het Depot verkrijgen. Wanneer u een boek via een bank -
over schrijving bestelt, dient u het vaste bedrag van € 3,- voor
de verzendkosten bij uw bestelling op te tellen. Nadat het
totaalbedrag is ontvangen wordt het boek naar het adres van
de overschrijving toegestuurd. Op onze website vindt u bij alle ti-
tels de nodige gegevens, zoals ISBN en prijs. Zie www.hetdepot.nl.
Het rekeningnummer is NL24INGB0653347065 (ten name van
Het Depot, Wageningen). Vergeet u niet bij de betaling de titel of
het artikelnummer en uw adresgegevens te vermelden!
RESTAURANT LINNAEUSRestaurant Linnaeus, het restaurant van Beeldengalerij Het Depot,
is een eerlijke keuken in een heerlijke omgeving.
Kunst, natuur en gastronomie zijn op één plek binnen handbereik.
Alle verdere informatie over openingstijden en reserveringen
voor Restaurant Linnaeus vindt u op onze website onder de
knop ‘Restaurant’.
OPENINGSTIJDEN BEELDENGALERIJ HET DEPOTBeeldengalerij Het Depot is geopend van donderdag tot en met
zondag, van 11.00 tot 17.00 uur. Tevens is Beeldengalerij Het
Depot geopend op eerste en tweede Paasdag, op Hemelvaartsdag
en op eerste en tweede Pinksterdag. Gesloten op Koningsdag en
op 5 mei. Rond kerst is Beeldengalerij Het Depot een aantal dagen
gesloten. Raadpleeg onze website.
OPENINGSTIJDEN ARBORETAArboretum De Dreijen (ingangen aan de Arboretumlaan 4 en
tegenover Villa Hinkeloord) en Arboretum Hinkeloord (ingang bij
Villa Hinkeloord) zijn dagelijks geopend van 10.00 tot 17.00 uur.
RONDLEIDINGEN EN GROEPSBEZOEKENRondleidingen worden gegeven op donderdag en vrijdag om
11.30 uur en duren circa 60 minuten. De maximale groepsgrootte
voor rondleidingen is 20 personen voor Beeldengalerij Het Depot
en 15 personen voor Villa Hinkeloord.
Individueel aanmelden voor een rondleiding is ook mogelijk.
De kosten voor een rondleiding bedragen € 5,- per persoon.
Reserveren voor een rondleiding of groepsbezoek per telefoon
of e-mail is noodzakelijk. Dit geldt voor Beeldengalerij Het Depot,
Villa Hinkeloord en Restaurant Linnaeus.
Rondleidingen voor blinden, slechtzienden, en/of rolstoel-
gebruikers zijn zowel individueel als in groepjes van maximaal
4 personen mogelijk. Per persoon is één begeleider en/of blinden-
geleidehond toegestaan. De kosten bedragen € 5,- per persoon.
HUISREGELSJassen en tassen dient u op te bergen in onze garderobe of in
een kluisje.
Gen Foulkesweg
Arboretumlaan
RhenenLawickse Allee Ritzema Bosweg
A12 Ede / Utrecht
N781 Diedenweg
N225Arnhem A50
N225
1
4
2
3
BEELDENGALERIJ HET DEPOT
LOCATIESBeeldengalerij Het Depot is gevestigd op drie locaties, met
elkaar verbonden door Arboretum De Dreijen en Arboretum
Hinkeloord. Ook deze arboreta horen bij Het Depot.
Beeldengalerij Het DepotArboretumlaan 4, 6703 BD Wageningen
• Wisselende tentoonstellingen
• Tentoonstellingen over de arboreta
• Lezingen en symposia
• Winkel
• Restaurant Linnaeus
Villa HinkeloordGeneraal Foulkesweg 64, 6703 BV Wageningen
• Permanente tentoonstelling van het werk van Eja Siepman
van den Berg
• Wisselende solotentoonstellingen
Kinderatelier Villa VleermuisArboretumlaan 4, 6703 BD Wageningen
• Educatiecentrum voor beeldhouwkunst en natuur
• Alleen geopend voor scholen, na overleg
CONTACTT 0031 (0)317 467 720
F 0031 (0)317 467 738
I www.hetdepot.nl
1 Beeldengalerij Het Depot
Arboretumlaan 42 Het Depot locatie Kinderatelier Villa Vleermuis
Arboretumlaan 43 Het Depot locatie Villa Hinkeloord
Generaal Foulkesweg 644 Arboretum De Dreijen
Ingangen Arboretumlaan 4 en tegenover Villa Hinkeloord
De activiteiten van Stichting Het Depot worden mogelijk gemaakt
door Stichting Utopa. De doelstelling van Stichting Utopa is het
actualiseren en stimuleren van creatieve talenten van mensen,
daar waar de aanleg van enkelingen, om welke reden dan ook,
geen kans krijgt. Zie ook www.utopa-academie.nl.
STICHTING HET DEPOTStichting Het Depot ondersteunt beeldhouwers van torsen en
fragmenten, waarbij de ontplooiingskans van de kunstenaar
centraal staat. Beeldengalerij Het Depot is een particulier
initiatief van Stichting Het Depot, op een particulier terrein.
De toegang is gratis. Het gebouw is geheel rolstoeltoegankelijk.
Zie ook www.hetdepot.nl.
ACTIVITEITENStichting Het Depot ontwikkelt onder meer de volgende
activiteiten:
• Tentoonstellingen van hedendaagse beeldhouwkunst van torsen
en fragmenten
• Permanente tentoonstelling van het werk van Eja Siepman van
den Berg, Villa Hinkeloord
• Educatieve rondleidingen
• Lezingen en symposia
• Het aankopen van werk van hedendaagse beeldhouwers
• Het geven van opdrachten aan beeldhouwers
• Het uitgeven van monografieën van beeldhouwers
• Het verstrekken van beurzen aan beeldhouwers
• Het uitgeven van het tijdschrift Fragment
• Kinderatelier Villa Vleermuis: educatieve programma’s over
beeldhouwkunst en natuur
• Restaurant Linnaeus, gevestigd in Beeldengalerij Het Depot
• Tentoonstellingen over Arboretum De Dreijen en Arboretum
Hinkeloord
1 2
3 4
102
Fragment
103
Fragment
STICHTING UTOPA
maar plaatst daardoor andere in de schaduw. De stichting stelt
zich ten doel een bijdrage te leveren aan het compenseren van
deze onevenwichtigheden. Omdat de waarden die de samenleving
benadrukt aan periodieke veranderingen onderhevig zijn, actuali-
seert de stichting haar aandachtsgebieden voortdurend.
De geschiedenis leert dat bij het nemen van beslissingen econo-
mische argumenten vaak de doorslag geven. Achteraf blijkt dat
die argumenten soms eenzijdig, discutabel of zelfs onjuist zijn.
De stichting wil met de haar ter beschikking staande middelen
deze een-zijdige waardebeoordeling enigszins compenseren
en als katalysator fungeren in een beoogd veranderingsproces.
Tegelijkertijd wil de stichting de betrekkelijkheid van ons tegen-
woordige bestel benadrukken zonder direct een beter (utopisch)
alternatief voorhanden te hebben.
Een utopieDe naam van de Stichting Utopa past wonderwel binnen de
Topa-Groep. Deze naam roept natuurlijk ook associaties op met
Utopia, het in 1516 door Thomas More gepubliceerde boek waarin
hij een volmaakt gelukkige staat beschreef. Een utopie......
Na Thomas More volgden er nog vele utopisten, ook in Nederland.
Ondanks de verschillen van inhoud hadden alle utopieën door de
eeuwen heen betrekking op de relatie van de mens tot zijn omge-
ving, op de verhouding van mens tot mens, van de mens tot de
natuur en van de mens tot zijn werk. In het perspectief van deze
verhoudingen is de Stichting Utopa werkzaam waarbij het histo-
risch besef steeds een terugkerend element is.
AandachtsgebiedenBinnen verschillende aandachtsgebieden wordt door de stichting
voortdurend een segment gekozen dat extra aandacht en onder-
steuning behoeft. Waar mogelijk ondersteunt de stichting edu-
catieve activiteiten die een verband hebben met de geselecteerde
aandachtsgebieden.
Stichting Utopa, Leiden
www.stichtingutopa.nl
Beeldengalerij Het Depot, Wageningen
www.hetdepot.nl
Het Orgelpark, Amsterdam
www.orgelpark.nl
Het Weeshuis - Kinderrechtenhuis, Leiden
www.utopa-weeshuis.nl
Het ontstaanDe Stichting Utopa ontleent haar naam aan de Topa-Groep.
Een groep ondernemingen die werkzaam is op het gebied van
transportverpakken, met accenten op handel, productie,
technologie, onderzoek en nascholing.
De stichting werd in 1988 opgericht en bezit vanaf dat jaar alle
aandelen van de Topa-Groep. De inkomsten van de stichting
bestaan onder andere uit de dividenden die de stichting op dit aan-
delenbezit ontvangt. Hoezeer de Stichting Utopa en de Topa-Groep
door de eigendomsverhouding ook met elkaar zijn verbonden, de
commerciële zeggenschap over de Topa-Groep berust niet bij de
stichting. De samenhang tussen de Stichting Utopa en de Topa-
Groep is als bij een munt: twee zijden die elkaar niet zien maar
toch bij elkaar horen. Twee verschillende gezichten die samen
een eenheid vormen.
Een visieDe belangrijkste beweegreden van de toenmalige eigenaar van
de Topa-Groep, Loek Dijkman, om zijn bezit in de Stichting Utopa
onder te brengen was zijn visie dat de onderneming een rol in haar
omgeving vervult die verder gaat dan het verschaffen van werk en
het maken van winst. De gedachte hierbij is dat de onderneming
haar “overwinst” niet aan aandeelhouders uitkeert maar aan haar
omgeving waaraan zij haar bestaansrecht ontleent. De winst wordt
aangewend voor het algemeen nut.
De geschiedenis herhaalt zichDe constructie om het vermogen van een onderneming in een
stichting onder te brengen, alsmede het idee dat er aan ten grond-
slag ligt, is niet nieuw. Al in 1889 richtte Ernst Abbe in Duitsland
in Jena de Carl Zeiss Stiftung op. Voor Abbe gold zijn persoonlijke
overtuiging dat “ondernemingseigendom aan strengere ethische
maatstaven dient te voldoen en als openbaar goed wordt behan-
deld, voor zover dat uitgaat boven de maatstaf van een passend
loon voor werk”. In ons eigen land bestonden rond 1900 utopi-
sche bewegingen rond Frederik van Eeden en Nescio. Bij de Van
Leer-Groep, eveneens een ver-pakkings bedrijf, werd in 1972 het
onder nemingsvermogen ten behoeve van ideële doeleinden in een
stichting ondergebracht.
Statutaire doelstellingDe statutaire doelstelling van de Stichting Utopa is: Het actualise-
ren en stimuleren van creatieve talenten van mensen, daar waar de
aanleg van enkelingen, om welke reden dan ook, geen kans krijgt.
Onze samen leving legt zwaar de nadruk op bepaalde waarden,
ARBORETUM DE DREIJEN