Nowe relacje między metropolią i regionem: od terytorialnej do sieciowej organizacji

przestrzeni

Warszawa, Konferencja „Czy metropolia jest jeszcze miastem?”,

EUROREG, 28-29 czerwca 2009

Dr Maciej Smętkowski

Główne wymiary procesów metropolizacji

.

Miasto światowe (Friedmann 1988),

Miasto globalne (Sassen 1991),

Przestrzeń przepływów (Castells 1998).

Światowa sieć miast (Taylor 2007).

Miasto informacyjne (Castells 1989),

Wyspy innowacji (Hilpert 1992),

Miasta innowacyjne (Simmie 2001).

3. Struktura przestrzenna obszarów metropolitalnychPostmetropolis (Soja 2000)

Policentryczna metropolia (Hall, Pain 2008)

2. Produkcja wiedzy i informacji – „miasto informacyjne”

1. Funkcje kontrolne i zarządcze – „miasto globalne”

Sieciowa organizacja przestrzeni

.

Tab. 10. Wybrane różnice między organizacją terytorialną i sieciową Organizacja terytorialna Organizacja sieciowa

Centrum, peryferie Węzły, tendencje do decentralizacji wzajemnych powiązań

Zależność od wielkości

Brak zależności od wielkości

Granice

Połączenia

Zwartość, ciągłość

Rozproszenie, oddzielenie

Przepływy jednokierunkowe

Przepływy dwukierunkowe

Zamknięcie, zasada nieprzenikania do zewnątrz

Terytorialne otwarcie

Stałość, sztywność

Krótkotrwałość, elastyczność,

Bliskość, więzy lokalizacyjne – koszty transportu

Niewrażliwość na dystans, wszechobecność – koszty informacji

Hierarchia terytorialna, więzi pionowe, dominacja wielkość

Więzi poziome, współpraca i współzawodnictwo

Źródło: opracowanie na podstawie B. Jałowiecki (1999 za Minar 1997) oraz D.F. Batten (1995).

Współwystępowanie różnych przestrzeni

.

Tab. 4. Rozmieszczenie działalności gospodarczej w zależności od: a) kosztów transakcyjnych związanych z pokonywaniem odległości i b) efektów zewnętrznych

Koszty transakcyjne zależne od odległości

Efekty zewnętrzne

Niskie

Zróżnicowane

Wysokie

Niskie

1. Przestrzenna

entropia

2. Mozaikowe rozproszenie z

elementami krajobrazu

ekonomicznego

3. Krajobraz ekonomiczny

Wysokie

4. Mała połączone

grona

5. Super-grona

6. Małe niepołączone

grona

Źródło: A.J. Scott (1998, s. 87).

Komplekbiurow

Obszary tradycyjnego przemysłu

Regionalnecentra

dystrybucyjne

Centrumhandlowe

Miasteczkalotnicze

Technopolie

Obszarnowoczesnego

przemysłu

Parki rozrywki

Bogate dzielnice

mieszkaniowe

Światowe atrakcje turystyczne

Kompleksbiurowy

Kompleks biurowy

Zmarginalizowane obszary wiejskie

Obszary intensywnegorolnictwa

Zielone obszary rezydencjonalne

Zurbanizowane korytarze

transportowe

Ubogie dzielnicemieszkaniowe

Międzynarodowecentrum handlu i

usług

Obszary pełniące funkcje globalne

Obszary pełniące funkcje regionalne

Obszary pełniące funkcje lokalne

Źródło: opracowanie na podstawie K.R. Kunzmann (1998).

Region miasta światowego

Zasięgi oddziaływania miasta

Miasto

Metropolitany

Metropolitany

Obszar

Region

Miasto: jednostka administracyjna

Obszar metropolitalny: strefa bezpośredniego oddziaływania miasta, w którym związki są ścisłe i stałe (funkcjonalny region miejski, wewnętrzna część zaplecza miasta)

Region metropolitalny: strefa pozostająca pod dominującym oddziaływaniem miasta, związku słabsze i okazjonalne (makroregion funkcjonalny,zewnętrzna część zaplecza miasta)

Hipoteza1: następuje rozmywanie centralności w ramach funkcjonalnego obszaru metropolitalnego.Hipoteza2: różnice w poziomie rozwoju między metropolią a pozostałą częścią regionu metropolitalnego zwiększają się na skutek procesów metropolizacji.

Przejawy procesów metropolizacji w regionie metropolitalnym

1) Policentryczna struktura obszarów metropolitalnych

2) Ponadregionalne powiązania przestrzenne przedsiębiorstw działających w obszarach metropolitalnych

3) Wzrost różnic w poziomie rozwoju między metropolią i regionem

Przestrzeń miejska Warszawy

* siatka 1 km

Przestrzeń miejska Warszawy

* siatka 3 km

Dwa wymiary policentryczności

Policentryczność regionu miejskiego Kopenhagi

3,00

3,20

3,40

3,60

3,80

4,00

4,20

4,40

4,60

4,80

0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80

1971198419932005

56

58

60

62

64

66

68

70

72

74

76

1971 1973 1975 1977 1979 1981 1983 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004

PopulationWorkplaces

Wykres rangi-wielkości [log]

[liczba miejsc pracy w 50 gminach poza Kopenhagą]

Wskaźnik koncentracja przestrzennej Lorentza (Giniego)

[0-100 gdzie 0-pełna równomierność; 100-pełna koncentracja]

Ludność

Miejsca pracy

Wymiar morfologiczny

Policentryczność regionu miejskiego Kopenhagi

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

80000

Copenhagen Gladsaxe Glostrup Albertslund Lyngby-Taarbæk

Tårnby Ballerup Herlev Brøndby HøjeTaastrup

Birkerød Roskilde Hillerød

In-commutingOut-commuting

przyjazdy do gminy (zielone), wyjazdy z gminy (czerwone)

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

CopenhagenGladsaxe Ballerup Lyngby-Taarbæk

Tårnby Glostrup HøjeTaastrup

Brøndby Albertslund Herlev Roskilde Birkerød Hillerød

In commutingOut commuting

1981

2005

Wymiar funkcjonalny

Powiązania gospodarcze

Struktura zaopatrzenia i sprzedaży przedsiębiorstw metropolii warszawskiej

2003 r.

Zmiany w strukturze zaopatrzenia i zbytu przedsiębiorstw metropolii

warszawskiej [saldo w % przedsiębiorstw działających na danym rynku]

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Zaop

atrz

enie

Spr

zedaż

Zaop

atrz

enie

Spr

zedaż

Ogółem Pozalokalny

ZagranicaKrajRegionMetropolia

-15%-10%-5%0%5%

10%15%20%25%30%35%40%

ostatnie 3lata

następne 3lata

ostatnie 3lata

następne 3lata

Zaopatrzenie Zbyt

WarszawaObszarRegionKrajZagranica

Powiązania gospodarcze

* istotność nie potwierdzona analiząwariancji z uwagi na niespełnienie założeń„=” brak istotnej statystycznie różnicy

tradycyjny model

nowy model

Czynniki różnicujące strukturę

zaopatrzenia i sprzedaży

Czynniki strukturalne sprzyjające rozwojowi wyspecjalizowanych powiązań przedsiębiorstw metropolii warszawskiej:

-rozwój usług wyspecjalizowanych

-wzrost innowacyjności przedsiębiorstw

-napływ kapitału zagranicznego

-duże znaczenie działalności produkcyjnej

-duże znaczenie przedsiębiorstw powstałych przed 1989 r.

ale wciąż duże znaczenie tradycyjnych procesów rozwojowych:

Różnice w poziomie rozwoju wewnątrz makroregionów metropolitalnych

2004 r.

Zmiana różnic w poziomie rozwoju wewnątrz makroregionów w latach 1995-2004

Tempo wzrostu w odniesieniu do średnich krajowych

WNIOSKI

Dawniej – dominacja terytorialnej organizacji przestrzeni: - miasto zwarte z wyraźnym centrum i granicami, - silne powiązanie miasta z jego zapleczem, - wykorzystanie regionalnych zasobów warunkowało konkurencyjność makroregionu,

- dychotomia: miasto – wieś.

Współcześnie – dominacja sieciowej organizacji przestrzeni: - policentryczna metropolia z rozmytym obszarem centralnym i granicami,

- powiązania z zapleczem zastąpione powiązaniami w ramach światowej sieci wielkich miast,

- konkurencyjność zależna od skupienia funkcji kontrolnych i zarządczych oraz innowacyjności gospodarki,

- dychotomia: obszary metropolitalne – obszary peryferyjne.

Nowe relacje między metropolią i regionem: od terytorialnej do sieciowej organizacji

przestrzeni

Warszawa, Konferencja „Czy metropolia jest jeszcze miastem?”,

EUROREG, 28-29 czerwca 2009

Dr Maciej Smętkowski