nqh-phep hoi am trong cau tao chu nom viet

7/31/2019 NQH-Phep Hoi Am Trong Cau Tao Chu Nom Viet

1/16

Nguyn Quang Hng

98

PHP HI M TRONG CU TO CH NM VITGS.TSKH Nguyn Quang Hng*

Mu

T nhng k t Hn ng quen thuc, cc thh tin bi ca ngi Vit to ra nhiu ch Nm ghp (hp th) theo php Hnh thanh (ghp k t biungha vi k t biu m) v php Hi (ghp hai k t cng biu ngha). Bncnh , trong cc vn bn ch Nm ghi ting Vit, cn thy khng t nhng chdo ghp hai thnh tcng biu m to nn mt chNm mi. Nh: {lnh + lnh} > lnh (trnh).Hay nh: { c+ lng} *[klo] > Sng. Nhng ch

vung kiu ny cha hc phn nh trong thuyt Lc thca Ha Thn inh Hn. Cc nh nghin cu ch Nm tlu quen bit nhng chNm cbit ny, song chnh thc gi tn kiu to ch ny l php Hi m (trong mi lintng vi php Hi ), th dng nh ln u tin c ni ti nm 1986 trong cng bin son bT in ch Nm do Vin Nghin cu Hn Nm ch trthc hin (NXB Gio dc, 2006). Danh ngny cng c GS Nguyn Ti Cndng n trong mt bi nghin cu vch Nm trong Quc m thi tp ca NguynTri, cng bnm 1989 [xem:Nguyn Ti Cn, 2001, tr.208].

i su vo kho cu nhng ch Nm hi m, chng ta s bt gp nhng c

liu a dng v phc tp hn nhiu so vi nhng g c bit ti. Cung cpnhng c liu a dng nh thv thc hin vic phn tch chng trn bnh dinvn t hc l nhng g chng ti mun trnh by trong bn bo co ny.

Vi hai v d va dn trn y, trn i thchng ta c thphn chia tt ccc ch Nm hi m thnh hai loi chnh, cn c vo vai tr ca cc thnh ttoch trong chc nng biu m: ch Nm hi m ng lp v ch Nm Hi mchnh ph.

* Vin Nghin cu Hn Nm.

KY YEU HOI THAO QUOC TE VIET NAM HOC LAN TH BATIU BAN NGN NG V TING VIT
http://0.0.0.0/http://0.0.0.0/


2/16

PHP HI M TRONG CU TO CH NM VIT

99

1. Hi m ng lp

Trong php hi m ng lp, c hai k t biu m u c vai tr ngang nhau

trong chc nng biu m, v chng nng ta vo nhau cng thhin mc ca ng tVit.

1.1. S lng cc ch Nm thuc loi cu trc ny khng nhiu so vi chhnh thanh hay hi , nhng chng xut hin t rt sm trong cc tc phmthi nh Trn v ri rc cho n cui thi nh Nguyn.

- Trc ht, c mt vi chcn lu li trong vn bn tc phm C trn lc oph ca Trn Nhn Tng:

{ lnh+lnh} Lnh (Trnh). Trong cu: Hi php chn khng, hchi lnhngi thanh chp sc [C trn -Lin Hoa, 1745, 24a].

{ lo+liu} Lu (Lu).Trong cu: .Dng httham sn, mi lu lng mu vin gic.[C trn - Vnh Nghim, 1932, 21b].

- Trong Hng c quc m thi tp thi L Thnh Tng cng bt gp mt chNm hi m ng lp:s

{ h+ hi}Hi. . Nng ny lm chi by hi h [Hngc, 10a].

Di thi nh Nguyn, nhng ch Nm hi m ng lp khng n nihim hoi nh thi nh L, c bit thng thy trong tc phm ca cc vn nhn min Trung v min Nam:

- Trong tin Hn Vit Tc thnh chthc gii ngha ca:

{ ln+dn} Ln. V d: Hai ln cy [Tc, IV, 21a].- Trong Lc Vn Tin truyn (bn khc Duy Minh Th, 1874) ca nh th

Nguyn nh Chiu c 2 ch:

{ b+b} By. Ch ny xut hin 2 ln: . HDngxa by(my)i chng [40b]. . Qua gic y bylu cng v

[48b].

{ mt+mc}Mc. Ch ny xut hin kh nhiu ln: .E khi mc ng gian hung [3b]. . Hay l mc phi ly im chi y

[21b]. . Bi tin nn mc, v nghe nn lm [23a].

. E khi mc phi ti tnhchi y [33b]. . Cng v mc nnh

thu quyn ui ra [43b].


3/16

Nguyn Quang Hng

100

- Trong Ph bn truyn din ca ca Trng Minh K (bn khc Gia nhnm 1884)c 3 chtrong ch G s dng rt nhiu ln:

{chi+nh} G. V d: {+}Hai ngi th htn lg[1b]. . Ca chng thip bn c cng kh g[3b].. Dc

ng may ri cch g. [7a]. . n gn cho hn vic g ti y [8a].

{ +}. Ngtnh tr, n chi lo n [11b]. . No

sinh mt mnh nhau lg[12a] . Chng hay ng y cg hi tra

[17a]. . Yn lng chu lnh ht lo sg [15a]. .

Thm Do ln chc thiugchuyn vui [17b].

Ch ny thc ra tng c trong tc phm Nhmai t cui i L: .Ri ra ra n chg th ra [50a]. B Cao oan ung thng thay. ng S bngc no hay tig[55a].

{ ba + vi}> Va: . Va i va ngm hi lu [12b]. { trng + dng}> Ging: . m rng nh tc,

cnh cha gingin [1b].

- Trong L hng ca dao (bn sao ca Trn Duy Vn) cng c mt ch hi mng lp:

{b+ph} B. . V vthm bnh qu[28b].- Chng ti cn gp mt vi ch hi m ng lp m trong c mt thnh

tvn l mt ch Nm ri, nh ch {li + l} Ry trong bi Vn tchca Nguyn Hu Chnh v ch My trong bi Hch nh Trnh cng caNguyn Hu Chnh thi L mt.

{ mi+my}My: . . Bc mythnh mnhn m. Lng chng cu ngi yn sao tin [Hch, 112a].

{li + l} Ry: . n ngy rym c ph qu [T, 22a].Ngoi ra mt vi tc gikhc [o Duy Anh. ChNm - tr.81; Nguyn T

Nh. Cc phng thc biu m..., tr. 144-148] cn nu ra my ch ghp m na,nh: Gi, Mt, Rng, V, ... Nhng trong sny ch c chMt ming l hi m ng lp, cn cc ch khc e rng khng phi, v trong cu trcca chng c mt thnh t vn l thnh t biu ngha ri: (< tr) lgi, long l rng, phin l ln, v nn coi l nhng ch Nmhnh thanh. Trong Tin chNm - 2006 do nhm chng ti bin son c thu np

ch hi m { m+ m} c l M, nhng kim tra li vn bn th rt


4/16


101

tic l cc cu dn u dng chMkhc: { m biu m + khai biungha}, l mt chhnh thanh quen thuc.

1.2. Vi nhng ch dn ra trn y th trong mi ch c hai thnh tgn nhng m vi nhau. Ta c thgi l hi m ng lp chnh danh. Ngoi ra, thnghoc c thbt gp mt t chm trong hai thnh tbiu m c m c khchn nhau, v m c ca ch Nm mi do chng to nn b ri vo tnh trnglng kh (hoc theo thnh tny, hoc theo thnh tkia). Nu tch ring ra,mi k t c th l mt ch Nm mn thng ghi cho mt ng t Vit,nhng gn ngha vi nhau. Nhng chny cng xin tm coi l ch Hi m nglp, nhng khng c chnh danh cho lm, v y dng nh c s canthip bi s lin tng vngngha. Ch Hi m ng lp tm gi l gidanh

nh vy khng nhiu, ch l t my trng hp: {lit+ln}.Ln / Lt.Trong cu sau y trong bn gii m Truyn k

mn lc (bn khc 1774)nn c l Ln. . Qut t t

hng, c kinh Lng Nghim vi ln [Truyn, II, 36a].

{d >+ k} Da / K. Trong cu dn sau y trong Lc Vn Tintruyn (bn Duy Minh Th, 1874) phi c l K: . Nem

ngi ngc da ktht phu [27a].

{v+l} V/L. Trong cu sau y cng trong Lc Vn Tin truyn(bn Duy Minh Th, 1874) phi c l V: . Lu la bn pha vtan [4a].

/ { tn+tt} Trt / Trn. Ch ny tm thy trong sch L hng ca dao(Bn chp ca c Trn Duy Vn), vi nhiu cu dn khc nhau, v i khi chpnhn chai cch c khc nhau (cho nhng ng tVit gn ngha): (a)

. i tu th i tu cho trt.

Nu mn cnh cha chin m la lc i, th nh knh cha th mcn hn [13a-b]. (b)

.i tu cho trti tu [13b].(c)

Tu cho trn / trt kip bihng [13b]. (d) . .Ai i ch vi ci nhau. Ngm

mnh cho trn / trt ti sau hy ci [27a].

2. Hi m chnh ph

Trong php hi m chnh ph, th mt thnh tbiu m chng vai trph trthhin phn m u vn d gm hai ph m ca ng tVit thi trungi (nh: { ba + lng} *blng > trng / ging; { c + lng}*klong > trng v.v.), hoc giiu chnh m c vn c ca k t cn li (nh:


5/16

Nguyn Quang Hng

102

{+} *Bua > vua, { +}y, v.v. Theo c thphn bit 2 nhm ch hi mchnh ph, da vo vai tr biu m hay chnh m ca thnh tph.

2.1. Thnh tph c chc nngbiu m. y l loi ch hi m c mt ngayt khi ch Nm mi hnh thnh phn nh cu trc ng m C1C2VC3 ca tntit trong ting Vit s thu, nh thy trong bn gii m kinh Pht thuyt, vsau cn lu li trn vn bn cc tc phm thi trung i. Xin dn sau ynhng ch hi m chnh phnh thtrong 3 tc phm thi trung i m ccthnh tph c chc nng thc s biu m cho phm kp u m tit.

- Trc ht l trong bn gii m Pht thuyt i bo ph mu n trng kinh.Theo kho st ca chng ti, trong vn bn ny dng t nht l 9 k t ph choch hi m gp phn thhin ph m C1 trong cc thp ph m C1C2 - um tit vi kh nhiu ch Nm hi m. Sau y ch k ra mt strng hp nhvy:

(a) a thhin m tc hng *[-] (hoc m xt hng [h-]) trong *[], *[l-] v c *[ r-], *[ ph]. V d:

{ a + hng} * [o] > Ngng. Hoc l igiu tht cng ngng ht c hng [46a];

{ a + li} *[rai] > Ri[13b, 38b]. . Lng du nng, chnkhn ri [13b];

{ a + li} *[loi] > Tri. . Thi ngi (lu, xa) mi mi tri(dy)[22b];

{ a + ph} *[pho] { a +ph} *[phe] > Vv: Vvmt dng hay vui [14a].

(b) ba thhin m *[b-] trong *[bl-] v *[bd-]. V d: { ba + l} *[blei] > Tri (Gii) [16b, 20a, 34a, 34b, 43b].

. Cao thm v bng tri cng t [16b];

{ lai+ ba} *[blai] > Trai (Giai) [7b, 7b, 7b, 8a, 8b, 11a, 30a, 38a, 42a,42a]. . Con trai trong thgian [7b];

{ l + ba} *[bla]> Tr(Gi) : Trnn ngi chng tho [42a]; { ba + } * [bde] > [3a, 41a, 44b, 45a, 45a, 45a, 45b, 46a].

. lng sm hi [41a].

(c) c, c, c/ xa, c cng thhin m *[k-] trong *[kj] *[kl] (cthc *[ks-], *[sl-]) *[kb]. Nh:

{ c +d} *[kjo] > Gi [12a, 20a]: . Gi thi mt tri t [20a];


6/16


103

{ lng +c} *[klo] > Trng (Ging)[33b, 34a, 35b]: . Nm trong trng[ci xe] [33b];

{ lng + c} [30b] / { c + lng} [44a] *[klo] > Sng: .(La-)ngn phen sng, mun phen cht [30a]. .

Bng ng ncn sng cho c sng lu [44a];

{ long + c} *[klo] > Trng: .Trngtrong tri, knh trongt [43b];

{ bm + c} *[kbam] > Bm[17b, 33b] : . Bm p nui nng [17b]; {lng + c} *[ks] > Sng: .Ku khc mt sng [38a].(d)a thhin m *[d-] trong *[dm-] (?). Nh: { mun + a} { mch + a} *[dmun] *[dmic] (?) > Bun

bc: .Thn lng u bunbc [13a]. (vt. l ) ma thhin m *[m-] trong *[ml-]. Nh: {> ma + l} * [mlei]>Li[19a, 31a, 31a, 31b, 31b, 37b]: .

Trili ng n[19a].

(e) t thhin m *[s-] trong *[ps-]. Nh: { bi + t} [20a] / { t + bi} [46a] *[psui] > Vui :

.Mi cng hhng lng vui du [20a]; . Ht thi

vo ly ci Nt Bn hng vui [46a].

- Trong tc phm C trn lc o ph ca Trn Nhn Tng (bn khc LinHoa, 1745), ta bt gp 6 ch Hi m chnh ph vi 4 kt phnh sau:

(a) ba thhin m *[b-] trong *[bl-]: { ba + li} *[blai] > Tri: n rau n tri[23a].(b)t thhin m *[-s] trong *[ps-]: { bi +t}*[psuj] > Vui: . Chn vui bo c [23a].(c) (vt. l ) ma thhin m *[m-] trong *[ml-]: {> ma+ l} *[mlei] > Li: . Li Bt tht dcho thy

du [26b].

(d)c v c thhin m *[k-] trong *[kl-] (v *[ks] *[sl-] ?):


7/16

Nguyn Quang Hng

104

{lc +c} [26b, 27b, 28a, 28b] *[klak] > Trc: . thoi thy rng t ngy trc [26b].

{ lu + c} [27b, 28b] *[klau] > Sau: . . Chn x ni tsauM T.t qun thutrc Tiu Hong [27b].

{ c + lang}[28b] *[kla] > Sang: .Mc vm sang. [28b].- Trong vn bn Quc m thi tp ca Nguyn Tri (bn khc nm Tc 21,

1868), ta thy khng t cc ch Nm ghp vi k t phnh thy trong cc tcphm trc, nhng thc s c khnng biu m ph ch c thl mt strnghp nh sau:

(a) a c l thhin m tc hng *[-] hoc xt hng *[h-] trong *[j-] /*[hj]:

{ a + da} *[ja] > Gi: . Gitay o n tng lm [5a].(b) ba thhin m *[b-] trong *[bl-] v *[bd-]. Nh:

{ ba + li} *[blai] > Tri: . Khc khuu lm chi tri ho[17b].

{ ba + lng} * [bla] > Trng (Ging) [24b, 35b]: .Trng kca ko n khu [24b].

(c) (vt. l ) ma thhin m *[m-] trong *[ml-]: {> ma + l} *[mlei] > Li (Nhi) [17b, 33b, 44a]: . Li

chng phi vn khn nghe [17b]. (Hc gi Paul Schneider c l nhm khi cho rngbli trong Quc m thi tp, bi 96 vit , c y hai yu tng m v ngngha: yu tngha trn, v yu tm di [tr. 405]. Thc ra, k tkhng phi l thng vi ngha l bn trn (vit theo kiu c), m nh mtlot trng hp dn trn trong Pht thuyt, trc khi vit tt thnh , ma c dng vi t cch l mt thnh tbiu m thc s trong cu trc t

CvCVC).(d) c / xa, c, c thhin m *[k-] trong *[kl-] (v c thc *[kr],

*[ks], *[sl-], *[kj] ?) cc chnh:

{ li +c} [15b, 23b, 68a] / {c +li} [55b] *[klui] >Lui: . Lui thuyn lng ng trn dng [68a]; . V T lui

tuy chu di [55b].

{ l +c} *[klo] > So: . Ngn n so min Thi Thch [17a]; { lc + c} [24b] / { c + lc} *[klak] > Trc:

. Chci hin trc rng di [66b].


8/16


105

{ lung vt +c} *[klo] > Trng: . Tch nhiu con chu ntrng [44b].

{ lm + c} *[klam] > Lm : . Lm hoa tn xem ngc rng[36b].(Ch ny c thln vi ch { lt + c} c l Lt > nht). { c + ln}*[klan] > Ln(Nhn) : . Chngnga nhu

nn ln [46b].

{ c + lm} * [klam]> Lm (Nhm): . Xem t lm mtthc cng [68a].

{ liu + c} *[kleu]> Lu: . Ph qu lu (treo?)sngngn c [26b].

{ lt + c}*[klat]> Rt (Rt): . Rt nhn sinh by tmmi [47a].

{ c + lang} *[kla] > Sang: . Ch cy sang m p ni[6b,7a, 17b,76b]

{ c + lit} * [ klit] > St: : . Ca mt dng ci st [kht]then [42b].

{ c + li} *[klai]> Tri:.Mun n tri, dng nn cy[46b].

{ m + c} * [kme]>M(gn nh, mp m): . Lng kiam cnh Tiu Tng [17a].

{ mng + c} *[kmu] > Mung:.Ao quan thgi haib mung[25a].

{ lng + c} *[klo] > Trng: . Snghip bun m trngba [33a].

{c + triu} *[kjau] > Giu [21a, 27b, 31b, 36b, 47a, 50a, 57a] :. Dn giu khp i phng [57a].

{ bi + t}*[psui]> Bui (duy ch c): . Bui chng olm lnh [35a]. / > Vui (vui v): . Ta no [h] u vui th y [36a].

Khi lit k cc chNm trn y v th ti lp m c ca t hay ng tm chng i din, chng ti tcho php mnh lm vic hon ton c lp vimt stc gi khc (chng hn: Hong Th Ng, Shimizu Masaaki), v ng khnng c nhiu cch tip cn v ghi m khc nhau. Bi v bc tranh ng m m ccch Nm hi m ang xt phn nh l ht sc phc tp, thuc nhiu thi k khcnhau, v cng b chi phi bi nhiu nhn tkhc na trong khi vit ch. M ngay

trong cng mt vn bn, cha ks can thip sa cha ca ngi i sau khi sao


9/16

Nguyn Quang Hng

106

chp hoc khc in li cc vn bn ny, th vn cng c khi s dng nhiu cchvit cho cng mt t hay ng tting Vit. c bit ng lu l s tn ti song

thc v thm ch tam thc trn ch vit ghi m cho cng mt t Vit. Tnhhnh ny kh phbin trong bn gii m kinh Pht thuyt, xin dn mt vi v d:

: {+} [3a, 41a, 44b, 45a, 45a, 45a, 45b, 45b, 46a] / [20a, 22a] / v c {} [44b, 44b].

Hng: [2b, 2b, 16a, 16a, 30b, 46a, 46a] / {+} [16a] / {+} [20a]. V:{ +} [7a] / [37b] / {+} [44b, 45a, 45b, 46a] / v c {} [5b, 41a,

44b) / [19b, 20b, 35a, 35a, 36a, 36a].

Vi nhng trng hp nh th, ta c tht gi thit nh sau: Cch vit tchri 2 k tghi mt t(nh {} > , {} V, v.v.) l phn nh cch csong tit Cv-CVC; cch vit 2 k t gp li thnh mt ch Nm hp th(nh{+} > ; {+} v {+} > V, v.v.) l phn nh cch c n tit vithp m u: CCVC, v y l ch Nm hi m chnh ph. Cn trng hp chvit vi 1 k tl cch ghi m i khi bng mt ch Hn theo php gi t. Victhm vo nhng chn gi t ny mt k t phno to ch Nm hi mchnh phi khi dng nh l lng kh. V d:

Hng: { c + hng} [16a] / {ba + hng} [20a] (trong Phtthuyt).

Tri: { ba + li} *[blai] > Tri [17b] / { c + li} *[klai]: .Mun n tri, dng nn cy [46b] (trong Quc m thi tp).

i vi Hng l mt ng tHn Vit, nu ngy xa cng c ng nh vy,th ti sao li phi gia thm vo ch Hn ny mt thnh tph na lm g, nukhng mun thhin mt cch c hi khc. Nhng y li khng gia thm mtthnh tph duy nht, m khi th dng c (vi m *[k-]), khi th dng ba (vi m *[b-]). Cng vy vi ng t thun Vit Tri: khi th dng thnh tph ba (vi m *[b-]), khi th dng c (vi m *[k-]).

Phi chng nhng hin tng bt nht trn hnh thc ch vit nh nuc thcho ta thy tnh hnh thc ttrong pht m mt st ng thi by gi lcha tht sn nh, c sdao ng gia song tit Cv - CVC vi n tit CCVCv cCVC. ng thi cng cha c sn nh trong cch pht m cc thp phm u C1C2, nht l khi C1 l *[b-] hay *[k-].

2.2.Tuy nhin, cng khng nn ngh rng tt c cc k t phnh thcdng trong chNm ghp u m nhim chc nng biu m thc s.

Trc ht, cn phi loi tr nhng chhnh thanh, trong thnh t biungha hoc biu m li chnh l nhng k tta thng gp trong ch Nm hi m


10/16


107

(nh: {khng biu m + t biu soi xt, trng coi} > Gng [26a]trong C trn lc o; {inh biu a, thng + a biu m}> a

[33b, 50a] hoc: {ng biu + c biu m} > C [13a] trong Quc m thitp, v.v.). Trng hp ch { b + t} > Vua; { c + ln} >Ln li dng nh cho php gii thuyt theo chai hng: va l chhnh thanh,va l ch hi m chnh ph(GS o Duy Anh c l suy on nhm, khi ngvit rng: Chng ti thy c hai ch(gng) v (vui), vit (khng) v (bi) ri thm du c hay nhp nhyl ri, ngi ta khng hiu thm ch(t) l c ngha g. Chng ti on rng ch l do du c vit ln thnh, saus vit lm y, ngi ta gia cch vit quen lm ln cho n ngy nay [oDuy Anh, 1975,tr.82]).

Tip theo, c khng t nhng ch Nm t to mc d mang cc k t ph quenthuc, song chng khng tham gia biu m, m ch lm nhim v bo hiu cho ngic bit iu chnh cch c m Hn Vit ca thnh tbiu m sao cho thch hp mthi. Chng ta tm gi y l nhng ch Nm hi m chnh phgidanh.

Nhng chNm nh vy xut hin ngay tvn bn cn li ca cc tcphm c nin i sm m chng ta ang quan tm xem xt. Chng hn nh:

{ trun+c} [20a) ss. trun [38a] > Chn. (trong Pht thuyt) {t + c} [42b] ss. t [16a] / trt [35b] > Dt. (trong Pht

thuyt)

{ luyn +c} [26a] ss. luyn [26a] > Rn. (trong C trn) { kin + c} [27a] > Kn. (trong C trn) {nh + c} [70b] > Dnh. (trong Quc m thi tp) { ng + c} [23a] > Ng. (trong Quc m thi tp).

Cc k t ph, c bit lc, c tip tc s dng trong cc vn bnca nhng tc phm thi sau. Vai tr thun tu chnh m ca chng c thhinqua mt vi v dkh in hnh vi ting y (ss. ) v Cc (ss. cc), xuthin trong bn gii m Truyn k mn lc:

{ + c} >y: . Ai kh va y, ph mc gixun un y [III, 44b]. . Ngi Phan v, n nh ngiTrng, ni y[IV, 12a].

{ cc + c} > Cc. . c thua cc na cc (cuc)giang sn [III, 22b].

Nhng ch Nm hi m phn nh m u l C1C2 - cc tc phm thi itrc vn tip tc c ktha dng n trong cc vn bn thi i sau (nhthi L mt v thi nh Nguyn), mc d vo thi sau ny, cc thu m kp kiu

C1C2 - hu nh khng cn trong ting Vit na. Bi vy, khng nn h thy


11/16

Nguyn Quang Hng

108

trong vn bn bt k thi no m c nhng ch mang cc k t biu m cnhba,xa/ c, c, c, ma,t, v.v. th lin tng rng thi

y vn bo lu cc m c C1C2 tng ng. T in Vit-B-La (DictionariumAnnamiticum Lusitanum, et Latinum, 1651) ca Alexandre de Rhodes ch ghinhn 3 ph m kp l bl-, ml-, tl-, cho thy mun nht l n gia th k XVIItrong ting Vit khng cn cc C1C2- kiu ps-, pl-, ks-, kn-, kl-, sl-, v.v, nhchng c th c ghi nhn trong cc vn bn ch Nm xut hin trc , mcc c liu ngn ng dn tc hhng cng gp phn chng minh. Sang u thk XVIII, c thbt gp trong th t gia cc thy ging ngi Vit mt t t vim u bl-, ml- (mnh-) nh Bl(= tr), mli (= li / nhi). Thnhng nhng m uphm kp nh thhu nh khng hlu li du vt g trong bTin Vit-La

(Dictionarium Anamittico Latinum) ca Pierre Pigneaux de Bhaine (tc B aLc B Nhu), bn tho vit tay hon thnh vo nm 1722.

Bi vy, xt gi tr biu m ca cc thnh tph trong ch Nm hi m, cnphi phn bit hai khnng:Mt l, cc thnh tph phn ln c ththc s phnnh cc m c l cc cm ph m C1C2 kh a dng trong ting Vit khong tcui thk XVII vtrc. Hai l, ktu thk XVIII vsau, cc thnh tphtrong ch Nm hi m hu nh khng cn gi tr thhin m c vn c na, mtr thnh yu t thun tu hnh thc, ch c tc dng iu chnh m c cathnh tchnh (bo hiu khng c theo m Hn Vit) m thi.

Nhng thnh tph khng thc si din cho mt phm cht m thanhnh vy, vn c ktha to ra cc ch Nm mi thi sau. V cng vsauth vai tr thun tu iu chnh m c cng dn ln vai ca thnh tph dvit nht l k t c . Cui cng th thay v k t c l mt du hiuchnh m khng thnh ch l du nhy (ch yu trong cc vn bn vit taythi Nguyn). Thnhng xu hng to ch theo cu trc hnh thanh (biu m +

biu ) sm xut hin v ngy cng pht trin mnh khin cho li vit ch Nmvi k t ph c hay du nhy nhanh chng by li vo qu kh. Tuynhin, ta khng nn nh ng gi tr ca k t c v du nhy v hai l:

Mt l, c vn biu th mt m thanh c thc (nh *[k-] trong Pht thuyt), cndu nhy th cha bao gic c phm cht . Hai l, v iu ny lin quann cu trc hnh thca ch nhiu hn: nu c l mt chn hn hoi, vnc mn lm k t biu m nh tt c cc ch lm thnh tphkhc, th dunhy n thun ch l du ... nhy, khng l ch, cng khng l mt bkin to ch(nh b th trong chhnh thanh chng hn).

Ni vk tbiu m ca ch Nm ting Vit, c mt iu cn lu vmt lthuyt vn t l, chNm cng nh cc h ch vung cng loi hnh nh chHn, cc k t tham gia biu m cha bao gi din bin theo xu hng rt gn lithnh mt danh sch hu hn, quy np v ci to hnh th lp thnh mt h


12/16


109

thng cc k t ghi m chuyn bit (nh chuyn xy ra vi chKana ca ngiNht chng hn). Chkhi no xu hng chuyn bit ho trong to lp cc k t

ghi m c thhin r rt, lp thnh mt h thng k t ghi m hoc ch civi mt s lng xc nh, v khi vit ch khng cn n cc k t biu nghana, th khi y mi c thni ti khnng hnh thnh mt h thng vn t ghi mthc sc. ChNm, nh bit, mc d gnh vc mt chc nng biu m rrt, trc sau vn l mt h thng ch vit biu m - biu .

Nhn xt bsung

(1) Xin c i li thuyt minh thm v hin tng dng hai ch Hn vittch ri ghi m cho mt t ting Vit thi s thu vi cu trc ng m l Cv-

CVC, nh chng ta c th bt gp kh nhiu trong vn bn gii m kinh Phtthuyt. Vi chNm th y cng l bc s khi dng chHn ghi m cc tng ca ting Vit xa. Tuy nhin, khi nhn nhn chNm nh mt h thng nh hnh, tng ng vi ting Vit tkhi thc s chuyn thnh mt ngn ngn lp - m tit tnh, th hin tng vit chcha khun vo mt vung nh th,li khng tn ti lu di vsau, c thcoi nh l hin tng s khi v khng ivo h thng, tc l khng nhp h. Chng ta ch nn xem xt ring hin tngny khi ni vthi ks thu trong lch shnh thnh ch Nm. C mt st Vitc ghi bng hai chHn nh vy vn tip tc xut hin trong cc vn bn ch

Nm thi sau, th nhiu khi l v tin m tit Cv- c nh gi nh mt mtit c lp ri. Chng hn nh trong Quc m thi tp ca Nguyn Tri bn cnh ccchHnh thanh nh , Ngn i khi ta cn gp cc hnh thc song tit la, la ngn, ... (nh: - Du ngi i la mn [10a], - La ngn non nc mt thng h[38a]). y chla chim mt mtit hn hoi trong dng th lc ngn, hoc tht ngn, v ch , ch ngnkhng chn thun l ch biu m n th, m ngha ho thnh chhnhthanh vi thnh tbiu l thch cho hoc thin cho ngn. Vyphi coi k t la l mt ch Nm ring ri, d ngha chny khng c xcnh ring.

(2) C thnhn thy rng: trong cu trc ch Nm hi m (ng lp cngnh chnh ph), t nht l c mt thnh tt n vn c thc dng ghing tVit ang xt (theo phng thc biu m n th). Vy mc ch ca victo ch hi m nh thl g? C ngi ngh rng lm nh vy chng li g mcn c hi cho cch c [o Duy Anh. ChNm - tr. 81]. Vi mt sch hi mng lp dn ra trn, nht l thuc loi khng chnh danh, nh ni, nuchnhn vo mt chth hon ton c thcho ta hai cch c phi la chn. Tnhtrng lng kh ny chc gii quyt nh da vo ng cnh m chng xuthin. Tuy nhin, cng khng ph nhn mt vi kha cnh tch cc ca li cu to


13/16

Nguyn Quang Hng

110

hi m ng lp ny: Mt l, bng cch ny, ngi ta thc hin c phn novic Nm ho mt ch, hn chbt cc chHn mn thng ghi m ting Vit.

Hai l,qua , trit tiu c khnng c theo m Hn Vit v lin tng ngngha vi chHn n thc mn dng, yn tm c theo m Nm nghaNm.Cn cc ch hi m chnh phth chc nng biu m ca k t phivi ph m C1 trong thp C1C2u m tit l ht sc r rng thi ku hnhthnh chNm tng ng vi thc tng m ting Vit ng thi. V so vithc tng m ting Vit thi cui L u Nguyn vsau th tt c cc k tchc ktha dng n nh l mt bin php nh du cho vic cn phi iuchnh m c ca k t chnh trong chNm ang xt sao cho ph hp.

(3) Cui cng, ta hy lin h sang ch Hn, xem c din ra nhng g

tng tnh va trnh by trn y vcu trc biu m hp th (tc hi m)trong ch Nm hay khng. Trong gii nghin cu vchHn, cha tng c mthc gino ni n nhng trng hp gi l ch Hn biu m hp th(hi mng lp hoc chnh ph) nh ch Nm. Qu thc, trong hng vn chHn angc bit ti, chng c mt ch no thun tu biu m m li c thphn tchchng ra c thnh hai k t biu m ghp vi nhau. Trong khi th mt shc gi da trn si chiu cc nhm chHn hnh thanh c m c khc nhaum li cng chung mt k t biu m, i n nhng gi thit vs c mt ccm u phc hp trong ngm Hn thng c, nh: *[kl-], *[ml-], *[pl-] v c

*[kt-], *[kp-], *[mp-], *[nt-], *[xm-]...Chng hn: K t

cc va biu m cho

cch, cc, va biu m cho l, lc, v.v. Nh vy c nhiu khnng l cc vn c thu m C1C2 l *[kl-], nhng cch, cc ch gicho mnh C1 l *[k-], cn l lc th chng vi C2 *[l-]. Song cng c thl tt c cc ch u mang thu m C1C2 *[kl-]. Thuyt ny khi u bi hc gingi Anh l Edkins v c hc gi ngi Thuin l B.Karlgren trnh by ktrong mt cng trnh ca mnh v ng m ting Hn v m Hn Nht, cng bnm 1940. Hai nh Hn hc S.E. Jakhontov (Nga) v E.G. Pulleyblank (Hoa K)cng cho rng thi thng cting Hn tng c cc ph m kp, song tt cu bin mt ttrc thi nh ng [E.G. Pulleyblank,1962]. Trong gii ng hcv vn t hc Trung Quc, c ngi c bn tn thnh thuyt ny (nh GS ngng Ho trong Hn ngm vn hc), cng c ngi kch lit phn i (nh GSng Lan trong Trung Quc vn t hc). Cho n nay, vn ph m phchp c thc s tn ti trong ting Hn thng chay khng, vn l mt ticn ang tip tc tranh ci. Tuy nhin, du rng vn ny sc chng minhtheo hng no, th c mt s tht ng ghi nhn l khi sng to ra php cu toch Nm theo cu trc biu m hp th (hi m), ttin ngi Vit khnghc hi c g cch cu to c trong ch Hn, khng h c phn nhtrong thuyt Lc th ca Ha Thn. y thc s l mt sng to quan trng


14/16


111

trong lnh vc ngvn ca ng cha ta, khin cho ch Nm c thtng thch vic cu ng m ting Vit thi by gi.

Khun hai thnh tbiu m vo mt chvung to ra ch biu m hpth l mt thnh tu ni bt, song phi chng y l mt thnh tu ring ca chNm ting Vit. Trong cc hvn t vung cng loi hnh vi ch Nm, hinchng ti cha tm thy mt ch no thuc loi hi m chnh ph phn nh phm kp u m tit CC - nh ch Nm Vit (vic dng ch c v du nhychchnh m th cng c), trong khi th ch Nm Vit loi ch ny chimv thkh r rt, nht l giai on u trong qu trnh hnh thnh v pht trinca n. Cn i vi loi ch hi m ng lp th thng hoc c thbt gp i

ba ch trong ch Choang (cTrng t) hoc ch Dao Trung Quc. V dnh

my chsau y trong CTrng ttin [Qung Ty, 1989]: { + } >fangz[fa:2]: qu, thn [tr.154]. { + } > sanq[a:n3]: tn ra [tr.448]. { + } > ranz[a:n2]: nh phng [tr.415].

T LIU HN NM

1. Pht thuyt i bo ph mu n trng kinh (Kinh ny Bt thtc trn ng n cc nng ). Nguyn tc Hn vn dch Nm,vn xui. Khng r son gi. Bn photocopy t mt vn bn in khc vn (t tr.2an 47a), lu tr ti Th vin Hip hi chu Paris. Kho sch Vin NC Hn Nm:VHc.125.

2. C trn lc o ph ca Trn Nhn Tng (Trn Khm: 1278-1293).Vn vn bin ngu. Trong sch Thin tng bn hnh : (A) Khc vn inti cha Lin Hoa (Lin Phi) nm Cnh Hng 6 (1745). Bn photocopy trong cngtrnh ca Hong Xun Hn (Vn Nm thi Trn L, Paris, 1978) v L Mnh Tht(Ton tp Trn Nhn Tng, 2000). (B)Khc vn in ti cha Vnh Nghim nm Bo i7 (1932). Kho sch Vin NC Hn Nm: AB.562.

3. Quc m thi tp . Tp th Nm ca Nguyn Tri (1380-1442). Lquyn 7 trong b c Trai di tp . Nh Phc Kh ng khc vn

nm Tc 21 (1868), 144 tr. Kho sch Vin NC Hn Nm: Nv.5.


15/16

Nguyn Quang Hng

112

4. Tn bin Truyn k mn lc tng bgii m tp ch (Tn bin Truyn k mn lc) (). Tp truyn ngn truyn k Vit Nam.Nguyn tc Hn vn ca Nguyn D (?-?), i nh Mc. Dch tng cu sangvn xui chNm (tng truyn do Nguyn ThNghi (?-?) cng thi Mcng Dung [1483-1541] thc hin). Bn in theo vn khc c coi l gia bn caNguyn nh Ln , thc hin nm Cnh Hng 35 (1774), gm 4 quyn. Schlu ti Th vin Vin Vn hc: HN.257 (Q.I & II), HN.258 (Q.III & IV).

5. L qu dt s . Trong sch ghi li bi Hch nh Trnh ca Nguyn HuChnh . Sch vit tay, ch yu bng Hn vn. Tc gi c th l Bi DngLch (1758-1828). Hin lu ti Th vin Vin S hc H Ni: HV.195.

6. Tvn i lin thi ca tp sao. . Trong sch ghi li bi Vn tchca Nguyn Hu Chnh . Sch chp tay. Kho sch Vin NC Hn Nm:VHv.1863.

7. Nhmai din ca. . Truyn th Nm khuyt danh (c ngi cho l caL Vn Phc ), thlc bt. Bn in theo vn khc ca nh Ph Vn ng,H Ni (khng r nm khc vn), gm 64 t (128 tr.). Bn photocopy ti Kho schVin NC Hn Nm: NC.92.

8. Tc thnh chthc gii ngha ca. Gii ngha t ng chHn bng chNm theo vn vn th lc bt. Vua Tc (Nguyn Phc Th: 1829-1883) ch tr bin son. Bn in theo vn khc nm Thnh Thi 10(1898), gm 602 tr., chia lm 13 quyn. Kho sch Vin NC Hn Nm: AB.5/1-2.

9. Lc Vn Tin truyn . Truyn th Nm ca Nguyn nh Chiu (1822-1888). Do Duy Minh Ththnh Gia nh nh chnh. Bn in theo vn khc

nm Gip Tut (1874), ti phPhc Lc, Pht Trn, tnh Vit ng (Qung ng)ca nh tng bn Kim Ngc Lu. Bn in chp trong sch ca Trn Ngha - V ThanhHng: Lc Vn Tin truyn (bn Nm mang nin i cnht mi su tm Paris). NXBKhoa hc X hi, H Ni, 1994.

10. Ph bn truyn din ca . Bn din Nm, thlc bt t nguyn tc Phpvn Riche et Pauvre. Son gil Trng Minh K (1855-1900), hon tt nmGip Thn (1884). Bn in theo vn khc nm t Du (1885) ti thnh Gia nh, gm38 tr. Sch t gia, do bn hu cung cp bn photcopy.

11. L hng ca dao . Su tp ca dao, ch Nm, trong sch i Nam quc tu. Trn Duy Vn chp li nm Vit Nam Dn ch Cng ho 19

(1964) ti H Ni, gm 112 trang. Kho sch Vin NC Hn Nm: VNv.303.


16/16

nqh-phep hoi am trong cau tao chu nom viet

Documents